Cách thiết kế góc khoa học thúc đẩy sự phát triển của trẻ mầm non

Nội dung text: Cách thiết kế góc khoa học thúc đẩy sự phát triển của trẻ mầm non

1. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ CÁCH THIẾT KẾ GÓC KHOA HỌC THÚC ĐẨY SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TRẺ MẦM NON ĐỖ CHIÊU HẠNH* TÓM TẮT Bài viết trình bày cách thiết kế góc khoa học ở trường mầm non nhằm bổ sung thêm một số ý tưởng cho giáo viên mầm non trong việc thiết kế góc khoa học hiệu quả giúp thúc đẩy sự phát triển của trẻ mầm non. Từ khóa: góc khoa học, giáo dục mầm non, môi trường lớp học. ABSTRACT Designing the Science center to enhance preschool children’s development The paper presents how to design the science center in preschools in order to provide preschool teachers with new ideas in setting up an effective science center to enhance preschool children’s development. Keywords: designing science center, preschool education. 1. Đặt vấn đề việc thiết kế góc khoa học sao cho hiệu Với bản tính tò mò sẵn có và luôn quả, nhằm thúc đẩy sự phát triển của trẻ luôn trong trạng thái sẵn sàng khám phá mầm non. mọi sự vật hiện tượng trong thế giới xung 2. Vai trò của góc khoa học đối với quanh, trẻ mầm non được ví von là “các sự phát triển của trẻ mầm non nhà khoa học tí hon” trong trò chơi dự Ở trường mầm non, góc khoa học là đoán. Trong những năm đầu đời này, một trong những nơi trẻ có thể tự do tìm thông qua những hoạt động trải nghiệm hiểu, khám phá các đặc điểm, tính chất hàng ngày, trẻ sử dụng tất cả các giác của sự vật hiện tượng như nam châm có quan (nhìn, nghe, sờ, ngửi, nếm) để thu thể hút được những vật nào, tính chất của thập thông tin, để “cảm nhận”, để trải nước (không mùi, không màu, thẩm thấu, nghiệm và để tìm hiểu, khám phá thế giới bốc hơi ), các loại hạt giống, hình dạng xung quanh. Chính vì thế, một góc khoa của gân lá, dầu và nước – cái nào nhẹ học được thiết kế đầy đủ, phong phú, hài hơn, nước biến đi đâu, hoa đổi màu, ‘trận hòa, an toàn, mời gọi sẽ giúp nuôi dưỡng cuồng phong’ trong chai Trong góc được ở trẻ tính tò mò sẵn có, hun đúc khoa học, trẻ có thể tập trung quan sát, lòng ham hiểu biết thiên phú và duy trì dự đoán, trải nghiệm, sử dụng các “dụng niềm đam mê khám phá các sự vật hiện cụ khoa học” và lĩnh hội các khái niệm, tượng trong thế giới xung quanh. Bài viết các tri thức “tiền khoa học” như chìm – trình bày cách thiết kế góc khoa học ở nổi, tan – không tan, nước mặn nặng hơn trường mầm non để bổ sung thêm một số nước thường ý tưởng cho giáo viên mầm non trong Khi tham gia vào các hoạt động ở góc khoa học, trẻ sẽ học được cách quan * ThS, Trường Đại học Sư phạm TPHCM sát, so sánh, phân loại, đo lường, ước 140
2. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Đỗ Chiêu Hạnh ___ lượng, suy luận, dự đoán, trẻ biết nhận ra sự giống nhau của chúng theo những tiêu và giải quyết vấn đề, biết lập giả thuyết, chí nhất định như kích thước, màu sắc, đưa ra kết luận, có khả năng mô tả và giải công dụng, hình dạng Ví dụ, sau khi thích những gì khám phá được, có khả làm thử nghiệm về tính chất của nam năng chia sẻ thông tin thu thập được với châm – nam châm hút được những vật người khác. Các kĩ năng này không chỉ nào, trẻ có thể so sánh các vật như muỗng giúp ích cho trẻ trong quá trình học ở inox, muỗng nhựa, ca, giấy, trái cây, trường mầm non mà còn được trẻ sử củ và xếp chúng vào 2 loại (phân loại) dụng trong suốt cả cuộc đời. Khi hoạt - loại nam châm hút được và loại nam động ở góc khoa học, trẻ còn nhận thức châm không hút được. được rằng mọi sự vật luôn có sự thay đổi Đo lường và sử dụng số là kĩ năng và những thay đổi này liên quan đến nhau, nhận biết về lượng bao gồm chiều dài, trẻ biết liên hệ những điều đã biết với cân nặng, thời gian, nhiệt độ Ở lứa tuổi những điều mới lạ. mầm non, trẻ có thể đo lường bằng các Hoàng Thị Thu Hương cũng nhận đơn vị chuẩn như mét, ki-lo-gam, phút định rằng góc khoa học là một trong hoặc đo bằng các đơn vị đo không chuẩn những góc chơi giúp trẻ tham gia tích cực mực như nắm tay, gang tay, bàn chân, vào các quá trình như như quan sát, so khúc gỗ, chiếc lá Ví dụ: Cái lá bàng sánh, phân loại, tính toán, đo lường và sử dài bằng 10 nắm tay, cuốn sách về con dụng số, xếp thứ tự, phân hạng, giao tiếp, sâu bướm dài bằng 10 ống nối suy luận, dự đoán, thử nghiệm. [2] Xếp thứ tự - phân hạng là kĩ năng Quan sát là một kĩ năng cho phép xếp các sự vật, đối tượng theo một trật tự trẻ học nhiều hơn những gì mà trẻ đang nhất định hoặc tạo chuỗi dựa vào các tiêu nhìn thấy, giúp trẻ phát hiện được những chí như màu sắc, kích thước, hình dạng, thay đổi và sự khác nhau giữa các sự vật, đặc điểm Ví dụ: vuông – tròn, xanh – hiện tượng. Ví dụ, khi làm thử nghiệm đỏ – vàng, đầu tiên – cuối cùng, dài nhất với nước, trứng và muối ở góc khoa học, – thấp nhất, cao nhất – thấp nhất, thứ trẻ sẽ quan sát và thấy được sự thay đổi nhất, thứ hai, thứ ba, thứ tư của trứng trước và sau khi bỏ muối vào. Giao tiếp là kĩ năng trình bày lại Khi chưa có muối thì trứng chìm, còn khi được những gì trẻ đã quan sát, đã thử bỏ muối vào thì trứng nổi lên. nghiệm, đã trải nghiệm dưới nhiều hình So sánh là kĩ năng tìm ra những thức như mô tả, kể lại, vẽ lại, “viết” lại, điểm giống và khác nhau của các đối “ghi chép” lại Trong chương trình giáo tượng. Sau khi so sánh, trẻ sẽ sắp xếp các dục mầm non hiện nay (được ban hành đối tượng này theo một vài đặc điểm vào tháng 7-2009), kĩ năng thể hiện lại giống nhau như về kích thước, màu sắc, những gì trẻ đã trải nghiệm, đã quan hình dạng, công dụng sát là một trong những mục tiêu phát Phân loại là kĩ năng sắp xếp các vật, triển nhận thức rất được chú trọng. sự vật, sự kiện vào các nhóm dựa vào Suy luận là kĩ năng đưa ra kết luận 141
3. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ hoặc nhận xét chung về những gì trẻ quan trẻ dự đoán xem cái nào sẽ khô trước. sát được. Kĩ năng suy luận đòi hỏi trẻ Khi hoạt động ở góc khoa học, phải đưa ra được những điều mà trẻ chưa ngoài việc phát triển các kĩ năng nhận nhìn thấy hoặc không thể quan sát trực thức như đã phân tích ở trên, trẻ còn phát tiếp được. Những suy luận này có thể dựa triển các kĩ năng khác như kĩ năng vận trên những kiến thức mà trẻ lĩnh hội được động thô, kĩ năng vận động tinh, tính kiên hoặc những trải nghiệm của bản thân. Ví trì, tinh thần trách nhiệm, kĩ năng cảm dụ như khi nhìn thấy bình hoa ở góc khoa xúc xã hội, chú ý có chủ định, ghi nhớ có học hơi héo, trẻ có thể suy luận chắc là chủ định Tất cả các kỹ năng này sẽ là do nhiều ngày không thay nước hoặc do một hành trang tốt để chuẩn bị cho trẻ trời nóng quá. Hoặc khi ra sân chơi ngoài vào tiểu học. trời, trẻ thấy có những vũng nước còn 3. Cách tổ chức hoạt động ở góc đọng lại trên sân, trẻ có thể suy luận là do khoa học trời mới mưa hoặc có ai đó đổ nước trên Để phát triển các kĩ năng nhận thức sân cho trẻ như quan sát, so sánh, phân loại, Dự đoán là kĩ năng đưa ra được suy luận, dự đoán , theo Chalufour & những sự việc, hoặc những hiện tượng sẽ Worth, giáo viên mầm non cần hướng xảy ra trong tương lai. Dự đoán có thể dẫn hoạt động khám phá thử nghiệm ở đúng hoặc có thể sai. Tính chính xác của góc khoa học theo trình tự gồm 6 bước dự đoán phụ thuộc vào kinh nghiệm và như sau: hiểu biết của trẻ. Khi tham gia các thí - Xác định câu hỏi; nghiệm ở góc khoa học, dự đoán trước - Lên kế hoạch trả lời câu hỏi này; khi thực hiện sẽ giúp trẻ hứng thú và tích - Dự đoán điều gì sẽ xảy ra (đặt giả cực hơn. Ví dụ, khi cho trẻ làm thí thuyết); nghiệm “Nước leo dốc” – cô cho trẻ vắt - Tiến hành điều tra và quan sát kết một sợi dây vải/ tim đèn từ một cái li có quả; nước (để dưới thấp) sang một cái li - Giải thích hoặc đưa ra kết luận; không có nước (để trên cao) xem chuyện - Chia sẻ thông tin thu thập được với gì sẽ xảy ra. Như vậy, trước khi trẻ thực những người xung quanh (kể lại, viết, vẽ hiện thử nghiệm này, trẻ cần phải dự hoặc đánh dấu vào bảng kết quả).[4] đoán việc gì sẽ xảy ra nếu làm như vậy. Bước cơ bản nhất của quá trình làm Hoặc trước khi làm thử nghiệm “Nước thí nghiệm là “xác định câu hỏi”. Vì thế, bắp cải tím đổi màu”, trẻ cần phải dự giáo viên mầm non cần hướng dẫn trẻ, đoán khi bỏ xà bông vào hoặc bỏ chanh giúp trẻ đặt ra những câu hỏi phù hợp khả vào thì nước bắp cải tím sẽ biến thành năng của trẻ để trẻ có thể tự tìm ra câu trả màu gì Hoặc khi khám phá lợi ích của lời. Câu hỏi càng rõ ràng bao nhiêu thì ánh nắng, giáo viên cho trẻ nhúng nước quá trình đi tìm câu trả lời, đi tìm kết luận hai cái khăn – một cái khăn phơi trong càng thuận lợi bấy nhiêu. Ví dụ như khi lớp, một cái phơi ngoài nắng và đề nghị cho trẻ khám phá về bắp cải, giáo viên có 142
4. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Đỗ Chiêu Hạnh ___ thể dẫn dắt trẻ bằng một số câu hỏi như: Giáo viên không nên đưa ra kết luận thay “Bắp cải tím với bắp cải xanh có khác trẻ mà cần hướng dẫn trẻ tự rút ra kết nhau không? Vì sao bắp cải có màu tím? luận thông qua các câu hỏi gợi ý của Nước bắp cải tím sẽ có màu gì khi chúng mình. Ngoài ra, giáo viên cũng cần lưu ý, ta giã nó ra rồi hòa với nước? Khi chúng việc trẻ có rút ra kết luận được hay không ta vắt chanh vào thì nước bắp cải biến thì không quan trọng, hiệu quả của các thành màu gì? Hoặc khi chúng ta thử bỏ trò chơi khoa học ở góc khoa học nằm ở xà bông vào thì nước bắp cải sẽ biến quá trình tìm kiếm kết quả khám phá của thành màu gì nhỉ?”. trẻ, chứ không nằm ở kết quả. Trong quá Ở bước lên kế hoạch trả lời câu hỏi, trình thực hiện các hoạt động khám phá, trẻ sẽ đưa ra phương án đi tìm câu trả lời. thử nghiệm ở góc khoa học, các kĩ năng Ví dụ, khi tìm hiểu nước bắp cải tím đổi nhận thức như quan sát, so sánh, phân màu, trẻ sẽ đưa ra các việc cần làm cụ thể loại, suy luận, dự đoán mới được rèn để đi tìm câu trả lời như mua bắp cải, giã/ luyện và phát triển. cắt bắp cải, hòa với nước để lấy được Cuối cùng, sau khi trẻ thực hiện nước màu tím, sau đó chia ra thành các li xong thí nghiệm, giáo viên cần hướng khác nhau và lần lượt bỏ chanh, bỏ xà dẫn trẻ “ghi chép” lại kết quả và chia sẻ bông vào để xem nước đó sẽ như thế nào. với những người xung quanh (với cô, với Việc đưa ra dự đoán trước khi trẻ bạn, với ba mẹ ) thực hiện các thử nghiệm rất quan trọng, Các bước này là một quy trình hoàn vì việc này không chỉ giúp trẻ rèn luyện chỉnh. Vì thế, khi tổ chức các hoạt động ở kĩ năng dự đoán mà còn giúp trẻ nảy sinh góc khoa học, giáo viên cần hướng dẫn hứng thú để chuyển sang hoạt động tiếp trẻ bằng lời hoặc bằng hình ảnh minh họa theo là mong muốn làm thử để xem có thật rõ ràng, cụ thể và không nên bỏ qua giống với dự đoán ban đầu mà trẻ đã đưa một bước nào. ra không. Đối với thí nghiệm “Nước bắp 4. Cách thiết kế góc khoa học hiệu cải tím đổi màu”, giáo viên cần cho trẻ quả cho trẻ mầm non dự đoán kết quả cụ thể như bỏ chanh vào 4.1. Yêu cầu khi thiết kế góc khoa học nước bắp cải tím thì nước này sẽ biến Góc khoa học cần được bố trí nơi thành các màu vàng/ đỏ/ hồng/ xanh yên tĩnh để tránh làm gián đoạn khi trẻ hoặc khi bỏ xà bông vào thì nước bắp cải đang “làm thí nghiệm” và cũng để giúp tím sẽ biến thành các màu trắng/ vàng/ trẻ tập trung hơn. hồng/ xanh/ đỏ. Việc dự đoán kết quả cần Nên bố trí thuận tiện gần vòi nước, cụ thể, và nếu được, giáo viên hoặc trẻ có bởi vì có nhiều hoạt động thử nghiệm cần thể “ghi chép” lại dự đoán ban đầu này dùng nước cũng như cần rửa sạch và dọn để lát nữa so sánh với kết quả thu được. dẹp đồ dùng thí nghiệm. Sau khi dự đoán, trẻ sẽ tiến hành Cần bố trí chỗ ngồi thoải mái cho điều tra, khám phá và quan sát kết quả. vài trẻ và cả giáo viên. Sau đó, trẻ sẽ giải thích và rút ra kết luận. Nếu có điều kiện thì nên bố trí góc 143
5. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ khoa học gần cửa sổ bởi vì có nhiều hoạt Một lưu ý khác là giáo viên cần sắp động thử nghiệm cần ánh sáng mặt trời xếp, bài trí các đồ dùng ở góc khoa học (cây cần ánh sáng mặt trời để lớn lên, sự thật là hài hòa, không để tình trạng có lúc bốc hơi ). có quá nhiều đồ dùng ở góc này, có lúc Về trang thiết bị, góc khoa học cần lại thiếu thốn đồ dùng, nguyên vật liệu. có một cái bàn và vài cái ghế đủ cho số Do đó, GV có thể chuẩn bị đầy đủ đồ trẻ hoạt động ở góc này. Bên cạnh đó, dùng theo danh mục gợi ý ở mục 3.2, tuy giáo viên cũng cần trang bị một tấm bảng nhiên, giáo viên không nên trưng bày ra nhỏ hoặc tờ giấy trắng A0/A2 dán lên tất cả đồ dùng này cùng một lúc mà cần tường để trẻ ghi chú dự đoán, quá trình đưa ra theo nội dung của các hoạt động thử nghiệm hoặc kết quả khám phá của khám phá khoa học mà giáo viên dự định mình. tổ chức cho trẻ chơi ở góc này. Giáo viên Ngoài ra, giáo viên cũng cần trang nên thay đổi thường xuyên các đồ dùng bị một chiếc kệ nhỏ với các đồ dùng, cũng như các hoạt động ở góc khoa học dụng cụ được sắp xếp ngăn nắp, dán nhãn để tăng cường hứng thú cho trẻ.[5] rõ ràng. Một trong những điều quan trọng Tất cả các đồ dùng, nguyên vật liệu khi thiết kế góc khoa học là giáo viên đều để vừa tầm của trẻ. mầm non cần phải sắp đặt các đồ dùng, Ngoài ra, giáo viên cần dán những đồ chơi như thế nào để trẻ thấy được ý hướng dẫn hoặc quy trình của các hoạt tưởng chơi một cách rõ ràng. Ví dụ như động khám phá tại góc khoa học dưới muốn cho trẻ khám phá dầu ăn và nước, dạng hình ảnh để trẻ có thể tự mình làm cái nào nhẹ hơn, giáo viên cần để riêng theo các hướng dẫn đó. trong một khay hoặc một ô kệ các vật 4.2. Các đồ dùng cần trang bị cho góc dụng như li, chai nước, dầu ăn, muỗng, khoa học khăn lau. Hoặc nếu muốn trẻ khám phá Đó là: bằng cách nào để biến nước bẩn thành - Kính lúp (nhiều kích cỡ); nước sạch, giáo viên cần để riêng các đồ - Kính hiển vi; dùng sau vào một khay/ ô kệ - chai nước, - Ống nhòm; than củi, bông gòn, sỏi, cát, li, muỗng, - Các loại cân; phễu - Các loại thước; Cần thiết kế góc khoa học với các - Nam châm các loại (nam châm hoạt động đa dạng từ dễ đến khó để phù thanh, nam châm hình móng ngựa, nam hợp với khả năng của từng trẻ. châm hình nút áo ); Để trẻ thuận tiện hơn khi hoạt động - Ống nhỏ giọt; ở góc khoa học, giáo viên cần chuẩn bị - Đồng hồ bấm giờ, đồng hồ cát ; đầy đủ các nguyên vật liệu, đồ dùng cho - Đèn pin; hoạt động khám phá, thử nghiệm và cần - Kính vạn hoa; sắp đặt các đồ dùng này thật đẹp, ngăn - Đòn bẩy, ròng rọc; nắp, trật tự và mời gọi trẻ chơi. - Máy đo độ mưa; 144
6. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Đỗ Chiêu Hạnh ___ - Nhiệt kế (đo nhiệt độ nước, tìm - Cái loại hạt giống; hiểu nhiệt độ phòng/ nhiệt độ ngoài - Các mẫu hóa thạch; trời ); - Ống khóa, chìa khóa; - Túi giấy, hũ có nắp cho trẻ đựng - Các loại ngũ cốc (đậu, gạo ); vật mẫu; - Vợt bắt côn trùng; - Màu thực phẩm; - Giấy, viết để trẻ ghi chép; - Côn trùng sống, vật mẫu (bướm, - Phiếu quan sát và một số cuốn sách chuồn chuồn, kiến ); khoa học; - Các vỏ cây khô, hoa khô, cỏ khô, - Chai nhựa/ hũ nhựa/ khay nhựa; trái khô, lá khô ; - Các loại kẹp, gắp; - Tổ chim, tổ ong, lông gà, lông vịt; - Bình đựng nước; - Bộ sưu tập vỏ sò, sỏi, đá cuội ; - Muỗng định lượng; - Trái thông, xơ mướp, trái - Ca có vạch chia; phượng ; - Phễu nhiều kích cỡ; - Một số hũ cho trẻ khám phá âm - Rây, sàng ; thanh (đổ nước vào chai với nhiều mực - Hồ cá; nước khác nhau khi gõ vào sẽ cho âm - Lồng chim và thức ăn cho chim; thanh với nhiều âm vực khác nhau); - Các mẫu đất như đất sét, cát. Khay, cân, muỗng định lượng Trẻ hoạt động ở góc khoa học Vỏ sò, ốc Các nguyên vật liệu thiên nhiên Mẩu cây khô, cành cây Vật mẫu 145
7. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ 5. Kết luận Để thiết kế góc khoa học thúc đẩy sự phát triển của trẻ, giáo viên mầm non cần lưu ý đến nguyên tắc cơ bản nhất, đó là thiết kế sao cho trẻ thật sự được “hoạt động”, được “làm” chứ không chỉ để “ngắm”, để “nhìn”. Điều quan trọng không phải là giáo viên mua thật nhiều đồ dùng trang bị cho góc khoa học mà là giáo viên cần sắp đặt các đồ dùng này thật rõ ràng, hài hòa, thể hiện các ý tưởng khám phá và giáo viên cần động viên, khuyến khích, hướng dẫn, chỉ cho trẻ thấy có thể làm được gì ở góc này. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Phạm Thị Mai Chi (chủ biên), Lê Thu Hương, Trần Thị Thanh (2007), Đổi mới hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục trẻ mẫu giáo theo hướng tích hợp chủ đề, Tái bản lần thứ 2, Nxb Giáo dục. 2. Hoàng Thị Thu Hương (2005), Hướng dẫn trẻ khám phá môi trường xung quanh, Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên GVMN chu kì II, Quyển 2 (Bài 14), Nxb Hà Nội. 3. Hilda L. Jackman (2009), Early Childhood Curriculum. A Child’s Connection to the World (4nd ed.), Delmar Cengage Learning. 4. Bullard, Julie (2010), Creating Environments for learning: birth to age eight, University of Montana Western (2nd ed.), Pearson. 5. Shelagh Miller (2014), Organise experiences to enhance children’s development, University Preparation College, Sydney, Australia 6. 7. 8. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 28-3-2014; ngày phản biện đánh giá: 01-4-2014; ngày chấp nhận đăng: 07-4-2014) 146