›
›

Cẩm nang cấp nước nông thôn - Lê Anh Tuấn

pdf 205 trang hapham 1670
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Cẩm nang cấp nước nông thôn - Lê Anh Tuấn", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfcam_nang_cap_nuoc_nong_thon_le_anh_tuan.pdf

Nội dung text: Cẩm nang cấp nước nông thôn - Lê Anh Tuấn

  1. BỘỤÐẠ TRÝỜÐẠỌẦÕ KHOA CỆ oOo LÊ ANH TUẤN CẨM NANG CẤP NÝỚC NÔNG THÔN RURAL MANUAL - 2002 -
  2. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún LÅÌI MÅÍ ÂÁÖU oOo Næåïc âoïng vai troì quan troüng âäúi våïi sæû täön taûi vaì phaït triãøn cuía sinh giåïi. Táút caí sinh hoaût vaì saín xuáút cuía con ngæåìi âãöu cáön coï næåïc saûch nhàòm baío âaím sæïc khoeí vaì hiãûu quaí saín xuáút. Viãût Nam laì mäüt næåïc coï thãú maûnh vãö näng nghiãûp, trãn 75% dán säú caí næåïc säúng táûp trung åí caïc vuìng näng thän. Mäüt säú khaío saït gáön âáy cho tháúy, tyí lãû säú dán säúng åí vuìng näng thän âæåüc cáúp næåïc saûch âaût chæìng 30 - 35%, tyí lãû nhiãùm caïc bãûnh do nguäön næåïc khäng an toaìn åí näng thän cuîng cao hån ráút nhiãöu so våïi thaình phäú. Chi phê cáúp næåïc åí näng thän cuîng cao hån thaình phäú, âiãöu naìy laìm sæû khaïc biãût giæîa näng thän vaì thaình thë caìng gia tàng. Háöu hãút, chênh phuí caïc næåïc trãn thãú giåïi âãöu coï chæång trçnh quäúc gia vãö cáúp næåïc cho cæ dán näng thän våïi nhiãöu phæång caïch tiãúp cáûn khaïc nhau. Qué UNICEF âaî tiãún haình Chæång trçnh Cáúp næåïc vaì Vãû sinh Mäi træåìng taûi nhiãöu tènh thaình cuía Viãût Nam tæì nàm 1982 âãún nay. Næåïc ta cuîng coï Chiãún læåüc Quäúc gia Cáúp næåïc saûch vaì Vãû sinh Näng thän âãún nàm 2020 vaì âaî âæåüc Thuí tæåïng Chênh phuí kyï duyãût ngaìy 25/8/2002 theo Quyãút âënh säú 104/2000/QÂ-TTg. Våïi muûc tiãu goïp pháön vaìo viãûc quaíng baï vaì truyãön thäng våïi caïc phæång caïch khai thaïc, xæí lyï, phán phäúi næåïc âãún ngæåìi dán näng thän, Cáøm nang Cáúp næåïc Näng thän naìy âæåüc biãn soaûn nhæ mäüt taìi liãûu kyî thuáût nhàòm giåïi thiãûu caïc phæång phaïp cáúp næåïc saûch tæång âäúi âån giaín, hiãûu quaí, væìa táöm thæûc hiãûn cho caïc vuìng näng thän Viãût Nam. Cáøm nang seî laì taìi liãûu cho caïc caïn bäü Phaït triãøn Näng thän, Cáúp thoaït næåïc, Mäi træåìng, Caïc thuáût ngæî sæí duûng trong Cáøm nang laì caïc tæì tæång âäúi quen thuäüc trong næåïc. Âãø traïnh nháöm láùn, mäüt säú thuáût ngæî coï pháön chuï thêch tiãúng Anh âi keìm. Ngæåìi âoüc coï thãø âoüc thãm caïc taìi liãûu tham khaío trçnh baìy åí cuäúi quyãøn cáøm nang. Cáøm nang âæåüc biãn soaûn theo caïc kiãún thæïc vaì kinh nghiãûm thu tháûp cuía taïc giaí. Do khäng coï âiãöu kiãûn tiãúp xuïc, trao âäøi âãø xin pheïp, mäüt säú âæåüc trêch dëch tæì taïc giaí cuía caïc taìi liãûu tham khaío, mong quê vë miãùn cháúp. Màûc dáöu coï nhiãöu cäú gàõng nhæng cáøm nang khäng thãø traïch khoíi caïc khuyãút âiãøm, taïc giaí mong nháûn âæåüc caïc phã bçnh, goïp yï cuía caïc baûn. Trán troüng, LÃ ANH TUÁÚN ii PHÁÖN MÅÍ ÂÁÖU - MUÛC LUÛC
  3. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún MUÛC LUÛC === trang TRANG BÇA LÅÌI MÅÍ ÂÁÖU ii MUÛC LUÛC iii 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 1 1.1 KHAÏI NIÃÛM VAÌ CAÏC ÂËNH NGHÉA 1 1.1.1 Khaïi niãûm 1 1.1.2. Caïc âënh nghéa cå baín 1 1.2.3. Sæû phán phäúi næåïc trong thiãn nhiãn 2 1.2.4. Váún âãö sæí duûng nguäön næåïc 2 1.3. NHIÃÛM VUÛ CUÍA NGAÌNH CÁÚP NÆÅÏC 6 1.4 CÁÚP NÆÅÏC VAÌ SÆÏC KHOEÍ CÄÜNG ÂÄÖNG 7 1.4.1. Hiãûn traûng cáúp næåïc vaì sæí duûng næåïc 7 1.4.2. Bãûnh táût liãn quan âãún nguäön næåïc 8 1.4.3. Caïc váún âãö khoï khàn liãn quan âãún viãûc cáúp næåïc saûch näng thän 10 1.4.4. Chiãún læåüc cáúp næåïc näng thän 11 1.5. TIÃU CHUÁØN NÆÅÏC DUÌNG 11 1.5.1. Caïc chè tiãu lyï hoüc 12 1.5.2. Caïc chè tiãu hoïa hoüc 13 1.5.3. Caïc chè tiãu sinh hoüc 15 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC. 16 2.1. CHU TRÇNH THUÍY VÀN VAÌ PHÆÅNG TRÇNH CÁN BÀÒNG NÆÅÏC 16 2.1.1. Chu trçnh thuíy vàn 16 2.1.2. Phæång trçnh cán bàòng næåïc 18 2.1.3. Thuíy âäö vaì baín âäö thuíy vàn 21 2.2. CAÏC CÄNG THÆÏC THUÍY LÆÛC ÂÆÅÌNG ÄÚNG 23 2.2.1. Tênh toaïn âæåìng kênh äúng dáùn 23 2.2.2. Tênh toaïn täøn tháút cäüt aïp trong âæåìng äúng 23 2.2.3. Tênh toaïn choün læûa maïy båm 26 2.2.4. Chiãöu cao âaìi næåïc vaì aïp suáút cäng taïc cuía maïy båm 27 2.2.5. Âæåìng kênh äúng kinh tãú 28 2.3. CÁÚU TRUÏC MAÛNG ÂÆÅÌNG ÄÚNG VAÌ PHÆÅNG PHAÏP TÊNH TOAÏN 29 2.3.1. Så âäö maûng âæåìng äúng 29 2.3.2. Tênh toaïn thuíy læûc maûng læåïi phán nhaïnh 30 2.3.3. Tênh toaïn thuíy læûc maûng læåïi voìng 32 iii PHÁÖN MÅÍ ÂÁÖU - MUÛC LUÛC
  4. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 34 3.1. NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 34 3.1.1. Sæí duûng næåïc trong caïc khu dán cæ 34 3.1.2. Sæí duûng næåïc trong gia âçnh 35 3.1.3. Sæí duûng næåïc cho caïc hoaût âäüng cäng cäüng 36 3.1.4. Sæí duûng næåïc cho saín xuáút 37 3.2. LÆU LÆÅÜNG TÊNH TOAÏN CÄNG SUÁÚT TRAÛM CÁÚP NÆÅÏC 38 3.2.1. Læu læåüng cáúp næåïc cho khu dán cæ 38 3.2.2. Læu læåüng næåïc cho tæåïi âæåìng, tæåïi cáy 38 3.2.3. Læu læåüng næåïc cho sinh hoaût cuía cäng nhán khi laìm viãûc åí nhaì maïy 39 3.2.4. Læu læåüng næåïc tàõm cuía cäng nhán khi laìm viãûc åí xê nghiãûp 39 3.2.5. Læu læåüng næåïc saín xuáút 39 3.2.6. Cäng suáút cáúp næåïc 40 3.2.7. Âiãöu tra læu læåüng næåïc tiãu thuû 40 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 47 4.1. NGUÄÖN NÆÅÏC MÆA 47 4.1.1. Thu hæïng næåïc mæa tæì maïi nhaì 47 4.1.2. Thu hæïng næåïc mæa tæì màût âáút 49 4.2. NGUÄÖN NÆÅÏC SÄNG SUÄÚI, AO HÄÖ 50 4.2.1. Âàûc âiãøm chênh 50 4.2.2. Caïc kãút cáúu cæía láúy næåïc säng suäúi 50 4.3. NGUÄÖN NÆÅÏC NGÁÖM 55 4.3.1. Âæåìng háöm thu næåïc 55 4.3.2. Giãúng khåi 57 4.3.3. Giãúng khoan 58 4.3.4. Häö thu næåïc maûch 59 5. XÆÍ LYÏ NÆÅÏC CÁÚP NÄNG THÄN 61 5.1. YÃU CÁÖU XÆÍ LYÏ NÆÅÏC CÁÚP NÄNG THÄN 61 5.1.1. Khaïi niãûm 61 5.1.2. Phán loaûi 61 5.2. CAÏC SÅ ÂÄÖ XÆÍ LYÏ NÆÅÏC 62 5.2.1. Caïc så âäö 62 5.2.2. Phaûm vi sæí duûng 69 5.3. LOÜC NÆÅÏC 71 5.3.1. Khaïi niãûm vaì phán loaûi 71 5.3.2. Loüc nhanh 72 5.3.3. Loüc cháûm 80 iv PHÁÖN MÅÍ ÂÁÖU - MUÛC LUÛC
  5. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 5.3. ÂÄNG TUÛ 89 5.3.1. Nguyãn tàõc 89 5.3.2. Caïc cháút âäng tuû 90 5.3.3. Khuáúy träün 91 5.4. KHÆÍ TRUÌNG NÆÅÏC 93 5.4.1. Khaïi niãûm vaì phán loaûi 93 5.4.2. Khæí truìng næåïc bàòng phæång phaïp lyï hoüc 94 5.4.3. Khæí truìng næåïc bàòng phæång phaïp hoïa hoüc 96 5.5. KHÆÍ SÀÕT VAÌ MANGAN 99 5.5.1. Nguyãn lyï cuía viãûc khæí sàõt vaì mangan 99 5.5.2. Khæí sàõt bàòng quaï trçnh oxy hoïa 101 5.5.3. Khæí sàõt dæåïi táöng næåïc ngáöm 105 5.6. KHÆÍ MÀÛN VAÌ KHÆÍ MUÄÚI TRONG NÆÅÏC 107 5.6.1. Täøng quaït 107 5.6.2. Loüc næåïc màûn bàòng than âæåïc 107 5.6.3. Khæí màûn bàòng nhiãût hoàûc chæng cáút 108 5.7. CAÏC BIÃÛN PHAÏP XÆÍ LYÏ NÆÅÏC KHAÏC 109 5.7.1. Laìm mãöm næåïc 109 5.7.2. Âiãöu chènh âäü pH cuía næåïc 110 6. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH TRÆÎ NÆÅÏC 112 6.1. TRÆÎ NÆÅÏC BÀÒNG VÁÛT CHÆÏA ÂÅN GIAÍN 112 6.2. TRÆÎ NÆÅÏC DÆÅÏI ÂÁÚT 116 6.2.1. Træî næåïc bàòng ao häö 116 6.2.2. Bäø sung næåïc ngáöm 116 6 3. THAÏP NÆÅÏC 118 7. TRUYÃÖN DÁÙN VAÌ PHÁN PHÄÚI NÆÅÏC CÁÚP NÄNG THÄN 121 7.1. GIÅÏI THIÃÛU 121 7.2. VÁÛN CHUYÃØN VAÌ PHÁN PHÄÚI NÆÅÏC NÄNG THÄN 124 7.2.1. Váûn chuyãøn næåïc 124 7.2.1. Phán phäúi næåïc cäng cäüng 125 7.3. ÂÆÅÌNG DÁÙN NÆÅÏC 126 7.3.1. ÄÚng dáùn næåïc 126 7.3.2. Xáy dæûng vaì làõp âàût âæåìng äúng dáùn næåïc qua âëa hçnh 129 7.3.3. Kãnh dáùn næåïc 134 7.4. MAÏY BÅM VAÌ TRAÛM BÅM 137 7.4.1. Maïy båm 137 7.4.2. Traûm båm 140 v PHÁÖN MÅÍ ÂÁÖU - MUÛC LUÛC
  6. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 7.5. MÄÜT SÄÚ LÆU YÏ TRONG PHÁN PHÄÚI NÆÅÏC 142 8. XÁY DÆÛNG VAÌ QUAÍN LYÏ DÆÛ AÏN CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN 143 8.1. NÄÜI DUNG DÆÛ AÏN NÆÅÏC SAÛCH NÄNG THÄN 143 8.1.1. Tiãún trçnh täøng quaït 143 8.1.2. Mäüt säú læu yï khi thaình láûp dæû aïn cáúp næåïc näng thän 144 8.1.3. Näüi dung cuía dæû aïn cáúp næåïc näng thän 147 8.1.4. Häö så dæû aïn 149 8.2. CHOÜN LÆÛA VAÌ BÄÚ TRÊ CÄNG TRÇNH 151 8.2.1. Choün læûa cäng trçnh vaì thiãút bë 151 8.2.2. Bäú trê cäng trçnh traûm xæí lyï 151 8.2.3. Choün læûa vaì làõp âàût thiãút bë 153 8.4. BAÍO TRÇ HÃÛ THÄÚNG CÁÚP NÆÅÏC 156 8.4.1. Baío trç caïc giãúng næåïc 156 8.4.2. Baío trç maïy båm, traûm båm, traûm xæí lyï næåïc 157 8.4.3. Baío trç hãû thäúng phán phäúi næåïc 159 9. PHUÛ LUÛC VAÌ CAÏC TAÌI LIÃÛU THAM KHAÍO CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN PHUÛ LUÛC 163 TAÌI LIÃÛU THAM KHAÍO 187 vi PHÁÖN MÅÍ ÂÁÖU - MUÛC LUÛC
  7. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún  KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOE Í 1.1. KHAÏI NIÃÛM VAÌ CAÏC ÂËNH NGHÉA 1.1.1. Khaïi niãûm Næåïc âoïng vai troì quan troüng âäúi våïi sæû täön taûi vaì phaït triãøn cuía sinh giåïi. Táút caí sinh hoaût vaì saín xuáút cuía con ngæåìi âãöu cáön coï næåïc saûch nhàòm baío âaím sæïc khoeí vaì hiãûu quaí saín xuáút, âäöng thåìi con ngæåìi sau khi sæí duûng næåïc cáúp cuîng âaî thaíi ra mäüt læåüng næåïc báøn, ngoaìi ra cuîng phaíi kãø âãún mäüt khäúi læåüng næåïc mæa, trong quaï trçnh chaíy traìn trãn sæåìn däúc cuîng âaî cuäún theo raïc ræåíi, buûi âáút, cuîng cáön táûp trung, xæí lyï så bäü træåïc khi thaíi ra nguäön næåïc. Cáúp thoaït næåïc laì mäüt trong nhæîng muûc tiãu vaì nhiãûm vuû khai thaïc nguäön næåïc vaì vãû sinh mäi træåìng. THUÍY ÂIÃÛN CÁÚP THOAÏT NÆÅÏC TÆ ÅÏI TIÃU THUÍY SAÍN NGUÄÖN NÆÅÏC GIAO THÄNG THUÍY N HU CÁÖU KHAÏC MÄI TRÆÅÌNG - SINH THAÏI Hçnh 1.1: Nguäön næåïc vaì caïc muûc tiãu khai thaïc næåïc 1.1.2. Caïc âënh nghéa cå baín  Næåïc (Water): mäüt cháút loíng thäng duûng, næåïc laì mäüt cháút khäng maìu, khäng muìi, khäng vë. Næåïc tinh khiãút coï cäng thæïc cáúu taûo gäöm 2 nguyãn tæí hydro vaì mäüt nguyãn tæí oxy, Dæåïi aïp suáút khê tråìi 1 atmosphere, næåïc säi åí 100C vaì âäng âàûc åí 0C, næåïc coï khäúi læåüng riãng laì 1000 kg/m3.  Nguäön næåïc (Water Resources): caïc daûng têch chuyãøn næåïc khaïc nhau chung quanh ta nhæ næåïc mæa, næåïc màût vaì næåïc ngáöm. 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 1
  8. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún  Næåïc saûch (Clean Water): næåïc sæí duûng âaût yãu cáöu vãû sinh vaì an toaìn sæïc khoeí theo tiãu chuáøn qui âënh cuía Bäü Y tãú.  Næåïc thaíi (Wastewater): næåïc sau khi sæí duûng (næåïc tæì hãû thäúng cáúp næåïc, næåïc mæa, næåïc màût, næåïc ngáöm, ) cho caïc muûc tiãu khaïc nhau nhæ sinh hoaût, saín xuáút, coï träün láùn cháút thaíi, mang êt nhiãöu cháút gáy ä nhiãùm.  Næåïc thaíi chæa xæí lyï (Untreated wastewater) laì nguäön têch luîy caïc cháút âäüc haûi láu daìi cho con ngæåìi vaì caïc sinh váût khaïc. Sæû phán huíy caïc cháút hæîu cå trong næåïc thaíi coï thãø taûo ra caïc cháút khê nàûng muìi. Thäng thæåìng, næåïc thaíi chæa xæí lyï laì nguyãn nhán gáy bënh do noï chæïa caïc loaûi âäüc cháút phæïc taûp hoàûc mang caïc cháút dinh dæåîng thuáûn låüi cho viãûc phaït triãøn cho caïc loaûi vi khuáøn, caïc thæûc váût thuíy sinh nguy haûi.  Sæû ä nhiãùm næåïc (Water pollution) xaíy ra khi caïc cháút nguy haûi xám nháûp vaìo næåïc låïn hån khaí nàng tæû laìm saûch cuía chênh baín thán nguäön næåïc.  Kyî thuáût cáúp næåïc (Water Supply Techniques): giaíi phaïp âem næåïc saûch âãún tæìng häü gia âçnh, nhoïm dán cæ, khu væûc saín xuáút vaì caïc cuûm chuyãn duìng âaím baío caïc yãu cáöu vãö kinh tãú kyî thuáût vaì vãû sinh mäi træåìng.  Hãû thäúng cáúp næåïc (Water Supply System): täø håüp caïc cäng trçnh liãn quan âãún viãûc khai thaïc nguäön næåïc, thu næåïc, xæí lyï næåïc, caïc traûm båm vaì maûng phán phäúi âiãöu hoaì næåïc saûch.  Hãû thäúng thoaït næåïc (Sewerage System): hãû thäúng thu gom táút caí caïc loaûi næåïc thaíi, næåïc mæa ra khoíi khu væûc dán cæ, saín xuáút vaì sau âoï laìm saûch vaì khæí truìng åí mäüt mæïc âäü cáön thiãút træåïc khi xaí tråí laûi vaìo nguäön næåïc chung.  Ngæåìi sæí duûng næåïc (Water User): mäüt hay mäüt nhoïm ngæåìi sæí duûng næåïc tæì cäng trçnh cáúp næåïc cho muûc tiãu sinh hoaût hoàûc saín xuáút.  Bãûnh liãn quan âãún nguäön næåïc (Water-related disease): caïc daûng bãûnh táût sinh ra do sæí duûng hoàûc tiãúp xuïc våïi nguäön næåïc bë nhiãùm báøn vaì nhiãùm truìng. 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 2
  9. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 1.2.3. Sæû phán phäúi næåïc trong thiãn nhiãn Læåüng næåïc trãn traïi âáút táûp trung chuí yãúu åí âaûi dæång vaì biãøn caí, chiãúm âãún 94% täøng læåüng næåïc trãn traïi âáút. Âa säú læåüng laì næåïc màûn khäng sæí duûng cho sinh hoaût vaì saín xuáút näng nghiãûp vaì cäng nghiãûp âæåüc. Næåïc màûn coï thãø gáy ngäü âäüc muäúi cho cå thãí sinh váût vaì gáy àn moìn caïc thiãút bë kim loaûi trong cäng nghiãûp. Læåüng næåïc ngoüt åí trong loìng âáút vaì bàng haì åí 2 cæûc laì læåüng næåïc ngoüt khaï tinh khiãút, chiãúm trãn 1,6 % täøng læåüng næåïc trãn traïi âáút, tuy nhiãn do xa nåi åí cuía loaìi ngæåìi, vë trê thiãn nhiãn khàõc nghiãût nãn chi phê khai thaïc ráút låïn. Con ngæåìi vaì caïc loaìi thæûc vaì âäüng váût khaïc táûp trung chuí yãúu åí khu væûc säng ngoìi nhæng læåüng næåïc säng chè chiãúm 0,0001 % täøng læåüng næåïc, khäng âuí cho caí nhán loaûi sæí duûng trong sinh hoaût vaì saín xuáút cäng näng nghiãûp. Ä nhiãùm nguäön næåïc thæåìng laì ä nhiãùm næåïc säng. Læåüng næåïc mæa phán phäúi trãn traïi âáút khäng âãöu vaì khäng håüp lyï. Tuìy theo vë trê âëa lyï vaì biãún âäüng thåìi tiãút, coï nåi mæa quaï nhiãöu gáy luî luût, coï nåi khä kiãût, haûn haïn keïo daìi. 1.2.4. Váún âãö sæí duûng nguäön næåïc Con ngæåìi chè måïi khai thaïc âæåüc 0,017 % læåüng næåïc coï trãn âëa cáöu. Theo säú liãûu baïo âäüng cuía Liãn hiãûp quäúc, hiãûn nay coï trãn 50 quäúc gia trãn thãú giåïi âang lám vaìo caính thiãúu næåïc, âàûc biãût nghiãm troüng åí caïc vuìng Cháu Phi, vuìng Trung Âäng, vuìng Trung AÏ, Cháu UÏc vaì caí åí caïc quäúc gia phaït triãøn nhæ Myî, Phaïp, Nháût, Âæïc, Singapore, v.v Lëch sæí thãú giåïi cuîng âaî ghi nháûn coï caïc cuäüc xung âäüt giæîa mäüt säú næåïc cuîng nhæ laînh thäø vç muäún tranh giaình nguäön næåïc. Mäùi ngaìy trãn thãú giåïi cuîng coï haìng ngaìn ngæåìi chãút vç nhæîng nguyãn nhán liãn quan âãún næåïc nhæ âoïi, khaït, dëch bãûnh, Caïc nhaì khoa hoüc - kyî thuáût trãn thãú giåïi âang laìm hãút sæïc mçnh âãø khai thaïc, bäø sung nhu cáöu næåïc cho loaìi ngæåìi. Mäüt säú phæång aïn taïo baûo âæåüc âãö xuáút nhàòm muûc tiãu phán phäúi nguäön næåïc håüp lyï nhæ: Laìm thuíy låüi, thæûc hiãûn caïc kãnh âaìo âæa næåïc vaìo hoang maûc, xáy dæûng caïc häö chæïa, thaïo næåïc åí caïc vuìng ngáûp uïng, caíi taûo caïc âáöm láöy, Khai thaïc caïc nguäön næåïc ngáöm. Loüc, khæí màûn næåïc biãøn thaình næåïc ngoüt. Váûn chuyãøn caïc khäúi bàng haì vãö duìng. 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 3
  10. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Caïc cäng viãûc trãn phuûc vuû cho kinh tãú xaî häüi loaìi ngæåìi vaì mäüt láön næîa khàóng âënh vai troì cuía con ngæåìi trong viãûc chinh phuûc thiãn nhiãn, hoàûc haûn chãú thiãn taûi, caíi taûo thãú giåïi. Nguäön næåïc cáön âæåüc hiãøu nhæ mäüt nguäön taìi nguyãn quê giaï cáön phaíi âæåüc baío vãû vaì khai thaïc håüp lyï. Viãûc khai thaïc âuïng mæïc vaì khoa hoüc taìi nguyãn næåïc seî taûo thãm nhiãöu læång thæûc vaì thæûc pháøm cuîng nhæ cuía caíi cho loaìi ngæåìi. Sæû thiãúu cán nhàõc, quaín lyï keïm trong khai thaïc coï thãø gáy caïc háûu quaí xáúu vãö mäi træåìng sinh thaïi. Cáön phaíi coï mäüt chæång trçnh qui hoaûch sæí duûng nguäön næåïc khoa hoüc, trong âoï viãûc phán têch caïc taïc âäüng qua laûi giæîa caïc thaình pháön cáúu thaình hãû thäúng. Qui trçnh xem xeït nhæ sau: HÃÛ THÄÚNG NGUÄÖN NÆÅÏC HÃÛ THÄÚNG TAÌI NGUYÃN HÃÛ THÄÚNG CÄNG TRÇNH HÃÛ THÄÚNG CAÏC THUÍY LÅÜI NHU CÁÖU NÆÅÏC Taìi nguyãn næåïc - Kho næåïc, caïc cäng trçnh - Sæí duûng næåïc cáúp næåïc vaì âáöu mäúi - Tiãu hao næåïc - Xæí lyï cháút læåüng vaì - Phoìng luî, chäúng uïng Daûng: Âàûc træng: caíi taûo mäi træåìng - Baío vãû vaì caíi taûo -Næåïc màût - Læåüng - Phoìng luî, chäúng uïng mäi træåìng -Næåïc ngáöm - Cháút - Caïc yãu cáöu khaïc -Âaûi dæång - Âäüng thaïi CÁN BÀÒNG NÆÅÏC Âàûc træng cán bàòng Hãû thäúng chè tiãu âaïnh giaï Phæång phaïp âaïnh giaï - Læåüng - Kinh tãú - Phæång phaïp täúi æu - Cháút læåüng - Chæïc nàng - Phæång phaïp mä phoíng - Âäüng thaïi - Mäi træåìng - Âäü tin cáûy Phæång phaïp xaïc âënh cán bàòng håüp lyï Hçnh 1.2: Så âäö Hãû thäúng nguäön næåïc trong Qui hoaûch nguäön næåïc 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 4
  11. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Sæû taïc âäüng qua laûi giæîa næåïc, con ngæåìi vaì taìi nguyãn sinh thaïi hiãûn nay âang bë âe doüa máút quán bçnh. Caïc nguäön næåïc sæí duûng hiãûn nay êt nhiãöu âãöu bë ä nhiãùm våïi caïc mæïc âäü khaïc nhau, nhiãöu nåi ráút tráöm troüng, âe doüa cuäüc säúng sæïc khoeí con ngæåìi, phaï hoaûi sæû cán bàòng trong sinh giåïi. Do âoï, váún âãö baío vãû mäi træåìng næåïc hiãûn nay ráút quan troüng vaì cáúp baïch, âoìi hoíi sæû quan tám cuía táút caí moüi ngæåìi trãn haình tinh chuïng ta. Klemes (1973) âaî minh hoüa quan hãû tæång taïc giæîa viãûc quaín lyï taìi nguyãn næåïc våïi caïc yãúu täú liãn quan âãún mäi træåìng nhæ hçnh sau: TÆÛ NHIÃN XAÎ HÄÜI VAÌ MÄI TRÆÅÌNG CHÊNH TRË ÂËA LY Ï TAÌI NGUYÃN NHU CÁÖÌU KINH TÃÚ ÂËA CHÁÚT NÆÅÏC NÆÅÏC XAÎ HÄÜI KHÊ HÁÛU TÆÛ NHIÃN LUÁÛT LÃÛ KHÊ TÆÅÜNG TÄØ CHÆÏC SINH VÁÛT LÆÅÜNG NÆÅÏC CHÁÚT LÆÅÜNG SINH THAÏI THUÍY THUÍY LÆÛC VÀN DOÌNG THÄNG TIN QUAÍN LYÏ TAÌI NGUYÃN NÆÅÏC DOÌNG PHAÍN HÄÖI KYÎ THUÁÛT KHOA HOÜC CÄNG NGHÃÛ SINH HOÜC ÆÏNG DUÛNG HOÏA HOÜC CÅ NÄNG NGHIÃÛP DÁN DUÛNG ÂIÃÛN LÁM NGHIÃÛP Y TÃÚ CÁÚP GIAÍM BAÍO VÃÛ KIÃØM SOAÏT TÆÅÏI THUÍY GIAO THÄNG NÆÅÏC Ä QUAÍN LYÏ LUÎ LUÛT TIÃU ÂIÃÛN THUÍY NHIÃÙM ÂÁÚT NÄÜI ÂËA Hçnh 1.3: Minh hoüa sæû tæång quan viãûc quaín lyï næåïc våïi caïc yãúu täú khaïc nhau liãn quan âãún mäi træåìng, Klemes (1973). 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 5
  12. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 1.3. NHIÃÛM VUÛ CUÍA NGAÌNH CÁÚP NÆÅÏC Nhiãûm vuû cuía ngaình Cáúp næåïc laì :  Khaío saït táút caí caïc nguäön næåïc coï thãø khai thaïc sæí duûng âæåüc;  Âaïnh giaï cháút læåüng nguäön næåïc;  Xaïc âënh phæång thæïc khai thaïc nguäön næåïc;  Caïc biãûn phaïp xæí lyï næåïc cáúp, næåïc xaí;  Xáy dæûng caïc så âäö váûn haình caïc hãû thäúng cáúp næåïc;  Xaïc âënh âæåüc nhu cáöu sæí duûng næåïc vaì chè tiãu næåïc cáúp;  Tênh toaïn thiãút kãú hãû thäúng cáúp næåïc;  Xáy dæûng caïc cäng trçnh trong hãû thäúng cáúp næåïc;  Váûn haình vaì baío dæåîng hãû thäúng cáúp næåïc;  Thu phê cáúp næåïc âãø taïi saín xuáút. Ngaình Cáúp næåïc laì mäüt ngaình dëch vuû cäng êch coï liãn quan caïc ngaình khaïc nhæ Xáy dæûng, Quaín lyï næåïc, Giao thäng Cäng chaïnh, Mäi træåìng, Y tãú , Trong mäüt quäúc gia, sæû phán cáúp quaín lyï vaì giaïm saït caïc cäng trçnh cáúp næåïc theo chæïc nàng vaì nhiãûm vuû theo så âäö sau:  Láûp kãú hoaûch chiãún læåüc  Hoaûch âënh chênh saïch  Âënh mæïc, tiãu chuáøn CÁÚP QUÄÚC GIA  Quaín lyï chæång trçnh quäúc gia  Giaïm saït caïc dæû aïn cáúp næåïc  Cung cáúp kyî thuáût, âaìo taûo  v.v  Thæûc hiãûn dæû aïn cáúp thoaït næåïc  Khaío saït, thiãút kãú cäng trçnh CÁÚP TÈNH  Thi cäng vaì quaín lyï dæû aïn  Huáún luyãûn cáúp cå såí  v.v  Quaín lyï hãû thäúng åí cäüng âäöng  CÁÚP HUYÃÛN XAÎ Khai thaïc, baío dæåîng cäng trçnh  Thu phê duìng næåïc  v.v Hçnh 1.4: Chæïc nàng vaì nhiãûm vuû caïc cáúp trong chæång trçnh cáúp næåïc 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 6
  13. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Caïc dæû aïn âáöu tæ khai thaïc taìi nguyãn næåïc hiãûn nay âãöu cáön phaíi âæåüc xem xeït cáøn tháûn åí caí 3 khêa caûnh cho cán âäúi (hay coìn goüi laì quan hãû 3E) laì: Kyî thuáût (Engineering), Kinh tãú (Economic) vaì Mäi træåìng (Environment). Trong âoï, yãúu täú mäi træåìng bao gäöm caí caïc khaïi niãûm bãön væîng vãö tæû nhiãn vaì äøn âënh xaî häüi. Minh hoüa dæåïi âáy cho tháúy mäúi tæång quan áúy: Kyî thuáût ( Engineering) Mäi træåìng (Environment) Kinh tãú (Economic) Hçnh 1.5: Minh hoüa quan hãû 3E . Caïc âaïnh giaï vãö kyî thuáût: cháút læåüng, säú læåüng vaì âäüng thaïi cuía nguäön næåïc, cäng nghãû khai thaïc vaì xæí lyï, tuyãún phán phäúi næåïc. . Caïc âaïnh giaï vãö kinh tãú: tênh khaí thi vãö taìi chênh vaì mæïc cháúp nháûn chi traí tiãön trãn mäùi âån vë saín pháøm næåïc saûch (âäöng/m3). . Caïc âaïnh giaï vãö mäi træåìng - xaî häüi: xem xeït caïc tiãu chê vãû sinh liãn quan âãún sæïc khoeí con ngæåìi, tênh bãön væîng cuía nguäön cung cáúp næåïc vaì mæïc âäü tham gia, âäöng tçnh chi traí kinh phê cuía cäüng âäöng ngæåìi tiãu thuû næåïc. 1.4. CÁÚP NÆÅÏC VAÌ SÆÏC KHOEÍ CÄÜNG ÂÄÖNG 1.4.1. Hiãûn traûng cáúp næåïc vaì sæí duûng næåïc Báút cæï khu dán cæ vaì saín xuáút naìo cuîng cáön hãû thäúng cáúp næåïc saûch. Cáúp næåïc saûch tråí thaình mäüt trong nhæîng tiãu chê quan troüng âãø âaïnh giaï sæû phaït triãøn cuía xaî häüi, ngæåìi ta coï thãø dæûa vaìo læåüng næåïc sæí duûng trãn mäùi âáöu ngæåìi cuía tæìng quäúc gia âãø âaïnh giaï mæïc âäü phaït triãøn cuía quäúc gia âoï. Læåüng næåïc sæí duûng cho dán duûng bao gäöm læåüng næåïc duìng cho tàõm, ræía, àn uäúng, saín xuáút nheû, chãú biãún thæûc pháøm, tæåïi cáy xanh vaì vãû sinh âæåìng phäú. Tiãu chuáøn duìng næåïc cho tæìng âáöu ngæåìi thæåìng tuìy thuäüc vaìo mæïc âäü phaït triãøn kinh tãú cuía tæìng vuìng vaì âiãöu kiãûn cáúp næåïc. Mæïc sæí duûng næåïc trong gia âçnh cho caïc yãu cáöu tiãu thuû thæåìng biãún âäüng khaï låïn do mæïc säúng, âiãöu kiãûn khê háûu, laînh thäø, táûp quaïn, khaïc nhau. Hçnh dæåïi minh hoüa mæïc sæí duûng næåïc trung bçnh cuía mäüt gia âçnh trung læu vuìng Âäng Nam AÏ: 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 7
  14. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Khaïc Àn uäúng 14% 6% Àn uäúng Tàõm Vãû sinh 20% Giàût Tàõm 46% Vãû sinh Giàût Khaïc 14% Hçnh 1.6: Trung bçnh (%) læåüng næåïc sæí duûng cho dán duûng Baíng 1.1 : So saïnh âënh mæïc cáúp næåïc vuìng thaình thë mäüt säú quäúc gia Âä thë vaì vuìng cæ dán Âënh mæïc cáúp næåïc (lêt/ngaìy.ngæåìi) Viãût Nam 100 - 120 Philippines 120 - 140 Trung quäúc 160 - 200 Korea 160 - 180 Thaïi Lan 200 - 220 UÏc 140 - 175 Phaïp 220 - 250 Myî 350 - 400 Trung bçnh trãn thãú giåïi 80 - 100 1.4.2. Bãûnh táût liãn quan âãún nguäön næåïc Viãûc sæí duûng næåïc seî taûo ra næåïc thaíi, næåïc thaíi sinh hoaût vaì saín xuáút âãöu mang caïc cháút âäüc haûi aính hæåíng âãún sæïc khoeí con ngæåìi vaì laìm suy giaím mäi træåìng. Trãn 80% bãûnh âæåìng ruäüt hiãûn nay âãöu bàõt nguäön tæì nguäön næåïc khäng an toaìn. Bradley (1974) vaì Feachem (1975) âaî phán loaûi 4 cå chãú khaïc biãût cuía caïc bãûnh liãn quan âãún nguäön næåïc laì:  bãûnh do uäúng næåïc bë nhiãùm phán (water-borne);  bãûnh do tiãúp xuïc våïi næåïc báøn (water-wasted);  bãûnh do caïc sinh váût säúng trong næåïc gáy ra (water-based);  bãûnh do cän truìng sinh saín trong næåïc gáy ra (water-related insect vector). 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 8
  15. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Baíng 1.2: Phán loaûi caïc bãûnh liãn quan âãún nguäön næåïc bë thiãúu vaì ä nhiãùm Phán loaûi truyãön bãûnh Vê duû Uäúng næåïc bë nhiãùm phán (do laìm Dëch taí (Cholera) nhaì cáöu, chuäöng traûi chàn nuäi xaí Kiãút lyñ do que khuáøn (Bacillary dysentery) phán, næåïc tiãøu, raïc rãún sinh hoaût, Tiãu chaíy (Diarrhoeal) næåïc thaíi khäng xæí lyï vaìo ao häö, Thæång haìn (Typhoid) säng raûch, ) Viãm gan siãu vi (Hepatitis) Tiãúp xuïc våïi næåïc báøn åí da, màõt Âau màõt häüt (Trachoma) (tàõm ræía, tiãúp xuïc, laìm viãûc trong Gheí ngæïa (Scabies) mäi træåìng næåïc báøn, ) Muûn coïc (Yaws) Säút do chê ráûn (Louse-borne fever) Bãûnh phong huíi (Leprosy) Náúm da (Tinea) Nhiãùm sinh váût säúng trong næåïc Bãûnh saïn maïng (Schistosomiasis) xám nháûp qua da (tàõm, âi chán Giun laîi (Guinea worm) khäng, vãút thæång ngoaìi da, ) vaìo Giun moïc (Ankylostrioni) buûng (do àn khäng náúu kyî caïc loaûi Saïn dáy (Clonorchirs) caï, soì äúc, täm, cua, rau, rong beìo, ) Saïn (Diphyclobothisas) Do cän truìng sinh saín trong næåïc Bãûnh buäön nguí (Sleeping sickness) (muäùi, ruäöi, bæåïm, sáu boü, ) chêch Säút reït (Malaria) huït Säút xuáút huyãút (Dengue fever) Säút vaìng da (Yellow fever) Viãm naîo Giun chè Baíng 1.3: Cå chãú truyãön bãûnh tæì næåïc vaì chiãún læåüc phoìng chäúng Cå chãú truyãön bãûnh Chiãún læåüc phoìng chäúng Do uäúng næåïc bë nhiãùm phán . Caíi thiãûn cháút læåüng næåïc . Haûn chãú sæí duûng caïc nguäön khäng xæí lyï Do tiãúp xuïc våïi næåïc báøn . Caíi thiãûn cháút læåüng næåïc . Caíi thiãûn caïch tiãúp xuïc våïi næåïc . Vãû sinh nguäön næåïc Do tiãúp xuïc våïi caïc sinh váût säúng . Giaím thiãøu nhu cáöu tiãúp xuïc våïi næåïc trong næåïc . Kiãøm soaït máût âäü caïc loaûi sãn, äúc . Caíi thiãûn cháút læåüng næåïc Do caïc cän truìng sinh saín trong . Caíi thiãûn viãûc quaín lyï næåïc màût næåïc . Tiãu diãût âiãöu kiãûn sinh saín cuía cän truìng . Haûn chãú âãún caïc khu væûc coï bãûnh 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 9
  16. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 1.4.3. Caïc váún âãö khoï khàn liãn quan âãún viãûc cáúp næåïc saûch näng thän Näng thän Viãût Nam váùn coìn nhiãöu khoï khàn so våïi thaình thë. Sæû caïch biãût quaï xa vãö thu nháûp, mæïc säúng, âiãöu kiãûn hoüc haình, âiãöu kiãûn hæåíng thuû næåïc saûch, vãû sinh mäi træåìng, khaïm chæîa bãûnh, âi laûi vaì hæåíng thuû vàn hoïa, thäng tin, giæîa thaình thë vaì näng thän. Mäüt säú bäü pháûn näng dán âang coï khuynh hæåïng råìi boí ruäüng âáút, âäø xä lãn thaình thë gáy nãn nhæîng phæïc taûp trong quaín lyï nhaì næåïc, laìm gia tàng naûn tháút nghiãûp åí âä thë, tãû naûn xaî häüi vaì ä nhiãùm mäi træåìng. Nhæîng báút cáûp vaì khoï khàn naìy, noïi chung, laìm haûn chãú sæû phaït triãøn. Så bäü coï thãø liãût kã:  Hãû thäúng cäng trçnh haû táöng vaì caïc cå såí phuûc vuû näng thän nhæ hãû thäúng tæåïi tiãu, maûng læåïi cáúp næåïc âang âæåüc xáy dæûng khaï nhiãöu, tuy nhiãn chæa âäöng bäü, coï nåi táûp trung, coï nåi phán taïn våïi caïc qui mä khaïc nhau chæa hàón tæång æïng våïi nhu cáöu vaì hiãûu quaí sæí duûng. Cháút læåüng cäng trçnh thæåìng laì trung bçnh hoàûc keïm. Viãûc qui hoaûch chæa roî raìng vaì coìn mang nhiãöu tênh chuí quan.  Chi phê âiãûn cho caïc traûm båm, traûm cáúp næåïc coìn khaï cao khiãún giaï thaình cung cáúp næåïc trãn mäùi âån vë låïn, âàûc biãût laì caïc cäng trçnh loaûi væìa vaì nhoí.  Tyí lãû hao huût næåïc tæì traûm cáúp næåïc âãún táûn nhaì dán coìn cao, coï nåi lãn âãún tæì 40 - 50%. Âiãöu naìy laìm giaím tênh hiãûu quaí kinh tãú cho caïc cäng trçnh cáúp næåïc.  Ä nhiãùm åí näng thän tuy khäng cao nhæ thaình thë nhæîng âang coï caïc nguy cå gia tàng. Tçnh traûng xáy häú xê, nhaì tàõm, chuäöng traûi chàn nuäi gia suïc, gia cáöm trãn säng raûch, ao häö váùn coìn phäø biãún. Ngæåìi dán váùn chæa boí thoïi quen xaí raïc xuäúng nguäön næåïc. Viãûc thám canh keìm theo sæû sæí duûng quaï mæïc phán boïn, thuäúc træì sáu, thuäúc diãût coí, thuäúc kêch thêch tàng træåíng thæûc váût bæìa baîi laìm suût giaím cháút læåüng næåïc, âáút vaì caïc taìi nguyãn âäüng thæûc váût. Sæû khai thaïc, phaï ræìng bæìa baîi laìm gia tàng nguy cå luî luût, haûn haïn vaì aính hæåíng nhiãöu hãû sinh thaïi khaïc nhau.  Tyí lãû häü ngheìo âoïi trong näng thän coìn cao, tháút nghiãûp nhiãöu, quan hãû,û yï thæïc vãû sinh cäüng âäöng keïm âang laì nhæîng thaïch thæïc låïn cho viãûc triãøn khai caïc dæû aïn cáúp næåïc saûch åí näng thän.  Trçnh âäü cuía ngæåìi dán näng thän coìn tháúp, âàûc biãût laì caïc vuìng nuïi, vuìng sáu åí Âäöng bàòng säng Cæíu long. Säú caïn bäü haình chaïnh vaì caïn bäü kyî thuáût huyãûn, xaî coìn thiãúu vaì chæa këp cáûp nháût kiãún thæïc cáön thiãút. Âiãöu laìm cuîng laì mäüt tråí ngaûi cho viãûc triãøn khai caïc dæû aïn cáúp næåïc saûch vaì vãû sinh mäi træåìng. 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 10
  17. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún  Tè lãû dán cæ näng thän âæåüc cáúp næåïc saûch âáöy âuí chè chiãúm khoaíng 30% - 40%. Háöu hãút váùn sæí duûng caïc nguäön næåïc màût tæû nhiãn nhæ ao, häö, säng suäúi khäng qua xæí lyï hoàûc caïc giãúng khoan khåi, giãúng caûn nhiãùm âäüc cháút, nhiãùm sàõt, âaî aính hæåíng âãún sæïc khoeí, sæïc saín xuáút cuía dán cæ näng thän.  Ngæåìi dán näng thän chæa coï táûp quaïn traí tiãön sæí duûng næåïc saûch. Âáy cuîng laì mäüt haûn chãú cho viãûc triãøn khai caïc cäng trçnh cáúp næåïc cuía nhaì næåïc cuîng nhæ tæ nhán. 1.4.4. Chiãún læåüc cáúp næåïc näng thän Liãn hiãûp quäúc (1992) âaî chênh thæïc choün ngaìy 22 thaïng 3 hàòng nàm laìm ngaìy "Quäúc tãú vãö næåïc" nhàòm nhàõc nhåí moüi ngæåìi quan tám hån vãö nguäön næåïc. Taûi Viãût Nam, Chæång trçnh næåïc saûch vaì vãû sinh mäi træåìng âaî âæåüc UNICEF taìi tråü tæì 1982 âãún nay. Chæång trçnh naìy táûp trung giaíi quyãút váún âãö næåïc saûch vuìng näng thän. Chiãún læåüc Quäúc gia Cáúp næåïc saûch vaì Vãû sinh Näng thän âãún nàm 2020 âaî âæåüc Thuí tæåïng Chênh phuí chênh thæïc phã duyãût (Quyãút âënh säú 104/2000/QÂ-TTg ngaìy 25/8/2000) vaì âang âæåüc triãøn khai räüng raîi trãn toaìn bäü caïc tènh thaình caí næåïc. Muûc tiãu cuû thãø cuía chiãún læåüc laì:  Muûc tiãu tåïi nàm 2010: 85% dán cæ näng thän sæí duûng næåïc håüp vãû sinh våïi säú læåüng 60 lêt/ngæåìi.ngaìy, 70% gia âçnh vaì dán cæ näng thän sæí duûng häú xê håüp vãû sinh vaì thæûc hiãûn täút vãû sinh caï nhán.  Muûc tiãu tåïi nàm 2020: táút caí dán cæ näng thän sæí duûng næåïc saûch âaût tiãu chuáøn quäúc gia våïi säú læåüng êt nháút 60 lêt/ngæåìi.ngaìy, sæí duûng häú xê håüp vãû sinh vaì thæûc hiãûn täút vãû sinh caï nhán, giæî saûch vãû sinh mäi træåìng, laìng, xaî. 1.5. TIÃU CHUÁØN NÆÅÏC DUÌNG Næåïc duìng cho sinh hoaût phaíi laì næåïc trong saûch, âaím baío ngæåìi sæí duûng khäng bë täøn haûi sæïc khoeí. Næåïc duìng cho cäng nghiãûp taûo an toaìn cho saín xuáút, chuí yãúu laìm nguäüi maïy, næåïc sæí duûng khäng gáy baìo moìn vaì càûn làõng cho maïy moïc thiãút bë. Mäùi quäúc gia thæåìng âãö ra caïc tiãu chuáøn an toaìn cho næåïc duìng qua caïc chè tiãu lyï hoaï vaì sinh hoüc. ÅÍ Viãût Nam, Bäü Y tãú cuîng âaî ban haình Tiãu chuáøn Vãû sinh âäúi våïi Cháút læåüng næåïc (Taûm thåìi) theo Quyãút âënh säú 505/BYT/QÂ ngaìy 13/4/1992 (xem Phuû luûc säú 1). + Caïc chè tiãu lyï hoüc: nhiãût âäü, âäü âuûc, âäü maìu, muìi, vë, 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 11
  18. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún + Caïc chè tiãu hoïa hoüc: loaûi vaì näöng âäü caïc cháút hoìa tan trong næåïc + Caïc chè tiãu sinh hoüc: vi truìng, vi khuáøn, phuì du, rong taío, 1.5.1. Caïc chè tiãu lyï hoüc  Nhiãût âäü (Heat/ Temperature): nhiãût âäü næåïc âæåüc xaïc âënh bàòng nhiãût kãú. ÅÍ caïc loaûi nguäön næåïc khaïc nhau vaì åí caïc muìa khaïc nhau, næåïc seî coï nhiãût âäü khaïc nhau. Næåïc sæí duûng âæåüc coï nhiãût âäü dao âäüng trong khoaíng 4 - 40 C, næåïc ngáöm coï nhiãût âäü äøn âënh trong khoaíng 17 - 27 C. Næåïc sæí duûng täút nháút trong khoaíng 7 - 12 C.  Haìm læåüng càûn khäng tan (Suspended solids): bao gäöm caïc haût caït, seït, buìn vaì caïc cháút hæîu cå gäúc âäüng thæûc váût lå læíng vaì träi theo doìng næåïc. Haìm læåüng càûn thay âäøi theo muìa (muìa mæa, muìa nàõng), theo khu væûc (âä thë, näng thän, ræìng nuïi) vaì âëa hçnh (âäöi nuïi, âäöng bàòng). Haìm læåüng càûn trong næåïc âæåüc tênh theo mg/lêt, xaïc âënh bàòng caïch loüc mäüt âån vë thãø têch næåïc qua giáúy loüc vaì âem sáúy khä åí nhiãût âäü 105 - 110 C. Âäúi våïi caïc máùu næåïc coï haìm læåüng càûn nhoí, coï thãø duìng phæång phaïp Sneller âãø xaïc âënh âäü trong cuía næåïc: duìng mäüt bçnh thuíy tinh cao 30 cm, âaïy bçnh coï caïc chæî tiãu chuáøn maìu âen. Âäü trong âæåüc âo bàòng cm laì chiãöu cao cäüt næåïc täúi âa maì nhçn tæì trãn thàóng xuäúng dæåïi ta coï thãø âoüc âæåüc caïc chæî maìu âen. Haìm læåüng càûn trong næåïc ngáöm nhoí, thæåìng vaìo khoaíng 30 - 50 mg/lêt. Næåïc säng coï haìm læåüng càûn dao âäüng khaï låïn, khoaíng 20 - 5.000 mg/lêt, coï khi âaût âãún 30.000 mg/lêt trong muìa mæa luî.  Âäü âuûc (Turbidity): âäü âuûc cuîng laì mäüt trong caïc chè tiãu xem xeït cháút læåüng næåïc, næåïc bë âuûc do aính hæåíng caïc caïc cháút càûn khäng tan vaì caïc cháút hoìa tan trong næåïc laìm haûn chãú sæû xuyãn tháúu cuía aïnh saïng qua næåïc. Ngæåìi ta thæåìng duìng maïy âo âäü âuûc (Turbidimeter/ Nephelometer) våïi âån vë âo laì NTU (Nephelometric Turbidity Units). AÏnh saïng âæåüc sæí duûng tæì boïng âeìn tungsten-filament cho âi qua máùu næåïc.  Âäü maìu (Color): maìu sàõc cuía næåïc laì do maìu khoaïng tæû nhiãn, caïc håüp cháút keo cuía sàõt, mangan, maìu rong coí, hoàûc cháút thaíi cuía cäng nghiãûp saín xuáút hoàûc khai khoaïng. Âäü maìu xaïc âënh bàòng phæång phaïp so maìu theo thang platium-cobalt, tênh bàòng âäü Cobalt, coï giåïi haûn trong khoaíng 0 - 70 âäü maìu.  Muìi vaì vë (Odor and Taste): næåïc coï muìi laì do sæû pha taûp caïc cháút khê, caïc muäúi khoaïng trong âáút, caïc håüp cháút hæîu cå vaì vi khuáøn, caïc cháút thaíi cäng nghiãûp vaì caïc hoïa cháút khaïc, Næåïc coï thãø coï caïc muìi buìn, muìi tanh, muìi cáy coí, muìi sàõt, muìi clo, muìi phenol, Xaïc âënh muìi pháön låïn dæûa vaìo khæïu 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 12
  19. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún giaïc. Mäüt säú muìi tháúy âæåüc khi bë âun noïng (trãn 60 C). Xaïc âënh muìi phaíi laìm 2 láön: åí nhiãût âäü laûnh (18 - 20 C) vaì khi âun noïng (60 C). Näöng âäü cuía muìi xaïc âënh theo 6 báûc sau (PN-54/C-04585): 0 - khäng muìi 3 - khaï roî muìi 1 - muìi ráút yãúu 4 - muìi maûnh 2 - muìi yãúu 5 - muìi ráút maûnh Khi mä taí muìi, phaíi ghi roî luïc thæí: L - khi næåïc laûnh, N - khi næåïc noïng, näöng âäü muìi (tæì 0 âãún 5), loaûi muìi: TV - thæûc váût, H - häi thäúi, Â - âàûc biãût. Caïc vë coï trong næåïc nhæ vë màûn do hoìa tan caïc muäúi khoaïng (nhæ NaCl), vë âàõng (nhæ magiã surfat, natri surfat), vë kiãöm (nhu natri carbonat), vë chua (do pheìn), hoàûc do mäüt säú cháút khê hoìa tan gáy ra, Thäng thæåìng, ta coï thãø xaïc âënh vë cuía næåïc bàòng caïch nãúm thæí nhæng khäng nuäút. Nãúu nghi ngåì coï vi khuáøn cáön âun säi træåïc räöi âãø nguäüi åí nhiãût âäü 18 - 20 C räöi nãúm thæí. Qui phaûm PN-55/C-04557 giaí âënh thang näöng âäü vë cuía næåïc nhæ sau: 0 - khäng vë 3 - vë caím tháúy roî 1 - vë caím tháúy ráút yãúu 4 - vë caím tháúy maûnh 2 - vë caím tháúy yãúu 5 - vë caím tháúy ráút maûnh 1.5.2. Caïc chè tiãu hoïa hoüc  Âäü cæïng (Hardness): do sæû hoìa tan caïc cation kim loaûi âa trë trong næåïc, trong âoï chuí yãúu laì caïc thaình pháön calcium (Ca++) vaì magnesium (Mg++). Næåïc coï âäü cæïng cao gáy khoï khàn cho viãûc sæí duûng trong àn uäúng vaì sinh hoaût: täún nhiãöu xaì phoìng khi giàût ræía, náúu thæïc àn láu chên, gáy âoïng càûn näöi håi vaì giaím cháút læåüng saín pháøm, Âäü cæïng coï thãø âo bàòng âån vë dH (1dH = 10 mg CaO = 7,14 mg MgO trong 1 lêt næåïc). Ngæåìi ta phán biãût âäü cæïng toaìn pháönNæåïc coï êt hån 50 mg/l âäü cæïng âæåüc xem laì næåïc mãöm, tæì 50 - 150 mg/l laì næåïc cæïng væìa phaíi, tæì 150 - 300 mg/l laì næåïc cæïng vaì trãn 300 mg/l laì næåïc ráút cæïng.  Âäü acid (Acidity): âäü chua cuía næåïc âàûc træng bàòng âäü pH, âæåüc âënh nghéa laì näöng âäü ion H+ coï trong næåïc, xaïc âënh theo: pH = - lg[H+], âäü pH cuía næåïc coï thãø xaïc âënh nhanh choïng bàòng maïy âo pH (pHmeter) hoàûc giáúy so maìu. Khi pH = 7: næåïc coï trung tênh, pH 7: næåïc coï tênh kiãöm. Næåïc coï âäü pH tháúp thæåìng khoï xæí lyï.  Âäü kiãöm (Alkalinity): âàûc træng båíi caïc muäúi cuía acid hæîu cå nhæ bicarbonate, glumat, carbonate, hydrat, Âäü kiãöm âo bàòng mg.mol/l 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 13
  20. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún (miligram âæång læåüng/lêt). Ngæåìi ta phán biãût âäü kiãöm theo tãn goüi cuía caïc muäúi.  Âäü oxy hoïa: laì læåüng oxy cáön thiãút âãø oxy hoïa hãút caïc håüp cháút hæîu cå coï trong næåïc, âàûc træng bàòng âån vë mg/l O2 hoàûc KMnO4. Chè tiãu oxy hoïa laì mäüt trong caïc âaûi læåüng âaïnh giaï mæïc âäü ä nhiãùm cuía næåïc, næåïc bë nhiãùm báøn vaì chæïa nhiãöu vi truìng seî coï âäü oxy hoïa cao.  Haìm læåüng sàõt (Iron): tênh bàòng mg/l, trong næåïc sàõt täön taûi dæåïi daûng ion Fe2+ (sàõt nhë) hoàûc Fe3+ (sàõt tam). Næåïc ngáöm, âàûc biãût åí vuìng Âäöng bàòng säng Cæíu Long, chæïa ráút nhiãöu Fe2+ hoìa tan. Khi tiãúp xuïc våïi khäng khê, oxy hoàûc caïc cháút oxy hoïa, sàõt nhë biãún thaình sàõt tam vaì kãút tuía dæåïi daûng caïc bäng càûn Fe(OH)3 coï maìu náu âoí. Trong næåïc màût thæåìng chæïa sàõt tam åí daûng keo hæîu cå hoàûc càûn huyãön phuì, haìm læåüng khäng cao làõm vaì coï thãø khæí dãù daìng, kãút håüp våïi khæí âuûc. Næåïc coï haìm læåüng sàõt > 0,5 mg/l seî coï muìa tanh âàûc træng, laìm vaìng váût chæïa, quáön aïo, giáúy, phim aính, gáy âoïng càûn trong âæåìng äúng vaì giaím cháút læåüng saín pháøm chãú biãún thæûc pháøm.  Haìm læåüng mangan (Manganese): cuîng tênh bàòng mg/l, thæåìng gàûp trong næåïc ngáöm cuìng våïi sàõt åí daûng bicarbonat Mn2+ , haìm læåüng mangan thæåìng nhoí hån haìm læåüng sàõt nhiãöu, nhæng våïi giaï trë > 0,05 mg/l cuîng gáy taïc haûi nhæ sàõt. Coï thãø kãút håûp khæí sàõt vaì mangan trong cäng nghãû xæí lyï næåïc.  Caïc håüp cháút cuía acid silic: tênh bàòng mg/l, thæåìng gàûp trong næåïc thiãn nhiãn åí daûng keo hay ion hoìa tan, tuìy thuäüc vaìo âäü pH cuía næåïc. Näöng âäü acid silic trong næåïc cao gáy khoï khàn cho viãûc khæí sàõt . Âäúi våïi cäng nghiãûp näöi håi aïp læûc cao, næåïc coï haìm læåüng acid silic cao gáy làõng âoüng càûn silicat åí thaình näöi gáy nguy hiãøm.  Caïc håüp cháút chæïa nitå: tênh bàòng mg/l, laì mäüt trong caïc âàûc træng mæïc âäü ä nhiãøm do næåïc thaíi sinh hoaût vaì canh taïc näng nghiãûp (sæí duûng phán boïn hoïa hoüc). Caïc håüp cháút nitå täön taûi åí daûng caïc nitrit (HNO2), nitrat (HNO3) vaì amoniac (NH3). Khi måïi nhiãùm báøn, trong næåïc coï caí 3 thaình pháön nay, nhæng sau mäüt thåìi gian, nitrit vaì amoniac bë oxy hoïa thaình nitrat.  Haìm læåüng sunfat vaì clorua: tênh bàòng mg/l, täön taûi trong næåïc thiãn nhiãn dæåïi daûng caïc muäúi natri, canxi, magiã vaì acid H2SO4, HCl. Haìm læåüng ion Cl- cao (> 250 mg/l) laìm cho næåïc coï vë màûn. Næåïc ngáöm coï haìm læåüng clorua tæì 500 - 1000 mg/l coï thãø gáy bãûnh tháûn, haìm læåüng surfat cao trong 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 14
  21. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún næåïc (> 250 mg/l) coï tênh âäüc cho sæïc khoeí con ngæåìi. Læåüng Na2SO4 cao trong næåïc seî gáy hiãûn tæåüng xám thæûc âäúi våïi bã täng vaì ciment porland.  Iäút vaì fluo: tênh bàòng mg/l, thæåìng gàûp trong næåïc dæåïi daûng ion vaì chuïng coï aính hæåíng træïc tiãúp âãún sæïc khoeí con ngæåìi. Haìm læåüng fluo trong næåïc àn uäúng nàòm ngoaìi khoaíng 0,7 - 1,5 mg/l dãù gáy hæ ràng. ÅÍ nhæîng vuìng thiãúu iäút thæåìng xuáút hiãûn bãûnh bæåïu cäø, ngæåüc laûi thæìa iäút quaï cuîng coï thãø gáy haûi cho sæïc khoeí (âäúi våïi nhæîng ngæåìi bë chæïng cæåìng giaïp).  Caïc cháút khê hoìa tan: tênh bàòng mg/l, gäöm O2, CO2, H2S, CH4 trong næåïc thiãn nhiãn. Næåïc màût coï læåüng O2 däöi daìo hån næåïc ngáöm ráút nhiãöu. Khê CO2 hoìa tan âoïng vai troì äøn âënh næåïc thiãn nhiãn. Læåüng CO2 cán bàòng laì - læåüng CO2 âuïng bàòng læåüng ion HCO3 cuìng täön taûi trong næåïc. Nãúu næåïc coï læåüng CO2 hoìa tan væåüt qua læåüng CO2 cán bàòng, thç næåïc máút äøn âënh vaì gáy àn moìn bã täng. Khê H2S laì saín pháøm cuía quaï trçnh phán huíy caïc cháút hæîu cå, phán, raïc. Næåïc coï khê H2S gáy muìa træïng thäúi khoï chëu vaì taûo hiãûn tæåüng àn moìn kim loaûi. Khê mãtan (CH4) thæåìng chiãúm tè lãû ráút nhoí trong næåïc, loaûi khê naìy thæåìng gàûp åí caïc vuìng âáöm láöy, sinh ra trong quaï trçnh phán huíy caïc cháút hæîu cå tráöm têch.  Caïc kim loaûi nàûng: täön taûi åí caïc daûng ion nhæ chç (Lead), thuíy ngán (Mercury), keîm (Zinc), thæåìng hiãûn diãûn våïi säú læåüng nhoí, khoï phaït hiãûn, thãø hiãûn bàòng mæïc pháön triãûu (part per million - ppm) hoàûc pháön tyí (part per billion - ppb). Chuïng hiãûn diãûn trong næåïc do tæì caïc nhaì maïy hoïa cháút, khu cäng nghiãûp hoàûc do doìng chaíy âi qua caïc quàûng moí hoàûc vè kim loaûi trong âáút. Tuy chiãúm mäüt tè lãû nhoí nhæng caïc cháút ngaìy laì caïc taïc nhán gáy nguy haûi cho sæïc khoeí con ngæåìi, âàûc biãût laì caïc taïc âäüng lãn tháön kinh, noìi giäúng, 1.5.3. Caïc chè tiãu sinh hoüc  Vi truìng vaì vi khuáøn: nguäön næåïc bë nhiãøm báøn båíi vi truìng vaì vi khuáøn laì do aính hæåíng cuía cháút thaíi sinh hoaût cuía ngæåìi vaì âäüng váût. Caïc vi truìng phäø biãún laì caïc loaûi gáy bãûnh nhæ thæång haìn, kiãút lë, dëch taí, baûi liãût, giun saïn, Viãûc xaïc âënh tæìng loaûi vi truìng trong næåïc gáy bãûnh thæåìng ráút khoï khàn vaì máút nhiãöu thåìi gian do âa daûng vãö chuíng loaûi. Trong thæûc tãú, ngæåìi ta aïp duûng phæång phaïp chè säú vi khuáøn âàûc træng, âoï laì loaûi vi khuáøn âæåìng ruäüt Bacterium coli. Tháût sæû vi khuáøn cäli laì vä haûi nhæng sæû hiãûn diãûn cuía chuïng nhiãöu chæïng toí nguäön næåïc âaî bë nhiãøm khuáøn tæì phán raïc vaì coï nhiãöu khaí nàng chæïa caïc vi truìng gáy bãûnh. Tiãu chuáøn næåïc uäúng (TCXD- 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 15
  22. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 33, 1985) cho pheïp trong næåïc uäúng khäng quaï 20 con cäli/lêt. Mäüt säú træåìng håüp, ngæåìi ta cuîng bàõt buäüc næåïc uäúng khäng coìn chæïa caïc vi khuáøn kyñ khê khaïc.  Phuì du, rong taío: coï màût trong caïc nguäön næåïc säng suäúi, nháút laì ao häö. Chuïng åí daûng lå læíng hay baïm vaìo âaïy häö laì næåïc coï maìu xanh luûc, âäi khi coï muìi häi vaì coï thãø aính hæåíng âãún sæïc khoeí con ngæåìi do chæïa mäüt säú træïng hay baìo xaïc caïc loaûi thuíy sinh váût. 1. KHAÏI QUAÏT VÃÖ NÆÅÏC SAÛCH VAÌ SÆÏC KHOEÍ 16
  23. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún CÅ BAÍN VÃÖ  THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 2.1. CHU TRÇNH THUÍY VÀN VAÌ PHÆÅNG TRÇNH CÁN BÀÒNG NÆÅÏC 2.1.1. Chu trçnh thuíy vàn Chu trçnh thuíy vàn (Hydrologic Cycle) laì mäüt khaïi niãûm mä taí quaï trçnh chuyãøn hoïa doìng næåcï trong hãû thäúng næåïc tæû nhiãn, gäöm sæû chuyãøn âäüng næåïc trãn bãö màût, næåïc dæåïi âáút vaì khê quyãøn. Tiãún trçnh coï thãø minh hoüa nhæ hçnh 2.1, 2.2 vaì 2.3: Dæåïi taïc âäüng cuía bæïc xaû màût tråìi vaì sæû thay âäøi cuía thåìi tiãút vaì khê háûu, næåïc tæì màût thoaïng bäúc håi lãn khäng trung, tuû táûp laûi thaình máy. Máy coï thãø gáy mæa, tuyãút, bàng âaï, vaì råi xuäúng màût âáút hoàûc biãøn caí theo nhiãöu pháön vaì daûng khaïc nhau. Mäüt säú bäúc håi tråí laûi khäng trung, mäüt säú âæåüc sinh váût háúp thu, mäüt pháön låïn tháúm xuäúng âáút, pháön coìn laûi chaíy theo sæåìn däúc theo caïc säng suäúi hoàûc âæåüc træî trong caïc ao häö, säng suäúi, biãøn caí vaì bàòng nhiãöu caïch âäø vaìo âaûi dæång vaì tråí lãn khäng trung theo mäüt chu trçnh kheïp kên. Hçnh 2.1: Hçnh aính mä taí chu trçnh thuíy vàn 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 16
  24. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Chu trçnh thuíy vàn coï thãø toïm tàõt åí 6 biãún säú sau: P - læåüng giaïng thuíy (Precipitation) I - læåüng tháúm (Infiltration) E - læåüng bäúc håi (Evaporation) T - læåüng thoaït håi (Transpiration) R - læåüng chaíy màût (Surface Runoff) G - læåüng chaíy ngáöm (Groundwater flow) Nhaì thuíy vàn hoüc Arved J. Raudkivi, 1979, âaî minh hoüa chu trçnh thuíy vàn theo mäüt tiãún trçnh quan hãû caïc yãúu täú doìng chaíy (bäúc håi, mæa, tháúm, chaíy traìn, ) vaì nåi chæïa næåïc (khäng khê, vuìng truîng, säng, biãøn, dæåïi âáút, ) nhæ hçnh 2.2. Äng cuîng trçnh baìy æåïc læåüng sæû phán phäúi vaì khäúi læåüng dëch chuyãøn nguäön næåïc trong chu trçnh thuíy vàn nhæ hçnh 2.3. B ÆÏC XAÛ MÀÛT TRÅÌI KHÄNG KHÊ MÆA BÄÚC - THOAÏT HÅI ÂOÜNG NÆÅÏC CHAÍY ÅÍ LÅÏP MÀÛT THÁÚM CHÆÏA TRONG ÂÁÚT BIÃØN NÆÅÏC NGÁÖM VAÌ MÆA CHAÍY TRAÌN MÀÛT SÆÛ CHAÍY LÁÙN CHÆÏA CHAÍY ÂAÛI LÅÏN CHAÍY NGÁÖM SÄNG DOÌNG DÆÅNG ÂËA QUYÃØN Hçnh 2.2: Minh hoüa caïc quan hãû doìng chaíy vaì nåi chæïa cuía chu trçnh thuíy vàn (theo Arend J. Raudkivi, 1979) 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 17
  25. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún KHÊ QUYÃØN V = 14 x 103 km3 T = 10 ngaìy 3 3 3 3 1,8 x 10 0,1 x 10 108 x 10 71,7 x 10 3 3 3 km /nàm km /nàm km /nàm km3/nàm 3 416 x 103 454 x 10 BÀNG ÂAÏ 3 3 ÂËA QUYÃØN km /nàm km /nàm V = 24 x 103 km3 V = 88,32 x 103 km3 T = 10.000 nàm 38x103 3 SÄNG km /nàm 3 V= 230 km , T 12 ngaìy 3 HÄ 1,2 x 10 Ö 6 3 3 km /nàm V=230x10 km , T 10 nàm ÂÄÜ ÁØM TRONG ÂÁÚT ÂAÛI DÆÅNG - BIÃØN 6 3 6 3 V= 75x10 km , T 2-50 tuáön V =1370 x 10 km SINH QUYÃØN T 2600 nàm V = 10 km3, T vaìi tuáön NÆÅÏC NGÁÖM V = 64x106 km3, T 5-10 ngaìn nàm NÆÅÏC NGÁÖM TRAO ÂÄØI V = 4 x106 km3, T 300 nàm Hçnh 2.3: (theo Arved J. Raudkivi, 1979) Âàûc træng phán phäúi chênh vãö læåüng næåïc åí daûng ténh vaì âäüng trãn traïi âáút. V laì thãø têch khäúi næåïc tênh bàòng km3 vaì T laì thåìi gian tuáön hoaìn cuía næåïc. 2.1.2. Phæång trçnh cán bàòng næåïc Phæång trçnh phaín aïnh mäüt caïch âënh læåüng voìng tuáön hoaìn cuía næåïc trong mäüt læu væûc säng, trong mäüt læu væûc riãng biãût hoàûc trãn toaìn traïi âáút âæåüc goüi laì phæång trçnh cán bàòng næåïc (water balance equation). Phæång trçnh cán bàòng næåïc xuáút phaït tæì âënh luáût baío toaìn váût cháút, âäúi våïi mäüt læu væûc coï thãø phaït biãøu nhæ sau: "Hiãûu säú cuía læåüng næåïc âãún vaì læåüng næåïc âi khoíi mäüt læu væûc trong mäüt thåìi âoaûn tênh toaïn nháút âënh bàòng sæû thay âäøi træî læåüng næåïc chæïa trong læu væûc âoï ". NÆÅÏC ÂÃÚN - NÆÅÏC ÂI = THAY ÂÄØI NÆÅÏC TRÆÎ 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 18
  26. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún  Phæång trçnh cán bàòng næåïc thäng duûng Trong mäüt khu væûc báút kyì, giaí thiãút coï mäüt màût truû thàóng âæïng bao quanh khu væûc âoï tåïi táöng khäng tháúm næåïc nhæ hçnh veî 2.4. Y1 Z 2 X Hçnh 2.4: Z1 Khu væûc säng vaì caïc thaình pháön cuía U1 cán bàòng næåïc W 1 Y2 W2 Choün thåìi âoaûn t báút kyì. Dæûa vaìo nguyãn lyï cán bàòng næåïc, ta coï biãøu thæïc sau: (X + Z1 + Y1 + W1 ) - (Z2 + Y2 + W2) = U2 - U1 = U (2-1) trong âoï : X - læåüng mæa bçnh quán råi trãn læu væûc Z1 - læåüng næåïc ngæng tuû trãn màût læu væûc Y1 - læåüng doìng chaíy màût âãún W1 - læåüng doìng chaíy ngáöm âãún Z2 - læåüng næåïc bäúc håi bçnh quán khoíi læu væûc Y2 - læåüng doìng chaíy màût âi W2 - læåüng doìng chaíy ngáöm âi U1 - læåüng næåïc træî trong læu væûc åí thåìi âoaûn âáöu cuía t U2 - læåüng næåïc træî trong læu væûc åí thåìi âoaûn cuäúi cuía t U : mang dáúu + khi U1 > U2 vaì ngæåüc laûi  Phæång trçnh cán bàòng næåïc cuía læu væûc kên vaì håí trong thåìi âoaûn báút kyì a. Læu væûc kên Læu væûc kên laì læu væûc maì âæåìng phán chia næåïc màût vaì ngáöm truìng nhau, khi âoï khäng coï næåïc màût vaì næåïc ngáöm tæì læu væûc khaïc chaíy âãún, tæïc laì Y1 = 0 vaì W1 = 0. Goüi Y = Y2 + W2 laì täøng læåüng næåïc màût vaì ngáöm chaíy ra khoíi læu væûc vaì Z = Z2 - Z1 laì læåüng bäúc håi âaî træì læåüng ngæng tuû, ta coï: X = Y + Z U (2-2) 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 19
  27. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún b. Læu væûc håí Âäúi våïi læu væûc håí seî coï læåüng næåïc ngáöm tæì læu væûc khaïc chaíy vaìo hoàûc ngæåüc laûi, khi âoï phæång trçnh cán bàòng næåïc coï daûng: X = Y + Z W U (2-3) trong âoï : W = W2 - W1  Phæång trçnh cán bàòng næåïc trong nhiãöu nàm Phæång trçnh (2-2) vaì (2-3) viãút cho thåìi âoaûn báút kyì, tæïc t coï thãø laì 1 nàm, 1 thaïng, 1 ngaìy hoàûc nhoí hån næîa. Âãø viãút phæång trçnh cán bàòng næåïc trong thåìi âoaûn nhiãöu nàm, ngæåìi ta láúy bçnh quán trong nhiãöu nàm caïc thaình pháön trong phæång trçnh cán bàòng næåïc. Våïi (2-3), xeït trong n nàm: n n n n n X (Y Z U ) Y Z U  i  i i i  i  i  i i 1 i 1 i 1 i 1 i 1 n n n n n (2-4) Täøng  U coï thãø xem nhæ bàòng 0 do coï sæû xen keî cuía nhæîng nàm nhiãöu næåïc vaì êt næåïc, do âoï phæång trçnh (2-4) seî tråí thaình: X0 = Y0 + Z0 (2-5) n n n X Y Z  i  i  i X i 1 Y i 1 Z i 1 trong âoï: 0 n ; 0 n ; 0 n . Nãúu n âuí låïn, thç X0 , Y0 , Z0 láön læåüc âæåüc goüi laì chuáøn mæa nàm, chuáøn doìng chaíy nàm vaì chuáøn bäúc håi nàm. Âäúi våïi læu væûc håí, tæång tæû seî coï: X0 = Y0 + Z0 W0 (2-6) Trong træåìng håüp læu væûc håí, giaï trë bçnh quán nhiãöu nàm cuía Wi khäng tiãún âãún 0 âæåüc vç sæû trao âäøi næåïc ngáöm giæîa caïc læu væûc khäng cán bàòng thæåìng diãùn ra 1 chiãöu. 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 20
  28. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Baíng 2.1: Cán bàòng næåïc trung bçnh nhiãöu nàm trãn thãú giåïi vaì Viãût Nam Laînh thä ø Diãûn têch Mæa Chaíy màût Bäúc håi 3 2 3 3 3 Vuìng 10 Km mm 103Km mm 103Km mm 103Km Toaìn thãú giåïi 510.000 1130 577 - - 1130 577 Toaìn luûc âëa 149.000 800 119 315 47 485 72 Âaûi dæång 361.000 1270 458 130 47 1400 505 Viãût Nam 365 1850 857 993 2.1.3. Thuíy âäö vaì baín âäö thuíy vàn  Thuíy âäö (hydrograph) laì mäüt âäö thë biãøu thë quan hãû caïc âàûc træng cuía doìng chaíy våïi thåìi gian. Caïc âàûc træng cuía doìng chaíy coï thãø laì váûn täúc, læu læåüng, cháút læåüng næåïc, thæåìng âæåüc thãø hiãûn trãn truûc tung, coìn yãúu täú thåìi gian thæåìng biãøu hiãûn åí truûc hoaình. 250 200 Hçnh 2.5: s 150 / Mäüt vê duû vãö thãø hiãûn 3 m 100 thuíy âäö: Læu læåüng trung 50 bçnh thaïng cuía 2 0 I I I I I I I I säng A vaì B I I I I I V X V X I I I V I X V X V Month River A River B  Baín âäö thuíy vàn (hydrological map) laì baín âäö maì trãn âoï caïc âàûc træng thuíy vàn nhæ vuìng ngáûp luî, âæåìng ranh màûn, âæåìng âàóng mæa, âæåüc thãø hiãûn. (Xem vê duû trang kãú). Ngæåìi ta coï thãø taïch baín âäö thuíy vàn thaình nhæîng baín âäö mang âàûc tênh thuíy hoüc riãng biãût, vê duû nhæ baín âäöì mæa, baín âäö bäúc håi, baín âäö næåïc màût, baín âäö ngáûp luî, baín âäö cháút læåüng næåïc, baín âäö âëa cháút thuíy vàn, 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 21
  29. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Hçnh 2.6: Baín âäö thuíy vàn thãø hiãûn caïc âæåìng chaíy traìn trung bçnh nhiãöu nàm, phán bäú chaíy traìn theo thaïng, vuìng ngáûp luî vaì caïc traûm thuíy vàn cuía säng Mekong nàm 1985 (taìi liãûu cuía UÍy ban säng Mekong, 1988) 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 22
  30. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 2.2. CAÏC CÄNG THÆÏC THUÍY LÆÛC ÂÆÅÌNG ÄÚNG 2.2.1. Tênh toaïn âæåìng kênh äúng dáùn Háöu hãút caïc âæåìng äúng dáùn trong hãû thäúng cáúp næåïc âãöu coï daûng màût càõt ngang hçnh troìn. Âæåìng kênh cuía äúng, kyï hiãûu laì D, âæåüc xaïc âënh khi biãút læu læåüng doìng chaíy Q vaì váûn täúc doìng chaíy trung bçnh trong äúng V. V D w Q Hçnh 2.6: Minh hoüa caïc yãúu täú thuíy læûc cå baín âæåìng äúng Læu læåüng qua äúng: .D 2 Q w.V V (2-7) 4 våïi w laì diãûn têch màût càõt æåït cuía äúng dáùn. Tæì (2-7) suy ra: 4.Q D (2-8) .V Thäng thæåìng, Q âæåüc tênh bàòng m3/s, m3/h hoàûc l/s. V tênh bàòng m/s vaì D âæåüc tênh bàòng mm hoàûc cm. Nhæ váûy khi aïp duûng cäng thæïc trãn cáön coï sæû chuyãøn âäøi âån vë cáön thiãút. 2.2.2. Tênh toaïn täøn tháút cäüt aïp trong âæåìng äúng Tháût sæû, viãûc xaïc âënh váûn täúc doìng chaíy trong äúng thæåìng khäng dãù daìng. Sæû thay âäøi váûn täúc doìng chaíy trong äúng liãn quan âãún caïc chè tiãu kinh tãú cuía hãû thäúng. Tæì cäng thæïc (2-8), ta dãù nháûn tháúy khi læu læåüng Q khäng âäøi thç khi tàng váûn täúc V lãn thç âæåìng äúng D seî giaím. Tuy nhiãn, váûn täúc V tàng cao seî dáùn âãún täøn tháút cäüt aïp hms cuîng seî gia tàng do ma saït giæîa thaình äúng vaì cháút loíng gia tàng. Täøn tháút cäüt aïp hms, theo Darcy-Weisbach: L V 2 h ms . . (m) (2-9) D 2.g trong âoï: L - chiãöu daìi äúng dáùn, m D - âæåìng kênh äúng, mm V - váûn täúc doìng chaíy, m/s g - gia täúc troüng træåìng, g = 9,81 m2/s 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 23
  31. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún  - hãû säú caín doüc âæåìng, phuû thuäüc vaìo loaûi váût liãûu äúng dáùn (äúng thaình trån, thaình nhaïm) vaì traûng thaïi chaíy (chaíy táöng, chaíy quaï âäü, chaíy räúi). . ÅÍ traûng thaïi chaíy táöng: 64  (2-10) Re V.D 2 Re laì säú Reynol, Re , våïi  laì hãû säú nhåït âäüng (m /s)  . ÅÍ traûng thaïi quaï âäü tæì chaíy táöng sang chaíy räúi, theo Antsun: 0 ,25 1,46. 100  0,1 (2-11) D Re våïi laì chiãöu cao thaình nhaïm, mm D doìng chaíy Hçnh 2.7: Minh hoüa chiãöu cao thaình nhaïm . ÅÍ traûng thaïi chaíy räúi hoaìn toaìn (khu sæïc caín bçnh phæång), theo Nicurat: 1  2 (2-12) D 1,14 2 lg Trë säú  coï thãø xaïc âënh bàòng baíng tra hoàûc âäö thë (tham khaío caïc saïch thuíy læûc). Xeït mäüt hãû thäúng båm næåïc tæì nguäön vaìo mäüt bãø chæïa âån giaín nhæ hçnh veî sau: hms Hbåm Hâh L Hçnh 2.8: Âæåìng nàng cuía hãû thäúng båm næåïc Chiãöu cao båm âæåüc xaïc âënh theo: Hbåm = Hâh + hms (2-13) 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 24
  32. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Khi täøn tháút cäüt aïp tàng thç chiãöu cao båm næåïc seî gia tàng, nhæ váûy hãû thäúng âoìi hoíi cäng suáút båm cuîng phaíi gia tàng theo cäng thæïc: .Q .H bom N (kW) (2-14) 1000 . bom trong âoï:  - troüng læåüng riãng cuía cháút loíng båm (N/m3) båm - hiãûu suáút toaìn pháön cuía maïy båm, % Cäng suáút maïy båm tàng, coï nghéa laì, nàng læåüng båm cuîng tàng. Âäúi våïi maûng âæåìng äúng dáùn næåïc phæïc taûp: (Täøn tháút cäüt næåïc) = (täøn tháút âæåìng dáùn) + (täøng caïc täøn tháút cuûc bäü) n 2 m 2  i L i Vi Vi hay h W    i (2-15) i 1 D i .2g i 1 2g trong âoï i - laì hãû säú täøn tháút cuûc bäü thæï i trong hãû thäúng. Täøn tháút cuûc bäü coï thãø bao gäöm täøn tháút do co heûp/ måí räüng, do læåïi chàõn, do van khoïa, do sæû co uäún cuía äúng, v.v Caïc hãû säú naìy coï thãø láúy tæì nhæîng baíng tra thæûc nghiãûm cuía caïc saïch thuíy læûc. Trong mäüt säú træåìng håüp, âäúi våïi maûng læåïi cáúp næåïc âæåìng daìi, ngæåìi ta thæåìng tênh täøn tháút do ma saït doüc theo âæåìng dáùn vaì coï thãø boí qua täøn tháút cuûc bäü. Caïc cäng thæïc thuíy læûc thæåìng duìng khaïc:  Cäng thæïc Hazen-Williams cho âæåìng äúng kên: V = 0,8492 C.R0,63.S0,54 (5-16) våïi V - váûn täúc doìng chaíy (m/s) R - baïn kênh thuíy læûc (m), tè säú giæîa diãûn têch æåït vaì chu vi æåït C - hãû säú Hazen-Williams (tra baíng) S - âäü däúc cuía âæåìng nàng (täøn tháút cäüt næåïc trãn mäùi âån vë chiãöu daìi) Täøn tháút trãn âæåìng äúng coï thãø láúy: 1,85 hd = kQ våïi k laì hãû säú täøn tháút cuûc bäü, tuìy thuäüc vaìo hçnh daûng äúng dáùn, coï baíng ra.  Cäng thæïc Manning cho doìng chaíy håí (kãnh dáùn håí): 1 2 / 3 1/ 2 V R .S (2-17) n våïi n - hãû säú Manning (tra baíng) caïc giaï trë V, R, S âæåüc âënh nghéa nhæ trãn. 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 25
  33. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 2.2.3. Tênh toaïn choün læûa maïy båm Maïy båm sæí duûng trong cáúp næåïc laì maïy båm ly tám, båm næåïc va vaì båm pitton, båm khê eïp, båm hæåïng truûc. Trong âoï, båm ly tám âæåüc duìng phäø biãún. Cäüt aïp cuía båm ly tám H (m) âæåüc xaïc âënh bàòng: p x p h H h h w (m) (2-18)  trong âoï: h - cao trçnh båm næåïc, khoaíng caïch tæì màût thoaïng bãø huït âãún màût thoaïng bãø xaí. px vaì ph - láön læåüt laì aïp suáút trãn màût thoaïng cuía bãø xaí vaì bãø huït. hw - täøn tháút cäüt næåïc cuía hãû thäúng båm  - troüng læåüng riãng cuía cháút loíng 2.2.4. Chiãöu cao âaìi næåïc vaì aïp suáút cäng taïc cuía maïy båm Næåïc âæåüc cung cáúp âãún ngæåìi tiãu duìng tæì maïy båm cuía traûm cáúp næåïc hoàûc tæì âaìi næåïc thäng qua maûng âæåìng äúng. Muäún coï âuí læåüng næåïc cáön thiãút vaì liãn tuûc âãún cuäúi ngæåìi tiãu thuû (nåi xa nháút vaì cao nháút) thç âáöu nguäön phaíi coï âuí aïp læûc cáön thiãút. Âäöng thåìi åí vë trê báút låüi nháút thç cuîng cáön coï mäüt aïp læûc cáön thiãút âãún âáöu cuäúi caïc thiãút bë vãû sinh bãn trong ngäi nhaì. Âæåìng âo aïp h2 Âaìi næåïc hd Âæåìng âo aïp h1 Hb Hâ Ngäi nhaì nh báút låüi nháút Hct Zd Znh Zb Traûm båm Bãø ch æïa næåïc Cao âäü chuáøn qui æåïc Hçnh 2.9: Så âäö thãø hiãûn liãn hãû giæîa âæåìng âo aïp læûc cuía cäng trçnh cáúp næåïc 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 26
  34. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Chiãöu cao âaìi næåïc âæåüc tênh theo cäng thæïc: nh Hâ = Znh - Zâ + Hct + h1 (2-19) AÏp læûc cäng taïc cuía båm: Hâ = Znh - Zb + Hd + hd+ h2 (2-20) trong âoï: Hâ, Hb - âäü cao âaìi næåïc, aïp læûc cäng taïc cuía båm (m); Zb, Zâ, Znh - láön læåüt laì cao trçnh traûm båm, âaìi næåïc vaì ngäi nhaì báút låüi (m); hâ - âäü cao bãø chæïa næåïc trãn âaìi næåïc (m); h1 - täøng täøn tháút aïp læûc âæåìng äúng tæì âaìi næåïc âãún ngäi nhaì báút låüi (m); h2 - täøng täøn tháút aïp læûc trãn âæåìng äúng tæì traûm båm âãún âaìi næåïc (m); nh Hct - aïp suáút cáön thiãt cuía ngäi nhaì báút låüi (m). nh - Nhaì 1 táöng Hct = 10 m; nh - Nhaì 2 táöng Hct = 12 m; nh - Nhaì 3 táöng Hct = 16 m; nh - Thãm 1 táöng thç Hct tàng thãm 4 m . 2.2.5. Âæåìng kênh äúng kinh tãú Âæåìng kênh äúng kinh tãú Dkt laì âæåìng kênh maì täøng kinh phê vãö giaï thaình vaì nàng læåüng duìng âãø dáùn næåïc laì nhoí nháút. Theo V.G. Lobasev: 0,42 Dkt = k Q (m) (2-21) våïi k = 0,8 - 1,2 vaì Q laì læu læåüng (m3/s) Ngoaìi ra, coï thãø tham khaío baíng tra, âãø xaïc âënh âæåìng kênh äúng kinh tãú tæång æïng våïi læu læåüng, váûn täúc kinh tãú vaì âäü däúc thuíy læûc (tham khaío phuû luûc 10). í a u c Âæåìng täøng chi phê û i a t û n Täøng chi phê tháúp nháút ) ã i $ Chi phê ( h ê ë h r nàng læåüng t p ï a i i h G c Âæåìng kênh äúng Chi phê âáöu tæ Âæåìng kênh kinh tãú nháút Chi phê baío dæåîng 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 27
  35. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Hçnh 2.10: Biãøu âäö xaïc âënh âæåìng kênh äúng kinh tãú nháút 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 28
  36. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 2.3. CÁÚU TRUÏC MAÛNG ÂÆÅÌNG ÄÚNG VAÌ PHÆÅNG PHAÏP TÊNH TOAÏN 2.3.1. Så âäö maûng âæåìng äúng Coï 3 daûng maûng læåïi âæåìng äúng: + Maûng læåïi phán nhaïnh, nhæ hçnh 2.11. + Maûng læåïi voìng, nhæ hçnh 2.12. + Maûng häùn håüp (læåïi phán nhaïnh vaì læåïi voìng), nhæ hçnh 2.13. Hçnh 2.11: Vê duû så âäö maûng læåïi phán nhaïnh Hçnh 2.12: Vê duû så âäö maûng læåïi voìng Hçnh 2.13: Vê duû så âäö maûng häùn håüp 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 29
  37. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún So saïnh caïc daûng maûng âæåìng äúng: Maûng âæåìng äúng Æu âiãøm Nhæåüc âiãøm Maûng phán nhaïnh Dãù tênh toaïn Cáúp næåïc khäng liãn tuûc Kinh phê tháúp An toaìn keïm Maûng læåïi voìng Cáúp næåïc liãn tuûc Tênh toaïn phæïc taûp Giaím sæïc va thuíy læûc Kinh phê cao Maûng häùn håüp Phuì håüp caíi taûo âä thë Tênh toaïn phæïc taûp Phäø biãún sæí duûng cho Quaín lyï thuáûn låüi nhiãöu âäúi tæåüng 2.3.2. Tênh toaïn thuíy læûc maûng læåïi phán nhaïnh Maûng læåïi phán nhaïnh (braching pipes) - coìn goüi laì maûng læåïi cuût, nhaïnh cáy, maûng håí, - bao gäöm mäüt hay nhiãöu äúng näøi riãng reî våïi nhau âi vãö phêa dæåïi haû læu so våïi traûm cáúp næåïc hoàûc thaïp næåïc. Caïc âoaûn äúng khäng kãút nhau thaình mäüt maûch voìng. Chiãöu doìng chaíy trong maûng phán nhaïnh seî phuû thuäüc vaìo:  AÏp læûc tæì âaìi næåïc vaì cao trçnh âàût äúng  Âæåìng kênh, chiãöu daìi vaì váût liãûu laìm äúng. Âäúi våïi baìi toaïn thuíy læûc maûng læåïi phán nhaïnh, baìi toaïn thæåìng âàût ra laì: xaïc âënh aïp suáút cáön thiãút åí âiãøm âáöu maûng læåïi hoàûc chiãöu cao âaìi næåïc vaì aïp læûc cäng taïc cuía båm. Âiãöu kiãûn ban âáöu laì caïc giaï trë âaî xaïc âënh nhæ chiãöu daìi caïc âoaûn nhaïnh, læu læåüng, aïp suáút åí caïc âáöu láúy næåïc. Nguyãn lyï cuía baìi toaïn maûng læåïi phán nhaïnh laì täøng doìng chaíy vaìo nuït phaíi bàòng täøng doìng chaíy ra khoíi nuït. Doìng chaíy trong äúng coï thãø tênh toaïn bàòng mäüt trong nhæîng cäng thæïc doìng chaíy coï aïp trong äúng, nhæ cäng thæïc cuía Darcy-Weisbach hoàûc cäng thæïc Hazen-Williams, dæûa vaìo ma saït âæåìng daìi vaì ma saït cuûc bäü vaì cao âäü khaïc nhau trong tæìng âoaûn äúng. Trçnh tæû âãø giaíi baìi toaïn nhæ sau: 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 30
  38. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Caïc säú liãûu ban âáöu: Chiãöu daìi caïc âoaûn nhaïnh Âäü däúc åí caïc âoaûn Læu læåüng åí caïc âáöu ra AÏp læûc taûi caïc âáöu ra Veî så âäö tênh toaïn maûng læåïi phán nhaïnh, âaïnh säú caïc nuït (tæì âiãøm cuäúi âãún âaìi næåïc, caïc âiãøm nhaïnh) Láûp baíng tênh toaïn Våïi Q nuït = 0, tênh Qâoaûn cho tæìng âoaûn äúng Våïi Qâoaûn tra baíng thuíy læûc âæåìng kênh äúng d (mm) váûn täúc trong äúng w (m/s) täøn tháút aïp læûc i = h/L (x 1000) Täøn tháút trãn tæìng âoaûn äúng h = iL Täøn tháút trãn toaìn maûng læåïi Kãút quaí  AÏp læûc tæû do åí âiãøm âáöu  Chiãöu cao daìi næåïc Hçnh 2.14: Så âäö tênh toaïn maûng læåïi phán nhaïnh 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 31
  39. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 2.3.3. Tênh toaïn thuíy læûc maûng læåïi voìng Thæûc tãú, maûng læåïi cáúp næåïc voìng (loop- pipe network) laì maûng læåïi coï nhiãöu hãû thäúng äúng bao gäöm nhæîng äúng khaïc nhau näúi kãút taûo thaình mäüt täø håüp nhiãöu âiãøm âæa næåïc vaìo vaì láúy næåïc ra. Viãûc tênh toaïn maûng læåïi voìng phæïc taûp hån maûng læåïi nhaïnh ráút nhiãöu. Hiãûn coï nhiãöu phæåïng phaïp våïi nhiãöu taïc giaí khaïc nhau vaì pháön mãöm maïy tênh âaî phaït triãøn nhàòm häù tråü choï viãûc tênh toaïn maûng læåïi voìng. ÅÍ âáy, phæång phaïp thæí dáön cuía Hardy Cross âæåüc giåïi thiãûu. Bæåïc âáöu tiãn cho viãûc aïp duûng phæång phaïp Hardy Cross cho maûng âæåìng äúng laì giaí thiãút doìng chaíy cho mäùi âæåìng äúng âån. Viãûc choün læûa læu læåüng phaíi cáön thoía maîn nguyãn ly thæï nháút vãö cán bàòng taûi nuït: täøng læåüng doìng chaíy vaìo taûi mäùi âiãøm nuït phaíi bàòng täøng læåüng doìng chaíy ra khoíi nuït. Giaí thiãút doìng chaíy cho tæìng äúng, sau âoï tênh toaïn täøn tháút cäüt næåïc qua tæìng âoaûn äúng (sæí duûng cäng thæïc Hazen William).  Qvaìo = Qra hoàûc Qnuït = 0 (2-22) Bæåïc kãú tiãúp laì tçm täøng âaûi säú caïc täøn tháút cäüt næåïc cho tæìng âoaûn voìng trong maûng læåïi. Qui æåïc doìng chaíy trong âoaûn voìng theo chiãöu kim âäöng häö laì dæång, tæång æïng våïi täøn tháút doìng chaíy dæång; doìng chaíy ngæåüc våïi chiãöu kim âäöng häö laì ám vaì taûo ra täøn tháút ám. Theo nguyãn lyï thæï hai cho âæåìng äúng song song: - täøn tháút giæîa 2 nuït laì nhæ nhau cho mäùi nhaïnh näúi vaìo nuït - täøng âaûi säú caïc täøng tháút cäüt næåïc cho mäùi voìng phaíi bàòng 0.  hd(loop) = 0 (2-23) Âãún âáy coï thãø giaíi theo caïch cán bàòng cäüt næåïc - Nãúu, täøng täøn tháút cho mäùi voìng bàòng 0, thç giaí thiãút ban âáöu vãö læu læåüng cho tæìng âoaûn äúng laì âuïng. Nãúu khäng phaíi giaí thiãút laûi læu læåüng (thæåìng thç khoï maì coï thãø thoía maîn caí 2 nguyãn lyï). Læu læåüng âiãöu chènh Q xaïc âënh theo cäng thæïc: (hd ) Q  h (2-24) n d Q  o trong âoï: Q - trë säú âiãöu chènh læu læåüng (hd) - täøng âaûi säú caïc täøn tháút cäüt næåïc trong voìng n - giaï trë tuìy thuäüc cäng thæïc tênh toaïn læu læåüng (n = 1,85 nãúu aïp duûng cäng thæïc Hazen-Williams) (hd/Qo) - täøng säú hoüc caïc täøn tháút chia cho læu læåüng cho mäùi äúng trong voìng 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 32
  40. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Bæåïc cuäúi cuìng laì duìng trë âiãöu chènh læu læåüng (cho mäùi voìng) âãø âiãöu chènh giaí âënh læu læåüng ban âáöu cho táút caí âæåìng äúng vaì tiãúp tuûc láûp laûi tiãún trçnh naìy cho læu læåüng âaî âiãöu chènh cho âãún khi nguyãn lyï thæï 2 âæåüc thoía maîn: täøng täøn tháút âaûi säú taûi mäùi voìng bàòng 0 hoàûc gáön bàòng 0. Toïm tàõt caïc bæåïc: Bàõt âáöu: Veî så âäö maûng læåïi âæåìng äúng Giaí âënh læu læåüng Qo cho tæìng âoaûn äúng åí tæìng voìng khäng thoía Kiãøm tra âiãöu kiãûn: Qin = Qout hoàûc Qnut = 0 thoía Tênh toaïn täøn tháút trong maûng voìng âiãöu chènh laûi giaí âënh thoía Kiãøm tra âiãöu kiãûn: Ngæng hd(loop) = 0 khäng thoía (h ) d Tênh trë âiãöu chènh læu læåüng: Q  hd n  Qo Hçnh 2.15: Læu âäö tênh toaïn maûng læåïi voìng 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 33
  41. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Ngæåìi thiãút kãú coï thãø tham khaío thãm caïc phæång phaïp tênh toaïn maûng læåïi âæåìng äúng nhæ:  phæång phaïp tra baíng;  phæång phaïp cán bàòng læu læåüng, cán bàòng aïp læûc;  phæång phaïp âiãöu chènh maûng læåïi voìng;  Caïc phæång phaïp naìy coï thãø tçm âoüc åí caïc saïch thuíy læûc hoüc trong vaì ngoaìi næåïc. Thäng thæåìng viãûc tênh toaïn caïc baìi toaïn maûng âæåìng äúng nhaïnh hoàûc voìng ráút täún nhiãöu thåìi gian vaì dãù nháöm láùn. Âãø khàõc phuûc viãûc naìy, nhiãöu nhaì thuíy læûc hoüc láûp trçnh âiãûn toaïn thaình caïc pháön mãöm maïy tênh chuyãn biãût cho tiãûn ngæåìi sæí duûng nhàòm gia tàng täúc âäü tênh åí nhiãöu phæång aïn khaïc nhau, giaím sæû càng thàóng vaì tàng cæåìng âäü chênh xaïc cuía kãút quaí. Caïc pháön mãöm quen thuäüc hiãûn nay: Branch 5.2 (tênh toaïn maûng äúng nhaïnh) Loop 5.0 (tênh toaïn maûng voìng. 2. CÅ BAÍN VÃÖ THUÍY VÀN NGUÄÖN NÆÅÏC VAÌ TÊNH TOAÏN THUÍY LÆÛC 34
  42. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún  ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 3.1. NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 3.1.1. Sæí duûng næåïc trong caïc khu dán cæ Læåüng næåïc sæí duûng cho dán duûng bao gäöm læåüng næåïc duìng cho tàõm, ræía, àn uäúng, saín xuáút nheû, chãú biãún thæûc pháøm, tæåïi cáy xanh vaì vãû sinh âæåìng phäú. Tiãu chuáøn duìng næåïc cho tæìng âáöu ngæåìi thæåìng tuìy thuäüc vaìo mæïc âäü phaït triãøn kinh tãú cuía tæìng vuìng vaì âiãöu kiãûn cáúp næåïc. Khi láûp qui hoaûch cáúp næåïc åí Viãût Nam, coï thãø tham khaío säú liãûu cáúp næåïc cho mäùi âáöu ngæåìi trong mäüt ngaìy-âãm nhæ sau: Baíng 3.1: Læåüng næåïc cáúp cho qui hoaûch åí Viãût Nam Læåüng næåïc cáúp (lêt/ngæåìi-ngaìy) Vuìng 50 - 60  Nuïi, baïn sån âëa 60 - 70  Ven biãøn 60 - 80  Näüi âäöng 70 - 90  Thë tæï, thë tráún 80 - 100  Ven âä, ngoaìi thaình 100 - 120  Caïc thaình phäú, khu cäng nghiãûp 120 - 150  Âä thë låïn Baíng 3.2: Dæû baïo nhu cáöu cáúp næåïc tæìng giai âoaûn åí Viãtû Nam Dán säú Tè lãû dán Tiãu chuáøn Nhu cáöu Æåïc tênh Giai âoaûn âä thë säú âæåüc cáúp næåïc (triãûu m3/ngaìy) kinh phê (triãûu cáúp næåïc sinh hoaût Næåïc Næåïc cäng âáöu tæ ngæåìi) (%) (l/ngæåìi.ngaìy) sinh hoaût nghiãûp vaì (triãûu USD) nhu cáöu khaïc Nàm 2000 23,36 75 120 2,10 2,20 900 Nàm 2010 30,4 95 150 4,50 4,50 2,165 Nàm 2020 46,0 100 165 7,59 15,94 3,570 (Trêch dáùn: Âënh hæåïng Phaït triãøn Cáúp næåïc Âä thë âãún nàm 2020, QÂ 63/1998/QÂ-TTg ngaìy 18/3/1998 cuía Thuí tæåïng Chênh phuí) 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 34
  43. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 3.1.2. Sæí duûng næåïc trong gia âçnh Næåïc sinh hoaût tênh bçnh quán theo âáöu ngæåìi (lêt/ngæåìi.ngaìy) qui âënh:  Tiãu chuáøn trãn duìng cho nhu cáöu àn uäúng sinh hoaût trong caïc nhaì åí, phuû thuäüc vaìo mæïc âäü trang bë kyî thuáût vãû sinh trong nhaì, âiãöu kiãûn khê háûu, táûp quaïn sinh hoaût vaì caïc âiãöu kiãûn coï aính hæåíng khaïc cuía mäùi âëa phæång.  Næåïc cáúp tiãu duìng trong sinh hoaût, àn uäúng laì khäng âäöng âãöu theo thåìi gian. Âãø phaín aïnh chãú âäü laìm viãûc cuía haûng muûc cäng trçnh trong hãû thäúng cáúp næåïc theo thåìi gian, nháút laì traûm båm cáúp II, maì khäng laìm tàng hoàûc giaím cäng suáút cuía hãû thäúng, ngæåìi ta âæa ra hãû säú khäng âiãöu hoìa giåì (Kg) - laì tè säú giæîa læu læåüng täúi âa vaì læu læåüng trung bçnh giåì trong ngaìy cáúp næåïc täúi âa.  Âãø phaín aïnh cäng suáút cuía hãû thäúng trong ngaìy duìng næåïc täúi âa, thæåìng laì vãö muìa noïng, våïi cäng suáút duìng næåïc trong ngaìy trung bçnh (tênh trong nàm), ta duìng hãû säú khäng âiãöu hoaì ngaìy (Kng), theo TCXD-33-68, Kng = 1,35 - 1,5.  Khi choün tiãu chuáøn cáúp næåïc sinh hoaût cáön læu yï vuìng khê háûu vaì xeït khaí nàng phuûc vuû cuía hãû thäúng êt nháút laì 5 - 10 nàm sau. Baíng 3.3: Tiãu chuáøn duìng næåïc sinh hoaût vaì hãû säú khäng âiãöu hoìa Kh max cho caïc khu dán cæ âä thë (20 TCN-33-85) Mæïc âäü tiãûn nghi cuía nhaì åí Tiãu chuáøn duìng Hãû säú khäng trong caïc khu dán cæ âä thë næåïc trung bçnh âiãöu hoìa giå ì (l/ngæåìi.ngaìy) (Kh max) 1. Nhaì khäng trang thiãút bë vãû sinh, láúy næåïc åí 40 - 60 2,5 - 2,0 voìi næåïc cäng cäüng 2. Nhaì chè coï voìi næåïc, khäng coï thiãút bë vãû 80 - 100 2,0 - 1,8 sinh khaïc 3. Nhaì coï hãû thäúng cáúp thoaït næåïc bãn trong 120 - 150 1,8 - 1,5 nhæng khäng coï thiãút bë tàõm 4. Nhæ trãn, coï thiãút bë tàõm gæång sen. 150 - 200 1,7 - 1,4 5. Nhaì coï hãû thäúng cáúp thoaït næåïc, bãn trong 200 - 300 1,5 - 1,3 coï bäön tàõm vaì coï cáúp næåïc noïng cuûc bäü Ghi chuï: 1. Hãû säú khäng âiãöu hoìa Kng = 1,4 - 1,5 2. Tiãu chuáøn duìng næåïc trãn bao gäöm caí læåüng næåïc cäng cäüng trong caïc khu nhaì åí . 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 35
  44. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 3.1.3. Sæí duûng næåïc cho caïc hoaût âäüng cäng cäüng Baíng 3.4 : Nhu cáöu næåïc cho caïc cå såí hoaût âäüng cäng cäüng Loaûi hçnh Nhu cáöu næåïc Træåìng hoüc khäng näüi truï 15 - 30 lêt/ngaìy - ngæåìi Træåìng hoüc näüi truï 90 - 100 lêt/ngaìy - ngæåìi Bãûnh viãûn 220 - 300 lêt/ngaìy - gæåìng Khaïch saûn 80 - 120 lêt/ngaìy - ngæåìi Nhaì haìng àn uäúng 65 - 95 lêt/ngaìy - chäù Chuìa chiãön, nhaì thåì 25 - 40 lêt/ngaìy - ngæåìi Raûp chiãúu boïng, âiãøm ca nhaûc 10 - 15 lêt/ngaìy - ngæåìi Cäng såí 20 - 30 lêt/ngaìy - ngæåìi Bãún xe, nhaì ga, sán bay 15 - 20 lêt/ngaìy - ngæåìi Tæåïi cäng viãn, cáy xanh quaíng træåìng 0,5 - 11 lêt/m2 diãûn têch  Næåïc duìng trong khu xæí ly:ï Âãø tênh toaïn så bäü coï thãø choün tè lãû 5 - 10% cäng suáút cuía traûm xæí lyï (trë säú nhoí duìng cho cäng suáút låïn hån 20.000 m3/ngaìy). Læåüng næåïc naìy duìng cho nhu cáöu kyî thuáût cuía traûm, phuû thuäüc vaìo tæìng loaûi cäng trçnh: bãø làõng 1,5 - 3%, bãø loüc 3 - 5%, bãø tiãúp xuïc 8 - 10%.  Næåïc chæîa chaïy: Læu læåüng næåïc, säú âaïm chaïy âäöng thåìi, aïp læûc næåïc âãø chæîa chaïy cho mäüt âiãøm dán cæ phuû thuäüc vaìo qui mä dán säú, säú táöng cao, báûc chëu læía vaì maûng âæåìng äúng næåïc chæîa chaïy âaî qui âënh trong Tiãu chuáøn Thiãút kãú 20 TCN-33-85. Baíng 3.5: Tiãu chuáøn næåïc chæîa chaïy cho caïc khu dán cæ âä thë theo säú âaïm chaïy âäöng thåìi Säú dán Säú âaïm Læu læåüng cho mäüt âaïm chaïy (l/s) (x 1000 chaïy Nhaì 2 táöng tråí xuäúng, Nhaì häùn håüp Nhaì 3 táöng tråí ngæåìi) âäöng thåìi våïi báûc chëu læía caïc táöng lãn I, II, III IV, V khäng phuû thuäüc khäng phuû thuäüc báûc chëu læía báûc chëu læía âãún 5 1 5 5 10 10 25 2 10 10 15 15 50 2 15 20 20 25 100 3 20 25 30 35 200 3 20 - 30 40 300 3 - - 40 55 400 3 - - 50 70 500 3 - - 60 80 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 36
  45. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 3.1.4. Sæí duûng næåïc cho saín xuáút Tiãu chuáøn cáúp næåïc cäng nghiãûp phaíi âæåüc xaïc âënh trãn cå såí dáy chuyãön cäng nghãû cuía xê nghãûp do cå quan thiãút kãú hay quaín lyï cáúp. Tiãu chuáøn cáúp næåïc cäng nghiãûp âæåüc tênh theo âån vë saín pháøm. Cuìng mäüt loaûi xê nghiãûp nhæng do dáy chuyãön cäng nghãû vaì trang thiãút bë khaïc nhau, læåüng næåïc duìng cho nhu cáöu saín xuáút coï thãø chãnh lãûch nhau. Baíng sau nãu vê duû vãö tiãu chuáøn næåïc duìng cho saín xuáút. Baíng 3.6: Tiãu chuáøn duìng næåïc trong caïc nhaì maïy cäng nghiãûp Caïc loaûi næåïc Âån vë âo Tiãu chuáøn Chuï duìng næåïc thêch (m3/âån vë âo) Næåïc laìm laûnh trong nhaì maïy nhiãût âiãûn 1000 KW/h 160 - 400 Trë säú nhoí Næåïc cáúp näöi håi nhaì maïy nhiãût âiãûn 1000 KW/h 3 - 5 duìng cho cäng suáút Næåïc laìm nguäüi âäüng cå âäút trong 1 HP/h 0,015 - 0,04 nhiãût âiãûn Næåïc khai thaïc than 1 táún than 0,2 - 0,5 låïn Næåïc laìm giaìu than 1 táún than 0,3 - 0,7 Næåïc váûn chuyãøn than theo maïng 1 táún than 1,5 - 3 Bäø sung cho hãû thäúng Næåïc laìm nguäüi loì luyãûn gang 1 táún gang 24 - 42 tuáön hoaìn Næåïc laìm nguäüi loì Maïc-tanh 1 táún theïp 13 - 43 Næåïc cho xæåíng caïn äúng 1 táún 9 - 25 Næåïc cho xæåíng âuïc theïp 1 táún 6 - 20 Næåïc âãø xáy caïc loaûi gaûch 1000 viãn 0,09 - 0,21 Næåïc ræía soíi âãø âäø bã-täng 1 m3 1 - 1,5 Næåïc ræía caïc âãø âäø bã-täng 1 m3 1,2 - 1,5 Næåïc phuûc vuû âãø âäø 1 m3 bã-täng 1 m3 2,2 - 3,0 Næåïc âãø saín xuáút caïc loaûi gaûch 1000 viãn 0,7 - 1,0 Næåïc âãø saín xuáút ngoïi 1000 viãn 0,8 - 1,2  Næåïc cáúp cho cäng nghiãûp âëa phæång: træåìng håüp åí phán taïn vaì khäng tênh cuû thãø âæåüc, cho pheïp láúy bàòng 5 - 10% (theo TCXD-33-68) læåüng næåïc àn uäúng vaì sinh hoaût trong ngaìy duìng næåïc täúi âa cuía âiãøm dán cæ. Baíng 3.7: Tiãu chuáøn duìng næåïc cho nhu cáöu àn uäúng vaì sinh hoaût cuía cäng nhán saín xuáút taûi caïc xê nghiãûp cäng nghiãûp Loaûi phán xæåíng Tiãu chuáøn Hãû säú khäng (l/ngæåìi.ca) âiãöu hoìa giå ì (Kg) Phán xæåíng noïng toía nhiãût låïn hån 20 KCalo -m2/h 35 2,5 Phán xæåíng khaïc 25 3,0 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 37
  46. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Ghi chuï: Læåüng næåïc tàõm cho cäng nhán sau giåì laìm viãûc laì: - 40 lêt/ngæåìi laìm viãûc åí phán xæåíng bçnh thæåìng - 60 lêt/ngæåìi laìm viãûc åí phán xæåíng noïng Læåüng næåïc tàõm cuía cäng nhán sau giåì laìm viãûc tênh theo kêp âäöng nháút våïi tiãu chuáøn 40 ngæåìi mäüt voìi tàõm 500 l/h våïi thåìi gian tàõm 45 phuït. 3.2. LÆU LÆÅÜNG TÊNH TOAÏN CÄNG SUÁÚT TRAÛM CÁÚP NÆÅÏC 3.2.1. Læu læåüng cáúp næåïc cho khu dán cæ Læu læåüng cáön cho khu dán cæ xaïc âënh theo cäng thæïc: q tb .N q t .N 3 Q max .ngd K ngd . max (m /ngâ) (3-1) 1000 1000 Q max .ngd 3 Q max .h K h. max (m /h) (3-2) 24 Q max .h .1000 Q max .s (l/s) (3-3) 3600 trong âoï: Qmax ngâ, Qmax h, Qmax s - læu læåüng tênh toaïn låïn nháút ngaìy, giåì, giáy; qtb - tiãu chuáøn duìng næåïc trung bçnh (l/ngæåìi.ngaìy) - theo baíng tra; qt - tiãu chuáøn duìng næåïc tênh toaïn ngaìy duìng næåïc låïn nháút (l/ngæåìi.ngaìy); Kngâ max, Kh max - hãû säú khäng âiãöu hoìa låïn nháút theo ngaìy, giåì; Læu læåüng ngaìy duìng næåïc låïn nháút åí âáy K ngâ max vaì Læu læåüng ngaìy duìng næåïc trung bçnh Læu læåüng giåì duìng næåïc låïn nháút K h max Læu læåüng giåì duìng næåïc trung bçnh 3.2.2. Læu læåüng næåïc cho tæåïi âæåìng, tæåïi cáy Xaïc âënh theo cäng thæïc: 3 Q tngâ 10.q t .Ft (m /ngaìy) (3-4) q t.ngâ 3 Qt.h (m /h) (3-5) T trong âoï: 2 qt - tiãu chuáøn næåïc tæåïi âæåìng, tæåïi cáy (l/m .ngaìy); Ft - diãûn têch cáön tæåïi (ha); 3 Qt.ngâ - læåüng næåïc tæåïi trong 1ngaìy âãm (m /ngaìy); T - thåìi gian tæåïi trong 1 ngaìy âãm. 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 38
  47. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Thäng thæåìng, âæåìng phäú âæåüc tæåïi vaìo khoaíng 8 giåì saïng âãún 16 giåì; tæåïi cäng viãn, cáy xanh, thaím coí tæì 5 - 8 giåì saïng vaì 16 - 19 giåì haìng ngaìy. 3.2.3. Læu læåüng næåïc cho sinh hoaût cuía cäng nhán khi laìm viãûc åí nhaì maïy Xaïc âënh theo cäng thæïc: CN q n N 1 q l N 2 3 Q shngâ (m /ngaìy) (3-6) 1000 CN q n N 3 q l N 4 3 Q shca (m /ca) (3-7) 1000 CN CN Q shca 3 Q sh.h (m /ca) (3-8) T0 trong âoï: CN CN CN Q shngâ ; Q shca ; Q sh.h - læu læåüng næåïc sinh hoaût cuía cäng nhán trong 1 ngaìy âãm, 1 ca vaì 1 giåì; qn, ql - tiãu chuáøn duìng næåïc sinh hoaût cuía cäng nhán phán xæåíng noïng vaì laûnh (l/ngæåìi.ca); N1, N2 - säú cäng nhán phán xæåíng noïng vaì laûnh cuía nhaì maïy (ngæåìi); N3, N4 - säú cäng nhán phán xæåíng noïng vaì laûnh trong tæìng ca (ngæåìi); T0 - säú giåì laìm viãûc trong 1 ca (giåì). 3.2.4. Læu læåüng næåïc tàõm cuía cäng nhán khi laìm viãûc åí xê nghiãûp Xaïc âënh theo cäng thæïc: CN 60N n 40N l 3 Q ta (m /giåì) (3-9) 1000 CN CN 3 Q tan gâ Q ta .C (m /ngaìy) (3-10) trong âoï: CN CN Q ta ; Q ta.ngâ - læu læåüng næåïc tàõm cuía cäng nhán trong 1 ca vaì 1 ngaìy âãm; (qui âënh tàõm 45 phuït sau khi tan ca) 60, 40 - tiãu chuáøn næåïc tàõm cuía 1 cäng nhán trong 1 láön tàõm trong phán xæåíng noïng vaì bçnh thæåìng (l/ngæåìi); Nn, Nl - säú cäng nhán tàõm trong caïc phán xæåíng noïng vaì bçnh thæåìng (ngæåìi); C - säú ca laìm viãûc trong xê nghiãûp trong 1 ngaìy âãm (ca). 3.2.5. Læu læåüng næåïc saín xuáút Tuìy theo loaûi hçnh vaì tênh cháút cuía saín xuáút, læu læåüng næåïc âæåüc xaïc âënh theo cå såí cäng suáút hoàûc säú læåüng saín pháøm cuía nhaì maïy, xê nghiãûp trong 1 ngaìy âãm vaì tiãu chuáøn duìng næåïc (xem baíng 2.7). Sæí duûng cäng thæïc Q sx.ngâ 3 Q sx.h (m /h) (3-11) T 3 trong âoï: Qsx h, Qsx ngâ - læu læåüng næåïc saín xuáút theo giåì vaì ngaìy (m /ngaìy); T - thåìi gian saín xuáút cuía nhaì maïy, xê nghiãûp (giåì) 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 39
  48. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 3.2.6. Cäng suáút cáúp næåïc Âäúi våïi 1 âä thë, khu cäng nghiãûp, cäng suáút nhaì maïy cáúp næåïc tênh theo: CN CN 3 Q (a.Q sh Q t Q sh Q t Q sx ).b.c (m /ngaìy) (3-12) trong âoï: CN CN Q sh ,Q t , Q sh , Q t , Q sx - læu læåüng næåïc sinh hoaût cuía khu dán cæ; læåüng næåïc tæåïi âæåìng, tæåïi cáy, næåïc sinh hoaût, tàõm cuía cäng nhán, næåïc saín xuáút cuía nhaì maïy (m3/ngaìy) a - hãû säú tàng cæåìng do coï caïc xê nghiãûp cäng nghiãûp nhoí vaì tiãøu thuí cäng vaì caïc dëch vuû khaïc xen keî trong khu væûc; a = 1,1 b - hãû säú roì rè, våïi hãû thäúng måïi b = 1,1 - 1,15; hãû thäúng cuî b = 1,2 - 1,35 c - hãû säú bäø sung cho caïc hoaût âäüng traûm cáúp næåïc (ræía caïc bãø làõng, loüc, ); c = 1,05 - 1,1. Hãû thäúng caìng nhoí, hãû säú c caìng låïn 3.2.7. Âiãöu tra læu læåüng næåïc tiãu thuû Âãø thuáûn låüi cho viãûc tênh toaïn nhu cáöu sæí duûng næåïc mäüt khu væûc naìo âoï, ngæåìi ta thæåìng laìm baíng âiãöu tra theo máùu nhæ sau: Baíng 3.8: Máùu âiãöu tra læu læåüng næåïc tiãu thuû Tãn thaình phäú, khu væûc: ___ Ngaìy âiãöu tra: ___ Giåì Khu dán cæ Khu saín xuáút Tiãu thuû khaïc Roì rè Täøng cäüng m3 % m3 % m3 % m3 m3 % 0 - 1 1 - 2 2 - 3 21 - 22 22 - 23 23 - 24 Täøng 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 40
  49. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Kãút quaí naìy phaíi âæåüc xæí lyï täøng håüp vaì veî thaình biãøu âäö duìng næåïc nhæ sau: %Q Læåüng tiãu thuû theo giåì Læåüng tiãu thuû trung bçnh giåì 60 50 Kh oaíng båm ( Max - Min) 40 30 20 10 0 2 4 6 8 9 10 11 12 14 16 18 20 22 24 giåì Hçnh 5.3: Daûng biãøu âäö duìng næåïc trong 1 ngaìy âãm cho 1 âä thë, khu væûc Thæûc tãú, caïc tênh toaïn noïi trãn thæåìng âæåüc aïp duûng trong âiãöu kiãûn coï kinh phê vaì coï dæû aïn cáúp næåïc cho caïc vuìng näng thän trong hoaìn caính âæåüc cäng nghiãûp hoïa tæìng bæåïc (âiãöu naìy âang thaình khuynh hæåïng: chuyãøn caïc nhaì maïy, cå xæåíng saín xuáút ra vuìng ngoaûi ä, caïc vuìng näng thän vaì tæì âoï dáön dáön hçnh thaình caïc cuûm dán cæ chung quanh hoàûc caïc thë tráún). Âäúi våïi caïc vuìng näng thän xa, näng thän sáu thç viãûc âiãöu tra coï thãø âån giaín hån, dæûa vaìo säú dán, qui mä saín xuáút vaì nguäön næåïc kãút håüp våïi viãûc täø chæïc tiãúp cáûn våïi ngæåìi dán thç ngæåìi caïn bäü cäng thän coï thãø hçnh thaình mäüt chæång trçnh hoàûc dæû aïn cáúp næåïc loaûi nhoí vaì væìa cho cæ dán näng thän. Mäüt dæû aïn cáúp næåïc thæåìng phuûc vuû cho caïc cäüng âäöng cæ dán nhæng váùn coï thãø phaït sinh máu thuáùn khi coï sæû tranh daình vãö quyãön sæí duûng næåïc trong caïc nhoïm cæ dán khaïc nhau, nháút laì trong âiãöu kiãûn nguäön næåïc bë haûn chãú. Coï nhiãöu caïch tiãúp cáûn ngæåìi dán näng thän khaïc nhau âãø âiãöu tra nhu cáöu duìng næåïc. Kinh nghiãûm cho tháúy, khäng nãn sæí duûng mäüt phæång phaïp duy nháút âãø thu tháûp thäng tin tæì nhiãöu nguäön khaïc nhau. Mäùi phæång phaïp âiãöu tra âãöu coï æu vaì khuyãút âiãøm riãng cuía noï. Tuìy âäúi tæåüng cáön nghiãn cæïu maì xaïc âënh phæång phaïp thêch håüp. Mäüt säú phæång phaïp sau thæåìng âæåüc aïp duûng hiãûn nay:  Baíng cáu hoíi (Questionaire)  Phoíng váún træûc tiãúp (Direct Interview)  Quan saït (Observation)  Thaío luáûn nhoïm (Group discussion)  3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 41
  50. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Baíng 3.9: So saïnh æu khuyãút âiãøm mäüt säú phæång phaïp âiãöu tra BAÍNG CÁU HOÍI ÆU ÂIÃØM NHÆÅÜC ÂIÃØM Gåíi âæåüc nhiãöu ngæåìi Khoï ra cáu hoíi hay, dãù hiãøu, ngàõn goün Khäng täún keïm vaì traïnh aïp læûc tám lyï Ngæåìi traí låìi coï thãø dáúu tãn Cáu traí låìi coï thãø khäng nghiãm tuïc Ngæåìi traí låìi coï cå häüi tæû do yï kiãún Khäng håüp våïi ngæåìi muì chæî Dãù toïm læåüc caïc sæû kiãûn nháûn âæåüc Máút thåìi gian thu häöi cáu hoíi Dãù sæía âäøi cho phuì håüp PHOÍNG VÁÚN TRÆÛC TIÃÚP ÆU ÂIÃØM NHÆÅÜC ÂIÃØM Coï thãø duìng cho ngæåìi muì chæî Täún thåìi gian vaì tiãön baûc Ngæåìi phoíng váún linh hoaût trong hoíi Cáön kyî nàng phoíng váún âaïp våïi tæìng caï nhán Khäng tiãúp xuïc âæåüc nhiãöu ngæåìi Thu tháûp nhæîng thäng tin âàûc biãût Tãn ngæåìi traí låìi khäng âæåüc giæî kên Giuïp saïng toí nhæîng âiãöu hiãøu láöm Coï thãø coï âënh kiãún QUAN SAÏT ÆU ÂIÃØM NHÆÅÜC ÂIÃØM Ghi nháûn âæåüc nhæîng âàûc âiãøm thãø lyï, Chuí quan caïc haình vi khäng låìi Täún thåìi gian vaì tiãön baûc Coï thãø thàm doì phaín æïng Cáön kyî nàng thaình thaûo Linh hoaût Khäng biãút âiãöu ngæåìi dán suy nghé Toaìn diãûn Chè coï thãø bao gäöm 1 säú âäúi tæåüng Coï thãù thu âæåüc dæî liãûu báút thæåìng Khoï ghi nháûn kãút quaí THAÍO LUÁÛN NHOÏM ÆU ÂIÃØM NHÆÅÜC ÂIÃØM Khêch lãû tinh tháön cäüng âäöng Khäng giæî kên danh tênh Taûo mäúi giao tiãúp nhiãöu chiãöu Báút låüi khi coï sæû chia reî cäüng âäöng Coï âuí thåìi gian thaío luáûn sáu vaì laìm roî Dãù laûc âãö, âi xa troüng tám nhæîng traí låìi haìm häö Khoï theo doîi kyî Coï phaín häöi tæïc thåìi vãö nhæîng thäng Caïc nhoïm âäöng quan âiãøm coï thãø låüi tin måïi duûng leìo laïi 1 säú quan âiãøm naìo âoï Nguäön: Dale Duane, Trung tám Giaïo duûc Quäúc tãú, Âaûi hoüc Massachusettes, Hoa kyì, 1978 Dæåïi âáy laì mäüt máùu phoíng váún âiãöu tra, ngæåìi caïn bäü näng thän coï thãø âiãöu chènh khi aïp duûng cho phuì håüp våïi hoaìn caính âëa phæång. 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 42
  51. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún BAÍNG PHOÍNG VÁÚN SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC ÅÍ HÄÜ GIA ÂÇNH NÄNG THÄN oOo Giåì/ Ngaìy phoíng váún: ___ Âëa âiãøm: ___ Tãn ngæåìi phoíng váún: ___ Tãn ngæåìi âaûi diãûn gia âçnh: ___ Phiãúu phoíng váún säú: ___ 1. Thäng tin vãö gia âçnh: . Säú ngæåìi trong gia âçnh: ___ trong âoï: Säú nam: ___, Säú næî: ___ . Säú ngæåìi dæåïi 14 tuäøi: ___ ; Säú lao âäüng trong gia âçnh:___ . Nguäön thu nháûp chênh : ___ . Nguäön thu nháûp phuû: ___ 2. Nåi láúy næåïc: [ ] Mæa [ ] Ao häö [ ] Säng suäúi [ ] Kãnh mæång [ ] Giãúng ngáöm [ ] Næåïc voìi [ ] Khaïc, kãø ra: ___ 3. Phæång tiãûn chæïa næåïc: [ ] Lu, chum [ ] Can, chai [ ] Bãø xáy [ ] Bäön chæïa nhæûa/kim loaûi [ ] Khaïc, kãø ra: ___ 4. Liãût kã viãûc sæí duûng næåïc tæì caïc nguäön næåïc khaïc nhau: Muûc âêch Nguäön næåïc * duìng næåïc Mæa Ao häö Säng Giãúng Voìi Khaïc Uäúng Náúu àn Tàõm Giàût aïo quáön Vãû sinh Lau ræía nhaì Ræía cheïn baït Khaïc (*) Lêt: Nãúu biãút læåüng duìng trung bçnh/ngaìy; Âaïnh dáúu X nãúu khäng roî læåüng ( ) Kãø ra caïc muûc âêch duìng næåïc khaïc, nãúu coï. 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 43
  52. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 5. Thäng tin vãö láúy næåïc: . Ai laì ngæåìi thæåìng xuyãn âi láúy næåïc cho gia âçnh? ___ . Mäùi ngaìy máút bao láu cho viãûc láúy næåïc? Muìa khä ___; Muìa mæa:___ . Caïc khoï khàn trong viãûc láúy næåïc? ___ ___ ___ . Gia âçnh coï nhaì vãû sinh riãng khäng? [ ] Coï; [ ] Khäng Nãúu khäng, âi vãû sinh åí âáu? ___ Nåi âi vãû sinh caïch nguäön næåïc bao xa? ___ 6. Xæí lyï vaì sæí duûng næåïc: . Anh (chë) coï quan tám âãún cháút læåüng næåïc? [ ] Coï ; [ ] Khäng . Nãúu coï, anh (chë) nháûn xeït nguäön næåïc âang sæí duûng nhæ thãú naìo ?___ ___ ___ . Anh (chë) âaïnh giaï cháút læåüng næåïc dæûa vaìo âáu? ___ ___ ___ . Caïc phæång phaïp xæí lyï næåïc taûi nhaì: [ ] Làõng pheìn [ ] Bãø làõng [ ] Bãø loüc nhanh/cháûm [ ] Náúu chên [ ] Khaïc, kãø ra: ___ . Trong gia âçnh, trong 2 - 3 nàm gáön âáy coï gàûp caïc dëch bãûnh xaíy ra khäng ? [ ] Coï ; [ ] Khäng. Nãúu coï, kãø tãn dëch bãûnh: [ ] Tiãu chaíy [ ] Dëch taí [ ] Thæång haìn [ ] Kiãút lyñ [ ] Säút reït [ ] Säút xuáút huyãút [ ] Gheí ngæïa [ ] Saïn laîi [ ] Khaïc, kãø ra: ___ . Anh (chë) coï haìi loìng vãö nguäön næåïc âang duìng khäng ? [ ] Coï; [ ] Khäng . Anh (chë) coï thoía maîn vãö caïch xæí lyï næåïc duìng hiãûn nay?[ ] Coï; [ ] Khäng . Anh (chë) coï muäún nhæîng caíi thiãûn gç vãö viãûc sæí duûng nguäön næåïc (nhæ xáy dæûng thãm caïc cäng trçnh cáúp næåïc, giaï næåïc, caïch phán phäúi næåïc, )? ___ ___ ___ . Caïc âãö xuáút riãng cuía gia âçnh? ___ ___ ___ 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 44
  53. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún BAÍNG KIÃØM TRA ÂIÃÖU KIÃÛN VÃÛ SINH LIÃN QUAN ÂÃÚN VIÃÛC CÁÚP NÆÅÏC (máùu cuía Lloyd vaì Helmer, 1991, trêch dáùn båíi Jan Davis vaì Robert Lambert, 1997) 1. Giãúng âaìo (läù khoan) duìng båm tay Coï Khäng Coï nhaì vãû sinh trong voìng 10 m cuía giãúng âaìo? [ ] [ ] Nhaì vãû sinh cao hån miãûng giãúng? [ ] [ ] Coï báút kyì nguäön ä nhiãùm naìo trong voìng 10 cuía giãúng? [ ] [ ] Coï mäüt haìng raìo så quanh giãúng? [ ] [ ] Coï xáy bãû baío vãû xi-màng êt nháút 1 m bao quanh giãúng? [ ] [ ] Coï vuîng næåïc âoüng naìo quanh giãúng khäng? [ ] [ ] Maïng tiãu næåïc coï bë våî hoàûc nhiãùm báøn? [ ] [ ] Coï báút kyì ao vuîng naìo quanh giãúng khäng? [ ] [ ] Bãû baìo vãû quanh giãúng coï bë næït våî khäng? [ ] [ ] Båm tay coï bë roì rè chäø näúi khäng? [ ] [ ] Coï gç nhiãùm báøn trãn miãûng giãúng khäng? [ ] [ ] Dæåïi nãön giãúng 3 m âæåüc bët kên khäng? [ ] [ ] Båm tay coï bë næït våî chäø naìo khäng? [ ] [ ] - Mæïc ruíi ro (täøng säú cáu traí låïi "Coï" ) [ ] 2. Giãúng âaìo läü thiãn (giãúng khåi) Tæång tæû nhæ pháön 1 nhæng thay caïc cáu hoíi vãö båm tay bàòng caïc cáu hoíi vãö caïch thæïc láúy næåïc. Vê duû: Coï Khäng Ngæåìi dán duìng dáy thæìng vaì gaìu âãø muïc næåïc? [ ] [ ] Dáy vaì gaìu coï bë nhiãùm báøn? [ ] [ ] Quanh giãúng coï thaình vaì nãön baío vãû khäng? [ ] [ ] Næåïc láúy lãn âãø khåi (khäng âáûy) khi chæa duìng? [ ] [ ] 3. Giãúng khoan våïi maïy båm âiãûn Duìng caïc cáu hoíi vãö liãn quan âãún viãûc láúy næåïc bàòng båm âiãûn vaì tçnh traûng vãû sinh cuía nhaì (traûm) båm. Vê duû: Coï Khäng Coï nhaì vãû sinh trong voìng 50 m cuía giãúng? [ ] [ ] Coï nguäön gáy ä nhiãùm naìo quanh giãúng trong voìng 50 m? [ ] [ ] Coï raìo så quanh nhaì âãø båm khäng? [ ] [ ] Nãön nhaì (traûm) båm coï bë næït våî khäng? [ ] [ ] 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 45
  54. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Nãön nhaì (traûm) båm coï bë âoüng næåïc khäng? [ ] [ ] Coï sæû roì rè næåïc taûi âiãøm näúi tæì giãúng âãún nhaì (traûm) båm? [ ] [ ] 4. Suäúi láúy næåïc coï cäng trçnh baío vãû Coï Khäng Nguäön suäúi láúy næåïc màût coï bë nhiãùm báøn? [ ] [ ] Thaình dáùn næåïc hoàûc âiãøm thu næåïc coï bë næït våî? [ ] [ ] Nãúu coï nàõp kiãøm tra, noï coï bë våî hoàûc lãûch vë trê? [ ] [ ] Thiãúu læåïi chàûn åí äúng chaíy traìn hoàûc äúng bë báøn? [ ] [ ] Quanh nguäön suäúi coï raìo så laûi khäng? [ ] [ ] Chäù âaìo måí räüng loìng suäúi coï ngàn caïch khäng? [ ] [ ] Coï nhaì vãû sinh naìo phêa trãn doìng chaíy khäng? [ ] [ ] Coï nguäön ä nhiãùm naìo trãn doìng chaíy khäng? [ ] [ ] Coï næåïc âoüng vuîng taûi âiãøm thu næåïc? [ ] [ ] Coï âæåìng traìn åí chäù láúy næåïc? [ ] [ ] 5. Clo hoïa vaì viãûc cáúp næåïc bàòng äúng Coï Khäng Coï sæû roì rè naìo trãn âæåíng äúng khäng? [ ] [ ] Coï sæû roì rè naìo åí caïc van láúy næåïc khäng? [ ] [ ] Coï vuîng næåïc âoüng naìo åí caïc häüp van khäng? [ ] [ ] Coï caïc nàõp thuìng giaím aïp naìo naìo bë máút hoàûc næït khäng? [ ] [ ] Coï âæåìng äúng caïch dæåïi 10m laì häú tiãu, âæåìng cäúng khäng? [ ] [ ] Coï sæû nuït våî naìo åí thaình hoàûc maïi caïc bãø chæïa næåïc khäng? [ ] [ ] Coï bëû máút hoàûc næït åí nàõp kiãøm tra bãø chæïa næåïc khäng? [ ] [ ] Coï dæ læåüng clo tæû do nhoí hån 0,2 mg/l åí caïc voìi khäng? [ ] [ ] 3. ÂIÃÖU TRA NHU CÁÖU SÆÍ DUÛNG NÆÅÏC 46
  55. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún  PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 4.1. NGUÄÖN NÆÅÏC MÆA Næåïc mæa laì mäüt nguäön næåïc tæû nhiãn quê baïu, âæåüc nhiãöu nåi trãn thãú giåïi sæí duûng nhæ mäüt nguäön cáúp næåïc sinh hoaût quan troüng, âàûc biãût laì taûi caïc vuìng näng thän caïc næåïc âang phaït triãøn. Nhiãöu di têch khaío cäø âaî chæïng minh ràòng con ngæåìi âaî xáy dæûng nhiãöu hãû thäúng thu tháûp vaì læu træî næåïc mæa åí caïc bãø chæïa trãn 4.000 nàm nay. Næåïc mæa âæåüc thu tæì maïi nhaì, trãn caïc triãön däúc tæû nhiãn vaì trãn mäüt säú âæåìng phäú. Næåïc mæa coï âàûc âiãøm laì reí tiãön, däöi daìo, nháút laì trong muìa mæa, cháút læåüng næåïc tæång âäúi trong saûch. Nhæåüc âiãøm cuía viãûc khai thaïc næåïc mæa laì læåüng mæa thæåìng phán bäú khäng âãöu, mæa táûp trung chuí yãúu vaìo muìa mæa. Viãûc thu hæïng næåïc mæa táûp trung åí mäüt diãûn têch räüng cuîng ráút khoï. Næåïc mæa âæåüc xem nhæ mäüt nguäön cung cáúp næåïc sinh hoaût àn uäúng chênh åí caïc vuìng näng thän, hoang maûc, ræìng nuïi, haíi âaío. Tuy nhiãn, khi coï hãû thäúng næåïc âæåìng äúng thç nguäön næåïc mæa chè âæåüc xem nhæ mäüt nguäön cung cáúp phuû. 4.1.1. Thu hæïng næåïc mæa tæì maïi nhaì Næåïc mæa thæåìng âæåüc thu hæïng tæì maïi nhaì, âàûc biãût laì caïc maïi låüp bàòng tole traïng keîm, tole nhæûa daûng læåün soïng, maïi bàòng bã-täng, maïi ngoïi bàòng âáút nung hoàûc bàòng fibro xi-màng hoàûc maïi laï, maïi låüp giáúy dáöu. Täút nháút laì caïc maïi nhaì bàòng kim loaûi, maïi ngoïi. Maïi låüp bàòng laï tranh, laì dæìa næåïc, råm raû coï thãø bë nhiãùm khuáøn, rãu mäúc, chuäüt boü. Khäng nãn: duìng sån chäúng tháúm, chäúng rè trãn maïi tole kim loaûi vç noï coï thãø gáy âäüc cho næåïc (nhiãùm âäüc chç trong sån, næåïc coï muìi laû). sæí duûng maïi xi-màng amiàng âãø hæïng næåïc mæa vç såüi amiàng bë baìo moìn (næåïc mæa coï tênh acid) coï thãø gáy âäüc cho phäøi. hæïng næåïc mæa vaìo âáöu muìa vç trãn maïi nhaì coï nhiãöu buûi, phán chim, laï khä, raïc, têch tuû. Caïc tráûn mæa âáöu muìa chè duìng âãø ræía maïi nhaì. 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 47
  56. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Maïi nha ì Mæa Maïng xäúi Chi tiãút A Båm tay Van Nàõp bãø Voìi traìn ÄÚng huït Bãø træî næåïc mæa Hçnh 4.1a: Mäüt kiãøu láúy næåïc mæa qua maïng xäúi vaì bãø træî ÄÚng næåïc tæì maïng xäúi xuäúng Co chæî T ÄÚng xaí boí næåïc mæa âáöu Van khoïa äúng (khi muäún xaí boí næåïc mæa) hoàûc co chæî T näúi våïi äúng mãöm (âãø xaí boí næåïc mæa ra ngoaìi) Læåïi chàõn raïc ÄÚng dáøn næåïc xu äúng bãø chæïa Hçnh 4.1b : Chi tiãút A - äúng hæåïng doìng xaí boí næåïc mæa báøn 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 48
  57. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 4.1.2. Thu hæïng næåïc mæa tæì màût âáút Ta coï thãø låüi duûng sæû chaíy traìn trãn triãön däúc màût âáút âãø thu hæïng næåïc mæa. Âáy laì phæång phaïp aïp duûng cho caïc vuìng khä haûn åí hoang maûc, haíi âaío, âäöi nuïi. Næåïc mæa khi råi xuäúng âáút seî nhanh choïng laìm áøm âáút, têch tuû vaìo caïc häú truîng räöi chaíy traìn theo hæåïng däúc cuía màût âáút. Âãø giaím thiãøu sæû máút næåïc xuäúng âáút (caïc vuìng khä haûn thæåìng coï læåüng mæa ráút êt vaì thåìi gian mæa ngàõn), ngæåìi ta duìng caïc táúm phàóng bàòng cháút deío, bã-täng hoàûc nhæûa âæåìng phuí trãn màût âãø láúy næåïc. Nãúu bao phuí täút, coï thãø thu âæåüc gáön 90% læåüng næåïc mæa råi trãn màût phuí. Nãúu khäng coï kinh phê nhiãöu coï thãø duìng biãûn phaïp dáöm chàût âáút âãø giaím thiãøu læåüng tháúm. Âáút coï âäü däúc cao seî taûo täúc âäü chaíy traìn låïn vaì giaím âæåüc læåüng bäúc håi vaì tháúm. Læu væûc thu næåïc Däúc Däúc Däúc Däúc Raînh thu næåïc Bãø træî (läü thiãn hoàûc ngáöm) Hçnh 4.2: Thu hæïng næåïc theo hæåïng däúc cuía màût âáút (phäúi caính tæì trãn cao) Bãø træî næåïc coï thãø thiãút kãú läü thiãn hoàûc ngáöm kên dæåïi màût âáút, trãn màût bãø phaíi coï caïc táúm âáûy kên âãø giæî vãû sinh næåïc trong bãø, haûn chãú viãûc rong rãu âoïng vaì ngàn caín treí con hoàûc gia suïc loüt xuäúng bãø. 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 49
  58. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 4.2. NGUÄÖN NÆÅÏC SÄNG SUÄÚI, AO HÄÖ 4.2.1. Âàûc âiãøm chênh Säng suäúi, ao häö vaì caí âáöm láöy laì mäüt trong nhæîng nguäön næåïc maì con ngæåìi âaî chuï yï tæì âáöu tiãn âãún âënh cæ, láûp nghiãûp åí caïc vuìng âáút måïi. Háöu hãút, caïc thaình phäú, khu dán cæ, khu saín xuáút, caïc trung tám thæång maûi, khu cäng nghiãûp låïn âãöu âàût taûi vë trê caûnh caïc vuìng coï säng suäúi, ao häö låïn. Säng suäúi, ao häö laì nhæîng nguäön væìa mang caí chæïc nàng cáúp næåïc vaì væìa mang chæïc nàng thoaït næåïc, ngoaìi viãûc tæåïi tiãu, giao thäng thuíy, caính quan, Âàûc âiãøm chênh cuía doìng chaíy säng suäúi laì læu læåüng cuía chuïng biãún âäüng ráút låïn theo muìa. Muìa mæa læu læåüng doìng chaíy låïn, âäü âuûc cao, âáöu muìa mæa næåïc säng thæåìng bë ä nhiãùm do næåïc mæa chaíy traìn cuäún träi nhiãöu raïc coí, caïc taûp cháút hæîu cå, xoïi moìn maûnh. Gáön cuäúi muìa mæa, næåïc åí cæía säng chaíy maûnh do luî. Muìa khä, haìm læåüng caïc cháút khoaïng hoìa tan coï thãø giaím. Næåïc trong caïc ao häö coï cháút læåüng khäng giäúng nhau, hoaìn toaìn phuû thuäüc vaìo cæ dán sinh hoaût vaì saín xuáút chung quanh chuïng. Moüi cå såí láúy næåïc säng suäúi, ao häö âãöu phaíi kiãøm tra cháút læåüng næåïc kyî læåîng vaì thæåìng phaíi coï cäng trçnh xæí lyï næåïc. 4.2.2. Caïc kãút cáúu cæía láúy næåïc säng suäúi Cæía láúy næåïc trãn säng suäúi phaíi bäú trê åí khu væûc båì äøn âënh, âàûc biãût laì trong caïc thåìi kyì coï luî låïn. Læu yï traïnh âàût åí khu væûc coï xoïi låí hoàûc bäöi làõng. Âaïy äúng láúy næåïc phaíi cao hån âaïy säng täúi thiãøu laì 1 meït âãø traïnh buìn caït, soíi cuäüi vaìo äúng. Täúc âäü dáùn næåïc qua cæía nãn khäúng chãú nhoí hån 0,1 m/s. Khi dao âäüng mæûc næåïc trong säng trãn 4 meït, nãn sæí duûng maïy båm. Cäng trçnh láúy næåïc coï thãø thu næåïc tæì saït båì hoàûc giæîa loìng säng. Nãúu saït båì säng laì vuìng næåïc sáu, båì âáút täút, äøn âënh thç coï thãø bäú trê cäng trçnh saït båì, cäng trçnh thæåìng coï hai ngàn: ngàn láúy næåïc vaì ngàn âàût maïy båm (hçnh 4.3). Træåìng håüp nãúu saït båì säng næåïc quaï caûn, båì däúc thoaíi, mæûc næåïc dao âäüng låïn thç bäú trê cæía láúy næåïc xa båì. Cæía láúy næåïc xa båì thç coï thãø coï cäng trçnh baío vãû hoàûc khäng coï (hçnh 4.4). Trong træåìng håüp næåïc säng coï haìm læåüng phuì sa låïn maì laûi cáön thu næåïc nhiãöu, ta coï thãø xáy dæûng cäng trçnh láúy næåïc theo kiãøu vënh, cao trçnh âaïy vënh cao hån cao trçnh âaïy säng nhàòm haûn chãú caïc cháút di âaïy. Coï nhiãöu hçnh thæïc vënh thu næåïc tuìy theo âëa hçnh doìng säng vaì loìng säng (hçnh 4.5). 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 50
  59. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Maïi che Cæía thu næåïc Mæûc næåïc Max. Mæûc næåïc Min. Buäöng båm Thang cäng taïc Læåïi chàõn Buäöng thu næåïc Hçnh 4.3 : Cäng trçnh thu næåïc âàût saït båì säng Van khoïa Mæûc næåïc Max. Mæûc næåïc Min. Thang Keì âaï baío vãû cäng taïc Læåïi chàõn > 1 m Cæía láúy næåïc Hçnh 4.4: Cæía láúy næåïc säng xa båì - khäng coï cäng trçnh baío vãû Häú thu næåïc Phao Hmax ÄÚng cæïng Keì âaï ÄÚng loüc Hmin ÄÚng mãöm Khåïp mãöm Hçnh 4.5: Caïc kiãøu phao näøi dáùn næåïc vaìo häú thu næåïc bãn säng 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 51
  60. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Cæía láúy næåïc Säng I I Ä Úng láúy næåïc Táúm chàõn Keì baío vãû Båì säng I - I Hçnh 4.6: Kãút cáúu cæía láúy næåïc säng xa båì - coï cäng trçnh baío vãû Âã säng Traûm båm Âã säng Säng Doìng chaíy trãn màût Doìng chaíy dæåïi âaïy Hçnh 4.7: Mäüt hçnh thæïc cäng trçnh thu næåïc kiãøu vënh trãn säng 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 52
  61. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Âäúi våïi caïc suäúi, ta coï thãø xáy dæûng caïc âáûp dáng næåïc nhæ laì mäüt cäng trçnh âáöu mäúi âãø taûo thaình caïc bäön næåïc läü thiãn âãø láúy næåïc. Muûc âêch laì taûo ra mäüt cäüt næåïc âuí sáu åí phêa trãn äúng huït vaì âäöng thåìi cuîng laìm cho caïc cháút di âaïy coï thãø làõng âoüng. Âáûp coï thãø laì âáûp bã-täng cäút theïp, âáûp âaï xáy, âáûp âaï âäø, âáûp gäù, âáûp bàòng bao caït, tuìy theo qui mä vaì khaí nàng kinh tãú trong viãûc thu gom næåïc. Tuy nhiãn, âáûp phaíi âuí vuîng chàõc âãø coï thãø êt nháút chëu âæûng âæåüc caïc con luî trung bçnh hàòng nàm. Tuìy theo âëa hçnh, coï thãø laìm liãn hoaìn nhiãöu báûc láúy næåïc khaïc nhau vaì âáùn vaìo mäüt bãø chæïa chung. Suäúi Suäúi Âáûp dáng ÄÚng dáùn næåïc Suäúi Âáûp dáng ÄÚng dáùn næåïc Bãø têch næåïc Âáûp dáng ÄÚng dáùn næåïc Thaình loüc Båm dáùn næåïc Hçnh 4.8: Hãû thäúng thu næåïc suäúi tæì nhiãöu nguäön âãø bãø têch næåïc 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 53
  62. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Suäúi Suäúi Båm Âáûp Âáûp Båm Hçnh 4.9: Mäüt säú kiãøu láúy næåïc åí suäúi bàòng âáûp dáng næåïc Traìn xaí luî Tæåìng caïnh Van láúy næåïc Cæía xaí næåïc MÀÛT ÂÆÏNG (coï caïc táúm gäù chàõn) Läù thäng næåïc (coï læåïi chàõn raïc) HÆÅÏNG DOÌNG CHAÍY Cæía xaí næåïc Âènh âáûp Häú láúy næåïc Båm Tæåìng caïnh MÀÛT BÀÒNG Âaï häüc xáy (sán tiãu nàng) Hçnh 4.10: Âáûp dáng láúy næåïc tæì suäúi 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 54
  63. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún Táúm ch àûn nylon Mæûc næåïc Max. ÄÚng traìn xaí luî Mæûc næåïc khäúng chãú ÄÚng dáùn næåïc ra ÄÚng xaí âaïy Bao âáút, caït (coï van khoïa) Hçnh 4.11: Âáûp dáng næåïc bàòng bao caït 4.3. NGUÄÖN NÆÅÏC NGÁÖM Næåïc ngáöm âæåüc âàûc biãût chuï yï khai thaïc räüng raîi nhæ mäüt nguäön bäø cáûp quan troüng bãn caûnh nguäön næåïc mæa vaì næåïc màût. Næåïc ngáöm thæåìng êt bë ä nhiãùm, diãûn phán bäú räüng, êt dao âäüng. Tuy nhiãn, chi phê khaío saït, thàm doì, khai thaïc vaì xæí lyï næåïc ngáöm thæåìng laì cao. Coï caïc hçnh thæïc thu næåïc ngáöm phäø biãún nhæ sau: Âæåìng háöm ngang thu næåïc Giãúng khåi Giãúng khoan Häö thu næåïc maûch 4.3.1. Âæåìng háöm thu næåïc AÏp duûng cho nhæîng vuìng coï træî læåüng næåïc ngáöm táöng näng däöi daìo, hoàûc nhæîng nhæîng nåi maì næåïc ngáöm táöng sáu bë nhiãùm màûn, sàõt, pheìn quaï cao. Dæûa vaìo âëa hçnh, ta bäú trê caïc giãúng tháúm theo âäü däúc, näúi caïc âaïy giãúng táûp trung bàòng caïc äúng thu næåïc vaì dáùn vãö mäüt giãúng táûp trung. Næåïc seî âæåüc huït lãn tæì giãúng táûp trung naìy (Hçnh 4.12). ÄÚng thu næåïc thæåìng laì caïc äúng bã-täng, saình sæï hoàûc äúng nhæûa PVC coï khoan läù våïi 8 mm hoàûc caïc raînh cæa cheïo våïi kêch thæåïc 10 - 100 mm. Bao quanh äúng laì caïc låïp loüc ngæåüc gäöm âaï âàm, soíi cuäüi vaì caït. Nãúu coï äúng laìm bàòng sæï xäúp thç coï thãø khoíi cáön låïp loüc bãn ngoaìi. Coï thãø duìng caïch xãúp âaï soíi, âaï häüc thaình haình lang dáùn næåïc vaì giãúng táûp trung (Hçnh 4.13). 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 55
  64. CÁØM NANG CÁÚP NÆÅÏC NÄNG THÄN ThS. Lã Anh Tuáún 400 350 Giãúng tháúm 450 300 Hæåïng däúc Hæåïng däúc ÄÚng thu næåïc 250 Giãúng tháúm 200 Giãúng táûp trung Båm Båm Giãúng tháúm Giãúng tháúm ÄÚng thu næåïc Giãúng táûp tru ng Hçnh 4.12: Så âäö bäú trê âæåìng háöm thu næåïc ngang Soíi cuäüi ÄÚng âuûc läù Âaï taíng xãúp Caït thä Caït thä Caït mën Caït mën Caït mën Hçnh 4.13: Caïc hçnh thæïc dáùn næåïc tæì giãúng tháúm âãún giãúng táûp trung 4. PHÆÅNG TIÃÛN VAÌ CÄNG TRÇNH THU NÆÅÏC 56