Giáo trình Phân tích hoạt động kinh doanh - Trịnh Văn Sơn

Nội dung text: Giáo trình Phân tích hoạt động kinh doanh - Trịnh Văn Sơn

1. ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ÐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KẾ TOÁN - TÀI CHÍNH PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG KINH DOANH Biên soạn TS. TRỊNH VĂN SƠN ÐÀO NGUYÊN PHI Huế, 2006
2. Chương I NHỮNG CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG KINH DOANH MỤC TIÊU CỦA CHƯƠNG I Nhằm cung cấp: Š Các khái niệm Š Ý nghĩa Š Đối tượng Š Phương pháp nghiên cứu của môn học Š Trình tự phân tích hoạt động kinh doanh SỐ TIẾT PHÂN BỔ CỦA CHƯƠNG I: 4 Tiết 1.1. Khái niệm, ý nghĩa và đối tượng của phân tích hoạt động kinh doanh 1.1.1. Khái niệm “Phân tích, hiểu theo nghĩa chung nhất là sự chia nhỏ sự vật và hiện tượng trong mối quan hệ hữu cơ giữa các bộ phận cấu thành sự vật, hiện tượng đó”1 “Phân tích hoạt động kinh doanh (PTKD) là quá trình nghiên cứu để đánh giá toàn bộ quá trình và kết quả của hoạt động kinh doanh; các nguồn tiềm năng cần khai thác ở doanh nghiệp (DN), trên cơ sở đó đề ra các phương án và giải pháp để nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của DN”2. Trước đây, trong điều kiện sản xuất kinh doanh đơn giản và với quy mô nhỏ, yêu cầu thông tin cho nhà quản trị chưa nhiều và chưa phức tạp, công việc phân tích thường được tiến hành giản đơn, có thể thấy ngay trong công tác hạch toán. Khi sản xuất kinh doanh càng phát triển thì nhu cầu thông tin cho nhà quản trị càng nhiều, đa dạng và phức tạp. PTKD hình thành và phát triển như một môn khoa học độc lập, để đáp ứng nhu cầu thông tin cho các nhà quản trị. Phân tích như là một hoạt động thực tiễn, vì nó luôn đi trước quyết định và là cơ sở cho việc ra quyết định. PTKD như là một ngành khoa học, nó nghiên cứu một cách có hệ thống toàn bộ hoạt động sản xuất, kinh doanh để từ đó đề xuất những giải pháp hữu hiệu cho mỗi DN. Như vậy, PTKD là quá trình nhận biết bản chất và sự tác động của các mặt của hoạt động kinh doanh, là quá trình nhận thức và cải tạo hoạt động kinh doanh một 1 PGS. TS. Phạm Thí Gái.2004. Phân tích hoạt động kinh doanh. NXB Thống Kê, Hà Nội. Trang 5 2 TS. Trịnh Văn Sơn. 2005. Phân tích hoạt động kinh doanh. Đại học Kinh tế Huế. Trang 4
3. cách tự giác và có ý thức, phù hợp với điều kiện cụ thể của từng DN và phù hợp với yêu cầu của các quy luật kinh tế khách quan nhằm mang lại hiệu quả kinh doanh cao. 1.1.2. Ý nghĩa - Phân tích hoạt động kinh doanh là công cụ quan trọng để phát hiện khả năng tiềm tàng trong hoạt động kinh doanh. - Thông qua phân tích hoạt động DN chúng ta mới thấy rõ được các nguyên nhân, nhân tố cũng như nguồn gốc phát sinh của các nguyên nhân và nhân tố ảnh hưởng, từ đó để có các giải pháp cụ thể và kịp thời trong công tác tổ chức và quản lý sản xuất. Do đó nó là công cụ cải tiến cơ chế quản lý trong kinh doanh. - PTKD giúp DN nhìn nhận đúng đắn về khả năng, sức mạnh cũng như những hạn chế trong DN của mình. Chính trên cơ sở này các DN sẽ xác định đúng đắn mục tiêu và chiến lược kinh doanh có hiệu quả. - PTKD là công cụ quan trọng trong chức năng quản trị, là cơ sở để đề ra các quyết định đúng đắn trong chức năng quản lý, nhất là trong các chức năng kiểm tra, đánh giá và điều hành hoạt động SXKD trong DN. - Phân tích hoạt động kinh doanh là biện pháp quan trọng để phòng ngừa và ngăn chặn những rủi ro có thể xảy ra. - Tài liệu PTKD còn rất cần thiết cho các đối tượng bên ngoài, khi họ có các mối quan hệ về kinh doanh, nguồn lợi với DN, vì thông qua phân tích họ mới có thể có quyết định đúng đắn trong việc hợp tác, đầu tư, cho vay đối với DN nữa hay không? 1.1.3. Ðối tượng Với tư cách là một khoa học độc lập, PTKD có đối tượng riêng: “Đối tượng của phân tích hoạt động kinh doanh là quá trình và kết quả của hoạt động kinh doanh cùng với sự tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình và kết quả đó, được biểu hiện thông qua các chỉ tiêu kinh tế”3. Kết quả kinh doanh mà ta nghiên cứu có thể là kết quả của từng giai đoạn riêng biệt như kết quả mua hàng, kết quả sản xuất, kết quả bán hàng hay có thể là kết quả tổng hợp của quá trình kinh doanh, kết quả tài chính v.v Khi phân tích kết quả kinh doanh, người ta hướng vào kết quả thực hiện các định hướng mục tiêu kế hoạch, phương án đặt ra. Kết quả kinh doanh thông thường được biểu hiện dưới các chỉ tiêu kinh tế. Chỉ tiêu là sự xác định về nội dung và phạm vi của các kết quả kinh doanh. Nội dung chủ yếu của phân tích kết quả là phân tích các chỉ tiêu kết quả kinh doanh mà DN đã đạt được trong kỳ, như doanh thu bán hàng, giá trị sản xuất, giá thành, lợi nhuận Tuy nhiên, khi phân tích các chỉ tiêu kết quả kinh doanh chúng ta phải luôn luôn đặt trong mối quan hệ với các điều kiện (yếu tố) của quá trình kinh doanh như lao động, vật tư, tiền vốn, diện tích đất đai vv. Ngược lại, chỉ tiêu chất lượng phản ánh lên hiệu quả kinh doanh hoặc hiệu suất sử dụng các yếu tố kinh doanh như giá thành, tỷ suất chi phí, doanh lợi, năng suất lao động vv. 3 PGS. TS Phạm Văn Dược, Th.S Huỳnh Đức Lộng, Th.S Lê Thị Minh Tuyết. 2004. Phân tích hoạt động kinh doanh. NXB Thống kê, TP Hồ Chí Minh. trang 4. - 1 -
4. Dựa vào mục đích phân tích mà chúng ta cần sử dụng các loại chỉ tiêu khác nhau, cụ thể: Chỉ tiêu số tuyệt đối, chỉ tiêu số tương đối, chỉ tiêu bình quân. Chỉ tiêu số tuyệt đối dùng để đánh giá quy mô kết quả kinh doanh hay điều kiện kinh doanh. Chỉ tiêu số tương đối dùng trong phân tích các mối quan hệ giữa các bộ phận, các quan hệ kết cấu, quan hệ tỷ lệ và xu hướng phát triển. Chỉ tiêu bình quân phản ánh trình độ phổ biến của các hiện tượng. Tuỳ mục đích, nội dung và đối tượng phân tích để có thể sử dụng các chỉ tiêu hiện vật, giá trị, hay chỉ tiêu thời gian. Ngày nay, trong kinh tế thị trường các DN thường dùng chỉ tiêu giá trị. Tuy nhiên, các DN sản xuất, DN chuyên kinh doanh một hoặc một số mặt hàng có quy mô lớn vẫn sử dụng kết hợp chỉ tiêu hiện vật bên cạnh chỉ tiêu giá trị. Trong phân tích cũng cần phân biệt chỉ tiêu và trị số chỉ tiêu. Chỉ tiêu có nội dung kinh tế tương đối ổn định, còn trị số chỉ tiêu luôn luôn thay đổi theo thời gian và địa điểm cụ thể. Phân tích kinh doanh không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết quả kinh doanh thông các chỉ tiêu kinh tế mà còn đi sâu nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh biểu hiện trên các chỉ tiêu đó. Một cách chung nhất, nhân tố là những yếu tố bên trong của mỗi hiện tượng, quá trình và mỗi biến động của nó tác động trực tiếp hoặc gián tiếp ở một mức độ và xu hướng xác định đến các kết quả biểu hiện các chỉ tiêu. Ví dụ: Doanh thu bán hàng phụ thuộc vào lượng bán hàng ra, giá cả bán ra và cơ cấu tiêu thụ. Ðến lượt mình, khối lượng hàng hoá bán ra, giá cả hàng hoá bán ra, kết cấu hàng hoá bán ra lại chịu tác động bởi nhiều yếu tố khác nhau như khách quan, chủ quan, bên trong, bên ngoài vv. Theo mức độ tác động của các nhân tố, chúng ta có thể phân loại các nguyên nhân và nhân tố ảnh hưởng thành nhiều loại khác nhau, trên các góc độ khác nhau. - Trước hết theo tính tất yếu của các nhân tố: có thể phân thành 2 loại: Nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan. Nhân tố khách quan là loại nhân tố thường phát sinh và tác động như một yêu cầu tất yếu nó không phụ thuộc vào chủ thể tiến hành hoạt động kinh doanh. Kết quả hoạt động của mỗi DN có thể chịu tác động bởi các nguyên nhân và nhân tố khách quan như sự phất triển của lực lượng sản xuất xã hội, luật pháp, các chế độ chính sách kinh tế xã hội của Nhà nước, môi trường, vị trí kinh tế xã hội, về tiến bộ khoa học kỹ thuật và ứng dụng. Các nhân tố này làm cho giá cả hàng hoá, giá cả chi phí, giá cả dịch vụ thay đổi, thuế suất, lãi suất, tỷ suất tiền lương cũng thay đổi theo. Nhân tố chủ quan là nhân tố tác động đến đối tượng nghiên cứu phụ thuộc vào nỗ lực chủ quan của chủ thể tiến hành kinh doanh. Những nhân tố như: trình độ sử dụng lao động, vật tư, tiền vốn, trình độ khai thác các nhân tố khách quan của DN làm ảnh hưởng đến giá thành, mức chi phí thời gian lao động, lượng hàng hoá, cơ cấu hàng hoá vv. - Theo tính chất của các nhân tố có thể chia ra thành nhóm nhân tố số lượng và nhóm các nhân tố chất lượng. Nhân tố số lượng phản ánh quy mô kinh doanh như: Số lượng lao động, vật tư, lượng hàng hoá sản xuất, tiêu thụ Ngược lại, nhân tố chất lượng thường phản ánh hiệu suất kinh doanh như: Giá thành, tỷ suất chi phí, năng suất lao động Phân tích kết quả kinh doanh theo các nhân tố số lượng và chất lượng vừa giúp ích cho việc đánh giá chất lượng, phương hướng kinh doanh, vừa giúp cho việc xác định trình tự - 2 -
5. sắp xếp và thay thế các nhân tố khi tính toán mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến kết quả kinh doanh. - Theo xu hướng tác động của nhân tố, thưòng người ta chia ra các nhóm nhân tố tích cực và nhóm nhân tố tiêu cực. Nhân tố tích cực là những nhân tố tác động tốt hay làm tăng độ lớn của hiệu quả kinh doanh và ngược lại nhân tố tiêu cực tác động xấu hay làm giảm quy mô của kết quả kinh doanh. Trong phân tích cần xác định xu hướng và mức độ ảnh hưởng tổng hợp của các nhân tố tích cực và tiêu cực. Nhân tố có nhiều loại như đã nêu ở trên, nhưng nếu quy về nội dung kinh tế thì có hai loại: Nhân tố thuộc về điều kiện kinh doanh và nhân tố thuộc về kết quả kinh doanh. Những nhân tố thuộc về điều kiện kinh doanh như: Số lượng lao động, lượng hàng hoá, vật tư, tiền vốn ảnh hưởng trực tiếp đến quy mô kinh doanh. Các nhân tố thuộc về kết quả kinh doanh ảnh hưởng suốt quá trình kinh doanh từ khâu cung ứng vật tư đến việc tổ chức quá trình sản xuất cho đến khâu tiêu thụ sản phẩm và từ đó ảnh hưởng đến kết quả tổng hợp của kinh doanh như nhân tố giá cả hàng hoá, chi phí, khối lượng hàng hoá sản xuất và tiêu thụ. Như vậy, tính phức tạp và đa dạng của nội dung phân tích được biểu hiện qua hệ thống các chỉ tiêu kinh tế đánh giá kết quả kinh doanh. Việc xây dựng tương đối hoàn chỉnh hệ thống các chỉ tiêu với cách phân biệt hệ thống chỉ tiêu khác nhau, việc phân loại các nhân tố ảnh hưởng theo các góc độ khác nhau không những giúp cho DN đánh giá một cách đầy đủ kết quả kinh doanh, sự nỗ lực của bản thân DN, mà còn tìm ra được nguyên nhân, các mặt mạnh, mặt yếu để có biện pháp khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh. Khi phân tích kết quả kinh doanh biểu hiện bằng các chỉ tiêu kinh tế dưới sự tác động của các nhân tố mới chỉ là quá trình “định tính”, cần phải lượng hoá các chỉ tiêu và nhân tố ở những trị số xác định với độ biến động xác định. Ðể thực hiện được công việc cụ thể đó, cần nghiên cứu khái quát các phương pháp trong phân tích kinh doanh. 1.2. Các phương pháp phân tích kinh doanh 1.2.1. Phương pháp so sánh So sánh là một phương pháp được sử dụng rất rộng rãi trong PTKD. Sử dụng phương pháp so sánh trong phân tích là đối chiếu các chỉ tiêu, các hiện tượng kinh tế đã được lượng hoá có cùng một nội dung, một tính chất tương tự để xác định xu hướng và mức độ biến động của các chỉ tiêu đó. Nó cho phép chúng ta tổng hợp được những nét chung, tách ra được những nét riêng của các hiện tượng kinh tế đưa ra so sánh, trên cơ sở đó đánh giá được các mặt phát triển hay các mặt kém phát triển, hiệu quả hay kém hiệu quả để tìm các giải pháp nhằm quản lý tối ưu trong mỗi trường hợp cụ thể. Vì vậy, để tiến hành so sánh cần phải thực hiện những vấn đề cơ bản sau đây: a) Lựa chọn tiêu chuẩn để so sánh Tiêu chuẩn so sánh là chỉ tiêu được lựa chọn để làm căn cứ so sánh, được gọi là kỳ gốc so sánh. Tuỳ theo mục đích nghiên cứu mà lựa chọn kỳ gốc so sánh cho thích hợp. Các gốc so sánh có thể là: - Tài liệu của năm trước (kỳ trước hay kế hoạch) nhằm đánh giá xu hướng phát triển của các chỉ tiêu. - 3 -
6. - Các mục tiêu đã dự kiến (kế hoạch, dự đoán, định mức) nhằm đánh giá tình hình thực hiện so với kế hoạch, dự đoán và định mức. - Các chỉ tiêu trung bình của ngành, của khu vực kinh doanh; nhu cầu hoặc đơn đặt hàng của khách hàng nhằm khẳng định vị trí của các DN và khả năng đáp ứng nhu cầu. Các chỉ tiêu của kỳ được chọn để so sánh với kỳ gốc được gọi là chỉ tiêu kỳ thực hiện và là kết quả kinh doanh đã đạt được. b) Ðiều kiện so sánh Ðể thực hiện phương pháp này có ý nghĩa thì điều kiện kiên quyết là các chỉ tiêu được sử dụng trong so sánh phải đồng nhất. Trong thực tế, chúng ta cần quan tâm cả về thời gian và không gian của các chỉ tiêu và điều kiện có thể so sánh được giữa các chỉ tiêu kinh tế Về thời gian: là các chỉ tiêu được tính trong cùng một khoảng thời gian hạch toán và phải thống nhất trên 3 mặt sau: - Phải phản ánh cùng nội dung kinh tế. - Các chỉ tiêu phải cùng sử dụng một phương pháp tính toán. - Phải cùng một đơn vị đo lường. Khi so sánh về mặt không gian: yêu cầu các chỉ tiêu đưa ra phân tích cần phải được quy đổi về cùng quy mô và điều kiện kinh doanh tương tự như nhau. Ví dụ: Nghiên cứu chỉ tiêu lợi tức trước thuế của 2 DN A và B. DN A có lợi tức là 100 triệu đồng và DN B là 50 triệu đồng. Nếu nhìn vào kết quả đó mà chúng ta vội vàng kết luận rằng DN A đạt hiệu quả kinh doanh gấp 2 lần DN B thì chưa có cơ sở vững chắc, cho dù cùng thời gian kinh doanh như nhau. Nhưng, nếu đi sâu nghiên cứu và biết thêm quy mô về vốn hoạt động của DN A và DN B, giả sử vốn hoạt của DN A gấp 4 lần vốn hoạt động của DN B thì kết luận trên sẽ không đúng, mà ngược lại có thể DN B có hiệu quả hơn DN A chứ không phải DN A hiệu quả hơn DN B. c) Kỹ thuật so sánh Ðể đáp ứng các mục tiêu nghiên cứu, người ta thường sử dụng các kỹ thuật so sánh sau: - So sánh bằng số tuyệt đối: + Số tuyệt đối: là số biểu hiện qui mô, khối lượng của một chỉ tiêu kinh tế nào đó ta thường gọi là trị số của chỉ tiêu kinh tế. Nó là cơ sở để tính toán các loại số liệu khác. + So sánh bằng số tuyệt đối: là so sánh giữa trị số của chỉ tiêu kinh tế kỳ phân tích so với kỳ gốc. Kết quả so sánh biểu hiện biến động khối lượng, quy mô của các hiện tượng kinh tế. - So sánh mức biến động tương đối điều chỉnh theo hướng quy mô chung: là kết quả so sánh của phép trừ giữa trị số của kỳ phân tích với trị số kỳ gốc đã được điều chỉnh theo hệ số của chỉ tiêu phân tích có liên quan theo hướng quyết định quy mô chung. Công thức: Mức biến động Chỉ tiêu kỳ Chỉ tiêu Hệ số = - x tương đối phân tích kỳ gốc điều chỉnh - 4 -
7. - So sánh bằng số tương đối: Có nhiều loại số tương đối, tùy theo yêu cầu của phân tích mà sử dụng cho phù hợp: + Số tương đối hoàn thành kế hoạch tính theo tỉ lệ: - Số tương đối hoàn thành kế hoạch tính theo tỉ lệ là kết quả của phép chia giữa trị số của kỳ phân tích so với kỳ gốc của các chỉ tiêu kinh tế. Nó phản ánh tỉ lệ hoàn thành kế hoạch của chỉ tiêu kinh tế. Số tương đối hoàn Chỉ tiêu kỳ phân tích = x 100 % thành kế hoạch Chỉ tiêu kỳ gốc So sánh số tương đối hoàn thành kế hoạch là so sánh kết quả vừa tính được với 100%. Ví dụ: Để minh họa ta sẽ phân tích chi phí tiền lương của công nhân viên bán hàng giữa thực hiện với kế hoạch đặt trong mối quan hệ với kết quả kinh doanh thông qua chỉ tiêu doanh thu tiêu thụ sản phẩm tại một DN với số liệu thu thập như sau: So sánh Chỉ tiêu Kế hoạch Thực hiện Mức % 1. Chi phí lương (triệu đồng) 100 110 +10 10 2. Doanh thu tiêu thụ (triệu đồng) 1.000 1.200 +200 20 * So sánh mức biến động tuyệt đối: - So sánh số tuyệt đối về Tổng quỹ lương thực tế so với kế hoạch 110 trđ - 100 trđ = 10 triệu đồng - So sánh số tuyệt đối về chỉ tiêu doanh thu giữa thực tế và kế hoạch ta có: 1200 trđ - 1000 trđ = 200 trđ. * So sánh theo số tương đối: 110 - Số tương đối hoàn thành kế hoạch quỹ lương: ×100% = 110% . 100 1200 - Số tương đối hoàn thành kế hoạch doanh thu là: ×100% = 120% . 1000 Như vậy so sánh theo số tương đối thì: - Tổng quỹ lương tăng 10% - Tổng doanh thu tiêu thụ tăng 20% Nếu xét riêng chỉ tiêu chi phí lương thực tế so với kế hoạch DN đã vượt chi 10% tương ứng 10 triệu đồng. Nếu xét chỉ tiêu tổng quỹ lương trong mối quan hệ với doanh thu tiêu thụ trong năm cho ta thấy, tốc độ tăng doanh thu tiêu thụ nhanh hơn tốc độ tăng chi phí lương là 10%(120% - 110%). Để thấy rõ việc chi lương này có hợp lý hay không, ta phải - 5 -
8. tính mức biến động tương đối của chỉ tiêu chi phí lương giữa thực tế so với kế hoạch được điều với hệ số tăng của quy mô tiêu thụ như sau: Mức biến động chi phí lương = 110trđ - 100trđ x120% = 110 - 120 = -10 trđ Như vậy kết quả mức độ biến động tương đối có điều chỉnh trên cho ta thấy, so với kế hoạch, thực tế số tiền đã tiết kiệm được trong chi trả lương là 10 triệu đồng. Trong điều kiện như mục tiêu kế hoạch đề ra, doanh thu thực hiện 1.200 triệu đồng thì tiền lương thực tế phải chi trả là 120 trđ, nhưng thực tế DN chỉ trả 110 trđ, do đó DN đã tiết kiệm được 10 triệu đồng quỹ lương. Qua đây mới cho ta thấy rõ được thực chất tình hình chi trả lương của DN. + Số tương đối kết cấu: So sánh số tương đối kết cấu thể hiện chênh lệch về tỉ trọng của từng bộ phận chiếm trong tổng số giữa kỳ phân tích với kỳ gốc của chỉ tiêu phân tích. Nó phản ánh biến động bên trong của chỉ tiêu. ví dụ: Có tài liệu phân tích về kết cấu lao động ở 1 DN như sau: Kế hoạch Thực tế Chỉ tiêu Số lượng Tỷ trọng Số lượng Tỷ trọng Tổng số công nhân viên 1000 100% 1200 100% Trong đó: - Công nhân sx 900 90% 1020 85% - Nhân viên quản lý 100 10% 180 15% Như vậy cùng với sự biến động của tổng số công nhân viên thì kết cấu lao động cuãng thay đổi, tỷ trọng công nhân sản xuất giảm từ 90% xuống còn 85%, tỷ trọng nhân viên quản lý tăng từ 10 lên 15%. Xu hướng thay đổi này không tạo điều kiện tăng năng suất lao động tại doanh nghiệp. + Số bình quân động thái: Biểu hiện sự biến động về tỷ lệ của chỉ tiêu kinh tế qua một khoảng thời gian nào đó. Nó được tính bằng cách so sánh chỉ tiêu kỳ phân tích với chỉ tiêu kỳ gốc. Chỉ tiêu kỳ gốc có thể cố định hoặc liên hoàn, tùy theo mục đích phân tích. Nếu kỳ gốc cố định sẽ phản ánh sự phát triển của chỉ tiêu kinh tế trong khoảng thời gian dài. nếu kỳ gốc liên hoàn phản ánh sự phát triển của chỉ tiêu kinh tế qua 2 thời kỳ kế tiếp nhau. Ví dụ: Có tài liệu về tình hình doanh thu qua các năm ở 1 doanh nghiệp như sau: Năm 1999 2000 2001 2002 2003 Chỉ tiêu Doanh thu ( triệu đồng) 1000 1200 1380 1518 1593,9 Số tương đối động thái 120% 138% 151,8% 159,39% kỳ gốc cố định Số tương đối động thái 120% 115% 110% 105% kỳ gốc liên hoàn - Như vậy doanh thu qua các năm của DN đều tăng so với năm 1999, điều này cho thấy quy mô của DN có mở rộng, tuy nhiên tốc độ phát triển của DN có xu - 6 -
9. hướng chậm dần qua các năm. - So sánh bằng số bình quân: Số bình quân là dạng đặc biệt của số tương đối, nó biểu hiện tính chất và đặc trưng chung về mặt số lượng nhằm phản ánh đặc điểm chung của một đơn vị, một bộ phận hay một tổng thể chung nào đó có cùng một tính chất. 1.2.2. Phương pháp loại trừ Trong phân tích kinh doanh, để có cơ sở đánh giá, nhận xét đúng thì vấn đề quan trọng và rất được quan tâm nghiên cứu là các nguyên nhân và nhân tố ảnh hưởng và lượng hoá được mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến kết quả kinh doanh. Phương pháp thường được sử dụng để lượng hoá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố là phương pháp loại trừ. Loại trừ là phương pháp nhằm xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến kết quả kinh doanh, bằng cách khi xác định sự ảnh hưởng của từng nhân tố này thì loại trừ ảnh hưởng của nhân tố khác. Chẳng hạn, khi phân tích chỉ tiêu tổng doanh thu tiêu thụ sản phẩm có thể quy về sự ảnh hưởng của hai nhân tố: - Lượng hàng hoá bán ra được tính bằng đơn vị tự nhiên (cái, chiếc ) hoặc đơn vị trọng lượng (tấn, tạ, kg ). - Giá bán ra của một đơn vị SP hàng hoá tiêu thụ được tính bằng đơn vị tiền. Cả hai nhân tố trên cùng đồng thời ảnh hưởng đến tổng doanh thu, nhưng để xác định mức độ ảnh hưởng của một nhân tố này phải loại trừ ảnh hưởng của các nhân tố khác. Muốn vậy có thể thực hiện bằng hai cách sau đây: Š Cách thứ nhất: Có thể dựa vào phép thay thế sự ảnh hưởng lần lượt từng nhân tố và được gọi là phương pháp “Thay thế liên hoàn”. Š Cách thứ hai: Có thể đưa trực tiếp vào mức biến động của từng nhân tố và được gọi là phương pháp “Số chênh lệch”. a) Phương pháp thay thế liên hoàn Với phương pháp “thay thế liên hoàn”, chúng ta có thể xác định được ảnh hưởng của các nhân tố thông qua việc thay thế lần lượt và liên tiếp các nhân tố để xác định trị số của chỉ tiêu khi nhân tố đó thay đổi. Khi thực hiện phương pháp này cần quán triệt các nguyên tắc sau: - Thiết lập mối quan hệ toán học của các nhân tố ẩnh hưởng với chỉ tiêu phân tích theo một trình tự nhất định, từ nhân tố số lượng đến nhân tố chất lượng; trong trường hợp có nhiều nhân tố số lượng hay chất lượng thì nhân tố chủ yếu xếp trước đến nhân tố thứ yếu. - Lần lượt thay thế, nhân tố lượng được thay thế trước rồi đến nhân tố chất; nhân tố được thay thế thì lấy giá trị thực tế, nhân tố chưa được thay thế thì giữ nguyên kỳ gốc; nhân tố đã được thay thế thì lấy giá trị thực tế, cứ mỗi lần thay thế tính ra giá trị của lần thay thế đó; lấy kết quả tính được trừ đi kết quả lần thay thế trước nó ta xác định được mức độ ảnh hưởng của nhân tố đó (kết quả lần thay thế trước của lần thay thế đầu tiên là so với kỳ gốc). - Tổng đại số mức ảnh hưởng của các nhân tố phải bằng đối tượng phân tích (là số chênh lệch giữa kỳ phân tích và kỳ gốc). Có thể cụ thể các nguyên tắc trên thành các bước như sau: - 7 -
10. Bước 1: Xác định đối tượng phân tích: là mức chênh lệch giữa chỉ tiêu kỳ phân tích so với chỉ tiêu kỳ gốc. Nếu Gọi A1 là chỉ tiêu kỳ phân tích và A0 là chỉ tiêu kỳ gốc thì đối tượng phân tích được xác định là: A1 - A0 = ΔA Bước 2: Thiết lập mối quan của các nhân tố ảnh hưởng với chỉ tiêu phân tích: Giả sử có 3 nhân tố ảnh hưởng là: a,b,c đều có quan hệ tích số với chỉ tiêu phân tích A và nhân tố a phản ánh lượng tuần tự đến c phản ánh về chất theo nguyên tắc đã trình bày ta thiết lập được mối quan hệ như sau: A = a . b . c Kỳ phân tích: A1 = a1.b1.c1 và Kỳ gốc là: A0 = a0.b0.c0 Bước 3: Lần lượt thay thế các nhân tố kỳ phân tích vào kỳ gốc theo trình tự sắp xếp ở bước 2. Thế lần 1: a1.b0.c0 Thế lần 2: a1.b1.c0 Thế lần 3: a1.b1.c1 Thế lần cuối cùng chính là các nhân tố ở phân tích được thay thế toàn bộ nhân tố ở kỳ gốc. Như vậy có bao nhiêu nhân tố ảnh hưởng thì có bấy nhiêu lần thay thế. Bước 4: Xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến đối tượng phân tích bằng cách lấy kết quả thay thế lần sau trừ đi kết quả lần thay thế trước nó ta xác định được mức độ ảnh hưởng của nhân tố đó (kết quả lần thay thế trước của lần thay thế đầu tiên là so với kỳ gốc) cụ thể: + Ảnh hưởng của nhân tố a: a1.b0.c0 - a0.b0.c0 = ΔAa + Ảnh hưởng của nhân tố b: a1.b1.c0 - a1.b0.c0 = ΔAb + Ảnh hưởng của nhân tố c: a1.b1.c1 - a1.b1.c0 = ΔAc Tổng đại số mức ảnh hưởng của các nhân tố: ΔAa + ΔAb + ΔAc = ΔA b) Phương pháp số chênh lệch Phương pháp số chênh lệch là trường hợp đặt biệt của phương pháp thay thế liên hoàn, nó tôn trọng đầy đủ các bước tiến hành như phương pháp thay thế liên hoàn. Nó khác ở chỗ sử dụng chênh lệch giữa kỳ phân tích với kỳ gốc của từng nhân tố để xác định ảnh hưởng của nhân tố đó đến chỉ tiêu phân tích: + Ảnh hưởng của nhân tố a: = (a1-a0) .b0.c0 + Ảnh hưởng của nhân tố b: = a1.(b1 -b0) .c0 + Ảnh hưởng của nhân tố c: = a1.b1.(c1-c0) Ví dụ: Phân tích doanh thu trong mối quan hệ với khối lượng và giá cả của 1 loại sản phẩm tiêu thụ: Doanh thu = khối lượng sản phẩm tiêu thụ x giá bán đơn vị SP Bảng 2: Tình hình thực hiện chỉ tiêu doanh thu qua 2 năm - 8 -
11. TT Chỉ tiêu Năm 2003 Năm 2004 So sánh (+/-) 1 Doanh thu bán hàng (1000 đ) 100.000 120.000 +20.000 2 Khối lượng tiêu thụ (cái) 1.000 1.250 +250 3 Giá bán đơn vị (1000 đồng) 100 96 - 4 Trong đó: khối lượng là nhân tố phản ánh về mặt lượng được xếp vào vị trí 1 và thay thế trước rồi đến nhân tố giá, phản ánh về mặt chất được thay thế sau. Ta có thể ký hiệu: - Doanh thu D, năm trước D0 và năm nay D1 - Khối lượng tiêu thụ Q, năm trước Q0 và năm nay Q1 - Giá bán đơn vị: g, năm trước g0 và năm nay g1 Ta có: D1 = Q1 x g1 và D0 = Q0 x g0 Nếu so sánh năm nay và năm trước về doanh thu ta được chênh lệch doanh thu hay đối tượng phân tích. UD = D1 - D0 = 120.000 nghìn đ - 100.000 nghìn đ = +20.000 nghìn đồng Phần chênh lệch này sẽ do ảnh hưởng của 2 nhân tố là khối lượng và giá bán. - Các nhân tố ảnh hưởng: + Do ảnh hưởng của nhân tố khối lượng tiêu thụ Q UDQ = Q1.g0 - Q0.g0 = 1.250 x 100 - 100.000 = +25.000 nghìn đồng + Do ảnh hưởng nhân tố giá bán đơn vị UDg = Q1.g1 - Q1.g0 = 1.250 x 96 - 1.250 x 100 = - 5.000 nghìn đồng - Tổng hợp ảnh hưởng của 2 nhân tố ∆DQ + ∆Dg = 25.000 + (-5.000) = +20.000 = ∆D 1.2.3. Phương pháp liên hệ Mọi kết quả kinh doanh đều có mối liên hệ với nhau, giữa các mặt, các bộ phận Ðể lượng hoá các mối liên hệ đó, ngoài các phương pháp đã nêu, trong phân tích kinh doanh còn sử dụng phổ biến các phương pháp liên hệ như: liên hệ cân đối, liên hệ tuyến tính và phi tuyến tính vv. a) Phương pháp liên hệ cân đối Trong quá trình hoạt động kinh doanh của DN hình thành nhiều mối liên hệ cân đối. Cân đối là sự cân bằng về lượng giữa hai mặt, giữa các yếu tố của quá trình KD. Ví dụ như giữa TS và nguồn vốn KD, giữa các nguồn thu và chi, giữa nhu cầu sử dụng vốn và khả năng thanh toán, giữa nguồn huy động và sử dụng vật tư trong SXKD. Phương pháp liên hệ cân đối được sử dụng nhiều trong công tác lập và xây dựng kế hoạch và ngay cả trong công tác hạch toán để nghiên cứu các mối liên hệ về lượng của các yếu tố và quá trình kinh doanh. Trên cơ sở đó có thể xác định ảnh hưởng của các nhân tố. Ðể minh họa, chúng ta sử dụng bảng cân đối kế toán (Bảng 3). Bảng 3: Bảng cân đối tài sản năm 2003 của doanh nghiệp X - 9 -
12. Ðầu Cuối Chênh Ðầu Cuối Chênh Tài sản Nguồn vốn năm năm lệch năm năm lệch A. TSLÐ và ÐTNH 400 430 +30 A. Nợ phải trả 300 330 +30 1. Vốn bằng tiền 50 60 +10 1. Ngắn hạn 100 80 -20 2. Phải thu 100 120 +20 2. Dài hạn 200 250 +50 3. Tồn kho 250 250 - B. Vốn C.S. H 700 770 +70 B. TSCÐ và 1. Nguồn vốn 600 670 +70 700 770 +70 ÐTDH quỹ 2. Nguồn vốn 1. TSCÐ 500 600 +100 550 550 - KD 2. ÐTDH 100 70 -30 - Lãi để lại 150 220 +70 Cộng vốn 1.000 1.100 +100 Cộng nguồn 1.000 1.100 +100 Qua bảng cân đối kế toán cho phép ta có thể đánh giá mối quan hệ của các yếu tố ảnh hưởng đến tính cân đối, đến tài sản và nguồn vốn của DN. Cụ thể là: Tổng tài sản cũng như nguồn vốn giữa cuối kỳ so với đầu kỳ tăng 100 triệu đồng. Các nhân tố ảnh hưởng đến mức tăng này là: - Xét về mặt tài sản: Chủ yếu tăng do TSCĐ tăng 100 triệu đồng và sau đó là các khoản phải thu tăng 20 triệu đồng, tồn kho không đổi, đầu tư dài hạn giảm 30 trđ. - Xét về mặt nguồn vốn: Chủ yếu tăng là do tiền lãi để lại 70 triệu đồng và nợ dài hạn 50 triệu đồng, nguồn vốn kinh doanh không đổi, còn nợ ngắn hạn giảm 20 trđ. Tình hình trên cho phép chúng ta kết luận: Trong kỳ, DN đã giảm các khoản đầu tư dài hạn, tăng vay nợ dài hạn để đầu tư cho TSCĐ và kết quả hoạt động kinh doanh đã mang lại kết quả khá cao, tiền lãi để lại tăng 70 triệu đồng. Cũng có thể xác định ảnh hưởng của các nhân tố có quan hệ với chỉ tiêu phân tích được biểu hiện dưới dạng tổng số hoặc hiệu số bằng phương pháp liên hệ cân đối, có thể lấy ví dụ về sự liên hệ giữa nguồn huy động và sử dụng một loại vật tư làm ví dụ phân tích (Bảng 4). Bảng 4: Bảng cân đối vật tư của một DN X Ðơn vị tính: tấn Năm Chên Năm Chên Năm Năm Nguồn vật tư trướ Sử dụng vật tư h nay h lệch trước nay c lệch Tồn kho kỳ trước 200 220 +20 Hao phí cho SX 600 590 -10 Tự khai thác 200 240 +40 Hao hụt đ. mức - 40 +40 Mua hợp đồng 400 360 -40 Tồn kho kỳ sau 200 190 -10 Cộng 800 820 +20 Cộng 800 820 +20 Dựa vào mức chênh lệch của từng nhân tố ở bảng trên ta có thể phân loại, lập và tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến nguồn vật tư theo số liệu Bảng 5 như sau: Bảng 5: Bảng cân đối các nhân tố ảnh hưởng đến Nguồn vật tư Nhân tố làm tăng nguồn Số lượng Nhân tố làm giảm nguồn Số lượng 1. Tăng tồn kho đầu kỳ 20 1. Giảm mua hợp đồng 40 2. Tăng tự khai thác 40 2. Giảm do hao hụt 40 - 10 -
13. 3. Giảm chi cho S.Xuất 10 4. Giảm tồn kho cuối kỳ 10 Cộng 80 Cộng 80 Kết quả cân đối các nhân tố trên cho thấy: Nhân tố chủ yếu để tăng nguồn vật tư là do tăng tồn kho kỳ trước và tăng nguồn tự tìm kiếm trong khi nguồn hợp đồng giảm, phần khác trong khi giảm chi cho sản xuất thì tồn kho lại quá lớn. b) Phương pháp liên hệ trực tuyến Là mối liên hệ theo một hướng xác định giữa các chỉ tiêu phân tích, chẳng hạn doanh thu có quan hệ cùng chiều với lượng hàng bán ra và giá bán ra, lợi nhuận có quan hệ cùng chiều với giá thành, với tiền thuế Trong mối liên hệ trực tiếp này, theo mức phụ thuộc giữa các chỉ tiêu có thể phân thành hai loại quan hệ chủ yếu: + Liên hệ trực tiếp: Giữa các chỉ tiêu như giữa lợi nhuận với giá thành Trong những trường hợp này, các mối liên hệ không qua một chỉ tiêu liên quan nào: Giá bán tăng (hoặc giá thành giảm) sẽ làm lợi nhuận tăng + Liên hệ gián tiếp: Là quan hệ giữa các chỉ tiêu trong đó mức độ phụ thuộc giữa chúng được xác định bằng một hệ số riêng. Trong trường hợp cần thống kê số liệu nhiều lần để đảm bảo tính chính xác của mối liên hệ thì hệ số này được xác định theo công thức chung của hệ số tương quan. c) Phương pháp liên hệ phi tuyến tính Là mối liên hệ giữa các chỉ tiêu trong đó mức liên hệ không được xác định theo tỷ lệ và chiều hướng liên hệ luôn luôn biến đổi: Liên hệ giữa năng suất, sản lượng cây lâu năm (cao su, cà phê) với số năm khai thác, giữa lượng phân bón với năng suất cây trồng, giữa lượng vốn sử dụng với tỷ suất sinh lời của vốn Trong những trường hợp này, mối liên hệ giữa chỉ tiêu phân tích (hàm số) với các nhân tố (biến số) thường có dạng hàm luỹ thừa. Ðể quy về hàm tuyến tính, người ta dùng các thuật toán khác nhau như phép loga, bảng tương quan và phương trình chuẩn tắc Cũng có thể dùng vi phân hàm số của giải tích toán học để xác định ảnh hưởng của các nhân tố đến mức biến động của chỉ tiêu phân tích. Tuy nhiên những mối liên hệ phức tạp này chỉ sử dụng trong phân tích chuyên đề hoặc trong phân tích đồng bộ phục vụ cho yêu cầu của quản lý. 1.2.4. Phương pháp chi tiết Phương pháp chi tiết được thực hiện theo những hướng sau: a) Chi tiết theo các bộ phận cấu thành chỉ tiêu Chi tiết chỉ tiêu theo các bộ phận cấu thành cùng với sự biểu hiện về lượng của các bộ phận đó sẽ giúp ích rất nhiều trong việc đánh giá chính xác kết quả đạt được. Do đó phương pháp chi tiết theo bộ phận cấu thành được sử dụng rộng rãi trong phân tích mọi mặt về kết qủa sản xuất kinh doanh. Ví dụ: Giá trị sản xuất công nghiệp cần được chi tiết thành các bộ phận: Giá trị thành phẩm làm bằng nguyên vật liệu của DN, giá trị thành phẩm làm bằng nguyên vật liệu của người đặt hàng, giá trị của dụng cụ tự chế, giá trị của sản phẩm dở dang Trong xây dựng, trước hết cần chi tiết thành giá trị xây và lắp đặt cấu kiện, sau - 11 -
14. đó trong phần xây cần phải chi tiết đến các phần đổ bê tông, xây tường, móng v v. Trong phân tích giá thành thường được phân thành các bộ phận như: Chi phí nguyên vật liệu chính, nguyên vật liệu phụ, động lực, chi phí tiền lương, khấu hao máy móc thiết bị, chi phí quản lý phân xưởng Các bộ phận lại chi tiết bao gồm nhiều yếu tố cụ thể khác nhau, ví dụ như chi phí sản xuất chung trong chỉ tiêu giá thành lại bao gồm: lương chính, phụ, của nhân viên quản lý phân xưởng, hao mòn TSCĐ chung cho phân xưởng, chi phí phục vụ và quản lý phân xưởng b) Chi tiết theo thời gian Kết quả kinh doanh bao giờ cũng là kết quả của một quá trình. Do nhiều nguyên nhân chủ quan hoặc khách quan khác nhau, tiến độ thực hiện quá trình đó trong từng đơn vị thời gian xác định thường không đều nhau, ví dụ: Giá trị sản lượng sản phẩm trong sản xuất kinh doanh thường phải thực hiện theo từng tháng, từng quý trong năm và thông thường không giống nhau. Tương tự trong thương mại, doanh số mua vào, bán ra từng thời gian trong năm cũng không đều nhau. Việc chi tiết theo thời gian giúp đánh giá được nhịp điệu, tốc độ phát triển của hoạt động sản xuất kinh doanh qua các thời kỳ khác nhau, từ đó tìm nguyên nhân và giải pháp có hiệu lực để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. Mặt khác, phân tích chi tiết theo thời gian cũng giúp ta nghiên cứu nhịp điệu của các chỉ tiêu có liên quan với nhau như: Lượng hàng hoá mua vào, dự trữ với lượng hàng bán ra; lượng vốn được cấp (huy động) với công việc xây lắp hoàn thành; lượng nguyên vật liệu cấp phát với khối lượng sản phẩm sản xuất Từ đó phát hiện những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ thực hiện các chỉ tiêu trong quá trình sản xuất kinh doanh. c) Chi tiết theo địa điểm và phạm vi kinh doanh Kết quả sản xuất kinh doanh của DN được thực hiện bởi các bộ phận, phân xưởng, đội, tổ sản xuất hay của các cửa hàng trang trại, xí nghiệp trực thuộc DN. Thông qua các chỉ tiêu khoán khác nhau như: Khoán doanh thu, khoán chi phí, khoán gọn cho các bộ phận mà đánh giá mức khoán đã hợp lý hay chưa và về việc thực hiện định mức khoán của các bộ phận như thế nào. Cũng thông qua đó mà phát hiện các bộ phận tiên tiến, lạc hậu trong việc thực hiện các chỉ tiêu, khai thác khả năng tiềm tàng trong việc sử dụng các yếu tố sản xuất kinh doanh. Phân tích chi tiết theo địa điểm giúp ta đánh giá kết quả thực hiện hoạch toán kinh tế nội bộ. 1.3. Trình tự tiến hành phân tích HĐKD 1.3.1. Các loại hình phân tích kinh doanh a) Căn cứ theo thời điểm của kinh doanh Căn cứ theo thời điểm của kinh doanh thì phân tích chia làm ba hình thức: - Phân tích trước khi kinh doanh - Phân tích trong kinh doanh - Phân tích sau khi kết thúc quá trình kinh doanh Phân tích trước khi kinh doanh còn được gọi là phân tích tương lai, nhằm dự báo, dự đoán cho các mục tiêu có thể đạt được trong tương lai. Phân tích tương lai - 12 -
15. được sử dụng nhiều và thích hợp với các DN trong nền kinh tế thị trường. Bởi vì trong cơ chế thị trường toàn bộ các yếu tố đầu vào cũng như các yếu tố đầu ra của doanh nghiệp đều phải tự tính toán, nên họ phải sử dụng các phương pháp phân tích tương lai để nhận thức được tình hình biến động của thị trường từ đó để đề ra các mục tiêu kế hoạch. Phân tích trong KD còn được gọi là phân tích hiện tại(hay tác nghiệp), là quá trình phân tích cùng với quá trình KD. Hình thức này rất thích hợp cho chức năng kiểm tra thường xuyên nhằm điều chỉnh những sai lệch lớn giữa kết quả thực hiện so với mục tiêu đặt ra. Phân tích sau khi kết thúc quá trình kinh doanh còn gọi là phân tích quá khứ. Quá trình phân tích này nhằm định kỳ đánh giá kết quả giữa thực hiện so với kế hoạch hoặc định mức được xây dựng và xác định nguyên nhân ảnh hưởng đến kết quả đó. Kết quả phân tích cho ta nhận thức được tình hình thực hiện kế hoạch của các chỉ tiêu đặt ra và làm căn cứ để xây dựng kế hoạch tiếp theo. b) Căn cứ theo thời điểm lập báo cáo Căn cứ theo thời điểm lập báo cáo phân tích chia làm phân tích thường xuyên và phân tích định kỳ. Phân tích thường xuyên được đặt ra ngay trong quá trình thực hiện kinh doanh, kết quả phân tích giúp phát hiện ngay tình hình sai lệch so với mục tiêu đạt ra của các chỉ tiêu kinh tế, giúp cho DN có biện pháp điều chỉnh, chấn chỉnh các sai lệch này một cách thường xuyên. Phân tích định kỳ đặt ra sau mỗi kỳ kinh doanh, các báo cáo đã hoàn thành trong kỳ, thường là quý, 6 tháng hoặc năm. Phân tích định kỳ được thực hiện sau khi đã kết thúc quá trình kinh doanh, do đó kết quả phân tích nhằm đánh giá kết qủa kinh doanh của từng kỳ và là cơ sở để xây dựng các mục tiêu kế hoạch kỳ sau. c) Căn cứ theo nội dung phân tích Căn cứ theo nội dung phân tích chia thành phân tích các chỉ tiêu tổng hợp và phân tích chuyên đề Phân tích các chỉ tiêu tổng hợp (phân tích toàn bộ): là việc tổng kết tất cả những gì về phân tích kinh tế và đưa ra một số chỉ tiêu tổng hợp để đánh giá toàn bộ hoạt động sản xuất kinh doanh. nhằm làm rõ các mặt của kết quả kinh doanh trong mối quan hệ nhân quả giữa chúng cũng như dưới tác động của các yếu tố; nguyên nhân bên ngoài. Phân tích chuyên đề hay phân tích bộ phận là việc tập trung vào một số nhân tố của quá trình kinh doanh tác động ảnh hưởng đến chỉ tiêu tổng hợp. Ví dụ như các yếu tố về tình hình sử dụng lao động, về sử dụng nguyên vật liệu cho sản xuất hoặc tình hình sử dụng vốn Phân tích chuyên đề cũng có thể là phân tích một mặt, một phạm vi nào đó trong quá trình kinh doanh. Ví dụ như ở bộ phận quản lý sản xuất, ở cửa hàng hoặc một bộ phận theo chức năng quản lý nào đó, nhằm đánh giá tình hình thực hiện chức năng quản lý ở bộ phận đó. Tóm lại, việc đạt ra nội dung phân tích phải căn cứ vào yêu cầu, mục tiêu của quá trình quản lý sản xuất kinh doanh đề ra. Vì vậy cần xác định rõ mục tiêu phân tích để lựa chọn thích hợp các loại hình phân tích có hiệu quả thiết thực nhất. 1.3.2. Trình tự tiến hành phân tích - 13 -
16. Công tác PTKD ở doanh nghiệp phụ thuộc vào loại hình, điều kiện, quy mô kinh koanh và trình độ quản lý ở DN. Do vậy, công tác tổ chức phân tích cần phải đặt ra như thế nào để thích hợp với hình thức tổ chức kinh doanh của DN. Công tác tổ chức phân tích kinh doanh, thường được tiến hành theo ba bước: - Chuẩn bị cho quá trình phân tích - Tiến hành phân tích - Tổng hợp và đánh giá kết quả phân tích Nội dung của ba bước trên phụ thuộc vào mục đích, yêu cầu và phạm vi phân tích đặt ra. Ba bước tiến hành đều có mối liên hệ nhân quả với nhau, do đó một trong ba bước trên không thực hiện tốt sẽ ảnh hưởng không tốt đến quá trình phân tích. Chuẩn bị cho quá trình phân tích hay còn gọi là lập kế hoạch cho phân tích. Tùy thuộc vào mục đích, yêu cầu của doanh nghiệp mà xác định nội dung cần phân tích, thời gian cần tiến hành phân tích, nhân sự tham gia, tài liệu chuẩn bị cho phân tích Ở bước này đáng chú ý là kiểm tra tính hợp pháp và hợp lý của tài liệu phân tích. Tiến hành phân tích là bước căn cứ trên tài liệu phân tích, xác định đối tượng phân tích, sử dụng các đối tượng phân tích riêng có để chỉ rõ mức độ ảnh hưởng của các nhân tố, phân loại các nhân tố theo nhiều tiêu thức khác nhau để tạo điều kiện cho việc đánh giá đúng kết quả kinh doanh của DN. Cuối cùng trên cơ sở kết quả phân tích trên, phải tổng hợp và đánh giá được bản chất hoạt động kinh doanh của DN, chỉ rõ những nhược điểm trong quá trình quản lý DN. Từ đó đề ra các biện pháp khắc phục các nhược điểm, phát huy các ưu điểm, khai thác khả năng tiềm tàng để nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của DN. ٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭ - 14 -
17. TÓM TẮT LÝ THUYẾT CHƯƠNG I I. Khái niệm “Phân tích hoạt động kinh doanh (PTKD) là quá trình nghiên cứu để đánh giá toàn bộ quá trình và kết quả của hoạt động kinh doanh; các nguồn tiềm năng cần khai thác ở doanh nghiệp (DN), trên cơ sở đó đề ra các phương án và giải pháp để nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của DN”. II. Đối tượng: Đối tượng của phân tích hoạt động kinh doanh là quá trình và kết quả của hoạt động kinh doanh cùng với sự tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình và kết quả đó, được biểu hiện thông qua các chỉ tiêu kinh tế. III. Các phương pháp phân tích: 1) Phương pháp so sánh: a) Tiêu chuẩn so sánh: - Tài liệu năm trước ( kỳ trước). - Các mục tiêu đã dự kiến ( Tài liệu kế hoạch, định mức). - Các chỉ tiêu trung bình ngành, khu vực kinh doanh. b) Điều kiện so sánh: Chỉ tiêu dùng để so sánh phải: - Phải phản ánh cùng nội dung kinh tế. - Các chỉ tiêu phải cùng sử dụng một phương pháp tính toán. - Phải cùng một đơn vị đo lường. c) Kỹ thuật so sánh: Š So sánh bằng so tuyệt đối: Mức biến động của chỉ tiêu = Trị số kỳ phân tích - Trị số kỳ gốc Š So sánh bằng số tương đối: * Số tương đối hoàn thành kế hoạch tính theo tỉ lệ: Số tương đối hoàn thành Trị số kỳ phân tích = x 100% kế hoạch theo tỷ lệ % Trị số kỳ kế hoạch So sánh số tương đối hoàn thành kế hoạch là so sánh kết quả vừa tính được với 100%. * So sánh bằng Số tương đối có điều chỉnh theo hướng quy mô chung: Mức biến động Chỉ tiêu kỳ Chỉ tiêu Hệ số = - x tương đối phân tích kỳ gốc điều chỉnh * Số tương đối kết cấu: Trị số của 1 bộ phận Số tương đối kết cấu = x 100% Trị số của tổng thể - 15 -
18. So sánh số tương đối kết cấu thể hiện chênh lệch về tỉ trọng của từng bộ phận chiếm trong tổng số giữa kỳ phân tích với kỳ gốc của chỉ tiêu phân tích. * Số tương đối động thái: Trị số của kỳ phân tích Số tương đối động thái = Trị số của kỳ gốc Kỳ gốc có thể cố định hoặc liên hoàn. Š So sánh bằng số bình quân: x. f X = ∑ i i ∑ fi 2. Phương pháp loại trừ: Loại trừ là phương pháp nhằm xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến kết quả kinh doanh, bằng cách khi xác định sự ảnh hưởng của từng nhân tố này thì loại trừ ảnh hưởng của nhân tố khác. Gồm 2 phương pháp: a) Phương pháp thay thế liên hoàn: Bước 1: Xác định đối tượng phân tích: Nếu Gọi A1 là chỉ tiêu kỳ phân tích và A0 là chỉ tiêu kỳ gốc thì đối tượng phân tích được xác định là: A1 - A0 = ΔA Bước 2: Thiết lập mối quan của các nhân tố ảnh hưởng với chỉ tiêu phân tích: Giả sử có 3 nhân tố ảnh hưởng là: a,b,c đều có quan hệ tích số với chỉ tiêu phân tích A và nhân tố a phản ánh lượng tuần tự đến c phản ánh về chất theo nguyên tắc đã trình bày ta thiết lập được mối quan hệ như sau: A = a . b . c Kỳ phân tích: A1 = a1.b1.c1 và Kỳ gốc là: A0 = a0.b0.c0 Bước 3: Lần lượt thay thế các nhân tố kỳ phân tích vào kỳ gốc Thế lần 1: a1.b0.c0 Thế lần 2: a1.b1.c0 Thế lần 3: a1.b1.c1 Có bao nhiêu nhân tố ảnh hưởng thì có bấy nhiêu lần thay thế. Bước 4: Xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến đối tượng phân tích: + Ảnh hưởng của nhân tố a: a1.b0.c0 - a0.b0.c0 = ΔAa + Ảnh hưởng của nhân tố b: a1.b1.c0 - a1.b0.c0 = ΔAb + Ảnh hưởng của nhân tố c: a1.b1.c1 - a1.b1.c0 = ΔAc Tổng đại số mức ảnh hưởng của các nhân tố: ΔAa + ΔAb + ΔAc = ΔA Đưa ra nhận xét. b) Phương pháp số chênh lệch: Tuân thủ đầy đủ các bước của thay thế liên hoàn, chỉ khác khi xác định ảnh hưởng của từng nhân tố: - 16 -
19. + Ảnh hưởng của nhân tố a: = (a1-a0) .b0.c0 + Ảnh hưởng của nhân tố b: = a1.(b1 -b0) .c0 + Ảnh hưởng của nhân tố c: = a1.b1.(c1-c0) 3. Phương pháp liên hệ cân đối: Giả sử có chỉ tiêu A = a + b - c Đối tượng phân tích: ΔA = A1 - A0 Ảnh hưởng của các nhân tố: + Ảnh hưởng của nhân tố a: = (a1-a0) + Ảnh hưởng của nhân tố b: = (b1 -b0) + Ảnh hưởng của nhân tố c: = - (c1-c0) 4. Phương pháp chi tiết: - Chi tiết theo các bộ phận cấu thành chỉ tiêu - Chi tiết theo thời gian - Chi tiết theo địa điểm và phạm vi kinh doanh IV. Trình tự tiến hành phân tích - Chuẩn bị cho quá trình phân tích - Tiến hành phân tích - Tổng hợp và đánh giá kết quả phân tích Nội dung của ba bước trên phụ thuộc vào mục đích, yêu cầu và phạm vi phân tích đặt ra. Ba bước tiến hành đều có mối liên hệ nhân quả với nhau, do đó một trong ba bước trên không thực hiện tốt sẽ ảnh hưởng không tốt đến quá trình phân tích. ٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭ - 17 -
20. CÂU HỎI và BÀI TẬP CHƯƠNG I I. Câu hỏi ôn tập 1. Trình bày khái niệm phân tích hoạt động kinh doanh? 2. Việc phân tích hoạt động kinh doanh mang lại những lợi ích gì? 3. Đối tượng của phân tích hoạt động kinh doanh là gì? 4. Để thực hiện phương pháp so sánh cần phải quan tâm những vấn đề cơ bản nào? 5. Trình bày các bước tiến hành phương pháp thay thế liên hoàn?Cho ví dụ minh họa? 6. Cho biết sự khác nhau giữa phương pháp thay thế liên hoàn và phương pháp số chênh lệch? 7. Trình bày phương pháp liên hệ cân đối? 8. Trình bày phương pháp chi tiết? 9. Trình bày khái quát trình tự tiến hành phân tích hoạt động kinh doanh?. II. Bài tập Bài 1: Tình hình về tổng sản lượng lúa của nông trường X biến động qua các năm được tổng hợp thông qua Bảng sau: Năm 2002 2003 2004 2005 Chỉ tiêu Sản lượng (tấn) 2000 2200 2640 2904 Yêu cầu: Hãy đánh giá tốc độ phát triển tổng sản lượng lúa của nông trường X. Bài 2: Có tài liệu về khối lượng sản phẩm sản xuất, mức giờ công cho 1 sản phẩm và đơn giá giờ công qua 2 năm ở một Doanh nghiệp tại Huế như sau: Chỉ tiêu Đơn vị tính Năm 2004 Năm 2005 1. Khối lượng sản phẩm sản xuất Sản phẩm 1.000 1.100 2. Mức giờ công cho 1 sản phẩm Giờ/sản 8 7,5 phẩm 3. Đơn giá giờ công Đồng/giờ 3.000 3.200 Hãy phân tích mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến chỉ tiêu chi phí tiền lương. Bài 3: Giả sử chỉ tiêu A có mối liên hệ với các nhân tố ảnh hưởng như sau: - 18 -
21. a. b− c A= . Hãy kết hợp các phương pháp đã học để xác định mức độ ảnh hưởng d của từng nhân tố tới chỉ tiêu kinh tế A. - 19 -
22. TÀI LIỆU THAM KHẢO CỦA CHƯƠNG [1] TS. Trịnh Văn Sơn. 2005. Phân tích hoạt động kinh doanh, Đại học Kinh tế Huế. [2] TS. Phạm Văn Dược, Ðặng Kim Cương. 2005. Phân tích hoạt động kinh doanh. NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh. [3] PGS. TS. Phạm Thị Gái. 2004. Phân tích hoạt động kinh doanh. NXB Thống Kê, Hà Nội. [4] TS. Phạm Văn Dược, TS. Huỳnh Đức Lộng, Th.S Lê Thị Minh Tuyết. 2004. Phân tích hoạt động kinh doanh. NXB Thống Kê, TP Hồ Chí Minh. - 20 -
23. Chương II PHÂN TÍCH NĂNG LỰC SẢN XUẤT VÀ KẾT QUẢ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP MỤC TIÊU CỦA CHƯƠNG II Đi sâu phân tích: Š Năng lực sản xuất của Doanh nghiệp Š Kết quả sản xuất kinh doanh của Doanh nghiệp SỐ TIẾT PHÂN BỔ CHO CHƯƠNG II Š 12 tiết lý thuyết Š 3 tiết thực hành 2.1. Phân tích năng lực sản xuất của DN 2.1.1. Phân tích môi trường kinh doanh Môi trường là tập hợp những lực lượng “ở bên ngoài” mà mọi DN đều phải chú ý đến khi xây dựng chiến lược kinh doanh của mình. Công nghệ sẵn có bên ngoài có tác động đến các mặt hoạt động của DN. Máy móc thiết bị loại mới có ảnh hưởng đến quy trình sản xuất mà DN đang sử dụng. Các kỹ thuật tiếp thị và bán hàng mới cũng ảnh hưởng đến phương thức cũng như sự thành công của phương thức mà DN tiếp thị và bán sản phẩm của mình Tóm lại, môi trường kinh doanh của DN rất sinh động và luôn biến đổi. Những biến đổi trong môi trường có thể gây ra những bất ngờ ngờ lớn và những hậu quả nặng nề. Vì vậy DN cần nghiên cứu phân tích môi trường để có thể dự đoán những khả năng có thể xảy ra để đưa ra những biện pháp ứng phó kịp thời. Thông qua phân tích môi trường kinh doanh giúp cho DN nhận thấy được mình đang trực diện với những gì để từ đó xác định chiến lược kinh doanh cho phù hợp. Khi phân tích môi trường cần chú trọng phân tích các mặt sau đây: ► Môi trường vi mô: - Khách hàng: Nhân tố khách hàng và nhu cầu của khách hàng quyết định quy mô và cơ cấu nhu cầu trên thị trường của DN và là yếu tố quan trọng hàng đầu khi xác định chiến lược kinh doanh. Do vậy DN cần nghiên cứu kỹ khách hàng của mình. Có năm thị trường khách hàng chủ yếu đó là: + Thị trường người tiêu dùng + Thị trường các nhà sản xuất
24. + Thị trường các nhà buôn bán trung gian + Thị trường các cơ quan Nhà nước + Thị trường quốc tế Khách hàng chỉ mua những thứ mà họ cần chứ không mua mọi thứ mà DN có thể cung ứng. Vì vậy, nếu DN không cung ứng đúng thứ mà khách hàng muốn thì khách hàng sẽ tìm đến những DN khác mà có thể mang lại cho họ cái họ đang cần tìm. Nghiên cứu nhân tố khách hàng giúp cho DN xác định nhu cầu nào của con người chưa được thỏa mãn, lượng khách hàng là bao nhiêu, họ đang tìm kiếm loại hàng nào và họ sẵn sàng mua với giá nào, phương thức phục vụ khách hàng như thế nào là tốt nhất Mặt khác nghiên cứu nhân tố khách hàng còn nhằm để có biện pháp điều chỉnh công việc kinh doanh sao cho thật phù hợp những gì khách hàng mong muốn để có thể giữ được khách hàng. - Đối thủ cạnh tranh: Bao gồm các DN hiện có mặt trong ngành và các DN tiềm ẩn có khả năng có tham gia vào ngành trong tương lai. Số lượng đối thủ đặc biệt đối thủ có quy mô lớn trong ngành càng nhiều thì mức độ cạnh tranh trong ngành càng gay gắt. Phân tích đối thủ cạnh tranh trong ngành nhằm nắm được những điểm mạnh và yếu của đối thủ để từ đó xác định đối sách của mình nhằm tạo được thế đứng vững mạnh trong môi trường ngành. - Các nhà cung ứng: Trong nền kinh tế thị trường, quá trình hoạt động kinh doanh của DN phải có mối quan hệ mật thiết với các nguồn cung ứng các yếu tố cơ bản như: vật tư, nguyên liệu, lao động, vốn, thông tin, công nghệ Số lượng và chất lượng các nguồn cung ứng các yếu tố có ảnh hưởng rất lớn đến khả năng lựa chọn và xác định phương án kinh doanh tối ưu. Phân tích các nguồn cung ứng nhằm xác định khả năng thỏa mãn nhu cầu đối với các yếu tố đầu vào của quá trình sản xuất để từ đó xây dựng phương án hữu hiệu nhất trong việc tận dụng các nguồn cung ứng này. ► Môi trường vĩ mô: - Yếu tố nhân khẩu: Yếu tố nhân khẩu rất có ý nghĩa đối với quá trình phân tích môi trường kinh doanh vì thị trường là do con người họp mà thành. Dân số tăng kéo nhu cầu của con người tăng theo và các DN phải thỏa mãn nhu cầu đó. Điều này có nghĩa thị trường cũng tăng cùng với sức mua khá lớn. Các xu thế nhân khẩu như sự gia tăng dân số, xu hướng già hóa hoặc trẻ hóa dân cư, sự thay đổi về cách sống của gia đình dân cư, biến động cơ học, sự gia tăng số người đi làm, sự nâng cao trình độ văn hóa đều có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả hoạt động kinh doanh của DN. Trong phạm vi một thời kỳ ngắn và vừa, các xu thế nhân khẩu nêu trên là những yếu tố hòa toàn tin cậy cho sự phát triển. DN có thể lập danh sách các xu thế nhân khẩu chủ yếu đối với đơn vị mình và xác định chính xác từng xu thế có ý nghĩa quan trọng như thế nào đối với doanh nghiệp. - Yếu tố kinh tế: Các yếu tố kinh tế có tác động rất lớn và nhiều mặt đến môi trường kinh doanh của DN, chúng có thể trở thành cơ hội hoặc nguy cơ đối với hoạt động của DN. Các yếu tố kinh tế chủ yếu gồm: tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế, lãi suất ngân hàng, chính sách tài chính tiền tệ cuả Nhà nước, mức độ làm việc và tình hình thất nghiệp Khi phân tích các yếu tố kinh tế cần lưu ý đến tình hình phân bố thu nhập của dân cư. Sự phân bố thu nhập thường không đều, từ đó kéo theo khả năng tiêu dùng của các tầng lớp dân cư khác nhau. Dẫn đầu là những người tiêu dùng thuộc tầng lớp dân cư có thu nhập cao. Đối với họ những sự kiện của nền kinh tế như suy thoái, tỷ lệ thất nghiệp cao, lãi suất vay tín dụng tăng đều không gây - 1 -
25. ảnh hưởng gì đến tính chất của các khoản tiêu dùng của họ và họ vẫn là thị trường chủ yếu tiêu thụ những mặt hàng xa xỉ và những dịch vụ đắt tiền. Tiếp đến là những người tiêu dùng thuộc tầng lớp có thu nhập khá. Họ có hạn chế chút ít trong việc chi tiêu nhưng dù sao vẫn cảm thấy thoải mái và có khả năng mua sắm những hàng hóa đắt tiền. Tầng lớp công nhân có thu nhập trung bình chỉ có thể mua sắm những thứ thật sự cần thiết đối với cuộc sống của bản thân và gia đình của họ và luôn luôn hết sức tiết kiệm. Cuối cùng là tầng lớp sống bằng trợ cấp xã hội phải tính toán chi li cả khi mua những thứ thật cần thiết. - Yếu tố tự nhiên: Yếu tố tự nhiên gồm những những nguồn tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, môi trường sinh thái biến động nào của các yếu tố tự nhiên cũng đều có ảnh hưởng đến hàng hóa mà DN sản xuất kinh doanh. Do vậy khi lựa chọn chiến lược kinh doanh, DN cần tính đến sự việc các nguồn lực tự nhiên, các nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng trở nên khan hiếm và tính đến việc bảo vệ môi trường sinh thái. - Yếu tố khoa học kỹ thuật: Yếu tố khoa học kỹ thuật và khoa học ứng dụng có ảnh hưởng trực tiếp và quan trọng đến môi trường kinh doanh của DN. Mỗi kỹ thuật mới đều thay thế vị trí của kỹ thuật cũ. Những tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới đã tạo ra khả năng làm biến đổi tận gốc hàng hóa và quá trình sản xuất, và tác động sâu sắc đến hai yếu tố cơ bản tạo nên khả năng cạnh tranh của các DN trên thị trường, đó là chất lượng sản phẩm và giá bán sản phẩm. Phân tích yếu tố khoa học kỹ thuật giúp cho DN nhận thức được các thay đổi về mặt công nghệ và khả năng ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật đó vào DN mình. - Yếu tố chính trị: Yếu tố chính trị thể hiện sự điều tiết bằng luật pháp của Nhà nước đến hoạt động kinh doanh của DN. Nghiên cứu phân tích yếu tố chính trị cụ thể là các văn bản pháp luật và chính sách sẽ giúp cho DN nhận ra được hành lang và giới hạn cho phép đối với quyền tự chủ sản xuất kinh doanh của mình. - Yếu tố văn hóa: Con người lớn lên trong một xã hội cụ thể và chính xã hội đó đã hình thành những quan điểm của con người về các giá trị và chuẩn mực đạo đức. Những giá trị văn hóa cơ bản có tính bền vững cao, ngược lại những giá trị văn hóa thứ phát có thể bị làm cho thay đổi. Những giá trị văn hóa cơ bản của xã hội được thể hiện qua thái độ của con người đối với bản thân mình, đối với người khác, đối với các thể chế tồn tại trong xã hội, đối với toàn xã hội, tự nhiên và vũ trụ. Nghiên cứu và phân tích yếu tố văn hóa giúp cho các DN xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp với đặc điểm văn hóa của xã hội và có phương thức hợp đồng kinh doanh phù hợp với các đối tượng tiêu dùng khác nhau. 2.1.2. Phân tích thị trường Phân tích thị trường là quá trình phân tích các thông tin về các yếu tố cấu thành thị trường nhằm tìm hiểu qui luật vận động và những nhân tố ảnh hưởng đến thị trường để trên cơ sở đó xây dựng chiến lược kinh doanh. Phân tích thị trường nhằm xác định những vấn đề: - Thị trường nào có triển vọng nhất đối với sản phẩm của DN? - Khả năng tiêu thụ trên thị trường là bao nhiêu? - Chiến lược kinh doanh nào làm tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường? Nội dung phân tích sẽ tập trung vào 3 vấn đề chính: - Xác định thái độ của người tiêu dùng - 2 -
26. - Xác định kết cấu thị trường và thị trường mục tiêu. - Phân tích các hướng tăng trưởng và thâm nhập thị trường. a) Xác định thái độ của người tiêu dùng Thái độ người tiêu dùng quyết định hành vi của họ. Để nghiên cứu thái độ của người tiêu dùng người ta thường dùng phương pháp so sánh tính điểm. Thực chất của phương pháp này là dựa vào các yếu tố tác động đến thái độ của người tiêu dùng. Những yếu tố này được cụ thể hóa bằng những tiêu chuẩn và trên cơ sở các tiêu chuẩn được chọn lọc cho một loại hàng hóa do nhiều DN khác nhau sản xuất mà tiến hành so sánh cho điểm cho từng sản phẩm của từng DN. Sau đó tính tổng điểm của từng sản phẩm và qua đó biết được thái độ và ý muốn của người tiêu dùng. Số điểm của mỗi tiêu chuẩn được xác định dựa vào sức hấp dẫn của tiêu chuẩn đó khiến người tiêu dùng quan tâm khi mua sản phẩm đang được so sánh đó. Tiêu chuẩn càng quan trọng càng có số điểm hệ số cao. Ví dụ: Có 4 DN cùng sản xuất một loại SP với 4 nhãn hiệu khác nhau là A, B, C, D. Để đánh giá ý kiến của người tiêu dùng sản phẩm của từng DN, người ta chọn 5 tiêu chuẩn và đánh giá điểm từ 0 đến 10 cho từng tiêu chuẩn. Tài liệu điều tra như sau: Bảng 6: Ý kiến của người tiêu dùng về các nhãn hiệu sản phẩm A, B, C, D Nhãn hiệu A B C D Tiêu chuẩn 1. Giá cả 778 8 2. Hiệu năng 988 6 3. Thẩm mỹ 566 7 4. Độ an toàn 777 8 5. Dịch vụ sau bán hàng 456 6 Tổng số điểm 32 33 35 35 Tính theo hệ số ta có bảng tính dưới đây: Bảng 7: Bảng tính điểm có hệ số về ý kiến của người tiêu dùng Nhãn hiệu A B C D Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Điểm Tiêu chuẩn thực theo thực theo thực theo thực theo Hệ tế hệ tế hệ tế hệ tế hệ số số số số số 1. Giá cả 3 7 21 7 21 8 24 8 24 2. Hiệu năng 2 9 18 8 16 8 16 6 12 3. Thẩm mỹ 1 5 5 6 6 6 6 7 7 4. Độ an toàn 2 7 14 7 14 7 14 8 16 5. Dịch vụ sau bán 1 4 4 5 5 6 6 6 6 hàng Tổng số điểm theo hệ 62 62 66 65 số Qua bảng 7 cho thấy sản phẩm nhãn hiệu C được số điểm tính theo hệ số là cao nhất. Như vậy thái độ của người tiêu dùng có xu hướng tập trung vào SP nhãn - 3 -
27. hiệu C. Lưu ý: Khi áp dụng phương pháp so sánh tính điểm phải xác định đúng những tiêu chuẩn so sánh và đánh giá chính xác mức độ quan trọng của từng tiêu chuẩn để trên cơ sở đó xác định hệ số cho tiêu chuẩn. a) Xác định kết cấu thị trường và thị trường mục tiêu Theo kết quả nghiên cứu về lĩnh vực thị trường thì đã xác nhận thị trường của một sản phẩm hoặc dịch vụ đều bao gồm 4 bộ phận: - Thị trường hiện tạ của đối thủ cạnh tranh. - Thị trường hiện tại của DN. - Thị trường không tiêu dùng tương đối. - Thị trường không tiêu dùng tuyệt đối. Thị trường mục tiêu là thị trường hiện tại của DN và là cơ sở xác định mục tiêu kinh doanh của DN. Quy mô của thị trường mục tiêu vừa thể hiện thế và lực của DN trên thị trường mục tiêu vừa thể hiện tình trạng và mức độ cạnh tranh hiện tại trong ngành. Thị trường hiện tại của các đối thủ cạnh tranh và phần thị trường không tiêu dùng tương đối hợp thành thị trường tiềm năng, là mục tiêu của các hướng tăng trưởng thị trường của DN. Quy mô của thị trường tiềm năng phản ánh khả năng và triển vọng phát triển thị trường của DN trong tương lai. Để lựa chọn thị trường mục tiêu, các nhà DN thường sử dụng phương pháp lập bảng so sánh, đánh giá thông qua các tiêu chuẩn và trên cơ sở đó phân loại thị trường và lựa chon thị trường mục tiêu. Những chỉ tiêu thường được sử dụng để điều tra thị trường và lựa chọn thị trường mục tiêu là: + Khả năng sản xuất và cung ứng tại chỗ trên các thị trường hiện tại đối với sản phẩm mà DN dự định kinh doanh. + Số cầu của người tiêu dùng đối với sản phẩm này. + Khả năng tiêu thụ của người tiêu dùng. + Thái độ của người tiêu dùng đối với loại sản phẩm đó. b) Phân tích các hướng tăng trưởng và thâm nhập thị trường Các bộ phận thị trường luôn luôn ở thế cân bằng động, thường xuyên chuyển hóa và có quy mô không cố định. Trong quá trình kinh doanh, quy mô của thị trường mục tiêu cũng chuyển hóa. Nếu DN làm tốt công tác quản lý, tiếp thị quy mô của thị trường mục tiêu có thể mở rộng, nghĩa là có thể thôn tính phần thị trường của các đối thủ cạnh tranh và hoặc thâm nhập vào phần thị trường không tiêu dùng tương đối. Ngược lại quy mô thị trường mục tiêu của DN sẽ bị thu hẹp lại. Do vậy để tồn tại và phát triển, việc nghiên cứu và phân tích các hướng tăng trưởng và thâm nhập thị trường là một việc quan trọng của DN khi xây dựng và lựa chọn phương án kinh doanh. Quá trình phân tích được tiến hành theo 3 nội dung: - Phân tích và lựa chọn các hướng tăng trưởng thị trường theo lĩnh vực kinh doanh. Phương pháp phân tích là lập ma trận phân tích dựa trên 2 yếu tố: vị trí cạnh tranh của DN trên thị trường và chu kỳ đời sống của sản phẩm. Ma trận phân tích có hình thức như sau: - 4 -
28. Chi phối Vị trí Phát triển tất yếu cạnh Mạnh tranh Trung bình Phát triển chọn lọc Yếu Rút lui Tăng trưởng Triển khai Suy thoái trưởng thành Chu kỳ đời sống của sản phẩm Trên ma trận có ba vùng phát triển: vùng phát triển tất yếu, vùng phát triển chọn lọc và vùng rút lui. Căn cứ vào kết quả phân tích của DN đối với hai yếu tố trên và đối chiếu lên ma trận, DN sẽ xác định được hướng tăng trưởng thích ứng của sản phẩm. - Phân tích các tác động của kết quả đổi mới đến sự thay đổi của nhu cầu thị trường. Có những kết quả đổi mới làm cho nhu cầu thị trường đối với sản phẩm tăng lên nhưng cũng có những đổi mới làm cho nhu cầu đối với sản phẩm không tăng mà còn có xu hướng giảm đi. Do vậy khi triển khai sản xuất đại trà hoặc cải tiến một sản phẩm mới phải phân tích ảnh hưởng của nó đến nhu cầu thị trường. - Phân tích tác động qua lại giữa các sản phẩm để xác định hướng tăng trưởng thị trường. Thí dụ nếu sản phẩm thay thế đang chiếm ưu thế thì tăng trưởng là không nên. 2.1.3. Phân tích năng lực sản xuất 2.1.3.1. Khái quát về năng lực sản xuất Năng lực sản xuất của DN được biểu hiện bằng khối lượng sản phẩm mà DN có thể sản xuất ra trong một thời kỳ nhất định. Năng lực sản xuất là một chỉ tiêu tương đối khó xác định vì nó gắn liền với tình hình cơ bản, thực trạng về cơ sở vật chất - kỹ thuật, quản lý và khả năng đầu tư của DN. Có thể coi năng lực thiết kế ban đầu của DN khi mới thành lập là năng lực sản xuất, nhưng càng cách xa với thời gian đó thì năng lực sản xuất càng giảm vì quá trình hao mòn và khấu hao máy móc thiết bị và những vấn đề khác đã làm giảm năng lực sản xuất. Vì vậy, việc xác định năng lực sản xuất của các DN, trong nhiều trường hợp chỉ ở mức tương đối. Ðể xác định năng lực sản xuất trong các DN, trước hết chúng ta cần xác định và đánh giá được các yếu tố cấu thành năng lực sản xuất. Yếu tố cấu thành năng lực sản xuất có thể phân thành 2 loại: Yếu tố thuộc về tổ chức, quản lý và Yếu tố thuộc về vật chất - kỹ thuật. Trình độ tổ chức và quản lý trong các DN thể hiện được các mối liên hệ cân đối, đồng bộ và hiệu quả trong việc sử dụng các yếu tố cơ sở vật chất - kỹ thuật trong DN. Vì thế, trong công tác tổ chức, quản lý cần phải thường xuyên đổi mới, cải tiến một cách phù hợp với tình hình và đòi hỏi của thực tế. Các yếu tố về vật chất - kỹ thuật trong DN trước hết thuộc về các yếu tố điều kiện về tự nhiên- nó có thuận lợi và khó khăn trong hoạt động sản xuất kinh doanh như thế nào. Kế đến là các yếu tố thuộc về các điều kiện về kinh tế và xã hội, đây là bộ phận yếu tố rất quan trọng để cấu thành năng lực sản xuất. Nhóm yếu tố này bao - 5 -
29. gồm yếu tố về lao động, về TSCĐ, về vốn, về đất đai và về một số các yếu tố khác vv. Trong quá trình sản xuất, kinh doanh; DN cần phải kết hợp linh hoạt giữa yếu tố tổ chức quản lý với yếu tố vật chất kỹ thuật để sử dụng các yếu tố vật chất một cách tiết kiệm và có hiệu quả. Muốn vậy, phải kết hợp giữa từng cặp yếu tố một cách cân đối và đồng bộ: giữa lao động với đất đai; đất đai với TSCÐ; TSCÐ với lao động; lao động với lượng vốn đầu tư vv. Ngoài đồng bộ giữa các cặp yếu tố, trong các DN khi tiến hành hoạt động sản xuất cũng cần phải đồng bộ giữa các khâu, các đoạn sản xuất. Việc đồng bộ trong các khâu, các đoạn sản xuất là đồng bộ giữa các yếu tố sản xuất. Khi các đoạn sản xuất có sự chênh lệch nhau về năng lực sản xuất thì đoạn sản xuất có năng lực sản xuất nhỏ (thiếu) được gọi là điểm hẹp sản xuất. Ngược lại, đoạn sản xuất có năng lực dôi thừa, không sử dụng hết được gọi là điểm rộng SX. Như vậy, trong phân tích kinh doanh cần phải chỉ ra được các điểm hẹp và điểm rộng của sản xuất. Ðồng thời, cần tìm và đề xuất các giải pháp hữu hiệu để có thể triệt tiêu các điểm hẹp, tận dụng năng lực dôi thừa ở các điểm rộng. Năng lực sản xuất có quan hệ mật thiết với khả năng tiềm tàng. Khả năng tiềm tàng là phần chênh lệch giữa năng lực sản xuất với mức sản xuất thực tế. Nếu qua phân tích phát hiện có sự thiếu hụt hay dôi thừa về năng lực sản xuất ở một khâu hay đoạn sản xuất nào đó thì chúng ta có thể xem xét được phần nào việc sử dụng các yếu tố sản xuất đã hợp lý hay chưa. Những đoạn SX có năng lực dôi thừa đã trở thành một bộ phận của nguồn khả năng tiềm tàng mà DN cần có biện pháp để khai thác và sử dụng. Trong phân tích kinh doanh, thông thường người ta tiến hành so sánh giữa thực tế với kế hoạch về mỗi hoặc nhiều yếu tố trong mỗi đoạn sản xuất và được đặt trong mối liên hệ cả quá trình sản xuất ra sản phẩm. Chẳng hạn, so sánh giữa thực tế và kế hoạch về số giờ máy hao phí cho sản xuất, hoặc về số giờ lao động sử dụng, về tài sản hay vốn mà DN có thể huy động được với nhu cầu thực tế. Trên cơ sở phân tích đó, chúng ta sẽ xác định được các đoạn sản xuất thuộc về điểm hẹp hay điểm rộng. Ðiểm hẹp sản xuất là nơi đó có sự cân đối khá gay gắt về yếu tố sản xuất và điểm rộng nới có năng lực về yếu tố sản xuất dôi thừa, không sử dụng hết để lãng phí. Vì thế, qua phân tích sẽ tìm được các nguyên nhân để có các giải pháp thích hợp nhằm cải tiến tình hình thực tế. Như phần trên đã trình bày về năng lực sản xuất, trong sản xuất kinh doanh các yếu tố đầu vào là cơ sở quan trọng để tạo ra kết quả đầu ra. Công tác tổ chức, quản lý phải biết kết hợp các yếu tố vật chất -kỹ thuật thuộc các yếu tố đầu vào sao cho thật sự cân đối, đồng bộ và tiết kiệm để tạo ra được kết quả đầu ra cao nhất. Mối quan hệ giữa đầu vào và đầu ra đã hình thành nên Hàm số sản xuất. Như vậy, hàm số sản xuất là mối quan hệ có tính chất kỹ thuật giữa khối lượng tối đa đầu ra có thể sản xuất ra được bằng mỗi loạt đầu vào cụ thể. Có rất nhiều dạng hàm số sản xuất khác nhau, chẳng hạn trong nông nghiệp khi nghiên cứu về mối quan hệ giữa 2 yếu tố đầu vào là Lao động và Ðất đai để tạo ra sản phẩm nông nghiệp, nhà bác học Coobdouglas đã đưa ra công thức sau: Q = 100√2LĐ Trong đó: Q: là sản lượng đầu ra; L: đơn vị Lao động; Ð: đơn vị Ðất đai - 6 -
30. Từ công thức trên, để phân tích và xác định được mối liên hệ giữa 2 yếu tố đầu vào với đầu ra theo quan điểm khái niệm của hàm số sản xuất, chúng ta cho các giá trị đơn vị của lao động và đất đai từ 1 đến 6, khi đó chúng ta sẽ thấy rõ và có cơ sở tìm ra hàm số sản xuất của chúng (Xem sơ đồ 1). Sơ đồ 1: L 6 346 490 600 693 775 849 5 316 447 548 632 707 775 4 283 400 490 566 632 693 3 245 346 424 490 548 600 2 200 283 346 400 447 490 1 141 200 245 283 316 346 0 1 2 3 4 5 6 Đ Từ sơ đồ đã chỉ ra khi lao động và đất đai thay đổi (đầu vào thay đổi) thì kết quả đầu ra cũng thay đổi, nhưng sẽ có những giá trị sản lượng đầu ra bằng nhau cho dù đầu vào thay đổi. Những giá trị bằng nhau của sản lượng Q khi L và Ð thay đổi, người ta gọi là đường cong sản lượng bằng nhau và có rất nhiều đường cong khác nhau của sản lượng bằng nhau. Kết quả trên cho thấy, các số liệu trên bảng tính toán là giá trị sản lượng đầu ra Q; và có những giá trị bằng nhau với những cách kết hợp khác nhau của đầu vào lao động (L) và đất đai (Ð). Nếu nối những giá trị sản lượng bằng nhau lại ta được các đường cong sản lượng bằng nhau. Chúng ta lấy một trường hợp cụ thể để phân tích: Chẳng hạn với giá trị sản lượng Q = 346, cho thấy có 4 cách kết hợp đầu vào khác nhau giữa L và Ð. Vấn đề đặt ra là cách kết hợp nào trong 4 cách là cách kết hợp tối ưu mà tại đó sản lượng Q đầu ra là lớn nhất (Max). Cách đó được gọi là Hàm số sản xuất, tức là cách đó phải tạo ra sản lượng Q lớn nhất. Trong trường hợp này cho thấy sản lượng đầu ra không đổi, nhưng yếu tố đầu vào thay đổi, do đó cách nào trong 4 cách là tối ưu khi cách đó có tổng chi phí đầu vào là nhỏ nhất đó là cách cần được lựa chọn (cách kết hợp tối ưu). Muốn vậy, chúng ta phải xác định giá của các yếu tố đầu vào, tuỳ theo từng thời gian và địa điểm cụ thể mà giá đầu vào có sự khác nhau và thay đổi. Giả sử chúng ta lấy giá của 1đơn vị lao động (giờ công hoặc ngày công ) và 1 đơn vị đất đai (m2, sào, ha ), chẳng hạn như sau: Bảng 8: Bảng các cách kết hợp mang lại sản lượng bằng nhau, Q= 346 Cách kết Kết hợp đầu vào Tổng chi phí khi: Tổng chi phí khi: hợp L Ð PL= 3 và PÐ = 5 PL= 5 và PÐ = 6 1 1 6 33 41 2 2 3 21 28 - 7 -
31. 3 3 2 19 27 4 6 1 23 36 (PL và PÐ là giá của 1 đơn vị lao động và đất đai và đơn vị tính có tuỳ cách lựa chọn có thể đồng, nghìn đồng ) Từ bảng trên cho thây với 4 cách kết hợp có Q = 346; khi giá của lao động và đất đai được xác định và trong 2 trường hợp cho thấy tổng chi phí nhỏ nhất là 19 và 27 của cách kết hợp thứ 3 là 3 lao động và 2 đất đai. Ðây chính là cách kết hợp được coi là tối ưu và chính là hàm số sản xuất. 2.1.3.2. Phân tích về lao động Lao động là một yếu tố đầu tiên, quan trọng và quyết định năng lực sản xuất trong hoạt động của các DN. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay khi khoa học, kỹ thuật và công nghệ đang phát triển mạnh mẽ thì quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá càng cao; khi đó lực lượng lao động trong các DN có xu thế giảm xuống, nhưng trình độ và chất lượng lao động lại không ngừng tăng lên. Nhưng, dù thế nào thì yếu tố con người, lao động là không thể thiếu và luôn luôn là yếu tố quyết định. Việc phân tích lao động trong các DN đòi hỏi phải phân tích trên nhiều mặt: số lượng và chất lượng lao động (thông qua phân tích năng suất lao động). Nội dung phân tích lao động bao gồm: - Phân tích qui mô và cơ cấu lực lượng lao động. - Phân tích năng suất lao động. - Phân tích tình hình sử dụng ngày công. a) Phân tích qui mô và cơ cấu lượng lao động Thông qua việc phân tích theo yếu tố số lượng lao động sẽ phản ánh qui mô cũng như cơ cấu lao động trong doanh nghiệp. Tuỳ theo các loại hình doanh nghiệp, qui mô sản xuất và trong mối quan hệ với các yếu tố về năng lực khác mà đánh giá yếu tố lực lượng lao động cho phù hợp. Khi tiến hành phân tích, tuỳ theo nội dụng và mục đích phân tích chúng ta cần phải phân lực lượng lao động trong các doanh nghiệp theo từng nhóm riêng và sự biến động của chúng qua các năm để thấy được sự biến động về qui mô và cơ cấu. Trên cơ sở đó để có những đánh giá thích hợp nhằm quản lý và sử dụng lao động một cách có hiệu quả. Lao động trong DN có thể được chia ra thành lao động trực tiếp và lao động gián tiếp: - Lao động trực tiếp: Ðây là lực lượng trực tiếp sản xuất, trực tiếp quản lý trên những công đoạn sản xuất cụ thể và tạo ra sản phẩm. - Lao động gián tiếp: Là những người làm nhiệm vụ tổ chức, quản lý và phục vụ trong quá trình sản xuất Hoặc chúng ta cũng có thể phân lao động trong DN sản xuất ra làm 2 loại: lao động sản xuất và lao động ngoài sản xuất. - Lao động sản xuất là lao động làm việc mà hoạt động của họ có liên quan đến quá trình sản xuất ra sản phẩm hoặc cung cấp dịch vụ cho bên ngoài. Loại lao động này cũng bao gồm lao động trực tiếp và lao động gián tiếp. Chi phí của lao động trực - 8 -
32. tiếp (trong kế toán được hạch toán trực tiếp vào tài khoản 622 “chi phí nhân công trực tiếp”) được tính trực tiếp vào giá thành sản phẩm. Chi phí của lao động gián tiếp lại là một bộ phận của chi phí sản xuất chung (tài khoản 627) và thông qua con đường phân bổ vào giá thành sản phẩm. - Lao động ngoài sản xuất là những lao động không tham gia trực tiếp vào sản xuất sản phẩm hoặc cung cấp dịch vụ. Họ là những lao động tham gia vào hoạt động ngoài lĩnh vực sản xuất. Lao động này có thể chi làm 2 loại: Lao động bán hàng và quản lý. Chi phí của nhân viên bán hàng phản ánh các phí tổn phát sinh ngoài hoạt động sản xuất và có liên quan trực tiếp với khối lượng sản phẩm tiêu thụ. Chi phí của nhân viên quản lý lại liên quan đến hoạt động tổ chức quản lý và hành chính của DN. Cả hai cách phân loại lao động này đều cần thiết, song lao động trực tiếp cần phải được chú trọng một cách đúng mức. Việc xác định cấu thành và tỷ lệ hợp lý giữa hai loại lao động trực tiếp và gián tiếp hoặc giữa lao động sản xuất và ngoài sản xuất là hết sức cần thiết đảm bảo tính cân đối và nhịp nhàng trong hoạt động sản xuất, kinh doanh trong các DN. Lao động trong các DN thường có sự biến đổi do nhiều nguyên nhân: tuyển dụng mới, thôi việc, nghỉ hưu, mất sức Khi phân tích chúng ta tiến hành so sánh tỷ trọng và sự biến động của từng loại lao động giữa thực tế với kế hoạch hay giữa năm nay với năm trước, đối chiếu với kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh để rút ra những nhận xét và kết luận. Phương pháp sử dụng để phân tích chủ yếu là dựa vào phương pháp so sánh. So sánh để xác định mức biến động về số tuyệt đối (Số chênh lệch giữa 2 kỳ phân tích), số biến động tương đối (tỷ lệ phần trăm tăng giảm) và mức biến động tương đối có điều chỉnh thông qua chỉ tiêu kết quả sản xuất để xem xét. Ví dụ: Số liệu thu thập qua 2 năm trong 1 DN được phản ánh qua bảng sau: Bảng 9: Bảng phân tích qui mô và cơ cấu lực lượng lao động Năm trước Năm nay So sánh Chỉ tiêu Số % Số lượng % +/- % lượng Tổng số lao động 1.000 100,00 950 100,00 -50 -5,00 1. Lao động trong SX 850 85,00 825 86,84 -25 -2,94 - Lao động trực tiếp 800 80,00 780 82,11 -20 -2,50 - Lao động gián tiếp 50 5,00 45 4,74 -5 -10,00 2. Lao động ngoài SX 150 15,00 125 13,16 -25 -16,67 - Nhân viên bán hàng 50 5,00 52 5,47 +2 +4,00 - Nhân viên quản lý 100 10,00 73 7,68 -27 -27,00 Qua tài liệu phân tích cho thấy tổng lao động của DN năm nay đã giảm so với năm trứơc là 50 lao động (giảm 5%). Xét về tỷ trọng giữa lao động trong và ngoài sản xuất thì lao động trong và ngoài đều giảm 25 người tương ứng với tỷ trọng giảm là 2,94 % và 16,67%. Nhưng, tốc độ giảm giữa lao động trực tiếp nhỏ hơn lao động gián tiếp (xét ở cột so sánh); song nếu xem xét tỷ trọng qua 2 năm thì lao động trực tiếp lại tăng từ 80% lên 82,11% và lao động bán hàng tăng từ 5% lên 5,47%. Việc tăng này có tác động trực tiếp đến kết quả sản xuất cũng như kết quả tiêu thụ. Vì vậy, để đánh giá đúng tình hình tăng giảm qui mô và cơ cấu lao động này chúng ta cần phải liên hệ với tình hình sản xuất và tiêu thụ mới có kết luận chính xác. b) Phân tích năng suất lao động - 9 -
33. Lao động là yếu tố rất quan trọng trong quá trình hoạt động sản xuất và kinh doanh. Người lao động luôn mong muốn lao động của mình đạt hiệu quả, nghĩa là luôn muốn nâng cao năng suất lao động (NSLÐ). Vì thế, nhiêm vụ của phân tích là ngoài phân tích về mặt số lượng cần phải phân tích về chất lượng thông qua phân tích năng suất lao động. Năng suất lao động là một chỉ tiêu tổng hợp phản ánh khối lượng (hoặc là giá trị sản lượng) của người lao động làm ra trong một đơn vị thời gian hoặc phản ánh thời gian hao phí để sản xuất ra một đơn vị sản phẩm. Trong các DN thường sản xuất nhiều loại sản phẩm, vì thế dùng thước đo hiện vật để tính năng suất sẽ khó khăn và phức tạp. Do vậy, người ta thường dùng thước đo giá trị để xác định năng suất lao động. Vì lượng thời gian lao động hao phí có thể sử dụng nhiều đơn vị thời gian khác nhau, như giờ, ngày, năm, Do đó, chỉ tiêu năng suất lao động được biểu hiện bằng nhiều loại năng suất khác nhau. Phần lớn năng suất lao động trong các DN được chia làm 3 loại đó là: NSLÐ bình quân giờ (Ng); NSLÐ bình quân ngày (Nn) và NSLÐ bình quân năm hay NSLÐ bình quân 1 lao động (Nlđ). NSLÐ bq giờ (Ng) là tỷ lệ giữa giá trị sản xuất (hay giá trị sản lượng hoặc trong một số DN người ta sử dụng chỉ tiêu doanh thu) với tổng số giờ làm việc trong DN. Nó phản ánh giá trị sản lượng bình quân làm ra trong 1 giờ lao động của công nhân viên lao động. NSLÐ bq ngày (Nn) là tỷ lệ tỷ lệ giữa giá trị sản xuất (hay giá trị sản lượng hoặc trong một số DN người ta sử dụng chỉ tiêu doanh thu) với tổng số ngày làm việc trong DN. Nó phản ánh giá trị sản lượng bình quân làm ra trong một ngày công lao động của công nhân viên lao động. NSLÐbq1 lao động (Nlđ) là tỷ lệ giữa giá trị sản xuất (hay giá trị sản lượng hoặc trong một số DN người ta sử dụng chỉ tiêu doanh thu) với tổng số lao động bình quân trong DN. Nó phản ánh giá trị sản lượng bình quân làm ra trên 1lao động. Trong quá trình phân tích chúng ta cần thiết lập mối quan hệ giữa 3 loại NSLÐ để sử dụng các phương pháp thích hợp trong việc xem xét tác động của từng nhân tố đến kết quả sản xuất. Mối quan hệ của các loại năng suất như sau: Nn = số giờ làm việc bình quân ngày x Ng = g . Ng Nlđ = số ngày làm việc bình quân 1 lao động trong năm x Nn= n. Nn Và Nlđ = g . n . Ng Giá trị sản xuất (GO) = Tổng giờ làm việc x Ng= Tổng ngày làm việc x Nn GO = Tổng số lao động bq x Nlđ = LÐ . Nlđ Từ đó ta có mối quan hệ: GO = LÐ . g . n . Ng Phương pháp phân tích là tiến hành so sánh các loại năng suất lao động qua các năm để xem xét việc sự biến động tăng hay giảm về NSLÐ. Ðồng thời, sử dụng các phương pháp phân tích thích hợp như phương pháp thay thế liên hoàn hay số chênh lệch nhằm xác định mức độ ảnh hưởng các nhân tố đến kết quả sản xuất để có những nhận xét thích hợp. Ví dụ: Số liệu thu thập qua 2 năm về các chỉ tiêu NSLÐ như sau: - 10 -
34. Bảng 10: Bảng phân tích tình hình năng suất lao động Ðơn So sánh Năm Chỉ tiêu vị Năm nay trước tính +/- % 1000 5.027.40 5.243.19 1. Tổng giá trị sản xuất +215.790 +4,3 đ 0 0 2. Tổng số lao động bq -5 -1,6 người 315 310 3. Tổng ngày làm việc +2.390 +2,8 ngày 83.790 86.180 4. Tổng số giờ làm việc +43.779 +6,7 giờ 628.425 672.204 5. Số ngày làm việc bq 1 lao ngày 266 278 +12 +4,5 động trong năm 6. Số giờ làm việc bq ngày giờ 7,5 7,8 +0,3 +0,4 7. NSLÐ bq giờ 1000đ 8 7,8 -0,2 -2,5 8. NSLÐ bq ngày 1000đ 60 60,84 +0,84 +1,4 9. NSLÐ bq 1 lao động 1000đ 15.960 16.910 +950 5,9 Theo số liệu thu thập và phân tích trên cho thấy trong 3 loại NSLÐ thì Nn và Nlđ đã tăng lên so với năm trước. Nhưng, năng suất lao động bình quân giờ lại giảm từ 8000 đồng xuống 7800 đồng 1 giờ lao động. Nguyên nhân giảm chắc chắn là do tổng số giờ làm việc trong năm tăng 6,7% và số giờ làm việc bình quân ngày tăng lên từ 7,5 giờ lên 7,8 giờ; trong khi kết quả sản xuất theo chỉ tiêu giá trị tổng sản xuất chỉ tăng 4,3%. Việc tốc độ tăng số giờ nhanh hơn tốc độ tăng của GO trong trường hợp này không phải là nhược điểm của DN, bởi vì tổng số giờ tăng tất yếu làm cho số giờ làm việc bình quân ngày tăng, nhưng số giờ làm việc bình quân ngày của năm nay chỉ là 7,8 giờ, nhỏ hơn 8 giờ theo qui định của Nhà nước. So sánh tốc độ tăng giữa NSLÐ bình quân 1 lao động (6,7%) với tốc độ tăng về kết quả sản xuất (4,3%) (GO) cho thấy đây cũng là xu thế tăng hợp lý theo hướng nâng cao hiệu quả kinh doanh. Kết quả sản xuất tăng trong khi số lao động sản xuất bình quân lại giảm, điều đó khẳng định năng suất lao động đã tăng lên. Nếu xem xét mức biến động tương đối về kết quả sản xuất theo lao động sẽ cho chúng ta thếy rõ hơn về quản lý sử dụng lao động trong DN. Mức biến động tương đối GO theo lao động = 5.243.190 - 5.027.400 x 98,4% = +296.229 nghìn đồng Rõ ràng trong điều kiện sản xuất bình thường như năm trước, với việc sử dụng lao động thực tế như năm nay thìgiá trị tổng sản xuất chỉ đạt 4.946.961 nghìn đồng, nhưng trong thực tế DN đã đạt 5.243.190 nghìn đồng, tăng so với thực tế năm trước là 296.229 nghìn đồng. Một trong những nguyên nhân chủ yếu của vấn đề này là do DN đã đẩy nhanh tốc độ tăng năng suất lao động. DN đã cải tiến tổ chức quản lý sản xuất nói chung cũng như quản lý và sử dụng lao động nói riêng tốt hơn so với năm trước. Chúng ta có thể sử dụng phương pháp số chênh lệch để tính mức độ ảnh hưởng của các nhân tố (số lao động; số ngày làm việc bình quân 1 lao động trong năm, số giờ làm việc bình quân ngày và NSLÐ bình quân giờ) đến KQSX theo chỉ tiêu tổng giá trị SX. - 11 -
35. Kết quả phân tích sẽ chỉ ra rằng năm nay so với năm trước tình hình về NSLÐ nói chung và kết quả sản xuất đã được cải thiện và đánh dấu thành tích của DN trong công tác quản lý chỉ đạo sản xuất và quản lý sử dụng lao động tốt hơn. Ðể nâng cao năng suất lao động, trước hết phải cải tiến hình thức phân công và hợp tác lao động, sắp xếp một cách hợp lý và có hiệu quả quá trình lao động trong DN. Tổ chức hợp lý việc phục vụ và bảo hộ lao động nơi làm việc; đồng thời nghiên cứu và phổ biến các biện pháp, phương pháp kỹ thuật tiên tiến. Mặc khác phải đảm bảo làm việc và nghỉ ngơi, nâng cao trình độ tay nghề và sử dụng hợp lý các đòn bẩy trong khen thưởng và sản xuất vv. c) Phân tích tình hình sử dụng ngày công Ngoài phân tích lao động theo số lượng về qui mô và cơ cấu và phân tích năng suất lao động, trong các DN hiện nay, đặc biệt là các DN công nghiệp, DN có vốn đầu tư nước ngoài, DN tư nhân người ta rất quan tâm đến việc quản lý thời gian lao động hay nói đúng hơn là quản lý sử dụng ngày công. Theo qui định chung trong một ngày làm việc là 8 giờ. Nhưng, hiện nay tuỳ từng DN mà thời thời gian làm việc có thể tăng hay giảm xuống. Trong xu thế phát triển thì thời gian làm việc có xu thế giảm xuống, nhưng năng suất lao động phải tăng lên. Ðể phân tích tình hình sử dụng ngày công, trong phân tích người ta sử dụng chỉ tiêu: Tổng số ngày làm việc (Lv); Chỉ tiêu này liên quan chặt chẽ đến tổng số ngày vắng mặt, nghỉ việc (Vm). Mối quan hệ giữa chúng có thể thiết lập như sau: Lv = Lcđ - Vm + Lt trong đó: Lcđ tổng số ngày làm việc theo chế độ Lt tổng số ngày làm thêm (nếu có) Số ngày làm việc theo chế độ trong năm là tổng số ngày 1 năm (365 ngày) trừ đi tất cả các ngày nghỉ lễ, tết, thứ 7, chủ nhật vv. (Số còn lại chính là Lcđ). Vì vậy, nếu tính cho 1 lao động, chỉ tiêu này hầu như là hằng số, không thay đổi qua các năm, các kỳ. Nhưng, tổng ngày làm việc theo chế độ trong DN lại luôn thay đổi, nguyên nhân là do số lao động trong DN thay đổi. (Tổng ngày làm việc theo chế độ thực tế năm nay (Lcđ1) sẽ bằng tổng số lao động bình quân thực tế nhân với số ngày làm việc chế độ 1 người. Tương tự tổng ngày làm việc theo chế độ kế hoạch (Lcđk) được xác định bằng tổng số lao động bình quân theo kế hoạch nhân với số ngày làm việc chế độ 1 người. Chỉ tiêu tổng số ngày vắng mặt, ngừng việc (Vm) bao gồm: Số ngày nghỉ phép, ốm đau, học tập hội họp, quân sự, việc riêng, tai nạn, thiếu nguyên vật liệu, thiên tại, mất điện Nếu chỉ tiêu này tăng lên sẽ làm cho tổng ngày làm việc trong DN giảm xuống và tất yếu ảnh hưởng đến kết quả sản xuất, kinh doanh. Chỉ tiêu số ngày làm thêm (Lt), tuỳ theo DN mà người ta có hay không xây dựng kế hoạch về chỉ tiêu này, nhưng trong thực tế các DN hiện nay một số lớn các DN hay huy đông cán bộ, công nhân viên làm thêm. Việc làm thêm chỉ có thể làm ngoài giờ, vào ngày nghỉ tết lễ, thứ bảy hay chủ nhật, những đây lại là thời gian nghỉ nghơi, ổn định sức khoẻ cho lao động. Vì thế, việc tăng số ngày làm thêm chắc chắn sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến nâng cao năng suất lao động, dến sức khoẻ cán bộ, CNV trong DN. Vì lẽ đó, chỉ tiêu này không phải là xu hướng tích cực trong công tác quản lý và sử dụng lao động và cho nên trong kế hoạch ít khi được xây dựng. Phương pháp phân tích về tình hình sử dụng ngày công: Thông thường người ta tiến hành so sánh tổng ngày làm việc thực tế (Lv1) với tổng ngày làm việc theo kế hoạch (Lvk) để xác định đối tượng phân tích ( ΔLv). - 12 -
36. ΔLv = Lv1 - Lvk Lv1 = Lcđ1 - Vm1 + Lt1 và Lvk = Ncđk - Vmk Tuy nhiên, để loại trừ ảnh hưởng cuả nhân tố tổng ngày làm việc theo chế độ, người ta tiến hành so sánh số ngày làm việc thực tế (Lv1) với số ngày làm việc theo kế hoạch nhưng đã điều chỉnh theo số lao động thực tế. Khi đó ta có đối tượng phân tích: ΔLv = Lv1 - Lvk x (LÐ1/LÐk) = (Lcđ1 - Vm1 + Lt1 ) - (Lcđk (LÐ1/LÐk) - Vmk . (LÐ1/LÐk) = - Vm1 + Vmk x (LÐ1/LÐk) + Lt1 = - V m1 - Vmđk + Lt1 (Trong đó: LÐ1 và LÐk là tổng số lao động bình quân theo thực tế và kế hoạch). - Hệ quả kinh tế: Khi phân tích chúng ta cần lượng hoá ảnh hưởng việc quản lý sử dụng ngày công đến kết quả sản xuất. Việc quản lý ngày công tốt hay xấu đồng nghĩa với việc tạo ra hay mất đi một lượng giá trị sản lượng (theo mức tương đối). Giá trị sản lượng tăng hay giảm do quản lý tốt hay xấu ngày công bằng chênh lệch ngày làm việc nhân với NSLÐ bq ngày kế hoạch (= ΔLv . Nnk). 2.1.3.3 Phân tích tình hình trang bị và sử dụng tài sản cố định (TSCÐ) TSCĐ là những tư liệu lao động có đủ 2 tiêu chuẩn về giá trị và thời gian sử dụng theo đúng qui định của Nhà nước về quản lý TSCĐ hiện hành. Ðể củng cố và hoàn thiện công tác quản lý TSCĐ, thì một yêu cầu có ý nghĩa quan trọng là phải tiến hành phân tích tình hình trang bị và sử dụng TSCĐ. Thông qua phân tích cho các nhà quản trị thấy được những ưu nhược điểm trong quá trình đầu tư xây dựng cơ bản, trong quá trình trang bị và sử dụng TSCĐ. Trên cơ sở đó để có các biện pháp thúc đẩy DN cải tiến phương thức đầu tư, đổi mới công tác quản lý và có giải pháp sử dụng hiệu quả TSCĐ. TSCĐ trong DN có thể bao gồm: TSCĐ hữu hình, TSCĐ vô hình và TSCĐ thuê tài chính. trong nội dung phân tích ở đây chỉ đề cập đến loại TSCĐ hữu hình. Ðây chính là những tư liệu lao động chủ yếu có tính chất vật chất, có giá trị lớn và thời gian sử dụng lâu dài, tham gia vào nhiều chu kỳ SXKD, nhưng vẫn giữ nguyên hình thái vật chất ban đầu của nó như nhà cửa, máy móc thiết bị, vật kiến trúc vv. a) Phân tích tình hình trang bị TSCĐ Căn cứ theo chức năng trong quá trình sản xuất kinh doanh của DN, thì TSCĐ có thể chia ra làm 2 loại: TSCĐ dùng trong sản xuất và TSCĐ dùng ngoài sản xuất. TSCĐ dùng trong sản xuất là những TSCĐ tham gia vào sản xuất để tạo ra sản phẩm hoặc cung cấp dịch vụ. Ðây là loại TSCĐ cần thiết được ưu tiên trang bị vì nó có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả sản xuất kinh doanh của DN. TSCĐ dùng trong sản xuất bao gồm: Nhà cửa, vật kiến trúc, máy móc thiết bị, phương tiện vận tải TSCĐ dùng ngoài sản xuất là những tài sản không tham gia vào quá trình sản xuất để tạo ra sản phẩm, nó bao gồm: TSCĐ dùng trong bán hàng và quản lý chung. Việc trang bị TSCĐ cho người lao động nhiều hay ít sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lao động, đến kết quả kinh doanh. Ðể phân tích tình hình trang bị người ta sử dụng 2 chỉ tiêu: Hệ số trang bị chung TSCĐ và Hệ số trang bị kỹ thuật TSCĐ. Hệ số trang bị chung = Giá trị TSCÐ (ng.giá) / Tổng số lao động bình quân - 13 -
37. Hệ số trang bị kỹ thuật = Giá trị các phương tiên kỹ thuật/ Tổng lao động bq (Phương tiện kỹ thuật là những TSCÐ trực tiếp tham gia vào sản xuất) Trình độ trang bị TSCĐ là một biểu hiện để tăng qui mô sản xuất của DN. Tất cả các DN hiện nay đều có quyền tự chủ trong việc mua sắm và đổi mới TSCĐ bằng các nguồn vốn: pháp định, tự có, bổ sung, liên doanh và nguồn vốn tín dụng. Mặc khác, DN có toàn quyền trong việc thanh lý hay nhượng bán TSCĐ. Thực tế đó đã dẫn đến làm thay đổi qui mô và cơ cấu TSCĐ. Bằng phương pháp so sánh giá trị TSCĐ theo nguyên giá và so sánh tỷ trọng từng nhóm TSCĐ qua các kỳ (các năm) của TSCĐ để thấy được sự biến động về qui mô và cơ cấu tài sản của DN. Cơ cấu TSCĐ được coi là hợp lý nếu sự phân bố TSCĐ vào mỗi nhóm, mỗi loại hợp lý, đảm bảo yêu cầu phục vụ sản xuất kinh doanh một cách có hiệu quả. Ðồng thời, để xem xét sự thay đổi về qui mô, chúng ta cần phải phân tích biến động tăng, giảm TSCĐ trong năm. Ví dụ: Số liệu thu thập theo báo cáo năm 2003 về tình hình tăng giảm TSCĐ của một DN được phản ánh qua Bảng sau: Bảng 11: Bảng phân tích tình hình tăng giảm TSCÐ ÐVT: triệu đồng Ðầu năm Giảm Cuối năm Tăng trong Chỉ tiêu Ng. trong % năm Ng. giá % giá năm 1. TSCÐ dùng vào kinh doanh 4.280 89.5 190 - 4.470 89.2 - Nhà cửa 500 190 - 690 - - Máy móc thiết bị 2.500 - - 2.500 - - 2. TSCÐ dùng cho phúc lợi, 500 10.5 160 120 540 10.8 khác Tổng giá trị TSCÐ 4.780 100 350 120 5.010 100 Theo số liệu ở bảng phân tích 11 cho thấy cuối năm so với đầu năm TSCĐ của DN đã tăng 230 triệu đồng, chứng tỏ trong kỳ DN đã chú trọng việc trang bị thêm TSCĐ để nâng cao năng lực sản xuất. Trong đó, TSCĐ dùng vào mục đích sản xuất kinh doanh đã tăng lên 190 triệu, số tăng này chủ yếu là nhà cửa mà chưa thật chú trọng đến máy móc thiết bị, chúng ta cần tìm nguyên nhân để có nhận xét chính xác. b) Phân tích tình trạng kỹ thuật của TSCĐ TSCĐ tham gia vào nhiều chu kỳ SXKD, sau mỗi chu kỳ về hình thái hiện vật hao mòn dần và giá trị hao mòn được chuyển vào giá trị sản phẩm. Do đó, để đánh giá tình trạng kỹ thuật cuả TSCĐ phải căn cứ vào hệ số hao mòn TSCĐ. Hệ số này có thể tính chung cho toàn bộ TSCĐ, nhưng cũng có thể tính riêng cho từng loại TSCĐ. Hệ số hao mòn TSCĐ (Hm) được xác định bằng tỷ lệ giữa số tiền khấu hao đã trích (Tkh) với nguyên giá TSCĐ (Ng). Hm = Tth/ Ng Phương pháp phân tích: So sánh hệ số hao mòn cuối kỳ với đầu kỳ của toàn - 14 -
38. bộ hay của từng loại TSCĐ riêng sẽ thấy được sự biến động về tình trạng kỹ thuật chung của toàn bộ TSCÐ cũng như của từng loại TSCÐ riêng biệt trong DN. Trên cơ sở đó sẽ có các giải pháp sử dụng và đầu tư cho hợp lý. Δ Hm = Hm1 - Hm0 Trong đó: + Hm1: Hệ số hao mòn TSCÐ cuối năm hoặc của năm nay. + Hm0: Hệ số hao mòn TSCÐ đầu năm hoặc của năm trước. Nếu: ΔHm > 0 Chứng tỏ tình trạng kỹ thuật của TSCÐ đã giảm do quá trình sử dụng. Nếu ΔHm 0 Hiệu suất sử dụng TSCÐ đã tăng, chứng tỏ DN quản lý và sử dụng TSCÐ có hiệu quả và ngược lại nếu ΔHsx và ΔHsl < 0. Trên cơ sở xem xét chúng ta cần tìm ra một số nguyên nhân làm cho hiệu suất tăng hay giảm, nguyên nhân có thể là: - Do cơ cấu TSCÐ trong DN hợp lý hay chưa, do tình trạng kỹ thuật mới hay cũ. - Do trình độ quản lý và sử dụng về số lượng, thời gian và công suất của máy móc thiết bị; do trình độ tay nghề sử dụng của công nhân. - Do những nguyên nhân khác như thời tiết, khí hậu, nguồn gốc của TSCÐ Khi phân tích hiệu quả sử dụng TSCÐ, cần phân tích trong mối quan hệ với việc phân tích tình hình sử dụng số lượng, tình hình sử dụng về thời gian và tình hình sử dụng về năng lực của máy móc, thiết bị sản xuất. Ðồng thời phải đặt phân tích trong mối quan hệ với kết quả sản xuất (GO) và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố về sử dụng TSCÐ đến KQSX. Ngoài phân tích về lao động và TSCÐ, khi phân tích các yếu tố cấu thành năng lực sản xuất tuỳ theo đặc điểm từng DN mà chúng ta còn phân tích về: đất đai, yếu tố tổ chức quản lý, yếu tố về tình hình đảm bảo nguyên vật liệu cho sản xuất vv. 2.2. Phân tích kết quả sản xuất kinh doanh - 15 -
39. 2.2.1. Hệ thống chỉ tiêu phân tích kết quả sản xuất Ðể đánh giá chung kết quả sản xuất của DN, trong phân tích kinh doanh thường dùng các chỉ tiêu sau đây: a) Chỉ tiêu giá trị tổng sản lượng, giá trị tổng sản xuất (GO) Giá trị tổng sản lượng(hoặc tổng giá trị sản lượng): là chỉ tiêu biểu thị bằng tiền, phản ánh toàn bộ kết quả hoạt động sản xuất, kinh doanh một cách trực tiếp và hữu ích của DN trong một thời kỳ nhất định (thường là 1 năm). Giá trị tổng sản lượng là một chỉ tiêu dùng để đánh giá quy mô kết quả sản xuất của DN trong kỳ phân tích, là căn cứ để nghiên cứu mức độ, xu thế biến động của hoạt động sản xuất của DN trong một khoảng thời gian nhất định và là cơ sở số liệu để tổng hợp chỉ tiêu tổng giá trị sản lượng chung cho toàn ngành trong phạm vi toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Giá trị tổng sản xuất (GO) là toàn bộ giá trị sản phẩm vật chất và dich vụ mà DN đã tạo ra trong một thời kỳ nhất định ( thường là 1 năm). Như vậy, Tổng giá trị sản xuất (hay giá trị tổng sản xuất) của DN được tính cả kết quả sản xuất vật chất và SX dịch vụ hoàn thành và chưa hoàn thành trong năm. Chỉ tiêu giá trị sản xuất của DN được dùng để đánh giá quy mô, kết quả hoạt động sản xuất của DN, là căn cứ để tính giá trị tăng thêm của DN. b) Giá trị sản xuất hàng hoá Giá trị sản xuất hàng hoá là chỉ tiêu biểu hiện bằng tiền, nó bao gồm toàn bộ giá trị sản phẩm vật chất, sản phẩm dịch vụ mà DN đã sản xuất và hoàn thành trong kỳ và có khả năng đưa ra tiêu thụ trên thị trường. c) Giá trị sản xuất hàng hoá thực hiện (tiêu thụ) Giá trị sản xuất hàng hoá tiêu thụ là chỉ tiêu biểu hiện bằng tiền, nó phản ánh khối lượng sản phẩm hàng hoá và dịch vụ mà DN đã bán ra ngoài phạm vi sản xuất của DN và thu được tiền dưới mọi hình thức như tiền mặt, tiền séc, tín phiếu, ngân phiếu, ngân phiếu thanh toán. d) Chỉ tiêu giá trị gia tăng (VA) Giá trị tăng thêm (giá trị gia tăng) là chỉ tiêu biểu hiện bằng tiền bao gồm phần giá trị sản phẩm do lao động sản xuất của DN mới sáng tạo thêm trong kỳ phân tích. Chỉ tiêu này được xác định bằng công thức sau đây: Giá trị gia tăng = Giá trị tổng sản xuất - Chi phí trung gian Các chỉ tiêu trên có thể tính theo giá so sánh hoặc theo giá hiện hành. Các chỉ tiêu trên có mối liên hệ mật thiết với nhau và chúng ta có thể thiết lập mối quan hệ được biểu hiện bằng một phương trình kinh tế sau đây: Giá trị hàng hóa Tổng giá trị Giá trị hàng hóa Giá trị hàng hóa tiêu thụ = x x tiêu thụ sản xuất Tổng giá trị SX Giá trị hàng hóa Hay là: Giá trị hàng hóa Tổng giá trị Hệ số sản xuất Hệ số tiêu thụ = x x tiêu thụ sản xuất hàng hóa hàng hóa Như vậy, qua mối quan hệ chúng ta nhận thấy: Các nhân tố tổng giá trị sản xuất, tỷ suất (hệ số sản xuất) hàng hoá và tỷ suất (hệ số tiêu thụ ) hàng hoá trên có - 16 -
40. quan hệ với chỉ tiêu phân tích là giá trị sản lượng hàng hoá tiêu thụ được biểu hiện dưới dạng tích số. Bởi vậy, chúng ta có thể sử dụng phương pháp loại trừ để phân tích và xác định mức độ ảnh hưởng lần lượt của từng nhân tố đến chỉ tiêu giá trị sản lượng hàng hoá tiêu thụ. Nắm vững mối liên hệ trên giúp cho ta hiểu sâu hơn từng chỉ tiêu và sử dụng chúng trong phân tích có hiệu quả hơn. Trong phân tích này có thể dùng chỉ tiêu này để khắc phục những hạn chế của chỉ tiêu kia và ngược lại, giúp cho việc đánh giá thêm toàn diện, sâu sắc và đúng với thực chất về tình hình kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của DN trong từng thời gian nhất định. Về phương diện tính toán: Lợi dụng mối liên hệ giữa các chỉ tiêu trên có thể tránh được tình trạng sai sót đến mức thấp nhất. Mặc khác, qua so sánh kết quả tính toán trực tiếp (tính từ các yếu tố cấu thành) và kết quả tính toán gián tiếp (tính từ các chỉ tiêu khác) có thể kiểm tra mức độ chính xác của các chỉ tiêu tính được. Trên đây là các chỉ tiêu đánh giá kết quả sản xuất về mặt số lượng của các đơn vị trực tiếp sản xuất ra sản phẩm. Ðối với các DN khác như DN thương mại, dịch vụ thì có thể sử dụng chỉ tiêu khác. Vì rằng đối với các DN thương mại và dịch vụ thì chỉ tiêu biểu hiện kết quả thể hiện sau đây: * Doanh thu từ hoạt động kinh doanh. Là toàn bộ số tiền bán sản phẩm hàng hoá, cung ứng, dịch vụ sau khi trừ các khoản chiết khấu thanh toán, giảm giá hàng bán, hàng bán bị trả lại (nếu có chứng từ hợp lệ) và được khách hàng chấp nhận thanh toán. Doanh thu từ hoạt động của DN còn bao gồm: - Các khoản trợ giá, phụ thu theo quy định của nhà nước để sử dụng cho DN. Ðối với hàng hoá, dịch vụ của DN tiêu thụ trong kỳ được nhà nước cho phép. - Giá trị sản phẩm hàng hoá đem biếu tặng hoặc tiêu dùng trong nội bộ DN như: Việc sử dụng xi măng thành phẩm để xây dựng, sửa chữa ở xí nghiệp sản xuất ximăng, xuất vải thành phẩm để may quần áo bảo hộ lao động ở xí nghiệp dệt. * Doanh thu từ hoạt động khác bao gồm: - Doanh thu từ hoạt động đầu tư tài chính gồm các khoản thu từ các hoạt động liên doanh liên kết, vốn góp cổ phần, cho thuê tài sản, tiền lãi tiền gửi, lãi tiền cho vay, thu từ hoạt động mua bán chứng khoán (trái phiếu, tín phiếu, cổ phiếu), hoàn nhập các khoản dự phòng giảm giá chứng khoán đã trích năm trước nhưng sử dụng không hết. - Doanh thu từ hoạt động bất thường là các khoản thu từ các hoạt động xảy ra không thường xuyên ngoài các khoản thu đã được quy định ở trên, như thu từ hoạt động bán vật tư, hàng hoá, tài sản, dôi thừa công cụ, dụng cụ đã phân bổ hết giá trị, bị hư hỏng hoặc không cần sử dụng, các khoản phải trả nhưng không trả được vì nguyên nhân từ phía chủ nợ thu chuyển nhượng, thanh lý tài sản, nợ khó đòi đã xoá nay thu hồi được, hoàn nhập các khoản dự phòng giảm giá hàng tồn kho, khoản thu khó đòi đã trích năm trước nhưng không sử dụng hết và khoản thu bất thường khác. 2.2.2. Phân tích một số chỉ tiêu chủ yếu 2.2.2.1. Phân tích quy mô của kết quả sản xuất Phương pháp phân tích: - 17 -
41. - So sánh giữa các kỳ (năm) để phân tích, đánh giá sự biến động về quy mô sản xuất kinh doanh. - Phân tích các yếu tố cấu thành để tìm nguyên nhân gây nên sự biến động về quy mô sản xuất kinh doanh. - Phân tích quy mô của kết quả sản xuất trong mối liên hệ giữa các chỉ tiêu để thấy mối quan hệ tác động giữa chúng. Ví dụ: Tài liệu KQSX tại một DN công nghiệp thể hiện qua Bảng sau (Xem Bảng 12). Căn cứ số liệu Bảng 12, ta có thể phân tích các mặt sau: - Phân tích kết quả sản xuất theo các yếu tố cấu thành * Chỉ tiêu giá trị SX hàng hoá: So với mục tiêu kế hoạch đề ra giảm 1,27% tương ứng với 10 triệu đồng là do yếu tố 1 và 3 giảm, còn yếu tố 2 thì tăng so với kế hoạch. Chúng ta có thể đi sâu vào từng yếu tố cấu thành của chỉ tiêu này để thấy rõ hơn. * Chỉ tiêu giá trị tổng sản xuất: So với kế hoạch tăng 1,7% tương ứng tăng 15 triệu đồng chủ yếu là do yếu tố 4 và 5. Tương tự ta có thể đi sâu nghiên cứu từng yếu tố cấu thành chỉ tiêu trên để thấy rõ hơn. Qua phân tích ta thấy chỉ tiêu giá trị sản xuất tăng so với kế hoạch đề ra nhưng chỉ tiêu giá trị sản xuất hàng hoá là giảm, không đạt mục tiêu kế hoạch. Xét về tính chất của từng yếu tố tác động đến hai chỉ tiêu này có thể cho ta đánh giá là chất lượng công tác quản lý và tổ chức sản xuất của DN nhìn chung là chưa tốt. Bảng 12: Phân tích sự biến động giá trị sản xuất Ðơn vị: triệu đồng Kế Thực Chênh lệch Yếu tố cấu thành hoạch hiện Mức % (KH) (TH) 1. Giá trị thành phẩm SX bằng NVL của DN 750 740 -10 -1,33 2. Giá trị chế biến SP bằng NVL của người đặt 15 16 1 6,67 hàng 3. Giá trị công việc có tính chất công nghiệp 25 24 -1 -4,00 Giá trị SX hàng hoá (1+2+3) 790 780 -10 - 1,27 4. Giá trị NVL của khách hàng 45 56 11 24,40 5. Giá trị chênh lệch giữa CK và ĐK SP đang chế 40 48 8 20 tạo 6. Giá trị SP tự chế tạo dùng và sản xuất tiêu thụ 120,0 5 11 6 khác 0 Giá trị sản xuất (I+4+5+6) 880 895 +15 1,7 Giá trị SX hàng hoá tiêu thụ 780 764 -16 - 2,05 Giá trị đầu tư cho sản xuất 604 634,2 30,2 5,00 - Phân tích kết quả sản xuất trong mối quan hệ giữa các chỉ tiêu - 18 -
42. Ðể phân tích mối quan hệ giữa các chỉ tiêu phản ánhvề quy mô sản xuất ở DN trước hết ta phải thiết kế mối quan hệ giữa chỉ tiêu qua phương trình kinh tế sau: Giá trị hàng hóa Tổng giá trị Hệ số sản xuất Hệ số tiêu thụ tiêu thụ = sản xuất x hàng hóa x hàng hóa So sánh các Hệ số(tỷ suất) hàng hoá sản xuất và hệ số tiêu thụ hàng hoá giữa hai kỳ để đánh giá tình hình tồn kho sản phẩm dở dang và thành phẩm tồn kho biến động giữa các kỳ. Căn cứ bảng phân tích giá trị sản xuất trên, sử dụng các chỉ tiêu (I+II+III) ở kỳ kế hoạch và thực hiện, đưa vào phương trình biểu hiện mối quan hệ sau: Kế hoạch: 780 = 880 x 790/880 x 780/790 = 880 x 0,90 x 0,99 Thực hiện: 764 = 895 x 780/895 x 764/780 = 895 x 0,87 x 0,98 - Hệ số sản xuất hàng hoá: Thực hiện so với kế hoạch giảm 0,03 là do giá trị sản phẩm đang chế tạo còn tồn đọng cao hơn so với kế hoạch. - Hệ số SX hàng hoá tiêu thụ: Thực hiện so với kế hoạch giảm 0,01 là do SP SX còn tồn đọng trong kho chưa tiêu thụ được nhiều hơn so với mục tiêu kế hoạch. Thông qua đánh giá hai hệ số trên cũng cho phép ta kết luận về chất lượng công tác quản lý sản xuất về mặt quy mô chung ở DN. - Phân tích kết quả sản xuất liên hệ với giá trị đầu tư Quá trình phân tích này được thực hiện là so sánh chỉ tiêu phản ánh kết quả của quy mô sản xuất kỳ phân tích so với kỳ gốc được điều chỉnh theo hướng quy mô của giá trị đầu tư chi phí sản xuất nhằm xác định mức biến động tương đối của chỉ tiêu kết quả sản xuất của kỳ phân tích. Trong trường hợp giả định hoạt động đầu tư sẽ cho ngay kết quả trong kỳ xem xét thì công thức xác định như sau: M ức bi ến động Kết quả SX Kết quả SX Đầu tư thực tế = - x tươ ng đối kqSX thực tế kỳ gốc Đầu tư kỳ gốc Căn cứ tài liệu ở bảng phân tích ta sử dụng chỉ tiêu kỳ gốc II và IV thay thế vào công thức trên ta có: Mức biến động tương đối kết quả sản xuất = 895 - 880 x 634,2/604 = 895 - 924 = -29 trđ Mức biến động tương đối trên (-29 triệu đồng) biểu hiện trong điều kiện như mục tiêu kế hoạch đề ra, DN đầu tư 604 triệu đồng chi phí thì giá trị sản xuất thu được 880 triệu đồng, DN đầu tư 634,2 triệu đồng chi phí thì kết quả thu được giá trị sản xuất tương ứng như kế hoạch phải là 924 triệu đồng nhưng thực tế DN chỉ đạt 895 triệu đồng. Như vậy giảm so với kế hoạch là 29 triệu đồng hay chỉ đạt 96,86% kế hoạch (895/ 924)x100. Ðiều này chứng tỏ hiệu quả đầu tư chi phí cho 1 triệu đồng giá trị sản xuất thực hiện so với kế hoạch giảm. Chi phí đầu tư bình quân cho 1 triệu đồng giá trị sản xuất kế hoạch là: - 19 -
43. 604 triệu đồng / 880 triệu đồng = 0,69trđ Chi phí đầu tư bình quân cho 1 triệu đồng giá trị sản xuất thực tế là: 634,2 triệu đồng / 895 triệu đồng = 0,71trđ Chi phí đầu tư để sản xuất 1 trđ giá trị sản xuất thực hiện so với kế hoạch tăng 0,02 trđ. Ðiều này chứng tỏ chất lượng quản lý chi phí đầu tư kém hiệu quả so với mục tiêu đề ra. 2.2.2.2. Ðánh giá tốc độ tăng trưởng của sản xuất kinh doanh Trong điều kiện sản xuất, kinh doanh theo cơ chế thị trường, các DN không chỉ quan tâm đến sự tồn tại trong từng thời kỳ mà điều cốt yếu là sản xuất kinh doanh của DN phải ngày một phát triển. Mức độ tăng trưởng của DN quyết định sự tồn tại lâu dài của DN trên thị trường. Ðể đánh giá tốc độ tăng trưởng trong sản xuất kinh doanh, người ta thường dùng 2 chỉ tiêu là tốc độ phát triển định gốc và tốc độ phát triển liên hoàn sau đây: - Tốc độ phát triển(tăng trưởng) định gốc: Là tốc độ phát triển tính theo kỳ gốc ổn định (thời kỳ đánh dấu sự ra đời hay bước ngoặt trong KD của DN). - Tốc độ phát triển (tăng trưởng) liên hoàn: Là tốc độ phát triển hàng năm (kỳ) lấy kỳ này so với kỳ trước liền đó. Ví dụ: Có tài liệu phân tích về giá trị SX hàng hoá tiêu thụ tại 1 DN qua 5 năm như sau (Xem Bảng 13). Tài liệu phân tích ở Bảng 13: cho ta thấy quá trình tiêu thụ sản phẩm ở DN. Tốc độ tăng trưởng trong 3 năm đầu, đến năm 2002 có giảm và năm 2003 lại tăng lên. Hai chỉ tiêu trên (tốc độ phát triển liên hoàn và tốc độ phát triển định gốc) thường được phân tích kết hợp trong mối quan hệ với chu kỳ sống của sản phẩm. Bảng 13: Bảng phân tích tốc độ phát triển liên hoàn và định gốc Chỉ tiêu 1999 2000 2001 2002 2003 Doanh thu tiêu thụ (triệu đồng) 1000 1100 1200 1150 1225 Tốc độ phát triển định gốc (%) 100 110 120 115 122,5 Tốc độ phát triển liên hoàn (%) 100 110 109 95,8 106,5 Chu kỳ sống của sản phẩm được biểu hiện qua sự biến động của doanh thu tiêu thụ sản phẩm, tương ứng với quá trình phát triển của sản phẩm trên thị trường. Mỗi sản phẩm có một chu kỳ sống khác nhau và được gắn với một thị trường nhất định. Chu kỳ sống (vòng đời) của sản phẩm được chia làm 4 giai đoạn (4 pha). + Pha triển khai (hay còn gọi còn gọi là pha giới thiệu sản phẩm): Sản phẩm hàng hoá của DN được bắt đầu đưa vào thị trường nhưng tiêu thụ rất chậm chạp, sản phẩm hàng hoá của DN đang ít người biết đến, chi phí kinh doanh tính cho một đơn vị sản phẩm và các chi phí nhằm hoàn thiện sản phẩm còn khá lớn, chi phí quảng cáo, giới thiệu sản phẩm của DN còn quá cao. Do vậy ở giai đoạn này DN chưa có lãi, thậm chí còn lỗ. Do đó nhiệm vụ đặt ra cho các DN trong thời kỳ này là: - Tăng cường quảng cáo, giao tiếp, giữ bí mật công nghệ, thiết bị. - 20 -