Giáo trình Quy hoạch đô thị I - Tô Văn Hùng

Nội dung text: Giáo trình Quy hoạch đô thị I - Tô Văn Hùng

1. TRÆÅÌNG ÂAÛI HOÜC BAÏCH KHOA-ÂHÂN KHOA XÁY DÆÛNG DD&CN BÄÜ MÄN KIÃÚN TRUÏC GIÁO TRÌNH QUY HOẠCH ĐÔ THỊ I 30 TIÃÚT (Daình cho chuyãn ngaình Kiãún truïc) Biãn soaûn: TH.S-KTS. TÄ VÀN HUÌNG KTS PHAN HÆÎU BAÏCH    1
2. Ch¬ng 1 nh÷ng kh¸i niÖm më ®Çu 1. Giíi thiÖu vÒ c«ng t¸c QHXD §« thÞ: - QHÂT coìn goüi laì Quy hoaûch khäng gian âä thë laì nghiãn cæïu coï hãû thäúng nhæîng phæång phaïp âãø bäú trê håüp lyï caïc thaình pháön cuía âä thë, phuì håüp våïi nhæîng nhu cáöu cuía con ngæåìi vaì âiãöu kiãûn tæû nhiãn, âäöng thåìi âãö ra nhæîng giaíi phaïp kyî thuáût âãø thæûc hiãûn caïc phæång phaïp bäú trê âoï. - QHÂT laì män khoa hoüc täøng håüp liãn quan âãún nhiãöu ngaình nghãö, nhiãöu váún âãö: âåìi säúng, vàn hoïa, xaî häüi, khkt, nghãû thuáût vaì cáúu taûo mäi træåìng säúng 2. Muûc tiãu vaì nhiãûm vuû cå baín cuía cäng taïc quy hoaûch xáy dæûng âä thë : Cäng taïc quy hoaûch xáy dæûng âä thë nhàòm xaïc âënh sæû phaït triãøn håüp lyï cuía âä thë tæìng giai âoaûn vaì viãûc âënh hæåïng phaït triãøn láu daìi cho âä thë âoï vãö caïc màût täø chæïc saín xuáút, täø chæïc âåìi säúng, täø chæïc khäng giaïn kiãún truïc, caính quan vaì mäi træåìng âä thë. 2.1 Täø chæïc saín xuáút : Quy hoaûch âä thë baío âaím phán bäú håüp lyï caïc khu væûc saín xuáút trong âä thë, træåïc tiãn laì caïc khu væûc saín xuáút cäng nghiãûp táûp trung, caïc xê nghiãûp cäng nghiãûp væìa vaì nhoí, caïc cå såí thuí cäng nghiãûp vaì caïc loaûi hçnh saín xuáút âàûc træng khaïc. Quy hoaûch âä thë cáön giaíi quyãút täút caïc mäúi quan hãû giæîa hoaût âäüng saín xuáút cuía caïc khu cäng nghiãûp våïi bãn ngoaìi vaì caïc hoaût âäüng khaïc cuía caïc khu chæïc nàng trong âä thë. Âoï laì mäúi liãn hãû træûc tiãúp våïi caïc khu åí cuía dán cæ nhàòm baío âaím sæû hoaût âäüng bçnh thæåìng vaì nhu cáöu phaït triãøn khäng ngæìng cuía caïc cå såí saín xuáút våïi viãûc laìm cuía ngæåìi dán âä thë. 2
3. 2.2 Täø chæïc âåìi säúng : Quy hoaûch âä thë coï nhiãûm vuû taûo âiãöu kiãûn täø chæïc täút cuäüc säúng vaì moüi hoaût âäüng haìng ngaìy cuía ngæåìi dán âä thë, taûo cå cáúu håüp lyï trong viãûc phán bäú dán cæ vaì sæí duûng âáút âai âä thë, täø chæïc viãûc xáy dæûng caïc khu åí, khu trung tám vaì dëch vuû cäng cäüng, khu nghè ngåi, giaíi trê, cuîng nhæ viãûc âi laûi giao tiãúp cuía ngæåìi dán âä thë. Ngoaìi ra noï coìn taûo mäi træåìng säúng trong saûch, an toaìn, taûo âiãöu kiãûn hiãûn âaûi hoaï cuäüc säúng cuía ngæåìi dán âä thë, phuûc vuû con ngæåìi phaït triãøn mäüt caïch toaìn diãûn. 2.3 Täø chæïc khäng gian kiãún truïc, caính quan vaì mäi træåìng âä thë : Âáy laì mäüt nhiãûm vuû ráút quan troüng cuía quy hoaûch nhàòm cuû thãø hoaï cäng taïc xáy dæûng âä thë, taûo cho âä thë mäüt âàûc træng vaì hçnh thaïi kiãún truïc âeûp, haìi hoaì våïi thiãn nhiãn, mäi træåìng vaì caính quan. Quy hoaûch âä thë cáön xaïc âënh âæåüc hæåïng bäú cuûc khäng gian kiãún truïc, xaïc âënh vë trê vaì hçnh khäúi kiãún truïc caïc cäng trçnh chuí âaûo, xaïc âënh táöng cao, maìu sàõc vaì mäüt säú chè tiãu cå baín trong quy hoaûch, nhàòm cán âäúi viãûc sæí duûng âáút âai phuì håüp våïi âiãöu kiãûn tæû nhiãn, âiãöu kiãûn âëa phæång, phong tuûc táûp quaïn vaì truyãön thäúng dán täüc cuía âä thë. Tênh bãön væîng cuía âä thë phaíi luän âæåüc chuï yï trong viãûc täø chæïc khäng gian kiãún truïc quy hoaûch âä thë. Viãûc baío âaím âä thë phaït triãøn láu daìi, khäng vi phaûm âãún mäi træåìng caính quan, taûo âiãöu kiãûn cho mäúi liãn hãû giæîa con ngæåìi vaì thiãn nhiãn phaíi âæåüc duy trç vaì phaït triãøn. 3.C¸c nguyªn t¾c & ®Æc ®iÓm c¬ b¶n trong c«ng t¸c QH§T 3.1 C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n - Thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh trÞ & ®êng lèi x©y dùng cña §¶ng, Nhµ níc, chÝnh phñ ®Ì ra. - KÕt hîp chÆt chÏ giòa QH§T & QHNth«n,gi÷a c¸c vïng víi nhau - QH§T ph¶i dùa vµo thµnh tùu KHKT, kinh tÕ hiÖn t¹i & t¬ng lai 3
4. - QH§T c¶i t¹o, phôc håi, n©ng cÊp c¸c ®o thÞ cò lµ c«ng t¸c quan träng. - QH§T tu©n thñ chØ tiªu, ®Þnh møc, quy tr×nh KT cña NNíc ban hµnh cho tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. - Khai th¸c triÖt ®Ó c¸c ®iÒu kiÖn tù nhien c¶nh quan.chó ý b¶o vÖ MT sèng. 3.2 C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n: - QH§T lµ c«ng t¸c cã tÝnh chÝnh s¸ch. - QH§T lµ c«ng t¸c cã tÝnh tæng hîp. - QH§T mang tÝnh ®Þa ph¬ng &kÕ thõa cña nhiÒu yÕu tè - QH§T lµ c«ng t¸c cã tÝnh dù b¸o cho sù ph¸t triÓn trong t¬ng lai. Ch¬ng 2 nh÷ng kh¸i niÖm vÒ ®« thÞ Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ®iÓm d©n c ®« thÞ 1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÓm d©n c ®« thÞ: Âiãøm dán cæ âä thë laì mäüt âiãøm dán cæ táûp trung pháön låïn nhæîng ngæåìi dán phi näng nghiãûp, hoü säúng vaì laìm viãûc theo kiãøu thaình thë. Mäùi næåïc coï mäüt quy âënh riãng vãö âiãøm dán cæ âä thë. Viãûc xaïc âënh quy mä phuû thuäüc vaìo âàûc âiãøm kinh tãú xaî häüi cuía næåïc âoï vaì tè lãû pháön tràm dán phi näng nghiãûp cuía mäüt âä thë. ÅÍ næåïc ta theo Quyãút âënh säú 132/HÂBT ngaìy 5 thaïng 5 nàm 1990 cuía Häüi âäöng Bäü træåíng (nay laì Chênh phuí) quy âënh âä thë laì caïc âiãøm dán cæ coï caïc yãúu täú cå baín sau âáy : 1. Laì trung tám täøng håüp hay trung tám chuyãn ngaình, coï vai troì thuïc âáøy sæû phaït triãøn kinh tãú xaî häüi cuía mäüt vuìng laînh thäø nháút âënh. 2. Quy mä dán säú nhoí nháút laì 4000 ngæåìi (vuìng nuïi coï thãø tháúp hån) 4
5. 3. Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 60% trong täøng säú lao âäüng, laì nåi coï saín xuáút vaì dëch vuû thæång maûi haìng hoaï phaït triãøn. 4. Coï cå såí haû táöng kyî thuáût vaì caïc cäng trçnh cäng cäüng phuûc vuû dán cæ âä thë 5. máût âäü dán cæ âæåüc xaïc âënh tuyì theo tæìng loaûi âä thë phuì håüp våïi âàûc âiãøm tæìng vuìng. Nhæ váûy, âä thë laì âiãøm dán cæ táûp trung våïi máût âäü cao, chuí yãúu laì lao âäüng phi näng nghiãûp, coï haû táöng cå såí thêch håüp, laì trung tám chuyãn ngaình hay täøng håüp, coï vai troì thuïc âáøy sæû phaït triãøn kinh tãú - xaî häüi cuía caí næåïc, cuía mäüt miãön laînh thäø, cuía mäüt tènh, mäüt huyãûn hoàûc mäüt vuìng trong tènh trong huyãûn. Viãûc xaïc âënh trung tám täøng håüp hay chuyãn ngaình coìn phaíi càn cæï vaìo vë trê cuía âä thë âoï trong mäüt vuìng laînh thäø nháút âënh. Vuìng laînh thäø cuía âä thë bao gäöm näüi thaình hay näüi thë (goüi chung laì näüi thë) vaì ngoaûi ä hay ngoaûi thë. Caïc âån vë haình chênh cuía näüi thë bao gäöm quáûn vaì phæåìng, coìn caïc âån vë haình chênh ngoaûi ä bao gäöm huyãûn vaì xaî. Vãö tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp åí âiãøm dán cæ âä thë chè tênh trong phaûm vi näüi thë. Lao âäüng phi näng nghiãûp bao gäöm lao âäüng cäng nghiãûp vaì thuí cäng nghiãûp, lao âäüng xáy dæûng cå baín, lao âäüng giao thäng váûn taíi, bæu âiãûn, tên duûng ngán haìng, lao âäüng thæång nghiãûp vaì dëch vuûi cäng cäüng, du lëch, lao âäüng trong caïc cå quan haình chênh, vàn hoaï, xaî häüi, giaïo duûc, y tãú, nghiãn cæïu khoa hoüc vaì nhæîng lao âäüng khaïc ngoaìi lao âäüng træûc tiãúp vãö näng nghiãûp. Cå såí haû táöng âä thë laì yãúu täú phaín aïnh mæïc âäü phaït triãøn vaì tiãûn nghi sinh hoaût cuía ngæåìi dán âä thë theo läúi säúng âä thë. Cå såí haû táöng âä thë gäöm haû táöng kyî thuáût (nhæ giao thäng, âiãûn, næåïc, cäúng raînh, nàng læåüng thäng tin, vãû sinh mäi træåìng ) vaì haû táöng xaî häüi (nhæ nhaì åí tiãûn nghi, caïc cäng trçnh dëch vuû cäng cäüng vàn hoaï, xaî 5
6. häüi, giaïo duûc âaìo taûo, nghiãn cæïu khoa hoüc, cáy xanh giaíi trê ). Cå såí haû táöng âä thë âæåüc xaïc âënh dæûa trãn chè tiãu âaût âæåüc cuía tæìng âä thë åí mæïc täúi thiãøu. Vê duû : Máût âäü âæåìng phäú (km/km2), chè tiãu cáúp næåïc (lêt/ngæåìi - ngaìy), chè tiãu cáúp âiãûn sinh hoaût (Kw/h/ngæåìi), tè lãû táöng cao xáy dæûng Máût âäü dán cæ laì chè tiãu phaín aïnh mæïc âäü táûp trung dán cæ cuía âä thë, noï âæåüc xaïc âënh trãn cå såí quy mä dán säú näüi thë trãn diãûn têch âáút âai näüi thë (ngæåìi/km2 hoàûc ngæåìi/ha). 2. Ph©n lo¹i ®« thÞ vµ ph©n cÊp QL§T: 2.1 Ph©n lo¹i ®« thÞ: Nhàòm phuûc vuû cho cäng taïc quaín lyï haình chênh vãö âä thë cuîng nhæ âãø xaïc âënh cå cáúu vaì âënh hæåïng phaït triãøn âä thë, âä thë âæåüc phán chia thaình nhiãöu loaûi khaïc nhau. Thäng thæåìng viãûc phán loaûi âä thë dæûa theo tênh cháút quy mä vaì vë trê cuía noï trong maûng læåïi âä thë quäúc gia. Phán loaûi âä thë theo tênh cháút dæûa vaìo yãúu täú saín xuáút chênh vaì nhæîng hoaût âäüng åí âä thë mang tênh cháút träüi vãö kinh tãú, âàûc biãût laì trong saín xuáút cäng nghiãûp. Ngoaìi ra coìn coï caïc thaình phäú mang tênh cháút haình chênh, thaình phäú vàn hoaï, nghè ngåi du lëch vaì caïc thaình phäú khoa hoüc hoàûc âaìo taûo ÅÍ næåïc ta theo Quyãút dënh säú 132/HÂBT ngaìy 5/5/1990 cuía Häüi âäöng Bäü træåíng vãö viãûc phán loaûi vaì phán cáúp quaín lyï âä thë, âä thë âæåüc chia thaình 5 loaûi : Âä thë loaûi I : Laì âä thë ráút låïn, laì trung tám kinh tãú, chênh trë, vàn hoaï - xaî häüi, khoa hoüc kyî thuáût, du lëch dëch vuû, trung tám saín xuáút cäng nghiãûp, âáöu mäúi giao thäng váûn taíi, giao dëch quäúc tãú, coï vai troì thuïc âáøy sæû phaït triãøn cuía caí næåïc. Dán säú âä thë coï trãn 1 triãûu ngæåìi, tè lãû phi näng nghiãûp ≥ 90% täøng säú lao âäüng cuía thaình phäú. Máût âäü dán 6
7. cæ bçnh quán trãn 15000 ngæåìi/km2. Loai âä thë naìy coï tè suáút haìng hoaï cao, cå såí haû táöng kyî thuáût vaì maûng læåïi cäng trçnh cäng cäüng xáy dæûng âäöng bäü. Âä thë loaûi II : Laì âä thë låïn, laì trung tám kinh tãú vàn hoaï xaî häüi, saín xuáút cäng nghiãûp, du lëch, dëch vuû, giao thäng, giao dëch quäúc tãú, coï vai troì thuïc âáøy sæû phaït triãøn cuía mäüt vuìng laînh thäø. Dán säú coï tæì 35 vaûn âãún dæåïi 1 triãûu, tè lãû näng nghiãûp ≥ 90% trong täøng säú lao âäüng, máût âäü dán cæ bçnh quán trãn 12000 ngæåìi/km2, saín xuáút haìng hoaï phaït triãøn, cå såí haû táöng kyî thuáût vaì maûng læåïi cäng trçnh cäng cäüng âæåüc xáy dæûng nhiãöu màût tiãún tåïi âäöng bäü. Âä thë loaûi III : Laì âä thë trung bçnh låïn, laì trung tám chênh trë - kinh tãú - vàn hoaï - xaî häüi, laì nåi saín xuáút cäng nghiãûp, thuí cäng nghiãûp táûp trung, dëch vuû - du lëch, coï vai troì thuïc âáøy phaït triãøn cuía mäüt tènh hoàûc tæìng lénh væûc âäúi våïi vuìng laînh thäø. Dán säú coï tæì 10 vaûn âãún 35 vaûn, tè lãû phi näng nghiãûp ≥ 80% trong täøng säú lao âäüng, máût âäü trung bçnh trãn 10.000ngæåìi/km2 (vuìng nuïi coï thãø tháúp hån). Cå såí haû táöng kyî thuáût vaì maûng læåïi cäng trçnh cäng cäüng âæåüc xáy dæûng tæìng màût. Âä thë loaûi IV : Laì âä thë trung bçnh nhoí, laì trung tám täøng håüp chênh trë, kinh tãú, vàn hoaï xaî häüi hoàûc trung tám chuyãn ngaình saín xuáút cäng nghiãûp, thuí cäng nghiãûp, thæång nghiãûp, coï vai troì thuïc âáøy sæû phaït triãøn cuía mäüt tènh hay mäüt vuìng trong tènh. Dán cæ coï tæì 3 vaûn âãún 10 vaûn (vuìng nuïi coï thãø tháúp hån), tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 70% trong täøng säú lao âäüng. Máût âäü dán cæ trãn 8000 ngæåìi/km2 (vuìng 7
8. nuïi coï thãø tháúp hån). Caïc âä thë naìy âaî vaì âang âáöu tæ xáy dæûng tæìng phán haû táöng kyî thuáût vaì caïc cäng trçnh cäng cäüng. Âä thë loaûi V : Laì nhæîng âä thë nhoí, laì trung tám kinh tãú - xaî häüi hoàûc trung tám chuyãn ngaình saín xuáút tiãøu thuí cäng nghiãûp coï vai troì thuïc âáøy sæû phaït triãøn cuía mäüt huyãûn hay mäüt vuìng trong huyãûn. Dán säú coï tæì 4000 ÷ 30000 ngæåìi (åí vuìng nuïi coï thãø tháúp hån). Tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp ≥ 60% trong täøng säú lao âäüng. Máût âäü bçnh quán 6000 ngæåìi/km2, âang bàõt âáöu xáy dæûng mäüt säú cäng trçnh cäng cäüng vaì cå såí haû táöng kyî thuáût. Do aính hæåíng cuía âëa giåïi haình chênh, caïc vuìng laînh thäø âæåüc quy âënh qua nhiãöu giai âoaûn lëch sæí khaïc nhau vaì âang coï nhiãöu báút håüp lyï. Nhiãöu âä thë, âàûc biãût laì caïc âä thë loaûi I vaì caïc âä thë låïn coï ranh giåïi ngoaûi ä, ngoaûi thë khäng âaïp æïng nhu cáöu cáön phaït triãøn cuía âä thë hiãûn âaûi cáön âæåüc âiãöu chènh. Viãûc xaïc âënh ranh giåïi ngoaûi ä phaíi càn cæï vaìo âàûc âiãøm hiãûn traûng vaì tæång lai phaït triãøn cuía tæìng âä thë theo dæû kiãún quy hoaûch vaì phaíi âæåüc Nhaì næåïc phã chuáøn. Caïc âä thë loaûi V khäng coï vuìng ngoaûi ä, thæåìng laì caïc thë tráún tæång âæång cáúp phæåìng xaî vaì chuí yãúu do huyãûn quaín lyï. Viãûc xaïc âënh quy mä dán säú vaì tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp cuía âä thë chè tiãún haình trong phaûm vi âëa giåïi näi thë. Riãng miãön nuïi, quy mä säú dán âä thë loaûi III coï thãø quy âënh täúi thiãøu tæì 8 vaûn ngæåìi, âä thë loaûi IV tæì 2 vaûn ngæåìi vaì âä thë loaûi III coï thãø quy âënh täúi thiãøu tæì 8 vaûn ngæåìi, cho âä thë loaûi IV tæì 2 vaûn ngæåìi vaì âä thë loaûi V laì 2000 ngæåìi. Máût âäü dán cæ caïc âä thë åí miãön nuïi coï thãø tháúp hån, tênh cho âä thë loaûi III laì 8000 ngæåìi/km2, loaûi IV laì 6000 ngæåìi/km2 vaì loaûi V laì 3000 ngæåìi/km2. 8
9. Toïm laë, viãûc xãúp loaûi mäüt âä thë âæåüc càn cæï vaìo 3 tiãu chuáøn cå baín laì vai troì chæïc nàng, quy mä dán säú vaì tè lãû lao âäüng phi näng nghiãûp cuía âä thë âoï. BAÍNG TOÏM TÀÕT VÃÖ PHÁN LOAÛI ÂÄ THË Loaûi âä thë Âàûc âiãøm Dán säú Máût âäü dán cæ Âä thë âàûc biãût Thuí âä hoàûc âä thë våïi chæïc nàng laì >1,5triãûu ngæåìi. >15000 trung tám KT, CT, VH, XH, KHKTdu Tè lãû lao âäüng phi ngæåìi/km2 lëch quäúc tãú, coï vai troì thuïc âáøy sæû phaït näng nghiãûp triãøn cuía caí næåïc. > 90% Coï cå såí haû táöng âæåüc xáy dæûng âäöng bäü. Âä thë loaûi I Âä thë låïn, våïi chæïc nàng laì trung tám > 50 vaûn ngæåìi Trãn 12000 2 KT, CT, VH, XH, KHKT du lëch quäúc Tè lãû lao âäüng phi ngæåìi/km tãú, coï vai troì thuïc âáøy sæû phaït triãøn cuía näng nghiãûp mäüt vuìng laînh thäø liãn tènh hoàûc cuía caí ≥ 85% næåïc. Coï cå såí haû táöng nhiãöu màût âäöng bäü hoaìn chènh Âä thë loaûi II Âä thë låïn, våïi chæïc nàng laì trung tám >25 vaûn ngæåìi Trãn 10000 2 KT, CT, VH, XH, KHKT, coï vai troì thuïc Tè lãû lao âäüng phi ngæåìi/km âáøy phaït triãøn cuía mäüt laînh thäø liãn tènh näng nghiãûp (vuìng nuïi coï hoàûc mäüt säú lénh væûc âäúi våïi caí næåïc. ≥80% thãø tháúp hån) Cå såí haû táöng nhiãöu màût tæång âäúi âäöng bäü vaì hoaìn chènh. Âä thë loaûi III Âä thë trung bçnh, våïi chæïc nàng laì >10 vaûn ngæåìi Trãn 8000 trung tám KT, CT, VH, XH, KHKT, coï Tè lãû lao âäüng phi ngæåìi/km2 vai troì thuïc âáøy phaït triãøn cuía mäüt tènh näng nghiãûp hay mäüt säú lénh væûc âäúi våïi vuìng liãn ≥ 75% tènh. Cå såí haû táöng âæåüc xáy dæûng tæìng màût âäöng bäü vaì hoaìn chènh. Âä thë loaûi IV Âä thë trung bçnh, våïi chæïc nàng laì trung >5 vaûn ngæåìi Tè Trãn 6000 tám KT, CT, VH, XH, KHKT, coï vai troì lãû lao âäüng phi ngæåìi/km2 thuïc âáøy phaït triãøn cuía mäüt tènh hay mäüt näng nghiãûp 9
10. vuìng trong tènh. ≥ 70% Cå såí haû táöng âæåüc xáy dæûng tæìng màût âäöng bäü vaì hoaìn chènh. Âä thë loaûi IV Âä thë trung bçnh, våïi chæïc nàng laì trung >5 vaûn ngæåìi Tè Trãn 6000 tám KT, CT, VH, XH, KHKT, coï vai troì lãû lao âäüng phi ngæåìi/km2 thuïc âáøy phaït triãøn cuía mäüt tènh hay mäüt näng nghiãûp vuìng trong tènh. ≥ 70% Cå såí haû táöng âæåüc xáy dæûng tæìng màût âäöng bäü vaì hoaìn chènh. Âä thë loaûi V Âä thë nhoí, våïi chæïc nàng laì trung tám >5 vaûn ngæåìi Tè Trãn 2000 KT, CT, VH, XH, KHKT, coï vai troì thuïc lãû lao âäüng phi ngæåìi/km2 âáøy phaït triãøn cuía mäüt huyãûn hoàûc cuûm näng nghiãûp xaî ≥ 65% Cå såí haû táöng âaî hoàûc âang âæåüc xáy dæûng nhæng chæa âäöng bäü vaì hoaìn chènh. 1.2 Phán cáúp quaín lyï âä thë : Viãûc phán loaûi âä thë træåïc tiãn laì âãø phuûc vuû cho cäng taïc phán cáúp âä thë, vãö màût quaín lyï haình chênh Nhaì næåïc âæåüc cuû thãø hoaï nhæ sau : - Thaình phäú træûc thuäüc Trung æång tæång âæång våïi cáúp huyãûn âa säú thuäüc âä thë loaûi III vaì loaûi IV, mäüt säú êt coï thãø thuäüc loaûi V vaì do tioính quaín lyï. - Caïc thë tráún tæång âæång cáúp xaî thuäüc âä thë loaûi V chuí yãúu do huyãûn quaín lyï. Do tçnh hçnh phaït triãøn khäng âäöng âãöu giæîa caï âä thë trong toaìn quäúc vaì trong tæìng vuìng, cho nãn vë trê vai troì vaì tênh cháút âä thë âäúi våïi tæìng vuìng laînh thäø cuîng khaïc nhau. Trong nhiãöu træåìng håüp âàûc biãût mäüt säú âä thë âæåüc phán cáúp quaín lyï cao 10
11. hån hoàûc tháúp hån mäüt báûc so våïi quy âënh trãn. Vê duû coï âä thë loaûi IV nhæng váùn laì thaình phäú tènh lë vaì coï âä thë loaûi V nhæng váùn laì thë xaî do tènh quaín lyï. Mäüt âiãöu cáön læu lyï trong phán loaûi vaì phán cáúp quaín lyï âä thë åí næåïc ta laì tãn goüi cuía âä thë. Âãø phán biãût loaûi vaì cáúp quaín lyï cuîng nhæ quy mä vaì vë trê cuía tæìng âä thë ta duìng 3 tæì quen thuäüc “thaình phäú”, “thë xaî” vaì “Thë tráún”. Nhæîng nàm gáön âáy coï xuáút hiãûn thãm tæì “Thë tæï” âæåüc hiãøu laì trung tám cuía caïc âån vë cáúp xaî hoàûc liãn xaî. Thë tæï chæa phaíi laì âiãøm dán cæ âä thë, nhæng taûi âáy laûi táûp trung nhiãöu loaûi cäng trçnh phuûc vuû cäng cäüng vãö kinh tãú vàn hoaï xaî häüi mang tênh âä thë phuûc vuû cho ngæåìi dán näng thän. Noï laì bäü màût chênh cuía laìng xaî, laì âiãøm dán cæ coï maìu sàõc caí âä thë láùn näng thän nhæng tênh cháút näng thän váùn laì chênh. ÅÍ âáy coï caí nhæîng daîy nhaì åí táûp trung cuía nhæîng ngæåìi lao âäüng phi näng nghiãûp, baïn näng nghiãûp vaì caí näng nghiãûp åí näng thän. Âáy laì mäüt hçnh thæïc âä thë hoaï taûi chäù ráút thêch håüp våïi Viãût Nam, noï seî laì nãön taíng cuía caïc âiãøm dán cæ âä thë tæång lai theo hæåïng âä thë hoaï näng thän. 2. S¬ lîc qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®« thÞ trªn thÕ giíi 2.1.Nguån gèc vµ sù h×nh thµnh cña ®o thÞ Sù xuÊt hiÖn cña “®«” vµ “thÞ” §ã lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Khi con ngêi cßn sèng nhê vµo tù nhiªn, s¨n b¾t h¸i lîm th× cha cã lµng m¹c hay ®« thÞ mµ chØ cã h×nh thøc tô c. Khi con ngêi biÕt trång trät, ch¨n nu«i vµ mét sè bé phËn d©n c t¸ch ra s¶n xuÊt ®Þnh c, ®ã lµ c¬ së cho n«ng th«n ra ®êi. Khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn, nghÒ thñ c«ng ra ®êi, cÇn ph¶i trao ®æi hµng ho¸, d©n c tËp trung thµnh c¸c phêng héi. §« thÞ ®Çu tiªn xuÊt hiÖn khi x· héi hãa giai cÊp. Lóc ®Çu chØ lµ n¬i giao lu hµng ho¸ vµ s¶n xuÊt tËp trung. Sau nµy giai cÊp thèng trÞ thêng chän n¬i nµy lµm ®iÓm ®ãng chÝnh quyÒn. Nh÷ng n¬i ®ãng chÝnh quyÒn thêng ph¶i ®îc b¶o vÖ b»ng hÖ thèng thµnh qu¸ch. V× thÕ cã 2 yÕu tè: ThÞ (Chî, phè, phêng ) vµ §« (Thµnh qu¸ch) thêng ®i ®«i víi nhau gäi lµ ®« thÞ 11
12. 2.2 Læåüc khaío vãö sæ phaït triãøn cuía caïc âä thë trãn Thãú giåïi : 2.2.1. Thåìi kyì cäø âaûi : Bao gäöm thåìi tiãön sæí âæåüc tênh tæì 30.000 nàm âãún 1000 nàm træåïc Cäng nguyãn (træåïc CN) vaì giai âoaûn cäø âaë phaït triãøn âæåüc tênh âãún nàm 500 sau Cäng nguyãn. Thåìi kyì cäø âaûi phaït triãøn maûnh coï thãø tênh tæì 9000 nàm træåïc Cäng nguyãn. Quan âiãøm vãö xáy dæûng âä thë thåìi kyì naìy vaì mäüt säú nhán váût näøi tiãúng coï tênh cháút quyãút âënh âäúi våïi sæû phaït triãøn âä thë xuáút hiãûn åí vuìng Læåîng Haì (Ai Cáûp), vuìng Tiãøu AÏ, Trung AÏ, ÁÚn Âäü vaì Trung Quäúc. Nhiãöu hçnh thæïc vaì quan niãûm xáy dæûng âä thë âaî hçnh thaình. - Quan âiãøm vãö âënh cæ : Ngæåìi cäø xæa âaî coï quan âiãøm xáy dæûng caïc âiãøm dán cæ táûp trung coï quy mä khäng låïn làõm thæåìng mäùi âiãøm dán cæ laì mäüt bäü laûc. Caïc âiãøm dán cæ âæåüc xáy dæûng doüc ven säng, nguäön næåïc âæåüc coi laì yãúu täú cå baín cuía sæû täön taûi. + Vãö kinh tãú : Caïc cå såí saín xuáút näng nghiãûp vaì thæång maûi âæåüc coi laì âäüng læûc chênh cuía sæû phaït triãøn. + Vãö xaî häüi : Nãön taíng cuía dán täüc vaì tän giaïo âæåüc láúy laìm tän chè cho caïc hoaût âäüng trung tám vãö chênh trë. + Vãö an ninh quäúc phoìng : Ngæåìi cäø xæa luän coi troüng, hoü xáy dæûng caïc âiãøm dán cæ táûp trung åí nhæîng nåi dãù daìng quan saït keí âëch táún cäng. - Cáúu truïc âä thë : a. Âä thë cäø Ai Cáûp : Nhæîng âä thë cäø âaûi ra âåìi ráút såïm, vaìo khoíang 3000 nàm træåïc cäng nguyãn. Nhæîng thaình phäú Ai cáûp cäø âaûi âãöu táûp trung doüc theo båì säng Nin, âiãöu âoï noïi lãn táöm quan troüng nháút âënh cuía nãön näng nghiãûp. 12
13. Theo chæïc nàng sæí duûng, thaình phäú Ai cáûp cäø âaûi âæåüc chia laìm 4 loüai: - Thaình phäú thuí âä - Thaình phäú âãön âaìi - Thaình phäú thæång maûi - Thaình phäú mang yï nghéa chiãún læåüc. Kim tæû thaïp laì âiãøn hçnh cho mäüt tæ tæåíng vãö uy quyãön cuía Nhaì næåïc vaì vua chuïa. Caïc Pharaon laì nhæîng ngæåìi chè âaûo chênh trong viãûc xáy dæûng kim tæû thaïp. Pharaon I, II, III laì nhæîng ngæåìi coï cäng låïn trong viãûc taûo nãn quáön thãø Kim tæû thaïp Ai Cáûp. Kim tæû thaïp hçnh thaình trãn cå såí thiãn vàn hoüc, khoaíng caïch vaì vë trê xáy dæûng cuîng nhæ tè lãû cuía quáön thãø âãöu dæûa trãn sæû phán bäú cuía hãû thäúng sao trãn tråìi (kãø thæï báûc cuía caïc vua quan vaì våü con hoü). Kim tæû thaïp xáy dæûng trãn sa maûc gáön säng Nin tæì 5000 nàm træåïc. Âáy laì mäüt quáön thãø kiãún truïc âæåüc xáy dæûng theo quy hoaûch láu âåìi nháút maì coìn täön taûi âãún ngaìy nay. Kim tæû thaïp Cheops, Chephren vaì Mykevios laì ba cäng trçnh låïn nháút. Âä thë cäø âaûi Ai Cáûp åí haû læu säng Nin thæåìng laì hçnh chæî nháût, xáy dæûng vaìo khoaíng 3500 nàm træåïc CN. Thaình phäú Kahan laì mäüt vê duû : thaình phäú coï máût âäü xáy dæûng cao, cå cáúu thaình phäú phán roî khu chuí nä vaì nä lãû. Khu åí cho nguåìi giaìu laì nhaì åí coï væåìn våïi diãûn têch mäùi lä 600m2. Nhaì åí cho ngæåìi ngheìo laì nhæîng khu åí tháúp táöng, âàûc biãût coï hãû thäúng tæåïi næåïc cho cáy, caïc âæåìng phäú âaî âæåüc träöng cáy, cáy xanh âæåüc coi laì mäüt yãúu täú quan troüng trong cáúu truïc âä thë. Mäüt âàûc âiãøm cáön læu yï trong cáúu truïc âä thë cäø Ai Cáûp laì sæû chëu aính hæåíng vãö màût tän giaïo. Thaình phäú âæåüc quy hoaûch theo daûng âa tám vaì thåì tháön màût tråìi. Cuäüc säúng âä thë gàõn liãön våïi tháön linh chuí yãúu laì tháön màût tråìi vç váûy maì åí cuîng phaíi coï pháön thäng våïi màût tråìi. b) HiLaûp cäø âaûi : 13
14. Xaî häüi cäø Hi Laûp âãö cao tênh dán chuí, quan tám âãún viãûc giaïo duûc con ngæåìi vaì mäi træåìng säúng åí âä thë. Thaình phäú baìn cåì cuía Hyppodamus (khoaíng 500 nàm træåïc CN taûi Miletes) laì âiãøm âàûc træng cuía quy hoaûch Hi Laûp cäø âaûi. Bäú cuûc màût bàòng cuía thaình phäú âæåüc chia thaình caïc phäú theo hãû thäúng âæåìng ä cåì våïi hai hæåïng chênh Nam Bàõc vaì Âäng Táy; khoaíng caïch giæîa caïc âæåìng noïi chung khoaíng tæì 30 âãún 50m. Thaình phäú Mile cuía Hypodamus coï kêch thæåïc caïc lä phäú laì 47,2m x 25,4m. Tuyãún âæåìng chênh Âäng Táy räüng 7,5m âi qua trung tám coï thãø âi xe, coìn tuyãún Bàõc Nam räüng tæì 3-4 m coï âäü däúc låïn nãn chuí yãúu daình cho âi bäü. Caïc thaình phäú âãöu coï caïc trung tám vaì quaíng træåìng chênh, âæåüc goüi laì Acropolis vaì Agora. Acropolis laì khu væûc trung tám cuía thaình phäú, nåi táûp trung caïc âãön thåì mang tênh tám linh vaì nhaì åí cuía caïc quan toìa cao cáúp. Agora laì mäüt quaíng træåìng åí trung tám, nåi táûp trung caïc sinh hoaût vãö thæång maûi vaì haình chênh cuía thaình phäú. Suäút trong máúy thãú kyí træåïc CN âä thë cäø Hi Laûp âaî phaït triãøn maûnh do âàûc âiãøm chênh trë cäø Hi Laûp coï nhiãöu tiãún bäü, luáût lãû nghiãm ngàût. c) La Maî cäø âaûi : Quy hoaûch vaì kiãún truïc La Maî cäø âaûi âaî tiãúp thu âæåüc nhæîng thaình tæûu cuía nãön vàn hoaï træåïc âoï cuîng nhæ bë aính hæåíng sáu sàõc cuía nãön vàn minh Hi Laûp. Thaình phäú cäø La Maî phaín aïnh tênh cháút xaî häüi cuía chãú âäü cäüng hoaì âãú quäúc La Maî. Trong thaình phäú coï ráút nhiãöu quaíng træåìng vaì nhoïm quaíng træåìng cuìng våïi hãû thäúng caïc cäng trçnh cäng cäüng låïn nhæ nhaì haït, âáúu træåìng, nhaì tàõm, máûu dëch, chåü, cung âiãûn, nhaì thåì, miãúu tæû vaì caïc âaìi kyí niãûm. Näüi dung vaì bäú cuûc nhoïm quaíng træåìng cäø La Maî ráút phæïc taûp, coï trang trê kiãún truïc läüng láùy, cäng phu, phaín aïnh sæû sinh hoaût giaìu coï vaì yï thæïc tháøm myî cao cuía giai cáúp thäúng trë. 14
15. Âàûc âiãøm truyãön thäúng cuía caïc âä thë cäø La Maî laì tênh cháút phoìng thuí. Màût bàòng thaình phäú coï daûng nhæ caïc traûi lênh : HÇnh vuäng, coï tæåìng luyî baío vãû, coï 4 coíng bàòng thaình phäú coï daûng nhæ caïc traûi lênh : Hçnh vuäng, coï tæåìng luyî baío vãû, coï 4 cäøng chênh vaì näúi våïi caïc cäøng chênh laì caïc truûc âæåìng chênh Nam Bàõc (Cardo) vaì Âäng Táy (Decumanius). Trung tám thaình phäú âàût taûi âiãøm giao nhau giæîa hai truûc âæåìng. Thaình phäú phaït triãøn thãm caïc khu væûc dán cæ åí phêa ngoaìi theo caïc âæåìng nháûp thaình. Läúi bäú cuûc thaình phäú naìy chëu aính hæåíng nhiãöu cuía caïch bäú cuûc thaình phäú cäø Hi Laûp. Timgat laì mäüt vê du. d) Nãön vàn minh Læåîng Haì (Mezopotama) coï tæì 4300 nàm træåïc CN : Babylon laì thaình phäú låïn nháút luïc báúy giåì nàòm trãn båì säng Euphrat. Do vua Netmucazera II xáy dæûng vaìo khoaíng 602-562 træåïc CN. Thaình phäú âæåüc bao boüc båíi hãû thäúng kãnh âaìo thäng våïi säng Euphrat vaì tiãúp âãún laì hãû thäúng thaình cao coï nhiãöu låïp gaûch. Trung tám thaình phäú laì cung âiãûn vaì nhaì thåì (Ziggurat) xáy theo kiãøu kim tæû thaïp dáût cáúp cao âãún 90m. Bãn caûnh thaình phäú laì væåìn treo Babylon näøi tiãúng, mäüt trong baíy kyì quan cuía thãú giåïi cäø âaûi. Màûc duì khäng coï báút cæï bàòng chæïng khoa hoüc cuû thãø naìo vãö sæû täön taûi, væåìn treo Babylon mang theo ráút nhiãöu truyãön thuyãút, thå ca vaì nhæîng låìi ca ngåüi nhæ laì mäüt thiãn âuåìng giæîa sa maûc. Mäüt trong nhæîng nhaì thå La Maî âaî mä taí laûi væåìn treo Babylon nhæ mäüt hãû thäúng sán dáût cáúp våïi båì tæåìng daìy 7,6m trong chæïa âáút âuí chäù cho caí caïc cáy låïn. Væåìn treo nàòm saït båì säng, coï bãún taìu, bäön phun næåïc vaì hãû thäúng næåïc tæåïi cáy. e. Caïc vuìng khaïc : 15
16. ÅÍ Trung Quäúc vaìo thãú kyí thæï 3 træåïc CN. Mencius âaî âãö xuáút hãû thäúng quy hoaûch sæí duûng âáút theo bäú cuûc 9 ä vuäng. Mäùi ä coï mäüt chæïc nàng riãng, mäùi caûnh daìi khoaíng 1000 bæåïc. Caïch bäú trê theo kiãøu phán lä naìy cuîng âæåüc æïng duûng cho Bàõc Kinh vãö sau. Bàõc Kinh hçnh thaình tæì 2.400 nàm træåïc CN vaì tråí thaình thuí âä Trung Quäúc nàm 878 sau CN. ÁÚn Âäü cuîng coï nhæîng thaình phäú âæåüc hçnh thaình tæì 3000 nàm træåïc CN. Thaình phäú cuîng âæåüc xáy dæûng theo kiãøu phán lä. Nhiãöu nåi khaïc trãn thãú giåïi caïc âiãøm dán cæ âä thë cuîng coï xuáút hiãûn nhæng n oïi chung caïc âä thë naìy khäng âãø laûi nhæîng tênh cháút âiãøn hçnh. 2.2.2 Âä thë thåìi trung âaûi : Noïi chung caïc âä thë cuía thåìi kyì trung âaûi phaït triãøn cháûm, bäú cuûc thaình phäú läün xäün, phaït triãøn tæû phaït, thiãúu quy hoaûch vaì mäi træåìng âä thë khäng håüp lyï. Âä thë thåìi trung âaûi xuáút hiãûn chuí yãúu vaìo âáöu cäng nguyãn thuäüc chãú âäü phong kiãún. Máu thuáøn giæîa giai cáúp thäúng trë vaì nhán dán âaî dáùn âãún nhiãöu cuäüc khåíi nghéa. Chãú âäü chiãúm hæîu nä lãû dáön dáön âi vaìo con âæåìng tan raî, xaî häüi phong kiãún bàõt âáöu âæåüc hçnh thaình, dæûa chuí yãúu vaìo nãön kinh tãú tiãøu näng åí näng thän. Do sæû tan raî cuía nãön kinh tãú chiãúm hæîu nä lãû, dán cæ âaî råìi khoíi caïc âä thë vãö näng thän âãø saín xuáút, thaình phäú trong giai âoaûn vaìi tràm nàm cuäúi cuìng cuía âãú quäúc La Maî âaî máút hãút quyãön læûc thäúng trë näng thän. Xaî häüi phong kiãún trong giai âoaûn âáöu mang tênh cháút tæû cung tæû cáúp dæûa trãn nãön saín xuáút näng nghiãûp. Chiãún tranh liãn miãn, xaî häüi khäng äøn âënh âaî kçm haîm sæû phaït triãøn cuía âä thë. Quy mä cuía thaình phäú thåìi âoï nhoí, khäng væåüt quaï 5 âãún 10.000 ngæåìi. 16
17. Maîi âãún thãú kyí XII thuí cäng nghiãûp xuáút hiãûn maûnh âaî kêch thêch sæû phaït triãøn caïc âä thë. Viãûc trao âäøi haìng hoaï vaì giao læu âæåìng thuyí giæîa caïc vuìng âaî xuáút hiãûn nhiãöu âä thë caíng vaì caïc âä thë nàòm trãn âáöu mäúi giao thäng. Caïc thaình phäú naìy thæåìng âæåüc xáy dæûng åí nhæîng vë trê tæång âäúi coï låüi thãú vãö váún âãö baío vãû. Caïc cäng trçnh nhaì thåì vaì caïc dinh thæû cuía vua chuïa âaî tråí thaình nhæîng cäng trçnh troüng tám trong bäú cuûc cuía âä thë. Nãön vàn hoaï Phuûc hæng åí thãú kè thæï XV, XVI gàõn liãön våïi sæû chuyãøn tiãúp xaî häüi tæì phong kiãún sang tæ baín, quy hoaûch âä thë thåìi kyì naìy âaî phaín aïnh nhæîng nhu cáöu cuía xaî häüi måïi vaì âaî phaït triãøn maûnh åí Cháu Áu. ÅÍ YÏ bãn caûnh caïc âäö aïn caíi taûo, måí räüng thaình phäú thåìi Phuûc hæng, caïc xu hæåïng nghiãn cæïu, caïc lyï thuyãút måïi vãö quy hoaûch âaî âæåüc xuáút hiãûn. Næåïc Phaïp laì mäüt trong nhæîng trung tám vàn hoaï quan troüng cuía thåìi kyì phuûc hæng åí Cháu Áu. Haìng loaût nhæîng âaûi läü, quaíng træåìng Thàõng Låüi, quaíng træåìng Hoaì Håüp. ÅÍ mäüt säú næåïc khaïc, viãûc xáy dæûng thaình phäú Pãtecbua åí Nga, thaình phäú London åí Anh hay Roma åí YÏ måí âáöu cho mäüt giai âoaûn måïi trong lëch sæí phaït triãøn âä thë. ÅÍ Cháu AÏ, xaî häüi phong kiãún táûp trung keïo daìi ráút láu vaì âaî âæåüc thäúng nháút tæì sau âåìi Táön. ÅÍ Trung Quäúc thaình phäú laì chäù åí cuía caïc vua chuïa phong kiãún, laì trung tám chênh trë vàn hoaï cuía giai cáúp thäúng trë, coï quy mä tæång âäúi låïn, thæåìng âæåüc xáy dæûng theo kiãøu thaình, quaïch. “Thaình” chè bäü pháûn trung tám xáy dæûng kiãn cäú bao quanh cung âiãûn cuía vua vaì quyï täüc. “Quaïch” laì tæåìng thaình baío vãû bao quanh phêa ngoaìi khu væûc dán cæ. Træåìng An thåìi Táy haïn laì thaình phäú trung tám thæång maûi chênh trë låïn nháút Trung Quäúc, quy mä thaình phäú låïn hån 4 láön so våïi thaình phäú La Maî åí Cháu Áu âæång thåìi, coï bäú cuûc quy hoaûch táûp trung, biãøu hiãûn roî tæ tæåíng phong kiãún, âãö cao giai cáúp thäúng trë. Cung thaình vaì væåìn cáúm chiãúm pháön chuí yãúu 17
18. cuía thaình phäú, nhaì åí cuía vua quan vaì caïc quyï täüc chiãúm hai khu phêa Âäng Hoaìng thaình coìn bãn ngoaìi phêa Nam laì khu åí cuía nhán dán . 2.2.3 Âä thë thåìi cáûn âaûi : Maîi âãún giæîa thãú kyí thæï XVIII cuäüc caïch maûng cäng nghiãûp ra âåìi âaî thuïc âáøy saín xuáút phaït triãøn, caïc xê nghiãûp cäng nghiãûp phaït triãøn maûnh, nhiãöu ngaình cäng nghiãûp låïn ra âåìi âaî thu huït nhiãöu nhán læûc vaìo saín xuáút. Caïc khu nhaì åí moüc lãn nhanh choïng bãn caûnh caïc khu væûc saín xuáút. ÅÍ caïc næåïc cäng nghiãûp phaït triãøn nhæ Anh, Phaïp, Âæïc, Myî dán säú âä thë tàng lãn ráút nhanh. Tæì nhæîng nàm âáöu cuía thãú kyí XIX, dán säú âä thë åí Anh chiãúm tåïi 32%. Nàm 1921 dán säú âä thë åí Anh âaî xáúp xè 80%. ÅÍ Myî, dán säú âä thë nàm 1801 laì 4% vaì cho âãún nàm 1921 con säú naìy âaî trãn 51%. TÈ LÃÛ DÁN SÄÚ ÂÄ THË MÄÜT SÄÚ NÆÅÏC Tãn næåïc Nàm 1081 1851 1881 1901 1921 Anh 32% 50,1% 67,9% 78,0% 79,3% Phaïp 20,5% 25,5% 34,8% 40,1% 46,7% Âæïc - - 41,4% 54,3% 62,4% Myî 4% 12,5% 28,6% 46% 51,4% Sæû hçnh thaình vaì phaït triãøn thaình phäú trong thåìi kyì naìy chëu aính hæåíng cuía nhæîng máu thuáøn saín xuáút vaì quan hãû saín xuáút. Tênh tæû phaït cuía nãön kinh tãú thë træåìng trong sæû phán bäú sæïc saín xuáút dáùn tåïi sæû phaït triãøn vaì phán bäú thaình phäú khäng âäöng âãöu, vê duû : miãön Âäng Bàõc næåïc Myî, khu cäng nghiãûp Philadenfia vaì Chicagä, chè chiãúm 14% diãûn têch caí næåïc nhæng giaï trë saín pháøm laìm ra chiãúm tåïi 75% täøng thu nháûp quäúc dán. Caïc thaình phäú låïn coï säú dán táûp trung cao âaî xuáút hiãûn nhæ New York : 5 triãûu ngæåìi (1920). London gáön 5 triãûu ngæåìi, Berlin trãn 4 triãûu ngæåìi. DÁN SÄÚ CAÏC ÂÄ THË LÅÏN 18
19. (Âån vë : Ngaìn ngæåìi) Tãn Nàm Thaình phäú 1800 1850 1900 1920 London 865 2363 4536 4483 Paris 545 1053 2714 2806 Berlin 172 419 1889 4024 NewYork 79 696 3437 5620 Caïc váún âãö máu thuáøn vaì báút håüp lyï trong täø chæïc khäng gian âä thë âaî naíy sinh ráút nhiãöu do sæû phaït triãøn äö aût cuía caïc âä thë trong thåìi kyì naìy. Váún âãö nhaì åí khäng âæåüc giaíi quyãút mäüt caïch âáöy âuí, âàûc biãût laì caïc khu nhaì åí daình cho ngæåìi lao âäüng thæåìng thiãúu täø chæïc, chàõp vaï, hçnh thæc ngheìo naìn, âiãöu kiãûn säúng khäng âáöy âuí, thiãúu vãû sinh; caïc khu åí nhiãöu nåi bë khuíng hoaíng nghiãm troüng. Caïc khu cäng trçnh cäng nghiãûp xáy dæûng tæû phaït, khäng theo quy hoaûch laûi chiãúm nhæîng khu âáút täút trong thaình phäú, nhiãöu cäng trçnh xáy dæûng saït båì säng, tháûm chê ngay saït khu trung tám laìm cho mäi træåìng säúng åí âä thë bë aính hæåíng nghiãm troüng. Viãûc âáöu cå âáút âai âaî laìm cho giaï âáút xáy dæûng thaình phäú tàng voüt, máût âäü xáy dæûng cao vaì caïc cäng trçnh kiãún truïc âaî phaït triãøn theo chiãöu cao. Nhiãöu thaình phäú tháûm chê khäng coï khu âáút träúng âãø träöng cáy xanh. Do sæû khuíng hoaíng vãö xáy dæûng vaì sæû máút cán âäúi trong thaình phäú åí caïc næåïc tæ baín phaït triãøn tæì næía thãú kyí thæï XIX, ngæåìi ta âaî tiãún haình haìng loaût cäng cuäüc caíi taûo caïc âä thë, âàûc biãût laì åí Phaïp vaì åí Nga (Paris vaì Petescbua). Våïi caïc lyï do trãn, tæì cuäúi thãú kyí XIX âãún âáöu thãú kyí XX, haìng loaût tæ tæåíng måïi vaì quan âiãøm âaî xuáút hiãûn, måí âáöu cho sæû phaït triãøn cuía ngaình quy hoaûch âä thë hiãûn âaûi. 2.3 Khaïi quaït quaï trçnh phaït triãøn âä thë Viãût Nam : 2.3.1 Tçnh hçnh phaït triãøn caïc âiãøm dán cæ âä thë âãún thãú kyí thæï XVIII: 19
20. Dáúu vãút âä thë âáöu tiãn åí næåïc ta laì thaình Cäø Loa hay coìn âæåüc goüi laì Loa thaình cuía An Dæång Væång åí taí ngaûn säng Häöng. Loa thaình laì âä thë âáöu tiãn âæåüc xáy dæûng vaìo nàm 25 træåïc CN, laì trung tám chênh trë cuía næåïc Áu Laûc. Chiãöu daìi cuía ba tæåìng thaình chênh daìi trãn 16km coï haìo sáu bao boüc näúi liãön våïi säng Häöng âaî laìm tàng khaí nàng phoìng thuí cuía Thaình. Ngoaìi caïc cung âiãûn cuía vua vaì caïc traûi lênh, trong thaình coìn coï nhaì cuía dán thæåìng. Âáy laì âiãøm dán cæ táûp trung âäng nháút luïc báúy giåì, dán säú æåïc tênh tåïi haìng ngaìn ngæåìi. Trong thåìi kyì Bàõc thuäüc, mäüt säú thaình thë khaïc nhau mang tênh cháút quán sæû vaì thæång maûi nhæ thaình Lung Láu, thaình Long Biãn, Tæì Phäú, Baûch Træåíng cuîng âæåüc hçnh thaình. Mäüt trong nhæîng âä thë låïn nháút thåìi Bàõc thuäüc âãún thãú kyí XIX laì thaình Täúng Bçnh (Haì Näüi ngaìy nay). Sæí cheïp ràòng nàm 865 tæåïng Cao Âiãön (Trung Quäúc) âaî måí räüng thaình âãø chäúng quán khåíi nghéa. Thaình daìi 1982,5 træåüng (7930m), cao 2,5 træåüng (10m), trãn tæåìng thaình coï 55 âiãøm canh. Mäüt vaìi âoaûn thaình coìn soït laûi cho âãún ngaìy nay. Nàm 1010 sau khi äøn âënh tçnh hçnh chênh trë trong næåïc, Lyï Thaïi Täø âaî quyãút âënh dåìi âä vãö trung tám Âaûi La (trong thaình Täúng Bçnh cuî) vaì âäøi tãn laì Thàng Long. Âáy cuîng laì caïi mäúc khai sinh cho thaình phäú Haì Näüi ngaìy nay. Tæì âoï Thàng Long phaït triãøn maûnh vãö táút caí caïc màût kinh tãú, xaî häüi, vàn hoaï vaì âaî tråí thaình mäüt âä thë coï mäüt vë trê quan troüng nháút trong caí næåïc. Thàng Long coï hãû thäúng thaình daìi 25 km bao boüc xung quanh khu væûc cung âçnh vaì caïc âiãøm dán cæ, laì nhæîng dáúu hiãûu âáöu tiãn cuía âä thë hoaï âäüc âaïo. Ngoaìi ra, nhiãöu cäng trçnh âæåüc xáy dæûng trong thaình nhæ caïc âãön chuìa, miãúu maûo. Âáy laì thåìi kyì thënh væåüng nháút cuía nãön phong kiãún Viãût Nam, ráút nhiãöu âãön chuìa, baío thaïp âæåüc xáy dæûng vaìo thåìi kyì naìy nhæ : 950 ngäi chuìa âæåüc xáy dæûng vaìo nàm 1031 dæåïi sæû 20
21. âaìi thoü cuía nhaì vua. Chuìa Diãn Hæûu (chuìa Mäüt Cäüt) xáy vaìo nàm 1049 - Chuìa Diãn Hæûu âaïnh dáúu mäüt bæåïc phaït triãøn cao vãö nghãû thuáût kiãún truïc luïc báúy giåì vaì cho âãún ngaìy nay noï váùn laì mäüt biãøu tæåüng trong traïi tim Haì Näüi. Nàm 1954 træåïc khi ruït chaûy thæûc dán Phaïp âaî âàût mçn phaï huyí. Ngay sau âoï vaìo nàm 1955 chuìa âaî âæåüc xáy dæûng laûi. Mäüt âiãöu âaïng chuï yï trong quy hoaûch phaït triãøn âä thë luïc báúy giåì laì viãûc xáy dæûng khu Vàn Miãúu nàm 1070, âæåüc goüi laì Quäúc Tæí Giaïm vaìo nàm 1076. Laì khu âaûi hoüc âáöu tiãn åí Viãût Nam, âáy thæûc sæû laì chäù choün nhán taìi cuía âáút næåïc, haìng nàm coï haìng ngaìn ngæåìi âãún xin hoüc vaì dæû thi. Trãn 82 bia Tiãún sé baíng âaï ghi laûi caïc danh nhán, caïc nhaì baïc hoüc âaî chæïng toí sæû quan tám âàûc biãût cuía Nhaì næåïc luïc báúy giåì vãö màût vàn hoaï giaïo duûc vaì âaî laìm cho Viãût Nam mäüt thåìi raûng råî. Dæåïi thåìi phong kiãún, åí næåïc ta nhiãöu loaûi âä thë khaïc cuîng âaî hçnh thaình. Âoï laì nåi âoïng âä chênh cuía vua chuïa phong kiãún nhæ thaình Hoa Læ (kinh âä cuía nhaì Âinh), thaình Táy Âä (kinh âä cuía nhaì Häö), thaình Phuï Xuán (kinh âä cuía nhaì Nguyãùn), laì nhæîng trung tám chênh trë quan troüng. Thaình Táy Âä (thaình nhaì Häö) âæåüc xáy dæûng ráút kiãn cäú, phêa ngoaìi âæåüc gheïp âaï trãn mäüt khu âáút bàòng phàóng åí Thanh Hoaï coï hçnh vuäng, mäùi caûnh daìi 500m. Cäøng thaình laì ba voìm gheïp âaï ráút âeûp coï kyî thuáût cao ráút cäng phu. Coï nhæîng phiãún âaï daìi tåïi 7 meït, cao 1,5 meït, nàûng tåïi 15 táún åí cäøng ra vaìo. Sau chiãún thàõng quán Minh, Lã Låüi xáy dæûng laûi âáút næåïc. Âä thë Viãût Nam dæåïi thåìi báúy giåì âaî phaït triãøn ráút maûnh, âàûc biãût Thàng Long laì nåi âoïng âä cuía triãöu Lã vaì tæì âoï (1430) Thàng Long coï tãn laì Âäng Kinh. Thàng Long âæåüc tu sæía tæì cung âiãûn, âãön âaìi âãún Hoaìng thaình vaì La thaình. Diãûn têch Hoaìng thaình räüng hån nhiãöu so våïi thåìi Lyï - Tráön. Theo baín âäö cuía Häöng Âæïc veî nàm 1470, âëa giåïi cuía Hoaìng 21
22. thaình gäöm Hoaìng thaình âåìi Lyï - Tráön cäüng våïi pháön måí räüng åí phêa Âäng ra tåïi táûn båì säng Häöng. ÅÍ chênh giæîa Hoaìng thaình laì âiãûn Kênh Thiãn: nåi vua häüi hoüp våïi caïc âaûi tháön, bãn phaíi laì âiãûn Chê Thiãûu, bãn traïi laì âiãûn Chê Kênh, phêa sau laì âiãûn Vaûn Thoü, phêa træåïc laì âiãûn Thë Triãöu nåi caïc quan vaìo cháöu vua, tæì âoï nhçn ra phêa ngoaìi laì cæía Âoan Män. Cung âiãûn cuía Hoaìng Thaïi Tæí åí hæåïng Âäng goüi laì Âäng cung, phêa træåïc Âäng cung laì Thaïi miãúu thaình bäú cuûc theo hãû truûc vuäng, láúy âiãûn Kênh Thiãn laìm chuáøn. Caïc cäng trçnh chênh âæåüc âàût theo hæåïng Bàõc - Nam, caïc cung âiãûn âæåüc xáy dæûng ráút âeûp. Phêa Nam Hoaìng thaình laì khu væûc quan laûi gáön cæía Âaûi Hæng, Lã Thaïnh Täng âaî cho xáy dæûng viãûn Âaûi Láu cho caïc quan nghè luïc vaìo cháöu, xáy âçnh Quaíng Vàn laì nåi yãút thi caïc phaïp lãûnh cuía triãöu âçnh. Nhiãöu âãön chuìa âæåüc xáy dæûng thåìi âoï coìn læu âãún ngaìy nay nhæ âãön Ngoüc Sån, âãön Baì Kiãûu, chuìa Tráön Quäúc, chuìa Kim Liãn, Vàn Miãúu âæåüc xáy dæûng laûi vaì måí räüng thaình khu âaûi hoüc låïn nháút thåìi phong kiãún. Ngoaìi Hoaìng thaình, phäú phæåìng âæåüc phaït triãøn, hoaût âäüng thæång maûi ngaìy caìng maûnh meî, caïc cæía hiãûu buän cuía ngæåìi Haì Lan, Anh moüc doüc theo säng. Vaìo thãú kyí XVII, khu dán cæ âaî coï nhaì hai táöng, nhiãöu nhaì laìm thãm gaïc læíng âãö phoìng luût läüi. Nhæ ngæåìi phæång Táy âaî nháûn xeït : Thàng Long vaìo thãú kyí XVII laì âä thë låïn åí Cháu AÏ. ÅÍ âáy coï nhiãöu phæåìng chuyãn saín xuáút caïc màût haìng thuí cäng, coï nhæîng phæåìng näøi tiãúng nhæ nghãö laìm giáúy åí phæåìng Yãn Thaïi, nghãö dãût vaíi åí Thuyñ Chæång, nhuäüm âiãöu tå luûa åí Haìng Âaìo dán säú trong thaình ngaìy caìng âäng. Thàng Long luïc báúy giåì thæûc sæû khäng coìn giæî maîi kinh thaình kiãøu phong kiãún maì âaî tråí thaình mäüt trung tám vàn hoaï, saín xuáút vaì thæång maûi âãø phaït triãøn 22
23. thaình mäüt âä thë låïn. Âä thë khängcoìn phaït triãøn boï heûp trong khu væûc Hoaìng Thaình maì âaî måí räüng maûnh ra phêa ngoaìi, chiãúm nhæîng khu âáút räüng låïn, khai thaïc caính quan cuía häö Hoaìn Kiãúm. Âãún nàm 1728 Trënh Giang âaî cho cuíng cäú xáy dæûng caïc cung âiãûn ngáöm åí phêa Nam cuía Häö, khu væûc naìy tråí thaình mäüt trung tám quan troüng cuía Âä thaình. 2.3.2 Âä thë thåìi nhaì Nguyãùn : Tæì âáöu thãú kyí XVIII âãún giæîa thãú kyí XIX, khi caïc næåïc cháu Áu âaî coï nãön kinh tãú låïn maûnh, vàn minh thç Viãût Nam váùn laì næåïc näng nghiãûp laûc háûu. Nhæng âiãöu luáût phong kiãún ngàût ngheìo âaî kçm haîm sæû phaït triãøn cuía âáút næåïc, kãø caí trong lénh væûc kiãún truïc, quy hoaûch vaì xáy dæûng. Dán säú âä thë luïc báúy giåì chè chiãúm khoaíng 1% dán säú caí næåïc. Âáöu thãú kyí XIX mäüt âiãøm dán cæ låïn cuía Viãût Nam laì Haì Tiãn âaî bàõt âáöu phaït triãøn maûnh nhåì sæû di dán vaìo miãön Bàõc, Trung Quäúc, Campuchia vaì Thaïi Lan. Vãö sau, do chiãún tranh hoü âaî boí chaûy vãö táûp trung taûi khu væûc chåü Låïn vaì mäüt âiãøm dán cæ âä thë âäng âuïc måïi âaî âæåüc hçnh thaình, cuìng våïi thaình Gia Âënh taûo nãn mäüt khu væûc sáöm uáút âàût nãön moïng cho sæû phaït triãøn thaình phäú Saìi Goìn sau naìy. Nàm 1865 Saìi Goìn âaî tråí thaình mäüt âiãøm âä thë låïn cuía miãön Nam Viãût Nam. Nguyãùn Aïnh âaî choün Huãú laìm Thuí âä sau khi giaình âæåüc chênh quyãön. Thaình phäú Huãú bàõt âáöu âæåüc xáy dæûng vaìo nàm 1830 åí khu væûc Chaïnh Dinh. Quy hoaûch thaình Huãú âaî dæûa trãn nguyãn tàõc thiãút kãú cuía thaình phäú kiãún truïc sæ Vaubae do Nhaì truyãön âaûo Phaïp Adevan chè huy. Thaình Huãú coï hçnh vuäng âæåüc caíi biãún måí räüng åí caïc traûm canh, mäùi caûnh daìi 2235 m. Vç muäún giæî âæåüc nguyãn tàõc âäúi xæïng nãn ngæåìi ta khäng låüi duûng âæåüc hãút âiãöu kiãûn tæû nhiãn åí âäön Mang Caï. Thaình Huãú nàòm trãn båì säng Hæång, thaình cao 6m, daìy 20m, xung quanh coï haìo bao boüc sáu tåïi 4m, coï nåi haìo räüng tåïi 60m. 23
24. Trong thaình, caïc cung âiãûn cuía nhaì vua âæåüc bäú trê theo hãû âäúi xæïng. Xung quanh Cáúm thaình laì cung thaình, laì nåi xáy dæûng caïc cung âiãûn, nåi laìm viãûc cuía caïc quan laûi phong kiãún, pháön sau cuía thaình so våïi båì säng Hæång laì khu åí. Trong thaình khäng coï nhaì cao táöng vaì kiãøu kiãún truïc âäö säü, xáy dæûng theo kiãøu truyãön thäúng, nhaì bàòng gäù. Dæåïi thåìi nhaì Nguyãùn coï quy âënh ráút chàût cheî vãö xáy dæûng : nhaì dán khäng âæåüc giäúng vaì cao hån nhaì cuía vua quan phong kiãún. Hãû thäúng âæåìng saï cå baín âæåüc xáy dæûng theo hãû hçnh hoüc ä cåì, trãn truûc chênh coï cäüt cåì cao ba táöng vaì cäøng chênh cuía thaình våïi kiãún truïc ráút phong phuï. Täøng thãø quy hoaûch kiãún truïc cäú âä Huãú âæåüc bäú trê dæûa trãn thuyãút phong thuyí khaï máùu mæûc. Kinh thaình âæåüc láúy laìm chuí thãø trong bäú cuûc toaìn âä thë, hçnh vuäng cuía kinh thaình tæåüng træng cho âáút våïi ba låïp thaình (Kinh thaình, Hoaìng thaình vaì Tæí Cáúm thaình). Hoaìng thaình coìn goi laì Âaûi näüi coï Tæí Cáúm thaình vaì haìng nàm cäng trçnh kiãún truïc låïn nhoí, bäú cuûc theo truûc hæåïng tám laì âiãûn Thaïi Hoaì nhçn thàóng ra nuïi Ngæû Bçnh vaì âãön Nam Giao, træåïc màût laì quaíng træåìng. Âãön Nam Giao laì khu væûc du ngoaûn cuía vua âæåüc âàût bãn kia båì säng Hæång, åí phêa Nam cuía kinh thaình (tênh tæì cæía chênh cuía Thaình). Âãön coï hçnh troìn tæåüng træng cho màût tråìi. ÅÍ bãn kia säng Hæång, âäúi diãûn våïi kinh thaình Huãú laì khu phoï Táy. Doüc båì säng Hæång coï caïc daíi cáy xanh. Dæåïi thåìi nhaì Nguyãùn, caïc âä thë khaïc cuîng âaî bàõt âáöu phaït triãøn. Nguyãùn Aïnh âaî cho xáy dæûng laûi thaình Haì Näüi vaì khu væûc Quäúc Tæí Giaïm âãø cuíng cäú chênh quyãön åí phæång Bàõc. Haìng loaût caïc tènh thaình âæåüc xáy dæûng khàõp nåi trãn toaìn quäúc âàût nãön moïng cho hãû thäúng quaín lyï haình chênh cuía triãöu âçnh. Haìng loaût thaình quaïch âæåüc xáy dæûng åí caïc tènh lyñ thåìi âoï cuîng laì âiãøm xuáút phaït âáöu tiãn cuía hãû thäúng âä thë åí Viãût Nam. Âä thë thåìi naìy chuí yãúu chè phaït triãøn hãû thäúng haình chênh, quyãön læûc 24
25. quäúc gia phong kiãún våïi thaình quaïch bao quanh coï taïc duûng baío vãû. Mäüt säú êt nåi thaình xáy bàòng gaûch kiãn cäú coìn laûi åí háöu hãút caïc nåi khaïc thaình âæåüc âàõp bàòng âáút nãn êt täön taûi cho âãún ngaìy nay. Trong thaình caïc cäng trçnh nhaì åí, nåi laìm viãûc cuía quan laûi vaì caïc traûi lênh âæåüc xáy dæûng. Phêa ngoaìi thaình laì caïc khu dán cæ vaì phäú phæåìng buän baïn cuía dán thæåìng. Våïi hçnh thæïc âoï âä thë âaî thãø hiãûn roî sæû caïch biãût giæîa chênh quyãön vaì dán trong cáúu truïc âä thë. Caïc daûng thaình quaïch thåìi kyì âoï coï thãø phán biãût nhæ sau : - Loaûi hçnh vuäng : Vãö cå baín loaûi naìy giæî âuåüc âàûc âiãøm truyãön thäúng thaình cuía AÏ Âäng nhæ kiãøu thaình nhaì Häö. Sæû biãún daûng cuía noï âæåüc thãø hiãûn qua viãûc bäø sung thãm caïc traûm gaïc trãn tæìng âoaûn thaình hay cäøng thaình nhæ thaình Huãú, thaình Gia Âënh - Loaûi hçnh vuäng våïi caïc cung måí räüng åí giæîa caïc caûnh thaình kãút håüp våïi cäøng thaình nhæ thaình Sån Táy, Cao Bàòng - Loaûi hçnh vuäng âæåüc thàõt laûi åí giæîa caïc caûnh taûo nãn caïc goïc nhoün åí goïc thaình vaì mäüt säú biãún daûng nhoí åí giæîa caïc caûnh. Loaûi naìy váùn giæî âæåüc hçnh aính cuía hçnh vuäng ban âáöu vaì âæåüc trau chuäút theo mäüt nghãû thuáût riãng cho phong phuï (thaình Bàõc Giang, Phuï Yãn, Bçnh Âënh, Quaíng Ngaîi ). - Loaûi hçnh âa giaïc 5, 6 caûnh hoàûc hån næîa, loaûi naìy hoaìn toaìn xa laû våïi caïc loaûi thaình cuía phæång Âäng, âáy chênh laì loaûi thaình âæåüc xáy dæûng ráûp khuän yï âäö cuía caïc loaûi thaình phäú lyï tæåíng thåìi Phuûc hæng Cháu Áu. Thåìi Phaïp thuäüc, ngoaìi caïc khu væûc thaình quaïch, caïc khu dán cæ bàõt âáöu phaït triãøn, phäú saï xuáút hiãûn. Nhiãöu âä thë âaî tråí thaình nhæîng trung tám thæång maûi låïn vaì dáön dáön láún aït caí khu væûc thaình quaïch, tháûm chê coï nåi âaî máút hàón ranh giåïi. Dæåïi sæû thäúng trë cuía thæûc dán Phaïp våïi chênh saïch khai thaïc caïc nguäön taìi nguyãn åí thuäüc âëa 25
26. âaî xuáút hiãûn mäüt loaût caïc âä thë måïi mang tênh cháút khai thaïc, thæång maûi, cäng nghiãûp, nghè ngåi giaíi trê. Vê duû nhæ : Hoìn Gai, Cáøm Phaí, Laìo Cai (thaình phäú khai thaïc); Haíi Phoìng, Âaì Nàông, Saìi Goìn, Nam Âënh, Vinh (thaình phäú cäng nghiãûp thæång maûi); Âaì Laût, Sapa, Tam Âaío (thaình phäú nghè ngåi giaíi trê). Trong thåìi kyì naìy yãúu täú cäng nghiãûp vaì nháút laì yãúu täú thæång maûi âaî coï taïc âäüng thuïc âáøy maûnh meî sæû phaït triãøn cuía caïc âä thë trong toaìn quäúc. 3. §« thÞ ho¸ & qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®« thÞ hãa trªn thÕ giíi: 3.1 Sù ph¸t triÓn cña KHKT & §« thÞ: 3.1.1 Khaïi niãûm âä thë hoaï : Âä thë hoaï laì quaï trçnh táûp trung dán säú vaìo caïc âä thë, laì sæû hçnh thaình nhanh choïng caïc âiãøm dán cæ âä thë, trãn cå såí phaït triãøn saín xuáút vaì âåìi säúng. Khaïi niãûm vãö âä thë hoaï ráút âa daûng, båíi vç âä thë hoaï chæïa âæûng nhiãöu hiãûn tæåüng vaì biãøu hiãûn khaïc nhau trong quaï trçnh phaït triãøn. Caïc nhaì khoa hoüc xem xeït vaì quan saït hiãûn tæåüng âä thë hoaï tæì nhiãöu goïc âäü khaïc nhau. Quaï trçnh âä thë hoaï laì quaï trçnh cäng nghiãûp hoaï âáút næåïc. Vç váûy cuîng coï ngæåìi cho ràòng âä thë hoaï laì ngæåìi baûn âäöng haình cuía cäng nhiãûp hoaï. Quaï trçnh âä thë hoaï cuîng laì quaï trçnh biãún âäøi sáu sàõc vãö cå cáúu saín xuáút, cå cáúu nghãö nghiãûp, cå cáúu täø chæïc sinh hoaût xaî häüi, cå cáúu täø chæïc khäng gian kiãún truïc xáy dæûng tæì daûng näng thän sang thaình thë. Mæïc âäü âä thë hoaï âæåüc tênh bàòng tè lãû pháön tràm säú dán âä thë so våïi täøng dán säú toaìn quäúc hay vuìng. Tè lãû dán säú âä thë âæåüc coi nhæ thæåïc âo vãö âä thë hoaï âãø so saïnh mæïc âäü âä thë hoaï giæîa caïc næåïc våïi nhau hoàûc caïc vuìng khaïc nhau trong mäüt næåïc. Tuy nhiãn, tè lãû pháön tràm dán säú âä thë khäng phaín aïnh âuí mæïc âäü âä thë hoaï cuía caïc næåïc. Quaï trçnh âä thë hoaï cuîng laì mäüt quaï trçnh phaït triãøn vãö kinh tã, ú xaî häüi, 26
27. vàn hoaï vaì khäng gian kiãún truïc. Noï gàõn liãön våïi tiãún bäü cuía khoa hoüc kyî thuáût vaì sæû phaït triãøn cuía caïc ngaình nghãö måïi. Quaï trçnh âä thë hoaï coï thãø âæåüc chia thaình 3 thåìi kyì : - Thåìi kyì tiãön cäng nghiãûp (træåïc thãú kyí XVIII) : Âä thë hoaï phaït triãøn mang âàûc træng cuía nãön vàn minh näng nghiãûp. Caïc âä thë phán taïn, quy män nhoí phaït triãøn theo daûng táûp trung, cå cáúu âån giaín. Tênh cháút âä thë luïc báúy giåì chuí yãúu laì haình chênh, thæång nghiãûp, tiãøu thu cäng nghiãpü. - Thåìi kyì cäng nghiãûp : (âãún næía thãú kyí XX) Caïc âä thë phaït triãøn maûnh, song song våïi quaï trçnh cäng nghiãûp hoaï. Cuäüc säúng caïch maûng cäng nghiãûp âaî laìm cho nãön vàn minh âä thë phaït triãøn nhanh choïng, sæû táûp trung saín xuáút vaì dán cæ âaî taûo nãn nhæîng âä thë låïn vaì cæûc låïn. Cå cáúu âä thë phæïc taûp hån, âàûc biãût laì caïc thaình phäú mang nhiãöu chæïc nàng khaïc nhau (næía sau thãú kyí XX) nhæ thuí âä, thaình phäú caíng. Âàûc træng cuía thåìi kyì naìy laì sæû phaït triãøn thiãúu kiãøm soaït cuía caïc thaình phäú. - Thåìi kyì háûu cäng nghiãûp : Sæû phaït triãøn cuía cäng nghãû tin hoüc âaî laìm thay âäøi cå cáúu saín xuáút vaì phæång thæïc sinh hoaût åí caïc âä thë. Khäng gian âä thë coï cå cáúu täø chæïc phæïc taûp, quy mä låïn. Hãû thäúng täø chæïc dán cæ âä thë phaït triãøn theo kiãøu cuûm, chuìm vaì chuäùi. 3.2 HÖ qu¶ cña ®« thÞ ho¸: 3.2.1 HiÖn tîng bïng næ d©n sè ®« thÞ: Âàûc træng cuía thãú giåïi tæì hån mäüt thãú kyí nay laì hiãûn tæåüng gia tàng dán säú mäüt caïch nhanh choïng, näøi báût laì hiãûn tæåüng táûp trung dán cæ vaìo âä thë. Hiãûn tæåüng naìy coìn âæåüc goi laì hiãûn tæåüng buìng näø dán säú. 27
28. Nàm 1800, chè coï 1,7% dán säú thãú giåïi säúng trong caïc âä thë låïn. Nàm 1900 coï 5,6%. Con säú naìy laì 16,9% nàm 1950 vaì 23,5% nàm 1970. Âãún nàm 2000, 51% dáún säú thãú giåïi âæåüc dæû âoaïn laì säúng trong caïc âä thë . SÆÛ PHAÏT TRIÃØN CUÍA DÁN SÄÚ ÂÄ THË THÃÚ GIÅÏI TÆÌ 1800 ÂÃÚN 2000 Nàm Dán säú Dán säú âä thë thãú giåïi Tè lãû dán säú âä thë thãú giåïi (%) thãú giåïi Täøng säú Trong caïc âä Noïi chung Âä thë låïn (triãûu ngæåìi) thë låïn (triãûu ngæåìi) 1800 906 29,3 15,6 3,2 1,7 1985 1171 80,8 20,9 6,9 2,4 1900 1608 224,4 90,8 14,0 5,6 1950 2400 706,4 406,0 29,4 16,9 1960 2995 984,4 602,0 32,9 20,1 1970 3628 1399,4 863,9 38,6 23,5 1980 3848 1780,4 46,2 2000 6500 3350 51,0 (Nguäön : A. Gvimm, thäúng kã cuía LHQ nàm 1977) Dáún säú cuía caïc âä thë vaì cæûc låïn coï täúc âäü tàng træåíng nhanh nháút, âàûc biãût laì åí caïc næåïc âang phaït triãøn. Nàm 1800 chæa coï âä thë låïn tåïi 1.000.000 dán, nàm 1900 coï 15 âä thëvvaì nàm 1976 âaî coï tåïi 178 âä thë. Nàm 1980 trãn thãú giåïi coï khoaíng 20 âä thë coï 5 triãûu dán tråí lãn. Âãún nàm 2000 con säú naìy coï thãø lãn tåïi 79. Theo baïo caïo cuía ngán haìng Thãú giåïi (nàm 1991) : Cháu AÏ : 39 Cháu Myî : 21 Cháu Áu : 9 Cháu Phi : 8 28
29. Cháu Uïc : 2 ÅÍ cháu AÏ, caïc âä thë naìy âæåüc phán bäú nhæ sau : + Trung Quäúc : 12 + ÁÚn Âäü : 8 + Indänãxia : 3 + Thäø Nhé Kyì : 2 + Nháût Baín : 2 + I Ràõc : 1 + Haìn Quäúc : 2 + Pakixtan : 2 + Thaïi Lan : 1 + Viãût Nam : 1 + Bàngladeït : 1 + Häöng Käng : 1 + Philipin : 1 + Mianma : 1 + Iran : 1 Hiãûn nay dán säú âä thë thãú giåïi khäng ngæìng gia tàng vaì coï nhæîng âàûc âiãøm sau âáy : - Dán säú âä thë åí caïc næåïc âang phaït triãøn seî væåüt dán säú âä thë caïc næåïc phaït triãøn. Nàm 1970 dán säú âä thë åí caïc næåïc phaït triãøn låïn hån dán säú âä thë caïc næåïc âang phaït triãøn 30 triãûu ngæåìi; chè 5 nàm sau dán säú âä thë caïc næåïc âang phaït triãøn âaî væåüt dán säú âä thë caïc næåïc phaït triãøn 50 triãûu ngæåìi, nàm 1985 con säú naìy laì 300 triãûu; dæû tênh âãún nàm 2000 seî gáúp 3 láön vaì vaìo nàm 2025 seî gáúp 4 láön so våïi nàm 1985 - Dán säú caïc thaình phäú cæûc låïn seî tiãúp tuûc gia tàng, tè lãû dán säú âä thë åí caïc thaình phäú cæûc låïn cuía caïc næåïc âang phaït triãøn seî cao hån caïc næåïc phaït triãøn. Dæû tênh âãún nàm 2000 seî coï 5 siãu thë thaình phäú coï säú dán trãn 15 triãûu ngæåìi, trong âoï coï 4 thaình phäú åí caïc næåïc âang phaït triãøn. Cháu Myî : Mãxico City (Mexico) : 26,3 triãûu Sao Paolo (Brazin) : 24 triãûu Cháu AÏ : Tokyo/Ykonama (Nháût Baín) : 17,1 triãûu Calcutta (ÁÚn Âäü) : 16,6 triãûu 29
30. Gual Bombay (ÁÚn Âäü) : 16 triãûu Cuäúi thãú kyí naìy, tè lãû gia tàng dán säú âä thë âæåüc dæû kiãún laì âaût cao nháút (2,5%), sang âáöu thãú kyí 21 seî giaím dáön xuäúng dæåïi 2%. Nãúu tênh riãng caïc næåïc âang phaït triãøn thç tè lãû tàng dáön säú âä thë laì 3,5%, nghéa laì cæï sau 20 nàm täøng dán säú âä thë tàng gáúp âäi, trong âoï Cháu Phi coï tè lãû tàng cao nháút 5%/nàm (åí Âäng Phi laì 6,5%). Nguyãn nhán chuí yãúu cuía sæû gia tàng dán säú âä thë åí caïc næåïc âang phaït triãøn laì täúc âäü gia tàng dán säú tæû nhiãn cao. Tè lãû gia tàng dán säú âä thë åí caïc næåïc âang phaït triãøn chæa phaín aïnh âuïng täúc âäü cäng nghiãûp hoaï nhæ træåìng håüp åí caïc næåïc phaït triãøn Cháu Áu. ÅÍ caïc næåïc phaït triãøn sæû nháûp cæ tæì näng thän vaìo khäng âaïng kãø; sæû gia tàng dán säú âä thë chuí yãuï laì tàng tæû nhiãn vaì nháûp cæ quäúc tãú. Mäüt trong nhæîng nguyãn nhán cå baín dáùn âãún sæû tàng nhanh dán säú âä thë åí caïc næåïc âang phaït triãøn laì sæû chãnh lãûch vãö mæïc säúng giæîa âä thë vaì näng thän. 3.2.2 Caïc hçnh thæïc §« thÞ ho¸: a. Âä thë hoïa tàng cæåìng: Xaíy ra åí caïc næåïc phaït triãøn, âä thë hoaï chênh laì quaï trçnh cäng nghiãûp hoïa âáút næåïc, ngaìy caìng náng cao âiãöu kiãûn säúng vaì laìm viãûc, taûo ra cac tiãön âãö cho sæû phaït triãøn kinh tãú xaî häüi, xoïa boí dáön nhæîng máu thuáùn, sæû khaïc biãût cå baín giæîa âä thë vaì näng thän. b. Âä thë hoïa giaí taûo: Xaíy ra åí caïc næåïc âang phaït triãøn, Âä thë hoïa âàûc træng laìì sæû buìng näø vãö dán säú vaì sæû phaït triãøn yãúu keïm cuía ngaình cäng nghiãûp. Máu thuáùn giæîa âä thë vaì näng thän tråí nãn sáu sàõc do sæû phaït triãøn máút cán âäúi cuía caïc âiãøm dán cæ, âàûc biãût laì sæû phaït 30
31. triãøn âäüc quyãön cuía caïc âä thë cæûc låïn, taûo nãn nhæîng hiãûn tæåüng âäüc cæûc trong phaït triãøn âä thë. 3.3 Lý thuyÒt 3 thµnh phÇn kinh tÕ cña Fourastier Lao âäüng khu væûc I (Sector I) : Thaình pháön lao âäüng saín xuáút näng lám ngæ nghiãûp. Thaình pháön lao âäüng naìy chiãúm tè lãû cao åí thåìi kyì tiãön cäng nghiãûp vaì giaím dáön åí caïc giai âoaûn sau : Chiãúm tè lãû tháúp trong ba thaình pháön åí giai âoaûn sau : chiãúm tè lãû tháúp nháút trong ba thaình pháön åí giai âoaûn háûu cäng nghiãûp. Lao âäüng khu væûc II (Sector II) : Bao gäöm læûc læåüng lao âäüng saín xuáút cäng nghiãûp. Thaình pháön lao âäüng naìy phaït triãøn ráút nhanh åí giai âoaûn cäng nghiãûp hoaï, chiãúm tè lãû cao nháút trong giai âoaûn háûu cäng nghiãûp vaì sau âoï giaím dáön do sæû thay thãú trong lao âäüng cäng nghiãûp bàòng tæû âäüng hoaï. Lao âäüng khu væûc III (Sector III) : Bao gäöm caïc thaình pháön lao âäüng khoa hoüc vaì dëch vuû. Theo Fouratieïr thaình pháön naìy tæì chäù chiãúm tè lãû tháúp nháút trong thåìi kyì tiãön cäng nghiãûp âaî tàng dáön vaì cuäúi cuìng chiãúm tè lãû cao nháút trong giai âoaûn vàn minh khoa hoüc kyî thuáût (Háûu cäng nghiãûp). Lyï thuyãút 3 thaình pháön lao âäüng kinh tãú cuía Fourastieïr coï mäüt yï nghéa ráút låïn trong quaï trçnh âä thë hoaï. Muäún biãút trçnh âäü phaït triãøn cuía læûc læåüng saín xuáút cuía mäüt quäúc gia ta chè cáön xem tè lãû lao âäüng giæîa ba khu væûc âoï. Lyï thuyãút naìy cuîng phuì håüp våïi ba thåìi kyì cuía quaï trçnh âä thë hoaï åí háöu heït caïc næåïc trãn thãú giåïi. ch¬ng 3 31
32. mét sè lý lu©n vÒ thiÕt ®« thÞ trªn thÕ giíi & viÖt nam 1. trªn thÕ giíi: 1.1 Lyï luáûn vãö thaình phäú khäng tæåíng : 1.1.1 Robert Owen 1771 -1858 : Mä hçnh âä thë khäng tæåíng cuía Robert Owen trãn cå såí täø chæïc xaî häüi thaình caïc táûp âoaìn nhoí (khoaíng 1.200 ngæåìi) mang tênh cháút âäüc láûp cao. Con ngæåìi säúng trong caïc táûp âoaìn xaî häüi cuía Robert Owen laì con ngæåìi biãút lao âäüng toaìn diãûn : chán tay vaì trê oïc, lao âäüng trãn âäöng ruäüng vaì trong nhaì maïy, coìn laûi hoaût âäüng âåìi säúng, sinh hoaût vàn hoaï giaïo duûc âãöu âæåüc täø chæïc táûp thãø Robert Owen dæû kiãún xáy dæûng âä thë thaình caïc âiãøm dán cæ nhoí. Mäùi âiãøm âæåüc bäú cuûc theo hçnh vuäng chæïa khoaíng 1.200 ngæåìi. Nhaì åí kiãøu táûp thãø âæåüc xáy dæûng kên bäún caûnh, phêa trong bäú trê caïc cäng trçnh phuûc vuû cäng cäüng nhæ nhaì treí, træåìng hoüc, bãûnh viãûn, häüi træåìng, nhaì àn, thæ viãûn, phoìng hoaì nhaûc, sán chåi thãø thao , bãn ngoaìi âæåüc bao boüc båíi khoaíng 1000-1500 acres(1) âáút cäng nghiãûp. N goaìi khu væûc canh taïc cuîng âæåüc bäú trê caïc nhaì maïy, caïc xæåíng thuí cäng. Thaình phäú cuía Robert Owen mang tênh cháút thän xaî, moüi ngæåoç khäng nhæîng chè tham gia saín xuáút trong caïc nhaì maïy, chênh trë phuûc vuû, maì coìn luán phiãn lao âäüng trãn âäöng ruäüng. Rebert Owen âaî thê nghiãûm lyï luáûn cuía mçnh trong thæûc tãú, nàm 1825 Robert Owen âaî mua 30.000 acres åí bang Indian (Myî) âãø xáy dæûng åí âoï thaình phäú âiãøn hçnh “Newharmony” nhæng sau ba nàm yï däö âoï khäng thaình cäng. 1.1.2 Francois Fourier 1772-1837 : Lyï luáûn xáy dæûng âä thë cuía Fourier dæûa trãn cå såí chuí nghéa xaî häüi khäng tæåíng - täø chæïc caïc âiãøm dán cæ måïi theo kiãøu laìng xoïm cäng xaî coï khaí nàng tæû cung, tæû cáúp vaì täø chæïc cuäüc säúng xaî häüi, táûp thãø. Theo quan âiãøm cuía Fourier, caïc 32
33. âiãøm dán cæ måïi naìy seî thay thãú cho caïc thaình phäú, caïc âiãøm dán cæ thän xoïm quen thuäüc. Mäùi mäüt âån vë âä thë cuía Fourier coï säú dán khoaíng 1.600 ngæåìi trong âoï nhaì åí âæåüc täø chæïc theo kiãøu táûp thãø vaì coï âáöy âuí caïc cäng trçnh phuûc vuû cäng cäüng. Nhaì åí vaì cäng trçnh phuûc vuû cäng cäüng âæåüc täø chæïc theo daûng cäng trçnh liãn håüp, näúi våïi nhau bàòng hãû thäúng nhaì cáöu kên coï sæåíi áúm âãø coï thãø sæí duûng thuáûn låüi trong moüi âiãöu kiãûn thåìi tiãút. Bãn ngoaìi thaình phäú cuía Fourier laì âáút âi canh taïc näng nghiãûp vaì khu væûc nhaì åí khoaíng 2000 ha (bçnh quán 1,25 ha/ngæåìi) âãø saín xuáút vaì xáy dæûng caïc biãût thæû cho nhæîng ngæåìi muäún säúng âäüc láûp. Tæ tæåíng cuía Owen laì Fourier âaî âæåüc kãú tuûc trong caïc lyï luáûn quy hoaûch sau naìy âàûc biãût laì lyï luáûn vãö quy hoaûch âån vë åí trong mä hçnh täø chæïc xaî häüi åí âä thë måïi. 1.1.3 William Morris 1834 - 1896 : William Morris laì kiãún truïc sæ, nhaì nghãû sé vaì cuîng laì nhaì hoaût âäüng xaî häüi cuía næåïc Anh. Äng âaî tiãúp thu yï kiãún cuía Robert Owen vaì Fourier, cäø âäüng tæ tæåíng xoïa boíí sæûû caïïch biãûût giæîîa âä thë vaìì näng thän. Quan âiãøm xáy dæûng âä thë cuía William Morris laì xáy dæûng phán taïn trãn toaìn bäü âáút næåïc caïc âiãøm dán cæ nhoí. Äng xaïc minh cho phæång aïn cuía mçnh ràòng âiãûn laì nguäön âäüng læûc cå baín cho moüi hoaût âäüng, seî âi âãún táút caí caïc âiãøm dán cæ trong toaìn quäúc vaì âãún táûn moüi nhaì, cho nãn åí âoï seî laì chäù åí vaì cuîng laì nåi laìm viãûc cuía moüi ngæåìi. William Morris laì mäüt trong nhæîng ngæåìi phaín âäúi maûnh meî sæû phaït triãøn xáy dæûng thaình phäú låïn, âãö cao mäúi quan hãû giæîa con ngæåìi vaì thiãn nhiãn vaì âaî nhçn tháúy vai troì quan troüng cuía viãûc phaït triãøn caïc thaình phäú nhoí. 1.2 Lyï luáûn thaình phäú - væåìn vaì thaình phäú vãû tinh cuía Ebenezer Howard 1850 - 1928 : 33
34. Lyï luáûn thaình phäú - væåìn vaì thaình phäú vãû tinh cuía Ebenezer Howard - Kiãún truïc sæ ngæåìi Anh laì mäüt cäúng hiãún låïn cho lyï luáûn quy hoaûch âä thë hiãûn âaûi. Ebenezer Howard âaî phã phaïn nhæîng hiãûn tæåüng xaî häüi, vàn hoaï, kinh tãú cuía caïc thaình phäú cäng nghiãûp åí næåïc Anh vaì âaî ruït ra kãút luáûn ràòng : Nguyãn nhán cå baín cuía caïc hiãûn tæåüng xáúu laì do sæû táûp trung dán cæ quaï cao vaìo caïc âä thë. Tæ tæåíng cuía caïc hiãûn tæåüng xáúu laì do tæû táûp trung dán cæ quaï cao vaìo caïc âä thë. Tæ tæåíng cuía Robert Owen træåïc âoï våïi caïc âàûc âiãøm dán cæ mang tênh cháút “âä thë näng thän” âäüc láûp, tæû cung, tæû cáúp, mäüt hçnh thæïc cäng xaî kãút håüp giæîa âä thë vaì näng thän. Thaình phäú væåìn cuía Ebenezer Howard âæåüc âãö xæåïng nàm 1896. YÏ âäö tæ tæåíng cuía thaình phäú væåìn vaì thaình phäú vãû tinh âæåüc Ebenezer Howard trçnh baìy trong hai taïc pháøm “Ngaìy mai - con âæåìng hoaì bçnh tåïi caíi caïch xaî häüi” vaì thaình phäú væåìn tæång lai”. Trong âoï âãö cáûp tåïi hæåïng giaíi quyãút vãö khäng gian cuía thaình phäú. Cuû thãø laì : - Phán bäú laûi dán cæ âä thë thaình tæìng âån vë thaình phäú vãû tinh táûp håüp xung quanh thaình phäú trung tám, quy mä âáút âai khoaíng 400 ha våïi nhaì åí gia âçnh tháúp táöng coï væåìn. - Thaình phäú âæåüc bao quanh båíi caïc khu cáy xanh vaì âáút âai saín xuáút näng nghiãûp. - Caïc âån vë thaình phäú liãn hãû våïi nhau bàòng caïc tuyãún âæåìng sàõt chaûy nhanh vaì caïc tuyãún ä tä khaïc. - Caïc thiãút bë vaì cå såí phuûc vuû baío âaím yãu cáöu cuía toaìn dán, taûo âiãöu kiãûn cho cuäüc säúng vàn hoaï, xaî häüi thaình phäú phaït triãøn. - Âáút âai xáy dæûng thuäüc quyãön såí hæîu chung, taûo âiãöu kiãûn thuáûn låüi cho viãûc phaït triãøn xáy dæûng toaìn thãø caïc âiãøm dán cæ. 34
35. Nàm 1940, theo Ebenezer Howard, R. Unwin vaì Parker taìi khoaín xáy dæûng thaình phäú væåìn âáöu tiãn caïch London 55km. Nàm 1920 Louis de Soissons thiãút kãú xáy dæûng thaình phäú væåìn thæï hai caïch London 25 km . Lyï luáûn thaình phäú væåìn vaì thaình phäú vãû tinh cuía Ebenezer Howard âaî coï aính hæåíng låïn trãn thãú giåïi, âàût nãön taíng phaït triãøn cho lyï luáûn quy hoaûch âä thë hiãûn âaûi. 1.3 Lyï luáûn thaình phäú chuäùi, d·i, ®éng vµ caïc xu thãú phaït triãøn cuía noï : 1.3.1 Aturo Sosia Y Mata 1844 - 1920 : Taïc giaí âáöu tiãn vãö lyï luáûn quy hoaûch xáy dæûng thaình phäú theo hãû thäúng chuäùi laì Aturo Soria Y Mata, ngæåìi Táy Ban Nha. Theo Soria Y Mata thaình phäú phaït triãøn doüc theo caïc truûc giao thäng chênh våïi chiãöu daìi khäng haûn chãú, coìn chiãöu räüng cuía daîy cäng trçnh xáy dæûng doüc hai bãn âæåìng khoaíng vaìi tràm meït. Truûc giao thäng åí giæîa räüng khoaíng 40m âæåüc trang bë bàòng caïc phæång tiãûn giao thäng cå giåïi : coï thãø laì âæåìng sàõt, taìu âiãûn, ä tä cuìng våïi hãû thäúng kyî thuáût âä thë khaïc. Nhaì åí âæåüc täø chæïc theo kiãøu gia âçnh tháúp táöng coï væåìn riãng, quan âiãøm naìy phuì håüp våïi quan âiãøm cuía nhiãöu nhaì lyï luáûn âä thë luïc báúy giåì caïch giaíi quyãút nhæ váûy nhàòm muûc tiãu âaût âæåüc cuäüc säúng âä thë gáön guîi våïi thiãn nhiãn, khai thaïc âæåüc nhæîng æu âiãøm cuía hçnh thæïc thän xoïm, âäöng thåìi laûi gàõn liãön våïi âiãöu kiãûn kyî thuáût hiãûn âaûi trong saín xuáút vaì sinh hoaût âä thë. Sau 10 nàm cäng bäú lyï thuyãút quy hoaûch thaình phäú chuäùi, nàm 1891 Soria Y Mata bàõt âáöu thæûc hiãûn yï âäö xáy dæûng thaình phäú chuäùi cuía mçnh doüc theo tuyãún âæåìng sàõt cuía thuí âä Madird. Thaình phäú chuäùi âáöu tiãncoï tãn goüi laì “Ciudad Lineal”. Do gàûp nhiãöu khoï khàn vãö kinh phê xáy dæûng nãn âãún nàm 1894 måïi xáy dæûng âæåüc 1 âoaûn daìi 5200m trong täøng chiãöu daìi dæû kiãún laì 48km bao quanh thaình phäú Madrid. 35
36. Màûc duì phæång aïn cuía Soria Y Mata khäng âæåüc thæûc hiãûn hoaìn chènh, nhæng veì màût lyï luáûn cuîng nhæ thæûc tiãùn xáy dæûng âä thë, Soria Y Mata âaî coï mäüt sæû âoïng goïp to låïn. YÏ âäö tæ tæåíng quy hoaûch âä thë theo hãû thäúng chuäùi trãn thãú giåïi ngaìy caìng âæåüc phaït triãøn vaì cuíng cäú våïi nhiãöu hçnh thæïc xáy dæûng phong phuï coï nhiãöu daûng täø chæïc khäng gian quy hoaûch khaïc nhau. 1.3.2 Hãû thäúng chuäùi cäng trçnh liãn tuûc : Quan âiãøm chè âaûo åí âáy laì xáy dæûng thaình phäú theo nhæîng hãû thäúng cäng trçnh liãn tuûc keïo daìi. Moüi hoaût âäüng sinh hoaût àn, åí, âi laûi vaì laìm viãûc âãöu täø chæïc trong cuìng mäüt cäng trçnh. Vê duû âáöu tiãn vãö loaûi thaình phäú naìy laì phæång aïn thiãút kãú cuía Edowga Sambole (Myî) nàm 1910 âæåüc goüi laì thaình phäú - âæåìng. Âáy laì mäüt cäng trçnh keïo daìi, cao ba táöng. Táöng háöm täø chæïc âæåìng xe læía, âæåìng âi bäü åí táöng trãn cuìng coï maïi che, táöng giæîa laì nhaì åí, coï xen keí caïc cäng trçnh phuûc vuû cäng cäüng. Hai mæåi nàm sau, nàm 1930 Le Corbusier âaî aïp duûng yï âäö quy hoaûch chuäùi cäng trçnh liãn tuûc trong quy hoaûch måí räüng thaình phäú Angiã (thuí âä Angiãri). Âoï laì mäüt cäng ty cao 10 táöng, coï âæåìng giao thäng trãn maïi âæåüc täø chæïc keïo daìi nhæ mäüt bæïc tæåìng thaình doüc theo båì bieín Âëa Trung Haíi. Le Corbusier coìn âãö xuáút caïc phæång aïn xáy dæûng thaình phäú theo kiãøu chuäùi cäng trçnh liãn tuûc cho mäüt säú thaình phäú båì biãøn Nam Myî nhæ : Montevideo, Sao Paulo vaì Rio De Janciro. 1.3.3 Hãû thäúng chuäùi cäng trçnh liãn tuûc nhiãöu nhaïnh : Hãû thäúng chuäùi cäng trçnh liãn tuûc nhiãöu nhaïnh laì sæû tiãúp tuûc cuía quan âiãøm xáy dæûng âä thë theo hãû thäúng chuäùi cäng trçnh liãn tuûc åí mæïc âäü cao hån trong âoï váún âãö täø chæïc âæåìng phäú âi bäü taïch khoíi âæåìng giao thäng cå giåïi âæåüc coi troüng. Quan âiãøm âoï láön âáöu tiãn âuåüc trçnh baìy trong phæång aïn quy hoaûch caíi taûo khu phäú 36
37. London 1952 cuía Alice vaì Piter Smithson, âaî âæåüc cäng bäú nàm 1953 taûi Âaûi häüi kiãún truïc sæ Quäúc tãú (CIAM). Caïc taïc giaí âaî nãu lãn hçnh thæïc täø chæïc âæåìng phäú måïi goüi laì “Con âæåìng näüi bäü måïi” bäú trê ngay trong caïc cäng trçnh nhaì åí âæåüc xáy dæûng thaình nhæîng chuäùi liãn tuûc coï nhiãöu nhaïnh . Caïc cäng trçnh cäng cäüng täø chæïc gáön âáöu mäúi giao thäng cå giåïi, âæåüc näúi våïi nhaì åí bàòng âæåìng phäú âi bäü, taûo thaình mäüt täøng thãø thäúng nháút, coï läúi bäú cuûc khäng gian phong phuï. Trong thæûc tãú, phæång aïn cuía anh em Smithson khäng âæåüc thæûc hiãûn, nhæng âaî coï mäüt âoïng goïp måïi âäúi våïi phaït triãøn lyï luáûn quy hoaûch xáy dæûng âä thë hiãûn âaûi, âàûc biãût laì váún âãö täø chæïc khäng gian quy hoaûch dæûa trãn cå såí cuía hãû thäúng âi bäü trong khu åí. Tiãúp theo phæång aïn cuía Smithson laì phæång aïn quy hoaûch khu phäú måïi 100.000 ngæåìi åí Le Mireil nàm 1961 do mäüt nhoïm kiãún truïc sæ gäöm Candilis, Josic vaì Woods thiãút kãú. Phæång aïn naìy âæåüc giaíi nháút trong cuäüc thi quy hoaûch vaì âæåüc choün âãø xáy dæûng. Giaï trë näøi báût cuía phæång aïn åí chäù giaíi quyãút váún âãö täø chæïc khäng gian quy hoaûch phong phuï våïi nhiãöu hçnh khäúi kiãún truïc khaïc nhau, gàõn liãön cäng trçnh våïi cáy xanh vaì thiãn nhiãn mäüt caïch thêch âaïng, màûc duì mæïc âäü xáy dæûng táûp trung ráút cao. 1.3.4 Hãû thäúng thaình phäú daíi : Hãû thäúng thaình phäú daíi laì sæû phaït triãøn tiãúp tuûc cuía hãû thäúng thaình phäú chuäùi åí mæïc âäü cao hån phuì håüp våïi tênh cháút hiãûn âaûi cuía caïc thaình phäú saín xuáút cäng nghiãûp vaì sæû phaït triãøn nhanh choïng cuía quaï trçnh âä thë hoaï trong næía âáöu thãú kyí XX. Hãû thäúng thaình phäú daíi laì hãû thäúng trong âoï caïc cäng trçnh âæåüc täø chæïc thaình daíi chæïc nàng khaïc nhau song song theo truûc giao thäng chênh, âæåüc trang bë âáöy âuí 37
38. caïc cäng trçnh kyî thuáût âä thë. Chiãöu räüng cuía daíi cäng trçnh âæåüc khäúng chãú, coìn chiãöu daìi phaït triãøn tuyì theo yãu cáöu cuía thaình phäú. YÏ âäö xáy dæûng thaình phäú theo hãû daíi âæåüc Gänzales Del Castil trçnh baìy láön âáöu tiãn nàm 1991 åí Bè. Hãû thäúng daíi âaî tråí thaình mä hçnh âä thë hoaï cuía Bè vaìo nhæîng nàm hai mæåi. Sau âoï hãû thäúng daíi âaî âæåüc Hinber Seimner vaì Newtra nghiãn cæïu aïp duûng cho nhiãöu thaình phäú khaïc. ÅÍ Liãn Xä cuî, tæì nàm 1929 - 1930 âaî xuáút hiãûn nhiãöu phæång aïn quy hoaûch xáy dæûng theo hãû thäúng daíi, âiãøn hçnh nháút laì phæång aïn quy hoaûch xáy dæûng thaình phäú Stalingrat, nay laì Vongagrat cuía N.A. Milutin âàût cå såí nãön moïng cho mä hçnh quy hoaûch theo hãû thäúng daíi. Milutin quy hoaûch thaình phäú theo tæìng daíi chæïc nàng doüc theo säng Vänga daìi 70km våïi chiãöu räüng cuía daíi khäng quaï 5km. Milutin âaî váûn duûng thaình cäng lyï luáûn thaình phäú daíi vaìo âiãöu kiãûn thæûc tãú, âàûc biãût låüi duûng âiãöu kiãûn tæû nhiãn thuáûn låüi âãø täø chæïc cå cáúu quy hoaûch håüp lyï vãö caïc màût täø chæïc saín xuáút vaì âåìi säúng. Nhæîng nàm gáön âáy phæång aïn quy hoaûch âä thë vaì quy hoaûch cuía nhiãöu næåïc âæåüc nghiãn cæïu theo hæåïng phaït triãøn cuía hãû thäúng quy hoaûch daíi. Trong phæång aïn quy hoaûch khäng gian toaìn quäúc cuía Ba Lan, ngæoìi ta xaïc âënh hæåïng phaït triãøn tæång lai cuía âä thë theo hãû thäúng daíi vaì cuûm, dæûa trãn caïc âä thë hiãûn coï vaì doüc caïc truûc giao thäng chênh trong toaìn quäúc . Quy hoaûch âä thë theo hãû thäúng chuäùi vaì daíi coï nhiãöu æu âiãøm càn baín nhæng cuîng coï nhiãöu haûn chãú cáön chuï yï. Viãûc keïo daìi thaình phäú laì mäüt tråí ngaëo låïn trong cäng taïc thi cäng, xáy dæûng, quaín lyï. Trong thæûc tãú phaït triãøn, hãû thäúng quy hoaûch chuäùi vaì daíi thæåìng khäng âæåüc yï âäö ban âáöu vãö khäúng chãú chiãöu räüng do sæû phaït triãøn mäüt caïch tæû nhiãn vãö bãö daìy cuía hãû thäúng. Chuäùi “Ciudad Lineal” cuía Soria Y 38
39. Mata thiãút kãú vaì xáy dæûng nàm 1891 laì mäüt vê duû âiãøn hçnh. Quaï trçnh phaït triãøn thaình phäú Madirid âaî laìm máút tênh âäüc âaïo ban âáöu cuía noï vaì hiãûn nay chè coìn mäüt vãût daìi hiãûn trãn baín âäö thaình phäú. 1.3.5 Lyï luáûn thaình phäú cäng nghiãûp : Cuäüc caïch maûng cäng nghiãûp âaî thuïc âáøy nhanh choïng sæû sæû hçnh thaình nhiãöu âä thë cäng nghiãûp åí Anh vaì Phaïp. Cå cáúu âä thë cuî khäng coìn phuì håüp våïi yãu cáöu måïi, âoìi hoíi phaíi coï mäüt cå cáúun khaïc phuì håüp våïi tênh cháút saín xuáút cuía thaình phäú. Nàm 19+01 Tony Garnie âaî âãö xuáút phæång aïn måïi vãö quy hoaûch thaình phäú cäng nghiãûp. Láön âáöu tiãn cå cáúu täø chæïc mäüt thaình phäú cäng nghiãûp âæåüc xuáút hiãûn, trong âoï caïc khu nhaì åí, khu cäng nghiãûp, khu væûc giaíi trê, giao thäng váûn taíi vaì caïc hãû thäúng cáy xanh âæåüc bäú trê håüp lyï, roî raìng. Quy mä thaình phäú âæåüc xaïc âënh khoaíng 35.000 - 40.000 ngæåìi. Tony Gacnie âaî âãö xuáút mäüt säú khaïi niãûm cuû thãø vãö váún âãö täø chæïc vaì phán loaioü giao thäng; täø chæïc khu åí theo caïc lä phäú phuì håüp våïi âiãöu kiãûn khê háûu vaì tæû nhiãn. Caïch âàût váún âãö vaì giaíi quyãút váún âãö thaình phäú cäng nghiãûp sau naìy vaì laì moüt trong nhæîng lyï luáûn cå såí cuía quy hoaûch âä thë hiãûn âaûi. Quan âiãøm quy hoaûch cuía Tony Garnie âaî âæåüc æïng duûng trong quaï trçnh caíi taûo thaình phäú Lion åí Phap9s (1904 - 1917) . Træåïc âoï vaìo nàm 1879 Pullman âaî thiãút kãú thaình phäú cäng nghiãûp nhæng phæång aïn âån giaín, chè täø chæïc caïc cuûm xê nghiãûp vaì khu nhaì åí cäng nhán bãn caûnh maì khäng coï nhæîng âãö xuáút âaïng kãø (hçnh 34). Quy hoaûch thaình phäú cäng nghiãûp cuîng âaî âæåüc Le Corbusier mä hçnh hoaï trãn cå såí lyï luáûn quy hoaûch thaình phäú chuäùi vaì daíi vaìo nàm 1942 . 1.4 Le Corbusier våïi lyï luáûn quy hoaûch âä thë hiãûn âaûi. 39
40. Tãn thæûc cuía äng laì Charles Edonard Jeanneret (1887-1965), äng laì nhaì kiãún truïc sæ toaìn diãûn, nhaì lyï luán kiãún truïc vaì quy hoaûch chæïc nàng, Le Corbusier xaïc âënh “Nhaì laì caïi maïy âãø åí”, äng coi “âiãöu kiãûn åí, lao âäüng, nghè ngåi vaì âi laûi bàòng ä tä vaì âi bäü cuía con ngæåìi laì chæïc nàng cå baín cuía thaình phäú”. Äng laì mäüt trong nhæîng ngæåìi âaî thaío ra cäng æåïc Atheìne . + Phæång aïn thiãút kãú måí räüng thaình phäú Angiã theo hãû thäúng daíi cäng trçnh liãntuûc nàm 1930. Âoï laì cäng trçnh cao 10 táöng keïo daìi nhæ mäüt bæïc tæåìng thaình doüc båì biãøn Âëa Trung Haíi. + Phæång aïn caíi taûo Angiã âæåüc Le Corbusier nghiãn cæïu hiãûn thæûc hån vaìo nhæîng nàm 1941 - 1944 vaì âæåüc goüi laì thaình phäú cäng nghiãûp, ráút giäúng våïi thaình phäú daíi cuía Milutin âãö cáûp nàm 1930 cho thaình phäú Volgagrat. + Nàm 1943 Le Corbusier âaî âãö cáûp âãún daíi thaình phäú trãn toaìn toaìn cháu Áu. “Citeï lineïaire industrielle”. Trong lyï thuyãút 3 quáön cæ nhánchuíng Lecorbusier coï leî chuû aính hæåíng cuía thuyãút 3 thaình pháön lao âäüng âæåüc thãø hiãûn trong cáúu truïc khäng gian. Lëch sæí kiãún truïc vaì quy hoaûch hiãûn âaûi thãú giåïi luän gàõn boï tãn tuäøi nhaì kiãún truïc sæ ngæåìi Phaïp Le Corbusier. Äng coï nhiãöu âoïng goïp vaì âãö xuáút maûnh daûn vãö phæång diãûn lyï thuyãút cuîng nhæ thæûc tiãùn trong quy hoaûch vaì kiãún truïc. Trong caïc phæång aïn cuía Le Corbusier näøi báût quan âiãøm saïng taïc cäng trçnh quy mä låïn coï tênh táûp thãø cao. Vãö näüi dung sæí duûng cäng trçnh cuîng nhæ vãö täøng thãø quy hoaûch thaình phäú coï sæû phäúi håüp chàût cheî, vê duû :phæång aïn caíi taûo mäüt pháön trung tám thaình phäú Paris 3 triãûu dán âæåüc goüi laì phæång aïn quy hoaûch VOISIN nàm 1925 (hçnh 37). Trong phæång aïn naìy Le Corbusier bäú trê caïc cäng trçnh cao 66 táöng táûp håüp thaình cuûm åí trung tám nàòm trong daíi cáy xanh låïn, xung quanh khu væûc nhaì nhiãöu táöng laì 40
41. khu væûc nhaì åí êt táöng hån (8 táöng) âæåüc täø chæïc theo hçnh thæïc chuäùi khäng liãn tuûc våïi máût âäü 300 ngæåìi/ha. Màûc duì yï âäö khäng âæåüc thæûc hiãûn, Le Corbusier cuîng âaî cung cáúp cho lyï luáûn quy hoaûch âä thë thãú giåïi mäüt táöm nhçn måïi, âàûc biãût laì trong quy hoaûch xáy dæûng caïc thaình phäú låïn. Ch¬ng 4 lý luËn ph¸t triÓn ®« thÞ theo ®¬n vÞ ë & quy ho¹ch chi tiÕt ®¬n vÞ ë 1.Mét sè lý luËn c¬ b¶n: Khi noïi âãún hãû thäúng phaït triãøn thaình phäú theo âån vë thç chuïng ta phaíi hiãøu âæåüc tênh cháút quy mä cuía tæìng loaûi âån vë. Âån vë phaït triãøn cuía thaình phäú coï thãø laì mäüt âån vë cå cáúu chæïc nàng hay mäüt tãú baìo trong quy hoaûch cuía thaình phäú. Noï cuîng coï thãø laì mäüt âån vë åí hoaìn chènh hay mäüt âån vë âä thë. Caïc nhaì lyï luáûn âä thë nghiãn cæïu caïc âån vë trong âä thë thæåìng càn cæï trãn mäüt âån vë xaî häüi tæång âäúi hoaìn chènh âãø nghiãn cæïu hãû thäúng phaït triãøn cho thaình phäú. Mäüt säú caïc nhaì lyï luáûn khaïc xáy dæûng âån vë trãn cå såí phán bäú chæïc nàng phuûc vuû hay saín xuáút åí âä thë. Gáön âáy nhiãöu nhaì quy hoaûch coï xu hæåïng âi tçm caïc âån vë âä thë trong hãû thäúng phaït triãøn dán cæ cuía âä thë hay mäüt chuìm âä thë, hay coìn goüi laì âån vë âä thë trong âä thë, trong hãû thäúng maûng læåïi dán cæ hay trong quy hoaûch vuìng. Nguyãn tàõc cå baín cuía lyï luáûn phaït triãøn thaình phäú theo âån vë laì nghiãn cæïu xáy dæûng caïc âån vë åí täúi æu vaì trãn cå såí âoï caïc âån vë seî âæåüc nhán lãn dáön tuyì theo quy mä vaì sæû phaït triãøn tæång lai cuía thaình phäú. 1.1 Âån vë åí laïng giãöng cuía Clarence Perry : 41
42. Quan niãûm täø chæïc khu åí thaình phäú theo caïc âån vë åí âæåüc âãö cáûp tåïi trong cuäüc thi thiãút kãú quy hoaûch åí Chicago nàm 1916 vaì âaî âæåüc Clarence Perry (ngæåìi Myî) phaït triãøn hoaìn chènh hån nàm 1923. Theo Peryy, âån vë åí laïng giãöng coï quy mä âuí låïn âãø coï thãø âàût åí âoï mäüt træåìng hoüc phäø thäng cå såí coï quy mä khoaíng 1.000 âãún 1.200 hoüc sinh våïi baïn kênh phuûc vuû khäng quaï 1/4 dàûm Anh (400m). Træåìng hoüc laì mäüt thaình pháön quan troüng cuía viãûc giaïo duûc cäng cäüng åí âån vë åí laïng giãöng, båíi vç noï laì yãu cáöu phäø cáûp nháút âäúi våïi moüi gia âçnh trong âä thë. Khäng mäüt gia âçnh naìo laûi khäng muäún cho con mçnh âãún tuäøi âi hoüc âæåüc âãún træåìng vaì cuîng chàóng ai lo làõng hån nhæîng ngæåìi meû, ngæåìi cha khi åí nåi laìm viãûc âäúi våïi nhæîng âæïa con mçnh åí nhaì nãúu khäng âuåüc baío âaím chu âaïo âãún træåìng hoüc. Khäng nhæîng hoü chè nghé âãún âæïa con âãún træåìng hoüc maì thäio, maì coìn phaíi nghé âãún caí läúi âi cuía noï tæì nhaì tåïi træåìng vaì tæì træåìng vãö nhaì coï âæåüc an toaìn khäng ? Caïi suy nghé tæåíng táöm thæåìng âoï, nhæng laûi ráút hãû troüng âäúi våïi caïc nhaì âä thë, cáön thiãút phaíi laìm vaì tçm caïch giaíi quyãút thãú naìo cho ngæåìi dán âä thë an tám våïi cuäüc säúng vaì lao âäüng haìng ngaìy. Trãn cå såí âoï Perry âaî âãö nghë xáy dæûng âä thë thaình caïc âån vë åí âæåüc coi laì “âån vë åí laïng giãöng”. Perry quan niãûm thaình phäú laì táûp håüp cuía nhiãöu âån vë åí nhoí vaì laì âån vë laïng giãöng âæåüc choün âån vë cå såí. Mäùi mäüt âån vë åí laì mäüt cäüng âäöng dán cæ nhoí phuì håüp våïi âiãöu kiãûn vaì quan hãû xaî häüi, âæåüc trang bë âáöy âuí caïc âiãöu kiãûn phuûc vuû cho nhu cáöu cuäüc säúng cuía ngæåìi dán âä thë. Quy mä dán säú cuía âån vë åí xaïc âënh dæûa vaìo quy hoaûch cuía træåìng hoüc phäø thäng cáúp cå såí, coï quy mä 1000 hoüc sinh tæång âæång våïi 5000-6000 dán. Âæåìng giao thäng cå giåïi khäng âæåüc täø chæïc âi xuyãn qua âån vë åí âãø baío âaím âiãöu kiãûn nghè ngåi, giaíi trê vaì treí em âi laûi an toaìn. 1/10 diãûn têch âån vë âæåüc daình âãø träöng cáy xanh . 42
43. Quan niãûm xáy dæûng thaình phäú theo âån vë cuía C.Perry âæåüc phäú biãún räüng raîi vaì æïng duûng åí nhiãöu næåïc trãn thãú giåïi. Thaình phäú Harlow åí Anh do kiãún truïc sæ F. Gibberd thiãút kãú vaì xáy dæûng nàm 1944 theo quan âiãøm täø chæïc thaình caïc âån vë tiãøu khu nhaì åí. Harlow laì thaình phäú 80.000 dán, caïch London 37km âæåüc täø chæïc thaình 4 âån vë khu nhaì åí, mäùi khu nhaì åí coï tæì 2-4 tiãøu khu nhaì åí coï säú dán tæì 4000 - 7000 âæåüc trang bë mäüt træåìng hoüc phäø thäng vaì caïc cæía haìng phuûc vuû nhu cáöu haìng ngaìy cuía ngæåìi dán. Træåìng hoüc âæåüc bäú trê trong caïc khu cáy xanh cuìng våïi caïc sán baîi táûp thãø duûc do tênh cháút tæ hæîu cuía chuí nghéa tæ baín, nhiãöu yï âäö thiãút kãú khäng thæûc hiãûn hoaìn haío . 1.2. Caïc xu hæåïng phaït triãøn âä thë theo hãû thäúng quy hoaûch âån vë âä thë cuía E. Gloeden Xu hæåïng phaït triãøn quy hoaûch thaình phäú theo caïc âån vë coï chæïc nàng khaïc nhau âaî âæåüc Gloeden âãö cáûp âãún nàm 1923. Sæû thæûc maì noïi, caïc âån vë åí cuía thaình phäú træåïc âáy xáy dæûng theo kiãøu phán chia ra caïc lä âáút. Noï khäng hçnh thaình roî laì âån vë nhæng trong cå cáúu khäng gian âáy cuîng laì mäüt âån vë vãö âáút âai, màûc duì chæïc nàng cuía noï khäng âæåüc xaïc âënh roî rãût. Âån vë åí cuía E.Gloeden âæåüc hçnh thaình nhæ mäüt âån vë coï quy mä khoaíng 800.000 dán phaït triãøn theo hæåïng tám. Trung tám cuía âån vë nàòm trãn âáöu mäúi giao thäng chênh theo hãû tam giaïc. Sæû cáúu taûo cuía hãû thäúng naìy tæång âäúi tæû do. Caïc âån vë táûp håüp våïi nhau coï thãø theo daûng tuyãún - chuäùi, cuîng coï thãø theo daûng âi vàng. Mäùi âån vë âæåüc phaït triãøn theo mäüt chæïc nàng phuûc vuû riãng. Nhçn qua vãö så âäö ta tháúy cuîng coï nhæîng neït logic cuía noï trong cå cáúu 43
44. chæc nàng, nhæng våïi quy mä 100.000 dán mäüt âån vë vaì âæåüc thãø hiãûn trong chi tiãút mäüt säú bäü pháûn thç coï veí khäng hiãûn thæûc trong quan hãû giæîa caïc âån vë cuîng nhæ giæîa caïc âån vë våïi caïc bäü pháûn khaïc, nháút laì saín xuáút cäng nghiãûp våïi giao thäng âæåìng sàõt. Trong thæûc tãú cå cáúu quy hoaûch thaình phäú væåìn cuía E.Howard cuîng theo hçnh thæïc täø chæïc caïc âån vë (xem hçnh 24) nhæng caïc âån vë cuía Howard nhoí hån vaì hiãûn thæûc hån. 1.3 YÏ niãûm vãö thaình phäú phaït triãøn theo âån vë hçnh hoüc : Caïc thaình phäú cuía hãû thäúng giao thä;ng. Ta coï thãø hãû thäúng hoaï theo caïc daûng sau âáy : + Daûng ä baìn cåì : Daûng naìy chuí yãúu dæûa theo hãû thäúng maûng luåïi âæåìng ä baïn cåì caïch nhau 800-1200m hçnh thaình caïc lä âáút. Trong mäùi lä âáút laì mäüt âån vë åí bao gäöm nhiãöu tiãøu khu håüp laûi coï trung tám phuûc vuû vaì væåìn cáy xanh riãng. Chandigarh cuía ÁÚn Âäü do Le Corbusier thiãút kãú laì thaình phäú theo âån vë ä baìn cåì, mäùi lä âáút laì mäüt khu nhaì åí, coï trung tám phuûc vuû åí bãn trong. + Daûng phaït triãøn âån vë trãn cå såí hãû thäúng giao thäng hçnh hoüc luûc làng : Daûng naìy phaït triãøn theo 2 hçnh thæïc khaïc nhau : Hçnh thæïc thæï 1 : Mäùi âáöu mäúi giao thäng laì mäüt trung tám phuûc vuû cuía mäüt âån vë phaït triãøn theo mäüt chæïc nàng. Hçnh thæïc thæï 2 : Caïc âån vë åí bäú trê doüc theo caïc truûc giao thäng, trung tám phuûc vuû thæång maûi, bäú trê doüc âæåìng giao thäng, trung tám giaïo duûc vaì täø 44
45. chæïc nghè ngåi bãn trong theo tæìng âån vë coï væåìn cáy xanh. Âiãøn hçnh cuía loai naìy laì caïc phæång aïn cuía W. Crerry vaì Zielinshe (Ba Lan). + Daûng phaït triãøn theo hãû thäúng tam giaïc vaì tam giaïc luûc làng xen keî : Daûng naìy cuîng coï 2 hæåïng roî rãût : Kiãøu táûp trung hæåïng tám vaì phaït triãøn theo tuyãún doüc theo caïc âæåìng näüi bäü bãn trong. Hãû thäúng naìy coï æu âiãøm laì caïc âån vë âä thë coï quy mä khäng låïn, khoaíng 2 vaûn dán, phaït triãøn xen keî giæîa vuìng âä thë vaì näng thän. Tuyì theo âiãöu kiãûn cuû thãø cuía âëa baìn coï thãø phaït triãøn theo hæåïng tám hoàûc theo hãû thäúng chuäùi. Mäùi âån vë laì mäüt täøng thãø åí vaì saín xuáút. Hãû thäúng giao thäng tam giaïc âäúi ngoaûi vaì giao thäng nhaïnh âäúi näüi näúi liãön caïc âån vë våïi nhau trong mäüt cuûm âä thë theo quan âiãøm âä thë bãön væîng. Trong quaï triình phaït triãøn âä thë, xu hæåïng thaình phäú ténh âaî chuyãøn sang xu hæåïng âäüng vaì næîa ténh næía âäüng trãn cå såí xáy dæûng caïc âån vë åí vaì âån vë âä thë. Viãûc xaïc âënh hæåïng phaït triãøn thaình phäú âäüng trãn cå såí cuía sæû phaït triãøn caïc âån vë âang laì xu thãú âuåüc nhiãöu ngæåìi quan tám. 2.Quy ho¹ch chi tiÕt ®¬n vÞ ë: 2.1 Kh¸i niÖm chung vÒ ®¬n vÞ ë & khu ë trong ®« thÞ: - §¬n vÞ ë lµ mét ®iÎm d©n c trong ®« thÞ: Âiãøm dán cæ âä thë laì mäüt âiãøm dán cæ táûp trung pháön låïn nhæîng ngæåìi dán phi näng nghiãûp, hoü säúng vaì laìm viãûc theo kiãøu thaình thë. - §¬n vÞ cã c¸c ®iÒu kiÖn thÝch nghi víi mét kh«ng gian vµ thêi gian 45
46. - §¬n vÞ cã c¸c ®iÒu kiÖn thÝch nghi víi chÊt lîng sèng - §¹t ®îc môc tiªu tèi thiÓu khi x¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ - §¬n vÞ ë ®« thÞ hîp lý ®¶m b¶o sù æn ®Þnh vµ tÝnh chÊt toµn vÑn t¬ng ®èi tõng cÊu tróc ®« thÞ híng tíi sù ph¸t triÓn bÌn v÷ng. 2.2 C¸c lý luËn kh¸c nhau vÒ tæ chøc ®¬n vÞ ë 2.2.1 Âån vë laïng giãöng trong cáúu truïc khu dán duûng Theo quan âiãøm måïi laì âån vë nhoí nháút tæång âæång våïi mäüt täø chæïc dán phäú hiãûnnay åí âä thë Viãût Nam. Âån vë åí laïng giãöng khäng coï giåïi haûn cuía mäüt lä phäú hay mäüt ngoî phäú âãø xaïc âënh âån vë åí laïng giãöng, noïi mäüt caïch näm na laì quan hãû haìng xoïm. Âån vë laïng giãöng naìy khäng giäúng våïi âån vë laïng giãöng cuía Perry træåïc âáy vaì cuîng khäng giäúng våïi âån vë tiãøu khu nhaì åí hay nhoïm nhaì åí. Âáút âai cuía âån vë åí laïng giãöng chuí yãúu laì âáút xáy dæûng nhaì åí caïc loaûi. ÅÍ âáy chuí yãúu laì khäng gian caï thãø vaì mäüt säú khäng gian xaî häüi nhoí nháút trãn âæåìng phäú hoàûc lä phäú, trong âoï coï thãø täø chæïc nhaì treí kiãøu táûp thãø hoàûc gia âçnh, caïc quáöy dëch vuû nhoí, kiäút væåìn cáy, sán chåi nhoí Qui mä cuía âån vë laïng giãöng coï khoaíng tæì 3 âãún 4 ha âæåüc giåïi haûn båíi caïc âæåìng näüi bäü trong khu åí, khoaíng caïch giæîa caïc âæåìng khoaíng caïch tæì 150 âãún 200 m 2.2.2 Âån vë åí laïng giãöng trong âån vë åí cå såí phæåìng Âån vë åí phæåìng coï thãø chia ra laìm nhiãöu âån vë nhaì åí nhoí hån, coï qui mä khäng låïn làõm, khoaíng tæì 300- 400 häü gia âçnh caïc loaûi triien diãûn têch khoaíng 4 - 5 ha .Qui mä naìy tæång âæång våïi mäüt nhoïm nhaì åí træåïc âáy, âæåüc coi laì mäüt âån vë giao tiãúp xaî häüi, nåi maì moüi ngæåìi åí coï thãø quen biãút nhau, 46
47. cuìng chung mäúi quan tám haìng ngaìy trong sinh hoaût àn åí, trong moüi giao tiãúp, âàûc biãût laì âäúi våïi ngæåìi giaì vaì treí em. Trong quaín lyï âä thë, âån vë åí laïng giãöng coï thãø laì âån vë täø dán phäú, âæåìng phäú hoàûc liãn täø. Viãûc phán lä âån vë åí cå såí thaình caïc âån vë åí laïng giãöng åí âáy laì mäüt thæûc tãú khaïch quan. Váún âãö täø chæïc khäng gin cuïng nhæ cå cáúu quy hoaûch caïc khu åí âä thë theo caïc âån vë åí seî tuìy thuäüc vaìo mä hçnh quy hoaûch täøng thãø cuía âån vë âoï quyãút âënh. Coï thãø theo hãû ä baìn cåì, hãû tam giaïc, luûc làng hoàûc hãû tæû âä thë. 2.2.3 Sæû khaïc nhau giæîa âån vë åí cå såí - phæåìng våïi tiãøu khu nhaì åí Laì quan âiãøm täø chæïc xáy dæûng nhæîng âån vë xaî häüi coï sæû gàõn boï chàûc cheî cuía nhiãöu âån vë åí laïng giãöng våïi táûp thãø xaî häüi vaì quaín lyï haình chênh âä thë. Mäùi âån vë åí cå såí coï thãø laì mäüt âån vë haình chênh cáúp phæåìng hoàûc coï thãø vaìi Ban Kiãøm soaït âån vë laì mäüt phæåìng. Âån vë åí phæåìng âæåüc giåïi haûn båíi hãû thäúng âæåìng phäú näüi bäü cuía khu åí våïi khoaíng caïch tæì 400 âãún 500 m, mäùi phæåìng coï diãûn têch âáút âai khoaíng tæì 16 âãún 25 ha hoàûc coï sæû xã dëch mäüt êt tuìy theo âëa hçnh cuû thãø. Toïm laûi, Phæåìng laì mäüt âån vë xaî häüi åí âä thë, væìa laì mäüt âån vë åí cå såí trong quy hoaûch xáy dæûng khu dán duûng thaình phäú, âäöng thåìi cuîng laì âån vë quaín lyï haình chênh cå såí cuía âä thë. Noï phuì håüp våïi hãû thäúng quaín lyï haình chênh, hiãûn nay åí âä thë Viãût Nam (thaình phäú quáûn, phæåìng, xaî) 47
48. Trong cå cáúu quy hoaûch xáy dæûng khu dán duûng, caïc tiãøu khu træåïc âáy dæûa vaìo cáúu truïc cuía hãû thäúng phuûc vuû kiãøu táöng báûc bao cáúp thæåìng theo ba cáúp : T Âån vë åí TT phuûc vuû Baïn kênh Cäng trçnh phuûc vuû haût nhán T 1 Nhoïm nhaì åí Cáúp I 200m Nhaì treí, cæía hnaìg àn uäúng 2 Tiãøu khu nhaì Cáúp II 500m Træåìng hoüc PTCS, cæía haìng åí baïch hoaï 3 KHu nhaì åí Cáúp III 1000m Træåìng hoüc PTTH, BTVH, chåü ÅÍ Viãût Nam hiãûn nay âä thë quaï khæï âãø laûi giåïi haûn quaín lyï haình chênh cuía caïc phæåìng khäng håüp lê, chäöng cheïo khäng truìng våïi sæû pháûn chia caïc lä âáút quy hoaûch vaì quaín lyï xáy dæûng âä thë . Ngaìy nay theo co chãú måïi, caïc cäng trçnh dëch vuû phaït triãøn dán duûng daûng phong phuï cáúu truïc âån vë åí khäng thãø dæûa vaìo hãû thäúng phuûc vuû cäng cäüng træåïc âáy, maì nãn dæûa vaìo täø chæïc xaî häüi nåi åí,táûp quaïn vaì truyãön thäúng dán täüc cuïng nhæ quaín lyï xaî häüi, âãø coï âæåüc nhæîng giaíi phaïp täút. - Âån vë åí phæåìng laì âån vë cå såí trong cå cáúu quy hoaûch khu dán duûng, xuáút phaït tæì váún âãö täø chæïc xaî häüi måïi, åí âáy vai troì caï nhán, vai troì táûp thãø vaì gia âinh âæåüc phaït huy mäüt caïch toaìn diãûn. Moüi giao tiãúp xaî häüi laì giao tiãúp cuía mäüt cäüng âäöng dán cæ hiãûn âaûi vaì phaït triãøn. Mäúi quan hãû giao tiãúp xaî häüi vaì gia âçnh laì cå såí chênh âãø täø chæïc quy hoaûch xáy dæûng âån vë åí phuì håüp våïi tênh cháút, qui mä vë trê vaì giåïi haûn khu âáút âæåüc pheïp xáy dæûng. 48
49. Xaî häüi vaì gia âçnh laì nãön taíng cuía cáúu truïc khäng gian âån vë åí cå såí, laì haût nhán cuía sæû hçnh thaình vaì phaït triãøn caïc âån vë. Âáy chênh laì nhæîng yãúu täú coï tênh cháút quyãút âënh cho sæû bãön væîng cuía mäi træåìng säúng âä thë, yãúu täú táûp thãø vaì caï thãø. Gia âçnh vaì ngäi nhaì hay càn häü gia âçnh laì haût nhán cuía xaî häüi. Gia âçnh naìo cuîng âãöu mong muäún cho mçnh coï nåi åí täút nháút. Caïi täút nháút âoï cuìng khäng coï giåïi haûn cuû thãø cho tæìng gia âçnh cho tæìng thaình pháön ngæåìi åí. Vç váûy táûp thãø xaî häüi seî cäng cuû âãø âiãöu phäúi vaì cán bàòng caïi nhu cáöu täút nháút vaì caïi nhu cáöu täúi thiãøu cho mäùi ngæåìi trong caïc giai âoaûn lëc sæí phaït triãøn xaî häüi vaì âä thë. Âån vë åí phæåìng dæûa trãn yãúu täú xaî häüi láúy mäúi quan hãû hæîu cå giæîa gia âçnh vaì xaî häüi trong khu åí âãø phán têch laì mäüt quan âiãøm xaî häüi mang tênh bãön væîng âäúi våïi cå cáúu quy hoaûch xáy dæûng khu åí. Trong âån vë åí khäng gian åí âæåüc xaïc âënh roî vaì âæåüc coi nhæ khäng gian caï thãø cuía moüi gia âçnh hoàûc táûp thãø, cäüng âäöng. Khäng gian xaî häüi laì nhæîng nåi cäng cäüng âæåüc xaïc âënh roî trong quy hoaûch bäú cuûc khäng gian laì noïi giao tiãúp cuía ngæåìi åí trong caïc sinh hoaût xaî häüi, coï thãø láúy cáu laûc bäü bãn caûnh truû såí, UBND phæåìng vaì træåìng hoüc phäø thäng laìm haût nhán cho moüi sinh hoaût. ÅÍ âáy coï væåìn cáy xanh, sán táûp TDTT vaì caïc troì vui chåi giaíi trê cuía thanh thiãúu niãn vaì ngæåìi giaì. Bãn caûnh caïc dëch vuû vàn hoïa xaî häüi, caïc dëch vuû kinh tãú vaì sinh hoaût âæåüc täø chæïc theo daûng chåü vaì caïc dëch vuû cuía tæ nhán trong caïc lä phäú. 2.3 C¬ së khoa häc cña sù h×nh thµnh cÊu tróc ®¬n vÞ ë, khu ë trong ®« thÞ 49
50. -Vai trß céng ®ång trong ®« thÞ -NguyÖn väng cña céng ®ång -Céng ®ßng vµ c¸c ho¹t ®äng vÒ ®µu t x©y dùng vµ qu¶n lý quy ho¹ch c¸c ®¬n vÞ ë -CÊu tróc cña ®« thÞ -§on vÞ ë ph¶i ®a d¹ng trong c¸c khu ®« thÞ mãi 2.4 Thµnh phÇn ®Êt ®ai x©y dùng trong ®¬n vÞ ë Dæûa vaìo chæïc nàng sæí duûng, âáút dán duûng âæåüc phán thaình 4 loaûi coï baín: âáút åí, âáút xáy dæûng cäng trçnh cäng cäüng, âáút cáy xanh thãø thao thãø duûc âáút âæåìng vaì quaíng træåìng. Caïc thaình pháön âáút âai coï tè lãû tæång quan våïi nhau âä thë âiãöu kiãûn tæû nhiãn chi phäúi vaì chè tiãu læûa choün CHÈ TIÃU CÁN BÀÒNG ÂÁÚT ÂAI KHU DÁN DUÛNG TT Thaình pháön âáút Chè tiãu diãûn têch Tè lãû diãûn têch bçnh quán % m2/ngæåìi 1 Âáút åí thaình phäú 30-40 40-50 2 Âáút cäng trçnh cäng cäüng 10-15 15-20 3 Âáút cáy xanh vaì TTTD 8-12 10-15 4 Âáút âæåìng vaì quaíng 10-15 15-20 træåìng 50
51. 2.5. Mäüt säú chè tiãu cå baín trong thiãút kãú quy hoaûch xáy dæûng âån vë åí cå såí - phæåìng Khi thiãút kãú quy hoaûch xáy dæûng âån vë åí cáön phaíi dæûa vaìo mäüt säú chè tiãu cå baín vãö quy hoaûch bao gäöm : - Máût âäü diãûn têch saìn nhaì åí cuía âån vë åí (máût âäü Brutto) laì diãûn têch saìn nhaì åí tênh bàòng m2 bçnh quán trãn 1 ha âáút cuía âån vë åí æïng våïi mäüt tiãu chuáøn diãûn têch nhaì åí 12m2/ ngæåìi. Âån vë tênh m2/ha Máût âäü Táöng cao 1 2 3 4 5 6 - Låïn nháút 2500 3200 4600 4800 5000 5200 - Nhoí nháút 3300 4800 5700 6000 6300 6600 1 2 3 4 5 6 - Låïn nháút 5400 5700 6000 6200 6400 6600 - Nhoí nháút 6800 7000 7300 7600 7800 8000 (*) Chè tiãu thiãút kãú dæûa vaìo tiãu chuáøn hiãûn haình cuía ngaình vãö thiãút kãú xáy dæûng quy hoaûch âä thë 20 TCN 82-81 - Máût âäü diãûn têch saìn nhaì åí vaì diãûn têch âáút aïp duûng âãø xáy dæûng caïc loaûi nhaì åí coï væåìn riãng æïng våïi tiãu chuáøn 15m2/ngæåìi. Âån vë tênh m2/ha Loaûi nhaì åí Âån vë laïng giãöng âån vë cå såí - Phæåìng Máût âäü m2/ngæåìi Máût âäü m2/ m2/ha m2/ha ngæåìi 51
52. * nhaì 1 táöng + 150m2 âáút cho häü 3 - 5 3300 45 2500 60 ngæåìi 4300 35 3000 50 + 200m2 âáút cho häü 6 - 8 ngæåìi * Nhaì 2 táöng + 120m2 âáút cho häü 3 - 5 4300 35 3000 50 ngæåìi 6000 25 3800 40 + 150m2 âáút cho häü 6 - 8 ngæåìi - Khoaíng caïch giæîa caïc nhaì åí vaì giæîa nhaì åí våïi cäng trçnh cäng cäüng theo yãu cáöu thäng thoaïng chiãúu saïng, phoìng hoíaa, cáön læu yï âãún pháön nghãû thuáût bäú cuûc kiãún truïc cäng trçnh âãø bäú trê cho håüp lê. Vãö phoìng hoía khoaíng caïch giæîa caïc cäng trçnh phuû thuäüc vaìo báûc chëu læía cäng trçnh. Baíng 14 Báûc chëulæía Khoaíng caïch giæîa caïc cäng trçnh Báûc chëu læía cuía caïc cäng trçnh cuía cäng I vaì II III IV V trçnh I vaì II 6 8 10 10 III 8 8 10 10 IV 10 10 12 15 V 10 10 15 15 - Máût âäü diãûn têch saìn nhaì åí trung bçnh âån vë åí khi xáy dæûng nhaì åí coï táöng cao khaïc nhau tênh theo cäng thæïc : 52
53. 100 X X X X MTB = 1 + 2 + 3 + i M1 M 2 M 3 M i MTB : máût âäü diãûn têch saìn nhaì åí trung bçnh cuía âån vë åí X1, X2, X3, Xi : tè lãû pháön tràm cuía nhaì åí theo táöng nhaì M1, M2, M3, Mi : máût âäü diãûn têch saìn nhaì åí cuía âån vë åí tæång æïng våïi táöng nhaì Vê duû : Tè lãû % nhaì åí theo táöng + 20% - 1táöng + 30% - 3táöng + 50% - 5táöng 100 = 100 20 + + 2 MTB = + 30 + 50 0,008 0,009 0,01 = 3703 m / ha (Täúi thiãøu 2500 3200 5000 2.6. Cå cáúu quy hoaûch âån vë åí: Âáút trong âån vë åí thäng thæåìng âæåüc phán thaình 4 loaûi chênh : - Âáút åí - Âáút xáy dæûng caïc cäng trçnh cäng cäüng - Âáút cáy xanh vaì TDTT - Âáút âæåìng Caïc loaûi âáút trãn coï chæïc nàng khaïc nhau nhæng gàõn boï chàût cheî våïi nhau. Viãûc phán bäú håüp lê vë trê tæång quan cuía noï trong khu coï yï nghéa ráút quan troüng. 53
54. Trong 4 loaûi âáút trãn âáút åí chiãúm vë trê låïn nháút vaì âæåüc phán ra tæìng nhoïm nhaì åí, goüi laì âån vë åí laïng giãöng. Caïc nhoïm nhaì åí thæåìng âæåüc bäú trê táûp trung xung quanh khu væûc trung tám cäng cäüng cuía âån vë åí. Ranh giåïi giæîa caïc nhoïm nhaì åí coï thãø laì âæåìng âi hoàûc daíi cáy xanh. Nhoïm nhaì hay âån vë åí laïng giãöng coï qui mä tæì 400-1000 dán nãúu laì xáy dæûng nhaì åí 1 - 2 táöng vaì tæì 1500 - 2500 dán, nãúu coï táöng cao tæì 3 - 5 táöng tråí lãn. Mäùi nhoïm nhaì coï trung tám phuûc vuû cäng cäüng láúy nhaì treí laì chênh, coï baïn kênh phuûc vuû tæì 100 âãún 200m Âáút xáy dæûng caïc cäng trçnh cäng cäüng cuía âån vë åí phæåìng coï thãø phán thaình 2 loaûi chênh bao gäöm : khu væûc phuûc vuû thæång nghiãûp vaì khu væûc phuûc vuû giaïo duûc, vàn hoïa vaì xaî häüi . Hãû thäúng cäng trçnh phuûc vuû gäöm caïc cäng trçnh xáy dæûng åí trung tám âån vë åí vaì trom caïc nhoïm nhaì. Baïn kênh phuûc vuû cuía caïc cäng trçnh tæì 250- 400m (caï biãût coï thãø lãn tåïi 500m) Vë trê khäúi thæång nghiãûp nãn bäú trê gáön vãö phêa âæåìng âi laìm chênh coìn khäúi giaïo duûc, vàn hoïa, xaî häüi nãn bäú trê trung tám xung quanh khu væûc cáy xanh åí bãn trong, coï thãø bäú trê kãút håüp åí táöng 1 caïc nhaì åí gia âçnh . Âáút cáy xanh vaì khu væûc thãø thao thãø duûc âæåüc goüi laì væåìn trong khu åí bäú trê táûp trung vaìo mäüt khu væûc gáön træåìng hoüc, nhaì treí, cáu laûc bäü âãø tiãûn cho viãûc täø chæïc vui chåi giaíi trê vaì nghé ngåi. Cäng trçnh trung tám laì sán táûp . 54
55. Hãû thäúng âæåìng saï trong âån vë laì såüi dáy liãn laûc bãn trong gàõn boï våïi hãû thäúng giao thäng bãn ngoaìi thaình phäú, âaím baío phuûc vuû täút cho viãûc âàûc âiãøm laûi nhanh choïng an toaìn vaì thuáûn tiãûn. Cå cáúu quy hoaûch khu åí cáön phán biãût roî giæîa läúi âo bãn trong våïi hãû thäúng âæåìng âi ätä tæì ngoaìi vaìo. Hai hãû thäúng naìy khäng nãn giao càõt nhau maì nãn åí daûng song song hoàûc caìi ràng læåüc âãø âaím baío an toaìn âilaûi, træåïc tiãn laì cho treí em âãún træåìng hoüc. Âæåìng âi ätä âaím baío phuûc vuû âãún táút caí caïc cäng trçnh xáy dæûng, nháút laì âãún cäng trçnh phuûc vuû cäng cäüng, âãún caïc chäù chæïa raïc vaì ga ra. 2.6.1. Bäú trê nhaì åí trong âån vë åí Nhaì åí laì bäü pháûn chuí yãúu trong täø chæïc khäng gian khu åí. Nhaì åí pháön låïn âæåüc xáy dæûng theo caïc thiãút kãú máùu phuì håüp våïi nhiãûm vuû thiãút kãú, âiãöu kiãûn tæû nhiãn vaì âiãöu kiãûn kinh tãú-kyî thuáût. Cáön chuï yï phán loaûi caïc kiãøu nhaì åí laì loaûi nhaì tæ nhán theo caïc thiãút kãú âån leí vaì caïc daîy nhaì chung cæ, tæìng lä âáút âãø coï bäú cuûc håüp lê, khäúng chãú caïc chiãöu cao, khäúi têch, maìu sàõc vaì chè giåïi xáy dæûng caïc cäng trçnh trong tæìng lä âáút. Nhaì åí coï thãø phán thaình mäüt säú loaûi sau âáy : - a. Loaûi nhaì åí êt táöng : Laì loaûi coï tæì 1 âãún 2 táöng xáy dæûng khaï phäø biãún åí nhiãöu nåi âàûc biãût laì trong caïc âä thë nhoí. 55
56. Nhaì åí êt táöng bao gäöm loaûi coï væåìn riãng vaì loaûi khäng coï væåìn riãng. Noïi chung nhaì åí gia âçnh êt táöng thç nãn coï væåìn duì chè laì mäüt maính âáút nhoí, phaíi kiãøm tra ké khi thiãút kãú vaì cho pheïp xáy dæûng. Nhaì åí êt táöng âæåüc bäú trê theo nhiãöu hçnh thæïc bao gäöm åí âäüc láûp, nhaì gheïp âäi, nhaì gheïp theo tæìng daîy hoàûc theo tæìng cuûm. b. Nhaì åí nhiãöu táöng nhiãöu càn häü : Laì loaûi nhaì åí chung cæ âæåüc duìng räüng raîi trong quy hoaûch caïc khu nhaì åí. Loaûi naìh naìy âæåüc thiãút kãú theo nhiãöu kiãøu khaïc nhau. * Nhaì åí gia âçnh theo kiãøu âån nguyãn : Laì loaûi phäø biãún nháút, caïc âån nguyãn âæåüc thiãút kãú chung mäüt cáöu thang cho nhiãöu càn häü. Tuìy theo âiãöu kiãûn tæìng nåi åí ta coï thãø gheïp caïc âån nguyãn våïi nhau thaình caïc daîy nhaì khaïc nhau. Caïc âån nguyãn âæåüc thiãút kãú theo daîy haình lang giæîa hoàûc haình lang bãn cho caïc häü hoàûc khäng coï haình lang chung maì træûc tiãúp âãún caïc càn häü tæì chiãöu nghè cuía cáöu thang. *. Nhaì åí kiãøu thaïp : Laì loaûi nhaì theo hçnh thæïc âån nguyãn âäüc láûp, thæåìng cao trãn 5 táöng, coï sæí duûng thang maïy. Giao thäng näüi bäü chuí yãúu theo chiãöu âæïng cäng trçnh. Loaûi nhaì naìy âæåüc sæí duûng trong bäú cuûc khäng gian khu åí âãø taûo caïc âiãøm nháún vaì táöm nhçn. * Nhaì åí theo kiãøu khaïch saûn : Laì loaûi nhaì åí táûp thãø daình cho caïn bäü säúng âäüc thán hoàûc duìng laìm kê tuïc xaï cho sinh viãn säúng näüi truï. Loaûi naìy thæåìng laì kiãøu haình lang bãn hoàûc haình lang giæîa, khu vãû sinh, buäöng tàõm, bãúp táûp trung hoàûc theo tæìng càûp phoìng åí. 56
57. * Nhaì liãn håüp : Laì loaûi nhaì thiãút kãú cho mäüt säú læåüng ngæåìi åí låïn vaì coï bäú trê khu væûc cäng cäüng trong nhaì. Mäùi mäüt cäng trçnh coï thãø chæïa haìng nghçn ngæåìi tæång âæång våïi mäüt nhoïm nhaì åí hoàûc låïn hån. Trong quy hoaûch caïc khu nhaì åí ngoaìi viãûc choün loaûi nhaì cho thêch håüp våïi ngæåìi åí trong baín thán ngäi nhaì, viãûc bäú trê sàõp xãúp caïc cäng trçnh âoï trãn khu âáút xáy dæûng coï yï nghéa âàûc biãût quan troüng. Bäú trê nhaì åí håüp lê tæïc laì giaíi quyãút täút mäúi quan hãû giæîa caïc cäng trçnh våïi moüi âiãöu kiãûn tæû nhiãn, âiãöu kiãûn kyî thuáût, nghãû thuáût kiãún truïc vaì täø chæïc cuäüc säúng trong mäi træåìng åí. Viãûc làõp gheïp caïc âån nguyãn vaì xáy dæûng caïc nhaì åí phaíi chuï yï âàûc biãût âãún âiãöu kiãûn âëa hçnh, khäng âàût cäng trçnh càõt ngang nhiãöu âæåìng âäöng mæïc hoàûc thàóng goïc våïi âæåìng âäöng mæïc Vãö màût khê háûu cáön chuï yï nhiãöu âãún aính hæåíng cuía nàõng vaì gioï, chuï yï taûo âiãöu kiãûn thäng thoaïng tæû nhiãn täút nháút. Caïc cäng trçnh nãn âàût theo hæåïng Nam vaì Âäng Nam, coï thãø håi chãúch Táy Nam trong mäüt säú træåìng håüp. Khäng nãn âàût nhaì theo hæåïng Âäng Táy vaì Táy Nam. Træåìng håüp bàõt buäüc thç phaíi choün cäng trçnh coï màût bàòng nhaì thäng thoaïng vaì biãûn phaïp chäúng nàõng täút. Khoaíng caïch giæîa caïc nhaì åí tuìy theo bäú cuûc cäng trçnh, nhæng phaíi âaím baío âæåüc yãu cáöu vãû sinh, yãu cáöu vãö thi cäng, yãu cáöu chäúng äøn, chäúng chaïy. Thäng thæåìng khoaíng caïch giæîa caïc nhaì láúy tæì 1,5 - 2 láön chiãöu cao cäng trçnh. Bäú trê nhaì åí coï nhiãöu váún âãö khoï khàn phæïc taûp vç háöu hãút caïc cäng trçnh åí âáy coï thãø âaî âæåüc âiãøn hçnh hoïa. Ngæåìi thiãút kãú phaíi hãút sæïc kheïo leïo âãø coï nhæîng giaíp phaïp täút trong caïch choün loüc caïc máùu âiãøn hçnh vaì làõp gheïp caïc âån 57
58. nguyãn nhaì åí cuîng nhæ bäú cuûc håüp khäúi caïc cäng trçnh våïi nhau. Thæåìng thæåìng khi sàõp xãúp caïc cäng trçnh nhaì åí ta täø chæïc theo tæìng nhoïm nhaì trãn tæìng lä âáút âaî xaïc âënh. Trong nhoïm nhaì âoï coï nhiãöu thãø loaûi cäng trçnh khaïc nhau cáön tçm caïch bäú cuûc sao cho mäùi nhoïm nhaì coï âæåüc mäüt khäng gian åí thêch håüp caí bãn trong láùn bãn ngoaìi haìi hoìa trong näüi bäü âån vë åí vaì våïi caïc âån vë åí khaïc lán cáûn. Nghãû thuáût bäú cuûc khäng gian kiãún truïc trong quy hoaûch khu nhaì åí ráút phong phuï vaì coï nhiãöu hçnh thæïc khaïc nhau : * Bäú cuûc song song : laì hçnh thæïc phäø biãún âãø phuì håüp våïi âëa hçnh vaì khê háûu, song dãù âån âiãûu. Cáön taûo nãn nhæîng khäng gian khaïc nhau bàòng caïch ruït ngàõn chiãöu daìi cuía mäüt säú cäng trçnh hoàûc sàõp xãúp so le nhau âãø coï thãm nhæîng khäng gian vaì nhæîng âiãøm nhçn phong phuï. *Hçnh thæïc bäú cuûc cuûm : Laì taûo nãn nhæîng khäng gian nhoí, caïc cäng trçnh nhiãöu táöng hoàûc êt táöng coï xu hæåïng táûp trung xung quanh mäüt yãúu täú khäng gian naìo âoï ( coï thãø laì nhaïnh âæåìng cuût våïi chäù quay xe hoàûc mäüt cäng trçnh kiãún truïc nhoí naìo khaïc) * Hãû thäúng theo maíng hay thaím : Âoï laì nhæîng täø håüp cäng trçnh kiãún truïc chuí yãúu laì êt táöng âæûåc sàõp xãúp theo diãûn thàóng, taûo nãn nhæîng maíng låïn cäng trçnh trong nhæ nhæîng táúm thaím. * Hãû thäúng bäú cuûc theo daíi hay chuäùi : Laì hçnh thæïc bäú trê cäng trçnh kãú tiãúp nhau theo chiãöu daìi doüc theo mäüt truûc giao thäng hay sæåìn âäöi. Trong caïc khu nhaì åí thæåìng dæûa vaìo hãû thäúng âæåìng xe cå giåïi hoàûc âi bäü âãø bäú cuûc. Noïi 58
59. chung trong caïc khu nhaì åí ngæåìi ta thæåìng sæí duûng tênh linh hoaût häùn håüp nhiãöu kiãøu bäú cuûc khaïc nhau âãø coï nhæîng khäng gian åí sinh âäüng thêch håüp. Våïi nhiãöu âäúi tæåüng khäng nãn chè duìng mäüt vaìi loaûi naìh âiãøn hçnh, kiãún truïc âån âiãûu nhæ mäüt säú khu nha åí ta âaî xáy dæûng. 2.6.2. Bäú trê cäng trçnh dëch vuû trong âån vë åí Caïc cäng trçnh dëch vuû cäng cäüng bäú trê trong âån vë åí khäng nháút thiãút phaíi theo mäüt mä hçnh âäöng nháút nhæ træåïc âáy trong quy hoaûch xáy dæûng tiãøu khu nhaì åí. Cáúu truïc maûng læåïi dëch vuû cäng cäüng laì mä hçnh cå baín aïp duûng theo quy hoaûch tiãøu khu nhaì åí. Cáúu truïc giao tiãúp xaî häüi, linh hoaût saïng taûo æïng xæílaì mä hçnh âãø täø chæïc quy hoaûch caïc âån vë åí måïi. Cuîng vç váûy quan âiãøm xáy dæûng caïc cäng trçnh dëch vuû trong âån vë åí âãöu phaíi hæåïng vaìo muûc tiãu baío âaím mäúi quan hãû xaî häüi laình maûnh thuáûn låïi vaì phaït triãøn. Caïc hãû thäúng phuûc vuû âoï phaíi linh hoaût vaì coï khaí nàng biãún âäøi theo nhu cáöu vaì sæû phaït triãøn xaî häüi hiãûn âaûi. Cäng trçnh dëch vuû cäng cäüng trong khu åí bao gäöm caïc cäng trçnh phuûc vuû caïc nhu cáöu thiãút yãúu haìng ngaìy cuía ngæåìi åí vãö caïc lénh væûc : - Nuäi dæåîng, chàm soïc quaín lê vaì giaïo duûc treí em - Cung cáúp caïc nhu yãúu pháøm thäng thæåìng haìng ngaìy - Àn uäúng, giaíi khaït vaì læång thæûc thæûc pháøm - Sæía chæîa âäö duìng gia âçnh, dëch vuû vaì vãû sinh tháøm mé, dëch vuû kyî thuáût dån giaín - Y tãú, baío vãû sæïc kheío, baío hiãøm xaî häüi 59