Giáo trình và bài tập Chính trị học

85 trang hapham 2690

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình và bài tập Chính trị học", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_va_bai_tap_chinh_tri_hoc.doc

Nội dung text: Giáo trình và bài tập Chính trị học

GIÁO TRÌNH VÀ BÀI TẬP MÔN CHÍNH TRỊ HỌC LƯU HÀNH NỘI BỘ. 0 1
Lời nói đầu 4 1. Đối tượng nghiên cứu học tập: 5 2. Chức năng và nhiệm vụ 5 3. Phương pháp và ý nghĩa học tập: 6 I: C. Mác, Ph. Ăng ghen sáng lập học thuyết: 7 Bài 2: THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI 19 I.Tính tất yếu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. 20 II. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chỉ nghĩa. 21 III. Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam 26 1. Đặc điểm cơ bản của thời kỳ quá độ lên chủ nghiã xã hội 26 2. Mục tiêu và phương hướng cơ bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. 28 a. Mục tiêu: 28 b. Phương hướng cơ bản: 28 BÀI 3: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH. 30 I. NGUỒN GỐC VÀ QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂNTƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH. 30 1. Nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh 30 2. Quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh. 32 II. NỘI DUNG CƠ BẢN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH. 33 1. ĐỊNH NGHĨA 33 2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người 34 3. Tư tưởng về độc lập gắn liền với chủ nghĩa xã hội kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại 36 4. Tư tưởng Hồ Chí Minh về sức mạnh của nhân dân của khối đại đoàn kết dân tộc 40 IV. Học tập và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh 45 Câu hỏi ôn tập: 47 BÀI 4: ĐƯỜNG LỐI VÀ CHÍNH SÁCH KINH TẾ. 48 I. SỞ HỮU VÀ CÁC THÀNH PHẦN KINH TẾ 48 II. Đẩy mạnh công nghiệp hóa- hiện đại hóa gằn với phát triển kinh tế tri thức. 55 III. Phát triển kinh tế thị định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam . 61 a. Quan điểm: 63 b. Các điều kiện và giải pháp phát triển kinh tế thị trường ở nước ta: 63 BÀI 5: GIAI CẤP CÔNG NHÂN VÀ CÔNG ĐOÀN VIỆT NAM. 66 I. GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM 66 1.1. Sự hình thành giai cấp công nhân Việt Nam . 66 1.2 ĐẶC ĐIỂM VÀ SỨ MỆNH LICH SỬ CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM, 67 3.1 Quan điểm chỉ đạo. 72 3.2 MỤC TIÊU XÂY DỰNG GIAI CẤP CÔNG NHÂN ĐẾN 2020 73 3.3 NHIỆM VỤ VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG GIAI CẤP CÔNG NHÂN VIỆT NAM, THỜI KỲ ĐẨY MẠNH CNH-HDDH ĐẤT NƯỚC 74 II. CÔNG ĐOÀN VIỆT NAM. 79 1. Sự ra đời và vai trò của công đoàn Việt Nam 79 1.1 Sự thành lập công hội đỏ Bắc Kỳ.(28/7/1929) 79 1.2 Vai trò và tính chất của công đoàn Việt Nam . 80 2. Phương hướng phát triển của công đoàn trong thời kỳ công nghiệp hóa- hiện đại hóa . 83 2.1. Xây dựng tổ chức công đoàn lớn mạnh, phát huy vai trò của công đoàn trong xây dựng giai cấp công nhân 83 0 2
2.2. Đổi mới mạnh mẽ tổ chức, nội dung và phương thức hoạt động chức công đoàn tại các doanh nghiệp 84 CÂU HỎI ÔN TẬP: 85 0 3
Lời nói đầu Chính trị là một trong những môn học bắt buộc ở hầu hết các trường trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng và đại học trong cả nước. Để tiếp tục đổi mới việc dạy và học môn chính trị ở các trường trung cấp chuyên nghiệp (TCCN) . Đồng thời góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh, sinh viên nâng cao ý thức rèn luyện, đáp ứng yêu cầu về tri thức và phẩm chất chính trị của người lao động mới trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Trên cơ sở những giáo trình chính trị dùng cho hệ trung cấp chuyên nghiệp và cao đẳng nghề đã được công bố chúng tôi mạnh dạn tổ chức, tổng hợp biên soạn giáo trình này. Giáo trình tập hợp những bài giảng về chính trị ở trường Trung Cấp Nghề Nghi Sơn. Toàn bộ giáo trình có 6 bài giảng, trong quá trình giảng dạy mỗi bài, giáo viên cần linh hoạt cập nhật những thông tin mới nhất có liên quan đến bài học để làm cho bài giảng phong phú, sinh động, giúp học sinh nắm được những kiến thức cơ bản và tiên tiến. Xuất phát từ quy định chương trình chính trị đã được thực hiện nhiều năm ở các trường TCCN, nên về cơ bản cuốn bài giảng này chỉ trình bày một số vấn đề cơ bản nhất giúp các em học sinh trong trường có tài liệu nghiên cứu học tập. Chúng tôi cố gắng trình bày đầy đủ và ngắn gọn các vấn đề chính trị cơ bản. Tuy nhiên do khả năng và trình độ còn hạn chế nên chắc không thể tránh được những thiếu sót. Vì vậy mong nhận được sự góp ý của bạn đọc. 0 4
BÀI MỞ ĐẦU ĐỐI TƯỢNG, CHỨC NĂNG, NHIỆM VỤ MÔN HỌC CHÍNH TRỊ. 1. Đối tượng nghiên cứu học tập: Chính trị là một bộ phận của kiến trúc thượng tầng xã hội gồm hệ tư tưởng chính trị, nhà nước, các Đảng phái. Chính trị xuất hiện khi xã hội phân chia thành giai cấp trên cơ sở kinh tế, là biểu hiện tập trung nhất của kinh tế, đồng thời chính trị có vị trí độc lập và có tác dụng to lớn đối với kinh tế. Môn học chính trị nghiên cứu những quy luật chung nhất của hoạt động chính trị, phương thức sử dụng để hiện thực hóa những quy luật chung đó, nghiên cứu hoạt động các đảng phái và chính quyền, các tổ chức chính trị, mối quan hệ chính trị giữa các giai cấp của các chế độ xã hội. Môn học chính trị trang bị cho người học nhận thức cơ bản về chủ nghĩa Mác- Lênin , tư tưởng Hồ Chí Minh, nghiên cứu đường lối lãnh đạo toàn diện của Đảng làm rõ những vấn đề có tính quy luật của cách mạng Việt Nam, của giai cấp công nhân Việt Nam, góp phần nhận thức tư tưởng, giáo dục niềm tịn vào sự lãnh đạo của Đảng và định hướng trong quá trình học tập cho người học. 2. Chức năng và nhiệm vụ. Môn học chính trị góp phần đào tạo người lao động kỹ thuật, bổ sung vào đội ngũ giai cấp công nhân, tham gia công đoàn Việt Nam, giúp người học tự ý thức, rèn luyện học tập, đáp ứng yêu cầu về tri thức và phẩm chất chính trị, phù hợp với yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Môn học chính trị cung cấp hai chức năng cơ bản đó là chắc năng nhận thức khoa học và chức năng giáo dục tư tưởng tình cảm cách mạng. Chức năng nhận thức: Môn học chính trị giúp người học hiểu biết hệ thống tri thức về nền tảng tư tưởng của Đảng và của cách mạng, nội dung hoạt động lãnh đạo, quản lý và xây dựng của Đảng, nhà nước ta. Người học nằm vững chức năng này là hiểu biết cơ bản đường lối, chủ trương; chính sách của Đảng, những kiến thức về các quy luật phát triển của xã hội Việt Nam. Chức năng giáo dục tư tưởng chính trị: Tham gia vào việc giải quyết những nhiệm vụ hiện tại, giáo dục niềm tin vào sự phát triển của cách mạng Việt 0 5
Nam, có tác dụng trau dồi thế giới quan, phương pháp luận khoa học, xây dựng niêm tịn vào thắng lợi của cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng. Người học nghề sau khi học môn chính trị phải đạt những yêu cầu toàn diện. Về kiến thức nằm được nội dung cơ bản về chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng cộng sản Việt Nam, hiểu biết về truyền thống quý báu của dân tộc, của giai cấp công nhân và công đoàn Việt Nam. Yêu cầu cụ thể đối với Thầy giáo và học sinh, sinh viên: Sauk hi nghiên cứu môn học chính trị phải chú ý sử dụng kiến thức cơ bản đã biết từ các môn học khác nhau và nắm bắt hoạt động thực tiễn của đất nước, của địa phương nơi mình cộng tác làm việc. Như vậy học tập môn chính trị sẽ trang bị những kiến thức để người học trở thành người lao động mới có phẩm chất chính trị vững vàng, có đạo đức tốt và năng lực công tác; góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Có tư tưởng tình cảm tốt đep, có trách nhiệm thực hiện đường lối của Đảng, pháp luật nhà nước, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. 3. Phương pháp và ý nghĩa học tập: _ Phương pháp giảng dạy và học tập môn học chính trị ở các trường dạy nghề là phát huy tính chủ động của thầy và tính tích cực của trò. Tăng cường tính chủ động sáng tạo của người học, khả năng liên hệ thực tiến, nắm bắt thực tiễn thảo luận và cung cấp cho nhau các tri thức cần thiết qua quá trình học tập. _ Môn học chính trị là một trong những nội dung quan trọng của đào tạo nghề, nhằm thực hiện mục tiêu nâng cao trình độ giác ngộ và giáo dục toàn diện, góp phần khắc phục những sai lầm khuyết điểm cho người lao động. Vì vậy nó luôn là môn hộc bắt buộc trong tất cả các chương trình dạy nghề trình độ ttrung cấp, trình độ cao đẳng và là một trong những môn học tham gia vào các môn thi tốt nghiệp của học sinh trước khi ra trường. Việc nghiên cứu và học tập, nắm vững tri thức Chính trị có ý nghĩa rất to lớn trong việc giáo dục phẩm chất chính trị, lòng trung thành với lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động, Đảng và dân tộc Việt Nam. Đặc biệt có ý ngĩa trong việc giáo dục truyền thống cách mạng, chủ nghĩa yêu nước lòng tự 0 6
hào dân tộc, bồi dưỡng ý chí chiến đấu cách mạng, học tập và lao động thông minh, có ý thức và sáng tạo kỹ thuật, có kỷ luật và năng suất cao. Phát triển thành quả cách mạng của Đảng và nhân dân ta, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. BÀI 1: KHÁI QUÁT VỀ SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC- LÊ NIN. I: C. Mác, Ph. Ăng ghen sáng lập học thuyết: 0 7
1.Các tiền đề hình thành: Chủ nghĩa Mác- Lê nin là học thuyết lôi cuốn đông đảo quần chúng trên thế giới, nhận thức và cải tạo xã hội phát triển, được hình thành từ những tiền đề sau đây: Tiền đề về kinh tế -xã hội: Khái quát đặc điểm kinh tế - xã hội chủ yếu của những năm 40 thế kỷ XIX- thời kỳ hình thành của triết học Mác: Phương thức sản xuất tư bản hủ ngĩa đã được củng cố vững chắc ở một số nước châu Âu. Giai cấp công nhân hiện đại ra đời và phát triển nhưng tình cảnh của họ rất khổ cực. Mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản ngày càng phát triển gay gắt và đã bùng nổ các cuộc đấu tranh tự phát. Tiêu biểu nhất là cuộc khởi nghĩa của công nhân dệt thành phố Lyong ở Pháp (1831- 1834), phong trào hiến trương của công nhân Anh( 1838- 1848), cuộc đấu tranh của công nhân dệt ở thành phố Xi Lê Di nước Đức (1844). Các cuộc khởi nghĩa tự phát bộc lộ nhiều hạn chế và tất cả đều thất bại. Tuy vậy các cuộc đấu tranh đó đã mở đầu thời kỳ đấu tranh độc lập của giai cấp công nhân và đặt ra yêu cầu giải đáp về lý luận mới có thể dẫn đường cho ó đi tới thắng lợi. Những điều kiện kinh tế- xã hội trong lòng xã hội tư bản và sự phát triển lớn mạnh của phong trào giai cấp công nhân là “mảnh đất hiện thực” cho sự hình thành và phát triển lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học của Mác- Ăng ghen. - Những tiền đề lý luận cho sự hình thành chủ nghĩa Mác: Kế thừa những thành tựu của lịch sử tư tưởng nhân loại là quy luật của sự hình thành chủ nghĩa Mác. Cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX ở châu Âu đẫ xuất hiện những đỉnh cao về tư tưởng lý luận mà tiêu biểu là trào lưu triết hoc cổ điển Đức( Hê ghen. Phơ Bách), Chủ nghĩa xã hội không tưởng phê phán Pháp (H. Xanh Xi Mông, C. Phu-ri-e, R. Ooen). C.Mác và Ph. Ăng ghen đã kế thừa và phát triển các đỉnh cao tư tưởng lý luận đương thời để xây dựng học thuyết mới. Thế kỷ XIX đã xuất hiện nhiều học thuyết khoa học mới trên nhiều lĩnh vực. Tiêu biểu là học thuyết về sự tiến hóa các loài của Đác Uyn, định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng của Lo mô nô xốp, học thuyết về sự phắt triển 0 8
của tế bào của Svác và Slayden và các thành tựu khác về khoa học, cơ học. sự phát minh và ứng dụng rộng rãi các thành tựu đã củng cố lý luận của Mác- Ăng ghen. - Vai trò nhân tố chủ quan của C. Mác, Ph. Ăng Ghen. C. Mác(1818- 1883); Phi đrich Ăng ghen (1820- 1895) là những người có kiến thức thiên tài trên nhiều lĩnh vực khoa học, như triết học , kinh tế chính trị học, toán học quân sự Đặc biệt qua quá trình hoạt động của hai ông gắn bó và hiểu biết sâu sắc phong trào công nhân và nhân dân lao động. Họ đều tìm thấy sức mạnh to lớn của giai cấp công nhân hiện đại và quần chùng nhân dân lao động. Sau khi gặp nhau (8/1844) hai ông đã nhanh chóng nhất trí về quan điểm, lập trường. Cùng nhau cộng tác trên nhiều lĩnh vực và chuyển biến từ lập trường duy tâm sang lập trường duy vật, tích cực hoạt động trong phong trào công nhân. Thành quả suất sắc sau quá trình hoạt động và nghiên cứu phong trào công nhân, hai ông đã đưa chủ nghĩa xã hội không tưởng trở thành học thuyết khoa học. Ba bộ phận triết học kinh tế chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học là 3 bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác. 1. Sự ra đời và phát triển học học thuyết Mác (1848-1895): Sự ra đời và đặt nền móng phát triển của học thuyết gắn liền với tên tuổi của Mác – Ăng ghen. Đại hội Π của Đồng minh những người cộng sản (12-1847) ra quyết định và yêu cầu Mác – Ăng ghen dự thảo một văn kiện dưới hình thức một bản tuyên ngôn cho sự ra đời của đồng minh, vừa có tính chất lý luận và là cương lĩnh hoạt động của tổ chức này. Cuối tháng 2 – 1848, tác phẩm tuyên ngôn của Đảng Cộng Sản được thông qua và công bố ở Luân Đôn, đặt dấu mốc ra đời chủ nghĩa Mác. Sau khi nghiên cứu những kinh nghiệm thất bại của công xã Pari (1871), Mác – Ăng ghen đã viết nhiều tác phẩm như: “Đấu tranh giai cấp ở Pháp; Nội chiến ở Pháp”, bộ Tư Bản những tác phẩm của hai ông đề cập toàn diện những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa tư bản. Về kinh tế, chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học. Hai ông tổng kết phong trào cách mạng của giai cap công nhân và đề ra 0 9
những vấn đề cơ bản có tính chất nguyên lý vè cách mạng vô sản và sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. Những giá trị lý luận tiêu biểu mà Mác – Ăng đã sáng tạo, cống hiến cho nhân loại: Về triết học: Mác không chỉ giải thích mà vạch ra con đường cải tạo thế giới bằng con đường cách mạng. Chủ nghĩa duy vật biện chứng của chú nghã Mác là hạt nhân của thế giới quan khoa học và cách mạng để xem xét giải quyết vấn đề thực tiễn của thế giới. Mỗi sự vật hiện tượng đều phải xem xét theo quan điểm toàn diện, lịch sử cụ thể và quan điểm phát triển. Việc sáng tạo ra chủ nghĩa DVLS mà cốt lõi là học thuyết hình thái kinh tế xã hội là một thành tựu vĩ đại của triết học Mác. Việc chuyển biến của các hình thài kinh tế - xã hội là có quy luật và trải qua quá trình đấu tranh gay go quyết liệt. Quy luật về mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, lý luận về đấu tranh giai cấp và cách mạng xã hội của chủ nghĩa Mác đã đem lại cơ sớ khoa học cho việc nhận thức về các quy luật của xã hội và hoạt động tự giác của giai cấp công nhân và những người cách mạng trên thế giới. Về kinh tế chính trị học mà cốt lõi là học thuyết về giá trị thặng dư của Mác đã vạch ra quy luật vận động kinh tế cơ bản của xã hội tư bản, cho thấy rõ bản chất của giai cấp tư sản và xã hội tư bản, vai trò lịch sử của chủ nghĩa Tư Bản trong sự phát triển của nhân loại. Lý luận về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân của chủ nghĩa Mác, phát hiện vĩ đại nhất của Mác – Ăng ghen chỉ rõ: Giai cấp công nhân là người lãnh đạo cuộc đấu tranh để xóa bỏ chế độ bóc lột và xây dựng thành công xã hội mới. Cách mạng xã hội chủ nghĩa là tất yếu để thay thế chế độ bóc lột tư bản chủ nghĩa. Sau cuộc cách mạng chính trị đó tất yếu phải trải qua thời kỳ quá độ để cải biến cách mạng toàn diện xã hội cũ, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Giai cấp vô sản là giai cấp tiên tiến nhất có tinh thần triệt để cách mạng, có tính kỷ luật chặt chẽ có tinh thần quốc tế. Họ có Đảng Cộng Sản, đội tiên phong lãnh đạo có tổ chức chặt chẽ, có khối đoàn kết liên minh công nông họ có đủ khả năng lãnh đạo cách mạng. 0 10
C. Mác, Ph. Ăng ghen ngoài việc sáng tạo ra học thuyết lý luận, đã tích cực hoạt động trong phong trào công nhân. Hai ông là lãnh tụ, tổ chức vận động thành lập Quốc tế I (1863-1876), là tổ chức lãnh đạo của công nhân quốc tế. Năm 1889 Ăng ghen tổ chức thành lập Quốc tế II để tuyên truyền sâu rộng chủ nghĩa Mác vào phong trào công nhân quốc tế, mở ra thời kỳ phát triến theo bề rộng của phong trào công nhân ở hầu khắp các nước trên thế giới. Hàng loạt các Đảng vô sản của giai cấp công nhân trên thế giới đã được thành lập. Sau khi Ăng ghen mất (1895), Quốc tế II dần mất hết tính cách mạng và rơi vào chủ nghĩa cơ hội và phản động. II. Lê nin phát triển học thuyết Mác (1895 – 1924) 1. Sự phát triển của Lê Nin về lý luận cách mạng: Cuối thế kỷ XІX đầu thế kỷ XX chủ nghĩa tư bản phát triển đến giai đoạn cao là chủ nghĩa đế quốc, bước chuyển này dẫn đến kết quả là lực lượng sản xuất phát triển đến trình độ cao. Làm thay đổi toàn bộ đời sống kinh tế xã hội, đặc biệt tư liệu sản xuất rơi vào một số người nhất định làm ra tăng mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Biểu hiện ở phương diện xã hội làm gay gắt mâu thuẫn trong xã hội tư bản đặc biệt là giữa giai cấp vô sản và tư sản, mâu thuẫn nay dẫn đến kết quả sự ra đời cách mạng xã hội mà giai đoạn Mác chưa có. Nghiên cứu quá trình chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, V.I Lê Nin đã tổng kết nêu ra 5 đặc trưng của chủ nghĩa đế quốc là sự tập trung sản xuất, tập trung tư bản ở mức độ cao, tạo ra các tổ chức độc quyền, sự thống nhất tư bản công nghiệp với tư bản ngân hàng thành các tập đoàn tư bản tài chính, xuất khẩu tư bản ra nước ngoài, sự phân chia thị trường thế giới và tiếp tục đấu tranh với nhau để chia lại . Tính đến năm 1914, tất cả các nước Á, Phi đã trở thành thuộc địa của các nước phương Tây (nước Anh có diện tích thuộc địa là 33 triệu km 2 số dân 400 triệu người, Pháp có diện tích thuộc địa 10 triệu km 2, số dân 60 triệu người). Chủ nghĩa tư bản ở Nga bắt đầu phát triển, phong trào công nhân Nga phát triển 0 11
rất nhanh. Nước Nga trở thành nơi tập trung các mâu thuẫn cơ bản của thế giới và trở thành trung tâm cách mạng thế giới. Kế thừa lý luận của Mác, Ăng ghen và qua thực tiễn hoạt động cách mạng ở Nga, Vôlađimia, I. Lich Lê nin (1870-1924) đã phát triển lý luận mới trên nhiều lĩnh vực. Sau khi phân tích đặc điểm và địa vị của chủ nghĩa đế quốc, Người chỉ rõ cách mạng vô sản có thể nổ ra và thắng lợi ở một số nước thậm chí một nước nơi yếu nhất trong hệ thống đế quốc chủ nghĩa. Người nêu rõ khẩu hiệu nổi tiếng “Vô Sản toàn thế giới và các dân tộc bị áp bức đoàn kết lại”. Lê nin nhấn mạnh, lý luận tiên tiến và khoa học là chủ nghĩa Mác, khi đã thâm nhập vào phong trào công nhân sẽ trở thành sức mạnh vật chất làm cho phong trào công nhân trở thành tự giác. Chủ nghĩa xã hội khoa học kết hợp với phong trào công nhân sẽ tất yếu hình thành Đảng Cộng Sản của giai cấp công nhân. Đảng Cộng Sản của giai cấp công nhân được xây dựng theo nguyên tác của Đảng kiểu mới. Đảng đó lấy lý luận chủ nghĩa Mác làm nền tảng tư tưởng, có điều lệ với các nguyên tắc sinh hoạt chặt chẽ, có mối liên hệ mật thiết với quần chúng, kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cơ hội dưới mọi hình thức. Lê nin đưa ra lý luận chiến tranh và hòa bình, Nhà nước và cách mạng. Dưới sự lãnh đạo của Lê Nin, Đảng cộng sản Nga đã lãnh đạo giai cấp công nhân Nga tiến hành cách mạng tháng 10 Nga 19/7 thành công. Chủ nghĩa Lênin chính là sự phát triển chủ nghĩa Mác trong thời kỳ chủ nghĩa Đế quốc. 2. Chủ nghĩa xã hội từ lý luận trở thành hiện thực. Cách mạng tháng 10 Nga đã mở ra kỷ nguyên mới của lịch sử nhân loại, thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên toàn thế giới. Lý luận về chủ nghĩa xã hội đã trở thành hiện thực trên đất nước Nga. Tháng 3/1914, Quốc tế Cộng Sản (Quốc tế III) ra đời đã tác động làm cho cách mạng thế giới phát triển thành cao trào lớn mạnh. Sau thời kỳ khôi phục kinh tế, chống thù trong giặc ngoài (1917-1920) nước Nga, sau đó là Liên Xô (12-1922) bước vào xây dựng chủ nghĩa xã hội. 0 12
Từ thực tiễn lãnh đạo xây dựng chủ nghĩa xã hội V. I. Lê nin đã tiếp tục phát triển lý luận của mình trên một loạt những vấn đề mới. Người chỉ lý luận về những nhiệm vụ của chính quyền Xô Viết, về dân chủ và chuyên chính vô sản thực hiện chính sách kinh tế mới, tiến hành công nghiệp hóa, tập thể hóa, thực hành cách mạng tư tưởng văn hóa phát triển các đoàn thể dưới chủ nghĩa xã hội, chống quan lưu trong bộ máy nhà nước. Ngày 21 tháng 1 năm 1924, I.V. Lê nin qua đời, chủ nghĩa Mác – Lê nin đã trở thành học thuyết soi đường cho phong trào cộng sản, công nhân, phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc trên thế giới tiếp tục đấu tranh cách mạng tới thắng lợi. Chủ nghĩa Mác – Lê nin có giá trị to lớn và bền vững, vì nó đưa ra mục tiêu cao đẹp, có nội dung khoa học, có phương pháp thực hiện đúng đắn và được thực tiễn cuộc sống kiểm nghiệm dẫn đến thúc đẩy lịch sử nhân loại tiến lên. Chủ nghĩa Mác – Lê nin là học thuyết duy nhất nêu lên mục tiêu và con đường, lực lượng phương pháp để đạt được mục tiêu là giải phóng xã hội, giải phóng giai cấp và giải phóng con người đưa con người và tất cả các dân tộc trên thế giới phát triển toàn diện, bình đẳng tự do, ấm no, hạnh phúc. Mục tiêu này của Chủ nghĩa Mác – Lê nin tự thân nó đã nói lên nó không bao giờ bị lỗi thời. Chủ nghĩa Mác – Lê nin mang bản chất khoa học va cách mạng. vì nó ra đời trên cơ sở chín muồi của các tiền đề kinh tế - xã hội, kế thừa và phát triển rực rỡ những tinh hoa trí tuệ tư tưởng lý luận khoa học của nhân loại được tích lũy trong lịch sử, nó được sáng lập bởi những lãnh tụ thiên tài, hiểu sâu phong trào công nhân và nhân dân lao động. Chủ nghĩa Mác – Lê nin cung cấp cho chúng ta thế giới quan và phương pháp luận để nhìn nhận đúng đắn những quy luật đúng đắn của tự nhiên, xã hội và tư duy, nhận thức con người. Chủ nghĩa Mác – Lê nin, với lập trường duy vật luôn gắn bó và cải tạo thực tiễn, lấy thực tiễn là thước đo kiểm nghiệm là tiêu chuẩn của chân lý. Nó là một học thuyết mở, năng động với vai trò là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam định 0 13
hướng hành động, nó đòi hỏi luôn bổ sung, phát triển năng động sáng tạo, vận dụng vào điều kiện thực tiễn cụ thể. III. Vận dụng và phát triển Chủ nghĩa Mác – Lê Nin: 1. Vận dụng và phát triển lý luận xây dựng chủ nghĩa xã hội (1921-1941): Từ năm 1924 đến ngay nay, Chủ nghĩa Mác – Lê nin là học thuyết lý luận với vai trò là nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động của Đảng Cộng Sản trên thế giới trong đấu tranh cách mạng và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trên cơ sở những nguyên lý lý luận phổ biến và cơ bản của chủ nghĩa Mác, các Đảng Cộng Sản và công nhân từng nước vận dụng sáng tạo và cụ thể hóa những quy luật chung và quy luật đặc thù đề ra những nhiệm vụ cụ thể của cách mạng nước mình để bổ sung và làm phong phú phát triển lý luận mới. Đó là biểu hiện sáng tạo và sức sống mới về mặt thực tiễn của Chủ nghĩa Mác – Lê nin Qua 20 năm xây dựng chủ nghĩa xã hội (1921-1941), Liên Xô đã đạt được những thành tựu hết sức to lớn. Nền kinh tế Liên Xô vững mạnh, trở thành một cường quốc trên thế giới. Các cơ sở kinh tế dẫn đến chế độ bóc lột, đã bị thủ tiêu, xã hội về cơ bản chỉ còn công nhân, nông dân và trí thức. Trình độ văn hóa, sự giác ngộ của người dân Liên Xô đã ở mức tiên tiến. Liên Xô có lực lượng cán bộ khoa học đứng hàng đầu thế giới. Đời sống nhân dân no đủ, không ngừng tăng lên. Niềm tin của người dân Xô Viết với chủ nghĩa xã hội không ngừng tăng lên. Nền quốc phòng vững mạnh, uy tín quốc tế nâng cao quan hệ ngoại giao ngày càng mở rộng. Những thắng lợi trên làm cho Liên Xô trở thành một cường quốc văn hóa, khoa học tiên tiến, vững mạnh về quốc phòng, và trụ cột của các lực lượng cách mạng và thành trì của hòa bình thế giới. Liên Xô giữ vai trò quyết định đánh thắng chủ nghĩa phát xít trong chiến tranh thế giới lần thứ 2 (1939- 1945). Sau chiến tranh thế giới thứ 2, lý luận và kinh nghiệm xây dựng chủ nghĩa xã hội được vận dụng ở tất cả các nước xã hội chủ nghĩa. Hệ thỗng xã hội chủ nghĩa tiên tiến thế giới phát triển lớn mạnh. Phong trào xã hội chủ nghĩa, phong trào giải phóng dân tộc, phong trào công nhân ở các nước tư bản chủ nghia trở thành ba dòng thác cách mạng của thời đại, là thành trì của hòa bình thế giới, 0 14
đẩy chủ nghĩa tư bản ngày càng lún sâu vào thời kỳ khủng hoảng. Cuộc đấu tranh giữa cách mạng và phản cách mạng, giữa hai hệ thống xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa rất quyết liệt nhất là ở các tiêu điểm như các nước Trung Quốc, Việt Nam, Cu Ba, Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên, các nước thuộc địa của chủ nghĩa đế quốc ở châu phi và Mỹ la Tinh. Với sự tác động mạnh mẽ của hệ thống xã hội chủ nghĩa và phong trào cách mạng thế giới góp phần vào thắng lợi của phong trào giải phóng dân tộc ở Châu Á, Châu Phi và Mỹ La Tinh những năn 60, và cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước ở Việt Nam năm 1975. Đây là bằng chứng hùng hồn cho sự phát triển và ảnh hưởng của chủ nghĩa Mác- Lê nin, của độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Từ cuối thập kỷ 70 đầu thập kỷ 80 của thế kỷ XX chủ nghĩa xã hội hiên thực trên thế giới lâm vào tình trạng trì trệ và khủng hoảng. Từ cuối năm 1989, các nước chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu lần lượt sụp đổ và đến tháng 12 năm 1991 Liên Xô sụp đổ hoàn toàn. Từ tháng 12- 1978 cho tới năm 1991 công cuộc cải cách xây dựng chủ nghĩa xã hội mang màu sắc Trung Quốc đã liên tiếp giành thắng lợi quan trọng. Bên cạnh những thành tựu to lớn của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu các nước nêu trên cũng đã không mắc ít sai lầm trong quá trình xây dựng mô hình chủ nghĩa xã hội. Đó là việc quan niệm giản đơn phiến diện mô hình chủ nghĩa xã hội, khuynh hướng sai lầm chủ quan duy ý trí. Tệ quan lưu và tình trạng mất dân chủ, xa rời quần chúng và những sai lầm trong quản lý kinh tế tập trung quan lưu, kế hoạch hóa cao độ kéo dài. Việc phát hiện và khắc phục chậm chạp sữa chữa không đúng nguyên tắc dẫn đến khủng hoảng kinh tế- xã hội và sụp đổ. Nguyên nhân trực tiếp là do sự thoái hóa biến chất của một số người lãnh đạo cao nhất trong Trung Ương Đảng Cộng Sản Liên Xô. Họ đã từng bước xa rời và phản bội những nguyên lý của Chủ nghĩa Mác – Lê nin và điều lệ Đảng Cộng Sản Liên Xô. Sự chống phá quyết liệt của chủ nghĩa đế quốc bằng “ diễn biến hòa bình” là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ trên. 0 15
Chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô sụp đổ là tổn thất không gì bù đắp nổi cho phong trào cách mạng thế giới và Việt Nam. Sự đổ vỡ đó tác động to lớn làm thay đổi trật tự thế giới, chủ nghĩa xã hội thế giới mất một mảng lớn, hòa bình thế giới mất một trụ cột, các nước xã hội chủ nghĩa trên thế giới mát chỗ dựa vững chắc một nguồn viện trợ và hợp tác to lớn. Chủ nghĩa đế quốc lợi dụng cơ hôi đó chống phá ác liệt hơn. Một bộ phận quần chúng nhân dân lao động lo lắng băn khoăn về tiền đồ của chủ nghĩa xã hội. Nhìn lại toàn diện quá trình sụp đổ của Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu, từ thành tựu công cuộc cải tổ ở Trung Quốc, lý luận Chủ nghĩa Mác – Lê Nin về xây dựng chủ nghĩa xã hội Đảng ta đã rút ra nhiều bài học quý báu: Cải tổ, đổi mới xây dựng chủ nghĩa xã hội là tất yếu khách quan. Bài học rút ra là Đảng phải có bản lĩnh chính trị vững vàng luôn nắm vững bản chất cách mạng và khoa học của Chủ nghĩa Mác – Lê nin và thực tiễn của đất nước để vận dụng cụ thể sáng tạo. Đảng lãnh đạo phải đổi mới giữ vững đinh hướng xã hội chủ nghĩa, chăm lo xây dựng Đảng, nâng cao trình độ và sức chiến đấu của Đảng. Đảng lãnh đạo phải có mô hình của chủ nghĩa xã hội, có bước đi và cách thức thực hiện trong công cuộc đổi mới. Đảng phải gắn bó chặt chẽ với quần chúng nhân dân trong quá tringf đổi mới, Đảng phải luôn chống những khuynh hướng cực đoan nóng vội, bảo thủ, trì trệ, tăng cường bảo vệ chính trị nội bộ, kiên quyết chống đa nguyên về chính trị, đa đảng đối lập, “ chống diễn biến hòa bình” của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch. 2. Đổi mới lý luận xây dưng chủ nghĩa xã hội từ sau 1991: Sau khi Liên Xô và chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu sụp đổ, các loại kẻ thù tập trung chống phá Chủ nghĩa Mác – Lê nin. Chủ nghĩa cơ hội nhiều màu sắc cũng tìm mọi cách với chủ nghĩa đế quốc hòng vu cáo, xuyên tạc bôi nhọ lịch sử tuyên truyền Chủ nghĩa Mác – Lê nin là lỗi thời lạc hậu, đồng nhất sự sụp đổ chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô, Đông Âu với sự sụp đổ Chủ nghĩa Mác – Lê nin, kích động, dao động tư tưởng, kêu gọi từ bỏ con đường xã hội chủ nghĩa. 0 16
Không phải đến bây giờ Chủ nghĩa Mác – Lê Nin mới có kẻ thù chống phá. Điểm mới của kẻ thù là ngày nay chúng chống phá quyết liệt và nguy hiểm hơn. Chúng lợi dụng chủ nghĩa xã hội lâm vào thoái trào cho là Chủ nghĩa Mác – Lê nin đã lỗi thời, khoét sâu thổi phồng những khuyết điểm sai lầm của chủ nghĩa xã hội để tiến công. Chúng lợi dụng “diễn biến hòa bình” rêu rao vấn đề “dân chủ, nhân quyền” để tổ chức hoạt động gây rối chính trị chia rẽ khối đoàn kết dân tộc. Đây là một trong những nguy cơ của cách mạng nước ta. Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở các nước còn lại, ngày nay tiếp tục đổi mới giành nhiều thắng lợi, các Đảng cộng sản, các phong trào cách mạng thế giới đang tiếp tục bổ xung phát triển lý luận Chủ nghĩa Mác – Lê nin trong điều kiện mới, đi sâu vào thực tiễn cách mạng thế giới. Cần nhận thức, bảo vệ, đổi mới và phát triển Chủ nghĩa Mác–Lênin là yêu cầu khách quan bắt nguồn từ bản chất cách mạng và khoa học của học thuyết. Đảng cộng sản Việt Nam với tinh thần độc lập tự chủ, vận dụng sáng tao, bổ sung và làm phong phú lý luận Chủ nghĩa Mác – Lênin trong điều kiện cụ thể của nước mình. Nguyễn Ái Quốc, người đầu tiên truyền bá Chủ nghĩa Mác – Lênin vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam dẫn đến sự ra đời của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Vận dụng sáng tạo Chủ nghĩa Mác -Lênin vào điệu kiện cụ thể của nước ta, Đảng Cộng Sản Việt Nam đã lãnh đạo cuộc cách mạng tháng 8 năm 1945 thành công, thành lập nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân pháp và can thiệp Mỹ thành công, lãnh đạo xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Miền Bắc và kháng chiến chống Mỹ thắng lợi. Ngày nay Đảng đang tiếp tục lãnh đạo công cuộc đổi mới dành những thắng lợi quan trọng. Trong giai đoạn hiện nay, chúng ta cần tập trung bảo vệ và phát triển những vấn đề cơ bản có vị trí trung tâm và quan trọng của Chủ nghĩa Mác-Lê nin. Đó là học thuyết về hình thái kinh tế xã hội, học thuyết về giá trị thặng dư, học thuyết về sứ mệnh lich sử của giai cấp công nhân, lý luận về thời đại ngày 0 17
nay và tiến trình cách mạng thế giới. Những nội dung này vừa có ý nghĩa quan trọng về tư tưởng , lý luận, vừa định hướng chỉ đạo cách mạng nước ta. Từ thực tiễn 20 năm đổi mới Đảng ta đã ra mô hình chủ nghĩa xã hội, nội dung cơ bản và cách thức thực hienj đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nức ta. Trong cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội của Đảng (6/1991) khẳng định “ Đảng lấy Chủ nghĩa Mác –Lê nin, và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nên tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động” (1).ddcsvn,vkkdthoi ky doi moi,xbctqg,hn,2005,tr329, Cho đến nay Đảng ta đâ đạt nhiều thành tựu trong việc nghiên cứu, tuyên truyền và giáo dục Chủ nghĩa Mác –Lê in, tư tưởng Hồ chí Minh. Giáo dục lý luận chính trị trong Đảng và trong xã hội được đẩy mạnh. Chương trình giáo dục chính trị được đưa vào hệ thống giáo dục của Đảng, các trường chính trị, trường đại học, cao đẳng và các trường dạy nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân với trình độ khác nhau. Đội ngũ làm công tác nghiên cứu giảng dạy lý luận chính trị được củng cố, bổ sung, phát triển. Việc vận dụng và phát triển sáng tạo Chủ nghĩa Mác – Lê Nin phải nắm vững bản chất, từng nguyên lý, không nên giáo điều trích dẫn máy móc, không hiểu thực chất vấn đề. Phải luôn nghiên cứu tổng kết lấy thực tiễn đất nước, xem xét kỹ bối cảnh quốc tế để phát triển lý luận, bổ sung và phát triển những vấn đề lý luận mới. Trong quá trình học tập, nghiên cứu, giảng dạy phải luôn học hỏi nâng cao trình độ chính trị, năng lực suy nghĩ, độc lập, sáng tạo vận dụng vào thực tiễn, bổ sung phát triển Chủ nghĩa Mác –Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện mới, đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Câu hỏi ôn tập: 0 18
1. Phân tích quá trình ra đời và sự phát triển bền vững của Chủ nghĩa Mác –Lê nin? Liên hệ so sánh với một số học thuyết khác mà em biết? 2. Phân tích bản chất khoa học và cách mạng của Chủ nghĩa Mác- Lê nin ? 3. Vai trò của Chủ nghĩa Mác – Lê nin với cách mạng thế giới và cách mạng Việt Nam? 4. phân tích sự vận dụng và phát triển Chủ nghĩa Mác – Lê nin từ sau năm 1991 đến nay? Bài 2: THỜI KỲ QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI 0 19
I.Tính tất yếu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. 1. Thời ký thiết lập xã hội xã hội chủ nghĩa. Sự thay thế xã hội tư bản chủ nghĩa bằng xã hội xã hội chủ nghĩa trong tiến trình lich sử là một tất yếu khách quan theo tính chất và trình độ phát triển của quan hệ sản xuất phải phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất. Sự thay thế của các chế độ xã hội trước đây trong lịch sử là sự thay thế các hình thái áp bức, bóc lột người lao động, thay thế các giai cấp thồng trị này bằng giai cấp thống trị khác. Về bản chất vẫn là chế độ chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất. Chủ nghĩa tư bản dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu xản xuất mâu thuẫn với lực lượng sản xuất đã được xã hội hóa cao. Mâu thuẫn chỉ được giải quyết bằng cuộc cách mạng xã hội để xóa bỏ quan hệ sản xuất tư nhân tư bản chủ nghĩa, xác lập quan hệ sản xuất công hữu về tư liệu sản xuất, giải phóng sức sản xuất của xã hội. Chế độ công hữu về tư liệu sản xuất không tể hình thành trong lòng xã hội tư bản, Chủ nghĩa tư bản chỉ tạo ra những tiền đề vật chất, và những điều kiện cho việc giải phóng sức sản xuất vốn bị kiềm hãm và chỉ có thông qua cách mạng xã hội để tiến lên chủ nghĩa xã hội phù hợp với xu thế phát triển của lịch sử. Cách mạng xã hội chủ nghĩa là cuộc cách mạng toàn diện và sâu sắc và triệt để nhất trong lịch sử vì mục tiêu trực tiếp là xóa bỏ chế độ tư hữu, thủ tiêu chế độ người bóc lột người để thiết lập một chế độ mới do nhân dân lao động làm chủ chế độ xã hội chủ nghĩa. Bước đầu tiên trong cuộc cách mạng là giai cấp công nhân và nhân dân lao động giành lấy chính quyền nhà nước. Sau đó tiếp tục củng cố xây dựng và hoàn thiện chính quyền của mình để cải tạo và xây dựng cơ sở kinh tế- xã hội cho một chế độ mới, từng bước phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất trên cơ sở quan hệ sản xuất mới với chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu và các hình thức tổ chức sản xuất phân phối thích hợp để tăng sức sản xuất, tạo của cải vất chất ngày càng nhiều đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của toàn thể nhân dân lao động, đồng thời phát triển các mặt văn hóa tinh thần phù hợp với chế độ xã hội mới. 2. Thời kỳ tiếp tục đấu tranh với những hình thức và nội dung mới. 0 20
Thực hiện những nội dung đó cách mạng phải trải qua một thời kỳ lâu dài khi giai cấp công nhân và nhân dân lao đông giành được chings quyền nhà nước khi xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Đó là thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là thời kỳ cải tạo toàn diện và triệt để xã hội cũ (tiền tư bản hay tư bản chủ nghĩa) thành xã hội chủ nghĩa thông qua cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đây là cuộc đấu tranh giữa một bên là giai cấp công nhân liên minh với các tầng lớp nhân dân lao động (chủ yếu là nhân dân ) và đội ngũ tri thức đã giành được chính quyền nhà nước, với một bên là giai cấp bót lột và thế lực phản động mới bị đánh đổ, chưa hoàn toàn bị xóa bỏ về mặt giai cấp, lại được sự ủng hộ của các thế lực đế quốc và phản động quốc tế trên tất cả các lĩnh vực, kinh tế- xã hội, chinh trị, văn hóa, tư tưởng từng bước thiết lập điều kiện mới cho sự xuất hiện xã hội xã hội chủ nghĩa. Một cuộc đấu tranh diễn ra dưới những hình thức mới, và điều kiện mới để đưa đất nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội. II. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chỉ nghĩa. 1. Tính tất yếu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Lịch sử loài người đã phát triển qua nhiều giai đoạn kế tiếp nhau, tương ứng với mỗi giai đoạn là một hình thái kinh tế- xã hội nhất định. Song, do đặc điểm về lịch sử về không gian, thời gian không phải quốc gia nào cũng phải trải qua tất cacr các hình thái kinh tế- xã hội từ thấp đến cao theo một sơ đồ chung. Lịch sử cũng đã chứng minh rằng có những nước do điều kiện bên trong và bên ngoài chi phối đã bỏ qua một hình thái kinh tế xã hội nào đó trong tiến trình phát triển kinh tế của mình. Cả phát triển tuần tự qua các hình thái kinh tế- xã hội lẫn phát triển rút ngắn bỏ qua mộ hình thái kinh tế- xẫ hội nào đó đều là do những quy luật và lịch sử quy định. Bởi vì sự vận động của xã hội không diên ra đồng điều giữa các quốc gia, các vùng. Trong lịch sử thường xuất hiện những trung tâm phát triển cao hơn về sản xuất vật chất kỹ thuật, về văn hóa chính trị, sự giao lưu hợp tác với những trung tâm đó làm xuất hiện khả năng một số nước đi sau có thể rút ngắn tiến trình lịch sử mà không lặp lại tuần tự các quá trình phát 0 21
triển của lịch sử nhân loại, bỏ qua một hình thái kinh tế- xã hội tiến lên hình thái kinh tế- xã hội cao hơn. Khi ngiên cứu chủ nghĩa tư bản, luận giải sự diệt vong tất yếu của chủ nghĩa tư bản, Mác đã dự kiến khả năng thắng lợi của cách mạng vô sản. Người cho rằng cách mạng vô sản có thể nổ ra và giành thắng lợi trước hết ở một loạt nước tư bản chủ nghĩa phát triển nhất. Nếu cách mạng thắng lợi ở một số nước tư bản chủ nghĩa phát triển thì giai cấp vô sản ở những nước này có thể giúp đỡ các nước lạc hậu bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, quá độ từ kinh tế cá thể, quy mô nhỏ sang sản xuất tập thể, quy mô lớn. Phát triển Chủ nghĩa Mác –Lê nin trong điều kiện chủ nghĩa đế quốc, Lê nin đã phân tích quy luật phát triển không đều của chủ nghĩa đế quốc làm xuất hiện tình thế cách mạng chín muồi không đều của tình thế cách mạng vô sản ở các nước. Lê nin nhận định rằng, chủ nghĩa xã hội không chỉ đồng thời thắng lợi trong tất cả các nước, trước hết nó thắng lợi trong một nước hoặc trong một số nước trong khi các nước khác vẫn là nước tư bản hay tiền tư bản. Thắng lợi của cách mạng tháng mười Nga đã tạo điều kiện thực tế để khẳng định rằng các nước lạc hậu khi đã giành được độc lập dân tộc có thể tiến lên chủ nghĩa xã hội , bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội , bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa với sự giúp đỡ của các giai cấp vô sản các nước tiên tiến. 2. Những điều kiện để quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Sau cách mạng tháng Mười Nga (1917), phong trào cách mạng của các dân tộc và thuộc địa và phụ thuộc diễn ra liên tục, rộng khắp và có xu hướng tiến bộ, nhiều nước đã giành được độc lập dân tộc có xu hướng phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội , bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. Đó là xu thế tất yếu của thời đại quá độ lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi thế giới . Trong điều kiện mới, các nước muồn giành được độc lập dân tộc, muốn quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa cần có những điều kiện bên trong và bên ngoài, điều kiện trong nước và quốc tế. Những điều kiện đó là: 0 22
- Đảng cộng sản, Đảng của giai cấp công nhân kiên trì Chủ nghĩa Mác-Lê nin và giữ vai trò lãnh đạo là đảng cầm quyền. - Giai cấp công nhân liên minh với giai cấp nhân dân và đội ngũ tri thức được thiết lập củng cố đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, cơ sở chính trị xã hội của nhà nước, lực lượng cơ bản trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. - Chính quyền dân chủ cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động được thiết lập củng cố và ngày càng hoàn thiện, đảm bảo chính quyền thực sự của nhân dân, do nhân dân ,vì nhân dân . Chính quyền quyết tâm đưa đất nước quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. - Có sự ủng hộ giúp đỡ của giai cấp công nhân ở các nước tiên tiến. Những điều kiện trên là cần thiết để định hướng xã hội chủ nghĩa cho quá trình phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa. Bởi vậy, phải tạo ra những điều kiện thuận lợi cho sự phát triển sản xuất, trước hết là phải phát triển công nghiệp tiên tiến, nông nghiệp toàn diện, theo hướng ngày càng hiện đại, khai thác thành tựu của cách mạng khoa học công nghệ vào sản xuất. Trên cơ sở đó hình thành cách mạng xã hội chủ nghĩa về tư tưởng văn hóa xây dựng một xã hội công bằng dân chủ văn minh. Vì lợi ích chân chính, phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực và thẩm mỹ ngày càng cao. 3. Nội dung của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội: Nội dung của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là quá trình chuyển biến cách mạng toàn diện triệt để trên tất cả các lĩnh vực. a. Về kinh tế - xã hội : Xây dựng và phát triển lực lượng sản xuất trên cơ sở công nghiệp hiện đại, khoa học – kỹ thuật và công nghệ tiên tiến, giải phóng sức sản xuất phát huy mọi tiềm năng của đất nước không ngừng nâng cao năng suất lao động và hiệu quả kinh tế để sản xuất ra nhiều của cải vật chất cho xã hội, đáp ứng nhu cầu của nhân dân và phát triển đất nước. Từng bước xây dựng quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, trên cơ sở chế độ sở hữu (toàn 0 23
dân, tập thể, tư nhân) hình thành nhiều hình thức sở hữu nhiều thành phần kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân), kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận hợp thành quan trọng của nền tảng kinh tế thi trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo là lực lượng vật chất quan trọng để nhà nước định hướng và điều tiết nền kinh tế, tạo môi trường và điều kiện thúc đẩy các thành phần kinh tế cùng phát triển . Kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. Kinh tế tư nhân có vai trò quan trọng là một trong những động lực của nền kinh tế. Sự chuyển hóa của các thành phần kinh tế theo hướng xã hội chủ nghĩa diễn ra phù hợp với sự phát triển của lực lượng sản xuất, các thành phần kinh tế dưới sự quản lý của nhà nước đều bình đẳng trước pháp luật, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh, hỗ trợ lẫn nhau thúc đẩy nền sản xuất phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển. Tăng trưởng kinh tế đi lên với việc thực hiện công bằng và tiến bộ xã hội, bảo vệ môi trường thiên nhiên và môi trường xã hội, trong sạch lành mạnh gắn quyền lợi và nghĩa vụ, cống hiến và hưởng thụ tạo động lực mạnh mẽ và bền vững cho phát triển kinh tế xã hội. b. Về chính trị: Từng bước củng cố hoàn thiện xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực sự của dân do dân vì dân. Thực hiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc trên cơ sở liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ tri thức, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản, tạo ra sự nhất trí ngày càng cao về chính trị tinh thần trong xã hôi. Xây dựng tình hữu nghị anh em giữa các dân tộc. 0 24
c. Về tư tưởng văn hóa: Chủ nghĩa Mác – Lê Nin là thế giới quan, hệ tư tưởng của giai cấp công nhân, giai cấp có sứ mệnh lịch sử thực hiện quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Thế giới quan của Chủ nghĩa Mác – Lê Nin và nhân sinh quan cộng sản chu nghĩa từng bước được thiết lập và giữ vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội, thể hiện trong đạo đức lối sống và cách suy nghĩ của mọi người. Từng bước nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài tạo ra những điều kiện cho mọi người nâng cao mức hưởng thụ văn hóa và trực tiếp sáng tạo ra các giá trị văn hóa. Đấu tranh chống mọi tàn dư của tư tưởng văn hóa lạc hậu, phản động do xã hội cũ để lại hoặc do các thế lực thù địch nhập vào. Xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc nền tảng tinh thần của xã hội xây dựng con người xã hội chủ nghĩa. Những nội dung trên đều xuất phát từ những đặc điểm kinh tế - xã hội và chính trị thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là việc giải quyết những mâu thuẫn cơ bản- mâu thuẫn giữa chính quyền nhà nước xã hội chủ nghĩa của nhân dân , do nhân dân, vì nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản mới được thiết lập đang được củng cố và hoàn thiện với các thế lực đế quốc phản động cấu kết với các thế lực phản cách mạng, những tàn dư của chế độ xã hội cũ muốn xóa bỏ chế độ xã hội chủ nghĩa, phá hoại công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, - Do trình độ phát triển của sức sản xuất còn thấp, nhiều tàn tích của chế độ phong kiến tiền tư bản và những lạc hậu trong kinh tế, xã hội, văn hóa trở thành lực cản với nhu cầu phát triển sản xuất theo hướng xã hội chủ nghĩa. Quá trình ấy được thể hiện thành mâu thuẫn giữa hai khả năng, hai con đường, hai xu thế phát triển của xã hội: Đúng định hướng xã hội chủ nghĩa hay chệch hướng về phía tư bản chủ nghĩa. - Quá trình phát triển kinh tế xã hội còn nảy sinh nhiều mâu thuẫn giữa sản xuất còn thấp và nhu cầu tiêu dùng ngày càng cần được nâng cao, giữa lợi ích trước mắt và lâu dài, giữa yêu cầu khách quan và trình độ chủ quan có hậu của con người. 0 25
- Xu hướng chung để giải quyết các mâu thuẫn trên là đẩy mạnh phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện và củng cố quan hệ sản xuất, không ngừng nâng cao năng lực sản xuất, hoàn thiện cơ chế quản lý kinh tế, quản lý xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, xây dựng thành công cơ sở vật chất- kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội. - Tăng cường sức mạnh của chủ nghĩa xã hội về mọi mặt. Xác định được mâu thuẫn và xá định đúng những biện pháp có hiệu quả để giải quyết kịp thời là vấn đề có ý nghĩa quyết định đến thành công của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. III. Thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. 1. Đặc điểm cơ bản của thời kỳ quá độ lên chủ nghiã xã hội. Đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là con đường lựa chọn đúng đắn của Đảng và cả nước. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa ở nước ta là một tất yếu khánh quan được quy định bởi nhân tố trong nước và bên ngoài, hội tụ những điều kiện cần cho quá trình đó. - Chủ nghĩa tư bản không còn là sự lựa chọn cả lịch sử, mặc dù chủ nghĩa xã hội đang đứng trước nhiếu khó khăn thử thách để tồn tại và phát triển, lịch sử thế giới đang trải qua những bước phát triển quanh co, xong loài người cuồi cùng sẽ đi tới chủ nghĩa xã hội vì đó là quy luật tiến hóa của lịch sử - Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đang diễn ra mạnh mẽ nền sản xuất vật chất và đời sống xã hội đang trong quá trình quốc tế hóa sâu sắc ảnh hưởng tới nhịp độ phát triển của lịch sử và cuộc sống các dân tộc. Xu thế đó vừa tạo thời cơ phát triển nhanh, vừa đạt ra những thách thức gay gắt. Nếu có chính sách đối ngoại đúng đắn, thông qua việc hợp tác khoa học – kỹ thuật, sẽ có tác động tốt, tạo cơ hội cho nước ta nhanh chóng tiếp cận với nền văn minh hiện đại. - Trong quá trình cách mạng, Đảng Cộng Sản Việt Nam luôn kiên định lý tưởng xã hội chủ nghĩa, là lực lượng tổ chức mọi thắng lợi của cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân và xây dựng xã hội mới. Đảng là lực lượng lãnh 0 26
đạo toàn diện xã hội Đảng lãnh đạo chính quyền Đảng là lực lượng định hướng toàn bộ quá trình phát triển xã hội trong giai đoạn hiện nay. - Nhà nước xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân không ngừng được củng cố hoàn thiện là công cụ đắc lực của nhân dân trong quá trình đấu tranh giữ vững nền độc lập dân tộc, tiến lên dân giàu nước mạnh, xã nội công bằng, dân chủ, văn minh. Những đặc điểm của nước ta khi bước vào thời kỳ quá độ là: - Nước ta quá độ từ xã hội vốn là thuộc địa nửa phong kiến, trong đó nền kinh tế phổ biến là sản xuất nhỏ, có tính chất tự cấp, tự túc, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa tiến lên chủ nghĩa xã hội. - Đất nước ta trải qua hàng chục năm chiến tranh ắc liệt hậu quả để lại còn nặng nề. Những tàn dư của chế độ cũ còn nhiều. Nền sản xuất nhỏ cũng để lại nhiều nhược điểm tập quán lạc hậu. Nhưng nước ta cũng đã xây dựng được một số cơ sở vật chất ban đầu cua chủ nghĩa xã hội. - Các thế lực thù địch thường xuyên tìm cách phá hoại công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và nền độc lập của dân tộc ta. - Nhân dân ta có truyền thống lao động cần cù sáng tạo và anh dũng trong đấu tranh, có ý thức tự lực tự cường để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta với trình độ lực lượng sản xuất còn thấp, với cơ cấu kinh tế xã hội phức tạp, với những con người do lịch sử để lại vừa có những truyền thống tốt đẹp vừa có những mặt hạn chế và có nhiều phong tục tập quán lạc hậu, chính những đặc điểm này, quy định nội dung, nhiệm vụ hình thức và biện pháp bước đi của quá trình xây dựng xã hội ở nước ta. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX “con đường đi lên của nước ta là sự phát triển quá độ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa, tức là bỏ qua sự xác lập vị trí thống trị của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng tư bản chủ nghĩa, nhưng kế thừa và tiếp thu những thành tựu mà nhân loại đã đạt được, dưới chế độ tư bản chủ nghĩa, đặc biệt về khoa học và công nghệ để phát triển nhanh lực lượng sản xuất, xây dựng nền kinh tế hiện đại. 0 27
Xây dựng chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa tạo ra sự biến đổi về chất của xã hội trên tất cả các lĩnh vực là sự việc rất khó khăn phức tạp, cho nên phải trải qua thời kỳ lâu dài với nhiều chặng đường, nhiều hình thức tổ chức kinh tế xã hội có tính chất quá độ trong các lĩnh vực của đời sống xã hội diễn ra sự đan xen và đấu tranh giữa cái cũ và cái mới”(1) ddcs Việt Nam,ddh ddbtq 9,xbctqg,2001,tri thức 84-85 2. Mục tiêu và phương hướng cơ bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. a. Mục tiêu: Mục tiêu tổng quát khi kết thúc thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta là: “Xây dựng xong về cơ bản những cơ sở kinh tế của chủ nghĩa xã hội, với kiến trúc thượng tầng về chính trị, tư tưởng, văn hóa phù hợp, làm cho nước ta trở thành một nước xã hội chủ nghĩa phồn vinh”(1). Mục tiêu chung là xây dựng “một xã hội dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh. Do nhân dân làm chủ, có nền kinh tế phát triển cao, dựa trên lực lượng sản xuất hiện đại và quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Có nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, con người được giải phóng khỏi áp bức bất công, có cuộc sống ấm no tự do hạnh phúc, phát triển toàn diện, các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam, bình đẳng, tương trợ và giúp đỡ lẫn nhau cùng tiến bộ, có nhà nước pháp quyền chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản, có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân các nước trên thế giới ” 2. b. Phương hướng cơ bản: Để đạt mục tiêu nối trên, Đảng ta đã xác định phương hướng cơ bản: “Để đi lên chủ nghĩa xã hội chúng ta phải phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh CNH - HĐH, xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc làm nền tảng tinh thần của xã hội, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, đảm bảo vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế”2 0 28
Mục tiêu và phương hướng nêu trên lần đầu tiên được trình bày cụ thể ở cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (1991). Đại hội X của Đảng vừa khái quát bổ sung thêm: Đảng ta còn tiếp tục nghiên cứu bổ sung và phát triển để làm nền tảng chính trị, tư tưởng cho mọi hoạt động của Đảng nhà nước và nhân ta trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội. Câu hỏi ôn tập: 1. Những điều kiện để quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là gì? Liên hệ với thực tiễn cách mạng Việt Nam? 2. Phân tích những đặc điểm cơ bản của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta? Ý nghĩa của nó? 3. Mục tiêu và phương hướng cơ bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta? 0 29
BÀI 3: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH. I. NGUỒN GỐC VÀ QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂNTƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH. 1. Nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh. a. Chủ nghĩa yêu nước văn hóa truyền thống Việt Nam được hun đúc qua mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước. Người Việt Nam sinh sống lâu đời trên mảnh đất do thiên nhiên vừa ưu đãi vừa khắc nghiệt nên phải sẵn sàng ứng phó năng động sáng tạo, dựa vào nhau để tồn tại và phát triển. Mặt khác từ khi lập quốc, người Việt Nam luôn luôn bị các thế lực bên ngoài tàn bạo xâm lược nên phải thống nhất, đoàn kết để bảo vệ nền độc lập dân tộc. Bền bỉ, kiên cường vật lộn với thiên nhiên và gan góc , mưu trí chống kẻ thù xâm lược để sinh cơ lập nghiệp, để dựng nước và giữ nước, qua hàng nghìn năm đã tạo nên sắc thái văn hóa của cộng đồng dân tộc, tạo nên truyền thống văn hóa Việt Nam. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc, tinh thần đoàn kết, ý thức cồng đồng gắn kết cá nhân- gia đình- làng xã- tổ quốc; lòng nhân ái khoan dung, trọng nghĩa tình đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động. Sự tinh tế trong ứng sử, tính giản di trong lối sống Mỗi người Việt Nam sinh ra và lớn lên được nuôi dưỡng trong truyền thống tốt đẹp ấy. Hồ Chí Minh cũng sinh ra và lớn lên trong môi trường như thế của dân tộc, của quê hương và gia đình nên kế thừa đầy đủ những tinh hoa văn hóa dân tộc. Nhân dân ta, non sông đất nước ta đã sinh ra Người, người anh hùng dân tộc vĩ đại. b. Tinh hoa văn hóa nhân loại Do vị trí địa lý của đất nước, do yêu cầu phát triển của dân tộc nên Việt Nam sớm giao lưu văn hóa với bên ngoài, trước hết là với các nền văn hóa lớn: Trung Quốc, Ấn Độ và khu vực Đông Nam Á, sau đó là với các nước phương Tây. Người Việt Nam chủ động mở rộng giao lưu với các nước láng giềng, khu vực và quốc tế nên dễ dàng tiếp thu những yếu tố tích cực của các nền văn hóa đó. Đây là một yếu tố để Hồ Chí Minh chọn hướng đi của mình là phương Tây, không định kiến, không e ngại. Người đại diện cho nền văn hóa rộng mở của 0 30
dân tộc để tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại. Người dày công học tập nghiên cứu, những giá trị văn hóa lớn để tìm tòi, lựa chon con đường cứu dân, cứu nước. Đây là vốn tri thức quan trọng để người tiếp thu vận dụng sáng tạo Chủ nghĩa Mác – Lê nin trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam . c. Chủ nghĩa Mác – Lê nin , tư tưởng giai cấp công nhân, lý luận cách mạng tiên tiến nhất của thời đại. Chủ nghĩa Mác – Lê nin là học thuyết về giai cấp cà đấu tranh giai cấp của giai cấp công nhân chống giai cấp tư sản ở các nước tư bản châu Âu để thiết lập chủ nghĩa cộng sản, giải phóng triệt để, giai cấp, xã hội và con người. Chủ nghĩa Mác – Lê nin là sản phẩm đúc kết trí tuệ của nhân loại để nhận thức quy luật vận động của nó. Lý luận và phương pháp luận Mác - Lê nin gồm ba bộ phận: Triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa xã hội khoa học. Đó la phương pháp khoa học, nhận thức thực tiễn và tìm tòi lời giải về những vấn đề do xã hội và con người đặt ra. Đó la lý luận tiên tiến và nhân đạo nhất trong thời đại hiện nay. Đây là nền tảng tư tưởng và phương pháp luận, để Người xây dựng hệ thống tư tưởng của mình, là yếu tố quyết định nhất trong nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh. d. Nhân cách Hồ Chí Minh, tư duy nhạy bén lòng yêu thương con người rộng lớn, nghị lực phi thường Ba yếu tố trên đều tồn tại khách quan, nếu không có năng lực chủ quan thì không hình thành được tư tưởng riêng, tư tưởng độc lập của cá nhân, Hồ Chí Minh có nhân cách nổi trội trên những yếu tố: - Trước hết là năng lực tư duy năng động, nhạy bén nhìn xa trông rộng nên nhanh chóng nắm bắt xu thế vận động của sự vật, hiện tượng qua quan sát trực tiếp xã hội. Nhờ đó người sớm nhận thức được sại lầm của con đường cách mạng tư sản kiểu Pháp, kiểu Mỹ, con đường duy tân Kiểu Nhật, và nhanh chóng đến với con đường cách mạng tháng mười Nga. - Lòng nhân ái rộng mở. Lòng yêu nước của người gắn với yêu nhân dân lao động và quan niệm tiến bộ về lao động, không phân biệt sang hèn, giữa lao động trí óc và lao động chân tay, yêu nhân dân nước mình gắn với nhân dân thế 0 31
giới, giải phóng dân tộc mình gắn với giải phóng nhân loại lầm than. Vì nhân dân mình nhưng không rơi vào chủ nghĩa vị kỷ hẹp hòi. -Có ý trí mãnh liệt và nghị lực phi trường trong thực hiện mục đích đã chọn., Người không quản ngại vất vả, nguy hiểm, không sợ kẻ thù đe dọa, không sợ cuộc sống phù hoa cám dỗ, không sờn lòng trước gian khổ kéo dài để hoạt động cho sư nghiệp giải phóng đồng bào mình. Những điều đó gắn liền với tinh thần ham học hỏi, khiêm tốn trước mọi người, giản dị trong cuộc sống, kiên cường bất khuất trước mọi thử thách, nhưng mềm dẻo linh hoạt trong ứng sử trong mọi tình thế, và nhiều điểm khác biệt khác làm cho Hồ Chí Minh trở thành con người tỏa sáng trên nhiều lĩnh vực, trước hết là về tư tưởng. Bốn yếu tố nói trên kết hợp vào nhau tạo nên tư duy Hồ Chí Minh để giải đáp thiên tài những vấn đề bức xúc, cơ bản và lâu dài những vấn đề cách mạng cơ bản của xã hội Việt Nam. Tổng hợp tất cả tạo thành nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Mịnh. 2. Quá trình hình thành và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong hoàn cảnh đất nước bị thực dân và phong kiến thống trị, dân tộc ta hoàn toàn mất độc lập tự do,nhân dân ta bị áp bức bóc lột nặng nề nên đã liên tục đứng lên đấu tranh tự giải phóng. Tuy tinh thần yêu nước sục sôi, đấu tranh kiên cường bất khuất nhưng cũng đều đi đến thất bại. Ý thức được sự bế tắc về con đường cứu nước, năm 1911, ở tuổi 21, Nguyễn Ái Quốc đã rời Tổ Quốc ra nước ngoài đi tìm con đường cứu nước mới, giải phóng đồng bào mình. Năm 1920, sau gần 10 năm tìm tòi, nghiên cứu và hoc tập hoạt động thực tiễn Người đã tạo cho mình một vốn tri thức phong phú, một tình cảm cách mạng nồng nàn, rộng lớn để tiếp thu nhanh chóng chủ nghĩa Mác – Lê Nin và đi đến kết luận: “muốn cứu nước giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản”1 (hcm toàn tap, t9,nxbctqg,h 1996.tr 314] Từ đó Người hoàn toàn đi theo chủ nghĩa Mác – Lê Nin và tìm cách truyền bá chủ nghĩa Mác – Lê nin vào phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam để thành lập Đảng Cộng Sản vào đầu năm 1930. 0 32
Năm 1941, Người trực tiếp về nước lãnh đạo cách mạng và đưa đến thắng lợi của cách mạng tháng Tám vĩ đại. Từ sau 1945 đến khi qua đời, Người lo lãnh đạo vừa kháng chiến vừa kiến quốc, để chống thực dân cũ và đế quốc Pháp. Tiếp đó lại lãnh đạo xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc vừa chống thực dân mới của đế quốc Mỹ ở miền Nam giải phóng thống nhất đất nước. Ngày 2-9-1969, Người vĩnh biệt chúng ta, để lại bản Di chúc vô cùng quan trọng. Từ Đại hội toàn Quốc lần thứ II (1951), Đảng ta đã đánh giá cao tư tưởng Hồ Chí Minh. Với sự phát triển thắng lợi của cách mạng, đến Đại hội VII Đảng ta khẳng định: Đảng lấy chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động. II. NỘI DUNG CƠ BẢN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH. 1. ĐỊNH NGHĨA. Nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh, là tổng hợp tinh hoa văn hóa dân tộc, văn hóa thế giới, chủ nghĩa Mác – Lê Nin và nhân cách Hồ Chí Minh, tất cả những vấn đề đó đều có chung một cơ sở:L thương yêu con người, vì hạnh phúc con người, muốn giải phóng con người. Xét từ nguồn gốc, nền văn hóa nào cũng mang đậm tính nhân văn. Chỗ khác nhau là mức độ cao thấp, chỗ khác xa nhau hơn cả là phương thức thực hiện. Điều mà Hồ Chí Minh tích hợp được là giải phóng triệt để con người trong thời đại hiện nay là khả năng hiện thực. Từ đấy Hồ Chí Minh đã tìm ra giải pháp để giải phóng hoàn toàn dân tộc Việt Nam và nhân dân các nước thuộc địa khác. Hệ thống quan điểm khoa học và tư tưởng cách mạng được Đại hội lần thứ IX Đảng Cộng Sản Việt Nam nêu rõ: 1. Tư tưởng về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. 2. Tư tưởng về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. 3. Tư tưởng về sức mạnh nhân dân , khối đại đoàn kết dân tộc. 4. Tư tưởng về quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng nhà nước thực sự của dân , do dân và vì dân. 0 33
5. Tư tưởng về quốc phòng toàn dân, xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân . 6. Tư tưởng về phát triển kinh tế và văn hóa, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. 7. Tư tưởng về đạo đức cách mạng, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. 8. Tư tưởng về chăm lo bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau. 9. Tư tưởng về xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, cán bộ đảng viên vừa là người lãnh đạo vừa là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân Giá trị tổng quát những tư tưởng trên được Đại hội IX ghi “ Tư tưởng Hồ Chí Minh soi đường cho cuộc đấu tranh của nhân dân ta giành thắng lợi, là tài sản tinh tần to lớn của Đảng và dân tộc ta”1 ơ văn kiện đại hhooij đại biểu toan quốc lấn IX, nxb,ctqg h, 2001,tr84. Với tất cả những vấn đề đó, Đại hội IX đi đến định nghĩa: “ tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, là kết quả của sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lê Nin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tót đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa dân tộc” 2 sdd, tr 83 . Đây là định nghĩa tổng hợp nhất thay cho tất cả các định nghĩa đã có trước đây. Định nghĩa này vừa phản ánh nguồn gốc thực chất nội dung và phương thức sáng tạo nội dung đó. 2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. a. Giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người thống nhất nhau là tư tưởng cách mạng triệt để nhất. Đi tìm đường cứu nước, cứu dân, Hồ Chí Minh đã nghiên cứu các cuộc cách mạng lớn của thế giới và thấy rằng cách mạng tư sản Mỹ, cách mạng tư sản Pháp chưa thắng lợi triệt để vì chưa giải phóng được người lao động vì vậy nhân dân phải làm cách mạng một lần nữa. Chỉ có cách mạng tháng Mười Nga là cách mạng triệt để nhất, vì nó giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và đem lại quyền làm chủ thật sự cho nhân dân lao động nên không phải làm cách mạng 0 34
nhiều lần. Đó là mô hình về sự thống nhất, giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và giải phóng người lao động. Muốn thực hiện các cuôc giải phóng ấy phải theo con đường của cách mạng vô sản. Người sớm kết luận rằng, muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường cách mạng nào khác con đường cách mạng vô sản. Chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức và những người lao động trên toàn thế giới khỏi ách nô lệ. Ở Việt Nam giải phóng dân tộc, giải phóng giaicaaps và giải phóng con người thống nhất với nhau trong đó nổi lên hàng đầu là độc lập tự do. Người nhấn mạnh: Không có gì quý hơn độc lập tự do. Từ thời thanh niên người đã bày tỏ ý chí giành tự do cho đồng bào, độc lập cho tổ quốc. Suốt cuộc đời người đấu tranh cho mục tiêu đó. Độc lập dân tộc ở Việt Nam phải kết hợp với chủ nghĩa xã hội , chủ nghĩa yêu nước quốc tế. Độc lập nhưng không đi lên chủ nghĩa xã hội để bảo đảm đời sống hạnh phúc tự do cho nhân dân thì độc lập ấy chẳng có nghĩa lý gì. Độc lập và chủ nghĩa xã hội của dân tộc mình quan hệ khăng khiết với độc lập và chủ nghĩa xã hội của các dân tộc khác. Vì vậy phải thực hiện chủ nghĩa quốc tế trong sáng, phải kết hợp chủ nghĩa yêu nước với chủ nghĩa quốc tế mới có chủ nghĩa yêu nước chân chính. b. Tư tưởng Hồ Chí Minh về cách mạng giải phóng dân tộc. Ngay từ khi thành lập Đảng, Hồ Chí Minh đã nêu rõ: cách mạng Việt Nam phải qua hai thời kỳ quan trọng: trước hết làm cách mạng dân tộc dân chủ sau đó làm cách mạng chủ nghĩa xã hội để tiến tới chủ nghĩa cộng sản. Hai cuộc cách mạng ấy quan hệ khăng khiết với nhau và phải do Đảng Cộng Sản lãnh đạo. Cách mạng giải phóng dân tộc ở thuộc địa phải xóa bỏ ách thống trị của đế quốc và phong kiến thực hiện độc lập dân tộc và dân chủ cho nhân dân. Ở thuộc địa, kẻ thù nguy hiểm nhất là chủ nghĩa đế quốc nên nhiệm vụ chống đế quốc để giải phóng dân tộc phải đặt lên hàng đầu. Nếu không giành được độc lập cho dân tộc thì quyền lợi ca s giai cấp, các bộ phận cũng không thể thực hiện được. Do lực lượng cách mạng có hạn nên nhiệm vụ chống phong kiến để giải quyết 0 35
ruộng đất cho nhân dân phải thực hiện từng bước và phục vụ cho nhiệm vụ chống đế quốc. Cách mạng ở thuộc địa dù là nước nhỏ yếu nhưng cũng phải do nhân dân làm lấy , do toàn dân đứng dậy ddaayus tranh, đời này làm chưa xong đời sau làm thì phải song; nhân dân đã giác ngộ đấu tranh thì không súng ống nào địch lại nổi. Tự lực tự cường là một tư tưởng lớn của Hồ Chí Minh. Không trông chờ, ỷ lại vào sự giúp đỡ ở bên ngoài nhưng phải chủ động tranh thủ sự đồng tình và ủng hộ trên tinh thần đoàn kết với cách mạng và nhân dân tiến bộ thế giới, trước hết là với cách mạng vô sản ở chính quốc. Cách mạng thuộc địa và cách mạng vô sản ở chính quan hệ khăng khiết nhau, tác động lẫn nhau nhưng cách mạng thuộc địa có thể thắng lợi trước, không chờ đợi không lệ thuộc cách mạng vô sản chính quốc. tư tưởng này là một phát hiện quan trọng của Hồ Chí Minh. Toàn bộ hoạt cách mạng phải do Đảng Cộng Sản lãnh đạo. Đảng là người cầm lái con thuyền cách mạng Việt Nam. Lái có vững thuyền mới chạy. Những luận điểm đó quan hệ với nhau về cách mạng giải phóng dân tộc của Hồ Chí Minh, soi sáng con đường cách mạng thuộc địa trong thời đại hiện nay. 3. Tư tưởng về độc lập gắn liền với chủ nghĩa xã hội kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. a.Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Tư tưởng này được hình thành khi người tiếp thu Chủ nghĩa Mác – Lê Nin. Người cho rằng sự nghiệp giải phóng dân tộc, thực hiện độc lập dân tộc phải gắn liền với sự nghiệp giải phóng giai câp vô sản, thực hiện chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản; vấn đề dân tộc phải gắn liền với vấn đề giai câp của giai cấp vô sản. Đây là nguồn gốc củ sức mạnh và sức sáng tạo trong suốt lịch sử cách mạng Việt Nam. Độc lập dân tộc theo tư tưởng Hồ Chí Minh là phải thực hiện quyền làm chủ của nhân dân đối với tổ quốc, quyền tự quyết định con đường phát triển của dân tộc mình; phải đảm bảo thống nhất và toàn vẹn đất nước thực hiện đời sống hạnh phúc tự do cho nhân dân; phải thực hiện quyenf bình đẳng tôn trọng nhau 0 36
cùng có lợi trong quan hệ với các quốc gia dân tộc khác về chính trị, kinh tế, văn hóa Độc lập phải triệt để toàn diện và bền vững. Muốn thế độc lập dân tộc phải gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Chỉ khi nào chủ nghĩa xã hội được xây dựng thành công trên thế giới mới hoàn thiện được độc lập dân tộc, mới loại trừ hoàn toàn nguy cơ đe dọa độc lập dân tộc ra khỏi đời sống xã hội. Chủ nghĩa xã hội theo tư tưởng Hồ Chí Minh là một chế độ do nhân dân lao động làm chủ, con người được giải phóng khỏi áp bức, bóc lột và bất công; là chế độ có nền kinh tế phát triển cao, đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân khong ngừng được cải thiện; là chế độ có nền văn hóa đạo đức phát triển cao trong đó người với người là bạn, các dân tộc chung sống trong hòa bình, mọi người đều có điều kiện phát huy hết tài năng, muốn đạt đến chủ nghĩa xã hội trước hết phải có độc lập dân tộc. Không có độc lập dân tộc không thực hiện được mục tiêu chủ nghĩa xã hội. Độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội gắn liền nhau là quy luật vận động và phát triển của các dân tộc trong thời đại hiện nay. a. Tư tưởng Hồ Chí Minh về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Hồ Chí Minh sớm khẳng định con đường tất yếu của cách mạng Việt Nam là đi lên chủ nghĩa xã hội. Xuất phát từ lý luận Mác Lê Nin và nguyện vọng giải phóng của nhân dân Việt Nam. Người cho rằng chủ nghĩa xã hội là tát yếu lịch sử: “Con đường tiến tới chủ nghĩa xã hội của các dân tộc là con đường chung của thời đại, không ai ngăn cản nổi” (1). Việt Nam có khả năng thực hiện chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản trên đất nước mình. Người nói đặc điểm lớn nhất của nước ta trong thời kỳ quá độ là từ một nước nông nghiệp lạc hậu tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội không phải qua giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản. Vì vậy thời kỳ quá độ phải lâu dài để chuyển dần các lĩnh vực của đời sống xã hội từ trình độ thấp lên trình độ cao. Đó là thời kỳ biến đổi toàn diện triệt để sâu sắc cả lực lượng sản xuất lẫn quan hệ sản xuất, cả kiến trúc thượng tầng lẫn hạ tầng cơ sở. Quá trình biến đổi này nhất định gặp nhiều khó khăn phức tạp, nên người cho rằng thắng đế quốc và phong kiến là tương đối dễ, thắng bần cùng và lạc hậu khó hơn nhiều. 0 37
Dù khó khăn phức tạp máy cũng phải chuyển sang cách mạng xã hội chủ nghĩa, sau khi cách mạng giải phóng dân tộc thắng lợi. Từ sau năm 1954, đất nước bị chia căt hai miền, hai chế độ chính trị khác nhau. Người chủ trương đưa miền Bắc đi lên chủ nghĩa xã hội và kiên trì xây dựng chủ nghĩa xã hội ngay trong hoàn cảnh có chiến tranh trên cả nước. Xây dựng chủ nghĩa xã hội chỉ trên một nửa nước trong điều kiện chiến tranh và trước hết nhằm hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ ở miền Nam, thống nhất đất nước là những vấn đề lý luận chưa có tiền lệ cả lý luận và thực tiễn cách mạng thế giới. Hồ Chí Minh nhận thấy rõ lợi thế của cách mạng Việt Nam là có phe xã hội chủ nghĩa giúp đỡ, có lực lượng cách mạng và tiến bộ thế giới đồng tình ủng hộ. Ở Việt Nam phải tiến hành quan hệ sản xuất , quan hệ cách mạng khoa học kỹ thuật, cách mạng tư tưởng văn hóa, nhiệm vụ trung tâm là công nghiêp hóa xã hội chủ nghĩa. Lực lượng sản xuất phát triển là nhân tố quyết định thành công của chủ nghĩa xã hội . Xây dựng chủ nghĩa xã hội phải luôn gắn với nhiệm vụ bảo vệ tổ quốc. Cách mạng xã hội chủ nghĩa không chỉ có đường lối chủ trương đúng mà còn phải có biện pháp, kế hoạch cụ thể, quyết tam thực hiện mới có thể biens chủ trương thành hiện thực. Điều Hồ Chí Minh quan tâm nhất là vấn đề con người. Con người vừa là mục tiêu và cũng là động lực của cách mạng . cách mạng là sự nghiệp của toàn dân nên phải động viên toàn dân tham gia cách mạng. Sự nghiệp nặng nề và mới lạ này phải dựa vào sức sáng tạo của quần chúng nên người chú trong đến phong trào thi đua của quần chúng. Bồi dưỡng sức dân là công việc thường xuyên và thiết thực để động viên sức dân. Muốn có chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ nghĩa là một quan điểm lớn của Hồ Chí Minh . Điều dặn dò của Người trong Di chúc cũng chính là việc “trồng” người cho chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam . Vai trò lãnh đạo của Đảng là nhân tố hàng đầu bảo đảm sự thắng lợi của cách mạng Việt Nam . Người luôn chú ý xây dựng Đảng ngang tầm nhiệm vụ lịch sử để lãnh đạo nhân dân thúc đẩy lich sử tiến lên. Củng cố và xây dựng nhà 0 38
nước tăng cường đoàn kết toàn dân trong mặt trận dân tộc thống nhất là nguồn sức mạnh vô tận của cách mạng đã luôn được người quan tâm đặc biệt. Hồ Chí Minh là người khai phá con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam . Người đã để lại nhiều tư tưởng lớn soi sáng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội cho toàn Đảng và toàn đân ta đi tới. Đó là những quy luật vừa có tính phổ biến vừa có tính đặc thù Việt Nam mà người sớm phát hiện và kiên trì lãnh đạo nhân dân thực hiện. c. Tư tưởng Hồ Chí Minh về kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. Hồ Chí Minh sứm thấy quan hệ khăng khít của cách mạng Việt Nam với cách mạng thế thế giới nên Người sớm xác định tư tưởng kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để tạo ra sức mạnh vô tận nhằm lấy nhỏ thắng lớn trong chống đế quốc xâm lược, từ nghèo nàn lạc hậu đi thẳng lên chủ nghĩa xã hội không qua sự phát triển của tư bản chủ nghĩa. Nội dung tư tư tưởng đó được người nêu rõ: Thứ nhất, cách mạng Việt Nam là một bộ phận trong cách mạng thế giới. Ai làm cách mạng thế giới đều là đồng chí của Việt Nam cả. Điều đó phân biệt được bạn gần, bạn xa và kẻ thù trên thế giới. Thứ hai, chủ nghĩa yêu nước chân chính và chủ nghĩa quốc tế vô sản trong thời đại hiện nay đều đòi hỏi giải phóng dân tộc và giải phóng giai cấp triệt để nên kết hợp nhau là tất yếu lịch sử. Khi đất nước thực hiện xã hộ chủ nghĩa thì sự kết hợp áy ngày càng mở rộng. Hồ Chí Minh còn phê phán chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi và chủ nghĩa dân tộc nước lớn. Để giữ vững chủ nghĩa quốc tế vo sản, Người đấu tranh bảo vệ những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lê nin, bảo vệ khối đoàn kết của cách mạng thế giới. Thứ ba, phải giữ vững độc lập tự chủ, tự lực tự cường, đồng thời tranh thủ sự giúp đỡ quốc tế, nhưng không quên thực hiện nghĩa vụ quốc tế của mình. Người nêu rõ, muốn người ta giúp cho trước hết phải tự giúp mình. “một dân tộc không tự lực cánh sinh mà ngồi chờ các dân tộc khác giúp đỡ thì không xứng đáng được độc lập” 1 sdd, t 6 ,tr522 . Mặt khác Người không coi nhẹ sự giúp đỡ chí tình của anh em và bạn bè quốc tế. Mỗi bước tiến của cách mạng Việt Nam đều 0 39
bao hàm cả thực hiện nghĩa vụ quốc tế. Người coi việc giúp đỡ ban bè cũng chính là tự giúp mình. Thứ tư, phải mở rộng quan hệ hữu nghị hợp tác, sẵn sàng làm bạn với tất cả các nước dân chủ. Sau khi mới dành được độc lập (1945) Người đã tuyên bố đặt quan hệ rộng rãi. “Chính sách ngoại giao của chính phủ thì chỉ có một điều tức la thân thiện với tất cả các nước dân chủ trên thế giới để giữ gìn hòa bình”2 sdd,t5.tr 30.136 “ Thái độ nước Việt Nam đối với những nước Á châu là một thái độ anh em, đối với ngũ cường là một thái độ bạn be” 3 t5 tr 30 136. Việt Nam còn sẵn sàng đặt quan hệ bình đẳng, cùng có lợi về kinh tế , văn hóa, kỹ thuất với tư bản Pháp và các nước khác. Đối với các nước láng riềng Lào và cam Phu Chia, người đặt quan hệ kề vai sát cánh chống kẻ thù chung. Đối với Trung Quốc Người không ngừng xây đắp quan hệ “vừa là đồng chí vừa là anh em”. Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại là một tư tưởng lớn của Hồ Chí Minh là một vấn đề quan trọng của cách mạng Việt Nam. Hồ Chí Minh không chỉ giải quyết điều đó về lý luận mà còn tổ chức thực tiễn đạt kết quả cao. 4. Tư tưởng Hồ Chí Minh về sức mạnh của nhân dân của khối đại đoàn kết dân tộc . Hồ Chí Minh coi vấn đề đoàn kết có tàm quan trọng đặc biệt. Từ kinh nghiêm lịch sử dân tộc và thế giới, từ đặc điểm cơ bản của xã hội Việt Nam trong thời đại hiện nay, từ nguyên lý Chủ nghĩa Mác – Lê nin về vai trò quần chúng nhân dân trong lịch sử, Người cho rằng đoàn kết rộng rãi lực lượng toàn dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng là sức mạnh vô địch và vô tận. Đoàn kết là sống chia rẽ là chết, được người nêu thành tâm lý, được thử thách và khẳng định trong cách mạng Việt Nam trước nhiều khó khăn phức tạp tưởng như không vượt qua được. Người nói rất nhiều đến đoàn kết không thể đếm hết có bao nhiêu lần người nói đến đoàn kết. Tư tưởng đại đoàn kết dân tộc của Người bao gồm: 1.Đoàn kết là sức mạnh, đoàn kết là thành công. Đoàn kết trước hết tạo ra sức mạnh to lớn; khi đã hợp lực lại thì “khó trăm lần dân liệu cũng xong” dân vừa là 0 40
lực lượng vật chất vừa là sức sáng tạo của trí tuệ. Với tiềm năng đó thì không sự nghiệp chính nghĩa nào không thực hiện thành công., 2. Đoàn kết là mục tiêu là nhiệm vụ hàng đầu của cách mạng. đoàn kết không chỉ đấu tranh trắng lợi, xây dựng thành công mà còn là văn hóa, đạo đức, lối sống đẹp của xã hội; đoàn kết để thương yêu nhau, để “ tứ hải giai huynh đệ”. Đó cuãng là mục tiêu lâu dài, bền vững. Với ý nghĩa đó người đúc kết thành công thức: “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết Thành công, thành công, đại thành công”. Ba lần lặp lại đoàn kết ở đây không chỉ là nhấn mạnh mà chính là đoàn kết toàn Đảng, đoàn kết toàn dân tộc và đoàn kết quốc tế. Đó là đoàn kết vừa vững chắc vừa rộng rãi để tạo nên thành công. 3. Đại đoàn kết dân tộc là đại đoàn kết toàn dân. Thành phần đoàn kết toàn dân tộc là gồm tất cả các giai cấp dân tộc, tôn giáo, đảng phái, cá nhân yêu nước, không kể quá khứ của họ đã hợp tác với phe phái nào, chỉ trừ những tên đang bán nước hại dân. Điểm tương đồng về lợi ích là cơ sở của đoàn kết. Đó là lợi ích của quốc gia dân tộc., Không đảm bảo lợi ích quốc gia dân tộc thì lợi ích bộ phận của các thành phần trong khối đoàn kết cúng không thực hienj được. Trong khối đoàn kết ấy phải biết nhân nhượng nhau khi giải quyết quan hệ lợi ích, đồng thời cũng phải có đấu tranh để hạn chế những mặt tiêu cực của bộ phận, đấu tranh để đoàn kết tốt hơn, để xây dựng khối đoàn kết chặt chẽ vì lợi ích của nhân dân. 4. Đại đoàn kết dân tộc được tổ chức trong mặt trận dân tộc thống nhất. Hình thức tổ chức thích hợp nhất để đoàn kết nhân dân là mặt trận dân tộc thống nhất. Trong đó phải sử dụng phương pháp giáo dục thuyết phục, vận động là chủ yếu; hiệp thương trên tinh thần dân chủ là hình thức sinh hoạt của mặt trận. Trong mặt trận cũng có đấu tranh phê binh để bảo đảm thực hiện mục tiêu chung. Mặt trân dân tộc thống nhất chính là hình thức tổ chức đội quân chính trị của quần chúng. 0 41
5. Đảng Cộng Sản vừa là thành viên vừa là lực lượng lãnh đạo mặt trận. Đảng là thành viên của măt trận, nên trước hết phải đoàn kết toàn đảng để làm nòng cốt đoàn kết trong mặt trận. Phải giữ gìn sự đoàn kết trong Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình. Đảng phải là đạo đức là văn minh, phải gương mẫu về mọi mặt để các đoàn thể trong mặt trận noi theo. Đảng lãnh đạo mặt trận là nguyên tắc hàng đầu trong xây dựng mặt trận, nhiệm vụ của lãnh đạo là trên cơ sở đường lối cách mạng đã có, đề ra chính sách mặt trận phù hợp với từng giai đoạn lịch sử, là dùng phương pháp giáo dục, thuyết phục và nêu gương để quần chúng tự giác thừa nhận sự lãnh đạo của Đảng. Chống tư tưởng hẹp hòi và đoàn kết xuôi chiều trong xây dựng mặt trận. trong mặt trận, Đảng phải biết dựa trê khối công nhân liên minh, nhân dân và tri thức vững chắc mới phát huy sức mạnh toàn dân nhằm thực hiện mục tiêu đã định. 5. Đoàn kết toàn dân tộc phải gắn liền với đoàn kết quốc tế. Mở rộng khối đoàn kết dân tộc phải gắn liền với đoàn kết quốc tế. đoàn kết dân tộc và đoàn kết quốc tế tác động lẫn nhau, trong đó đoàn kết dân tộc đóng vai trò quyết định. Tự lực tự cường của dân tộc càng cao, càng có khả năng đoàn kết quốc tế rộng rãi và vững chắc. Đoàn kết là mong muốn lớn nhất của người và suôt đời người đã xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc để đưa cách mạng Việt Nam đến thắng lợi vĩ đại. Di chúc của người để lại cũng nhiều lần nhắc đến đại đoàn kết hơn các vấn đề khác. 5. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG. Theo quan điểm Hồ Chí Minh đạo đức là gốc của người cách mạng. Người cách mạng không có đạo đức cũng như cây không có gốc, suối không có nguồn. Cây không có gốc thì cây héo, suối không có nguồn thì suối cạn. “ người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang” 1 sdd, t5, tr 283. Đảng phải là đạo đức, là văn minh mới vừa là người lãnh đạo vừa là đày tớ của nhân dân. Đạo đức là cuội nguồn của sức mạnh để đấu tranh và lao động hết mình vì nhân dân. Đạo đức Hồ Chí Minh là đạo 0 42
đức hành động, đạo đức được đánh giá qua hiệu quả đóng góp cho xã hội chứ không chỉ dừng lại ở tu thân, ở những lời giáo huấn hay cầu nguyện. Đạo đức phải gắn liền với tài năng, người hay nói đến đức và tài, hồng và chuyên để chỉ quan hệ khăng khít giữa rèn luyện đạo đức và tài năng. Có đạo đức mà không có tài năng chẳng khác gì ông bụt ngồi trong chùa. Có tài năng mà không có đạo đức sẽ gây hại cho xã hội hay tập thể. Vì vậy phải vừa có đức vừa có tài mới thành người cán bộ chân chính. Đạo đức tồn tại, biểu hiện trên tất cả các lĩnh vực của đời sống, từ sinh hoạt thường ngày đến những công việc lớn lao của cách mạng như, chính trị - kinh tế, văn hóa từ quan hệ xẫ hội, đoàn thể đến quan hệ gia đình và thái độ đồi với bản thân. Hồ Chí Minh nói nhiều về tính phổ biến và tầm quan trọng của đạo đức. Đạo đức cách mạng phải qua rèn luyện, đấu tranh gian khổ với bản thân mới đạt được cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng tinh. Nội dung đạo đức cách mạng được Hồ Chí Minh nêu thành bốn vấn đề cơ bản: - Trung với nước, hiếu với dân. Phẩm chất đạo đức cao quý nhất của người Việt Nam là trung thành với tổ quốc, hy sinh vì tổ quốc, cống hiến suốt đời vì lợi ích của tổ quốc, của nhân dân. Hiếu với dân là biết quý trọng nhân dân, học hỏi nhân dân, là đầy tớ của nhân dân. Nhân dân là người chủ đất nước. Dân là chủ, dân làm chủ đất nước nên dân và nước là một. Trung và hiếu đều phải lấy dân làm gốc. Đều vì lợi ích nhân dân. Trung và hiếu không chỉ để trong lòng mà phải bằng hành động hết mình. Trung với nước hiếu với dân, suốt đời phấn đấu hy sinh vì độc lập tự do của tổ quốc, ví chủ nghĩa xã hội , nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng là thực chất của trung và hiếu mà người đã dậy. - Yêu thương con người. Thương người như thể thương thân là truyền trống đạo đức của dân tộc, tinh thần nhân văn của nhân loại, thực chất chủ nghĩa đạo đức cộng sản đa được dduccs kết lại. Trước hết là yêu thường người lao động bị áp bức bóc lột. tinh yêu đó phải trở thành động lực tình cảm và trí tuệ đấu tranh cho sự giải phóng 0 43
triệt để người lao động. Yêu thương con người còn có yêu thương ban bè, người thân, đồng chí, những người sống gần gũi với mình. Đó là sự chăm sóc, quan tâm, giúp đỡ hàng ngày; là tôn trọng học hỏi, phát huy cái tốt, ngăn ngừa cái xấu; không “dĩ hòa vi quý” nhưng cũng không đấu tranh thái quá, cần tạo điều kiện cho mọi người phát triển tiến bộ. - Cần ,kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Đó là lao động cần cù sáng tạo; là tiết kiệm sức lao động thì giờ và tiền của, là giữ mình trong sạch trước những cám dỗ về vật chất và tinh thần là trung thực, thẳng thắn, không nịnh bợ người trên, ức hiếp người dưới, là hết mình vì lợi ích chung, không chỉ vun vén vào lợi ích riêng. Những yếu tố đó quan hệ chặt chẽ với nhau, thiếu một yếu tố nào cũng không thành người có đức. - Tinh thần quốc tế trong sáng. Cách mạng Việt Nam luôn luôn phải có quan hệ quốc tế. Đó là tình đoàn kết quốc tế, trên tinh thần độc lập tự chủ và cùng có lợi. không ỷ lại và cũng không lợi dụng lòng tốt của bạn bè thế giới. Phải thấy rõ lợi ích của dân tộc mình đồng thời phải thấy rõ trách nhiệm và nghĩa vụ đối với các dân tộc khác. Nhưng nội dung nói trên là đạo đức truyền thống của dân tộc kết hợp với đạo đức hiện đại tạo nên đạo đức cách mạng Việt Nam. Nhận thức đã khó, thực hiên được những điều đó còn khó hơn nhiều. Vì vậy Hồ Chí Minh nêu ba nguyen tắc để rèn luyện. - Nói đi đôi với làm, nêu gương bằng những hành động thực tế. - Xây đi đôi với chống; trong đó xây là yếu tố quan trọng nhất. - Phải tu dưỡng suốt đời phải bền bỉ và có quyết tâm cao. Kẻ thù nguy hiểm nhất của đạo đức cách mạng là chủ nghĩa cá nhân. Chủ nghĩa cá nhân sinh ra trăm thứ bệnh nguy hiểm. Vì vậy phải luôn luôn nâng cao đạo đức cách mạng đi liền với quét sạch chủ nghĩa cá nhân. 0 44
IV. Học tập và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh. 1. Học tập và vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh là nhiệm vụ của toàn Đảng toàn dân. Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống những quan điểm sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, nên Đảng ta coi Chủ nghĩa Mác – Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động. Học tập tư tưởng Hồ Chí Minh là học tập lý luận cách mạng Việt Nam. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh là thực hiện quy luật cách mạng Việt Nam phù hợp với từng thời gian và hoàn cảnh nhất định. Đảng ta chung thành với Chủ nghĩa Mác – Lê Nin tư tưởng Hồ Chí Minh nên đã vận dụng vào việc xác định đường lối cách mạng trong các thời ký lịch sử. Đường lối cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, đường lối chiến tranh nhân dân và đường lối cách mạng xã hội chủ nghĩa đều phản ánh rõ tư tưởng Hồ Chí Minh được vận dụng đầy đủ. Đồng thời Đảng ta cũng tổ chức thực hiện đường lối theo sự chỉ dẫn của Hồ Chí Minh nên vượt qua muôn vàn khó khăn để dành thắng lợi. Hồ Chí Minh còn dậy phải biết vận dụng lý luận một cách sáng tạo vào hoàn cảnh cụ thể tình cụ thể. Thực hiện điều đó Đảng cũng có những phát triển sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh khi vận dụng vào cách mạng Việt Nam, tránh giáo điều, máy móc, nên cách mạng Việt Nam uyển chuyển vượt qua nhiều thách thức để đi đến thắng lợi đặc biệt là trong sự nghiệp đổi mới đi lên chủ nghĩa xã hội hiên nay. Mỗi cán bộ Đảng viên đều phải thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh sâu sắc mới có thể vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh một cách sáng tạo. Chỉ thị 32CT/TW 27/3/2004 của Ban Bí Thư và nhiều chủ trương khác của Đảng về học tập tư tưởng Hồ Chí Minh là nhằm thực hiện điều đó. 2 Đối với người học sinh, học nghề cần rền luyện những phẩm chất sau: - Rèn luyện phẩm chất chính trị trứơc hết là nâng cao tinh thần yêu nước gắn liền với yêu chủ nghĩa xã hội.Yêu nước phải trở thành ý thức thường trực và sâu sắc trong mỗi người Việt Nam; chủ nghĩa yêu nước phải kết hợp với lập trường quan điểm của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh phải kiên 0 45
định sự kết hợp ấy trông hoàn cảnh khó khăn cũng như thuận lợi. Giữ vững mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là nội dung cốt lõi của vấn đề nay. Từ đó phải nắm vững đường lối chủ trương của Đảng pháp luật của nhà nước, đấu tranh chống những biểu hiện tiêu cực, những nhận thức và hành sai lầm và cảm động để thực hiện tốt nhiệm vụ cụ thể được phân công. Đó là thực hiện chung với nước, hiếu với dân. - Rèn luyện phẩm chất đạo đức là biết lấy nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh làm mục tiêu phấn đấu, trước hết là cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Rèn luyện đạo đức là quá trình gian khổ vì vừa phải thấm nhuần đạo đức thành thói quen thành tâm lý thành nhân cách vừa đấu tranh để xóa bỏ lối sống không lành mạnh, phi đạo đức trong chính mình. Đấu tranh để vượt lên chính mình là đấu tranh khó khăn nhất bền bỉ nhất. Rền luyện đạo đức theo tư tưởng Hồ Chí Minh phải phấn đấu thường xuyên mới tiến bộ . - Rèn luyện tri thức và năng lực nghề nghiệp. Đối với kỹ thuật viên, nhân viên nghiệp vụ thì tri thức và năng lực nghề nghiệp được xác định rõ ràng. Học tập để tích lũy tri thức phải có trọng tâm định hướng. Tri thức nghề nghiệp là quan trọng nhất. vì vậy muốn đi sâu vào nghề nghiệp muốn trở thành tài năng, muốn đóng góp nhiều cho xã hội phải có vốn tri thức phong phú trên lĩnh vực mình công tác. Học, học nữa, học mãi là phương châm mà Lê nin và Hồ Chí Minh khuyên nhủ mọi người. Tri thức chỉ có ích khi chuyển thành năng lực nghề nghiệp, chuyển thành hoạt động thực tiễn, phục vụ xã hội gắn tri thức với lao động, học đi đôi với hành, lý thuyết gắn với thực tiễn là tri thức hữu ích. Lao động lám giàu thêm tri thức, tri thức lại giúp cho người lao động sáng tạo, phát minh. Tri thức gắn với đạo đức, gắn với tài là cán bộ kỹ thuật theo đúng tư tưởng Hồ Chí Minh. - Rèn luyện thể chất là yêu cầu của các lứa tuổi. Ở tuổi lao động càng cần rèn luyện thể chất. Thể chất lành mạnh dẻo giai vừa đem lại hạnh phúc cho cuộc sống, vùa đảm bảo năng lực lao động bền bỉ và minh mẫn. 0 46
Sự nghiepj đổi mới đòi hỏi người lao động phải nhạy bén, linh hoạt, phải làm việc hết sức mình. Vì vậy thể chất càng là yếu tố quan trọng của năng suất trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc ngày nay. Câu hỏi ôn tập: 1. Nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng dân tộc và giải giai cấp và giải phóng con người? 2. Nội dung tư tưởng Hồ Chí Minh về cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân và cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam? 3. Học tập tư tưởng Hồ Chí Minh như thế nào để đưa lại hiệu quả thiết thực? 0 47
BÀI 4: ĐƯỜNG LỐI VÀ CHÍNH SÁCH KINH TẾ. I. SỞ HỮU VÀ CÁC THÀNH PHẦN KINH TẾ. 1. SỞ HỮU VÀ CHẾ ĐỘ SỞ HỮU. a. Sở hữu. Sở hữu là một phàm trù kinh tế biểu hiện các quan hệ giữa người với người trong việc chiếm hữu của cải vật chất, csc hết là đối với những tư liệu sản xuất chủ yếu. Sở hữu tư liệu sản xuất phản ánh mặt bản chất nhất, của quan hệ sản xuất. Trong xã hội có giai cấp, giai cấp nào nắm tư liệu sản xuất thì giai cấp ấy nắm quyền thống trị, quyền tổ chức, quản lý sản xuất và quyết định việc phân phối sản phẩm. b. Chế độ Sở hữu . Chế độ Sở hữu là hình thức Sở hữu đối với của cải vật chất, trước hết là đối với tư liệu sản xuất được quy định về mặt pháp lý. Khi nói đến chế độ Sở hữu người ta thường nói tới hai nôi dung: Nội dung pháp lý là thể hiện ở các quyền: quyền Sở hữu , quyền quản lý và quyền định đoạt, và nội dung kinh tế thể hiện ở các lợi ích. Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam , có ba chế độ Sở hữu cơ bản về tư liệu sản xuất đó là: chế độ Sở hữu toàn dân( gọi là chế độ Sở hữu nhà nước), Sở hữu tập thể ( tổ hợp tác, hợp tác xã) và Sở hữu tư nhân (gồm Sở hữu cá thể, tiểu chủ,tư bản tư nhân). Bên cạnh đó còn có các hình thức Sở hữu khác, Sở hữu hỗn hợp, Sở hữu có vốn đầu tư nước ngoài. - Sở hữu toàn dân là Sở hữu của nhân dân lao động về tư liệu sản xuất và tài nguyên quan trọng của đất nước, bao gồm: đất đai, rừng núi, sông hồ, tài nguyên trong lòng đât, vùng trời, vùng biển, thềm lục địa, phần vốn và tài sản do nhà nước đầu tư vào các lĩnh vực kinh tế , văn hóa, khoa học kỹ thuật, an ninh, quốc phòng, phần vốn của nhà nước đóng góp vào thành phần kinh tế khác. Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đại diện chủ Sở hữu đối với tài sản thuộc Sở hữu toàn dân còn được gọi là Sở hữu nhà nước. 0 48
- Sở hữu tập thể là hình thưccs Sở hữu của từng nhớm, từng tập thể những người lao động tự nguyện góp vốn, sức, và các nguồn lực khác cùng hợp tác với nhau để tổ chức kinh doanh. - Sở hữu tư nhân là Sở hữu của cá nhân đôi với tài sản hợp pháp của mình, tài sản thuộc sở hữu tư nhân gồm: thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh hoạt, tư liệu sản xuất , vốn các tài sản khác của cá nhân tạo thành. Sở hữu tư nhân có nhiều mưccs ddook khác nhau: có Sở hữu tư nhân nhỏ của nông dân, thợ thủ công cá thể, tiểu chủ, có Sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa. Mỗi chế độ Sở hữu trên có tính độc lập tương đối, nhưng không hoàn toàn tách biệt nhau, chúng có tác động qua lại với nhau, vừa làm tiền đề cho nhau vừa mâu thuẫn với nhau trong nền kinh tế quốc dân thống nhất. Vì vậy nhà nước cần có chính sách hợp lý để khai thác và sử dụng có hiệu quả mọi chế độ Sở hữu . Trên cơ sở ba chế độ sở hữu hình thành nhiều hình thức Sở hữu và nhiều thành phần kinh tế: Kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân, kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. 2. Các thành phần kinh tế . a. Tính tất yếu và sự tồn tại của nên kinh tế nhiều thành phần. - Tính tất yếu: Ở nước ta, lực lượng sản xuất kém phát triển , còn ở nhiều trình độ tương ứng với nó có nhiều hình thức Sở hữu tư liệu sản xuất khác nhau và nhiều thành phần kinh tế. Xã hội cũ để lại nhiều thành phần kinh tế không thể cải tạo ngay được. Do yêu cầu xây dựng xã hội mới nên nên nhà nước chủ động xây dựng và phát triển một số thành phần kinh tế mới. - Tác dụng: Sự tồn tại nền kinh tế nhiều thành phần cho phép khai thác và sử dụng có hiệu quả moi nguồn lực của đất nước: tài nguyên, vốn, nhân lực, khoa học, công nghệ để phát triển kinh tế. Thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển , tăng năng suất lao động, tạo ra nhiều hàng hóa đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng, phong phú của người tiêu dùng. Góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập cho người lao động, từng bước cải thiện đời sống nhân dân . Tạo điều kiện tăng nguồn thu cho ngân sách, tăng tích lũy, đảm bảo các cân đối lớn của nền 0 49
kinh tế qua đó tăng cường sức mạnh và khẳ năng điều tiết vĩ mô của kinh tế nhà nước. Góp phần mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế. b, Đặc điểm của thành phần kinh tế . Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng Cộng Sản Việt Nam xác định: hiện nay ở nước ta còn tồn tại năm thành phần kinh tế cơ bản, kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân, kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, mỗi thành phần kinh tế đều có đặc điểm riêng. Kinh tế nhà nước là thành phần kinh tế dựa trên hình thức Sở hữu toàn dân về tư liệu sản xuất , do nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Nhà nước của nhân dân , do nhân dân , vì nhân dân đại diện, thống nhất quản lý. Phân phối trong thành phần kinh tế này dựa trên hình thức phân phối theo lao động là chủ yếu. Kinh tế nhà nước nắm giữ mạch máu kinh tế và công nghệ then chốt, giữ vai trò chủ đạo, làm đòn bẩy để tăng trưởng kinh tế và giải quyết những vấn đề xã hội, hướng dẫn các thành phần kinh tế khác. Là lực lượng vật chất quan trọng để nhà nước định hướng và điều tiết nền kinh tế, tạo môi trường và điều kienj thúc đẩy các thành phần kinh tế khác cùng phát triển . Kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể làm nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc đan. Kinh tế tập thể là thành phần kinh tế dưa trên chế độ sở hữu tập thể đối với tư liệu sản xuất. Thành phần kinh tế này dựa trên cơ sở góp vốn, sức lao động và các nguồn lực khác, vào sản xuất kinh doanh một các tự nguyện, với hình thức hợp tác đa dạng: từ chuyên nghành đến đa nghành, quy mo từ nhỏ đến lớn, tổ nhóm, hợp tác đến hợp tác xã, trong đó hợp tác xã là nòng cốt. Hợp tác xã được hình thành trên cơ sở liên kết rộng rãi những người lao động, các hộ sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp nhỏ, và vừa không giới hạn về thành phần kinh tế , quy mô và địa bàn lãnh thổ. Nó được tổ chức hoạt động theo nguyên tắc: tự nghuyện, bình đẳng, cùng có lợi dân chủ, phân phối trong hợp tác xã theo kết quả lao động, theo vốn đóng góp và các nguồn lực khác vào kết quả sản xuất kinh doanh. Kinh tế tư nhân (bao gồm cá thể, tiểu chủ và tư bản tư nhân) là thành phần kinh tế dựa trên Sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất. Thành phần kinh tế này 0 50
ở nước ta khá đông đảo, bao gồm nông dân , thợ thủ công, người buôn bán, tiểu chủ và tư bản tư nhân. Ở thành phần kinh tế này, chủ Sở hữu tự quyết định việc sản xuất và tổ chức kinh doanh. Kinh tế cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân góp phần tích cực vào việc khai thác có hiệu quả mọi nguồn lực của đất nước, để phát triển kinh tế , giải quyết việc làm, tạo ra nhiều của cải cho xã hội, đáp ứng ngày càng nhiều hàng hóa cho người tiêu dùng, sản xuất và xuất khẩu. Tuy nhiên nó cũng hạn chế nhất định, như tính tự phát, không có giới hạn về vốn, không có kế hoạch, công nghệ, thị trường, trình độ quản lý kinh doanh Kinh tế tư bản nhà nước là thành phần kinh tế bao gồm các hình thức hợp tác liên doanh giữa kinh tế nhà nước với tư nhân trong nước và hơp tác liên doanh giữa kinh tế nhà nướcvới tư bản nước ngoài. Nó tồn tại dướ nhiều hình thức: tô nhượng, thuê mướn, hợp tác xã, đại lý kinh tế tư bản nhà nước có vai trò quan trọng trong việc động viên tiềm năng to lớn về vốn, công nghệ, khẳ năng tổ chức quản lý của nhà tư bản vào sản xuất kinh doanh, góp phần tạo việc làm, tạo ra nhiều hàng hóa cho tiêu dùng và xuất khẩu. Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài: bao gồm các doanh nghiệp có thể 100% vốn nước ngoài (một thành viên hoặc nhiều thành viên) có thể liên kết, liên doanh với doanh nghiệp nhà nước hoặc doanh nghiệp tư nhân ở nước ta. Vồn nước ngoài có thể là của nhà nước hay của tư nhân ngoài nước các nước có chế độ chính trị- xã hội khác nhau. Phát triển thành phần kinh tế này có tác dụng khai thác mọi tiềm năng về vốn, công nghệ, thị trường, vốn, kinh nghiệm tổ chức sản xuất, quản lý kinh doanh, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội , nhất là đào tạo nguồn nhân lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước. 3. Chủ trương và chính sách phát triển các thành phần kinh tế . a, Nắm vững đinh hướng xã hội chủ nghĩa trong việc phát triển nền kinh tế nhiều thành phần . Các thành phần kinh tế trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội có mối quan hệ và tác động qua lại lẫn nhau, hoạt động đan xen vào nhau trong cơ cấu kinh tế quốc dân thống nhất; mỗi thành phần kinh tế có bản chất, vai trò riêng, 0 51
chúng vừa thống nhất lại mâu thuẫn nhau trong quá trình phát triển . Các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận hợp thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, bình đẳng trước pháp luật, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân giữ vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nước giữ vai trò quan trọng, là một trong những động lực của nền kinh tế . Doanh nghiệp cổ phần ngày càng phát triển , trở thành hình thức kinh tế phổ biến, thúc đẩy xã hội hóa sản xuất kinh doanh và Sở hữu , xóa bỏ mọi sự phân biệt đối xử theo hình thức Sở hữu . Thực hiện chiến lược phát triển quốc gia về phát triển doanh nghiệp. Nhà nước định hướng tạo môi trường để phát triển có hiệu quả các doanh nghiệp theo cơ chế thị trường; bồi dường đào tạo, tôn vinh những danh nhân có tài, có đức và thành đạt. Để định hướng xã hội chủ nghĩa trong việc phát triển nền kinh tế nhiều thành phần , cần thực hiện tốt các quan điểm sau. - Thực hiện nhất quán, lâu dài chính sách phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, lấy việc giải phóng lực lượng sản xuất, động viên tối đa mọi nguồn lực bên trong và bên ngoài cho công nghiệp hóa- hiện đại hóa , nâng cao hiệu quả kinh tế và xã hội, cải thiện đời sống nhân dân là mục tiêu hàng đầu, trong việc khuyến khích phát triển các thành phần kinh tế và hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh. - Chủ động đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế nhà nước, kinh tế hợp tác, làm cho kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế hợp tác dần dần trở thành nền tảng. Tạo điều kiện để các nhà kinh doanh yên tâm đầu tư kinh doanh lâu dài. Áp dụng linh hoạt và sáng tạo các hình thức kinh tế tư bản nhà nước. - Xác lập, củng cố nâng cao địa vị làm chủ của người lao động trong nền sản xuất xã hội, thưc hiện công bằng xã hội ngày càng tốt hơn. Thực hiện nhiều hình thức phân phối, lấy phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là chủ yếu, đồng thời phân phối dựa trên mức đóng góp các nguồn lực khai thác vào kết quả sản xuất kinh doanh và phân phối thông qua 0 52
phúc lợi xã hội. Thừa nhận sự tồn tại lâu dài của các hình thức thuê mướn lao động nhưng không để biến thành quan hệ thống trị. Phân phối và phân phối lại hợp lý nhằm khuyến khích làm giầu hợp pháp đi đôi với xáo đói giảm nghèo; không để diễn ra sự chênh lệch quá đáng về mức sống và trình độ phát triển giữa các vùng, các tầng lớp dân cư. Tránh sự phân hóa xã hội thành hai cực đối lập. -Tăng cường hiệu lực quản lý vĩ mô của Nhà nước, phát huy mặt tích cực, đồng thời khắc phục, ngăn ngừa và hạn chế những tác động tiêu cực của cơ chế thi trường. Bảo đảm sự bình đẳng về quyền và nghĩa vụ trước pháp luật của mọi doanh nghiệp và cá nhân, không phân biệt thành phần kinh tế - Giữ vững độc lâp, chủ quyền và bảo vệ lợi ích quốc gia độc lập dân tộc trong quan hệ kinh tế với nước ngoài. b. Chính sách đối với từng thành phần kinh tế Đối với kinh tế nhà nước: Tiếp tục đổi mới phát triển và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước: Hoàn thiện cơ chế, chính sách để các doanh nghiệp nhà nước thực sự hoạt động trong môi trường cạnh tranh, công khai, minh bạch, nâng cao hiệu quả. Xóa bỏ độc quyền và đặc quyền sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước. doanh nghiệp nhà nước có quyền tài sản, thực sự tự chủ, tự chịu trách nhiệm trên thị trương và trước pháp luật. Gắn trách nhiệm, quyền hạn à lợi ích của người quản lý doanh nghiệp với kết quả hoạt động của doanh nghiệp. Chăm lo đạo tạo đôi ngũ quản trị giỏi, đáp ứng tốt nhu cầu quản lý công ty theo chế độ hiện đại. Đẩy mạnh việc sắp xếp đổi mới và nâng cao hiệu quả doanh nghiệp nhà nước, trong tâm là cổ phần hóa. Cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước tập trung chủ yếu vào một số lĩnh vực kết cấu hạ tầng, sản xuất tư liệu sản xuất và một số dịch vụ quan trọng của nền kinh tế vào một số lĩnh vực công ích. Đẩy mạnh và mở rộng diện cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, kể cả các tổng công ty nhà nước. Thúc đẩy việc hình thành một số tập đoàn kinh tế mạnh, tầm cỡ khu vực, có sự tham gia cổ phần của nhà nước, của tư nhân trong và ngoài nước, các công ty bảo hiểm, các quỹ đầu tư Trong đó nhà nước giữ cổ phần chi phối. 0 53
Đối với kinh tế tập thể: Tiếp tục đổi mới và phát triển các loại hình kinh tế tập thể. Tổng kết thực tiễn, sớm có chính sách cơ chế cụ thể, khuyến khích phát triển mạnh hơn các loại hình kinh tế tập thể đa dạng về hình thức Sở hữu và hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh, bao gồm các tổ hợp tác, hợp tác xã kiểu mới. Chú trọng phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của các hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã cổ phần. Khuyến khích việc tăng vốn góp và các nguồn vốn huy động từ các thành viên để tăng nguồn vốn hoạt động của hợp tác xã, tăng vốn đâu tư phát triển, tăng tài sản và quỹ không chia trong hợp tác xã. Hợp tác xã và các loại hình kinh tế hợp tác hoạt động theo các nguyên tắc: Hợp tác tự nguyện; dân chủ, bình đẳng và công khai; tự chủ, tự chịu trách nhiệm và cùng có lợi; hợp tác và phát triển cộng đồng. Đối với kinh tế tư nhân: phát triển mạnh mẽ các hộ kinh doanh cá thể và các loại hình doanh nghiệp của tư nhân. Mọi công dân có quyền tham gia các hoạt động đầu tư, kinh doanh với quyền sở hữu tài sản và quyền tự do kinh doanh được pháp luật bảo hộ; có quyền bình đẳng trong đầu tư, kinh doanh, tiếp cận các cơ hộ nguồn lực kinh tế, thông tin và nhân thông tin. Xóa bỏ moi rào cản, tạo tâm lý xã hội và môi trường kinh doanh thuận lợi cho các loại hình doanh nghiệp của tư nhân phát triển không hạn chế quy mô trong mọi nghành nghề, lĩnh vực, kể cả lĩnh vực sản xuất kinh doanh quan trọng của nền kinh tế mà luật pháp không cấm. Đối với kinh tế tư bản nhà nước. Phát triển đa dạng kinh tế tư bản nhà nước dưới các hình thức liên doanh ,liên kết. Thực hiện một cách rộng rãi và lâu dài các hình thức kinh tế tư bản nhà nước để phát triển lực lượng sản xuất phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đối với kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, thu hút mạnh nguồn lực của các nhà đầu tư nước ngoài. 0 54