Giới thiệu phương pháp giáo dục Montessori

Nội dung text: Giới thiệu phương pháp giáo dục Montessori

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Ngọc Thị Thu Hằng ___ GIỚI THIỆU PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC MONTESSORI NGỌC THỊ THU HẰNG* TÓM TẮT Phương pháp giáo dục Montessori có lịch sử ra đời, phát triển hơn 100 năm và được nhiều quốc gia trên thế giới ứng dụng hiệu quả trong công tác giáo dục mầm non (GDMN), như: Mĩ, Ý, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc Từ những tài liệu trong và ngoài nước cùng với những trải nghiệm của bản thân khi tham gia khóa học “Đào tạo giáo viên Montessori” tại Hàn Quốc, trong bài viết này, chúng tôi giới thiệu tổng quan về phương pháp, các góc hoạt động và giáo cụ có trong lớp học Montessori. Từ khóa: phương pháp giáo dục Montessori, lớp học Montessori, góc hoạt động, giáo cụ, giáo viên Montessori. ABSTRACT Introduction to Montessori Method The Montessori method has been developing for more than 100 years. Since the very beginning it has been applied effectively on early childhood education in many countries in the world such as the USA, Italy, Japan, Korea, China, etc. Based on domestic and foreign materials and also on the author's experiences after the course of "Montessori teacher training" in Korea, the intention is to provide an overview of the method, activity corners and teaching aids to be used in the Montessori class through the following article: “Introduction to the Montessori method”. Keywords: Montessori method, Montessori class, activity corner, teaching aids, Montessori teacher. Bản chất của phương pháp giáo dục dựng chương trình GDMN 2009. Trong Montessori chính là hoạt động tự do của bài viết này, chúng tôi giới thiệu cái nhìn trẻ trong môi trường đã được chuẩn bị chung nhất về phương pháp giáo dục với sự hướng dẫn trực tiếp rất hạn chế Montessori ở phần 1, những công việc tại của giáo viên [2]. Hay nói cách khác, mỗi góc hoạt động trong môi trường lớp phương pháp giáo dục Montessori ưu tiên học Montessori ở phần 2, đề xuất một vài những điều kiện tốt nhất cho trẻ. Các gợi ý và lưu ý cho giáo viên mầm non khi hoạt động giáo dục được thiết kế xuất muốn ứng dụng phương pháp giáo dục phát từ nhu cầu, hứng thú, khả năng, trình Montessori vào công tác giáo dục trẻ. độ và điều kiện cụ thể của từng trẻ. Đây 1. Phương pháp giáo dục cũng chính là những biểu hiện của quan Montessori điểm lấy trẻ làm trung tâm mà các chuyên Phương pháp giáo dục Montessori gia giáo dục Việt Nam đã xác định khi xây là phương pháp sư phạm giáo dục trẻ em dựa trên nghiên cứu và kinh nghiệm của * ThS, Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương bác sĩ, nhà giáo dục Ý Maria Montessori TPHCM (1870–1952). Montessori đã nghiên cứu 125
2. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ xây dựng các phương pháp giáo dục đối tự, tinh thần trách nhiệm. Trẻ trong lớp với những trẻ từ 0-3 tuổi, từ 3-6 tuổi, từ học Montessori sớm hình thành và bộc lộ 6-12 tuổi và từ 12-18 tuổi [8]. Thông qua tố chất của một nhà lãnh đạo. sự quan sát tinh tế và nghiên cứu sâu Phương pháp giáo dục Montessori rộng, Montessori phát hiện ra rằng trẻ có gồm hai yếu tố xây dựng trọng tâm. Thứ tiềm năng học tập và giai đoạn trưởng nhất là môi trường giáo dục gồm tài liệu thành quan trọng nhất của trẻ là 0-6 tuổi giáo dục (giáo cụ) và sự luyện tập với tài [3]. Mỗi đứa trẻ sinh ra đều mang một liệu giáo dục ( ). Montessori nhấn mạnh năng lực tiềm tàng giúp chúng dễ dàng, môi trường giáo dục là yếu tố xây dựng nhanh chóng đón nhận môi trường xung hàng đầu cho phương pháp giáo dục của quanh để phát triển bản thân. Năng lực bà. Theo bà, môi trường giáo dục là nơi đó, theo Montessori là “khả năng mẫn giúp trẻ phát triển. Môi trường đó không cảm và khả năng lĩnh hội”. Khả năng chỉ thỏa mãn những nhu cầu của trẻ mà mẫn cảm tồn tại ở trẻ từ 0 tuổi đến 6 tuổi, còn phải loại bỏ những chướng ngại vật giai đoạn này gọi là thời kì mẫn cảm. Trẻ làm cản trở sự phát triển của chúng [5]. ở giai đoạn này tràn đầy sức sống và Phương pháp giáo dục Montessori tạo hưng phấn trước mọi thứ, chúng học gì môi trường tốt giúp trẻ có thể tự mình tìm lập tức được tiếp thu ngay [4]. Trẻ tiếp tòi, khám phá cuộc sống, nhanh chóng thu thế giới xung quanh nhờ khả năng thích ứng với môi trường xung quanh. lĩnh hội giống như miếng bọt biển hút Môi trường giáo dục mà Montessori xây nước, do đó trong một vài tài liệu khác, dựng có nhiều điểm khác biệt với môi khả năng lĩnh hội được gọi với thuật ngữ trường giáo dục truyền thống. Trong đó “trí tuệ thấm hút”, “trí tuệ thẩm thấu” hay có 3 điểm khác biệt chính thể hiện cho 3 “tâm trí tiếp nhận”. Ngoài sự phát hiện ở đặc trưng cơ bản của phương pháp này, trẻ có thời kì mẫn cảm và khả năng lĩnh là: việc học của trẻ thông qua sự trải hội, Montessori còn phát hiện ra rằng trẻ nghiệm các giác quan, tôn trọng những hứng thú, tập trung thực hiện một công đặc tính riêng biệt, đề cao tính độc lập việc nhiều lần, trẻ tự tin hài lòng về bản của trẻ và sự trộn lẫn lứa tuổi trong lớp thân sau khi hoàn thành công việc, trẻ học. cảm thấy hạnh phúc, vui sướng sau mỗi Đặc trưng thứ nhất, trẻ trong lớp công việc do chính bản thân trẻ thực hiện, học Montessori học thông qua sự trải Montessori gọi đó là “normalization”. nghiệm các giác quan. Montessori xây Nhiều tài liệu dịch “normalization” là “sự dựng một môi trường giáo dục với hệ bình thường hóa”. Tuy nhiên, chúng tôi thống giáo cụ gồm các vật thật, mô hình gọi đây là “quá trình ổn định hóa” ở trẻ vì cụ thể được sắp xếp vào các góc hoạt nhận thấy trẻ đạt trạng thái ổn định trong động trong lớp học Montessori. Trong tâm hồn sau khi làm việc với giáo cụ. môi trường lớp học Montessori, trẻ thỏa Ngoài ra, khi làm việc với giáo cụ, trẻ sức làm việc với các giáo cụ bằng cách còn học cách thể hiện sự quan tâm tới trải nghiệm tất cả các giác quan như thị người khác, yêu cái đẹp, sự ngăn nắp trật giác, thính giác, vị giác, khứu giác và xúc 126
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Ngọc Thị Thu Hằng ___ giác. Thông qua những ấn tượng thu ngữ “giáo cụ Montessori” thay vì “học được từ các giác quan, trẻ dễ dàng lĩnh cụ” hay “học liệu”, ngay cả khi trẻ tự hội kiến thức nhân loại, những khái niệm hoạt động với nó mà không có sự hướng trừu tượng, từ đó giúp trẻ phát triển ngôn dẫn của giáo viên. ngữ, nhận thức và tư duy. Chẳng hạn, trẻ Đặc trưng thứ ba, Montessori xây hiểu khái niệm “lịch sử” một cách dễ dựng môi trường giáo dục là những lớp dàng khi làm việc với giáo cụ “đồng hồ học có sự trộn lẫn lứa tuổi. Đây là một xã cát” thuộc lĩnh vực lịch sử. Cùng với sự hội “tự nhiên” có khoảng cách về lứa tuổi hướng dẫn của giáo viên và trực tiếp giữa các trẻ. Nếu như trong lớp học chứng kiến những hạt cát chảy xuống, trẻ truyền thống, trẻ học theo nhóm cùng độ hiểu “lịch sử” là những sự kiện đã xảy ra tuổi, việc học xuất phát từ những nhu cầu và tích dần theo thời gian như những hạt bên ngoài như thứ bậc, cạnh tranh thì cát đọng lại phía dưới đồng hồ. việc học của trẻ trong lớp học Montessori Đặc trưng thứ hai, phương pháp diễn ra tự nhiên, nhẹ nhàng. Trẻ tự chia giáo dục Montessori luôn đề cao nét tính sẻ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau. Trẻ cách riêng biệt, sự độc lập của trẻ. nhỏ hỏi trẻ lớn khi không biết hoặc chưa Phương pháp này chấp nhận sự duy nhất thành thục một công việc nào đó. Nhìn của mỗi trẻ và cho phép trẻ phát triển tùy các anh chị làm được những công việc theo những khả năng riêng và thời gian khó, tự bản thân trẻ sẽ nảy sinh mong riêng của mình [8]. Tính độc lập của trẻ muốn học hỏi để được như anh, chị. Còn hình thành từ môi trường lớp học được anh, chị khi chỉ dẫn cho em sẽ có cơ hội thiết kế đặc biệt. Montessori tin rằng trẻ được củng cố những điều đã học, thì cảm được giáo dục một cách tự nhiên chứ thấy tự tin hơn và những nét tính cách không phải dựa vào sự can thiệp của giáo của một nhà lãnh đạo tương lai cũng dần viên [6]. Do đó, trong lớp học Montessori, được hình thành từ đó. trẻ có quyền tự do lựa chọn công việc mà Mặc dù Montessori nhấn mạnh môi bản thân trẻ hứng thú. Trẻ thực hiện công trường giáo dục là yếu tố xây dựng hàng việc theo nhịp độ, tiến độ của bản thân, đầu trong phương pháp của bà, tuy nhiên, trẻ có thể làm công việc trong thời gian trong phương pháp của bà không thể bỏ dài mà không bị ngắt quãng giữa chừng. qua yếu tố xây dựng thứ hai là vai trò của Trẻ tự đánh giá công việc của mình một giáo viên Montessori. Sau những nỗ lực cách khách quan thông qua hoạt động tạo ra mọi thứ mà trẻ cần, giáo viên đóng độc lập với giáo cụ. Trẻ tự biết bản thân vai trò người quan sát còn những đứa trẻ đã làm đúng hay sai ở đâu vì giáo cụ thì tự do hoạt động. Ngay cả khi trẻ làm Montessori có chức năng “giáo dục tự sai thì giáo viên cũng để trẻ tự nhận ra và động”. Có nghĩa là khi trẻ làm sai, chính tự điều chỉnh lỗi sai của mình. Điểm này giáo cụ như “người thầy” sẽ “chỉ” cho trẻ khác hoàn toàn với cách giáo dục của các thấy cái sai để trẻ tự điều chỉnh và tự trường học bình thường, giáo viên hoàn thiện công việc của mình. Điều này thường đảm nhiệm vai trò chủ động còn giải thích vì sao chúng tôi sử dụng thuật những đứa trẻ ở vào vị trí bị động [4]. 127
4. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ Montessori đã thay đổi khái niệm về giáo như những công việc mà trẻ thực hiện với viên. Giáo viên không phải là người dạy giáo cụ có tại mỗi góc hoạt động trong trẻ mà là người tạo dựng môi trường, lớp học Montessori. người hướng dẫn và người quan sát trẻ. 2. Các góc hoạt động trong lớp học Trong đó, Montessori đặc biệt chú trọng Montessori năng lực quan sát của giáo viên. Vai trò Hoạt động mà Montessori cho trẻ của giáo viên là giúp trẻ học tập tự do, và tiếp cận với các giáo cụ được gọi là mỗi đứa trẻ đều có những nhu cầu khác “công việc”, còn những hoạt động mà trẻ nhau theo từng giai đoạn, do đó nếu giáo chơi với các trò chơi trong cuộc sống viên không biết hành động của trẻ đã thay hàng ngày gọi là “vui chơi”. Bà cho rằng, đổi như thế nào thì giáo viên không thể sự phát triển về tâm hồn và thể xác của thực hiện tốt mọi chức năng của mình [6]. trẻ hoàn toàn dựa vào “công việc”, mà Chính vì vậy, việc huấn luyện đào tạo không phải là “vui chơi”. Bà còn chỉ rõ, giáo viên Montessori là công việc đòi hỏi vui chơi chỉ khiến trẻ có những ảo tưởng phải thực hiện nghiêm túc. Muốn trở không sát thực tế, không thể tạo nên sự thành giáo viên Montessori, học viên nghiêm túc, thành thực, chuẩn xác, tinh phải tham gia các khóa học trong thời thần trách nhiệm và thói quen giữ kỉ luật gian ít nhất sáu tháng để nắm rõ phương của trẻ, còn “công việc” thì lại có thể làm pháp luận Montessori, cách chuẩn bị, sử được điều đó [4]. Do vậy, bà đã thiết kế dụng giáo cụ và cách hướng dẫn, quan sát một môi trường đặc biệt vừa đảm bảo sự trẻ. Sau khóa học, học viên sẽ được cấp nghiêm túc, kỉ luật vừa đảm bảo sự tự do, chứng chỉ hoàn thành khóa học “Đào tạo hào hứng ở tất cả các trẻ. giáo viên Montessori” và có thể làm việc Dưới đây là nội dung các công việc trong các trường Montessori. Các trung tại mỗi góc hoạt động trong lớp học tâm đào tạo giáo viên Montessori có mặt Montessori. Có những công việc gắn liền ở hầu hết các quốc gia có ứng dụng với giáo cụ, do đó, đôi chỗ chúng tôi phương pháp giáo dục này. Phần lớn các dùng tên giáo cụ thay cho công việc mà trung tâm đào tạo này chịu sự chi phối trẻ thực hiện. của hai tổ chức là Cộng đồng Montessori 2.1. Góc sinh hoạt (hay góc luyện tập Mĩ (AMS) và Hiệp hội Montessori toàn các kĩ năng sinh hoạt) (xem hình 1) cầu (AMI). Góc sinh hoạt bao gồm những công Trên đây, chúng tôi đã trình bày hai việc gần gũi với sinh hoạt hàng ngày của yếu tố xây dựng trọng tâm và 3 đặc trưng trẻ. Trong góc này, trẻ thực hiện những cơ bản của phương pháp giáo dục công việc từ dễ đến khó, từ đơn giản đến Montessori. Đúng với tinh thần phức tạp để có thể tự phục vụ bản thân, Montessori là đề cao môi trường giáo dục, thể hiện sự quan tâm tới người khác và trong phần 2 của bài viết, chúng tôi tập biết cách chăm sóc môi trường sống xung trung trình bày về hệ thống giáo cụ cũng quanh mình (xem hình 1a và 1b). 128
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Ngọc Thị Thu Hằng ___ Hình 1a. Góc sinh hoạt [7] Hình 1b. Thực hành khô và thực hành với nước Những công việc trong góc sinh bóp lớn, bằng ống bóp nhỏ, bằng phễu, hoạt bao gồm: chuyển nước vào các bình chứa có hình 2.1.1. Thực hành khô dạng khác nhau; Chuyển vật: bằng tay, bằng các Đổ nước: từ li trong sang li trong, dụng cụ như: thìa, kẹp, kéo gắp, nhíp, từ li trong sang li đặc, từ li đặc sang li đũa ; đặc, đổ nước màu; Cắm tăm; Chìm, nổi; Kẹp áo; Tạo bọt xà phòng; Nảy hạt; Lau nước bị đổ; Đổ vật: từ li trong sang li trong, từ Đánh răng. li trong sang li đặc, từ li đặc sang li đặc; 2.1.3. Thực hành với nhiều nước Gấp: gấp khăn, gấp giấy, gấp khăn Rửa: tay, bát; giấy; Lau: bàn, ghế; Quét: quét hạt đỗ, quét giấy, quét Tắm cho búp bê; thảm, quét kệ đồ chơi, quét sàn; Giặt; Dùng dây: xâu hạt, xâu hạt theo Lau sàn; mẫu; Cắm hoa; Lau: lau đánh giày, lau đồ bạc, lau Tưới cây; đồ đồng, lau đồ gỗ; Lau lá. Khâu: khâu (đơm) cúc, làm vòng 2.1.4. Ẩm thực tay; Cắt: bánh, chuối, cà rốt, táo, dưa Khung áo: cài cúc tròn, cài phéc- chuột, trứng làm bánh quy kẹp trứng; mơ-tuya, khóa móc, gài dấp dính, cài cúc Mài, nghiền: vụn bánh mì, cà phê, bấm, gài kim băng, thắt nơ, buộc dây quế; giày; Đập, bóc các loại hạt, quả có vỏ Khuân, bê: khuân bàn, khuân ghế, cứng: đậu phộng, hạt dẻ, trứng luộc ; bê khay, bê hộp, mang thảm ra (gấp, mở Vắt cam; thảm), đưa-nhận dao. Bóc vỏ cam. 2.1.2. Thực hành với ít nước 2.2. Góc cảm giác (hay góc luyện tập Chuyển nước: bằng mút, bằng ống 129
6. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ giác quan) (xem hình 2) cụ luôn phải tuân theo nguyên tắc chung Trong góc cảm giác, trẻ không là sắp xếp từ dễ đến khó, từ to đến nhỏ, những được củng cố, hệ thống lại những từ đơn giản đến phức tạp, từ trái sang cảm giác, tri giác đã được hình thành, phải và từ trên xuống dưới. luyện tập ở góc sinh hoạt mà trẻ còn 2.2.1. Kệ thứ nhất được hình thành năng lực đặc biệt có thể Kệ này còn có tên gọi là kệ chuyển giúp trẻ thực hiện những công việc giàu tiếp gồm các giáo cụ chuyển giao giữa tính sáng tạo sau này. Đầu tiên, trẻ sẽ hai góc sinh hoạt và góc cảm giác nhằm được tiếp xúc trực tiếp với các vật thật, giúp trẻ phát triển khả năng phân biệt vật cụ thể sau đó chuyển sang thực hiện giống, khác nhau thông qua công việc những công việc trên tranh, giấy (thẻ “tìm cặp đôi” (hình 2a), “phân loại” (hình hình, thẻ tên ). Giáo cụ trong góc cảm 2b) Trẻ nhận biết vật, tranh ảnh bằng giác được phân loại theo mục đích luyện thị giác, xúc giác, tìm hình dạng các vật, tập, phát triển từng giác quan riêng biệt: đặt hình theo quy tắc. Trẻ tìm đúng vị trí giáo cụ giúp trẻ phát triển thị giác, xúc của vật thông qua hoạt động với bảng giác, khứu giác, thính giác và vị giác. ghép hình, trẻ phân biệt dầy mỏng, cao Mặc dù có sự phân loại như vậy nhưng thấp, to nhỏ thông qua giáo cụ hình ghép hầu như trong tất cả các giáo cụ đều có có núm cầm. Việc luyện tập với những chức năng phát triển thị giác và xúc giác. giáo cụ ở kệ thứ nhất chính là tiền đề để Giáo cụ trong góc cảm giác được sắp xếp trẻ thực hiện tốt những công việc ở vào 4 kệ, có thể linh hoạt thay đổi tùy những kệ tiếp theo trong góc cảm giác theo điều kiện lớp học. Dù có thể thay nhằm giúp trẻ phát triển khả năng tri giác đổi nhưng việc trang bị và sắp xếp giáo không gian. 2a. Tìm cặp đôi 2b. Phân loại 130
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Ngọc Thị Thu Hằng ___ 2c. Đối chiếu vật thật 2d. Mô hình cụ thể với hình ảnh Hình 2. Một vài công việc ở kệ thứ nhất của Góc cảm giác 2.2.2. Kệ thứ hai (xem hình 3) Kệ thứ hai gồm những giáo cụ giúp trẻ phát triển khả năng tri giác không gian, trẻ làm quen với các khái niệm về độ lớn, chiều cao, chiều dài, độ dày, mỏng Hình 3. Một số hình ảnh ở kệ thứ hai của Góc cảm giác Công việc với các giáo cụ trong kệ Trụ núm 2: gồm 10 trụ có chiều cao thứ hai của góc cảm giác bao gồm: giống nhau, đường kính giảm dần giúp Tháp hồng: là tháp được tạo nên trẻ nhận biết, củng cố về độ dày-mỏng; bởi 10 khối gỗ màu hồng có kích thước Trụ núm 3: gồm 10 trụ có chiều cao khác nhau, giáo cụ này giúp trẻ nhận biết cao dần, đường kính giảm dần. Trẻ nhận khái niệm to, nhỏ; biết khái niệm rộng, hẹp; Bậc thang nâu: còn gọi là bậc thang Trụ núm 4: Gồm 10 trụ có chiều rộng, gồm 10 khối gỗ màu nâu có kích cao thấp dần, đường kính như nhau. Trẻ thước khác nhau. Giáo cụ này giúp trẻ nhận biết khái niệm cao, thấp; làm quen với khái niệm rộng-hẹp, dày- Trụ màu: về kích thước, hình dạng mỏng; giống như trụ núm nhưng khác là có màu Gậy đỏ: là giáo cụ gồm 10 thanh và không có núm: gậy màu đỏ có chiều dài khác nhau, giúp - Trụ màu vàng: kích thước chức trẻ nhận biết ngắn-dài và tạo tiền đề để năng giống trụ núm 1; trẻ làm việc với gậy số trong góc toán; - Trụ màu đỏ: kích thước chức năng Trụ núm 1: Gồm 10 trụ có chiều giống trụ núm 2; cao và đường kính khác nhau giúp trẻ - Trụ màu xanh lá: kích thước chức nhận biết, củng cố về to-nhỏ; năng giống trụ núm 3; 131
8. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ - Trụ màu xanh lam: kích thước chức Gồm những giáo cụ về màu sắc, năng giống trụ núm 4. đẳng thức, các khối hình và các hình hình 2.2.3. Kệ thứ ba (xem hình 4) học. Hình 4. Một số hình ảnh ở kệ thứ ba của Góc cảm giác Công việc với các giáo cụ trong kệ chiều cao. thứ ba của góc cảm giác bao gồm: - Đẳng thức bậc 3: giúp trẻ hiểu hằng Các khối hình học: khối cầu, lập đẳng thức (a+b+c)3 bằng cách tìm cặp phương, chóp nón, ovan, hình trứng, trụ giáo cụ giống nhau về màu, về độ cao, về tròn, lăng trụ tam giác đều, trụ vuông, bề rộng. chóp tam giác đều, chóp vuông. Sau khi Hộp hình học: làm việc với các khối hình học, trẻ sẽ - Hộp hình tam giác: gồm các mảnh được làm việc với các mặt của các hình gỗ hình tam giác có màu xám, xanh lá, khối được làm từ mảnh gỗ; vàng, đỏ. Tạo ra các hình tam giác khác Ngăn kéo các hình học phẳng (6 nhau từ những hình tam giác trên theo ngăn kéo): hình tròn, hình tam giác, hình đường viền màu đen; tứ giác, hình cong, hình đa giác, các dạng - Hộp hình lục giác lớn: gồm các hình khác; hình tam giác có màu vàng, đỏ, ghép các Bảng màu 1: đỏ, vàng, xanh (3 màu hình tam giác tạo thành tam giác lớn, cơ bản); hình thoi, hình bình hành, hình lục Bảng màu 2: đỏ, vàng, xanh, cam, giác ; xanh lá, tím – 6 màu (hỗn hợp màu); - Hộp hình lục giác nhỏ: gồm các Bảng màu 3: đỏ, vàng, xanh, cam, hình tam giác kích thước khác nhau có xanh lá, tím, hồng, nâu, xám, đen, trắng. màu xám, xanh lá, đỏ, vàng. Từ những Giúp trẻ nhận biết sắc độ; hình tam giác này tạo thành hình thang, Đẳng thức: hình thoi, hình lục giác ; - Nhị thức 1: giúp trẻ hiểu về phân số - Hộp tứ giác tổng hợp: gồm các hình (1 thành 2, thành 4, thành 8 ); tam giác các loại có màu xanh lá, vàng, - Đẳng thức bậc 2: giúp trẻ hiểu hằng đỏ, xám. Tạo thành hình vuông, chữ đẳng thức (a+b)2 bằng cách tạo cặp giáo nhật, thoi, bình hành từ các hình tam cụ đỏ, xanh, đen có cùng bề rộng cùng giác; 132
9. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Ngọc Thị Thu Hằng ___ - Hộp chữ nhật (màu xanh): gồm 5 giác, hình đa giác 12 cạnh từ 12 hình mảnh gỗ hình tam giác màu xanh, không tam giác. có viền đen. Tạo ra các hình khác nhau 2.2.4. Kệ thứ tư (xem hình 5) theo ý thích từ 5 hình tam giác; Gồm các giáo cụ giúp trẻ luyện tập - Hộp màu xanh 12 mảnh: gồm 12 giác quan phát triển thính giác, xúc giác, hình tam giác màu xanh, xếp được các khứu giác, vị giác, thị giác. loại hình khác nhau như hình vuông, lục Hình 5. Kệ thứ tư của Góc cảm giác Công việc với các giáo cụ trong kệ Ngôn ngữ hiện diện ở tất cả các góc thứ tư của góc cảm giác bao gồm: của lớp học Montessori. Ở góc sinh hoạt Hộp luyện thính giác: 6 ống tròn thông qua việc cầm thìa, trẻ được tập màu đỏ (mỗi ống có âm thanh khác nhau), cách cầm bút chì, những công việc như 6 ống tròn màu xanh (mỗi ống có âm nảy hạt, đổ vật, đổ nước giúp trẻ phát thanh khác nhau nhưng có cặp với âm triển tai nghe tạo tiền đề phát triển khả thanh trong 6 ống màu đỏ); năng nghe, hiểu sau này. Ở góc luyện tập 1 bộ chuông; giác quan, mỗi giáo cụ đều có các thẻ tên Bảng luyện tập xúc giác 1,2,3,4: ráp, tương ứng giúp trẻ biết tên gọi từng giáo nhẵn; dần dần có chia độ ráp như ráp cụ từ đó giúp trẻ phát triển vốn từ. Cũng nhiều, ráp vừa phải, ráp ít Hay nhẵn trong góc này trẻ sử dụng những từ vựng nhiều, nhẵn vừa phải, nhẵn ít; về so sánh hơn kém, so sánh nhất như to, Túi bí mật; nhỏ, to hơn, nhỏ hơn, to nhất, nhỏ nhất Đối chiếu tìm cặp vải; những từ vựng như ngọt, đắng, chua, Bộ lọ phát triển khứu giác: Tìm cặp thơm, bùi, lạnh, ấm, nhám, mềm, từ chỉ các loại hạt, bột, chất lỏng có hương như màu sắc, hình dạng được trẻ lĩnh hội quế, cà phê, mè, giấm ; và củng cố thông qua việc luyện tập năm giác quan. Chỉ trong một góc, trẻ đã có Bộ lọ phát triển vị giác: Tìm cặp rất nhiều cơ hội được lĩnh hội, sử dụng các loại nguyên liệu như muối, đường, ngôn ngữ. Tiếp đó là góc toán, ngôn ngữ, giấm, nước văn hóa không thể kể hết, đếm hết cơ 2.3. Góc ngôn ngữ (xem hình 6) 133
10. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ hội trẻ được lĩnh hội, phát triển số lượng thể, so sánh về kích thước, hiểu về từ vựng và cơ hội sử dụng chúng. Nhờ phương hướng nên trẻ có thể dễ dàng vậy, những trẻ học ở trường Montessori nhận ra và phân biệt những chi tiết nhỏ có khả năng sử dụng đa dạng, phong phú của chữ viết. Trẻ cũng phân biệt được vốn từ vựng trong những lĩnh vực khác những chữ giống nhau, những chữ khác nhau. Trước khi được thao tác thực hành nhau thông qua công việc hay trò chơi tại góc ngôn ngữ, trẻ đã được làm quen xếp tiếp hình theo quy tắc, hình dạng với nhiều từ vựng thông qua các vật cụ nhất định. Hình 6. Một số hình ảnh của Góc ngôn ngữ Công việc với các giáo cụ trong góc bút chì màu (đỏ, xanh); ngôn ngữ bao gồm: Khung các loại hình dạng bằng kim So tranh lớn, nhỏ; loại (cái đỡ bút chì, giá đỡ, bút chì màu, Nhận biết phương hướng ( theo học giấy ); cụ quy định rõ về phương hướng); Nhóm hình tròn: 5 cái; Tìm bóng của hình; Các loại hình khác nhau: 5 cái; Thẻ hình theo quy tắc; Từ đồng âm khác nghĩa (chữ cái Thẻ hình ba bước; giống nhau nhưng hình vẽ khác nhau) ví Đối chiếu thẻ chữ; dụ mực, đường ; Hộp tên gọi (hộp âm thanh): 5~6 Từ ghép: bản đáp án, thẻ hình đối vật trong mỗi hộp có tên bắt đầu bằng các chiếu; phụ âm trong bảng chữ cái; Giống cái, giống đực, giống trung: Từ ghép vần đầu tiên: từ ghép giữa bản đáp án, thẻ đối chiếu; phụ âm với nguyên âm a. Từ ba ~ va, và Từ tượng thanh: bản đáp án, thẻ đối tranh ảnh; chiếu; Chữ cát: phụ âm, nguyên âm bằng Từ tượng hình: bản đáp án, thẻ đối giấy nhám, hồ, bút chì màu, bút chì, giấy; chiếu; Chữ gạo: khung viết chữ gạo, gạo, Từ tôn kính: bản đáp án, thẻ đối thẻ chữ cái; chiếu; Tập hợp chữ cái: phim phụ âm, Ngữ pháp: thẻ từ theo kí hiệu màu nguyên âm, bảng tập hợp, bút chì, giấy, sắc: danh từ, động từ, tính từ, trợ từ, bổ 134
11. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Ngọc Thị Thu Hằng ___ ngữ, từ liên kết, thán từ ; các hoạt động với giáo cụ trong góc toán Kí hiệu trong câu: dấu chấm, dấu của lớp học Montessori. Qua đó, trẻ hiểu phẩy, dấu hỏi, dấu chấm than ; được nguyên lí cơ bản của toán và thực Cấu tạo câu; hiện được những phép tính một cách dễ Đọc câu; dàng. Ngoài ra, khi làm việc với các giáo Viết truyện; cụ trong góc toán, trẻ phát triển khả năng Viết thơ. tư duy, suy luận, trẻ hiểu rõ một quá trình 2.4. Góc toán (xem hình 7) thông qua việc lặp đi lặp lại một công Trẻ có thể hiểu các biểu tượng toán, việc. khái niệm về lượng trong toán thông qua Hình 7. Góc toán Công việc với các giáo cụ trong góc 2.5. Góc văn hóa toán bao gồm: Góc văn hóa gồm những công việc Gậy số 1,2,3; với các giáo cụ thuộc 3 lĩnh vực: lịch sử, Gậy số + thẻ số; địa lí, khoa học. Ở góc văn hóa, trẻ tiếp Chữ số bằng cát 1,2,3; xúc trực tiếp với những vật cụ thể, mô Bài học về số 0; hình sống động liên quan đến các lĩnh Bài học về số 10; vực lịch sử, địa lí, khoa học, từ đó trẻ Gậy số + chữ số bằng cát; hiểu những khái niệm trừu tượng trong Hộp đũa 1,2,3; từng lĩnh vực. Những công việc với các giáo cụ trong góc văn hóa khơi gợi ở trẻ Bảng cờ vây chữ số (bảng đáp án); niềm đam mê, cảm hứng tích cực với Quân cờ vây chữ số; việc khám phá khoa học, tìm hiểu môi Số chẵn, số lẻ; trường xung quanh. Giáo cụ trong góc Bảng cờ vây chữ số (bằng giấy); văn hóa được sắp xếp thành từng lĩnh vực Trò chơi ghi nhớ; lịch sử, địa lí, khoa học như sau: Làm chuỗi hạt màu; 2.5.1. Lịch sử 10 chuỗi hạt màu; Khái niệm lịch sử gắn liền với khái Bảng số 10, 100; niệm thời gian. Trẻ được làm việc với các Hệ thập phân; giáo cụ liên quan đến thời gian như các 135
12. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ loại đồng hồ, lịch Trẻ dễ dàng biết Một năm: thẻ chữ 12 tháng; cách tính thời gian cho một giờ, 1 ngày, 1 Bốn mùa: những vật thể đặc trưng tuần 1 đời người, 1 thời đại cũng như cho bốn mùa, thẻ ảnh, thẻ hình các hoạt biết được những sự việc đã xảy ra gắn động đặc trưng cho từng mùa; liền với mỗi khoảng thời gian đó. Mốc cuộc đời con người (time Công việc với các giáo cụ thuộc line): ảnh các mốc chính 1~10 tuổi, lĩnh vực lịch sử bao gồm: 10~90 tuổi; Đồng hồ cát; Búp bê, con rối đặc trưng cho hình Đồng hồ một kim (kim giờ); ảnh đất nước (trang phục); Đồng hồ hai kim (kim giờ, kim phút); Những vật dụng đặc trưng cho hình Đồng hồ bằng vải nỉ: nỉ đỏ, 12 ảnh đất nước; miếng vải nền (nỉ đen), số màu đỏ, đồng Trò chơi truyền thống (thẻ hình); hồ đáp án; So sánh thời hiện đại và thời xa xưa Thẻ đồng hồ; (cổ đại): vật thật, vật mô phỏng, thẻ hình; Đóng dấu đồng hồ (giờ): thẻ, bút Văn hóa các nước trên thế giới (con chì màu, thẻ đáp án – 12 giờ, 30 phút, 15 người, trang phục, công trình kiến trúc, phút, 45 phút; thức ăn); Làm đồng hồ của tôi: giấy màu, kéo, Trang phục cổ xưa; hồ, giấy, số từ 1~12, ghim có chân, đồng Những phát hiện thuộc lĩnh vực hồ đáp án; khảo cổ học: chum vại, vật thể mô phỏng Một ngày của tôi: thẻ đáp án một những vật được khai quật dưới lòng đất. ngày của tôi, thẻ đối chiếu, giấy, bút chì; 2.5.2. Địa lí (xem hình 8) Một tuần: giáo cụ một tuần, thẻ đối Hình dạng, đặc điểm, vị trí, tên gọi chiếu, nơ, hồ; các châu lục, các dạng địa hình đất, Một tháng: giáo cụ một tháng, thẻ nước được trẻ lĩnh hội một cách dễ đối chiếu dàng khi làm việc với các giáo cụ sinh Làm lịch: giấy có kẻ hơn 30 ô, động thuộc lĩnh vực địa lí, một phần của tranh vẽ, bút chì, lịch đáp án; góc văn hóa. 8a. Vẽ các châu lục 8b. Làm các dạng địa hình Hình 8. Trẻ thực hiện công việc thuộc lĩnh vực địa lí trong lớp học Montessori [nguồn internet] 136
13. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Ngọc Thị Thu Hằng ___ Công việc trẻ thực việc với các giáo giấy màu, kim chọc giấy, thảm nhỏ, hồ; cụ thuộc lĩnh vực địa lí gồm có: Động vật, con người, công trình Nhận biết về phương hướng: Đông kiến trúc, thức ăn từng lục địa; Tây, Nam, Bắc, sợi dây đỏ, la bàn; Quốc kì các nước; Nước, đất, không khí: ống nghiệm, Ghép quốc kì: mảnh ghép, thẻ hình, đất, nước, thẻ chữ; giấy; Quả địa cầu cát; Hiểu biết về nơi tôi sống: khu phố Quả địa cầu màu phân biệt các của tôi, những công trình kiến trúc quan vùng đất liền; trọng, những nơi công cộng; Bản đồ cát; Nhận biết về địa hình: đảo, hồ, vịnh, Ghép hình bản đồ thế giới: bản đồ bán đảo, địa hình, mô hình eo biển, nước, đáp án, thẻ chữ; mút; Quả cam vàng: có thể thay bằng Làm các địa hình: làm địa hình 1: quả quýt, dao, khay; cát, khung, cốc, hồ chứa nước, rây (vợt Bán cầu Đông: mảnh ghép những nước); làm địa hình 2: làm sách – giấy châu lục thuộc bán cầu Đông, thẻ chữ màu xanh, nâu, kéo, hồ, bút chì; cấu tạo (châu Á, châu Âu, châu Mĩ, châu Úc); các tầng địa chất: các tầng địa chất, sách, Bán cầu Tây: mảnh ghép những lục thẻ chữ, giấy. địa thuộc bán cầu Tây, thẻ chữ (lục địa 2.5.3. Khoa học (xem hình 9) Bắc Mĩ, lục địa Nam Mĩ); Làm sách bản đồ thể hiện các vùng đất liền: mảnh ghép các lục địa, kéo, bút chì, Hình 9. Một số hình ảnh về lĩnh vực khoa học trong Góc văn hóa Niềm đam mê khoa học ở trẻ được cụ đó được sắp xếp vào hai kệ trong góc hình thành từ những hoạt động tự do với văn hóa như sau: các giáo cụ đặc trưng cho lĩnh vực khoa Kệ thứ nhất học. Những giáo cụ trực quan về thế giới - Kính vạn hoa (lăng trụ); sinh vật sống động, vũ trụ bao la luôn lôi - Kính lúp: kính lúp, vật quan sát; cuốn trẻ tìm tòi, khám phá. Những giáo - Phân biệt vật có từ tính và không có 137
14. Tư liệu tham khảo Số 57 năm 2014 ___ từ tính: nam châm, những vật bị nam hình đáp án; châm hút và không bị nam châm hút; - Hệ thái dương: hệ thái dương, vải - Phân biệt thể khí, rắn, lỏng: ống nỉ, thẻ chữ, giấy; nghiệm, vật mô phỏng, nước, khay, mút; - Vị trí các sao: thẻ hình vị trí các - Ba hình thái của đá: các loại đá như sao; đá trầm tích, đá biến chất, đá núi lửa ; - Cân; - Các loại đá khác nhau; - Núi lửa: mô hình núi lửa, giấm, bột - Phân biệt sinh vật, và vật không sô đa, phẩm màu, mút, khay. phải là sinh vật: vật mô phỏng, vải nỉ 2 Trên đây, chúng tôi sơ lược những màu khác nhau để phân biệt; công việc trẻ thực hiện tại các góc hoạt - Động vật, thực vật: vật cụ thể hoặc động trong lớp học Montessori. Với danh vật mô phỏng, vải nỉ; sách công việc như trên, có thể thấy - Động vật, thực vật, khoáng vật: vật Montessori chú trọng tới môi trường giáo cụ thể hoặc vật mô phỏng, vải nỉ 3 màu; dục như thế nào. - Hóa thạch: vật cụ thể hoặc vật mô 3. Kết luận phỏng, vải nỉ; Nhìn chung, một “Ngôi nhà của - Ghép hình cây: bảng ghép hình cây, trẻ” giống như Montessori xây dựng có lẽ thẻ hình đối chiếu, bút chì; là mong muốn chung của những nhà giáo - Ghép hình hoa: bảng ghép hình hoa, dục theo đuổi quan điểm lấy trẻ làm trung thẻ hình đối chiếu, bút chì; tâm. Tuy nhiên, vấn đề mà hầu hết các - Ghép hình hạt: bảng ghép hình hạt, nhà giáo dục lo ngại khi nghiên cứu ứng thẻ hình đối chiếu, bút chì; dụng phương pháp giáo dục Montessori - Các bộ phận cơ thể người: cơ thể là nguồn tài chính cần để đầu tư trọn bộ người, thẻ chữ, thẻ hình đối chiếu; giáo cụ Montessori và việc đào tạo giáo - Xương: cơ thể người, thẻ chữ, thẻ viên Montessori giỏi chuyên môn. Do đó, hình đối chiếu. trong giới hạn bài viết này, chúng tôi chỉ Kệ thứ hai giới thiệu một mô hình giáo dục có cùng - Động vật sống dưới biển, đất liền; quan điểm giáo dục với chương trình - Vật nuôi trong nhà, động vật trong GDMN hiện nay ở nước ta và đã thành rừng; công tại nhiều nước trên thế giới, nhằm - Vương quốc động vật: các loại khẳng định quan điểm mà chúng ta đã động vật và thẻ chữ, thẻ hình. Động vật chọn là tiến bộ, là hiện đại và phù hợp có xương sống: động vật có vú, gia cầm, với xu hướng của thế giới, mà không đi các loại cá, các loài bò sát, động vật sâu hơn về vấn đề tài chính hay quy trình lưỡng cư. Động vật không có xương đào tạo giáo viên Montessori. Bên cạnh sống: các loài giáp xác, các loài thân đó, với những thông tin mà bài viết mang mềm. lại, hi vọng sẽ giúp ích cho các nhà sư - Xương động vật: thẻ hình; phạm, cán bộ quản lí giáo dục và giáo - Sự thay đổi của trăng: thẻ hình, viên có thể phần nào ứng dụng cách xây 138
15. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Ngọc Thị Thu Hằng ___ dựng môi trường lớp học Montessori phù cắt bánh, trái cây cho mình dùng trong hợp với điều kiện thực tế nhằm nâng cao bữa ăn nhẹ hiệu quả giáo dục tại các trường mầm Một gợi ý khác cho giáo viên mầm non ở Việt Nam. non muốn vận dụng phương pháp Theo chúng tôi, điều quan trọng Montessori về lĩnh vực mang tính học hơn cả những bộ giáo cụ Montessori đó thuật như địa lí. Thay vì những công việc là tinh thần, thông điệp mà Maria khám phá các châu lục trên thế giới, giáo Montessori để lại là “người lớn nên viên có thể tạo môi trường cho trẻ khám nghiêm túc đối xử với trẻ như một con phá về các vùng miền, ẩm thực, khí hậu, người “trưởng thành” đúng nghĩa” [4]. trang phục đặc trưng của mỗi dân tộc 4. Ý kiến đề xuất cũng như các dạng địa hình của đất nước Giáo viên có thể xây dựng trong lớp Việt Nam. Điều này không chỉ giúp trẻ học do mình phụ trách một góc kĩ năng phát triển nhận thức về lĩnh vực địa lí mà sống với những công việc như đã nêu còn giúp trẻ biết yêu quê hương, đất nước, trong góc sinh hoạt của lớp học con người Việt Nam. Để làm được điều Montessori: làm việc với các loại khung đó, giáo viên mầm non không chỉ biết tạo áo, quét hạt, quét giấy, đổ, rót nước để dựng môi trường, luyện tập để phát triển trẻ có thể tự do thực hiện trong giờ chơi. khả năng quan sát mà còn phải khắc phục Giáo viên cũng có thể tổ chức cho trẻ sử những nhược điểm thường gặp như: áp dụng các dụng cụ có trong sinh hoạt hàng đặt lên trẻ, thiếu sự tin tưởng vào trẻ, ngày như dụng cụ vắt cam, dùng dao tự nóng vội sửa sai cho trẻ TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), Chương trình Giáo dục Mầm non, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội. 2. Nguyễn Thị Hòa (2009), Giáo dục học Mầm non, Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội. 3. Ngô Hiểu Huy (2013), Phương pháp giáo dục Montessori (Thành Trung dịch), Nxb Văn hóa – Thông tin, Hà Nội. 4. Maria Montessori (2008), Dạy con trước tuổi lên 3 (Việt Văn Book dịch), Nxb Lao động, Hà Nội. 5. 릴라드 (1998), 몬테소리교육에 대한 현대적 접근법 (조선희 역), 도서출판 학문사, 서울. 6. 몬테소리 (1983), 몬테소리 교구의 이론과 실제 (허영림 역), 도서출판 창지사, 서울. 7. 8. %E1%BB%A5c_Montessori (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 13-3-2014; ngày phản biện đánh giá: 15-3-2014; ngày chấp nhận đăng: 08-4-2014) 139