Khảo sát trí tuệ cảm xúc của trẻ 4- 5 tuổi ở một số trường mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung text: Khảo sát trí tuệ cảm xúc của trẻ 4- 5 tuổi ở một số trường mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 57 năm 2014 ___ KHẢO SÁT TRÍ TUỆ CẢM XÚC CỦA TRẺ 4- 5 TUỔI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ NGỌC THƯƠNG* TÓM TẮT Bài viết tập trung phân tích ba yếu tố trong trí tuệ cảm xúc (TTCX) của trẻ, gồm: khả năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc; nhận biết và đánh giá cảm xúc của người khác; điều chỉnh cảm xúc của bản thân và người khác. Từ kết quả nghiên cứu này, chúng tôi đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao TTCX cho trẻ. Từ khóa: cảm xúc, trí tuệ cảm xúc, trẻ 4- 5 tuổi. ABSTRACT A survey on emotional intelligence of children of 4-5 years old at some kindergartens in Ho Chi Minh City The article focuses on analyzing three factors in emotional intelligence of children of 4-5 years old at some kindergartens in Ho Chi Minh City including recognizing, evaluating and expressing their own emotion; recognizing and evaluating other people’s emotion; adjusting their own emotion and others’. Based on the results of the research, we propose some methods to improve emotional intelligence of children. Keywords: emotion, emotional intelligence, children of 4-5 years old. 1. Đặt vấn đề với Caruso chỉnh sửa thang đo MEIS và Lứa tuổi mầm non nói chung và phiên bản mới này là MSCEIT (Mayer tuổi lên 4 - 5 nói riêng là lứa tuổi quan – Salovey – Caruso Emotional trọng trong sự phát triển về nhân cách và Intelligence Test). Bên cạnh đó, nhu cầu trí tuệ. Cùng với trí thông minh, TTCX là đánh giá, kiểm tra năng lực cảm xúc ở một trong những yếu tố quan trọng đối lứa tuổi mầm non của các bậc phụ huynh với con người. Hàng loạt trắc nghiệm ngày càng cao. TTCX được sử dụng để đo TTCX ở các Qua việc tìm hiểu hai mô hình lứa tuổi khá phổ biến trên thế giới như TTCX thuần năng lực và TTCX hỗn hợp, thang đo LEAS - nhận thức cảm xúc chúng tôi xem xét TTCX dựa trên các (Level of Emotional Awareness), yếu tố sau: Boyatsis với ECI (bảng kiểm năng lực (i) Khả năng nhận biết, đánh giá và cảm xúc – Emotional Competency thể hiện cảm xúc của bản thân. Khả năng Inventory), P. Salovey và J. Mayer cùng này bao gồm nhận thức của trẻ về cảm xúc và suy nghĩ về cảm xúc đó. Dựa trên lí luận về chuẩn phát triển tình cảm xã *ThS, Trường Đại học Sư phạm TPHCM hội trong chương trình giáo dục mầm non 38
2. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Thị Ngọc Thương ___ và chuẩn 5 tuổi cùng với phân tích theo 2. Kết quả nghiên cứu thực trạng thang đo nhận thức của Bloom, chúng tôi mức độ TTCX của trẻ 4 - 5 tuổi ở một khái quát những biểu hiện của khả năng số trường mầm non tại TPHCM nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc 2.1. Thực trạng về mức độ TTCX của của trẻ bao gồm 21 biểu hiện. trẻ 4 - 5 tuổi ở một số trường mầm non (ii) Khả năng nhận biết và đánh giá tại TPHCM cảm xúc của người khác. Khả năng này Theo quan điểm của chúng tôi, dựa liên quan đến sự thấu cảm, nghĩa là nhận trên mức độ tính điểm trung bình (ĐTB), biết cảm xúc của người khác và thể từ 1 1,66: thấp; từ 1,67 – 2,33: trung nghiệm cảm xúc đó vào bản thân mình. bình; từ 2,34 3,0: cao. Kết quả khảo sát Khả năng này gồm 12 biểu hiện chính. 160 trẻ từ 4- 5 tuổi tại bốn trường mầm [5] non trên địa bàn TPHCM, điểm trung Chúng tôi đưa ra 79 câu hỏi và tiến bình kết quả khảo sát là 2,32, cho thấy trẻ hành thực hiện cách đánh giá dựa trên có TTCX ở mức trung bình. Sau đây là bảng hỏi gồm 79 câu cho trẻ 4- 5 tuổi tại số lượng trẻ đạt được theo các mức độ lớp. Việc đánh giá này được thực hiện ít trong từng khả năng tạo nên TTCX của nhất trong 4 tiết học, kết hợp phương trẻ (xem bảng 1). Đề tài tiến hành đánh pháp trò chuyện, quan sát để hỗ trợ thêm. giá điểm trung bình từng khả năng cấu Thang đo được chấp nhận với hệ số tin thành nên TTCX (xem bảng 2). cậy Cronbach Alpha bằng 0.89 (hệ số lớn hơn 0.6: chấp nhận). Bảng 1. Điểm trung bình của các yếu tố trong TTCX của trẻ Điểm Thứ Yếu tố trung hạng bình 1. 1. Khả năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc của trẻ 2,43 1 2. 2. Khả năng nhận biết và đánh giá cảm xúc của người khác 2,31 2 3. 3. Khả năng điều chỉnh cảm xúc của bản thân và người khác 2,30 3 39
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 57 năm 2014 ___ Theo bảng 1, yếu tố có điểm trung bình cao nhất với 2,43 là “Khả năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc của trẻ”, thể hiện ở mức cao, riêng hai khả năng còn lại ở mức trung bình. Qua đó có thể thấy, trẻ có sự chênh lệch rõ về mức độ của từng khả năng mà trẻ đạt được. 2.2. Kết quả so sánh biểu hiện của từng yếu tố trong TTCX của trẻ 4-5 tuổi ở một số trường mầm non tại TPHCM a. Khả năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc của trẻ Bảng 2. Mức độ biểu hiện khả năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc của trẻ Mức độ Biểu hiện Thường Đôi Không xuyên khi có 1. Hòa đồng với bạn bè trong nhóm chơi 80 18,1 1,9 2. Thể hiện cảm xúc tích cực với bạn bè và người lớn 73,1 21,3 5,6 3.Thích chăm sóc cây cối, con vật quen thuộc 68,8 27,5 3,8 4. Thích chia sẻ cảm xúc, kinh nghiệm, đồ dùng, đồ chơi 66,9 30 3,1 với những người gần gũi 5. Thể hiện sắc thái cảm xúc phù hợp với nhịp điệu của bài 61,3 37,5 1,3 hát hoặc bản nhạc 6. Biết kiềm chế cảm xúc tiêu cực khi được an ủi, được Cô 63,1 33,8 3,1 giáo giải thích 7. Mô tả được các chỉ dẫn liên quan đến cảm xúc (giận, 30 50,6 19,4 ngạc nhiên, buồn, vui, sợ hãi 8. Hiểu được thái độ và hành vi tích cực của bé có ảnh 23,8 46,3 30 hưởng đến người khác (chào hỏi, cảm ơn, xin lỗi ) Bảng 2 cho thấy kết quả nổi bật trẻ được giáo viên khuyến khích hòa nhất, xếp cao nhất là tỉ lệ 80% trẻ có biểu đồng với bạn bè trong nhóm. hiện “Hòa đồng với bạn bè trong nhóm Có đến 73,1% trẻ thường xuyên thể chơi” ở mức thường xuyên, 18,1 % là đôi hiện cảm xúc tích cực với bạn bè và khi và chỉ 1,9 % là không bao giờ. Biểu người lớn, 21,3% ở mức đôi khi và 5,6% hiện này cho thấy tính tích cực trong cảm là không bao giờ. Dấu hiệu này cho thấy xúc của trẻ. Thực tế, qua phỏng vấn và việc trẻ bộc lộ cảm xúc tích cực ở lứa quan sát giáo viên trực tiếp dạy tại lớp, tuổi này là rất tốt và cần được người lớn chúng tôi được biết trẻ 4-5 tuổi thường chú ý để khuyến khích trẻ phát triển. chơi những trò chơi có đội, nhóm (diễn Nhiều trẻ khi được hỏi khi tham gia hoạt kịch, đóng vai, ngồi cùng góc chơi ) nên động trong giờ học, trẻ tỏ ra vui vẻ, phấn 40
4. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Thị Ngọc Thương ___ chấn rất nhanh và tích cực khi được cô trong những biểu hiện trên là không giáo khen hoặc khi hoàn thành công việc nhiều trẻ biết sử dụng ngôn ngữ của bản do cô giao. thân để giải thích nguyên nhân dẫn đến Có 76,3% trẻ ít khi và không bao cảm xúc hoặc tự diễn đạt phải có sự gợi giờ có biểu hiện “Hiểu được thái độ và mở của cô. hành vi tích cực của bé có ảnh hưởng đến b. Khả năng trẻ nhận biết và đánh giá người khác (chào hỏi, cảm ơn, xin cảm xúc của người khác lỗi )”. Lí giải cho tỉ lệ thấp này, chúng Ba biểu hiện có tỉ lệ phần trăm trẻ tôi thử đặt một số câu hỏi như: Con biết thể hiện thường xuyên so với các biểu vì sao mình phải xin lỗi khi mình sai hiện khác là “Sử dụng một số từ phù hợp không? Rõ ràng, việc biết xin lỗi là biểu khi chỉ sắc thái cảm xúc của người khác” hiện tích cực nhưng nhiều trẻ chỉ thực (63,1%), “Nhận biết một số trạng thái hiện mà không hiểu được ý nghĩa của cảm xúc của người khác (vui, buồn, sợ điều này. Thế nên, người lớn nên giải hãi, tức giận, ngạc nhiên) qua tranh ảnh” thích nguyên nhân, ý nghĩa của việc biểu (63,1%), “Nhận biết một số trạng thái hiện hành vi tích cực cho trẻ để trẻ hình cảm xúc của người khác (vui, buồn, sợ thành giao tiếp phù hợp. hãi, tức giận, ngạc nhiên) qua giọng nói Mô tả được các chỉ dẫn liên quan (60,6%). đến cảm xúc (giận, ngạc nhiên, buồn, vui, Ba biểu hiện mà trẻ ít thể hiện nhất, sợ hãi )” và “Thể hiện cảm xúc của bé ở nhóm thấp nhất trong tất cả biểu hiện ở thông qua các hoạt động đa dạng (ánh mắt, bảng 3 dưới đây, lần lượt là “Đánh giá cử chỉ, lời nói )” là hai biểu hiện có tỉ lệ được sắc thái một số cảm xúc đơn giản, khoảng 70% trẻ ít khi và không bao giờ thể gần gũi qua tranh ảnh, cử chỉ, lời nói hiện nhiều nhất. Bên cạnh đó, có khoảng trong sinh hoạt hàng ngày” (20%), “Nhận 50- 60% trẻ không hoặc ít khi bộc lộ xét được cảm xúc chưa đúng của bạn bè, những biểu hiện như “Nghe hiểu các cảm người khác đối với đối tượng, môi trường xúc (giận, ngạc nhiên, buồn, vui ); Phân xung quanh (cười vui khi người khác loại được một số cử chỉ, nét mặt, ánh buồn)” (31,9%), “Nhận xét được cảm xúc mắt, hành vi ở các nhóm cảm xúc khác thích hợp của người khác đối với đối nhau; Thích thú trước cái đẹp (người, tượng, môi trường xung quanh (cười vui cảnh vật, bức tranh); Nhận biết được đúng chỗ, buồn đúng chỗ )” (33,8%). nguyên nhân cơ bản dẫn đến cảm xúc Kết quả này cho thấy khả năng đánh giá, (giận, ngạc nhiên, buồn, vui, sợ hãi ); nhận xét cảm xúc chưa đúng và đúng Diễn đạt sắc thái cảm xúc trong câu trong tình huống cụ thể của trẻ còn khá chuyện quen thuộc theo cách sáng tạo, thấp. Điều này tương ứng với kết quả về khác với minh họa của cô”. Nổi bật nhất mức độ khá thấp trẻ có khả năng trẻ nhận 41
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 57 năm 2014 ___ biết nguyên nhân cơ bản dẫn đến cảm thuận với việc trẻ biết đánh giá hành vi xúc. Có thể thấy, việc trẻ nhận biết được cảm xúc. tốt nguyên nhân cơ bản của cảm xúc tỉ lệ Bảng 3. Mức độ biểu hiện khả năng nhận biết và đánh giá cảm xúc của người khác của trẻ Mức độ Biểu hiện Thường Đôi Không xuyên khi có 1. Sử dụng một số từ phù hợp khi chỉ sắc thái cảm xúc của 63,1 35 1,9 người khác 2. Nhận biết một số trạng thái cảm xúc của người khác (vui, 60,6 34,4 5 buồn, sợ hãi, tức giận, ngạc nhiên) qua giọng nói 3. Nhận biết một số trạng thái cảm xúc của người khác (vui, 63,1 31,3 5,6 buồn, sợ hãi, tức giận, ngạc nhiên) qua tranh ảnh 4. Nhận xét được cảm xúc thích hợp của người khác đối với 33,8 42,5 23,8 đối tượng, môi trường xung quanh (cười vui đúng chỗ, buồn đúng chỗ ) 5. Nhận xét được cảm xúc chưa đúng của bạn bè, người khác 31,9 49,4 18,8 đối với đối tượng, môi trường xung quanh (cười vui khi người khác buồn) 6. Đánh giá đượcsắc thái một số cảm xúc đơn giản, gần gũi 20 46,9 33,1 qua tranh ảnh, cử chỉ, lời nói trong sinh hoạt hàng ngày Bảng 3 cho thấy tỉ lệ khoảng 40 – thái cảm xúc của người khác (vui, buồn, hơn 50% trẻ có khả năng nhận biết và kể sợ hãi, tức giận, ngạc nhiên) qua nét mặt; tên, đáp ứng, phân loại một số biểu hiện Phân biệt được một số biểu hiện của cảm xúc, cụ thể là một số biểu hiện như những cảm xúc không cùng nhóm. “Gọi tên đúng một số biểu hiện của cùng c. Khả năng trẻ điều chỉnh cảm xúc một cảm xúc của người khác trong sinh của bản thân và người khác hoạt hàng ngày; Hưởng ứng cảm xúc của Chúng tôi sử dụng 35 biểu hiện để người khác; Kể tên được một số cảm xúc đánh giá khả năng điều chỉnh cảm xúc của những người xung quanh trẻ; Nhận của bản thân và người khác.Trong đó, biết một số trạng thái cảm xúc của người chúng tôi tiến hành phân tích 3 biểu hiện khác (vui, buồn, sợ hãi, tức giận, ngạc mà trẻ thường xuyên biểu hiện cao nhất nhiên) qua cử chỉ; Nhận biết một số trạng (xem bảng 4) và 3 biểu hiện mà trẻ ít khi 42
6. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Thị Ngọc Thương ___ biểu hiện nhất (bảng 5). Ở bảng 4, có khá tốt. Đây là dấu hiệu tốt cho thấy cảm 61,9% trẻ thường xuyên “Đáp lại cảm xúc của trẻ bộc lộ sinh động và mang tính xúc của người khác bằng cử chỉ, nét mặt, tích cực trong những hoạt động đa dạng ánh mắt thích hợp”, xếp ở vị trí cao nhất tại lớp học. Tương tự, những biểu hiện so với các biểu hiện khác. Kế đến là hai còn lại của trẻ ở bảng trên cho thấy, trong biểu hiện “Chấp nhận sự phân công của khoảng 50% - cận 60% trẻ bộc lộ khá tốt nhóm bạn và người lớn và “Tham gia vào những thái độ và hành vi cảm xúc thích nhóm bạn cùng chơi để hết buồn chứ hợp trong nhóm chơi như thân thiện, không chơi một mình” cùng xếp ở vị trí đoàn kết với bạn bè, biết chờ đến lượt khi thứ hai với tỉ lệ 60,6%. Thực tế, ở nhiều tham gia hoạt động, biết dễ nguôi cảm tiết học về tác phẩm văn học hay kể xúc Tuy nhiên, nhóm biểu hiện này có chuyện, trẻ thích nghi với việc đóng vai mức tỉ lệ như trên cũng chưa thật sự cao theo chủ đề và khả năng biểu đạt cảm xúc (trên 70%). Điều này phản ánh khá đúng qua gương mặt, cử chỉ cũng như tuân thủ thực tế khi quan sát trẻ ở lớp, tỉ lệ trẻ bộc nguyên tắc trong làm việc nhóm của trẻ lộ những khả năng này khoảng 50%. Bảng 4. Mức độ biểu hiện của khả năng điều chỉnh cảm xúc của bản thân và người khác Mức độ Biểu hiện Thường Đôi Không xuyên khi có 1. Đáp lại cảm xúc của người khác bằng cử chỉ, nét mặt, 61,9 30 8,1 ánh mắt thích hợp 2. Chấp nhận sự phân công của nhóm bạn và người lớn 60,6 35,6 3,8 3. Tham gia vào nhómbạn cùng chơi để hết buồn chứ 60,6 33,8 5,6 không chơi một mình Bảng 4 cho thấy biểu hiện “Hòa giải chuyện, cuộc sống hàng ngày (Vì sao bạn giữa các bạn chơi với nhau” chỉ có 26,9% buồn?); Nêu được một số cách giúp trẻ biểu hiện. Bên cạnh đó, tỉ lệ phần người khác không còn buồn, không còn trăm trẻ không thường xuyên có những tức giận nữa; Hợp tác với bạn bè, người biểu hiện còn lại như “Bày ra trò chơi, gần gũi xung quanh cũng khá thấp. Kết nói chuyện với bạn khi bạn buồn; Thay quả này cho thấy rằng nhìn chung các đổi cảm xúc phù hợp với hoàn cảnh xung dấu hiệu điều chỉnh cảm xúc của trẻ đối quanh; Giải thích được nguyên nhân- kết với người khác vẫn còn chưa hình thành quả chỉ một số cảm xúc trong câu rõ. 43
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 57 năm 2014 ___ Bảng 5. Mức độ biểu hiện của khả năng điều chỉnh cảm xúc của bản thân và người khác Mức độ Biểu hiện Thường Đôi Không Xuyên khi có 1. Hòa giải giữa các bạn chơi với nhau 26,9 56,3 16,9 2. Bày ra trò chơi, nói chuyện với bạn khi bạn buồn 27,5 42,5 30 3. Thay đổi cảm xúc phù hợp với hoàn cảnh xung quanh 30,6 45,6 23,8 Kết quả này cho thấy, nhìn chung, người khác. Kết quả cho thấy có 98,4% trẻ có khả năng điều chỉnh cảm xúc của giáo viên cho rằng TTCX của trẻ có khả bản thân và người khác còn khá thấp và năng thay đổi theo thời gian. Tỉ lệ tán có sự khác biệt trong từng biểu hiện tạo thành rất cao này giúp chúng ta lạc quan nên khả năng này. rằng nhận thức của giáo viên về Nhằm làm rõ hơn kết quả trên, TTCXcủa trẻ có khả năng thay đổi và chúng tôi tiến hành phân tích đánh giá hoàn toàn có thể khắc phục hoặc nâng của giáo viên đối với từng yếu tố cấu cao trong quá trình luyện tập. thành nên TTCX của trẻ (xem bảng 6). Có 52,5% giáo viên đánh giá trẻ 4-5 2.3. Đánh giá và nhận thức của giáo tuổi có mức độ TTCX cao và tỉ lệ 45,3% viên đối với TTCX của trẻ giáo viên đánh giá mức độ TTCX của trẻ Nhận thức chung của giáo viên ở mức trung bình và mức thấp là 2,2%. Nội dung khảo sát gồm có: khả Nhìn chung, với tỉ lệ khá cao giáo viên năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm đánh giá trên, TTCX của trẻ ở mức trung xúc của bản thân; khả năng nhận biết và bình trở lên mức cao, hầu như có rất ít trẻ đánh giá cảm xúc của người khác; khả có TTCX ở mức thấp. năng điều chỉnh cảm xúc của bản thân và Bảng 6. Đánh giá của giáo viên về các yếu tố trong TTCX của trẻ Mức độ Các yếu tố Trung Cao Thấp bình 1. Khả năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc của trẻ 76 23,6 0,5 2. Khả năng nhận biết và đánh giá cảm xúc của người khác 49,2 47 3,8 3. Khả năng điều chỉnh cảm xúc của bản thân và người khác 44,5 51,1 4,4 44
8. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Thị Ngọc Thương ___ Có 76 % giáo viên cho rằng “Khả về mức độ biểu hiện của từng yếu tố năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm trong TTCX khá logic với khảo sát thực xúc của trẻ” ở mức cao và cũng là yếu tố tế của trẻ ở trên. Cụ thể, trẻ có khả năng cao nhất trong 2 yếu tố còn lại. Kế đó, 2 điều chỉnh cảm xúc của bản thân và yếu tố “Khả năng trẻ nhận biết và đánh người khác luôn thấp hơn hai khả năng giá cảm xúc của người khác”, “Khả năng trên. trẻ điều chỉnh cảm xúc của bản thân và 2.4. Kết quả so sánh sự khác biệt về người khác” đều được gần 50% giáo viên TTCX của trẻ theo trường, giới tính chọn ở mức trung bình và thấp và có sự Kết quả so sánh sự khác biệt về chênh lệch khá xa so với “Khả năng nhận TTCX của trẻ theo trường (xem bảng 7) biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc của Bảng 7 cho thấy trong 4 trường trẻ”. Điều này cho biết giáo viên đánh giá được khảo sát, chỉ có điểm trung bình yếu tố “Khả năng nhận biết, đánh giá và TTCX của trẻ ở Trường Mầm non T.S.N thể hiện cảm xúc của trẻ” là khả năng trẻ (2,49) và T.H (2,34) thuộc mức cao, 2 đạt được tương đối dễ dàng và cao hơn so trường còn lại đều ở mức trung bình với 2 yếu tố còn lại. Quả thật, so với sự (điểm trung bình thấp hơn 2,34). Kết quả nhận thức và phát triển của lứa tuổi, khả kiểm nghiệm cho thấy sig =0,00 (sig năng nhận biết, đánh giá, điều chỉnh cảm α=0,05, kết quả không có sự khác biệt ý nghĩa về TTCX giữa hai giới tính. 45
9. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 57 năm 2014 ___ Bảng 8. So sánh sự khác biệt về TTCX của trẻ theo giới tính Giới Trung bình Kiểm nghiệm Nam 2,29 0,235 (kiểm nghiệm T- test) Nữ 2,34 (sig α=0,05: Không có về các khả năng nhận biết, đánh giá và sự khác biệt ý nghĩa về khả năng nhận thể hiện cảm xúc của trẻ, nhận biết và biết và đánh giá cảm xúc của người khác đánh giá cảm xúc của người khác, điều ở trẻ. chỉnh cảm xúc của bản thân và người Với sig= 0.696> α=0.05: Không có khác giữa bé trai và bé gái có sự chênh sự khác biệt ý nghĩa vềkhả năng điều lệch không đáng kể. Nhìn chung, cả bé chỉnh cảm xúc của bản thân và người trai và bé gái đều có khả năng nhận biết, khác giữa bé trai và bé gái. đánh giá và thể hiện cảm xúc của bản 3. Kết luận và kiến nghị thân ở mức cao, trong khi đó 2 khả năng 3.1 Kết luận còn lại thì đều đạt ở mức thấp. Phát triển TTCX là một trong Với sig= 0,048 < α=0,05: cho thấy những vấn đề có tầm quan trọng hàng có sự khác biệt ý nghĩa về khả năng nhận đầu bên cạnh phát triển nhận thức cho trẻ biết, đánh giá và thể hiện cảm xúc của mầm non ở lứa tuổi 4-5 tuổi. Kết quả trẻ. nghiên cứu cho thấy: 46
10. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Thị Ngọc Thương ___ - Trẻ 4- 5 tuổi tại một số trường mầm vềkhả năng điều chỉnh cảm xúc của bản non trên địa bàn TPHCM có TTCX ở thân và người khác giữa bé trai và bé gái. mức trung bình. - Việc tạo môi trường thật sự cho trẻ - Tỉ lệ trẻ có khả năng nhận biết, tích cực bộc lộ cảm xúc được đánh giá là đánh giá và thể hiện cảm xúc của bản quan trọng nhưng còn chưa được thường thân chiếm vị trí cao nhất với 69%. Kế xuyên thực hiện ở nhiều trường mầm non tiếp là 55,6% trẻ có khả năng trẻ điều được khảo sát. chỉnh cảm xúc của bản thân và người - Việc áp đặt cảm xúc qua chuyện kể khác. Hầu như không có trẻ có khả năng đối với trẻ và việc chưa khơi gợi cảm xúc ở mức thấp trong cả 3 khả năng: “Khả chủ động của trẻ còn xảy ra ở nhiều năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm trường. xúc của trẻ; Khả năng trẻ nhận biết và - Tạo cơ hội cho trẻ biết “cho và chia đánh giá cảm xúc của người khác; Khả sẻ” cảm xúc còn xảy ra khá hạn chế trong năng trẻ điều chỉnh cảm xúc của bản thân lớp học. và người khác”. 3.2. Kiến nghị một số biện pháp nâng - Kết quả kiểm nghiệm cho thấy sig cao TTCX cho trẻ =0,00 (sig α=0,05, kết quả cho thấy không có trong đó có hình thành cảm xúc tích cực sự khác biệt ý nghĩa về TTCX giữa hai cho trẻ, vì vậy Sở GD-ĐT cần chú ý đến giới. phân bố nội dung chương trình để nâng - Với sig= 0,048 α=0,05, kết quả pháp giáo dục cảm xúc của trẻ; cho thấy không có sự khác biệt ý nghĩa - Đánh giá xây dựng bài giảng, về khả năng nhận biết và đánh giá cảm phương pháp của giáo viên trong các tiết xúc của người khác. văn học, kể chuyện, diễn kịch. - Với sig= 0,696 >α=0,05, kết quả * Với Ban giám hiệu các trường mầm cho thấy không có sự khác biệt ý nghĩa non 47
11. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 57 năm 2014 ___ - Quan tâm đến việc hình thành và tạo điều kiện cho trẻ quan sát, thể hiện, giám sát việc bồi dưỡng cảm xúc tích cực đánh giá cảm xúc; cho trẻ; - Khơi gợi cách thể hiện cảm xúc - Tạo điều kiện và môi trường cho trẻ cũng như cách sử dụng cảm xúc, điều rèn luyện và phát triển cảm xúc tích cực. chỉnh cảm xúc của trẻ bằng các hoạt động * Với giáo viên mầm non đa dạng trong lớp học; - Hướng dẫn cho trẻ nâng cao TTCX, - Cần khuyến khích, động viên trẻ trong đó chú ý đến từng yếu tố tạo nên chia sẻ cảm xúc tạo điều kiện thuận lợi gồm khả năng nhận biết, đánh giá và thể giúp trẻ phát huy TTCX trong nhiều tình hiện cảm xúc; nhận biết và đánh giá cảm huống thực tế sinh động khác nhau. xúc của người khác; điều chỉnh cảm xúc - Khuyến khích ý kiến sáng tạo, thái của người khác; độ và hành vi cảm xúc tích cực của trẻ - Giáo viên cần quan tâm đến khả trong lớp học. năng nhận biết, đánh giá và thể hiện cảm - Hướng dẫn trẻ nhận thức cảm xúc xúc của trẻ. Vì vậy, để dạy trẻ phát triển của bản thân và người khác, chẳng hạn khả năng trên thì phải biết về cảm xúc đó, như biết dấu hiệu, nguyên nhân, cách thể đồng thời hiểu diễn biến cảm xúc, hậu hiện, cách chia sẻ từng cảm xúc. quả, kết quả, hình thành cảm xúc; * Gia đình - Giáo viên minh họa, hướng dẫn trẻ - Gia đình nên có sự phối hợp giữa hình thành cảm xúc tích cực, phải chú ý và nhà trường, giáo viên khi quan sát, đến việc tạo điều kiện cho trẻ bộc lộ, điều theo dõi diễn biến cảm xúc của trẻ ở chỉnh cảm xúc, hành vi phù hợp; trường cũng như khi về nhà. - Việc phân bố chương trình các tiết - Cần quan tâm đến đời sống cảm học nhằm giáo dục đạo đức, tình cảm, xúc của trẻ, đặc biệt là thái độ, hành vi thẩm mĩ của trẻ cần chú ý đến việc bồi cảm xúc chưa phù hợp của trẻ (giận dữ, dưỡng cảm xúc tích cực của trẻ; la hét, sợ hãi ). - Sử dụng các phương pháp nghệ thuật (đóng kịch, âm nhạc, vẽ tranh ) để tác động đến tình cảm của trẻ. Cụ thể là 48
12. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Thị Ngọc Thương ___ TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Daniel Goleman (2007), Trí tuệ xúc cảm - ứng dụng trong công việc, Phương Thúy, Minh Phương, Phương Linh dịch, Nxb Lao động xã hội. 2. Phan Trọng Ngọ, Dương Diệu Hoa, Nguyễn Lan Anh (2001), Tâm lí học trí tuệ, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 3. Vũ Thị Nho (2003), Tâm lí học phát triển, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 4. Nguyễn Ánh Tuyết, Nguyễn Thị Như Mai (2008), Sự phát triển tâm lí trẻ em lứa tuổi mầm non, Nxb Giáo dục. 5. Dương Thị Hoàng Yến (2008), “Mô hình TTCX thuần năng lực chỉnh sửa EI 97 tâm thần của J. Mayer và P. Salovey”, Tạp chí Tâm lí học, số 08 (113). (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 10-10-2013; ngày phản biện đánh giá: 19-10-2013; ngày chấp nhận đăng: 10-4-2014) 49