Rèn kĩ năng đọc cho trẻ tiểu học thông qua giờ dạy tập đọc lớp 4, 5

Nội dung text: Rèn kĩ năng đọc cho trẻ tiểu học thông qua giờ dạy tập đọc lớp 4, 5

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 29 năm 2011 ___ RÈN KĨ NĂNG ĐỌC CHO TRẺ TIỂU HỌC THÔNG QUA GIỜ DẠY TẬP ĐỌC LỚP 4, 5 TRỊNH CAM LY* TÓM TẮT Bài viết khẳng định tầm quan trọng của dạy học phân môn Tập đọc ở trường Tiểu học. Căn cứ vào yêu cầu mức độ cần đạt được đối với việc rèn kĩ năng đọc cho học sinh lớp 4, 5, tác giả đưa ra ba cấp độ rèn kĩ năng tập đọc cho học sinh lớp 4, 5: đọc đúng, đọc diễn cảm và đọc sáng tạo. Việc đề xuất hướng dẫn học sinh đọc sáng tạo giúp người học đạt được kĩ năng đọc ở các cấp độ khác nhau, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục Tiểu học trong giai đoạn mới. Từ khóa: tập đọc, rèn kĩ năng, đọc đúng, đọc diễn cảm, đọc sáng tạo. ABSTRACT Reading skill training for Primary schools’ pupils through grade 4th & grade 5th reading lessons This article emphasizes the importance of teaching Reading skill in Primary schools. Based on the required reading skills for pupils of grade 4 and grade 5, the author proposes three levels of training reading skill: pronounciation correction in reading, expressive reading and creative reading. The creativity in reading would help pupils in acquiring the reading skill at different levels, contributing to Primary education’s achievement in the new era. Key words: reading, improving skill, correct pronunciation in reading, expressive reading, creativity reading. 1. Đặt vấn đề dưỡng về năng lực thẩm mĩ, trau dồi kĩ Đọc là một hình thức tiếp cận thế năng sử dụng ngôn ngữ, mở rộng tầm giới. hiểu biết về cuộc sống Vì vậy, việc đọc Hoạt động đọc giúp con người thu mang ý nghĩa giáo dục, giáo dưỡng và phát nhận được lượng thông tin nhiều nhất, triển rất lớn. nhanh nhất, dễ dàng, thông dụng và tiện Tiếng Việt được dạy ở trường phổ lợi nhất để không ngừng bổ sung và nâng thông với tư cách vừa là một bộ môn cao vốn hiểu biết, vốn sống của mình. khoa học, vừa là một công cụ để giao tiếp Trong nhà trường, thông qua hoạt và tiếp thu các môn học khác. Ở bậc Tiểu động đọc, học sinh được mở rộng hiểu học, môn Tiếng Việt trước tiên nhằm biết về thiên nhiên, về đất nước, về cuộc trang bị cho học sinh một công cụ giao sống con người, văn hóa, văn minh, tiếp, rèn luyện cho các em những kĩ năng, phong tục, tập quán của các dân tộc trên kĩ xảo sử dụng tiếng Việt trong các hoạt Tổ quốc mình và trên thế giới. Đọc các động nghe, nói, đọc, viết. tác phẩm văn học, học sinh được bồi Nếu hoạt động nghe, nói gắn liền với các em từ những năm tháng đầu đời * ThS, Trường Đại học Sài Gòn thì hoạt động đọc, viết chỉ thực sự trở nên 52
2. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Trịnh Cam Ly ___ quen thuộc với trẻ khi các em đến tuổi Nhận xét về nhân vật, hình ảnh, cách sử cắp sách tới trường. Vì vậy, có thể nói, dụng từ ngữ và tình cảm, thái độ của tác rèn kĩ năng tập đọc cho học sinh Tiểu học giả. đóng vai trò vô cùng quan trọng. - Đọc thuộc một số đoạn văn, đoạn 2. Nội dung thơ, bài thơ. Việc rèn kĩ năng đọc cho học sinh - Tra từ điển học sinh, sổ tay từ ngữ, Tiểu học được thực hiện chủ yếu thông ngữ pháp để tìm và ghi chép thông tin. qua môn Tập đọc. Phân môn này được Hiểu các kí hiệu, số liệu trên sơ đồ, biểu dạy từ lớp 1 đến lớp 5, song học sinh chỉ đồ thực sự hình thành kĩ năng, đạt được kĩ Rõ ràng, mức độ yêu cầu rèn kĩ xảo đọc ở giai đoạn 2 của cấp học (lớp 4, năng đọc cho học sinh Tiểu học tăng dần lớp 5). theo từng khối lớp. Để có thể thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông tốt mục tiêu rèn kĩ năng đọc cho học sinh cấp Tiểu học (Ban hành kèm theo Quyết lớp 4, 5; biến kĩ năng thành kĩ xảo; giúp định số 16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 05 học sinh học tốt các môn học trong nhà tháng 5 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ trường Tiểu học, đồng thời chuẩn bị tốt Giáo dục và Đào tạo) xác định kĩ năng cho việc học Ngữ văn và các môn học đọc cần đạt được với học sinh: khác ở các cấp học tiếp theo, người giáo Lớp 4: Đọc các văn bản nghệ thuật, viên cần có những giải pháp sư phạm khoa học, hành chính, báo chí. hiệu quả. - Đọc thầm. Thực tế cho thấy, giáo viên Tiểu - Đọc diễn cảm đoạn văn, bài thơ, học hiện nay chưa thực sự chú trọng màn kịch ngắn. đúng mức đến việc rèn kĩ năng đọc cho - Tìm hiểu ý nghĩa của bài văn, bài học sinh lớp 4, 5. thơ và một số chi tiết có giá trị nghệ thuật Chủ yếu các thầy giáo, cô giáo đều trong bài văn, bài thơ. dựa vào kết quả của việc rèn luyện kĩ - Đọc thuộc một số bài thơ, đoạn văn. năng đọc giai đoạn đầu cấp của các em - Dùng từ điển học sinh hoặc các để tiến hành dạy các giờ Tập đọc lớp 4, 5 sách công cụ để tra cứu, ghi chép thông theo quy trình có sẵn mà ít quan tâm đến tin. việc tạo hứng thú cho trẻ trong giờ học Lớp 5: Đọc các văn bản nghệ thuật, Tập đọc, hứng thú với văn bản đọc, dạy hành chính, khoa học, báo chí. cho học sinh đọc đúng, đọc diễn cảm tiến - Đọc thầm, đọc lướt để nắm thông tới đọc sáng tạo văn bản tập đọc. Chúng tin. ta quên mất rằng hiệu quả của việc rèn kĩ - Đọc diễn cảm bài văn, bài thơ, màn năng đọc không chỉ đơn thuần dừng lại ở kịch ngắn. việc giúp trẻ đọc đúng, đọc diễn cảm, đọc - Tìm hiểu ý nghĩa của bài văn, bài sáng tạo văn bản tập đọc mà thông qua thơ và một số chi tiết có giá trị nghệ thuật quá trình rèn kĩ năng đọc cho học sinh trong bài văn, bài thơ. theo từng cấp độ, người giáo viên đã gián - Tìm hiểu ý nghĩa của bài văn, bài tiếp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học, thơ; một số chi tiết có giá trị nghệ thuật. 53
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 29 năm 2011 ___ dạy các em rung cảm trước vẻ đẹp của trợ để đạt được hiệu quả mong muốn. ngôn ngữ văn chương. Không nên bắt học sinh đọc đi đọc lại Ở Tiểu học, các mức độ yêu cầu về nhiều lần lỗi các em mắc phải trong giờ chất lượng của việc đọc thành tiếng là học để tránh các biểu hiện tâm lí tiêu cực đọc đúng và đọc diễn cảm. Tuy nhiên, ở cho trẻ. bài viết này, chúng tôi đề cập đến yêu cầu - Hai là, học sinh phát âm sai do đọc sáng tạo văn bản tập đọc với mục không cẩn thận, do lỗi phát âm địa đích phát huy cá tính sáng tạo của các phương hoặc phát âm sai bất thường, em. cần cố gắng giúp trẻ sửa triệt để. Rèn kĩ năng tập đọc cho học sinh lớp 4, 5 Qua quá trình giao tiếp với trẻ, giáo viên trải qua 3 cấp độ: cần nắm vững điểm mạnh, yếu của từng a. Đọc đúng em để có hướng giúp đỡ phù hợp trong Ở bậc Tiểu học, yêu cầu đọc đúng mỗi giờ học. là: Thứ hai, đối với việc luyện đọc từ - Đọc rõ tiếng, rõ lời, đúng chính âm khó, cần chú ý nhiều đến đọc các từ (đọc đúng từng âm vị và âm vị siêu đoạn phiên âm tiếng nước ngoài và các từ khi tính – các dấu thanh trong tiếng Việt); đọc học sinh thường mắc lỗi phát âm địa - Biết ngắt, nghỉ hơi đúng chỗ theo phương. Giáo viên cần xác định cụ thể dấu câu và ngữ nghĩa của văn bản; những lỗi phát âm của từng địa phương - Tái hiện chính xác văn bản viết để làm tiêu chí chọn từ khó cho học sinh bằng âm thanh, giọng đọc. luyện đọc. Với học sinh lớp 4, 5, các em hầu Thông thường, học sinh miền Bắc hết đều thực hiện tốt nhiệm vụ này. hay phát âm sai các tiếng có phụ âm đầu Trong giờ Tập đọc ở lớp 4, 5, rèn s – x (đi săn – đi xăn), tr – ch (cây tre – đọc đúng được thực hiện chủ yếu ở phần cây che), r – d – gi (rực rỡ - dực dỡ, giục Luyện đọc đầu tiết học. Giáo viên cần giã – dục dã); vần iêu – ươu (con hươu – quan tâm đến việc sửa lỗi phát âm và con hiêu) , iu – ưu (quả lựu – quả lịu) luyện đọc từ khó cho học sinh. Học trò miền Nam hay mắc lỗi ở phụ âm Thứ nhất, việc sửa lỗi phát âm giáo đầu v – dz (vui vẻ - dzui dzẻ), q – g (thảo viên cần phân biệt rõ 2 trường hợp: quả - thảo gủa); vần ênh – ên (chênh vênh – chên vên), vần êch –êt (con ếch – - Một là, học sinh phát âm sai do có con ết) tật ở một trong các cơ quan của bộ máy Nắm được một vài vấn đề mang phát âm (ngắn lưỡi, dài lưỡi, dính tăng tính thực tiễn trên, việc rèn đọc đúng cho lưỡi, sứt môi, hở hàm ếch ). Trường học sinh lớp 4, 5 sẽ trở nên đơn giản hơn hợp này giáo viên mặc dù rất cần thiết rất nhiều. sửa cho học sinh, song chúng ta cần hiểu b. Đọc diễn cảm rằng việc làm này không thể thực hiện Đọc diễn cảm là hình thức đọc một ngày một buổi mà cần có sự kiên trì, thành tiếng không những đạt được yêu bền bỉ, thậm chí có thể kết hợp với bài cầu đọc đúng mà còn có yêu cầu về ngữ tập, phẫu thuật hoặc dùng phương tiện hỗ điệu đọc truyền cảm và sự kết hợp giữa 54
4. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Trịnh Cam Ly ___ ngữ điệu đọc với các yếu tố phi ngôn ngữ Nhấn giọng các từ ngữ: sung (nét mặt, cử chỉ, điệu bộ, ) góp phần sướng, khủng khiếp, cồn cào, cầu khẩn, diễn tả nội dung bài đọc. tha tội, lấy lại, cho tôi được sống. Ngữ điệu đọc bao gồm những dấu Đoạn 3: Phần còn lại. hiệu biến đổi về ngữ âm trong khi đọc, cụ Nhấn giọng các từ ngữ: hiện ra, thể: phán, thoát khỏi, hiểu rằng. - Tiết tấu của giọng đọc (kĩ thuật Toàn bài đọc với giọng khoan thai. ngắt giọng); Đổi giọng linh hoạt, phù hợp với tâm - Nhịp điệu đọc (dồn dập hay chậm trạng thay đổi của vua Mi–đát (từ phấn rãi); khởi, thỏa mãn chuyển dần sang hoảng hốt, khẩn cầu, hối hận). Đọc phân biệt lời - Cường độ đọc (giọng đọc to hay các nhân vật: Lời xin, khẩn cầu của vua nhỏ, nhấn giọng hay lướt qua); Mi–đát. Lời phán bảo oai vệ của thần Đi– - Cao độ (giọng trầm hay bổng, lên ô–ni–dốt. cao hay xuống thấp); Trong giờ Tập đọc lớp 4, 5, nội - Sắc thái giọng đọc (vui, buồn, lo dung đọc diễn cảm được thực hiện sau lắng, hóm hỉnh, chế giễu, bực bội, trang khi học sinh tìm hiểu bài. Chất lượng của trọng ). phần luyện đọc diễn cảm phụ thuộc vào Hiểu theo nghĩa rộng, ngữ điệu đọc hiệu quả của phần hướng dẫn tìm hiểu là sự hòa đồng của chỗ ngừng giọng, chỗ bài. Có nghĩa là, dạy tập đọc phải quan nhấn giọng, cường độ, cao độ, tạo nên tâm đến mặt kĩ thuật đọc bài và mặt âm hưởng của bài đọc. Vì vậy, muốn đọc thông hiểu nội dung bài đọc. Lúc này, tập diễn cảm, người đọc không những phải đọc được nâng lên một bước trở thành nắm vững kĩ thuật đọc đúng mà còn phải đọc hiểu. Sản phẩm của đọc hiểu một cảm thụ được nội dung văn bản đọc và phần chính là giọng đọc diễn cảm của các biết hướng tới người nghe để giọng đọc em khi đọc mỗi văn bản tập đọc. trở nên truyền cảm, tạo cảm xúc cho c. Đọc sáng tạo người nghe. Theo TS Nguyễn Trọng Hoàn: Đọc Ví dụ: Để đọc diễn cảm bài tập đọc sáng tạo là khả năng liên hệ những gì Điều ước của vua Mi–đát (Tiếng Việt 4, đang đọc với những gì đã được đọc, lấy tập 1, trang 90), ngoài việc đọc đúng văn đó làm cơ sở để tiếp tục mở rộng biên độ bản, để đọc diễn cảm, học sinh cần xác của sự hiểu biết – thậm chí với văn bản định: nghệ thuật, đọc sáng tạo còn có thể xác Đoạn 1: Từ đầu sung sướng hơn định nghĩa mới cho hình tượng. Mức độ thế nữa! hiểu này tương ứng với khả năng đọc Nhấn giọng các từ ngữ: tham lam, hóa “vượt ra những dòng chữ”. [1] thành, ưng thuận, biến thành, sung Khả năng liên tưởng, tưởng tượng sướng. của học sinh Tiểu học là vô cùng phong Đoạn 2: Bọn đầy tớ cho tôi được phú. Hơn nữa, công việc dạy học luôn sống! luôn đòi hỏi giáo viên phải giúp học sinh có sự xâu chuỗi kiến thức giữa những nội 55
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 29 năm 2011 ___ dung đã học, nội dung đang học và nội đọc hiểu tác phẩm. Giáo viên cũng chỉ có dung sẽ học, kích thích sự phát triển tư thể đánh giá được mức độ sáng tạo của duy của trẻ. Đó chính là lí do tại sao cần trẻ khi đọc văn bản thông qua hệ thống dạy đọc sáng tạo cho học sinh Tiểu học. câu hỏi hoặc bài tập. Khi viết bài tập làm văn tả mẹ, một Ví dụ: Trong các bài tập đọc đã em học sinh trích dẫn ở mở bài Mẹ là đất học ở chương trình lớp 4, 5, có những bài nước, tháng ngày của con (Mẹ ốm - nào viết về mẹ? Cách viết của các tác giả Trần Đăng Khoa, Tiếng Việt 4, tập 1, khác có gì giống và khác nhau? trang 10), và ở kết bài, một lần nữa em Học sinh chỉ có thể trả lời câu hỏi lại sử dụng câu kết trong bài Mẹ của nhà khi các em nhớ bài, hiểu bài. Đây cũng thơ Trần Quốc Minh Mẹ là ngọn gió của chính là một gợi ý cho sự liên tưởng và con suốt đời để thể hiện cảm xúc dào dạt cũng là tiền đề cho việc cảm thụ văn học. với đấng sinh thành. Tùy từng nội dung bài học mà giáo Lại có những em học sinh giỏi lớp viên có câu hỏi và bài tập phù hợp, kích 5 đã rất tinh tế khi nhận xét, cũng là làm thích khả năng đọc sáng tạo của các em. thơ cho con nhưng thơ Xuân Quỳnh dịu 3. Kết luận dàng như vòng tay mẹ còn thơ Huy Cận Nói tóm lại, rèn kĩ năng đọc cho lại luôn thể hiện mong ước muốn con biết học sinh lớp 4, 5 cần quan tâm sâu sắc tự mình vươn lên trong cuộc sống. đến khả năng đọc hiểu của các em, tạo Không phải học trò nào cũng có tiền đề cho dạy đọc sáng tạo, hình thức khả năng đọc “vượt ra những dòng chữ” đọc kích thích sự phát triển tư duy của nhưng chúng ta hoàn toàn có thể làm trẻ. được điều đó nếu chúng ta có kế hoạch Rèn kĩ năng đọc cho trẻ Tiểu học và giải pháp bồi dưỡng cho học sinh đọc thông qua giờ dạy tập đọc lớp 4, 5 theo 3 sáng tạo. Học sinh chỉ có thể đọc sáng cấp độ: đọc đúng, đọc diễn cảm, đọc sáng tạo, liên hệ những gì đang đọc với những tạo là việc làm cần thiết, đáp ứng mục gì đã được đọc, mở rộng biên độ của sự tiêu đào tạo con người mới phù hợp với hiểu biết trên cơ sở các em có kĩ năng xu thế phát triển của xã hội. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Thị Hạnh (2002), Dạy học đọc hiểu ở Tiểu học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 2. Nguyễn Trọng Hoàn (2002), Rèn kĩ năng cảm thụ thơ văn cho học sinh Tiểu học, Nxb Hà Nội, Hà Nội. 3. Nguyễn Trọng Hoàn (2003), “Một số vấn đề về đọc hiểu văn bản ngữ văn”, Tạp chí Giáo dục, (56). 4. Nguyễn Thanh Hùng (2008), Đọc hiểu tác phẩm văn chương trong nhà trường, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 5. Trần Mạnh Hưởng (2011), Luyện tập về cảm thụ văn học ở Tiểu học, Nxb Giáo dục Việt Nam. 6. Lê Phương Nga (2001), Dạy Tập đọc ở Tiểu học, Nxb Giáo dục. 56
6. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Trịnh Cam Ly ___ (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 07-6-2011; ngày chấp nhận đăng: 27-6-2011) 57