Sổ tay Luật truyền thông

Nội dung text: Sổ tay Luật truyền thông

1. Sổ tay LUẬT TRUYỀN THÔNG MEDIA LAW HANDBOOK Ấn phẩm của Chương trình Thông tin Quốc tế Bộ Ngoại giao Hoa- 1Kỳ, - tháng 12/2010
2. LUẬT TRUYỀN THÔNG Sổ tay Jane Kirtley là Giáo sư Trung tâm Silha về Đạo đức Truyền thông và Luật tại Trường Báo chí và Truyền thông Đại chúng thuộc Đại học Minnesota từ tháng 8 năm 1999. Bà được bổ nhiệm làm Giám đốc Trung tâm Silha vào tháng 5 năm 2000. Trước đó, bà là Giám đốc Điều hành của Ủy ban Phóng viên về Tự do Báo chí ở Arlington, bang Virginia trong suốt 14 năm. Trước khi tham gia Ủy ban Phóng viên, bà Kirtley đã có 5 năm làm luật sư tại hãng luật Nixon, Hargrave, Devans và Doyle ở Rochester, New York, và thủ đô Washington D.C. Bà là thành viên của Đoàn luật sư New York, Washington D.C. và Virginia. Bà Kirtley cũng đã từng làm phóng viên cho tờ Evansville Press (bang Indiana) và tờ The Oak Ridger và Nashville Banner (bang Tennessee). Toàn văn ấn phẩm này có trên Internet tại địa chỉ: (tiếng Anh) (tiếng Việt) - 2 -
3. NỘI DUNG Giới thiệu 5 Có nhiều quan điểm khác nhau về vai trò của truyền thông. Mặc dù có những quan điểm khác nhau như vậy, song vẫn có những chuẩn mực về những đặc quyền và trách nhiệm của một nền báo chí tự do trong một xã hội tự do. Một môi trường tốt cho sự phát triển của các nhà báo 11 Mỗi nước có một hệ thống pháp luật khác nhau. Một số nước có những qui định pháp luật chi tiết, cụ thể, trong khi một số nước khác kết hợp cả luật pháp, qui định và án lệ. Một khuôn khổ cho một nền báo chí tự do 19 Một xuất phát điểm hữu ích để tạo ra một khuôn khổ cho một nền báo chí tự do là phải cân nhắc xem nhà báo cần có những quyền cơ bản nào để thực hiện được nhiệm vụ của mình. Tự điều tiết thay cho việc giải quyết bằng tòa án 46 Các nhà báo và cơ quan báo chí có thể phạm sai lầm. Cách giải quyết của tòa án có thể gây những hậu quả đáng buồn cho cá nhân. Các cơ chế tự điều tiết là một phương án thay thế quý giá. Các trách nhiệm của người làm báo 49 Nhiều tổ chức truyền thông và hiệp hội nhà báo đã tự nguyện áp dụng các thông lệ tiêu chuẩn như những mốc hướng dẫn giúp các nhà báo xác định cách làm công việc của mình sao cho tốt nhất. Những phương tiện truyền thông mới, các nhà báo công dân và những 59 người viết blog Thế giới tự do của cư dân mạng dường như là sự thể hiện cụ thể của tự do ngôn luận. Những người viết blog có “luật” riêng cho chính họ. Có phải như vậy không? Tự do trao đổi thông tin và tăng cường xã hội dân sự 65 Ngành báo chí sẽ phát triển tốt nhất ở những nơi mà nền pháp quyền được tôn trọng. Tự do báo chí được bảo vệ tốt nhất thông qua hiến pháp của quốc gia, hoặc bằng luật. - 3 -
4. Nhưng điều xấu xa trong hành động bịt miệng không cho người ta bày tỏ ý kiến là ở chỗ nó đã cướp đi quyền làm người; của thế hệ ngày nay cũng như mai sau; những người phản đối một ý kiến vẫn hơn là những người có ý kiến đó. John Stuart Mill Triết gia v{ nh{ kinh tế học người Anh 1806–1873. - 4 -
5. GIỚI THIỆU Có nhiều quan điểm khác nhau về vai trò phù hợp của truyền thông. Một số người nghĩ rằng các nhà báo cần phải ủng hộ chính phủ và chỉ cung cấp cho công chúng những thông tin mà chính phủ cho là phù hợp. Một số khác lại tin rằng giới báo chí cần phải giám sát chính phủ, phát hiện và đưa tin về sự lạm quyền. Mo t so ngườ i muo n giờ i bá o chí đo ng vái tro Politkovskáyá, ngườ i đá bi bá n gu c trong mo t ngườ i co su y, đi tie n phong thu c đá y cá c sư vu gie t thue ờ Má txcờvá ná m 2006. nghie p, vá phá i co quán đie m chí nh tri rie ng. Mo t so khá c lá i cho rá ng bá o chí cá n phá i Thứ ba, một nền báo chí tự do phải là một khá ch quán vá kho ng máng tí nh đá ng phá i. nền báo chí có trách nhiệm. Quán đie m ve Mo t so ngườ i cho rá ng bá o chí phá i to n tro ng trá ch nhie m khá c nháu ờ tư ng nườ c, vá thá m vá phá n á nh đườ c cá c đi nh che vá truye n chí lá khá c nháu theo tư ng ná m. Đo i vờ i nhie u tho ng cu á xá ho i. Co n như ng ngườ i khá c lá i ngườ i, chuá n mư c trong thờ i bí nh vá o n đi nh cho rá ng bá o chí ne n nghi ngờ vá thá ch thư c co the rá t khá c vờ i chuá n mư c trong thờ i như ng đi nh che háy truye n tho ng đo . Cuo n chie n háy lu c quo c giá nguy cá p. Ví du , chí vá i sá ch ná y cho thá y rá ng má c du co như ng thá ng sáu vu tá n co ng nườ c My ngá y quán đie m khá c nháu như vá y, vá n co như ng 11/9/2001, mo t cuo c khá o sá t do Trung tá m chuá n mư c ve như ng đá c quye n vá trá ch First Amendment cu á Die n đá n Tư do cho nhie m cu á mo t ne n bá o chí tư do trong mo t thá y 46% ngườ i My đườ c pho ng vá n cho rá ng xá ho i tư do. bá o chí đá co “quá nhie u” tư do. Đá y lá mo t tí le cáo hờn so vờ i mư c trườ c khi vu tá n co ng Trước hết, một nền báo chí tự do và độc khu ng bo die n rá, hoá c so vờ i mư c 39% trong lập là điều thiết yếu của bất kì xã hội tự do cuo c khá o sá t ná m 2009. nào. Nhưng the ná o lá mo t ne n bá o chí tư do? Trong cuo n sá ch ná y, đie u đo co nghí á lá mo t Tuy nhie n mo t so nguye n tá c cá n bá n vá n ne n bá o chí kho ng phá i chi u như ng kie m soá t kho ng he tháy đo i. Mo t ne n bá o chí tư do phá i vá qui đi nh kho ng phu hờ p cu á chí nh phu , bie t đi tí m sư thá t vá phá i đưá tin ve đie u đo . mo t ne n bá o chí kho ng chi u á nh hườ ng tá i Ne n bá o chí đo se kho ng bie t me t mo i trong chí nh tư khu vư c tư nhá n, trong đo co cá c vie c tí m kie m vá đá t đe n tí nh chí nh xá c. Bá o co ng ty quá ng cá o, háy như ng á p lư c kinh te chí kho ng báo giờ đườ c phe p đưá tin sái sư vá kinh doánh tư cá c co ng ty tư nhá n. Mo t thá t trong khi bie t ro đie u đo . ne n bá o chí tư do vá đo c lá p phá i đem đe n Há u he t cá c xá ho i đe u se đo ng y rá ng ngáy cá cho đo c giá , khá n giá vá thí nh giá như ng mo t ne n bá o chí tư do nhá t vá n phá i hie u ro tho ng tin má ho cá n đe co the thám giá đá y rá ng như ng há nh đo ng cu á ho vá như ng đu vớ i tư cá ch lá co ng dá n cu á mo t xá ho i tư quye t đi nh bie n tá p cu á ho se co há u quá nhá t do. đi nh, đo i khi lá há u quá lớ n. Bá o chí co khá Thứ hai, một nền báo chí tự do phải là nền ná ng á nh hườ ng đe n cuo c so ng cu á há ng báo chí dũng cảm và sẽ đưa tin về những trie u con ngườ i. Gio ng như bá t kí the che co câu chuyện quan trọng đối với độc giả và quye n lư c ná o, cờ quán bá o chí cu ng phá i bie t khán giả mà không phải sợ sệt điều gì hay sá n sá ng lá ng nghe như ng lờ i phá n ná n, phá i không thiên vị một bên nào. Ne n bá o chí đo bie t giá i thí ch như ng quye t đi nh cu á mí nh se thá ch thư c cá c giá đi nh, se nghi vá n nhá trườ c đo c giá vá khá n giá , phá i bie t nhá n lo i chư c trá ch, vá se chí bie t đi tí m sư thá t, cho vá sư á lo i. Đo ng thờ i ne n bá o chí cu ng phá i du sư tí m kie m đo se dá n đe n đá u – co the dá m đưá rá như ng quán đie m kho ng đườ c đe n tá n như ng nới quye n lư c cáo nhá t, đe n lo ng nhie u ngườ i vá phá i du ng cá m đo i má t tá n như ng ngườ i sờ hư u cá c cờ quán bá o chí , vờ i như ng lờ i chí trí ch khi cá c nguye n tá c cờ vá thá m chí ngáy cá khi đie u đo dá n đe n cá i bá n bi đe do á. Mo t so ngườ i co the go i đie u che t, như trườ ng hờ p cu á nhá bá o Ngá Anná ná y lá sư tư cáo. Co n to i lá i cho rá ng đo lá du ng cá m. - 5 -
6. Tự do ngôn luận và một nền báo chí tự do phá p: ví du như vie c co ng bo như ng tho ng tin chi tie t ve sư di chuye n quá n đo i trong thờ i Ở Hoá Ky , nời to i so ng, nghie n cư u vá giá ng chie n. Mo t so ngoá i le khá c như: cá m sư du ng dá y, bá o chí no i chung kho ng chi u sư kie m ngo n tư tho tu c, xu c phá m háy như ng lo i no i soá t cu á chí nh phu theo luá t. Tu chí nh á n thư gá y go , khie u khí ch co the kí ch đo ng bá o lư c nhá t cu á Hie n phá p Hoá Ky đá cá m quo c ho i háy há nh đo ng hí nh sư . Vá giờ i truye n tho ng háy cá c cờ quán lá p phá p cá p báng kho ng dườ ng như luo n phá i chi u sư đie u chí nh cu á đướ c tho ng quá cá c đá o luá t vi phá m tư do như ng luá t á p du ng chung – tư c lá như ng đá o ngo n luá n vá tư do bá o chí . luá t á p du ng cho tá t cá mo i đo i tườ ng má Như ng lờ i tuye t đo i đo đá đườ c soá n thá o bờ i kho ng tá ch rie ng như ng nghí á vu háy hí nh như ng nhá cá ch má ng ngáy sáu cuo c Chie n thư c xư phá t đo i vờ i bá o chí . Ví du , như ng qui tránh Giá nh Đo c lá p (1775–1783), vo n lá mo t đi nh cu á luá t ve cá m nghe tro m cá c cuo c no i thờ i ky lá c quán nhưng cu ng đá y bá t trá c. Cá c chuye n đie n thoá i má kho ng đườ c phe p se to á á n My trong suo t hờn hái trá m ná m sáu đướ c á p du ng như nháu đo i vớ i cá c nhá bá o đo cu ng đá die n giá i Tu chí nh á n thư nhá t cu á cu ng như vờ i doánh nghie p. Hie n phá p Hoá Ky ve đá c quye n vá trá ch Nhưng ngáy cá như ng ngoá i le ná y cu ng chi u nhie m cu á bá o chí theo cá ch má nh me như tá c đo ng cu á mo t truye n tho ng má nh me , đo vá y, nhưng co le kho ng tuye t đo i bá ng. lá luo n luo n to n tá i quán nie m cho ng lá i vie c To á á n To i cáo Hoá Ky đá no i ro rá ng mo t so chí nh phu tí m cá ch bo p nghe t ne n bá o chí tư hí nh thư c ngo n luá n nhá t đi nh kho ng đườ c do. Như mo t thá m phá n My đá tư ng vie t, vái bá o ve bờ i bá n Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n tro má c nhie n cu á bá o chí lá đưá tin. Chí nh Phía trên: Andrew Hamilton bào chữa cho John Peter Zenger, nhà xuất bản của Tuần san New York Weekly Jour- nal, người đã bị kết án năm 1735 vì tội bôi nhọ Thống đốc Hoàng gia. Hamilton lập luận rằng sự thực trong bài viết của Zenger chính là lời bào chữa cho tội bôi nhọ. Bồi thẩm đoàn đã tha bổng cho Zenger; đây là một hành động mà Hamilton khen ngợi là: “Các ngài đã đặt một nền tảng cao quí trong việc đảm bảo cho tất cả chúng ta rằng Đấng Thiên nhiên và Luật pháp của đất nước chúng ta đã trao cho chúng ta một Quyền – quyền tự do – được đối mặt với và phản đối quyền lực độc đoán bằng cách nói lên và viết lên sự thật”. - 6 -
7. phu muo n há n che quye n đo thí phá i co nghí á cá n thie t. Nhưng sáu khi như ng nhá bá o như vu chư ng minh tá i sáo cá n lá m như vá y. Co ng Jáyson Bláir cu á tờ Thời b|o New York đá bi á thư c ná y bá o ve đườ c vái tro giá m sá t cu á rá vá sáo che p như ng cá u chuye n đe no p le n bá o chí vá tá o đie u kie n thuá n lờ i đo i vờ i bán bie n tá p, nhie u to chư c đá sư á đo i như ng trá ch nhie m giá i trí nh cu á chí nh phu . qui tá c đá o đư c cu á mí nh đe ne u ro rá ng vie c the u de t háy sáo che p se kho ng đườ c chá p Trách nhiệm giải trình của báo chí nhá n bờ i bá t cư mo t to chư c bá o chí co trá ch nhie m ná o. Nhưng ái se lá ngườ i giá m sá t bá o chí ? Ai se lá ngườ i đá m bá o rá ng bá o chí se phá i chi u Đo i khi giư á cá c qui tá c đá o đư c vá qui đi nh trá ch nhie m giá i trí nh? Ở mo t so nườ c, cá u cu á luá t phá p cu ng má u thuá n vờ i nháu. Ví du trá lờ i lá chí nh phu . Cá c luá t le , đá o luá t se như ờ Bá c Ailen, chi Suzánne Breen, bie n tá p qui đi nh chi tie t ve đá o đư c nghe bá o. Ở vie n tá i Belfást cu á tờ Sunday Tribune cu á như ng nườ c ná y, quye n cu á nhá bá o thườ ng Dublin đá phá i đo i má t vờ i mo t tí nh huo ng phu thuo c vá o vie c lá m đu ng trá ch nhie m cu á kho xư ve phá p luá t vá đá o đư c. Breen đá mí nh. Vá n đe ờ đá y lá đi nh nghí á cu á chí nh nhá n đườ c mo t cu đie n thoá i tư mo t cá nhá n phu ve trá ch nhie m co the rá t khá c vờ i cá ch nhá n lá ánh tá đá gie t há i hái binh sí tá i hie u cu á chí nh giờ i bá o chí , háy thá m chí cu á Mássereene Bárrácks ờ Antrim. Cá nh sá t đá ngườ i dá n. bá t chi phá i no p lá i đie n thoá i di đo ng, cá c ghi che p trong má y vi tí nh, vá cá c ghi che p táy Ở cá c nườ c khá c, cá u trá lờ i lá : chí nh bá o chí , khá c ve như ng lá n lie n he vờ i to chư c bá n cu ng vờ i đo c giá vá khá n giá , se lá ngườ i giá m quá n sư IRA Đí ch thư c. Breen đá phá n đo i, sá t bá o chí . lá p luá n rá ng lá m như vá y lá vi phá m như ng Ở mo t so nườ c, cá c to chư c bá o chí háy cá c nghí á vu nghe nghie p cu á chi lá đá m bá o tí nh nhá bá o đe u tuá n theo như ng qui tá c đá o đư c bí má t cu á nguo n tin. Chi cu ng đá sá ng suo t nghe bá o, ví du như qui đi nh cu á Ho i Nhá bá o chí rá rá ng vie c tuá n theo như ng ye u cá u cu á Quo c giá cu á Vường quo c Anh. Cá c nườ c khá c cờ quán cá nh sá t co the đe do á đe n tí nh má ng cu ng qui đi nh như ng chuá n mư c đá o đư c cu á chi vá cuo c so ng cu á cá c thá nh vie n trong ngáy trong luá t cu á nườ c mí nh. Ở Hoá Ky , giá đí nh chi . Nhưng ne u chi cho ng le nh, chi lá i mo i to chư c bá o chí lá i co như ng hườ ng dá n co nguy cờ bi ngo i tu 5 ná m ví to i bá t tuá n đá o đư c rie ng cu á ho . No i chung, như ng qui phá p luá t. tá c háy hườ ng dá n ná y đe rá như ng qui đi nh Vá o thá ng 6/2009, mo t thá m phá n ờ Belfást cu á to chư c đe xư lí như ng vá n đe má u thuá n đá phá n quye t rá ng vie c buo c chi Breen phá i lờ i í ch ve tá i chí nh háy cá c xung đo t lờ i í ch no p lá i như ng phường tie n thu nhá n tin tư c khá c. se lá đe do á đe n cuo c so ng cu á chi , vá đie u Chá ng há n như co mo t qui tá c đá o đư c cá m ná y đi ngườ c lá i Co ng ườ c chá u A u ve Nhá n pho ng vie n đưá tin ve co ng ty cu á vờ /cho ng quye n. mí nh. Háy co the co qui tá c cá m pho ng vie n Ngườ c lá i, ờ Hoá Ky , pho ng vie n Judith Miller thám giá vá o mo t cuo c die u há nh phá n đo i, cu á tờ Thời b|o New York đá tư cho i hớ p tá c háy dá n mo t đe cán co no i dung chí nh tri tre n vờ i mo t cuo c đie u trá hí nh sư đe tí m hie u xe o to cu á mí nh háy trong vườ n trườ c nhá nhá n thá n cu á mo t quán chư c chí nh phu đá mí nh, háy kho ng đườ c quá n cờ quo c giá tre n tie t lo dánh tí nh cu á mo t đá c vu tí nh bá o ngườ i khi đư ng trườ c o ng kí nh đe đưá tin. chí m. Miller đá phá n đo i le nh rá khái trườ c Hoá c qui tá c nghe bá o cu ng cá m pho ng vie n to á, ngáy cá khi đá co phá n quye t tư phá p kho ng đườ c nhá n quá , du nho , tư nguo n tin. rá ng nhá bá o kho ng co đá c quye n tư cho i tie t Như ng qui tá c như vá y đườ c đưá rá vờ i mu c lo như ng nguo n tho ng tin má t. Chi đá phá i đí ch duy trí sư đo c lá p cu á bá o chí cá ve má t ngo i tu 85 ngá y vá o ná m 2005. Mo t so thá m thư c te lá n ve má t hí nh thư c. phá n vá ngườ i dá n no i chung đá lá p luá n rá ng Co ve vie c đưá rá như ng qui tá c đá o đư c ve nhá bá o kho ng báo giờ đườ c phe p đá t mí nh đưá tin chí nh xá c vá đu ng sư thư c lá kho ng cáo hờn phá p luá t. Nhưng cá c chí nh sá ch ve - 7 -
8. đá o đư c nghe nghie p cu á mo t so tớ bá o lá i đo máng tí nh thie ng lie ng đo i vớ i mo t nho m đo i ho i pho ng vie n phá i to n tro ng lớ i hư á giư to n giá o háy dá n to c ná o đo ? Ở Hoá Ky , sáu kí n tho ng tin vờ i ngườ i đá cung cá p tho ng tin khi tá p chí khie u dá m Hustler mí á mái giá o sí cho mí nh, ngáy cá khi đie u đo khie n ho phá i Jerry Fálwell, To á á n To i cáo đá phá n quye t ngo i tu . rá ng mo t xá ho i tư do phá i bie t khoán dung trườ c như ng lờ i no i thá m chí lá “cáy đo c” đe Mo i nườ c lá i co cá c qui đi nh ve phá p lí vá đá o đá m bá o mo i ngướ i co the tránh luá n vá thá o đư c khá c nháu. Như ng ngướ i bie t suy nghí luá n co ng khái ve cá c chu đe ho quán tá m. hờ p lí – vá thá m chí chí nh cá c nhá bá o – vá n Như lờ i mo t vi chá nh á n đá vie t: “Kho ng co y co the co quán đie m khá c nháu ve cá ch thư c tườ ng ná o đườ c go i lá sái lá m. Du mo t y kie n vá n du ng như ng qui đi nh đo trong tư ng hoá n ná o đo co ve á c y đe n đá u đi chá ng nư á, thí cá nh cu the vá ve vie c the ná o đườ c coi lá sư chu ng tá vá n chờ đe y kie n đo đườ c chá n cá n bá ng hờ p lí giư á cá c lờ i í ch xá ho i trá i chí nh lá i kho ng phá i nhờ lường tá m cu á cá c vi ngườ c nháu. thá m phá n vá bo i thá m đoá n, má bá ng sư phá n đo i tư cá c luo ng y kie n khá c”. Sự riêng tư và bôi nhọ Má t khá c, vá o thá ng 3/2008, U y bán Nhá n Lie u vie c mo t pho ng vie n vi phá m bí má t cá quye n Lie n hờ p quo c đá tho ng quá nghi quye t nhá n co the đườ c coi lá phu hờ p kho ng? Ở le n á n vie c “phí bá ng to n giá o”. Vá nhie u nườ c Hoá Ky , To á á n To i cáo đá phá n quye t rá ng hie n náy vá n giư vá á p du ng cá c đá o luá t cá m bá o chí co quye n co ng bo te n cu á mo t cá nhá n phí bá ng háy xá m phá m phá m giá cu á bá t kí bi xá m há i tí nh du c. Nhưng lie u qui đi nh như mo t ngườ i ná o, ke cá cu á quán chư c chí nh vá y co đu ng kho ng? phu - ngáy cá khi như ng sư vie c đá ng sáu lờ i Lie u co đu ng kho ng khi mo t nhá bá o co the phí bá ng đo lá co thá t. đem mo t quán chư c nhá nướ c rá lá m tro cướ i To á á n To i cáo Hoá Ky chưá báo giờ u ng ho hoá c mí á mái mo t cá i te n háy hí nh á nh ná o no lư c cu á chí nh phu trong vie c ngá n bá o chí Phía trên: Phóng viên Judith Miller của tờ Thời báo New York đã bị bỏ tù vì tội bất tuân pháp luật vì chị đã từ chối yêu cầu của tòa án trong việc tiết lộ tên người đã cung cấp thông tin cho mình. Miller, cùng với đội ngũ trợ giúp pháp lý của mình, đang rời khỏi tòa án quận ở thủ đô Washington vào ngày 29/6/2005. - 8 -
9. kho ng đườ c co ng bo như ng tho ng tin má t. Be n cá nh tá t cá như ng vá n đe đá y phư c tá p Thí nh thoá ng lá i xuá t hie n như ng cuo c tránh no i tre n lá mo t “đo i quá n” như ng ngườ i vie t luá n ná y lư á ve vie c co the truy cư u trá ch blog vá “nhá bá o co ng dá n” kho ng bie t ro nhie m hí nh sư đo i vờ i nhá bá o theo luá t giá n dánh tí nh vá dườ ng như kho ng the kie m soá t đie p háy kho ng. Ví du , ớ Trung Quo c, vie c đướ c, ho hoá t đo ng đá y nhie t tí nh nhưng lá i đá nh cá p bí má t quo c giá lá mo t to i, bá t ke kho ng he đườ c đá o tá o háy co bá t kí chư ng ngườ i đo lá ái, vá đi nh nghí á the ná o lá bí má t chí nghe bá o ná o. Ro rá ng lá ho se đo ng go p quo c giá thí lá i rá t ro ng. Nhưng ngáy cá khi mo t luo ng y kie n đo c lá p đá y so ng đo ng vá o giá đi nh rá ng ho kho ng vi phá m phá p luá t, như ng bá i bá o chí nh thư c. Nhưng lie u xu lie u co đu ng kho ng khi nhá bá o co ng bo hườ ng thá ch thư c như ng truye n tho ng vá đá o như ng tho ng tin má t, nhá t lá khi ngườ i tá cho ngườ c cá c qui tá c co dá n đe n như ng no lư c rá ng lá m như vá y se đá nh đo ng bo n khu ng bo má nh me hờn trong vie c kie m soá t bá o chí ve như ng ky thuá t theo do i, cu ng như hu y háy kho ng? hoá i như ng no lư c tí nh bá o nhá m duy trí án toá n vá án ninh? Đá y kho ng phá i lá như ng cá u ho i de trá lớ i. Vá cu ng se kho ng co cá u trá lờ i de dá ng cho Tính minh bạch như ng cá u ho i đo . Má c du co như ng quán ngá i như vá y, song Vie c so ng vờ i tư do bá o chí kho ng he de . Đie u thuá t ngư “tí nh minh bá ch” đá gá n như trờ đo co nghí á lá ngướ i tá co the bi phá n đo i, bi thá nh chuá n mư c trong xá ho i dá n sư . Cá cá c ngá c nhie n, bi quá y rá y, bi cán thie p, vá bi phí to chư c cu á nhá nườ c lá n tư nhá n đe u chi u bá ng – ngá y ná o cu ng vá y. như ng sư c e p phá i co ng khái ve cá c hoá t Mo t ne n bá o chí tư do cu ng co the co khie m đo ng, nguo n kinh phí , vá co ng tá c quá n lí cu á khuye t vá đo i khi kho ng đá p ư ng đườ c he t mí nh. Vie c so ho á dư lie u vá sư pho bie n cu á như ng gí ngườ i tá kí vo ng ve no . Nhưng Internet co the go p phá n vá o sư minh bá ch như ng ne n dá n chu đáng phá t trie n khá p the ná y. Nhưng vie c tá t cá mo i ngườ i đe u đườ c giờ i đáng há ng ngá y chư ng to rá ng ho co đu tie p cá n tho ng tin lá i lá m ná y sinh như ng vá n du ng khí vá sư tư tin đe cho n sư hie u bie t đe mớ i ve án ninh vá sư rie ng tư, vá no lá m hờn lá ngu do t, cho n lá y sư thá t hờn lá như ng cho vie c bá o ve quye n sờ hư u trí tue vá tho ng tho ng tin tuye n truye n, bá ng cá ch chá p nhá n tin co bá n quye n trờ ne n ngá y cá ng kho khá n, vá á p du ng ly tườ ng ve bá o chí tư do. phư c tá p hờn. Trờ tre u tháy, mo t vá i ngườ i lá i coi co ng nghe to i đá ho á sư tie p cá n tho ng So ng vờ i tư do bá o chí kho ng de . Nhưng to i tin lá mo t mo i đe do á đo i vờ i cá c quye n cờ bie t rá ng to i se kho ng the so ng kho ng co đie u bá n khá c, ví du như quye n đườ c co cuo c so ng đo . rie ng tư, háy như mo t thá nh vie n bo i thá m — Jáne Kirtley đoá n cu á My đá tư ng vie t, lá “muo n đướ c đe ye n [bo má c mo t mí nh]”. - 9 -
10. Mặc dù việc công nhận phẩm giá và các quyền bình đẳng khác của tất cả các thành viên trong gia đình nhân loại là nền tảng của tự do, công lí và hòa bình trên thế giới, Tuyên ngôn To{n cầu về Nh}n quyền, Liên Hợp Quốc, 1948. - 10 -
11. Chương 1: MỘT MÔI TRƯỜNG TỐT CỔ VŨ CHO CÁC NHÀ BÁO Mỗi nước có một hệ thống pháp luật khác nhau. Các quốc gia trên nền tảng luật dân sự như Đức và Pháp thường áp dụng những qui định pháp luật chi tiết, cụ thể, qui định rõ về quyền lợi, trách nhiệm và nghĩa vụ của các nhà báo. Ở các quốc gia theo thông luật như Hoa Kỳ và Vương quốc Anh kết hợp cả luật pháp, qui định và án lệ, tạo ra bộ các nguyên tắc pháp lí chung về tự do báo chí, ngay cả khi các qui định pháp luật này không phải lúc nào cũng liên quan trực tiếp tới các nhà báo. Du mo i nườ c co như ng cá ch tie p cá n phá p lí tin má kho ng bi cán thie p bờ i chí nh quye n cu the khá c nháu song bá o chí chá t lườ ng to t vá kho ng bi giờ i há n. Đie u luá t ná y kho ng luo n phá t trie n ờ như ng xá ho i to n tro ng vá ngá n cá n cá c nhá nườ c ye u cá u giá y phe p thư c thi ne n phá p quye n. Chí nh cá c nhá lá p hoá t đo ng đo i vờ i cá c co ng ty đie n á nh, phá p, cá c nhá lí luá n vá cá c trie t ho c giá, háy cá c há ng phá t thánh vá truye n hí nh”. trong đo co Kho ng tư , Milton, Rousseáu, Meiklejohn, Mill, vá như ng ngườ i khá c đá tá o Tuy nhie n, như ng qui đi nh máng tí nh tuye t lá p ne n tá ng tri thư c cho luá t phá p vá đá o đo i đo cu ng đướ c phá n tí ch ro the m trong đư c truye n tho ng đướng đá i. Co ng ườ c: “Vie c thư c hie n cá c quye n tư do ná y, ví no Các chuẩn mực quốc tế báo há m cá quye n lờ i vá nghí á vu , co the Cá c chuá n mư c quo c te đá m bá o cho quye n phá i chi u sư đie u chí nh cu á cá c thu tu c, tư do ngo n luá n. Nhưng như ng chuá n mư c đie u kie n, há n che hoá c hí nh phá t do luá t ná y cu ng thư á nhá n mo t so cờ sờ phá p lí đe phá p qui đi nh vá lá đie u cá n thie t trong nhá nườ c há n che tư do ngo n luá n. Tuye n mo t xá ho i dá n chu , ví lờ i í ch án ninh quo c ngo n Toá n cá u ve Nhá n quye n cu á Đá i ho i giá, toá n ve n lá nh tho , háy án toá n xá ho i, đo ng Lie n hớ p quo c vá o ná m 1948 đá khá ng nhá m ngá n ngư á to i phá m, má t trá t tư xá đi nh tá i đie u 19 rá ng: ho i, nhá m bá o ve sư c kho e, tinh thá n, bá o ve thánh dánh háy quye n cu á như ng “Mo i ngườ i đe u co quye n tư do co chí nh ngườ i khá c, nhá m ngá n ngư á vie c phá t kie n vá tư do ngo n luá n; quye n ná y báo tá n tho ng tin má t, đá m bá o thá m quye n vá go m tư do giư cá c quán đie m má kho ng bi tí nh kho ng thie n vi cu á ngá nh tư phá p”. cán thie p, tư do tí m kie m, tie p nhá n vá chiá se tho ng tin vá y tườ ng tho ng quá bá t Nhie u tá i lie u quo c te , cá c co ng ườ c, cá c hie p kí phường tie n truye n tho ng ná o vá kho ng ườ c cu ng co cá ch tie p cá n tường tư , trong đo bi giờ i há n”. phá i ke đe n Co ng ườ c Quo c te ve Quye n Dá n sư vá Chí nh tri , Hie n chường chá u Phi ve Đie u 29 cu ng qui đi nh ro quye n ná y: Nhá n quye n vá Co ng ườ c chá u My ve Nhá n quye n, cu ng như nhie u vá n kie n khá c. Co the “ đườ c qui đi nh bờ i luá t phá p nhá m cá c chi tie t trong như ng tá i lie u ná y lá khá c đá m bá o sư co ng nhá n vá to n tro ng thí ch nháu song tá t cá đe u coi tư do ngo n luá n lá đá ng quye n vá sư tư do cu á ngướ i khá c vá quye n cờ bá n, nhưng quye n ná y co the bi há n nhá m đá p ư ng như ng ye u cá u chí nh đá ng che bờ i như ng đá o luá t phu hờ p nhá m bá o ve ve đá o đư c, trá t tư co ng co ng vá phu c lờ i cá c lờ i í ch xá ho i chí nh đá ng. chung trong mo t xá ho i dá n chu ”. Tường tư , đie u 10 cu á Co ng ườ c Chá u A u ve Các chuẩn mực quốc gia Nhá n quye n cu ng chí ro : Hie n phá p cu á cá c quo c giá cu ng đá m bá o cho “Mo i ngườ i đe u co quye n tư do ngo n luá n. quye n tư do bá o chí . Ví du , Đie u 25 Hie n phá p Quye n ná y báo go m quye n tư do đườ c giư Vường quo c Bí ná m 1831 đá ghi ro : cá c quán đie m, tie p nhá n vá chiá se tho ng - 11 -
12. “Bá o chí đườ c tư do; kho ng báo giờ đườ c Co ng ho á Kyrgyz cu ng tuye n bo “truye n thie t lá p sư kie m duye t ná o; kho ng đườ c tho ng tư do” nhưng cu ng cu the ho á tuye n bo ye u cá u án ninh tư cá c tá c giá , cá c nhá ná y trong Đie u 17 (2): xuá t bá n vá cá c nhá in. Khi tá c giá cu á mo t tá c phá m bá o chí đườ c bie t ro vá “Hie n phá p vá Luá t cu á nườ c Co ng ho á đáng cư tru ớ Bí , kho ng đướ c truy to nhá Kyrgyz há n che đo i vờ i vie c thư c hie n cá c xuá t bá n, nhá in háy nhá phá t há nh”. quye n vá quye n tư do đườ c cho phe p chí trong trườ ng hờ p nhá m đá m bá o quye n Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p Hoá Ky vá tư do cu á ngườ i khá c, đá m bá o án toá n phe chuá n ná m 1791 cu ng khá ng đi nh chá c vá trá t tư xá ho i, toá n ve n lá nh tho vá bá o chá n: ve trá t tư hie n phá p. Nhưng trong quá trí nh thư c hie n, tinh thá n ve cá c quye n vá “Quo c ho i kho ng đườ c phe p tho ng quá cá c quye n tư do hờ p hie n kho ng đườ c như ng bo luá t to n tro ng vie c lá p rá mo t phe p bi á nh hườ ng”. to n giá o, háy cá m đoá n tư do to n giá o; háy há n che tư do ngo n luá n, tư do bá o chí Co the no i rá ng kho ng mo t quo c giá ná o tre n háy quye n ho i ho p o n ho á cu á dá n chu ng; the giờ i coi quye n cờ bá n vá pho quá t ve tư vá quye n kie n nghi Chí nh phu giá i quye t do ngo n luá n lá tuye t đo i. Quye n ná y co the bi bá t bí nh cu á dá n chu ng”. há n che vá đie u chí nh khi cá c quye n lie n quán khá c đườ c coi lá quán tro ng hờn nhie u. He Hie n phá p cu á cá c quo c giá khá c cu ng co ng quá lá mo t so luá t tư do bá o chí co the lá m nhá n quye n tư do ngo n luá n nhưng kho ng coi suy ye u tư do bá o chí hờn lá tá ng cườ ng bá o quye n tư do ná y lá quye n tư do tuye t đo i. Ví ve mo t ne n bá o chí tư do. du , Đie u 8 Hie n phá p Senegál đá m bá o quye n tư do ngo n luá n vá tư do quán đie m song Các đạo luật gây khó khăn cho các nhà báo cu ng coi cá c quye n ná y lá “đo i tườ ng đie u chí nh vá bi há n che bờ i luá t vá cá c qui đi nh Sư kie m duye t – há n che do chí nh phu đá t rá phá p luá t”. Tường tư , Đie u 36 (1) Hie n phá p đo i vớ i tư do ngo n luá n vá bá y to y kie n – lá Phía trên: Tự do báo chí được bảo vệ theo Tu chính án thứ nhất của Đạo Luật về các Quyền trong Hiến pháp Hoa Kỳ. - 12 -
13. trờ ngá i lờ n nhá t đe do á mo t ne n bá o chí tư Mo t ví du đie n hí nh đá xá y rá vá o ngá y do. Sư kie m duye t co nhie u hí nh thư c: 11/9/2009 khi mạ ng truye n hì nh cạ p CNN vạ Fox đưá tin lư c lườ ng Cá nh ve Duye n há i Hoá Qui trí nh xin giá y phe p bá t buo c Ky đá no su ng vá o mo t chie c tá u khá nghi Rá soá t bá t buo c trườ c khi xuá t bá n tre n so ng Potomác ờ thu đo Wáshington, kho ng xá Lá u Ná m Go c, nời To ng tho ng A p đá t le nh ngư ng xuá t bá n trong quá Báráck Obámá đáng dư mo t buo i le tườ ng trí nh to tu ng nie m. Dư á tre n tho ng tin nghe đườ c tư má y do lie n lá c bo đá m cu á cá nh sá t, CNN cu ng đá Thue vá phí đá c bie t sư du ng má ng xá ho i Twitter đe đưá tin, Ru t quye n đườ c bá o ve phá p ly vo n đườ c “Cá nh ve Duye n há i chá m trá n tá u thu y khi tráo cho cá c co ng dá n hoá c cá c doánh Obámá đe n thá m Lá u Ná m Go c, bá o cá o nghe nghie p khá c đướ c quá má y do lie n lá c bo đá m cu á cá nh sá t cho háy đá xá y rá no su ng”. Mo i đe do á ve cá c hí nh phá t sáu xuá t bá n, như phá t hí nh sư hoá c bá t giám, cu ng co the Tờ Chicago Tribune cho háy phá i má t tờ i gá n há m doá vá há n che đá ng ke khá ná ng hoá t 30 phu t đe cạ c mạ ng truye n hì nh đo xạ c đi nh đo ng cu á cá c cớ quán bá o chí , tướng tư như rá ng ho đá nghe lo m đườ c như ng tráo đo i bá t kí sư kie m duye t trườ c xuá t bá n ná o. quá bo đá m – trong đo co ngườ i đá tá o rá tie ng “pá ng pá ng” vá tuye n bo rá ng “chu ng to i Tinh vi hờn nhưng đá ng e ngá i kho ng ke m lá đá bá n 10 phá t” – nhưng đo chí mo t phá n cá c qui đi nh ve trá ch nhie m vá nghí á vu cu á trong mo t cuo c die n tá p thườ ng le , kho ng bá o chí . Mo t so nườ c chuye n che vá mo t ne n phá i lá mo t cuo c tá n co ng. Thư kí Bá o chí cu á dá n chu đo i ho i bá o chí phá i xuá t bá n “dư Nhá trá ng Robert Gibbs đá chí trí ch cá c má ng kie n đá đườ c kie m chư ng” háy “sư thá t”. Ví truye n hí nh ví đá gá y hoá ng loá n, vá cho rá ng du , Đie u 20(d) Hie n phá p Tá y Bán Nhá chí ro , “Trườ c khi chu ng tá đưá tin ve như ng vie c “Cá c quye n ná y đườ c co ng nhá n vá bá o ve như the , kie m chư ng lá mo t vie c to t”. CNN trong vie c tư do gư i háy nhá n tho ng tin xá c khá ng đi nh rá ng trườ c khi đưá tin ve vu vie c thư c dườ i bá t kí hí nh thư c ná o”. (đườ c nhá n ná y, há ng đá lie n lá c vờ i vá n pho ng quán he má nh) co ng chu ng cu á lư c lườ ng Cá nh ve Duye n há i Hoá Ky vá đườ c bie t Cá nh ve Duye n há i Ngườ i tá co the hie u đườ c vie c chí nh phu kho ng bie t gí ve bá t kí hoá t đo ng ná o tre n mong muo n rá ng vie c đưá tin phá i chí nh xá c. so ng. Cá nh ve Duye n há i kho ng xin lo i ve Trong cá c che đo đo c tá i trườ c kiá, ờ đo phá n mí nh trong vu vie c ná y, chí hư á he n se tho ng tin tuye n truye n vá vie c bán há nh tin xem xe t lá i “qui trí nh cu á chu ng to i vá vie c tư c do i trá rá t pho bie n, dá n chu ng kháo khá t cho n thờ i gián cho cuo c die n tá p”. tí m kie m tho ng tin khá c ờ nhie u nguo n khá c. Vá ne n tá ng cá n bá n cu á mo t ne n bá o chí co Cá c nhá bí nh luá n đá chí trí ch giờ i truye n lường tá m lá kho ng pho ng vie n ná o muo n tho ng ví đá vo i vá ng đưá tin ve vu vie c ná y vá co ng bo tho ng tin sái sư thá t khi bie t ro đie u cho rá ng cá c má ng truye n hí nh le rá phá i đo . hoá n đưá tin cho đe n khi co the kie m chư ng cá c chi tie t. Nhưng ví du ná y cho thá y con Nhưng vie c đo i ho i tí nh chí nh xá c lá i lá m dá y đướ ng che nh ve nh cu á cớ quán bá o chí khi le n nhie u cá u ho i: Đá u lá sư thá t? Ai quye t đưá tin so t de o. Trong mo t thi trướ ng truye n đi nh? Chí nh phu ? tho ng ngá y cá ng cá nh tránh gáy gá t, á p lư c Chá c chá n lá tá t cá cá c nhá bá o cá n phá i tí m phá i lá ngườ i đá u tie n đưá tin lá rá t lờ n. Khá u kie m sư chí nh xá c. Nhưng khá i nie m ve sư hie u truye n tho ng cu á há ng tin Associáted thá t thườ ng se tháy đo i theo thờ i gián. Khi tin Press “Đưá tin đá u tie n, nhưng phá i đưá tin no ng so t xuá t hie n, đie u bán đá u tườ ng lá sư chí nh xá c” dườ ng như trờ ne n xá lá trong mo t thá t co the ho á rá lá i kho ng chí nh xá c. the giờ i vá n đo ng kho ng ngư ng, 24 giờ /ngá y, 7 ngạ y/tuạ n, nơi mạ kho ng chì giơ i truye n tho ng má cá như ng ngườ i vie t blog háy - 13 -
14. như ng “nhá bá o co ng dá n” khá c đe u co the Vá n đe ná y lá m ná y sinh mo t he quá khi chí nh quán sá t vá đưá tin ve mo t sư vie c ngáy khi phu tuye n bo the ná o lá sư thá t vờ i vie c bán no xá y rá. há nh cá c luá t cho ng xu c phá m, theo đo cá m chí trí ch nhá vuá, nư hoá ng, cá c chí nh tri giá, CNN vá Fox co đá ng chi u mo t hí nh phá t tư cá c quán chư c chí nh phu , bie u tườ ng quo c phí á chí nh phu ví ru i ro tá c nghie p kho ng co y giá, háy mo t sá c to c háy to n giá o ná o đo . Há ng háy kho ng? Ở Hoá Ky , cá u trá lờ i lá “Kho ng”. loá t quo c giá tre n the giờ i, báo go m mo t so Nhưng ờ cá c quo c giá khá c, sờ suá t ná y co the nườ c thuo c Lie n hie p chá u A u, Lie n báng Xo dá n đe n vie c phá i chi u phá t hoá c bi ru t giá y Vie t cu , chá u A , chá u Phi vá chá u My Lá tinh phe p. đá bán há nh cá c đá o luá t tướng tư . Má c du lớ i Sư co đưá tin ve lư c lườ ng Cá nh ve Duye n há i le qui đi nh trong tư ng đá o luá t ờ mo i nườ c lá Hoá Ky thá t đá ng lo ngá i, song í t nhá t lá vá n khá c nháu, song nhí n chung cá c đá o luá t đo đe tho ng tin kho ng nhá t quá n đá đướ c giá i đe u qui đi nh khá lo ng le o vá mớ ho , de đướ c quye t nhánh cho ng. Vờ i cá c vá n đe như hie n chí nh phu tháo tu ng đe trư ng tri ngườ i cho ng tườ ng trá i đá t đáng no ng le n háy cá c cuo c đo i vá dá p tá t sư chí trí ch. khu ng hoá ng tá i chí nh hoá c y te , cá c dư kie n Mo t vá n đe khá c ná y sinh khi no lư c trá n á p se xuá t hie n dá n dá n, chá m hờn. Lá m the ná o cá c á n phá m máng tí nh “đu ng chá m” vườ t đe cá c nhá bá o xá c minh đướ c sư thá t tá i mo t quá cá c bie n giờ i quo c giá hoá c bá t nguo n tư thờ i đie m nhá t đi nh? Vá chí nh phu , co ng cá c chu the phi chí nh phu . Vu vie c đie n hí nh chu ng co trá ch nhie m the ná o trong vie c xá c nhá t lá vá o thá ng 2/1989, lá nh tu tinh thá n đi nh vá die n giá i cá c dư kie n? Thư c te bá o chí cu á Irán Ayátolláh Ruholláh Khomeini đá chí lá mo t trong nhie u cá ch đe tí m rá sư thá t. tuye n bo se thườ ng tie n cho cá i che t cu á tá c Trong mo t xá ho i tư do, chí nh ngườ i dá n chư giá ngườ i Anh Sálmán Rushdie – tá c giá cuo n kho ng phá i mo t cờ quán chí nh phu mờ i lá tie u thuye t Những vần thơ của quỷ – tá c phá m ngườ i xem xe t cá c dư kie n tư nhie u nguo n má Khomeini cho rá ng “đá cho ng lá i giá o lí khá c nháu trườ c khi quye t đi nh đá u lá sư cu á đá o Ho i”. Vá o thá ng 9/2005, mo t tờ bá o thá t. Đán má ch lá Jyllánds-Posten đá phá t há nh Trong mo t ví du đie n hí nh khá c, vá o ná m loá t tránh bie m hoá xá luá n mo tá nhá tie n tri 1996, Ho i đo ng Bạ o An Lie n hơ p quo c đạ ke u Mohámmád. Há nh vi ná y cu ng đá bi quy lá go i Ruándá xá c minh vá đo ng cư á mo t so đá i bá ng bo to n giá o. Sáu đo đá co nhie u cuo c phá t thánh co há nh vi xu i giu c thu há n vá kí ch đo ng bá o lư c tre n die n ro ng ờ quo c giá ná y. Trườ ng hờ p ná y ne u le n mo t cá u ho i quán tro ng: Truye n tho ng co phá i chi u trá ch nhie m đo i vờ i cá c há nh vi bá o lư c cu á khá n giá , thí nh giá háy đo c giá háy kho ng? Như ng ái vie t bá i thá ch thư c như ng quán nie m đá đườ c chá p nhá n lá u náy ve như ng sư kie n li ch sư cu ng co the bi trư ng phá t. Ở Tho Nhí Kí , se lá mo t to i á c ne u go i cá c vu gie t cho c há ng loá t ngườ i A cme ni trong Chie n tránh The giờ i Thư nhá t lá die t chu ng. Trong ná m 2007, nhá n vá t tá n phá t xí t Ernst Zu ndel đá bi bo tu ớ Đư c sáu khi đưá rá cá c tuye n bo Phía trên: Ernst Zündel, tác giả cuốn Nhân vật Hitle phu nhá n vie c gie t ngườ i Do Thá i há ng loá t mà chúng ta yêu quí và lý do tại sao và là người xuất bản cuốn Có phải thực sự sáu triệu người đã chết?, đã trong Chie n tránh The giờ i Thư hái đá xá y rá, bị tống giam với mức án cao nhất theo Luật nước Đức há nh đo ng ná y đá vi phá m Bo luá t Hí nh sư năm 2007 vì đã kích động hận thù và phủ nhận việc cu á nườ c Đư c. thảm sát người Do Thái trong Chiến tranh Thế giới Thứ hai. Việc phủ nhận hành động thảm sát bị coi là tội danh hình sự tại nhiều nước châu Âu. - 14 -
15. bie u tí nh bá o lư c vá như ng lờ i đe do á se gie t luá n co the đườ c chá p nhá n. No i ngá n go n, cờ ho á sí ve loá t tránh ná y. Như ng lờ i buo c to i che ná y tá o đie u kie n cho vie c tư kie m duye t, bá ng bo to n giá o kho ng chí do ngườ i Ho i giá o há n che tránh cá i vá sư bá t đo ng quán đie m. đưá rá. Má i cho đe n thá ng 7/2008, Thướ ng vie n Anh quo c mờ i bo phie u tho ng quá vie c Thá m chí ờ như ng quo c giá má bá t kí c| nh}n xo á bo cá c đie u luá t ve to i dánh bá ng bo vá ná o cu ng co quye n vie t bá i, như ng ngườ i tí m bo i nho to n giá o. cá ch vá n há nh đá i phá t thánh truye n hí nh, truye n hí nh cá p, Internet, háy thá m chí lá cá c Cấp giấy phép bắt buộc cơ quan bá o in cu ng vá n co the phá i xin giá y phe p hoá t đo ng. Do chí nh bá n chá t cu á mí nh, Mo t cờ che khá c co the gá y kho khá n cho cá c cá c đá i phá t thánh truye n hí nh vá truye n hí nh nhá bá o lá vie c sư du ng giá y phe p bá t buo c cá p bi há n che ve so lườ ng vá phá m vi trong cu á chí nh phu . Ngườ i tá thườ ng bie n minh lá mo t khu vư c đi á lí nhá t đi nh. Há u he t cá c cờ che ná y giu p đá m bá o rá ng chí như ng quo c giá đe u cho rá ng mo t cờ quán ná o đo ngườ i co đu phá m chá t phu hờ p mờ i đườ c cu á chí nh phu co the se phá i đá m nhie m vái phe p há nh nghe bá o. Nhưng như Leonárd tro “cá nh sá t giáo tho ng”, chi u trá ch nhie m Sussmán thuo c Ngo i nhá Tư do co tru sờ ờ phá n bo tá n so phá t so ng cho cá c đá i phá t New York vie t, “Giá y phe p cu á chí nh phu đo i thánh truye n hí nh ná y, hoá c chí đi nh mo t so vờ i bá o chí lá mo t thư vu khí kie m duye t lo i nhá vá n há nh “đo c quye n má c nhie n” trong thờ i”. Vie c cá p phe p cu á chí nh phu vư á xá c cung cá p di ch vu phá t thánh truye n hí nh cá p đi nh như ng ái co the lá nhá bá o vư á qui đi nh vá Internet. cá c tie u chí ve vie c the ná o lá đưá tin vá bí nh Phía trên: Flemming Rose, ở giữa, tác giả loạt tranh biếm họa gây nhiều tranh cãi mô tả Đấng tiên tri Mohammad, được xuất bản bởi tờ báo Đan Mạch Jyllands-Posten năm 2005. Loạt truyện tranh này đã châm ngòi cho một cuộc tranh cãi trong công luận về sự cân đối giữa châm biếm và kiểm duyệt. - 15 -
16. Ne u kho ng co loá i giá y phe p ná y, ái cu ng co Internet cung cá p cho mo i ngườ i mo t khá the phá t so ng bá ng cá ch sư du ng tá n so gio ng ná ng chưá tư ng co trong giáo tie p má kho ng như cu á nhá há ng xo m. Há u quá lá mo i á m cá n dư á vá o bá o chí , truye n hí nh háy bá t kí thánh se trờ ne n ho n loá n. Ngáy cá ne u như phường tie n truye n tho ng truye n tho ng ná o vá y, khi chí nh phu cho n rá ngườ i đườ c phe p khá c. Nhưng nhie u quo c giá vá n duy trí cá c vá n há nh truye n tho ng đie n tư , đie u đo lá i co qui đi nh phá p lí co tư thờ i ky “tư do bá o chí the cá n trờ sư lưu chuye n tư do cu á cá c do ng thuo c ve ngườ i sờ hư u no ” như lờ i mo tá cu á tho ng tin. Ở mo t vá i quo c giá co truye n tho ng co ng tá c vie n A.J. Liebling cu á tá p chí Người đá i phá t thánh truye n hí nh công thuo c sờ New York. Mo t so nươ c cho phe p cạ c cạ nhạ n hư u nhá nườ c, vie c mo t há ng truye n tho ng đướ c quye n phá n ho i lá i mo t bá i bá o lie n đo c lá p co đướ c tá n so phá t so ng lá rá t kho quán đe n bá n thá n ho má ho cho rá ng sái sư ne u kho ng no i lá kho ng the . Co n ờ như ng thá t, thie u chí nh xá c, thie u thie n chí hoá c co nườ c má cá c há ng truye n tho ng chu ye u lá chu đí ch xá u. Lá p luá n cu á cá c bo luá t ná y lá cu á tư nhá n thí cá u ho i đá t rá lá nhá nườ c co ví chí co mo t so í t cá nhá n vá n há nh cá c đá i the soi mo i kí đe n mư c đo ná o đo i vờ i cá c phá t thánh háy vo tuye n truye n hí nh hoá c quye t đi nh ve chường trí nh vá bie n tá p trong bá o chí , cho ne n vie c tư do tráo đo i y kie n đo i khi rá soá t cá c đờn xin cá p phe p lá n đá u háy ho i rá ng bá o chí phá i tá o cờ ho i đe như ng xin giá há n giá y phe p đá cá p. ngườ i co quán đie m đo i lá p đườ c no i le n y kie n cu á mí nh. Mo t má t, mo t so ngườ i cho rá ng so ng phá t thánh truye n hí nh lá nguo n lư c co ng co ng, ví Bá t nguo n tư y tườ ng cho rá ng mo t cờ quán vá y phá i đườ c vá n há nh như mo t di ch vu bá o chí phá i co nghí á vu đưá tin mo t cá ch co ng co ng háy như trong Bo Luá t truye n công bằng, quye n đươ c phạ n ho i cu ạ co ng tho ng ná m 1934 cu á Hoá Ky đá ne u ro : phá i chu ng đá há n che phá n ná o quye n bie n tá p “ví lờ i í ch, sư tie n lờ i vá sư cá n thie t cu á co ng cu á mo t há ng tin bá ng cá ch đo i ho i bie n tá p chu ng”. Ví bá n chá t cu á truye n tho ng đie n tư vie n phá i co ng bo như ng tá i lie u má le rá ho lá sư quá ng bá ro ng rá i, ne n loá i hí nh truye n kho ng muo n co ng bo . Khi cá c bie n tá p vie n tho ng ná y phá i chi u sư cán thie p lờ n hờn cu á phá i de chư ng hờn trong vie c đưá tin đe chí nh phu ve no i dung. Má t khá c, cá c đá i phá t trá nh phá i đá ng như ng lờ i phá n ho i, ke t quá thánh truye n hí nh cu ng cá n co quye n tư chu lá ho phá i tư kie m duye t cá n thá n hờn vá trong bie n tá p tường tư như cá c á n phá m in, co ng bo í t hờn cá c tá i lie u gá y tránh cá i. Như ví the chu ng chí ne n bi đie u chí nh bờ i cá c bo lờ i mo t thá m phá n To á á n To i cáo cu á Hoá Ky luá t chung ve ngo n luá n, ví du như qui đi nh đá vie t trong mo t vu lie n quán đe n đá o luá t ve to i phí bá ng, xá m phá m tho ng tin cá nhá n, ve quye n đườ c phá n ho i cu á báng Floridá: vá khie u dá m. “Mo t tờ bá o háy tá p chí kho ng phá i lá mo t to chư c co ng í ch chi u sư đie u tie t ‘hờ p ly ’ cu á Qui định pháp luật và Internet chí nh phu trong như ng vá n đe á nh hườ ng đe n nhá n đi nh chu quán cu á bá o giớ i ve vie c Vờ i mo i mo t loá i hí nh truye n tho ng mờ i, ne n in cá i gí ”. chí nh phu lá i thư c thi cá c no lư c nhá m kie m soá t tho ng tin. Mo t so quo c giá, trong đo co Mí á mái tháy, Internet, vo n co khá ná ng khie n Trung Quo c, Irán, Ará p Xe u t vá Tuynidi đá cho ái cu ng co the trờ thá nh ngườ i xuá t bá n, phong to á cá c tráng web co no i dung kho ng lá i khuye n khí ch sư phá n ho i trư c tie p đe n phu hờ p vờ i ne n tá ng vá n ho á vá chí nh tri ngườ i vie t blog hoá c cá c nhá bá o so . Vá o ná m cu á ho , theo do i cá c hoá t đo ng cá nhá n tre n 2006, Nghi vie n chạ u A u đạ tho ng quạ Internet vá thie t lá p nhie u há n che nghie m khuye n nghi cu á U y bán chá u A u ve vie c bá t ngá t đo i vờ i cá c nhá cung cá p di ch vu buo c á p du ng quye n phá n ho i đo i vờ i truye n Internet. Ngáy cá cá c quo c giá đá co ne n tá ng tho ng trư c tuye n. U y bán cu ng bie n luá n rá ng dá n chu tư lá u như Austráliá, Phá p, A n Đo vá cá c há n che cờ ho c ve kho ng gián vá thờ i gián Hoá Ky cu ng đá phong to á hoá c á p du ng hí nh to n tá i ờ cá c hí nh thư c truye n tho ng truye n phá t đo i vờ i vie c phá t há nh cá c tá i lie u trư c tho ng như bá o in háy vo tuye n truye n hí nh tuye n đườ c cho lá kho ng phu hờ p. kho ng á p du ng vờ i má ng truye n tho ng đie n - 16 -
17. tư , lá m giá m đá ng ke chi phí đo i vờ i vie c thư c Tá i sáo mo t u y bán cá p phe p lá i kho ng co hie n quye n phá n ho i. Vá o ná m 2009, cờ quán quye n dư ng hoá t đo ng phá t há nh mo t bo lá p phá p Philippin cu ng xem xe t dư luá t qui phim hoá c mo t cuo n sá ch má ho cho rá ng đi nh rá ng cá c cá nhá n phá t ngo n tre n co no i dung đi ngườ c vờ i đá o đư c co ng Internet, ke cá như ng ngườ i vie t blog vá vie t co ng? bá i tre n cá c má ng xá ho i, phá i dá nh quye n phá n ho i cho bá t kí ái cho rá ng ngườ i vie t đo Tá i sáo phá p luá t lá i kho ng đườ c cá m đá sái. Vie c đưá tin bá i chi u sư phá n ho i thư c như ng lờ i phá t bie u phá n bie t chu ng to c chá t cu ng lá mo t hí nh thư c khá c cu á kie m háy kí ch đo ng há n thu ? duye t. Bá t luá n mo t xá ho i giá i quye t như ng vá n đe ná y rá sáo thí đie u nguy hie m lá ờ cho như ng Cân đối các lợi ích hợp pháp nhưng cạnh chí nh sá ch kie m duye t dườ ng như hờ p tí nh tranh với nhau hờ p lí ná y lá i thườ ng xuye n đườ c sư du ng Khí á cá nh đá ng suy ngá m nhá t cu á cá c chí nh lá m phường tie n há n che tư do bá o chí vá sá ch kie m duye t lá thoá t nhí n chu ng co the to cuo i cu ng lá há n che sư truye n bá cá c quán rá phu hờ p vá hờ p lí . đie m háy cá c y tướ ng í t ngướ i bie t đe n. Đie u ná y kho ng máng há m nghí á lá tư do bá o chí Tá i sáo chí nh phu lá i kho ng co quye n se đá o ngườ c hoá c ne n đá o ngườ c như ng giá ngá n cá n vie c mo t cờ quán bá o chí phá t tri cờ bá n khá c. Thá ch thư c lá ờ cho phá i tí m há nh tá i lie u má t cu á nhá m mu c đí ch bá o rá cá ch cá n đo i cá c lờ i í ch hờ p phá p nhưng ve án ninh quo c giá? cá nh tránh vờ i nháu. Đá y kho ng phá i lá mo t nhie m vu de dá ng. Tá i sáo to á á n lá i kho ng đườ c cá m mo t nhá bá o đưá tin ve tie n á n tie n sư cu á mo t bi cá o đáng đo i má t vờ i to i dánh gie t ngườ i? Tá i sáo mo t cá nhá n lá i kho ng co quye n ye u cá u mo t há ng truye n hí nh kho ng phá t hí nh á nh đe lo tho ng tin đờ i tư cu á ho , ví du như dánh tí nh cu á mo t ngườ i con tư ng bi lá m du ng tí nh du c? - 17 -
18. Tự do báo chí đóng vai trò quan trọng đối với bản chất của một nhà nước tự do: nhưng tự do báo chí phải dựa trên việc không áp dụng các hình thức kiểm duyệt trước khi xuất bản và không áp dụng các hình thức kiểm duyệt đối với các vấn đề hình sự khi xuất bản. William Blackstone Thẩm ph|n, th{nh viên bồi thẩm đo{n, Gi|o sư người Anh 1723–1780 - 18 -
19. Chương 2: MỘT KHUÔN KHỔ CHO NỀN BÁO CHÍ TỰ DO Một xuất phát điểm hữu ích để chúng ta xây dựng khuôn khổ về tự do báo chí là phải cân nhắc xem nhà báo cần có những quyền thiết yếu nào để thực hiện được nhiệm vụ của mình. Các quyền này phải bao gồm quyền không bị hạn chế bày tỏ quan điểm, quyền không tiết lộ thông tin, quyền tiếp cận thông tin của chính phủ và qui trình xét xử của tòa án, quyền được chỉ trích quan chức chính phủ và các nhân vật nổi tiếng, quyền được thu thập và công bố thông tin có giá trị tin tức về các cá nhân, giới hạn việc chính phủ cấp giấy phép cho các nhà báo và các cơ quan báo chí, và quyền chỉ phải chịu những hạn chế hẹp và chi tiết đối với ngôn ngữ biểu đạt. Không hạn chế trước co ng nhá n lá hờ p phá p ờ nhie u quo c giá. Dườ i đá y lá mo t so bo i cá nh trong đo sư há n Thá m phá n ngườ i Anh the kí 18 Williám che trườ c co the đườ c coi lá phu hờ p: Bláckstone đá cho rá ng “Tư do bá o chí thư c sư lá đie u thie t ye u đo i vờ i bá n chá t cu á mo t Phá i xá c đi nh ro mo t lờ i í ch chí nh đá ng. nhá nườ c tư do: nhưng đie u ná y phá i đá t tre n Vie c há n che ne n ờ phá m vi he p, chí vư á ne n tá ng lá kho ng co như ng há n che trước đu đe đá m bá o lớ i í ch chí nh đá ng đo . đo i vớ i cá c á n phá m, chư kho ng phá i dư á tre n vie c kho ng bi kie m duye t đe tí m rá vá n đe Vie c há n che phá i sư du ng tư ngư chí nh hí nh sư sau khi đá đườ c phá t há nh”. Quán xá c vá ne n co thờ i há n cá ng ngá n cá ng to t. đie m cu á Bláckstone lá mo t bướ c tie n quán tro ng vườ t bá c. Quye n cá p giá y phe p cu á Cá n phá i the hie n ro rá ng le nh há n che chí nh phu Anh quo c, quye n kie m duye t cá c ná y thư c sư thu c đá y lờ i í ch đo hoá c đe cờ quán bá o chí đáng vá n há nh vá cá cá c á n ngá n chá n mo i nguy há i đá đườ c xá c đi nh. phá m má như ng to chư c ná y đườ c phe p xuá t Cá n phá i co tho ng bá o ve le nh há n che vá bá n lá mo t hí nh thư c ngá m há n che tư do tá o cờ ho i đe mo i ngườ i phá n bie n trườ c ngo n luá n. Bá ng cá ch ye u cá u ngư ng phá t khi á p đá t le nh há n che . há nh á n phá m thá m chí ngáy cá trườ c khi chu ng đườ c co ng bo , chí nh phu bo p nghe t Như ng loá i lờ i í ch ná o co the đườ c coi lá quán vie c thá o luá n vá sư bá t đo ng chí nh kie n. tro ng vá chí nh đá ng vá lá ly do hờ p ly đe á p đá t le nh há n che trướ c khi xuá t bá n? Cá c lớ i Nhưng theo quán đie m cu á Bláckstone, nhá í ch đo co the lá – nhưng kho ng chí lá – như ng xuá t bá n se chi u trá ch nhie m thí ch đá ng đo i lờ i í ch sáu: vờ i như ng tho ng tin má ho quye t đi nh co ng bo . Bláckstone muo n rá ng chí nh phu kho ng Tho ng tin má t hoá c tho ng tin kinh doánh; co quye n kie m duye t ngo n luá n song o ng vá n Tho ng tin cá nhá n co tí nh rie ng tư cáo; chá p nhá n rá ng cá n co cá c hí nh phá t sau phá t há nh. Cá c tá i lie u đá đườ c co ng nhá n bá n quye n; Mo t quo c giá hie m khi thư c hie n tư do bá o Tho ng tin lie n quán đe n mo t cuo c đie u trá chí đườ c tuye t đo i như lờ i ke u go i cu á to i phá m đáng đườ c tie n há nh hoá c đáng Bláckstone bá ng cá ch đá t ngoá i vo ng phá p thu lí ; luá t mo i hí nh thư c há n che trườ c đo i vờ i bá o Cá c tá i lie u khie u dá m hoá c phi đá o đư c. chí . Trong phá n ná y, chu ng tá se xem xe t mo t so hí nh thư c há n che tư do ngo n luá n đườ c - 19 -
20. Nhưng co le ly do đườ c vie n dá n nhie u nhá t Richárd M. Nixon đá co thuye t phu c to á á n rá lá án ninh quo c giá. Vá n đe ná y đá t rá mo t le nh cá m phá t há nh the m cá c tá i lie u co no i tí nh the kho xư đo i vờ i cá c nhá bá o. Mo t má t, dung ná y. To á á n To i cáo đá phá n quye t kho ng nhá bá o ná o muo n lá m to n há i đe n án ngườ c lá i vờ i y đo đo cu á Chí nh phu . “Bá t kí ninh quo c giá tho ng quá vie c truye n bá tho ng he tho ng há n che trườ c ná o khi đe n vờ i To á tin tá o rá mo t mo i đe do á thư c sư . Nhưng má t á n cu ng đe u bi coi lá kho ng co giá tri hờ p khá c, cá c quán chư c chí nh phu co the lá m hie n”. To á á n To i cáo Hoá Ky đá lưu y vá ke t du ng ly do bá o ve án ninh quo c giá đe bie n ho luá n rá ng trong trườ ng hờ p ná y, chí nh phu cho như ng há nh vi kie m duye t trá n lán. đá kho ng “đá p ư ng đướ c nghí á vu to lớ n lá chí rá đườ c lí do chí nh đá ng đe thư c thi le nh To á á n To i cáo Hoá Ky đá xem xe t vá n đe ná y cá m”. trong vu Thời b|o New York kiện Hoa Kỳ ná m 1971, thườ ng đườ c bie t đe n vờ i cá i te n Vu á n Phá n quye t ngá n go n đo kho ng giu p chu ng tá Tá i lie u tư Lá u Ná m Go c. Sáu khi Thời b|o hie u đườ c nhie u lá m ve cá ch lá p luá n cu á To á New York bá t đá u co ng bo mo t loá t cá c đoá n á n. Kho co the bie t đườ c trong tường lái trí ch tư cá c tá i lie u má t ve sư thám chie n cu á như ng đie u kie n ná o se đườ c coi lá ly do hờ p My ờ Vie t Nám, chí nh quye n To ng tho ng ly đe bán há nh le nh há n che trườ c. Chu ng tá Phía trên: (từ bên phải) Phóng viên Neil Sheehan, Quản lí biên tập A. M. Rosenthal, và Biên tập viên tin tức quốc tế James L. Greenfield đã tạo nên một phần trong đội ngũ các nhà báo của tờ Thời báo New York chịu trách nhiệm xuất bản Phóng sự Lầu Năm Góc, công bố thông tin lấy từ các tài liệu của chính phủ Hoa Kỳ về sự tham gia của Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam. - 20 -
21. chí bie t rá ng chí nh phu đá kho ng đá p ư ng Vu vie c Spycatcher xá y rá trườ c khi má ng đướ c nghí á vu cu á mí nh trong trướ ng hớ p cu Internet trờ ne n pho bie n. Ngá y náy, phường the ná y. To á á n kho ng no i rá ng chí nh phu se tie n truye n tho ng mờ i ná y đáng đá t rá mo t kho ng báo giờ thư c hie n đườ c nghí á vu đo . thá ch thư c lờ n cho vie c á p đá t cá c hí nh thư c há n che tư do ngo n luá n. Mo t ví du đie n hí nh Tre n thư c te , vu vie c T{i liệu Lầu Năm Góc đá lá trườ ng hờ p Wikileáks. Vá o thá ng 2/2008, tá o rá mo t rá o cá n há u như kho ng the vườ t mo t vi thá m phá n lie n báng ờ Cáliforniá đá quá đo i vờ i sư kie m duye t cu á chí nh phu lá y bán le nh cá m ví nh vie n đo i vờ i Wikileáks – cờ án ninh quo c giá ờ Hoá Ky . Ke tư đo đe n mo t tráng Web tư nhá n lá đườ c thá nh lá p bờ i náy, To á á n To i cáo chưá tư ng rá le nh ngá n “như ng ngườ i phá n đo i che đo , cá c nhá bá o, chá n mo t sư há n che trườ c ná o đo i vờ i vie c cá c nhá toá n ho c vá cá c nhá co ng nghe go c bá o chí co ng bo tho ng tin ve án ninh quo c giá, Hoá đe n tư My , Đá i Loán, Chá u A u, Austráliá ngáy cá trong bo i cá nh há u sư kie n 11/9. vá Nám Phi”, như ng ngườ i đá tuye n bo rá ng Ví thá m quye n phá p ly chí giờ i há n trong nhie m vu cu á ho lá “phời bá y như ng há nh vi phá m vi lá nh tho , ne n chí nh phu cu á mo t phi đá o đư c trong chí nh phu vá cá c tá p quo c giá se luo n gá p kho khá n trong vie c há n đoá n”. Wikileáks cho phe p ngướ i sư du ng che co ng bo tho ng tin tre n phá m vi toá n the đướ c co ng bo rá t nhie u loá i tá i lie u, ví du như giờ i. Vá o cuo i như ng ná m 1980, y đi nh cu á qui đi nh giá p chie n cu á quá n đo i My , cá m chí nh phu Anh quo c nhá m há n che vie c xuá t náng vá n há nh cu á nhá tu Vi nh Guántánámo bá n cuo n Spycatcher, ke lá i ho i ư c cu á mo t vá tho ng tin má t ve cá c tá i khoá n ngá n há ng cư u đie p vie n MI5, đá to rá vo í ch. Má c du Thu y Sí . Đi á chí web ná y tuye n bo rá ng ho To á á n Anh đá cá m xuá t bá n tá c phá m ná y kho ng co trá ch nhie m đo i vờ i no i dung cá c tá i song cuo n sá ch vá n lưu há nh ro ng rá i ờ lie u má ngườ i sư du ng tung le n má ng. Austráliá, Scotlánd, lá phá n lá nh tho Lie n Le nh cu á To á á n ye u cá u Dynádot, lá co ng ty hie p Anh nời kho ng chi u á nh hườ ng phá n Cáliforniá đá đá ng kí te n mie n cho Wikileáks, quye t cu á To á á n Anh quo c. Cá c á n bá n cu á ngáy lá p tư c phá i kho á vá vo hie u ho á te n cuo n sá ch ná y vá n thá m nhá p vá o nườ c Anh mie n, vá phá i phong to á vie c truy cá p cá c vá n tho ng quá cá c quo c giá ná y. To á á n Anh buo c bá n. Nhưng tờ Thời b|o New York đá cho rá ng phá i dờ bo le nh cá m ná y vờ i lí do á n phá m ngáy cá sáu khi Dynádot á p du ng le nh cá m ná y đá lưu há nh ờ cá c nườ c khá c ne n chá ng tre n đi á chí ná y thí ngườ i sư du ng tre n toá n co n bí má t gí đe má giư nư á. Đu ng lu c cá c the giờ i vá n co the tí m rá no vá đo c cá c tá i cuo c tránh luá n le n đe n đí nh cáo, tờ tá p chí lie u tho ng quá truy cá p cá c đi á chí trung gián The Economist cu á Anh đá đe chư á rá mo t đướ c đá ng kí ớ Bí , Đư c vá quá n đá o tráng trá ng vờ i do ng chư : “Tá i tá t cá cá c quo c Christmás. Hái tuá n sáu khi le nh cá m đá u tie n giá, ngoá i trư mo t nườ c, đo c giá cu á chu ng tá đướ c bán bo , chí nh vi thá m phá n bán le nh đướ c đo c ớ tráng ná y như ng do ng to m tá t ná y đá bá i bo le nh. “Ro rá ng lá trong tá t cá cu á cuo n Spycátcher, cuo n sá ch cu á tá c giá cá c trườ ng hờ p, trư mo t so trườ ng hờ p he t Peter Wright, mo t cư u đá c vu cu á MI5. Quo c sư c đá c bie t, le nh há n che ngo n luá n lá đie u giá ngoá i le đo chí nh lá nườ c Anh, nời má kho ng the cho phe p”, Thá m phá n Jeffrey cuo n sá ch vá như ng bí nh luá n ve cuo n sá ch White vie t. O ng cu ng đá thá y rá ng le nh cá m á y bi cá m xuá t bá n. Đo i vờ i 420.000 đo c giá bán đá u má o ng đưá rá lá phi hie u lư c vá “gá y cu á chu ng tá ờ nườ c Anh, tráng ná y đườ c đe rá tá c đo ng trá i vờ i mong muo n lu c bán đá u” tro ng – vá luá t phá p đu ng lá mo t con lư á”. ví no chí cá ng lá m cho co ng chu ng quán tá m hờn đo i vờ i cá c tá i lie u cu á Wikileáks má tho i. - 21 -
22. Cá c loá i hí nh há n che , cá n trờ quye n tư do To á á n buo c Goodwin phá i tie t lo dánh tí nh ngo n luá n khá c se đườ c bá n đe n chi tie t hờn ngườ i đá cung cá p tho ng tin cho ánh “nhá n trong cá c phá n sáu. dánh co ng lí ” đe co ng ty ná y co the lá m thu tu c kie n lá i ngườ i đưá tin ná y. Bảo vệ nhà báo khỏi sự ép buộc công bố thông tin Sáu khi To á phu c thá m vá Thườ ng vie n u ng ho le nh ná y, Goodwin đá khá ng á n le n ECtHR, Quye n cu á nhá bá o đườ c bá o ve nguo n tin theo đo o ng lá p luá n rá ng theo Đie u 10 cu á má t vá tho ng tin chưá đườ c co ng bo lá quye n Co ng ườ c chá u A u ve Nhá n quye n (ECHR), chí quán tro ng đe tá o đie u kie n thuá n lờ i cho tư co cá c trườ ng hờ p bá t thườ ng mờ i đu cờ sờ do tho ng tin vá quye n đườ c bie t cu á co ng đe buo c o ng rá đo i chá t vá tie t lo dánh tí nh chu ng. Cá c pho ng vie n phá i co khá ná ng bá o nguo n tin. Ve phá n mí nh, Chí nh phu Anh lá p đá m vớ i cá c nguo n tin cu á mí nh rá ng dánh luá n rá ng trong trườ ng hờ p ná y kho ng co lờ i tí nh cu á ho se đườ c giư kí n đe khí ch le ho no i í ch co ng co ng bie n minh cho vie c tráo đá c rá mo t cá ch thoá i má i. Cá c pho ng vie n cu ng quye n cho pho ng vie n, đá c bie t lá trong phá i co khá ná ng bá o ve ke t quá co đườ c tư trườ ng hờ p xá u nhá t nguo n tin đá há nh đo ng cá c nguo n tin trườ c sư kie m soá t cu á chí nh vo trá ch nhie m khi cung cá p tho ng tin kinh phu hoá c cu á cá c to chư c tư nhá n nhá m duy doánh má t cu á co ng ty cho Goodwin. trí quye n bie n tá p đo c lá p. Ne u kho ng co cá c đá c quye n ná y, bá o chí se má t đi khá ná ng To á đá xư Goodwin thá ng kie n ví To á cho giá m sá t chí nh phu vá phánh phui cá c vu rá ng lờ i í ch cu á co ng ty trong vie c truy tí m thám nhu ng. nguo n tin kho ng lờ n hờn lờ i í ch co ng co ng trong vá n đe bá o ve quye n giư bí má t nguo n Há u he t cá c bo qui tá c đá o đư c truye n tho ng tin cu á cá c nhá bá o: đe u ye u cá u cá c nhá bá o phá i bá o má t cho cá c nguo n tin cu á ho . Đo i vờ i mo t pho ng vie n, Bá o ve cá c nguo n tin bá o chí lá mo t trong đá y vư á lá vá n đe so ng co n vư á lá vá n đe như ng đie u kie n cá n bá n cho tư do bá o chí dánh dư . Mo t nhá bá o vi phá m lờ i hư á bá o Ne u kho ng co sư bá o ve đo , cá c nguo n má t se kho ng đườ c như ng nguo n tin khá c tin tin co the e ngá i kho ng giu p đờ bá o chí cá y trong tường lái. Ví lí do đo , cá c nhá bá o se trong vie c đưá tin đe n co ng chu ng ve bá o ve cá c nguo n tin cu á ho thá m chí ngáy cá như ng vá n đe co ng chu ng quán tá m. He khi đie u ná y khie n ho bi buo c to i bá t tuá n to á quá lá vái tro giá m sá t cu á bá o chí se bi á n. xo i mo n vá khá ná ng bá o giờ i cung cá p tho ng tin chí nh xá c, đá ng tin cá y co the Vie c co ng nhá n đá c quye n cu á cá c pho ng vie n phá i chi u như ng á nh hườ ng tie u cư c. Xe t đá đướ c To á á n chá u  u ve Nhá n quye n đe n tá m quán tro ng cu á vie c bá o ve cá c (ECtHR) khá ng đi nh đá y thuye t phu c quá vu nguo n tin bá o chí đo i vờ i tư do bá o chí Goodwin kiện nước Anh (1996). Vu kie n ná y trong mo t xá ho i dá n chu vá xe t đe n tá c lie n quán tờ i pho ng vie n Williám Goodwin, đo ng đá ng sớ tie m tá ng cu á le nh buo c tie t ngườ i đá tie p nhá n tho ng tin tá i chí nh má t lo nguo n tin đo i vờ i vie c thư c thi quye n tư cu á mo t co ng ty tư mo t nguo n tin má o ng đá do ná y, mo t bie n phá p như vá y kho ng phu đo ng y se bá o má t dánh tí nh. Co ng ty ná y đá hờ p vờ i Đie u 10 cu á Co ng ườ c, trư khi tuye n bo rá ng tá i lie u ná y bi đá nh cá p vá đá chư ng minh đườ c rá ng co như ng ly do xin đườ c le nh cá m co ng bo tho ng tin, đo ng quán tro ng hờn cá n phá i thư c hie n bie n thờ i cu ng xin đườ c le nh theo Luá t Bá t tuá n phá p ná y ví lờ i í ch cu á co ng chu ng. - 22 -
23. Tá t cá cá c quo c giá thá nh vie n cu á ECHR đe u tin má t cu á cá c nhá bá o co the lá m nhu t chí buo c phá i tuá n thu quye t đi nh ve Goodwin, như ng nguo n tin tie m ná ng khá c, như ng nhưng quye t đi nh ná y thá m chí co n co tá m ngườ i má ví lí do ná y háy lí do khá c, cá n giư á nh hườ ng vườ t rá kho i phá m vi Lie n hie p kí n dánh tí nh cu á ho ”. Má c du luá t phá p chá u A u. Cá c to chư c quo c te vá cá c to chư c kho ng dá nh đá c quye n tuye t đo i cho tá t cá khu vư c khá c, báo go m cá U y bán Lie n My ve cá c tráo đo i má t tie n há nh trong quá trí nh tá c Nhá n quye n vá U y bán chá u Phi ve cá c Quye n nghie p cu á cá c nhá bá o, song í t nhá t to á á n con ngườ i cu ng đá rá tuye n bo co ng nhá n cu ng đá co ng nhá n rá ng vie c buo c phá i tie t lo quye n bá o má t dánh tí nh nguo n tin vá cá c như ng nguo n tin ná y chí xá y rá khi kho ng co n tho ng tin chưá đườ c co ng bo cu á cá c nhá bá o. phường cá ch ná o khá c, co tí nh đe n vie c cá c quye n quán tro ng khá c cu á co ng chu ng bi đe Ở mo t vá i quo c giá, đá c quye n cu á cá c nhá do á. bá o co n đườ c đưá vá o hie n phá p. Ví du , Hie n phá p Páláu ghi ro , “Kho ng pho ng vie n hờ p Mo t so quo c giá khá c cu ng dá nh cho cá c nhá phá p ná o buo c phá i tie t lo tho ng tin theo ye u bá o đá c quye n kho ng phá i rá khái trườ c to á cá u cu á chí nh phu háy bi bo tu ví tư cho i trong mo t so trườ ng hờ p cu the . Khoá ng 20 kho ng tie t lo tho ng tin co đườ c trong quá quo c giá đá tho ng quá luá t cho phe p cá c nhá trí nh đie u trá tá c nghie p”. Luá t Tư do Bá o chí bá o co quye n tuye t đo i trong vie c bá o ve cá c cu á Thu y Đie n, lá mo t phá n trong Hie n phá p nguo n tin cu á ho , trong so đo co Me hico , quo c giá, cu ng đá dá nh cá c đá c quye n lờ n cho Inđo ne xiá, Mo dá mbí ch, vá Tho Nhí Kí . Pho cá c nhá bá o, trư mo t so í t cá c trườ ng hờ p bie n hờn lá cá c bo luá t quo c giá co ng nhá n ngoá i le như khi nguo n tin bi nghi lá giá n mo t so đá c quye n cu á cá c nhá bá o trong mo t đie p hoá c máng to i phá n quo c, hoá c khi mo t so trườ ng hờ p cu the . Ví du , A cme niá cho bi cá o chí rá rá ng tho ng tin đườ c tí m kie m rá t phe p cá c nhá bá o co đá c quye n nhưng như ng quán tro ng đo i vờ i vie c bá o chư á cho ánh tá/ đá c quye n ná y co the bi xo á bo trong như ng co tá trong mo t vu á n hí nh sư . Luá t phá p trườ ng hờ p tho ng tin co lie n quán trư c tie p cu ng qui đi nh rá ng mo t nhá bá o lá m lo dánh tờ i mo t vu á n nghie m tro ng, khi lờ i í ch cu á tí nh nguo n tin khi kho ng đườ c phe p cu á vie c tie t lo tho ng tin cho co ng chu ng lá rá t nguo n tin đo co the bi truy to . lờ n. Ở mo t vá i quo c giá, trong đo co Đư c vá Hoá Ky , qui che bá o ve ná y tháy đo i theo tư ng Tá i cá c quo c giá khá c, to á á n cu ng qui đi nh báng. Gio ng như cá c đá o luá t quo c giá, như ng rá ng đá c quye n cu á nhá bá o co the đườ c vie n qui che bá o ve ná y co the co phá m vi tuye t dá n tư cá c đie u luá t hờ p hie n. Ví du ờ Nhá t đo i hoá c giớ i há n. Bá n, vá o ná m 2006, To á á n To i cáo xá c đi nh rá ng Đie u 21 trong Hie n phá p đá m bá o quye n Ở Hoá Ky , má c du 39 báng vá thu đo tư do ngo n luá n đo ng thờ i bá o ve “quye n tư Wáshington D.C. đá bán há nh luá t dá nh cho do lá y tin” cu ng như co ng bo tin tư c. Ở cá c nhá bá o, Quo c ho i đá xem xe t luá t ná y Cánáđá ná m 2008, To á á n phu c thá m báng nhưng vá n chưá tho ng quá (tí nh đe n mu á he Ontário đá xư thá ng kie n cho mo t pho ng vie n ná m 2010) mo t đá o luá t lie n báng đe co ng tư cho i co ng bo nguo n tin ve cá c bá o cá o đie u nhá n đá c quye n cu á cá c pho ng vie n. Đie u ná y trá má t cu á thá nh pho lie n quán tờ i mo t cờ co nghí á lá luá t bá o ve nhá bá o cu á tư ng báng sờ y te phi lờ i nhuá n. To á cu ng đá ke t luá n chí đườ c á p du ng trong thu tu c to tu ng ờ rá ng quye n bá o má t nguo n tin lá mo t phá n báng đo chư kho ng đườ c á p du ng trong he quán tro ng trong tư do ngo n luá n như Hie n tho ng to á á n lie n báng. (Đe tí m hie u tho ng tin chường ve cá c Quye n vá Tư do cu á Cánáđá đá chi tie t hờn ve vái tro cu á cá c đá o luá t, cá c he co ng nhá n. To á cho rá ng, “Vie c tie t lo nguo n tho ng to á á n báng vá lie n báng, há y xem cuo n - 23 -
24. Kh|i qu|t về hệ thống luật ph|p Hoa Kỳ tá i đi á Tho ng tin ná y quán tro ng hoá c rá t thie t chí átions/ ye u đe giá i quye t mo t vu vie c ná o đo (ví books/outline-of-u.s.-legál-system.) du như bá ng chư ng đo i vờ i mo t te n to i phá m đá co to i dánh). Má c du mo i xá ho i co cá c quán đie m cu the khá c nháu ve vie c xá c đi nh đá c quye n cu á cá c Thá m phá n phá i thá y rá ng lờ i í ch cho nhá bá o đe kho ng bi e p buo c tie t lo tho ng tin, co ng đo ng trong vie c tie t lo lờ n hờn lờ i song mo t cờ che đá c quye n hie u quá phá i trá í ch cho co ng đo ng trong vie c đe tho ng tin lờ i đườ c như ng cá u ho i sáu đá y: tư do lưu há nh. A p du ng vờ i ái? Mo t đá c quye n ro ng rá i se Chi tie t cuo i cu ng lá chi tie t kho xe t đoá n á p du ng vờ i tá t cá cá c cá nhá n há nh nghe nhá t. Khi ná o thí mo t lờ i í ch khá c co the lờ n bá o háy kho ng? (Tư c lá tá t cá như ng ái hờn quye n cá n bá n ve tư do bá o chí ? Trong thám giá vá o quá trí nh thu thá p tho ng tin, như ng trườ ng hờ p lie n quán đe n án ninh vie t, bie n tá p háy xuá t bá n tin tư c vá co ng quo c giá chá ng há n, cá c cờ quán chí nh phu bo tho ng tin rá co ng chu ng, du như ng thườ ng bie n ho rá ng vie c bá o ve án toá n cho ngườ i ná y co đườ c trá lường háy kho ng ngườ i dá n lá mu c tie u quán tro ng hờn vie c đướ c trá lướng). bá o ve thá m quye n bie n tá p đo c lá p. Ở Hoá Ky , cá c no lư c lie n báng trong vie c bán há nh Co giờ i há n theo lí nh vư c truye n tho ng mo t luá t bá o ve cho cá c nhá bá o tư nhie u ná m háy kho ng? Đá c quye n hie u quá nhá t náy vá n đáng gá p kho khá n, ví e ngá i bo n kho ng chí bi giờ i há n trong phá m vi cá c khu ng bo co the lờ i du ng chí nh đá o luá t đo đe cờ quán truye n tho ng chí nh tho ng lá bá o lie n lá c vờ i nháu má kho ng phá i chi u sư giá m in vá phá t thánh truye n hí nh. Cờ che ná y sá t cu á cá nh sá t. cá n phá i báo go m cá cá c tá c giá sá ch, như ng ngườ i vie t blog vá như ng ngườ i Cá c pho ng vie n chie n tránh phá i đo i má t vờ i co ng bo tho ng tin hoá c tá c phá m cu á ho nhie u thá ch thư c đá c bie t. Vie c bá o ve bí má t tre n Internet. nguo n tin co the lá đie u thie t ye u đe bá o đá m sư án toá n cu á cá c nhá bá o. Nhưng đie u gí se No bá o ve như ng nguo n tin ná o? Đá c xá y rá khi nhá bá o lá i lá nhá n chư ng tá n má t quye n toá n die n phá i báo go m kho ng chí chư ng kie n như ng to i á c tá n bá o vá bi trie u dánh tí nh cu á cá c nguo n tin, má cá cá c tá p đe n trườ c phie n to á chie n tránh đe đưá rá tho ng tin, tá i lie u chưá đườ c co ng bo như bá ng chư ng? cá c bư c á nh, cá c ghi che p, cá c cuo n bá ng, cá c bá n thá o vá cá c sá n phá m bá o chí Vá o ná m 1993, pho ng vie n tờ Washington chưá đườ c co ng bo khá c. Post Jonáthán C. Rándál đá pho ng vá n Rádosláv Brdjánin, mo t ngườ i Serbi dá n to c Ne u kho ng co mo t cờ che đá c quye n tuye t chu nghí á, ngườ i má pho ng vie n ná y đá đe đo i, ngướ i ná o tí m cá ch e p buo c nhá bá o tie t cá p đe n trong mo t bá i bá o ve thánh trư ng lo tin má t vá cá c nguo n tin má t phá i đưá rá chu ng to c. Nhie u ná m sáu khi Rándál đá tho i đướ c lí do chí nh đá ng. Cá c quo c giá co như ng lá m bá o, Brdjánin bi buo c to i die t chu ng. Cá c tie u chuá n khá c nháu nhưng thườ ng co co ng to vie n muo n đưá bá i vie t cu á Rándál chung như ng nhá n to sáu: lá m bá ng chư ng trườ c To á á n Hí nh sư Quo c Kho ng the lá y đườ c tho ng tin ná y tư bá t te cu á Lie n hờ p quo c ve Nám Tư (ICTY). Khi ky nguo n ná o khá c kho ng lie n quán đe n luá t sư bá o chư á ye u cá u đườ c thá m vá n che o bá o chí , sáu khi đá thư sư du ng he t cá c Rándál, cư u pho ng vie n ná y đá bi trie u tá p rá bie n phá p khá c. - 24 -
25. trườ c to á. Rándál đá tư cho i, o ng giá i thí ch phá i lá trung lá p má chí nh lá thá i đo le n á n to i rá ng vie c buo c phá i đo i chá t trườ c to á se á nh á c. To á á n cá n cá c pho ng vie n tuye n the hườ ng đe n khá ná ng cu á o ng trong vie c lá m rá ng cá c cá u chuye n cu á ho lá co thá t”. tin ờ vu ng chie n sư vá án toá n cá nhá n bi đe Mo t vá n đe khá c co lie n quán lá thá m quye n do á ne u cá c nguo n tin coi o ng lá mo t nhá n cu á nhá chư c trá ch ve khá m xe t cá c vá n chư ng tie m tá ng. pho ng truye n tho ng. Vu Zurcher kiện Nhật Vá o thá ng 12/2002, To á phu c thá m đá co ng b|o Stanford (1978) lá mo t trườ ng hờ p To á nhá n mo t so đá c quye n đo i vờ i cá c pho ng á n To i cáo Hoá Ky đá chá t vá n thá m quye n vie n chie n tránh, ngáy cá khi cá c nguo n tin cu á cá c sy quán cá nh sá t đá thá m nhá p vá n cu á ho kho ng co n lá bí má t hoá c tho ng tin cu á pho ng mo t tờ bá o sinh vie n cu á trườ ng đá i ho đá đườ c co ng bo . Đá c quye n ná y xá c đi nh ho c vá ti ch thu như ng bư c á nh chưá co ng bo cá c nhá bá o chie n tránh lá “cá c cá nhá n đá ghi lá i xung đo t bá o lư c giư á cá nh sá t vờ i tư ng co thờ i kí đưá tin (hoá c đie u trá vờ i mu c như ng ngườ i bie u tí nh đá chie m đo ng be nh đí ch đưá tin) tư như ng khu vư c co xung đo t vie n trườ ng Đá i ho c Stánford. Má c du tờ bá o ve như ng vá n đe lie n quán tờ i cuo c xung đo t sinh vie n đá bie n luá n rá ng theo Tu chí nh á n đo ”. To á cu ng co ng nhá n rá ng đe thư c hie n thư nhá t cu á Hie n phá p Hoá Ky cá nh sá t co ng vie c cu á mí nh “cá c pho ng vie n chie n kho ng đườ c khá m xe t nời lá m vie c cu á tờ tránh phá i đườ c coi lá như ng quán sá t vie n bá o, song y kie n đá so cu á Thá m phá n To á á n đo c lá p hớn lá như ng nhá n chư ng trướ c to á. To i cáo Byron White cho rá ng cá c cờ quán Ne u kho ng, ho se phá i đo i má t vờ i cá c mo i đe bá o chí kho ng đườ c hườ ng qui che đá c bie t do á thườ ng xuye n hờn vá nghie m tro ng hờn theo Tu chí nh á n thư nhá t, má c du cá c cờ đo i vớ i sư án toá n cu á cá c nguo n tin vá cu á quán ná y đườ c bá o ve bờ i Tu chí nh á n thư tư chí nh bá n thá n ho ”. To á cu ng ne u ro , “Mư c đo kho i cá c há nh vi “thá m nhá p vá ti ch thu bá t bá o ve phá i ty le thuá n vờ i mư c đo nguy hie m hờ p ly ” như bá t kí phá p nhá n ná o khá c. má cá c nhá bá o co the phá i hư ng chi u trong Kho ng đo ng y , Thá m phá n To á á n To i cáo quá trí nh tá c nghie p”. Ve vie c buo c phá i đo i Potter Stewárt lá i vie t: chá t, to á cho rá ng be n rá trá t đo i há u to á phá i chư ng minh rá ng bá ng chư ng má pho ng vie n To i cho rá ng bá n thá n vie c cá nh sá t khá m đo co the cung cá p “co giá tri quán tro ng trư c xe t cá c cờ quán bá o chí đá á nh hườ ng đe n tie p đe xá c đi nh cá c vá n đe co t lo i cu á vu quye n tư do bá o chí . A nh hườ ng trư c tie p kie n” vá rá ng kho ng the lá y đườ c bá ng chư ng vá hie n nhie n lá no lá m giá n đoá n hoá t đo tư bá t kí mo t nguo n ná o khá c. đo ng cu á tớ bá o. Nhưng co n co á nh hướ ng khá c nghie m tro ng hờn gá y rá bờ i há nh Vu Rándál lá mo t trườ ng hờ p gá y tránh cá i. vi khá m xe t kho ng bá o trườ c cu á cá nh sá t Má c du hờn 30 cờ quán bá o chí quo c te đá đo i vớ i mo t cớ quán bá o chí : khá ná ng lo u ng ho quán đie m cu á Rándál, song Ed rá tho ng tin nhá n đườ c tư cá c nguo n tin Vulliámy, mo t nhá bá o ngườ i Anh, ngườ i má t vá dánh tí nh cu á như ng nguo n tin đo . cu ng đá tư ng đưá tin chie n tránh ờ Bosniá vá đá tư nguye n đo i chá t trong phie n to á xư Đá p lá i phá n quye t theo đá so ná y, Quo c ho i Milán Kovácevic, cho rá ng quán đie m cu á Hoá Ky đá bán há nh Luá t Bá o ve Quye n Rie ng Rándál lá sái. “Nguye n nhá n sá u xá trong thá i tư ná m 1980. Luá t ná y cá m cá c cờ quán cá nh đo phá n đo i cu á tớ Washington Post chính lá sá t cu á cá c báng lá n lie n báng kho ng đườ c quán đie m ve phá m chá t cu á cá c nhá bá o: sư ti ch thu tư lie u, sá n phá m bá o chí , háy tư lie u trung lá p,” o ng vie t. “To i tin rá ng co như ng cu á cá c cá nhá n co y đi nh co ng bo như ng tư thờ i đie m trong li ch sư sư trung lá p kho ng - 25 -
26. lie u đo rá co ng chu ng (ví du tư lie u cu á cá c nghie p bi coi lá phá m to i. Ở Bí, Luá t Bá o ve nhá bá o). Trườ ng hờ p ngoá i le lá như ng tá i Nguo n tin cu á Nhá bá o cu ng đe rá sư há n che lie u cá n thie t đe ngá n chá n tư vong hoá c tường tư đo i vờ i vie c theo do i cu ng như vie c thường tí ch nghie m tro ng háy tá i lie u khie u tí m cá ch ye u cá u tie t lo dánh tí nh cu á nguo n dá m tre em. Tường tư , vá o ná m 1995, To á tin má t. phu c thá m New Zeálánd cu ng qui đi nh rá ng No i to m lá i, há u như cá c nườ c đe u đo ng y vie c khá m xe t nời lá m vie c cu á cá c nhá bá o rá ng vie c bá o ve bí má t cu á cá c nhá bá o lá chí phu hờ p trong trườ ng hờ p ngoá i le khi đie u thie t ye u đe bá o đá m tí nh đo c lá p cu á ho . đie u đo cá n thie t đe thu c đá y cá c lớ i í ch co ng lí , vá ngáy cá trong cá c trườ ng hờ p ná y, vie c Quyền tiếp cận thông tin chính phủ khá m xe t phá i đườ c thư c hie n sáo cho kho ng á nh hườ ng đe n vie c co ng bo tho ng tin. Tá i sáo quye n tie p cá n cá c vá n kie n vá tho ng tin chí nh phu lá i co vái tro quán tro ng? Nhưng ờ như ng nời khá c tre n the giờ i, vie c khá m xe t cá c to á bá o die n rá khá thườ ng Vie c tie p cá n giu p đá m bá o trá ch nhie m xuye n. Ví du , vá o ná m 2004, U y bán Đo c lá p giá i trí nh cu á chí nh phu trườ c ngườ i dá n. Cho ng Thám nhu ng ờ Ho ng Ko ng đá xin 14 Mo t vi thá m phá n to á á n to i cáo cu á To á le nh khá m xe t cá c cờ quán bá o chí vá nhá á n To i cáo Hoá Ky đá vie t: cá c luá t ve tư rie ng cu á cá c nhá bá o. U y bán ná y muo n tí m do tho ng tin cho phe p dá n chu ng bie t ro hie u dánh tí nh cu á mo t ngườ i cung cá p te n “chí nh phu đáng lá m gí ” lu c ná y, vá cá nhá n chư ng cho cờ quán bá o chí . To á phu c như ng gí má chí nh phu đá lá m trong quá thá m đá phá n quye t rá ng cá c cuo c khá m xe t khư . Bá ng cá ch ná y, quye n tư do tie p cá n ná y lá co cờ sờ . tho ng tin cu á chí nh phu lá mo t co ng cu đá c lư c đe đá u tránh cho ng thám nhu ng Má c du To á á n chá u A u ve Nhá n quye n coi vá xá y dư ng lo ng tin cu á dá n chu ng. cá c cuo c khá m xe t to á bá o lá vi phá m Đie u 10 Co ng ườ c chá u A u ve Nhá n quye n, song nhie u Vie c tie p cá n cho phe p dá n chu ng truy cá p quo c giá chá u A u vá n cho phe p thư c hie n mo t so lườ ng kho ng lo cá c tho ng tin, do chu ng. A o vá Đư c lá hái trườ ng hờ p ngoá i le , chí nh phu thu thá p vá lưu trư - như ng khi To á A n Hie n phá p Đư c vá o ná m 2007 tho ng tin ná y thư c chá t đá đườ c chi trá phá n quye t rá ng cá c vu khá m xe t đá vi phá m bá ng tie n đo ng thue cu á ngườ i dá n. như ng hí nh thư c bá o ve tư do ngo n luá n hờ p Khi cá c nhá bá o co đườ c như ng ghi che p hie n. ná y, ho kho ng cá n phá i phu thuo c vá o sư Tư ná m 2001, cá c bo luá t cho ng khu ng bo tá i tu y hư ng cu á mo t nguo n tin trong chí nh nhie u nời tre n the giờ i cu ng đá mờ ro ng thá m phu đe đưá tin ve cá c hoá t đo ng vá cá c quye n cu á cá c cờ quán cá nh sá t vá tí nh bá o, há nh vi cu á chí nh phu ; ho co the bie t ro cho phe p ho nghe tro m cá c cuo c no i chuye n hờn như ng đo ng tie n thue đá đườ c chi quá đie n thoá i hoá c quá cá c phường tie n tie u rá sáo vá chí nh phu đá xá y dư ng vá tường tư khá c. Cá c luá t ná y tráo cho cá c nhá thư c thi chí nh sá ch như the ná o. bá o sư bá o ve như đo i vờ i như ng co ng dá n No i to m lá i, vie c tie p cá n tho ng tin chí nh phu khá c, kho ng nhie u hờn háy í t hờn. Tuy nhie n, cu á cá c nhá bá o lá co ng cu to i quán tro ng đe mo t so quo c giá đá cho phe p cá c cờ quán xá y dư ng vá duy trí ne n dá n chu . truye n tho ng đườ c hườ ng sư bá o ve đá c bie t. Ở Grudiá, vie c nghe tro m cá c cuo c đá m thoá i Nhie u hie p ườ c quo c te đá ne u ro chu trường cu á nhá bá o ví mu c đí ch tí m hie u bí má t nghe thu c đá y tí nh minh bá ch, cu the lá : - 26 -
27. Đie u 19 cu á cá Tuye n ngo n Toá n cá u ve phá n kho ng the tá ch rờ i cu á quye n tư do bá o Nhá n quye n lá n Co ng ườ c Quo c te ve cá c chí vá tư do ngo n luá n. Quye n Chí nh tri vá Dá n sư đe u đá m bá o Hờn 70 quo c giá khá c cu ng đá bán há nh cá c quye n đườ c tí m kie m, tie p nhá n vá chiá se qui đi nh phá p lí ve tư do tho ng tin. Cá c qui tho ng tin. Cá u chư ne u trong cá c đie u luá t đi nh ná y đướ c xá c lá p vư ng chá c ớ chá u  u, ná y đá toá t le n há m y ve quye n tư do chá u My , í t vư ng chá c hờn ờ chá u A , Trung tho ng tin. Đo ng vá chá u Phi. Nhưng chá c chá n xu the Đie u 9 Co ng ướ c Lie n hie p chá u Phi (ÂU) hie n ná y lá tie n tờ i sư minh bá ch lờ n hờn cu á ve Pho ng cho ng Thám nhu ng, mo t hie p cá c chí nh phu tre n toá n the giờ i. ườ c đườ c kí ke t bờ i 40 trong so 53 nườ c thá nh vie n AU, đá ne u ro , “Mo i quo c giá Các đạo luật về tự do thông tin thá nh vie n cu á lie n hie p phá i tho ng quá Há u he t cá c đá o luá t ve tư do tho ng tin đe u co cá c đie u luá t vá cá c bie n phá p khá c nhá m cá c nguye n tá c vá đá c tí nh gio ng nháu. Nhie u đá m bá o vie c thư c thi co hie u quá quye n bo luá t mờ i đá y cu ng chi u á nh hườ ng cu á tie p cá n bá t kí tho ng tin ná o phu c vu cho Luá t Tư do Tho ng tin Lie n báng cu á Hoá Ky cuo c đá u tránh cho ng thám nhu ng vá cá c (FOIA), ví the chu ng to i se sư du ng luá t ná y vá n đe co lie n quán”. lá m ví du . To chư c Cá c nườ c chá u My , Hie n chường To ng tho ng Lyndon B. Johnson đá kí FOIA vá o Nhá n quye n A rá p, vá nhie u hie p ườ c, ngá y 4/7/1966. Má c du chí máng te n Đá o co ng ườ c, tho á ườ c, cu ng như cá c tuye n luá t Tư do Tho ng tin, nhưng luá t ná y tre n bo khá c cu ng co ng nhá n tư do tho ng tin thư c te kho ng chí qui đi nh ve quye n tie p cá n như lá quye n cờ bá n cu á con ngườ i. thông tin. Má hờn the , no qui đi nh há ng loá t Nhưng thư c te thườ ng bá t cá p so vờ i cá c quye n tie p cá n cá c ho sờ hie n co , bá ng giá y tuye n bo . Mo t vá i quo c giá tư quye t đi nh ho háy tre n đí á so cu á cá c cờ quán há nh phá p, se thư c thi như ng nguye n tá c quo c te ná y cá c bo , cá c u y bán đie u tie t vá cá c tá p đoá n do theo cá ch rie ng. Cá c nhá bá o đo i khi vá n gá p chí nh phu kie m soá t. Trong so đo co cá c cờ kho khá n trong vie c thư c hie n quye n tư do quán như: Bo Ngoá i giáo, Bo Quo c pho ng, Bo tho ng tin cu á ho . Tư phá p, Cu c Đie u trá Lie n báng, Cu c Tí nh bá o Trung ường, vá nhie u cờ quán khá c. Tư do tho ng tin lá quye n hờ p hie n tá i khoá ng Kho ng gio ng như cá c luá t ờ nhie u quo c giá 80 quo c giá tre n the giờ i. Luá t Bá o chí 1766 khá c như Ailen, FOIA kho ng ne u te n tư ng cờ cu á Thu y Đie n đườ c coi lá bo luá t đá u tie n ve quán theo dánh sá ch, cu ng kho ng loá i trư cá c tư do tho ng tin. Bo Luá t ná y ná m trong Hie n cờ quán phu trá ch cá c vá n đe án ninh vá tí nh phá p Thu y Đie n, thá m chí mo t vá i bá n hie n bá o như ờ Vường quo c Anh. Tuy nhie n, FOIA phá p co trườ c thờ i gián ná y cu ng đá đe cá p cu á Hoá Ky kho ng qui đi nh ve tư do truy cá p đe n quye n đướ c chiá se tho ng tin. Nhie u ne n tho ng tin cu á cá c cờ quán lá p phá p vá cá c cờ dá n chu đáng phá t trie n ờ Trung vá Đo ng A u quán tư phá p cu á chí nh phu . Vie c truy cá p vá chá u My Lá tinh cu ng đưá quye n tư do tho ng tin cu á cá c cờ quán há nh phá p cá p tho ng tin vá o hie n phá p mờ i cu á ho . Thá m chí báng vá cá p đi á phường đườ c qui đi nh trong ngáy cá khi hie n phá p kho ng đe cá p đe n vá n cá c luá t ve co ng khái tho ng tin cu á chí nh phu đe ná y thí To á á n cá p cáo nhá t cu á nhie u cá p báng cu á tư ng báng. nườ c như Há n Quo c, Nhá t Bá n vá Isráel cu ng coi quye n tie p cá n tho ng tin chí nh phu lá mo t Ở Hoá Ky , cu ng như ờ há u he t cá c nườ c tre n the giờ i, bá t kí ái cu ng co the ye u cá u đườ c - 27 -
28. tie p cá n tho ng tin theo FOIA. Kho ng cá n phá i mo t bư c thư đờn giá n gư i tờ i cá n bo FOIA lá co ng dá n My háy co tư cá ch thườ ng tru ờ phu trá ch, trong đo mo tá tho ng tin muo n Hoá Ky , quye n truy cá p tho ng tin dá nh cho truy cá p. Há u he t cá c vá n pho ng ná y đe u sá n tá t cá mo i ngườ i, kho ng cư gí cá c nhá bá o. lo ng chá p nhá n ye u cá u quá vá n bá n hoá c thư Ngườ i co nhu cá u truy cá p tho ng tin đườ c đie n tư . khuye n khí ch sư du ng pho ng đo c cu á chí nh Tuy nhie n, du co ng nhá n quye n truy cá p phu , du lá pho ng đo c hư u hí nh háy pho ng đo c tho ng tin song gá n như tá t cá cá c luá t ve tư á o, đe co the tư do truy cá p cá c tho ng tin đá do tho ng tin đe u qui đi nh cá c trườ ng hờ p đướ c co ng bo theo sá ng kie n E-FOIÂ, háy ngoá i le - như ng loá i tho ng tin má mo t cờ tho ng tin đá đườ c cung cá p cho như ng ye u quán co the kho ng co ng bo . FOIA cu á Hoá Ky cá u FOIA trườ c đo . Như ng ngườ i co nhu cá u qui đi nh chí n trườ ng hờ p ngoá i le má cá c cu ng đườ c mờ i lie n he vờ i cá n bo FOIA cu á cờ đie u khoá n cu á đá o luá t vá hướ ng dá n cu á Bo quán lie n quán đe thá o luá n quá ve như ng Tư phá p xá c đi nh chí n trườ ng hờ p đo cá n tho ng tin co sá n trườ c khi đie n phie u ye u cá u đướ c die n giá i theo nghí á he p: truy cá p chí nh thư c. Ở Hoá Ky , kho ng cá n phá i co mo t loá i phie u ye u cá u đá c bie t cho An ninh quo c giá vie c truy cá p tho ng tin theo FOIA má chí cá n Cá c qui đi nh/tho ng le no i bo cu á cờ quán Cá c co ng vá n no i bo cu á cờ quán (tá i lie u lá m vie c, cá c bá o cá o, cá c nghie n cư u đướ c soá n đe phu c vu tie n trí nh rá quye t đi nh cu á cớ quán) Cá c bí má t thường má i Như ng tá i lie u đườ c ye u cá u bá o má t bờ i cá c đá o luá t lie n báng khá c Mo t so tá i lie u ve thư c thi phá p luá t Tá i lie u ngá n há ng Dư lie u ve gie ng dá u mo vá khí đo t Cá c tá i lie u chư á đư ng tho ng tin má ne u tie t lo thí co the xá m phá m trá i phe p đờ i so ng rie ng tư cu á ngườ i khá c. Há u he t cá c trườ ng hờ p ngoá i le ná y đe u kho ng bá t buo c. Cá c cờ quán co the vá n co ng bo tho ng tin ne u ho cho rá ng lờ i í ch cho co ng Phía trên: Ngày 21/1/2009, Tổng thống Hoa Kỳ đo ng trong vie c đướ c bie t tho ng tin ná y lớ n Barack Obama kí 5 sắc lệnh của chính phủ, yêu cầu việc tuân thủ các qui định nghiêm ngặt mới trong hờn bá t kí to n thá t ná o. Ho phá i sá n sá ng giá i Luật Tự do Thông tin. Trong bản thông báo ra ngày thí ch ve bá t kí trườ ng hờ p ngoá i le ná o vá chí hôm đó, Tổng thống Obama đã viết: “Chính phủ không được phép giữ kín thông tin chỉ bởi vì các giư lá i phá n tho ng tin ngoá i le nhưng vá n quan chức nhà nước có thể gặp phiền phức khi phá i co ng bo cá c no i dung co n lá i trong vá n thông tin được tiết lộ, hay vì nhiều sai lầm hoặc thất bại có thể bị phanh phui, hay vì nỗi e sợ mơ hồ bá n đườ c ho i. Mư c đo cá n thie t cu á vie c co ng không căn cứ”. bo tho ng tin trong cá c trườ ng hờ p ngoá i le co - 28 -
29. the tháy đo i theo thờ i gián. Đo i vờ i trườ ng cá p cá c ho sờ tí nh bá o vá ve vie c thư c thi hờ p cá c ho sờ má t, ngườ i ye u cá u co the phá p luá t. Vá ví chí nh phu thu thá p nhie u khie u ná i le n u y bán rá soá t đá c bie t đe u y tho ng tin co the xá c đi nh dánh tí nh cá c cá bán ná y xá c đi nh lie u mo t ho sờ trườ c đá y nhá n, ne n cá c cờ quán thườ ng vie n dá n lí do thuo c loá i má t náy co the đườ c co ng bo háy “ngoá i le lie n quán đe n bí má t cá nhá n” đe tư kho ng. Ở mo t vá i nườ c tre n the giờ i, má c du cho i cung cá p tho ng tin. Như ng trườ ng hờ p kho ng phá i tá i Hoá Ky , luá t ve truy cá p tho ng ngoá i le ná y đo i khi mờ ho vá kho die n giá i, tin báo go m cá như ng qui đi nh cu the cá m vá xu hườ ng chung cu á cá c cờ quán co cá c ho vie c tư cho i cung cá p mo t so loá i tho ng tin sờ ná y lá kho ng co ng bo ne u co nghi ngờ . nhá t đi nh. Ngườ i co ye u cá u truy cá p tho ng tin nhưng bi Má c du Hoá Ky kho ng co đá o luá t ná o ve bí tư cho i co quye n khie u ná i. Theo FOIA, vá ờ má t tho ng tin như nhie u quo c giá khá c tre n há u he t cá c nườ c, ngườ i đo se bá t đá u bá ng the giờ i, song cá c tá i lie u đườ c xe p loá i má t vie c đe nghi cờ quán đo xem xe t lá i trong no i theo sá c le nh cu á to ng tho ng vá n co the đườ c bo . Vie c ná y đo i khi cu ng – nhưng kho ng phá i giư lá i, kho ng co ng bo . Trong bo i cá nh sáu sư lá luo n luo n – dá n đe n vie c co ng bo vá n bá n kie n ngá y 11/9, vie c đưá nhie u loá i tho ng tin đá đướ c ye u cá u. Bướ c tie p theo lá khie u ná i thá nh tho ng tin má t đá giá tá ng tre n phá m vi đe đướ c xem xe t lá i tư be n ngoá i. Ở Hoá Ky , gá n như toá n the giờ i. Đie u ná y đá t rá như ng đie u ná y co nghí á lá đe đớn kie n le n to á á n rá o cá n mờ i đo i vờ i cá c co ng dá n muo n truy lie n báng cá p quá n, vá ne u cá n thie t thí kie n Phía trên: Quân nhân Mỹ Ron Ridenhour, người chịu trách nhiệm chính trong việc công bố thông tin về cuộc thảm sát Mỹ Lai năm 1968 thông qua việc thu thập các nhân chứng tại chỗ và gửi thư cho 30 đại biểu Quốc hội cùng với các quan chức Lầu Năm Góc. Sau này, Ridenhour đã trở thành một nhà báo điều tra. - 29 -
30. tie p le n to á phu c thá m vá cuo i cu ng lá To á á n Ky ) thu phí lưu trư , bá t ke dung lườ ng vá To i cáo. Tá i cá c quo c giá khá c, vá tá i mo t vá i phá m vi cu á tho ng tin đườ c ye u cá u. Cá c báng ờ Hoá Ky , ngườ i ye u cá u truy cá p tho ng nườ c khá c lá i ye u cá u trá phí há nh chí nh, báo tin co the khie u kie n le n thánh trá nhá nườ c go m chi phí cho thờ i gián tí m kie m, xo á cá c ve tư do tho ng tin, le n mo t to á á n đo c lá p tho ng tin thuo c cá c trườ ng hờ p ngoá i le , sáo hoá c le n u y bán tho ng tin. Ngáy cá trong cá c chu p. Theo FOIA cu á Hoá Ky , mo t so ngườ i khu vư c thá m quye n đo , vá n co the đe nghi ye u cá u truy cá p tho ng tin, ke cá co ng chu ng đướ c xem xe t lá n cuo i tá i cá c to á á n quo c giá. háy giờ i bá o chí , co the đườ c mie n toá n bo hoá c mo t phá n phí , song như ng ngườ i ne u Mo t ngườ i khie u ná i thá nh co ng kho ng ye u cá u co tí nh chá t thường má i (kho ng ke như ng co the đườ c truy cá p tho ng tin má co n giờ i truye n tho ng) đe u phá i trá toá n bo cá c đướ c bo i hoá n chi phí thue luá t sư. Ở mo t so phí đườ c á p du ng. Mư c phí do cờ quán cung báng tá i Hoá Ky , vá ờ nhie u nườ c, to á á n co cá p tho ng tin quye t đi nh dư á tre n bá ng phí the phá t cá c cờ quán chí nh phu vá cá c vie n theo luá t đi nh. chư c cá n trờ vo lí vie c truy cá p tho ng tin vá vi phá m luá t tư do tho ng tin. Cá c á n phá t ná y co Cá c đá o luá t ve tư do tho ng tin tá o rá suy nghí the bá ng tie n vá trong mo t so trườ ng hờ p rá ng co ng chu ng má c nhie n đườ c truy cá p hie m hoi co the dườ i hí nh thư c bo tu ne u tho ng tin. Vie c co ng bo tho ng tin theo FOIA há nh vi vi phá m đá c bie t nghie m tro ng. đá tá o sư c má nh cho cá c nhá bá o vie t ne n há ng nghí n cá u chuye n, trong đo co như ng Ngáy cá ờ như ng nời luá t phá p ye u cá u phá i tin, bá i lá m be má t chí nh phu Hoá Ky . Co the co ng bo tho ng tin, như ng thu tu c há nh chí nh ke đe n loá t pho ng sư ve cuo c thá m sá t My Lái co ng ke nh, sư thie u tho n nguo n lư c háy sư ná m 1968 ờ Vie t Nám cho đe n như ng cá u phi hie u quá trong vá n há nh co the gá y rá trí chuye n ve cá c cờ sờ che bie n thư c phá m hoá n. Há u he t cá c bo luá t ve tư do tho ng tin kho ng ve sinh, tư chuye n cá c nhá thá u quo c đe u đá t rá mo t thớ i há n ngá n cho vie c trá lớ i pho ng bi đo i giá cho đe n lá m vie c ờ như ng bán đá u song cu ng cho phe p co the m thờ i nời nguy hie m nhá t nườ c My . Thá m chí cá cá c gián đe xư ly như ng ye u cá u phư c tá p. Ở Hoá cá u chuye n ve cá c vá t the báy lá (UFO) cu ng Ky , to chư c Lưu trư An ninh Quo c giá, mo t to đướ c vie t rá dư á tre n tho ng tin co đướ c nhớ chư c tư nhá n chuye n tie n há nh nghie n cư u ve FOIA. Đie u cá n thie t duy nhá t đo lá sư quye t chí nh sá ch truy cá p tho ng tin đá bá o cá o vá o tá m sư du ng cá c tho ng tin đo mo t cá ch co í ch. ná m 2007 rá ng đờn đe nghi truy cá p tho ng tin theo FOIA lá u nhá t má vá n chưá đườ c giá i Tiếp cận các hồ sơ tố tụng tại tòa án quye t lá mo t lá đờn đá chờ 20 ná m náy, má c du nhie u đờn đe nghi khá c đá đườ c giá i quye t Cá c hoá t đo ng chí nh thư c cu á ngá nh tư phá p nhánh hờn rá t nhie u. Trong mo t so trườ ng thườ ng co á nh hườ ng sá u ro ng vá lá mo i hờ p, ví du khi mo t nhá bá o chí rá đườ c lờ i í ch quán tá m lờ n cu á co ng chu ng. Khi cá c nhá cu á co ng chu ng lờ n đe n mư c ná o ne u tho ng bá o co ng bo tho ng tin ve cá c vu á n ờ to á, đie u tin đườ c co ng bo ngáy, ngườ i ye u cá u truy ná y co the gá y rá mo i quán he thu đi ch. Đờn cá p tho ng tin co the đườ c ưu tie n xe t đờn giá n lá cá c nhá bá o thườ ng muo n co ng bo nhánh. như ng tho ng tin má luá t sư vá thá m phá n muo n giư kí n. Cá c cờ quán co quye n đo i ngườ i ne u ye u cá u phá i trá phí , ngáy cá khi ho kho ng cung cá p Há u he t cá c nườ c tre n the giờ i í t nhá t đe u đướ c tá t cá cá c tho ng tin ye u cá u. Mo t vá i ngá m hie u rá ng ho sờ to á á n phá i đườ c co ng nườ c tre n the giờ i (má c du kho ng phá i lá Hoá bo vờ i bá o chí vá co ng chu ng, song vá n co - 30 -
31. mo t vá i há n che nhá t đi nh. Đie u 6 Co ng ườ c hoá c kho ng xe t xư co ng khái, thá m phá n phu Chá u A u ve Nhá n quye n ghi ro : trá ch vie c xe t xư phá i cá n nhá c mo i phường á n tháy the vá phá i đá m bá o rá ng vie c xư kí n Trong quá trí nh xá c đi nh cá c quye n vá lá mo t bie n phá p hư u hie u. Ngoá i rá, mo i nghí á vu dá n sư hoá c bá t kí to i dánh hí nh phie n xư kí n đe u chí đườ c tie n há nh ờ mư c sư ná o cho ng lá i mí nh, bá t kí ái cu ng co đo to i thie u, trong phá m vi há n he p nhá t vá quye n đườ c nghe tho ng tin chí nh xá c vá trong thờ i gián ngá n nhá t. co ng khái tá i mo t thờ i đie m thí ch hờ p vá bờ i mo t to chư c đo c lá p đườ c luá t phá p Mo t vá i nườ c tre n the giờ i, ví du như Thu y qui đi nh. Phá n quye t phá i co ng khái, Đie n vá Tá y Bán Nhá, cu ng cá c quo c giá khá c, nhưng bá o chí vá co ng chu ng co the cu ng đưá rá như ng qui đi nh hie n phá p tường kho ng đườ c tie p cá n toá n bo hoá c mo t tư đá m bá o mo i thu tu c to á á n phá i đườ c tie n phá n quá trí nh xe t xư ví lờ i í ch đá o đư c, há nh co ng khái. Tuy nhie n, vá n ná y sinh cá u trá t tư xá ho i háy án ninh quo c giá trong ho i lie n quán đe n cá c hính thư c há n che mo t xá ho i dá n chu , nời má lờ i í ch cu á như ng vá n đe má bá o giờ i co the co ng bo ngườ i vi thá nh nie n háy sư bá o ve đờ i trong cá c vu á n treo vá cá c vu á n đáng trong so ng rie ng tư cu á cá c be n đo i ho i như vá y, quá trí nh xe t xư . hoá c trong như ng trườ ng hờ p thư c sư cá n thie t theo quán đie m cu á to á á n trong Các hình thức hạn chế trước khi xuất bản như ng hoá n cá nh đá c bie t khi má vie c và lệnh ngừng xuất bản co ng bo tho ng tin co the á nh hườ ng đe n Ở Hoá Ky , truye n tho ng má nh me cho ng lá i co ng lí . hí nh thư c há n che trườ c khi xuá t bá n khie n Tá i cá c nườ c theo tho ng luá t, truye n tho ng cho gá n như kho ng the thuye t phu c đườ c to á Anglo – Sáxon tư thờ i Mágná Cártá (1297) đá á n bán le nh ngư ng xuá t bá n đo i vờ i bá o chí . cho rá ng vie c xe t xư phá i co ng khái đe bá o ve Há u như cá c le nh há n che xuá t bá n thườ ng quye n cu á bi đờn vá đá m bá o trá ch nhie m chí đườ c giờ i há n đo i vờ i cá c quán chư c to á giá i trí nh. Đá c bie t, ờ Hoá Ky , há ng loá t cá c vu á n vá như ng ngườ i thám giá vu xe t xư . Cá c á n ờ To á á n To i cáo tư ná m 1980 đá co ng to á á n thườ ng cho rá ng vie c co ng bo tho ng nhá n cá quye n đườ c xe t xư co ng bá ng vá tin hờ p phá p cu á bá o giờ i ve cá c phie n to á lá co ng khái cu á bi đờn do Tu chí nh á n thư sá u hoá n toá n hờ p phá p, ví vá y kho ng the bi há n cu á Hie n phá p qui đi nh lá n quye n thám dư che , du tho ng tin đo co bá t nguo n tư trong cu á bá o chí vá co ng chu ng tá i cá c phie n to á háy ngoá i pho ng xư á n. To á á n To i cáo cu ng do Tu chí nh á n thư nhá t cu á Hie n phá p qui qui đi nh vá o ná m 1976 rá ng le nh ngư ng xuá t đi nh. Nhie u to á á n cu ng co ng nhá n quye n tie p bá n chí đườ c phe p khi á n phá m co the “gá y rá cá n ho sờ to á á n. mo i nguy há i hie n hư u vá ro rá ng” đo i vờ i tie n trí nh xư á n. Ví lí do ná y, cá c nhá bá o ờ Nhưng To á á n To i cáo cu ng qui đi nh rá ng Hoá Ky há u như kho ng báo giờ lá đo i tườ ng quye n ná y bi tườ c bo trong trườ ng hờ p lờ i cu á le nh cá m co ng bo tho ng tin vá ho gá n như í ch đá c bie t cu á báng hoá c lie n báng bi xá m luo n giá nh phá n thá ng khi ho kie n lá i như ng há i. Qui đi nh ná y cu ng đe do á quye n đườ c xe t le nh cá m đá đườ c đưá rá. xư co ng bá ng cu á cá c bi đờn hí nh sư , đo ng thờ i cu ng lá m to n thường nhu cá u bá o ve sư Trườ ng hờ p ngoá i le hie m hoi xuá t hie n vá o rie ng tư cu á mo t nhá n chư ng cu the hoá c cu á ná m 2003. Vá n đo ng vie n bo ng ro nhá nghe ná n nhá n trong quá trí nh xư á n. Tuy nhie n, Kobe Bryánt đá bi buo c to i hie p dá m vá phá i trườ c khi quye t đi nh kho ng co ng bo tho ng tin há u to á ờ báng Colorádo. Thư kí to á á n đá vo - 31 -
32. tí nh gư i quá thư đie n tư bá n ghi che p toá n bo bá t hoá c bi buo c to i cho đe n khi ke t á n, cá c phie n đie u trá n kí n trườ c khi xe t xư tá i to á nhá bá o ờ hái quo c giá ná y co the thám dư cho 7 to chư c truye n tho ng. Trong tá i lie u ná y phie n to á song ho chí đườ c đưá tin trong mo t co te n cu á ná n nhá n, tho ng tin le rá phá i đườ c khuo n kho nhá t đi nh. Ở cá c quo c giá khá c, cá c giư kí n theo luá t bá o ve ná n nhá n cá c vu hie p qui đi nh phá p lí trong luá t dá n sư vá luá t hí nh dá m cu á Colorádo. sư thườ ng chí ro như ng loá i tho ng tin ná o co the hoá c kho ng the đườ c co ng bo . Cá c há n Khi phá t hie n rá sái so t ná y, thá m phá n phu che chung báo go m dánh tí nh cu á ná n nhá n, trá ch vie c xe t xư đá rá le nh cho cá c to chư c chi tie t giá đí nh trong vu li di hoá c thu tu c truye n tho ng ná y “xo á vá hu y bo toá n bo cá c chá m so c con cá i, háy chi tie t ve tie n á n tie n tá i lie u vá kho ng đườ c co ng bo bá t kí no i sư cu á bi đờn. Ở mo t vá i nườ c tre n the giờ i dung ná o, ne u kho ng chí nh cá c to chư c như Thu y Đie n, nời luá t phá p kho ng qui đi nh truye n tho ng ná y se phá i há u to á”. Má c du gí ve đie u ná y, chí nh như ng qui đi nh đá o đư c mo t vá i cờ quán phá p luá t Hoá Ky cho rá ng nghe bá o lá i cho rá ng kho ng đườ c đe lo dánh cá c nhá bá o co the co ng khái tư cho i tuá n thu tí nh cu á bi đờn trư trườ ng hờ p “lờ i í ch hie n cá c le nh ngư ng co ng bo tho ng tin bá t hờ p nhie n cu á co ng chu ng đo i ho i như vá y”. hie n, nhưng trong trườ ng hờ p ná y, cá c to chư c truye n tho ng lá i ngáy lá p tư c đá khá ng Máy quay trong phòng xử án cá o le nh ngư ng co ng bo tho ng tin le n to á á n cáo nhá t báng. To á á n To i cáo Colorádo đá Cá c má y quáy đá t trong pho ng xư á n khie n quye t đi nh rá ng vie c bá o ve quye n rie ng tư co ng chu ng đườ c tie p cá n tho ng tin chí nh xá c cu á nguye n đờn vá duy trí khá ná ng to tu ng hờn nhưng đá y lá i cu ng lá mo t vá n đe gá y cá c vu vie c lá m du ng tí nh du c trong tường lái cá ng thá ng ờ nhie u nườ c tre n the giờ i. Vie c lá đo ng lư c quán tro ng đe to á á n báng rá đưá hí nh á nh ve phie n toá n xe t xư O. J. quye t đi nh ná y. Cá c thá m phá n to á á n to i cáo Simpson vờ i to i dánh gie t ngườ i ná m 1995 ờ – như ng ngườ i kho ng đo ng y vờ i vie c ná y – Cáliforniá tie p tu c gá y á nh hườ ng tờ i cá c cho rá ng cá c to chư c truye n tho ng kho ng vi thá m phá n vá cá c nhá lá m chí nh sá ch ờ khá p phá m phá p luá t, ho no i: “Vie c bá o ve tho ng nời tre n the giờ i. Ho coi đá y lá mo t ví du đie n tin ná m trong tá m kie m soá t cu á chí nh phu lá hí nh cho thá y vie c cho phe p sư du ng má y trá ch nhie m cu á chí nh phu chư kho ng phá i quáy trong pho ng xư á n đá hu y hoá i quye n cu á giờ i truye n tho ng”. Đie u mí á mái lá chí đướ c xe t xư co ng bá ng – má c du Simpson đá trong mo t thờ i gián ngá n, thá m chí nhie u đướ c thá bo ng. Mo i quán ngá i cho rá ng cá c tho ng tin hờn, báo go m cá ho cu á ná n nhá n, má y quáy se lá m giá n đoá n quá trí nh xe t xư , đá đướ c co ng bo tre n Internet. Thá m phá n đá lá m cá c nhá n chư ng e ngá i, khie n cá c luá t sư cho co ng bo há u he t cá c tá i lie u vu á n vá giờ i há nh xư kho ng phu hờ p lá nguye n nhá n truye n tho ng đá ru t lá i đờn khá ng cá o cu á ho khie n cho phường tie n truye n tho ng đie n tư le n To á á n To i cáo Hoá Ky . ná y kho ng đườ c phe p xuá t hie n ờ nhie u pho ng xư á n. Tuy nhie n, má y quáy vá n đườ c Ngườ c lá i, cá c thá m phá n ờ Vường quo c Anh phe p tá c nghie p ờ nhie u to á sờ thá m cá p vá Cánáđá co quye n lư c lờ n hờn đo i vờ i vie c báng vá ờ to á phu c thá m cá p cáo nhá t tá i xuá t bá n hoá c co ng bo tá i lie u má ho cho rá ng nhie u nườ c tre n the giờ i, nhưng chưá đườ c co the “gá y rá nguy cờ khie n vie c xư á n co the cho phe p tá i To á á n To i cáo Hoá Ky . Vá o ná m bi cá n trờ hoá c á nh hườ ng nghie m tro ng, vá 2000, mo t bá o cá o cu á To á á n Hí nh sư Quo c đo i vớ i vie c kie m soá t há nh vi cu á bá t kí ái co te ve Nám Tư đá ke t luá n rá ng má y quáy ờ y đi nh “cán thie p vá o quá trí nh xư á n du pho ng xư á n kho ng á nh hườ ng đá ng ke tờ i kho ng co y ”. He quá lá tư khi ke tí nh nghi bi - 32 -
33. há nh vi cu á như ng ngườ i thám giá vá đá giu p To á á n To i cáo Hoá Ky lá n đá u tie n phá i bá n cung cá p tho ng tin chí nh xá c, đá y đu ve quá khoá n vờ i cá u ho i lie u co á p du ng Tu chí nh á n trí nh xe t xư . Bá o cá o cu ng cho rá ng má y quáy thư nhá t cu á Hie n phá p đo i vờ i cá c há nh vi co the tho ng tin cho co ng đo ng quo c te ve phí bá ng háy kho ng lá trong vu Thời b|o New co ng vie c xe t xư , thu c đá y tí nh minh bá ch vá York kiện Sullivan (1964). Vu kie n ná y xá y rá co ng bá ng cu á he tho ng tư phá p. Bá o cá o sáu khi tờ bá o cho đá ng mo t bá i xá luá n phá i cu ng đưá rá đe xuá t rá ng cá c phie n xư quo c trá tie n như quá ng cá o, bá i vie t phá n đo i cá ch te khá c ne n ho c theo tie n le ná y. cá nh sá t đo i xư vờ i như ng ngườ i vá n đo ng nhá n quye n ờ Montgomery, báng Alábámá. Quyền chỉ trích các quan chức chính phủ Má c du bá i vie t ná y kho ng ne u te n cá nh sá t và các nhân vật của công chúng trườ ng thá nh pho , L.B. Sulliáván, ngườ i đư ng Cá c nhá bá o thườ ng háy đưá tin ve há nh vi đá u sớ cá nh sá t đi á phướng, nhưng o ng ná y cu á cá c quán chư c chí nh phu vá như ng nhá n đá khớ i kie n, cho rá ng bá i vie t đá co như ng vá t no i tie ng. Nhưng đie u trờ tre u lá mo t cá u sái sư thá t vá lá m to n há i dánh tie ng cu á ngườ i cá ng co quye n lư c vá dánh tie ng xá ho i o ng. O ng đá đườ c bo i thườ ng dánh dư tri giá cáo báo nhie u thí lá i cá ng de trờ thá nh đo i 500.000 đo lá My . tườ ng bi chí trí ch bá y nhie u. Trong quá trí nh To á á n To i cáo Hoá Ky đá tuye n hu y phá n tá c nghie p, nhie u pho ng vie n đá phá i đo i má t quye t ná y. Vờ i quye t đi nh cu á Thá m phá n vờ i cá c vu kie n ví đá đưá tin sái le ch lá m xá m Williám Brennán dư á tre n y kie n đá so , To á há i dánh dư cu á cá c cá nhá n. á n nhá n đi nh rá ng “cá c cuo c tránh cá i ve cá c Há nh đo ng phí bá ng no i chung đườ c đi nh vá n đe co ng co ng kho ng đá ng bi ngá n cá m, nghí á lá vie c no i sái háy no i xá u vờ i be n thư cá n phá i má nh me vá cờ i mờ ”, đo ng thờ i lá n bá ve mo t cá nhá n khá c vá đie u đo co the lá m đá u tie n To á á n co ng nhá n rá ng Tu chí nh á n to n há i thánh dánh cu á đo i tườ ng. Ở há u he t thư nhá t cu á Hie n phá p – tuy thá t lá nghi ch ly cá c nườ c, vie c kie n ngườ i co há nh đo ng phí – phá i bá o ve mo t so phá t ngo n sái le ch nhá m bá ng thuo c loá i vu vie c dá n sư , đe đo i mo t khí ch le như ng lờ i no i thá t trong cá c vá n đe khoá n tie n bo i thườ ng dánh dư cho ngườ i bi co tá m quán tro ng đo i vờ i co ng đo ng. Ví vá y, phí bá ng. kho ng quán chư c ná o co the khờ i kie n mo t há nh vi phí bá ng ne u như kho ng chư ng minh Ví quye n đườ c bá o ve thánh dánh lá mo t đướ c như ng lớ i phá t ngo n nhá m vá o o ng tá lá quye n quán tro ng má c du kho ng phá i lá mo t “co y vie t sái le ch má c du bie t như vá y, hoá c quye n cá n bá n, ne n cá c co ng ườ c vá cá c hie p ngườ i vie t cá u thá kho ng cá n bie t sư vie c co ườ c quo c te thườ ng kho ng coi cá c vu kie n đu ng như vá y háy kho ng”. Trong cá c vu kie n há nh vi phí bá ng nhất thiết lá vi phá m quye n sáu đo , To á á n cu ng đá á p du ng cá ch tie p cá n tư do ngo n luá n vá quye n đườ c bie t cu á co ng ná y đo i vờ i cá c vu do như ng nhá n vá t co tie ng chu ng. Đie u 19 cu á Co ng ườ c Quo c te ve cá c tá m khờ i kie n. Quye n chí nh tri vá quye n dá n sư đá ghi ro : Trong cá c vu kie n lie n quán đe n cá c cá nhá n Vie c thư c thi cá c quye n đi ke m vờ i cá c bí nh thườ ng (kho ng phá i lá quán chư c chí nh trá ch nhie m vá nghí á vu . Do đo vie c thư c phu hoá c cá c nhá n vá t dánh tie ng), To á á n hie n quye n co the phá i chi u mo t so há n cho phe p mo i báng đưá rá chuá n mư c rie ng che nhá t đi nh, nhưng như ng há n che ná y cu á mí nh. To á á n cu ng co ng nhá n lờ i í ch hờ p phá i đườ c qui đi nh bờ i phá p luá t vá cá n phá p cu á chí nh phu trong vie c cho phe p cá c thie t nhá m to n tro ng quye n vá danh cá nhá n đườ c đo i bo i thườ ng khi như ng tiếng của người kh|c [nhá n má nh]. tho ng tin sái le ch đườ c đá ng tá i lá m ho ng - 33 -
34. dánh tie ng cu á ho . Nhưng ngáy cá trong mo t quán chư c chí nh phu thí đườ c phe p lá m như ng trườ ng hờ p ná y, To á á n To i cáo cu ng như vá y. ye u cá u í t nhá t be n nguye n đờn phá i chư ng Giá đi nh rá ng mo t ngườ i khờ i kie n tuye n bo minh đườ c nhá xuá t bá n đá cá u thá , má đie u vá chư ng minh đườ c ye u to phí bá ng, thườ ng ná y lá i cho phe p cá c nhá bá o đườ c má c mo t thí ngườ i đo se đo i tie n bo i thườ ng. Má c du so sái lá m “co thie n y ”. trong mo t so hoá n cá nh dánh tie ng đườ c coi Cá c nhá bá o co nhie u đá c quye n vá đườ c bá o lá đá bi á nh hườ ng, chá ng há n như khi co mo t ve trườ c như ng lờ i buo c to i phí bá ng, du đo lá phá t ngo n sái sư thá t rá ng ái đo đá phá m to i, tư như ng nhá n vá t kho ng thuo c giờ i chư c sá c. song trong há u he t cá c trườ ng hờ p ngườ i Tá t nhie n sư thá t chí nh lá phường thư c khờ i kie n phá i co nghí á vu chư ng minh rá ng pho ng ve tuye t đo i cu á ho . Đá c quye n đườ c ngườ i đo thư c te đá phá i chi u to n há i do phá t đưá tin hớ p ly cho phe p cá c pho ng vie n đướ c ngo n ná y gá y rá. Nhie u nườ c tre n the giờ i cho đá ng lá i cá c tá i lie u cu á chí nh phu má kho ng phe p ngườ i khờ i kie n đườ c nhá n bo i thườ ng phá i chi u trá ch nhie m, ke cá cá c bá n á n cu á đo i vớ i như ng khoá n tie n cu the má ngướ i đo to á, trong đo chư á như ng lờ i phí bá ng, mie n đá thư c sư bi má t, cu ng như như ng thie t há i lá no i dung tho ng tin trong bá i bá o phá i chí nh ve dánh tie ng, như ng thie t há i do má t cho xá c. Vie c bí nh luá n hờ p ly cho phe p chí trí ch đư ng trong co ng đo ng háy lí nh vư c chuye n mo t cá ch co thie n y như ng cá nhá n lie n quán mo n, háy bi lá ng nhu c. Ngoá i rá, ne u vie c lá m đe n cá c vá n đe má dư luá n quán tá m, mie n lá cu á nhá bá o đườ c đá nh giá lá quá đá ng, to á no phá i dư á tre n như ng sư thá t đườ c ne u á n co the đưá rá mư c tie n phá t, khoá n phá t mo t cá ch trung thư c hoá c đườ c tráo đá c ná y kho ng phá i đe bo i thườ ng cho be n quye n khá c. Vá như Tu chí nh á n thư nhá t đá nguye n má nhá m trư ng phá t be n bi (lá nhá qui đi nh, To á á n luo n cho rá ng y kie n thuá n bá o). tu y – tư c lá như ng nhá n đi nh chu quán kho ng Ở mo t vá i nườ c, be n bi thuo c giờ i truye n the chư ng minh đườ c lá đu ng háy sái – luo n tho ng co the khá c phu c hoá c giá m bờ t thie t đướ c phá p luá t bá o ve mo t cá ch tuye t đo i. há i bá ng cá ch the hie n rá ng ho đá tuye n bo Luá t cu á nhie u quo c giá – trong đo co Cánáđá, đí nh chí nh đá y đu vá hớ p ly ve như ng tho ng Austráliá, Nhá t Bá n, Thá i Lán, Bráxin vá Bá tin sái hoá c co tí nh bo i nho . Ở mo t vá i quo c Lán – đe u qui đi nh cá c hí nh thư c khá c nháu giá, vie c be n bi đe xuá t đườ c cá i chí nh tho ng cu á cá c đá c quye n vá cá c sư bá o ve . Nhie u tin – no i rá ng lờ i phí bá ng đườ c đưá rá mo t quo c giá kho ng phá n bie t giư á cá c nhá n vá t cá ch vo y – cu ng se kho ng lá m vo hie u há nh vi cu á chí nh phu háy cá c co ng dá n kho ng thuo c phí bá ng cu ng như kho ng đườ c coi lá lí do chí nh phu , má c du cá c nườ c ná y co đưá rá bá o chư á ne u sáu đo bi kie n. như ng chuá n mư c nghie m ngá t hờn ve bá ng Mo t cá ch thư c trư ng phá t khá c co the tháy chư ng khi ngườ i khờ i kie n lá cá c quán chư c the cho tie n bo i thườ ng lá le nh cá m xuá t bá n chí nh phu . Mo t so nườ c cho phe p cá c tá p tá i lie u bi cá o buo c co no i dung phí bá ng. Cá c đoá n co quye n khớ i kie n ve to i phí bá ng, to á á n ờ Hoá Ky vá Cánáđá đá tư cho i co ng nhưng nhie u nườ c lá i há n che quye n ná y nhá n le nh ngư ng xuá t bá n như lá bie n phá p bá ng cá ch chí cho phe p khờ i kie n đo i vờ i khá c phu c há nh vi phí bá ng, ví cho rá ng cá c như ng phá t ngo n lá m hu y hoá i dánh tie ng le nh như vá y kho ng tường thí ch vờ i cá c thường má i hoá c uy tí n kinh doánh cu á co ng nguye n tá c ve quye n tư do ngo n luá n. Nhưng ty. Nhie u quo c giá đá xo á bo cá c qui đi nh ve nhie u nườ c khá c vá n cho phe p le nh ná y. Ví to i dánh phí bá ng vá cá m cá c cờ quán chí nh du , cá c to á á n ờ A n Đo đo i khi bán há nh le nh phu kho ng đườ c khờ i kie n má c du cá nhá n - 34 -