Tài liệu Chiến thắng bệnh ung thư - Nguyễn Bá Đức

Nội dung text: Tài liệu Chiến thắng bệnh ung thư - Nguyễn Bá Đức

1. CHIẾN THẮNG BỆNH UNG THƯ Sách Hướng Dẫn Người Bệnh Và Người Nhà Người Bệnh (Tái bản lần thứ nhất cĩ sửa chữa) Chủ biên: GS.TS. Nguyễn Bá Đức Ban biên soạn: GS.TS. Nguyễn Bá Đức PGS.TS. Bùi Diệu PGS.TS. Trần Văn Thuấn Thư ký biên soạn: ThS. Nguyễn Tiến Quang ThS. Đỗ Huyền Nga 1
2. Lời giới thiệu Mơ hình bệnh tật ở nước ta đã và đang thay đổi, các bệnh khơng lây nhiễm như bệnh tim mạch, bệnh ung thư, rối loạn nội tiết, bệnh tâm thần, v.v ngày càng phát triển và trở thành mối đe dọa cho sức khỏe cộng đồng. Khơng ai muốn mình mắc bệnh ung thư, nhưng mỗi năm ở nước ta cĩ đến hơn 150.000 người mới mắc ung thư. Ung thư xuất hiện ở mọi vùng, từ thành thị đến nơng thơn, từ miền xuơi đến miền ngược và hầu như ở mỗi xĩm, làng, dịng họ, cơ quan, đơn vị đều thấy cĩ người mắc bệnh ung thư. Nếu một ngày nào đĩ bạn phát hiện ra mình bị ung thư, chắc bạn và những người thân sẽ suy nghĩ rất nhiều và cĩ nhiều câu hỏi thắc mắc như: • Ung thư là gì? • Ai sẽ mắc bệnh ung thư? • Yếu tố nào dẫn đến bệnh ung thư? • Bệnh ung thư cĩ di truyền khơng? • Bệnh của tơi ở giai đoạn nào? • Tơi sẽ sống được bao lâu nữa? • Bệnh này cĩ thể chữa khỏi được khơng? • Tơi cần chuẩn bị những gì cho việc điều trị bệnh? • Những biện pháp điều trị nào là tốt nhất? • Việc điều trị sẽ gây ra những tác dụng phụ nào? Sách được tái bản lần 1 với sự tài trợ của tổ chức HealthBridge • Chữa trị bệnh này hết bao nhiêu tiền? Canada trong khuơn khổ dự án “Tăng cường bằng chứng cho • Sinh hoạt, ăn uống, luyện tập và làm việc như thế nào trong truyền thơng phịng chống ung thư tại Việt Nam” và sau khi điều trị? • Cĩ những cơ sở khám và điều trị ung thư nào ở Việt Nam? 2 3
3. Và cịn nhiều câu hỏi khác nữa. Mục lục Việc cĩ câu trả lời cho những thắc mắc trên sẽ giúp bạn cảm Lời giới thiệu 3 thấy mình hiểu được rõ hơn về bệnh và sẽ thấy bớt lo lắng hơn. 1. Ung thư là gì? 7 Qua tài liệu này, chúng tơi mong muốn giúp bạn trả lời những 2. Ai sẽ mắc bệnh ung thư? 9 thắc mắc về bệnh ung thư cũng như việc điều trị căn bệnh này. Tài liệu cũng nêu lên những suy nghĩ, tâm tư, hành động của 3. Yếu tố nguy cơ nào dẫn đến bệnh ung thư? 9 một số người bệnh gửi đến Bệnh viện trong quá trình khám chữa 4. Bệnh ung thư cĩ di truyền khơng, cĩ lây khơng? 11 bệnh và đã chiến thắng bệnh ung thư, đặc biệt là tâm huyết thư 5. Tại sao lại là tơi? 12 của các bệnh nhân như bệnh nhân Ngơ Thảo nhằm gĩp phần chia 6. Bệnh của tơi ở giai đoạn nào? 13 sẻ với những người đang phải đối phĩ với căn bệnh ung thư. Để 7. Tơi cịn sống bao lâu nữa? 14 chuẩn bị tốt cho những lần gặp cán bộ y tế, cuốn sách cũng đưa ra 8. Tơi sống chung với bệnh như thế nào? 15 những gợi ý giúp bạn cĩ thể đặt những câu hỏi cần thiết. Chúng 9. Nên thơng báo với mọi người về chẩn đốn bệnh của tơi tơi mong rằng những thơng tin này sẽ giúp bạn và gia đình bạn giảm bớt những lo lắng, sợ hãi về bệnh ung thư và điều trị bệnh như thế nào? 20 này. 10. Bệnh ung thư cĩ thể chữa khỏi được khơng? 25 Tuy nhiên, những thơng tin này khơng nhằm thay thế được hết 11. Tơi cần phải chuẩn bị gì cho việc điều trị? 26 lời khuyên từ các bác sỹ và nhân viên y tế chăm sĩc bạn. Hãy trao 12. Điều trị bệnh ung thư như thế nào? 30 đổi trực tiếp với họ để hiểu rõ hơn bệnh mà bạn đang mắc phải và 13. Phương pháp điều trị nào là tốt nhất cho tơi? 31 phương thức điều trị như thế nào nhằm kiểm sốt căn bệnh này. 14. Lên kế hoạch điều trị như thế nào? 41 Trong khuơn khổ cĩ hạn, tập tài liệu này chắc chắn cịn nhiều 15. Tơi cần phải hỏi bác sĩ điều gì? 42 thiếu sĩt và khơng thể đáp ứng được nhu cầu thơng tin về bệnh 16. Tơi sợ đau, làm thế nào để kiểm sốt đau? 45 ung thư cho cộng đồng. Mong quý bạn đọc đĩng gĩp ý kiến để lần tái bản sau được hồn thiện hơn. 17. Tơi cĩ thể làm việc trong quá trình điều trị khơng? 46 Chúng tơi xin trân trọng cảm ơn Quỹ Hỗ trợ bệnh nhân ung 18. Tơi cĩ thể luyện tập thể thao trong quá trình điều trị khơng? 47 thư – Ngày mai tươi sáng đã giúp đỡ xuất bản cuốn sách này. 19. Ung thư ảnh hưởng đến cuộc sống tình dục của tơi như thế nào? 47 TM. Ban biên soạn 20. Tài chính và điều trị ung thư 50 GS.TS. Nguyễn Bá Đức 4 5
4. 21. Các nguồn hỗ trợ khác tơi cĩ thể cĩ? 51 1. UNG THƯ LÀ GÌ ? 22. Những quan niệm sai lầm phổ biến về bệnh ung thư? 52 Ung thư là bệnh lý ác tính của tế bào. Cĩ rất nhiều loại bệnh Phụ lục 1. Danh mục thuốc chủ yếu trong điều trị ung thư 54 ung thư. Ung thư cĩ thể phát triển ở bất kỳ bộ phận nào của cơ Phụ lục 2. Danh sách các cơ sở ung bướu trên tồn quốc 56 thể, như phổi, tuyến vú, đại tràng, ở trong máu, v.v Bệnh xuất Phụ lục 3. Các trang web tham khảo thơng tin 60 phát từ đâu, thường lấy tên bộ phận đĩ đặt tên cho bệnh, chẳng hạn ung thư vú, ung thư phổi, Các loại bệnh ung thư cĩ nhiều Phụ lục 4. Thư của bà Dỗn Ngọc Trâm, mẹ liệt sĩ, điểm chung, nhưng cũng cĩ nhiều khác biệt trong quá trình bệnh bác sỹ Đặng Thùy Trâm 6 1 phát triển và di căn. Thư của nhà văn, nhà phê bình văn học, Các bệnh ung thư giống nhau như thế nào? người bệnh ung thư Ngơ Thảo 6 3 Mỗi loại tế bào trong cơ thể cĩ những nhiệm vụ riêng biệt. Các Quỹ Hỗ trợ bệnh nhân ung thư - Ngày mai tươi sáng 67 tế bào bình thường sẽ phân chia theo trật tự nhất định. Chúng sẽ chết đi sau khi đã bị hỏng và sẽ được thay thế bằng những tế bào mới. Ung thư là một loại bệnh mà trong đĩ các tế bào phát triển khơng cĩ điểm dừng. Tế bào ung thư tiếp tục phát triển và tạo thêm tế bào mới. Chúng sẽ lấn át các tế bào bình thường. Việc này sẽ gây hủy hoại các bộ phận của cơ thể, nơi mà ung thư xuất hiện. Các tế bào ung thư cũng sẽ di chuyển sang các bộ phận khác của cơ thể. Ví dụ, các tế bào ung thư tại xương cĩ thể di chuyển đến phổi và phát triển ở đĩ. Khi các tế bào ung thư di chuyển sang các bộ phận khác sẽ được gọi là di căn. Khi ung thư xương di căn đến phổi, bệnh sẽ vẫn được gọi là ung thư xương vì đĩ là nguồn gốc bệnh bắt đầu. Các bệnh ung thư khác nhau như thế nào? Một số loại bệnh ung thư cĩ xu hướng phát triển và di căn rất nhanh chĩng. Với một số loại khác, quá trình này sẽ diễn ra chậm hơn. Mỗi loại bệnh cũng sẽ đáp ứng với điều trị theo các cách 6 7
5. khác nhau. Một số loại bệnh ung thư được chữa trị tốt nhất bằng 2. AI SẼ MẮC BỆNH UNG THƯ? biện pháp mổ. Một số loại điều trị bằng tia phĩng xạ trị. Một số Ung thư là bệnh khá phổ biến ở hầu hết các nước phát triển khác sẽ tốt hơn khi sử dụng thuốc hay được gọi là điều trị hố trên thế giới. Khi tuổi thọ tăng và mức độ phát triển cơng nghiệp chất (hố trị). Thơng thường bác sỹ phải phối hợp nhiều biện hĩa tăng thì bệnh ung thư cũng cĩ xu hướng gia tăng. Tại Việt pháp điều trị để đạt kết quả tốt nhất. Nam, ước tính cĩ khoảng 150.000 người mới mắc bệnh ung thư Khi một người mắc bệnh ung thư, bác sỹ sẽ tìm ra đĩ là loại hằng năm. Khoảng 57% trong số đĩ là nam giới và 43% là nữ ung thư gì, ở giai đoạn bệnh nào để từ đĩ đưa ra các biện pháp giới. Ung thư cĩ thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, cả người lớn và trẻ điều trị phù hợp với loại ung thư và giai đoạn bệnh của người em, nhưng đa phần ung thư sẽ xuất hiện ở người ngồi 50 tuổi. bệnh. Mọi nhĩm dân tộc đều cĩ thể mắc ung thư. Theo thống kê chưa Khối u là gì? đầy đủ, riêng năm 2010 ở Việt Nam cĩ tối thiểu (những ca ghi Hầu hết các loại ung thư sẽ tạo thành khối u. Khơng phải tất nhận được) là 126.307 trường hợp ung thư mới mắc ở cả hai giới. cả khối u (cục) là u ác tính hay ung thư. Trong hầu hết các trường Trong đĩ nữ giới cĩ 54.367 trường hợp ung thư và nam giới cĩ hợp, bác sỹ sẽ lấy một phần hoặc tồn bộ khối u để kiểm tra xem 71.940 trường hợp ung thư. bản chất của khối u cĩ phải là ung thư hay khơng. Các khối u 10 loại ung thư phổ biến nhất ở nam giới tại Việt Nam năm khơng phải là ung thư được gọi là u lành tính. Các khối u là ung 2010 sắp xếp theo thứ tự gồm: ung thư phổi, dạ dày, gan, đại-trực thư được gọi là u ác tính. tràng, thực quản, vịm, hạch, máu, tuyến tiền liệt, khoang miệng. Cũng cĩ một vài loại ung thư, như ung thư máu, sẽ khơng tạo 10 loại ung thư cĩ tỷ lệ mới mắc cao ở nữ giới Việt Nam năm thành khối u. Bệnh phát triển trong máu hoặc các tế bào khác của 2010 sắp xếp theo thứ tự phổ biến nhất là: ung thư vú, đại - trực cơ thể. tràng, phế quản - phổi, cổ tử cung, dạ dày, giáp trạng, gan, buồng trứng, hạch, máu. 3. YẾU TỐ NGUY CƠ NÀO DẪN ĐẾN BỆNH UNG THƯ? Yếu tố nguy cơ gây ung thư là bất cứ cái gì cĩ thể làm ảnh hưởng đến khả năng mắc bệnh ung thư. Một số yếu tố nguy cơ cĩ thể thay đổi được (các thĩi quen ăn uống, sinh hoạt) và một số khác thì khơng thể. Các yếu tố nguy cơ khơng thể thay đổi được 8 9
6. 4. BỆNH UNG THƯ CĨ DI TRUYỀN KHƠNG, CĨ LÂY KHƠNG? Mặc dù cĩ nhiều người tin rằng bệnh ung thư cĩ tính chất gia đình, nhưng bệnh ung thư khơng di truyền từ cha mẹ sang con cái giống như các đặc tính di truyền khác như chiều cao hay màu bao gồm tuổi của bạn, giới tính (liên quan đến nội tiết) và lịch sử tĩc, màu da. Chỉ cĩ một số ít bệnh ung thư liên quan đến gen di bệnh của gia đình. Yếu tố nguy cơ cĩ thể thay đổi được như thĩi truyền. Phần lớn những người mắc ung thư khơng liên quan đến quen sinh hoạt, hút thuốc, nhai trầu và uống rượu, thĩi quen ăn di truyền và cũng khơng để lại bệnh cho các thế hệ sau. Cần hiểu uống, lối sống, quan hệ tình dục khơng an tồn, lây nhiễm virút một cách đầy đủ hơn là bệnh ung thư là loại bệnh do tổn thương viêm gan B và việc tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng. Các yếu tố ơ gen (vật liệu mang tính di truyền của tế bào) gây ra. Cĩ rất nhiều nhiễm khác trong mơi trường cũng cĩ liên quan đến gây ung thư. nguyên nhân gây tổn thương gen. Hơn 80% là do các yếu tố bên Những yếu tố nguy cơ khơng nĩi lên tất cả. Cĩ một hay nhiều ngồi mơi trường tác động vào cơ thể. Những tổn thương gen yếu tố nguy cơ khơng cĩ nghĩa rằng bạn chắc chắn sẽ mắc bệnh, này khơng di truyền. Một tỷ lệ nhỏ khoảng dưới 10% là do tổn nhưng cĩ nhiều yếu tố tác động thường xuyên, nguy cơ mắc thương gen cĩ sẵn trong cơ thể, những tổn thương gen này cĩ thể bệnh sẽ nhiều hơn. Cũng cĩ nhiều người mắc bệnh ung thư cĩ di truyền, nhưng khơng phải sẽ di truyền cho tất cả con của người thể khơng thấy yếu tố nguy cơ nào được biết đến. Ngay cả khi cĩ gen này. Chỉ khoảng 50% số con sẽ nhận di truyền các gen đĩ. một người bị mắc bệnh ung thư cĩ nhiều yếu tố nguy cơ, thơng Trong số những người con cĩ gen sinh ung thư này, cũng khơng thường cũng rất khĩ biết yếu tố nguy cơ nào là chủ yếu gây ra phải tất cả sẽ bị ung thư. Chỉ một tỷ lệ rất nhỏ sẽ mắc ung thư bệnh ung thư. trong cuộc đời của họ. Khoa học hiện nay cịn đang nghiên cứu sửa chữa các gen bị tổn thương. Ung thư là bệnh nguy hiểm nhưng với khoa học ngày nay, 1/3 cĩ thể phịng được, 1/3 cĩ thể chữa khỏi (ở giai đoạn sớm), 1/3 Với một số ít loại ung thư cĩ yếu tố gia đình, nếu người cĩ họ cĩ thể kéo dài cuộc sống (giai đoạn muộn). Cần áp dụng các biện hàng ruột thịt gần gũi (bố mẹ, anh chị em) bị loại ung thư đĩ thì pháp phịng bệnh, phát hiện bệnh sớm và điều trị đúng phương khả năng mắc bệnh đĩ của họ cĩ thể tăng lên. Nhưng nhìn chung, pháp để dự phịng và điều trị hiệu quả bệnh ung thư. nguy cơ mắc bệnh ung thư của một người cĩ liên quan mạnh mẽ tới tuổi tác và các yếu tố nguy cơ từ thĩi quen sống, từ mơi trường đã được nĩi tới ở trên. Bệnh ung thư hồn tồn khơng lây nhiễm từ người này sang người khác do tiếp xúc, dù là ung thư đường hơ hấp hay bất kỳ 10 11
7. loại ung thư nào, vì vậy ung thư cùng với một số bệnh khác như: thư khơng phải là sự trừng phạt cho những điều bạn đã làm hay bệnh tim mạch, bệnh thấp khớp, rối loạn chuyển hĩa, bệnh nội khơng làm trong quá khứ mà phần lớn là do những tác nhân từ tiết, bệnh tâm thần được xếp vào nhĩm các bệnh khơng lây mơi trường bạn đang sống. Đừng đổ lỗi cho bản thân hay tìm ra nhiễm. những cách mà bạn đã cĩ thể làm để ngăn chặn bệnh ung thư. 5. TẠI SAO LẠI LÀ TƠI? Bệnh ung thư khơng phải là lỗi của bạn và việc tìm ra nguyên nhân chính xác gây bệnh khơng phải bao giờ cũng cĩ thể thực hiện được. Thay vào đĩ hãy tập trung vào việc chăm sĩc bản thân bạn thật tốt cả về thể chất lẫn tinh thần. 6. BỆNH CỦA TƠI Ở GIAI ĐOẠN NÀO? Câu hỏi đầu tiên mà rất nhiều người vừa được chẩn đốn là mắc bệnh ung thư thường cĩ là “Tơi đã làm gì sai?” hay “Tại sao lại là tơi?”. Bởi vì các bác sỹ khơng biết chắc chắn nguyên nhân dẫn đến bệnh trong từng trường hợp nên người bệnh thường tự đưa ra những lời giải thích riêng cho mình về việc tại sao họ lại mắc bệnh. Khi chẩn đốn bạn bị ung thư, các bác sỹ sẽ phải khám kỹ và Nhiều người tin rằng họ bị trừng phạt do việc họ đã từng làm ở làm một số xét nghiệm để đảm bảo chẩn đốn chính xác bệnh “kiếp trước” hoặc trong quá khứ. Hầu hết mọi người sẽ tự hỏi họ và đánh giá mức độ lan rộng (nặng nhẹ) của bệnh. Việc chẩn đã làm gì để dẫn đến căn bệnh ung thư? Một số người nghĩ rằng đốn thường bắt đầu bằng khám để xác định xem bạn cĩ hay nếu họ làm gì đĩ khác đi thì họ đã cĩ thể khơng bị bệnh. khơng cĩ một loại ung thư nào, cịn gọi là chẩn đốn lâm sàng Nếu bạn cĩ những suy nghĩ và cảm xúc như thế này thì rất tai (ở giường bệnh). Để xác định chắc chắn bệnh ung thư, bác sỹ sẽ hại. Bạn cần biết là bạn khơng đơn độc. Tất cả những suy nghĩ phải sinh thiết, tức là lấy một mẩu nhỏ từ khối u gửi đến phịng này rất thơng thường ở người bệnh ung thư. Nhưng bệnh ung xét nghiệm mơ bệnh học để làm các kỹ thuật soi trên kính hiển 12 13
8. vi, cịn gọi là chẩn đốn xác định. Ngồi ra, bác sỹ cịn phải làm Cĩ những trường hợp người bệnh phát hiện bệnh ung thư của các kỹ thuật xét nghiệm, chiếu chụp, thăm dị để đánh giá xem mình đang ở giai đoạn cuối, tương lai khơng lạc quan và mình sẽ bệnh cịn khu trú tại chỗ hay đã lan rộng tới đâu, cịn gọi là chẩn khơng sống lâu nữa. Đây là một tin nặng nề và khĩ cĩ thể chấp đốn giai đoạn. Cĩ nhiều cách chia giai đoạn bệnh. Trừ bệnh ung nhận cho bất kỳ ai. Tuy vậy, bạn hãy lựa chọn giải pháp điều trị thư máu (bệnh bạch cầu), ung thư phổi khơng phải tế bào nhỏ, giảm nhẹ các triệu chứng và chăm sĩc nâng cao chất lượng sống thơng thường bệnh ung thư được chia thành các giai đoạn từ I một cách tốt nhất. Bộ Y tế và Viện Nghiên cứu Phịng chống (nhẹ nhất) đến giai đoạn IV (nặng nhất) và tiên lượng của bệnh Ung thư Bệnh viện K cĩ những ấn phẩm cĩ thể giúp bạn tham phụ thuộc theo giai đoạn. khảo trong trường hợp này, ví dụ: Hướng dẫn chăm sĩc giảm nhẹ đối với người bệnh ung thư và AIDS; Chăm sĩc và điều trị triệu chứng cho bệnh nhân ung thư; Điều trị đau ung thư, v.v 7. TƠI CỊN SỐNG BAO LÂU NỮA? Nhiều người vẫn tin rằng “bệnh ung thư đồng nghĩa với cái chết, mang bản án tử hình”, nhưng sự thật là hầu hết các loại 8. TƠI SỐNG CHUNG VỚI BỆNH NHƯ THẾ NÀO? bệnh ung thư đều cĩ thể chữa trị được. Hiện nay cĩ gần 12 triệu Chấp nhận tin người Mỹ đang cĩ hoặc đã từng mắc bệnh này. Ở Việt Nam cũng Mới đầu, hầu hết mọi người cần cĩ thời gian để làm quen với cĩ biết bao người xung quanh ta đã chữa bệnh ung thư mà hiện thực tế rằng mình bị mắc bệnh ung thư. Bạn cần thời gian để suy đang sống khỏe. Một chuyện khá bất ngờ và lý thú là một số nghĩ về những điều quan trọng nhất trong cuộc sống và để tìm người bệnh ung thư sau khi chữa khỏi bệnh nhiều năm, lại quay sự hỗ trợ từ những người thân. Đối với nhiều người, đây thực sự sang nghi ngờ “hay trước đây mình bị chẩn đốn nhầm ?” là một thời điểm khĩ khăn. Những cảm xúc như khơng tin, sốc, Thời gian sống thay đổi theo từng loại bệnh ung thư khác sợ hãi và giận dữ là rất bình thường. Những cảm xúc này nhiều nhau, do vậy rất cần thiết phải tìm hiểu xem cách điều trị nào phù khi làm bạn mệt mỏi và suy sụp. Bạn cĩ thể khơng tin là mình bị hợp với loại bệnh ung thư của bạn. Trong khi các con số thống kê ung thư. Bạn sẽ cần một khoảng thời gian để tiếp nhận và hiểu về về tỷ lệ sống chỉ cĩ thể đưa ra được một bức tranh chung, thường chẩn đốn bệnh cũng như các lựa chọn điều trị cĩ ý nghĩa thế nào là tính tỷ lệ trung bình, thì mỗi người bệnh là một cá thể duy nhất với bạn và người thân, cả về thể chất lẫn tinh thần. và các con số thống kê khơng thể giúp chúng ta xác định được Đừng giấu bệnh, đừng chần chừ. Sẽ rất hữu ích nếu bạn chia chính xác điều gì sẽ xảy ra. Hãy trao đổi với các bác sỹ điều trị sẻ những tâm tư, suy nghĩ của mình với người thân, hoặc với nếu bạn cĩ những thắc mắc về cơ hội chữa khỏi bệnh của bạn, những người đã mắc và chiến thắng bệnh ung thư. Cĩ rất nhiều và thời gian bạn cĩ thể chiến thắng căn bệnh này. Họ sẽ là người người nĩi rằng sau khi họ được chẩn đốn là mắc bệnh ung thư hiểu tình hình của bạn rõ nhất. 14 15
9. họ cĩ cơ hội để suy ngẫm về cuộc đời và tìm thấy sức mạnh và Bày tỏ cảm xúc của bạn nhiều khả năng họ chưa từng biết trước đĩ. Một vài người cịn Nhiều người thấy rằng việc bày tỏ cảm xúc của mình giúp họ nĩi rằng trải nghiệm này đã làm cho cuộc sống của họ tốt hơn. cĩ thái độ tích cực trong quá trình điều trị. Trên thực tế việc làm Đương đầu với căn bệnh như thế nào ? này hồn tồn đúng. Tuy nhiên cũng cĩ người nghĩ rằng việc bày Đương đầu với bệnh ung thư cũng giống như việc ta phải tỏ sự buồn bã, nỗi sợ hãi và sự giận dữ là một việc làm thể hiện đương đầu với các vấn đề khĩ khăn khác trong cuộc sống. Ung sự yếu đuối. Việc bày tỏ những cảm xúc nhiều khi khĩ khăn hơn thư ảnh hưởng đến cơ thể và lối sống của từng cá nhân theo cách việc cố gắng che giấu chúng. Cĩ rất nhiều cách để thể hiện cảm riêng, và mỗi cá nhân cĩ cách riêng của mình để đương đầu với xúc của bạn mà khơng cần phải nĩi ra. Hãy tìm một cách nào phù căn bệnh ung thư. Với thời gian và thực tiễn, hầu hết mọi người hợp nhất với bạn. Bạn cĩ thể nĩi chuyện với những người bạn sẽ tìm ra những cách để tiếp tục làm việc, thực hiện những sở hoặc người thân mà bạn tin tưởng nhất. Cĩ người viết nhật ký, thích và tiếp tục các mối quan hệ xã hội. Ta sẽ tìm ra những cách hoặc cĩ người bày tỏ cảm xúc qua âm nhạc, thơ ca, hội họa, v.v sống khác hoặc mới để sống sao cho ý nghĩa nhất. Chăm sĩc bản thân Bạn cĩ thể thử những việc sau để cĩ thể tìm ra cách đương đầu Dành thời gian để làm những việc bạn yêu thích mỗi ngày. phù hợp với bệnh ung thư của bạn: Chuẩn bị bữa ăn bạn yêu thích, dành thời gian với người bạn Tìm hiểu những thơng tin về bệnh ung thư và các thân, xem một bộ phim, ngồi thiền, nghe âm nhạc bạn yêu thích, phương thức điều trị hoặc làm những việc bạn thấy thích thú nhất. Nhiều người đã thấy rằng việc tìm hiểu rõ về chẩn đốn và Luyện tập thể dục thể thao phương thức điều trị bệnh cho họ cảm giác họ cĩ thể kiểm sốt được những gì đang diễn ra. Cùng với nhân viên y tế, chúng tơi cĩ thể giúp bạn trả lời những thắc mắc và kết nối bạn với các nguồn hỗ trợ khác. Hãy gọi cho: - Chương trình Mục tiêu Quốc Gia Phịng chống Ung thư - Hội Ung thư Việt Nam - Quỹ Hỗ trợ bệnh nhân ung thư - Ngày mai tươi sáng - Câu lạc bộ Ung thư vú, Ung thư vịm họng Bệnh viện K, Nếu bạn cảm thấy khỏe và khi bác sỹ nghĩ bạn đã sẵn sàng, 16 17
10. hãy thực hiện một chương trình luyện tập nhẹ nhàng như đi bộ, giống nhau. Sự đau buồn- cảm thấy buồn, sợ hãi, giận dữ, hay yoga, bơi lội, hay các động tác co giãn cơ thể. Luyện tập thể dục khĩc- là hồn tồn bình thường, và là phản ứng tự nhiên khi biết thể thao sẽ giúp bạn cảm thấy khoẻ hơn. tin về một vấn đề sức khoẻ trầm trọng như vậy. Cảm giác này Hướng tới mọi người xung quanh thường khơng kéo dài. Sẽ cĩ nhiều lúc bạn cảm thấy rất khĩ khăn để cĩ thêm sức Khoảng 1 trong 4 người mắc bệnh ung thư thực sự bị trầm mạnh khi tình hình trở nên nặng nề với bạn. Rất khĩ để một cảm. Việc này sẽ gây khĩ khăn trong quá trình điều trị bệnh vì họ người tự đương đầu với căn bệnh ung thư. Hãy cố gắng mở rộng sẽ mất đi rất nhiều năng lượng và giảm sự mong muốn thực hiện vịng tay bằng cách hướng tới bạn bè, gia đình, hoặc các tổ chức một việc gì, gây bất lợi cho việc đưa ra những quyết định cũng hỗ trợ. Đây là những người cĩ thể giúp bạn cảm thấy bạn khơng như làm họ cảm thấy bất lực. Hãy nĩi chuyện với bác sỹ nếu bạn cơ đơn trong đoạn đường này. Họ sẽ ở bên bạn để chia sẻ những cĩ những thắc mắc hay các câu hỏi về bệnh trầm cảm. sợ hãi, niềm hy vọng và những chiến thắng trên mỗi bước đi. Các dấu hiệu trầm cảm Giữ một thái độ lạc quan Bạn cĩ thể bị trầm cảm nếu cảm giác đau buồn: Mặc dù thái độ lạc quan khơng đảm bảo bạn sẽ chiến thắng • Kéo dài trong nhiều tuần và cĩ vẻ khơng khả quan hơn. bệnh ung thư, nhưng sống cĩ niềm tin cĩ thể cải thiện chất lượng • Làm cho bạn cảm thấy khơng cĩ giá trị hoặc mất hết niềm sống trong quá trình đương đầu với bệnh ung thư. Ung thư là một tin. loại bệnh rất phức tạp. Nên nhớ rằng cĩ thái độ lạc quan khơng • Gây ra nhiều vấn đề cho các hoạt động thường ngày của bạn cĩ nghĩa rằng bạn và những người thân khơng bao giờ cảm thấy (như việc quá buồn bã làm bạn khơng muốn rời khỏi nhà hoặc ra buồn, căng thẳng, hay khơng chắc chắn. Bạn sẽ cảm thấy trùng khỏi giường). xuống một lúc nào đĩ. Và khi bạn cảm thấy buồn, hãy chia sẻ Tìm sự giúp đỡ cảm xúc của mình và việc đĩ sẽ giúp bạn cảm thấy kiểm sốt Nhiều người khi bị trầm cảm thường cảm thấy xấu hổ hoặc sợ được cảm xúc của mình chứ khơng bị những cảm xúc đĩ chi phối để chấp nhận tình trạng đĩ. Thực ra trầm cảm cĩ thể do sự thay bạn. đổi hĩa học diễn ra trong cơ thể khi bạn mắc ung thư. Đĩ khơng Ung thư và bệnh trầm cảm phải là dấu hiệu của sự yếu đuối, hay là lỗi lầm của một ai. Trầm Cĩ nhiều người trải qua giai đoạn đau buồn khi họ mới phát cảm cĩ thể được chữa trị bằng thuốc, tư vấn, hoặc kết hợp cả hai. hiện mình bị mắc ung thư. Họ cảm thấy đau lịng vì sự mất mát Điều trị trầm cảm cĩ thể giúp bạn cảm thấy khoẻ hơn và lấy lại về sức khoẻ và mất đi sự bình yên trong cuộc sống. Sự đau buồn sự kiểm sốt và niềm tin cho tương lai. này cĩ thể giống như trầm cảm, nhưng hai điều này khơng hề 18 19
11. 9. NÊN THƠNG BÁO VỚI MỌI NGƯỜI VỀ CHẨN ĐỐN BỆNH CỦA TƠI NHƯ THẾ NÀO? Với gia đình bạn Việc chẩn đốn bị mắc ung thư thường ảnh hưởng đến vai trị của bạn trong gia đình cũng như ảnh hưởng đến sinh hoạt. Ví dụ, hằng ngày bạn cĩ thể làm nhiều cơng việc chính trong gia đình, nay phải nằm viện hoặc đang cần điều trị, khơng thể tiếp tục. Bạn và người thân cần phải trao đổi về những thay đổi trong sinh Khi bạn chia sẻ với các thành viên trong gia đình biết bạn cảm hoạt gia đình. Bạn cĩ thể đưa ra những yêu cầu, nguyện vọng và nhận như thế nào, cả về tinh thần lẫn thể chất, họ sẽ hiểu rõ hơn sắp xếp cơng việc để đảm bảo mọi người đều cảm thấy cĩ trách những gì bạn đang trải qua, họ cĩ thể hỗ trợ bạn và giúp bạn đưa nhiệm với những thay đổi này. ra những quyết định sáng suốt hơn. Bạn sẽ khơng thể làm tất cả những việc bạn đã từng làm. Tuy Đối phĩ với những cảm xúc khơng lường trước nhiên, nếu điều kiện sức khoẻ cho phép, bạn vẫn cĩ thể làm một Ngay cả trong một gia đình hồ thuận và yêu thương nhau số việc như trước đây. Bạn và gia đình cũng nên tiếp tục làm nhất, các thành viên thỉnh thoảng cũng sẽ cảm thấy bực bội hoặc những việc vẫn thường làm cùng nhau như chơi các trị chơi, mệt mỏi khi một người bị ốm và xáo trộn nếp sinh hoạt. Hiện thực hiện các sở thích, hoặc chơi thể thao. Làm những việc như tượng này thường xảy ra khi tình hình diễn ra trong một thời gian vậy sẽ rất tốt cho sức khoẻ và giúp bạn thêm gắn bĩ và vui vẻ dài. Dù bộc lộ hay khơng, các thành viên trong gia đình cĩ thể bên gia đình. lo lắng bởi vì cuộc sống bị thay đổi. Trong khi bạn cĩ thể là nạn Cần thiết chia sẻ lẫn nhau nhân của sự bực bội, nên nhớ rằng tình hình này khơng phải là lỗi Bệnh ung thư ảnh hưởng đến cả gia đình. Bạn cĩ thể muốn thu của bạn. Hãy nhớ rằng sự bực bội khơng chủ đích nhằm vào bạn. mình lại và khơng muốn chia sẻ với các thành viên khác trong gia Mặc dù sự bực bội này cĩ thể rất khĩ hiểu và làm cho mọi đình. Nhưng bạn khơng thể che giấu ai đĩ suốt cả đời. Đơi khi người cảm thấy phiền muộn, nhưng nĩ là phản ứng rất thơng gia đình của bạn cũng cĩ vẻ đang cố gắng giấu bạn những thơng thường trước sự thay đổi quá lớn trong cuộc sống. Điều tốt nhất tin về bệnh để bạn khỏi buồn. Bạn cĩ thể nhẹ nhàng nĩi với họ bạn cĩ thể làm là hãy thẳng thắn trao đổi về những gì bạn cảm rằng mọi người cần bình tĩnh, sáng suốt để cĩ thể sử dụng thời nhận. Sự lo lắng về tương lai, những cảm xúc bực bội và khĩ hiểu gian một cách tốt nhất vào việc hỗ trợ bạn và chăm sĩc bản thân sẽ trở nên đỡ khĩ chịu hơn khi bạn chia sẻ với mọi người một thật tốt hơn. cách thẳng thắn và bình tĩnh. Làm như vậy sẽ giúp mọi người 20 21
12. cảm thấy nhẹ nhõm bởi sự sợ hãi và lo lắng được nĩi ra. Mọi họ cĩ thể muốn bảo vệ con cái trước sự sợ hãi và lo lắng của họ. người cùng nhau xây dựng niềm tin cho tương lai. Các thành viên trong gia đình cần quyết định trước thời điểm nào Thỉnh thoảng bạn và người thân sẽ cảm thấy khơng cĩ cùng phù hợp nhất để nĩi chuyện với đứa trẻ về căn bệnh ung thư. một suy nghĩ. Ví dụ như bạn cĩ thể cảm thấy hy vọng trong khi Nếu đứa trẻ khơng cĩ những câu trả lời trung thực nhất, điều vợ, chồng, người thân bạn lại cảm thấy sợ, hay ngược lại. Điều mà chúng tưởng tượng ra cĩ thể sẽ tồi tệ và buồn phiền hơn. Cả này cĩ thể làm bạn buồn phiền, nhưng nên nhớ rằng, mỗi người người lớn và trẻ em cần phải học cách đối phĩ với ung thư và quá phản ứng lại với tình huống căng thẳng theo cách riêng của mình. trình điều trị bệnh. Khi nĩi chuyện với trẻ em về bệnh ung thư, Việc nĩi về những điểm khác nhau trong quá trình đương đầu với bạn cần cho chúng những thơng tin trung thực nhất mà chúng cĩ tình huống khĩ khăn sẽ giúp bạn và người thân tơn trọng và hiểu thể hiểu được. Sẽ tốt nhất nếu bạn chia sẻ từng ít thơng tin một nhau hơn để cuối cùng cĩ thể cùng nhau hợp tác. trong một quãng thời gian và để ý các câu trả lời phải phù hợp Chia sẻ với người yêu với lứa tuổi và khả năng nhận thức của chúng. Luơn nhớ cho bọn trẻ cơ hội để hỏi và cĩ câu trả lời cho những câu hỏi của chúng. Nếu bạn chưa lập gia đình và mắc bệnh ung thư, bạn cĩ thể sẽ cảm thấy khơng biết cách hay thời điểm nào thuận lợi để chia sẻ Bạn bè và họ hàng tin này với người yêu của bạn. Hãy tin vào bản thân mình rằng Quyết định bàn về chẩn đốn bệnh của bạn với bạn bè và họ bạn sẽ tìm ra được thời điểm thích hợp nhất để chia sẻ. Nĩi cho hàng là do bạn. Bạn sẽ thấy rằng ban đầu bạn chỉ muốn chia người yêu sớm hay muộn là tuỳ vào bạn. Nên nhớ rằng bạn là sẻ với những người như vợ/chồng hoặc một, hai người bạn hay người đưa ra quyết định. Phản ứng dù cĩ thế nào đi chăng nữa thành viên trong gia đình. Sau đĩ, bạn sẽ chia sẻ với nhiều người cũng khơng phải là lỗi của bạn đã chia sẻ thơng tin vào thời điểm bạn hoặc người thân hơn. Quan trọng là bạn cần phải thành thật “khơng thích hợp”. Việc thực hành nĩi trước điều đĩ với một về bệnh ung thư của bạn. Giấu giếm cĩ thể khiến bạn càng căng người bạn trước khi nĩi với người yêu của mình cĩ thể sẽ hiệu thẳng khi bạn cần sự hỗ trợ của mọi người. Nên nhớ rằng bạn bè quả hơn. sẽ biết về bệnh của bạn ở một thời điểm nào đĩ, và khi biết, họ cĩ Nĩi chuyện với trẻ nhỏ về bệnh ung thư thể cảm thấy buồn vì bạn khơng chia sẻ với họ. Việc này cũng cĩ thể làm họ khĩ hỗ trợ bạn hơn trong tương lai. Nếu trong gia đình bạn cĩ trẻ nhỏ, bạn cĩ thể sẽ lo lắng khơng biết chúng sẽ phản ứng thế nào với bệnh của bạn. Cách đứa trẻ Trước khi nĩi cho mọi người về bệnh của bạn, hãy suy ngẫm phản ứng với tin khơng vui thường sẽ phụ thuộc vào cách người kỹ về cảm xúc của bạn và những lý do để nĩi cho họ biết và bạn lớn giải quyết vấn đề đĩ như thế nào. Nhiều khi người lớn cĩ mong đợi gì từ họ. Mọi người sẽ phản ứng khác nhau trước tin những cảm xúc mạnh và riêng tư khi được chẩn đốn ung thư và buồn, nên bạn cần phải chuẩn bị trước. Nhiều khi mọi người sẽ khơng biết phải nĩi gì. Họ cũng cĩ thể buồn hay sợ sẽ làm bạn tổn 22 23
13. thương. Một số người sẽ rất lịch sự và cẩn trọng khơng hỏi quá 10. BỆNH UNG THƯ CĨ THỂ CHỮA KHỎI ĐƯỢC nhiều câu hỏi riêng tư. KHƠNG? Bạn cĩ thể nĩi với họ rằng bạn chỉ cần họ lắng nghe bạn và Câu hỏi thường xuyên được đưa ra là bệnh ung thư cĩ thể chữa bạn khơng cần họ phải nĩi gì ngồi việc họ quan tâm và ở bên khỏi được khơng? Câu trả lời là “CĨ”. Trên 80% bệnh ung thư cạnh bạn. cĩ thể chữa khỏi ở giai đoạn sớm. Những người đã được điều trị Hầu hết bạn bè đều rất muốn quan tâm đến bạn và họ muốn thành cơng bệnh ung thư và khơng cĩ bệnh tái phát trở lại trong giúp bạn bằng mọi cách họ cĩ thể, nhưng họ khơng biết phải làm vịng 5 năm được coi là điều trị khỏi, do nguy cơ bệnh tái phát thế nào để cĩ ích. Hãy sẵn sàng nĩi với họ cách họ cĩ thể giúp trở lại là rất thấp. bạn. Bạn cĩ thể nhờ họ làm những việc như chở bạn đến nơi Cĩ 3 yếu tố ảnh hưởng đến khả năng điều trị khỏi bệnh ung khám, chữa bệnh, mua đồ giúp bạn, đưa con bạn đến trường hoặc thư: Loại bệnh ung thư, giai đoạn bệnh, đáp ứng của bệnh với cùng hoạt động thể thao nhẹ nhàng, hoặc chăm sĩc nhà cửa, vật điều trị. nuơi, cây cảnh hộ bạn. Khi mọi người quan tâm đến bạn, cố gắng giúp họ hiểu những gì đang xảy ra với bạn. Giải thích loại bệnh ung thư bạn mắc phải và các phương thức điều trị bạn sẽ phải trải qua. Cho họ một bức tranh rõ ràng và thành thật về cuộc sống của bạn lúc này. Nĩi với họ rằng bệnh ung thư khơng phải là án tử hình và họ khơng thể “lây bệnh” từ bạn. Tìm hiểu xem họ nghĩ và cảm nhận gì. Cố gắng trả lời các câu hỏi của họ. Hãy thẳng thắn với mọi người và bày tỏ những nhu cầu và cảm xúc của bạn. Thơng thường, nếu bạn giấu giếm cảm xúc của mình bạn sẽ thấy căng thẳng hơn, Cĩ nhiều loại bệnh ung thư hiện nay cĩ thể điều trị khỏi. thay vì bày tỏ chúng. Việc chia sẻ cĩ thể sẽ rất cĩ ích khơng chỉ Khoảng 7 trong số 10 trẻ em mắc bệnh ung thư cĩ thể được chữa cho bạn mà cho cả những người thân của bạn. khỏi bệnh. Ung thư tinh hồn, bệnh Hodgkin và nhiều trường hợp bệnh ung thư ở người lớn cĩ thể được chữa khỏi bằng các biện pháp điều trị hiện tại. Phần lớn các trường hợp ung thư da cĩ thể chữa khỏi bằng phẫu thuật. Rất nhiều trường hợp bệnh ung thư tuyến giáp trạng và ung thư dây thanh được điều trị khỏi bằng xạ trị. 24 25
14. Nhiều loại ung thư cũng cĩ thể được điều trị khỏi nếu bệnh bị cho quá trình điều trị sẽ giúp bạn cảm thấy tự chủ hơn. được phát hiện ở giai đoạn sớm, như 75% bệnh nhân ung thư vú Một số vấn đề cần làm trước khi điều trị cĩ thể điều trị khỏi ở giai đoạn sớm. Điều khĩ khăn là các bệnh Đặt các câu hỏi ung thư khơng diễn biến giống nhau và cĩ rất nhiều nguyên nhân Bạn cĩ thể sẽ cảm thấy bị “sốc” khi được biết tin mắc bệnh khác nhau gây bệnh, do đĩ khơng thể cĩ chiến dịch thống nhất ung thư và trong suốt quá trình điều trị. Đừng ngại hỏi bác sỹ để phịng bệnh và mỗi loại bệnh lại cĩ biện pháp điều trị khác điều trị về bất kỳ vấn đề gì bạn quan tâm. Bạn sẽ trở nên chủ nhau nên một phương pháp điều trị khơng thể chữa khỏi tất các loại ung thư. Cĩ rất nhiều nghiên cứu đang và sẽ được tiến hành trên nhiều loại bệnh ung thư khác nhau nhằm nâng cao tỷ lệ chữa khỏi bệnh ung thư. Các nhà nghiên cứu đang phát triển và tiến hành các biện pháp phẫu thuật mới, các kỹ thuật xạ trị mới cũng như các thuốc điều trị mới giúp nâng cao hiệu quả điều trị bệnh. Các biện pháp điều trị sinh học như vắc xin chống ung thư, kháng thể đơn dịng, điều trị gen là một trong những mảng nghiên cứu lớn hiện động hơn trong quá trình điều trị nếu được bác sỹ trả lời hết các nay. Ngồi ra, các nhà nghiên cứu cịn phát triển các thuốc kháng câu hỏi của mình. tạo mạch để ngăn chặn sự phát triển các mạch máu trong khối Trước khi đến gặp bác sỹ, bạn nên viết các câu hỏi của mình ung thư. Bên cạnh đĩ, cịn cĩ các nghiên cứu về sàng lọc hiệu quả để khơng bị quên khi đến cuộc hẹn. Trong lúc trao đổi, để khỏi một số loại ung thư phổ biến nhằm phát hiện ung thư ở giai đoạn quên các điều bác sỹ dặn dị, bạn cĩ thể viết hoặc ghi âm cuộc nĩi sớm và cĩ thể chữa khỏi. chuyện. Ngồi ra, bạn cũng cần một người thân đi cùng để giúp đỡ bạn khi cần thiết về mặt tinh thần cũng như các giúp bạn ghi 11. TƠI CẦN PHẢI CHUẨN BỊ GÌ CHO VIỆC nhớ lời của bác sỹ. ĐIỀU TRỊ? Biết được các biến chứng/tác dụng phụ cĩ thể xảy ra Ngay sau khi được chẩn đốn bệnh ung thư, bạn và bác sỹ sẽ trong khi điều trị và kế hoạch xử trí khi cĩ tác dụng phụ phải bàn luận rất nhiều về các lựa chọn điều trị. Sau khi bạn đã cĩ Hĩa trị (dùng thuốc diệt tế bào ung thư), xạ trị (dùng tia phĩng quyết định biện pháp điều trị phù hợp với mình, bạn sẽ cảm thấy xạ để diệt tế bào ung thư), phẫu thuật và điều trị sinh học (dùng lo lắng, bồn chồn vào thời điểm này. Tuy nhiên, chủ động chuẩn các protein kích thích hệ miễn dịch cơ thể) là các biện pháp điều 26 27
15. trị chủ yếu cho phần lớn các loại ung thư. Hĩa trị và xạ trị giúp cung cấp năng lượng cao. Cách bạn chế biến thực phẩm cũng ảnh tiêu diệt tế bào ung thư nhưng đồng thời cũng hủy hoại tế bào hưởng đến sự cung cấp năng lượng. Bác sỹ sẽ cho bạn lời khuyên lành. Đây chính là nguyên nhân gây ra các tác dụng phụ trong hữu ích về các thay đổi chế độ ăn trong suốt quá trình điều trị. quá trình điều trị như mệt mỏi, rụng tĩc, buồn nơn, sốt và nhiễm Kêu gọi sự hỗ trợ từ gia đình và bạn bè khuẩn. Bạn sẽ khơng thể biết được chính xác tác dụng phụ nào Trong suốt quá trình điều trị bệnh, cĩ thể bạn cần sự hỗ trợ để sẽ xảy ra với bạn cho tới khi bạn điều trị. Bạn nên trao đổi với làm một số cơng việc thường ngày. Do vậy bạn cần bàn với mọi bác sỹ về nguy cơ và các dụng phụ nào cĩ thể xảy ra với mình. người trong gia đình để lập kế hoạch chuẩn bị cho sự thay đổi Chuẩn bị tốt và cĩ các biện pháp dự phịng khi tác dụng phụ xảy này: chẳng hạn như bạn cần nhờ người giúp đỡ bạn các cơng việc ra giúp bạn tự tin hơn trong quá trình điều trị. Một điều bạn cần nội trợ, chăm sĩc con cái, v.v Mọi người trong gia đình, bạn bè biết là hầu hết các tác dụng phụ cĩ thể kiểm sốt và điều trị được. nên được biết trước về các kế hoạch này và cảm thấy thoải mái Dinh dưỡng trong quá trình điều trị khi trợ giúp bạn. Dinh dưỡng là một phần rất quan trọng trong quá trình điều trị Cân nhắc lịch làm việc Việc cĩ tiếp tục duy trì cơng việc hay khơng tuỳ thuộc hồn tồn vào tình trạng sức khoẻ và cảm giác của bạn trong khi điều trị. Nếu bạn cảm thấy thoải mái và khoẻ mạnh, bạn cĩ thể vẫn tiếp tục làm việc như bình thường. Nhưng nếu việc điều trị làm bạn cảm thấy mệt mỏi, hoặc gây ra một số tác dụng phụ khĩ chịu thì bạn nên thay đổi lịch làm việc cho phù hợp hơn với sức khoẻ của mình, thường thì bạn khơng thể dự đốn trước được tình bệnh ung thư. Dinh dưỡng tốt là chế độ ăn uống hợp lý cĩ nhiều trạng sức khoẻ của bạn cho tới khi bạn thực sự bắt đầu điều trị. trái cây, rau, ngũ cốc tồn phần, thịt cĩ hàm lượng chất béo thấp, các sản phẩm từ sữa và hạn chế đường và chất béo. Tuy nhiên, Tìm kiếm các nhĩm hỗ trợ ung thư chế độ dinh dưỡng cĩ thể khác nhau với từng người bệnh. Mục Mặc dù bạn đã cĩ sự hỗ trợ tích cực từ gia đình và bạn bè đích của duy trì chế độ dinh dưỡng tốt là đảm bảo cho cơ thể đủ nhưng đối mặt với căn bệnh và quá trình điều trị ung thư sẽ làm năng lượng chống đỡ lại bệnh tật và các tác dụng phụ do điều trị cho bạn cĩ cảm giác cơ đơn, sợ hãi và rất lo lắng. Bạn cần cĩ gây nên. Do đĩ, trong một số trường hợp bạn cĩ thể cần phải tăng thêm sự hỗ trợ về mặt tinh thần và thể chất. Các nhĩm hỗ trợ lúc cường năng lượng và hàm lượng protein trong bữa ăn. Các sản này rất quan trọng, tìm kiếm các nhĩm hỗ trợ người bị ung thư phẩm từ sữa như: sữa tươi, bơ, pho mát và trứng là những thức ăn bạn sẽ gặp được những người cĩ hồn cảnh giống mình để nĩi 28 29
16. 13. PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ NÀO LÀ TỐT NHẤT CHO TƠI? Phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào tình trạng bệnh của bạn. Mỗi loại ung thư sẽ phản ứng cĩ hiệu quả khác nhau với từng lựa chọn điều trị. Do đĩ, việc biết rõ loại ung thư của bạn là một bước quan trọng trong việc lựa chọn phương pháp điều trị tốt nhất cho bạn. Giai đoạn bệnh ung thư (mức độ di căn) cũng là yếu tố quyết định hình thức điều trị. Sức khoẻ, lối sống, và sự ưu chuyện và chia sẻ các kinh nghiệm họ đối phĩ ra sao với bệnh tiên của bạn đĩng một vai trị quan trọng trong việc quyết định ung thư. Các nhĩm này cịn cĩ thể hướng dẫn bạn các phương hình thức điều trị nào tốt nhất cho bạn. Khơng phải tất cả phương pháp thư giãn, thiền định và giải quyết vấn đề. thức điều trị đều sẽ hiệu quả trong trường hợp của bạn, vì vậy nên chắc rằng bạn hiểu rõ các lựa chọn cho bạn. Đừng ngại đưa ra các câu hỏi thắc mắc. Đĩ là quyền của bạn được biết hình thức 12. ĐIỀU TRỊ BỆNH UNG THƯ NHƯ THẾ NÀO? điều trị nào sẽ hiệu quả nhất cho bạn và những tác dụng phụ của Cĩ 4 hình thức điều trị chính cho bệnh ung thư, bao gồm: mổ, chúng là gì. xạ trị, hĩa trị và trị liệu sinh học. Bạn cũng cĩ thể nghe đến liệu Mục đích của việc điều trị là gì? pháp điều trị nội tiết tố như tamoxifen, hoặc các lựa chọn thay cấy các bộ phận như được thực hiện trong việc thay máu. Trước khi bắt đầu điều trị, hãy hỏi về mục đích của việc điều trị. Mục đích là để chữa khỏi hẳn bệnh ung thư, kiểm sốt nĩ, hay Số lần và hình thức điều trị phụ thuộc vào từng loại ung thư, để điều trị triệu chứng? Mục đích điều trị cĩ thể thay đổi tùy theo giai đoạn bệnh, và các yếu tố khác, như tuổi, tình trạng sức khoẻ, đáp ứng của bệnh với phương pháp điều trị. và những nhu cầu cá nhân. Bạn là phần thiết yếu của nhĩm chăm sĩc ung thư- bạn cần phải bàn về những lựa chọn điều trị tốt Sự thuyên giảm bệnh là gì? nhất cho bạn. Đừng ngại hỏi nhiều câu hỏi. Bạn phải chắc chắn Một số người nghĩ rằng bệnh thuyên giảm cĩ nghĩa là bệnh đã rằng bạn hiểu những lựa chọn cho mình. Mọi người thường nghĩ được chữa khỏi, nhưng điều đĩ khơng phải lúc nào cũng đúng. rằng họ cần phải được điều trị ngay lập tức sau khi được chẩn Thuyên giảm bệnh là khoảng thời gian mà bệnh ung thư phản đốn. Nhưng thường bạn cĩ rất nhiều thời gian để suy nghĩ kỹ về ứng tốt với điều trị hoặc nĩ đã được kiểm sốt tốt. Trong thuyên những lựa chọn cĩ sẵn để bạn cĩ được lựa chọn tốt nhất. giảm hồn tồn, các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh sẽ biến mất và các hình thức xét nghiệm hiện cĩ khơng phát hiện thấy tế bào 30 31
17. ung thư. Bệnh cĩ thế thuyên giảm một phần khi tế bào ung thư đã khi bắt đầu điều trị bệnh. nhỏ lại nhưng khơng hồn tồn biến mất. Quá trình thuyên giảm Cĩ nhiều hệ thống xác định giai đoạn bệnh ung thư. Hệ thống cĩ thể diễn ra từ nhiều tuần đến nhiều năm. Thuyên giảm hồn T,N,M được sử dụng nhiều nhất. Hệ thống này cung cấp 3 thơng tồn cĩ thể kéo dài trong nhiều năm và sau một thời gian cĩ thể tin quan trọng: được cho là đã chữa khỏi. Nếu bệnh ung thư quay trở lại, điều trị • T: mơ tả kích cỡ của khối u và cho biết nếu khối u ung thư thêm cĩ thể dẫn đến sự thuyên giảm khác. Bệnh ung thư quay trở đã di chuyển sang các mơ và bộ phận xung quanh. lại nhiều lần cĩ thể phản ứng với nhiều hình thức điều trị khác • N: mơ tả việc ung thư đã di chuyển bao xa đến hệ thống nhau, ví dụ như hỗn hợp nhiều loại thuốc khác nhau hoặc xạ trị hạch bạch huyết. thay cho mổ. • M: cho biết nếu ung thư đã di căn sang các bộ phận khác Xác định giai đoạn bệnh là gì? của cơ thể. Con số sau T,N và M sẽ cung cấp thêm chi tiết cho từng yếu tố này. Ví dụ, một khối u được xác định ở giai đoạn T1,N0,M0 là một khối u rất nhỏ, chưa di chuyển sang hạch, và chưa di căn sang các bộ phận khác của cơ thể. Ngay khi việc mơ tả T,N,M được xác định, chúng cĩ thể được nhĩm lại thành các nhĩm giai đoạn bệnh đơn giản hơn, giai đoạn bệnh 0 đến giai đoạn IV (0-4). Theo quy luật, số bé hơn cĩ nghĩa rằng bệnh ung thư di căn ít hơn. Số lớn hơn, ví dụ như giai đoạn Xác định giai đoạn bệnh là quá trình tìm hiểu xem bệnh ung 4, cĩ nghĩa là bệnh đã nghiêm trọng hơn. thư đã di chuyển đến đâu. Xác định giai đoạn bệnh là một bước Sau xem xét các kết quả xét nghiệm, bác sỹ sẽ cho bạn biết giai then chốt trong việc tìm ra hình thức điều trị phù hợp cho bệnh đoạn bệnh ung thư. Nên hỏi bác sỹ những câu hỏi về giai đoạn của bạn. Việc này cũng giúp cho các chuyên gia y tế biết rõ hơn bệnh ung thư cĩ ý nghĩa thế nào và sẽ ảnh hưởng đến các lựa về khả năng chữa khỏi bệnh. Nhưng quá trình xác định giai đoạn chọn điều trị như thế nào. này cĩ thể sẽ tốn nhiều thời gian trong khi nhiều người lại muốn được điều trị ngay lập tức. Đừng cĩ lo lắng nếu quá trình xác Phẫu thuật định giai đoạn bệnh làm mất thời gian. Nên nhớ rằng bằng việc Nhiều người cĩ bệnh ung thư sẽ được phẫu thuật. Nếu khối u xác định giai đoạn bệnh ung thư, bạn và chuyên gia y tế mới cĩ khu trú ở một khu vực, khối u và các tế bào lân cận sẽ được lấy đi thể biết được hình thức điều trị nào phù hợp nhất cho bạn trước bằng phương pháp phẫu thuật. Đơi khi sẽ khĩ xác định cần phải 32 33
18. Xạ trị ngồi Điều trị tia xạ (xạ trị) ngồi khơng gây đau đớn. Phương pháp này thường được áp dụng tại cơ sở ngoại trú, và chỉ mất rất ít thời cắt bỏ bao nhiêu phần cho đến khi bác sỹ phẫu thuật nhìn thấy rõ mức độ phát triển của khối u trong quá trình mổ. Phẫu thuật sẽ hiệu quả nhất khi khối u chưa di căn sang các khu vực khác. Ngày nay, việc phẫu thuật sẽ đem lại hiệu quả cao nhất cho nhiều gian. Điều trị thường diễn ra trong 5 ngày/tuần trong vịng từ 5 loại ung thư. Đối với một số loại ung thư khi được phát hiện sớm đến 8 tuần, tuỳ thuộc vào kích thước, vị trí, và loại ung thư được chỉ cần phẫu thuật nội soi là cĩ thể chữa khỏi hồn tồn được điều trị. bệnh. Đây là phương pháp hiện đại và thời gian phục hồi của người bệnh sau mổ nhanh hơn nhiều so với phẫu thuật mở thơng Xạ trị áp sát thường. Các hình thức điều trị khác như xạ trị hay hố trị cĩ thể được sử dụng trước hay sau phẫu thuật. Xạ Trị Cũng giống như phẫu thuật, xạ trị được sử dụng trong trường hợp khối u chưa di căn. Tia xạ sẽ tiêu diệt hoặc tổn hại tế bào ung thư làm chúng khơng phát triển được nữa. Phương pháp này cĩ thể được áp dụng một mình hoặc áp dụng cùng với phẫu thuật hoặc hố trị. Hơn ½ người bệnh ung thư sử dụng xạ trị. Trong một vài trường hợp, xạ được đưa vào cơ thể theo phương Xạ trị được áp dụng theo 2 cách: một là sử dụng tia bên ngồi pháp cấy, cịn được gọi là “hạt”. Đây là những gĩi chứa tia nhỏ nhiều năng lượng hoặc qua cấy vào cơ thể nơi gần khối u. được đặt vào gần khối u khi người bệnh chìm trong giấc ngủ 34 35
19. (được gây mê) hoặc gây tê tại chỗ. Phương pháp này cho phép thư và giai đoạn bệnh, hĩa trị thường được áp dụng để chữa khỏi tăng liều tia đến vị trí nhỏ hơn và trong thời gian ngắn hơn so với ung thư, ngăn cho tế bào ung thư khơng lan xa, hoặc làm chậm việc chiếu tia xạ bên ngồi. quá trình phát triển của ung thư, giết chết các tế bào ung thư đã Các tác dụng phụ của xạ trị lan sang các bộ phận khác trên cơ thể, hoặc làm giảm nhẹ các triệu chứng do ung thư gây ra. Các tác dụng phụ thay đổi tùy theo người bệnh và tùy thuộc vào bộ phận nào của cơ thể được điều trị cũng như số lượng tia xạ Hĩa trị là gì? được chiếu. Những tác dụng phụ phổ biến nhất là mệt mỏi, thay Hĩa trị là sử dụng những loại thuốc diệt tế bào thường được đổi màu sắc da tại nơi chiếu, và mất cảm giác thèm ăn. Những tác đưa vào cơ thể qua đường uống hoặc tiêm. Khơng giống như xạ dụng phụ khác liên quan đến điều trị tại từng khu vực riêng biệt, trị hay phẫu thuật, các loại thuốc hĩa trị cĩ thể điều trị bệnh ung ví dụ rụng tĩc sau khi xạ trị tại khu vực đầu. Hầu hết các tác dụng thư đã di căn bởi vì chúng di chuyển qua đường máu. Thơng phụ sẽ giảm dần theo thời gian. Nhưng nên trao đổi với nhĩm y thường, các thuốc hĩa trị được sử dụng phối hợp, ít khi dùng một tế về những khĩ chịu bạn cảm nhận được vì sẽ cĩ những phương loại. thức giúp bạn vượt qua cảm giác đĩ. Hĩa trị được thực hiện như thế nào? Hĩa trị Hĩa trị được thực hiện theo đợt, và cĩ thời gian nghỉ giữa các Trong khi phẫu thuật và xạ trị thường được áp dụng để điều trị đợt điều trị. Một đợt cĩ thể bao gồm một liều và sau đĩ là khơng các loại ung thư khu trú một nơi, hĩa trị liệu (thường được gọi là điều trị trong vịng nhiều ngày hay nhiều tuần. Việc này sẽ cho “hĩa trị”) thường được áp dụng để điều trị các tế bào ung thư đã phép các tế bào bình thường trong cơ thể cĩ thời gian phục hồi di căn sang các bộ phận khác của cơ thể. Tùy thuộc vào loại ung sau các tác dụng phụ của thuốc. Các liều thuốc cũng cĩ thể được thực hiện nhiều ngày liên tiếp, hoặc cách ngày trong vịng nhiều ngày, kế tiếp là một thời gian nghỉ. Một số loại thuốc cĩ tác dụng nhất khi được đưa vào cơ thể liên tiếp trong vịng vài ngày. Các loại thuốc khác nhau sẽ hiệu quả nhất theo từng lịch điều trị khác nhau. Nếu nhiều loại thuốc được sử dụng, kế hoạch điều trị sẽ chỉ dẫn mức độ thường xuyên cũng như thời gian chính xác thuốc được sử dụng. Số đợt bạn phải điều trị sẽ được lên kế hoạch trước khi quá trình điều trị bắt đầu (tùy thuộc vào loại và giai đoạn của bệnh) hoặc cũng cĩ thể linh hoạt nhằm theo dõi 36 37
20. xem quá trình điều trị ảnh hưởng đến sức khoẻ của bạn cũng như dịch khơng thể loại bỏ các tế bào ung thư hoặc ngăn chặn chúng đến bệnh ung thư như thế nào. phát triển. Điều trị sinh học là một phương pháp điều trị hiệu quả Sau khi khối ung thư được lấy đi bằng phương pháp phẫu cho một số loại bệnh ung thư riêng biệt. Phương pháp này cịn thuật, hĩa trị sẽ cĩ thể làm giảm khả năng khối u quay trở lại. được gọi là điều trị miễn dịch hoặc điều trị thay đổi phản ứng Hĩa trị cũng cĩ thể được thực hiện trước phẫu thuật nhằm làm sinh học. giảm kích cỡ của khối u trước khi nĩ được lấy đi. Điều trị sinh học sử dụng hệ thống miễn dịch của cơ thể để Các tác dụng phụ của hĩa trị chống lại ung thư hoặc làm giảm những tác dụng phụ từ các phương pháp điều trị ung thư. Các tác dụng phụ của hĩa trị phụ thuộc vào loại thuốc, liều lượng thuốc và thời gian của quá trình điều trị. Những tác dụng Các liệu pháp sinh học hoạt động theo nhiều cách. Chúng cĩ phụ phổ biến nhất là cảm giác nơn nao và nơn, rụng tĩc trong thời thể làm dừng lại hoặc làm chậm lại sự phát triển của tế bào ung gian ngắn, tăng khả năng bị nhiễm trùng và mệt mỏi. Nhiều tác thư, giúp các tế bào miễn dịch khỏe mạnh để kiểm sốt bệnh ung dụng phụ này cĩ thể sẽ gây khĩ chịu và buồn phiền. Nhưng hầu thư, và giúp sửa chữa các tế bào bình thường đã bị tổn hại do các hết các tác dụng phụ cĩ thể giảm được bằng thuốc, chăm sĩc hỗ phương thức điều trị khác. trợ, hoặc bằng cách thay đổi kế hoạch điều trị. Nếu bạn cĩ tác Cĩ rất nhiều liệu pháp sinh học hiện đang được sử dụng. Liệu dụng phụ hãy hỏi bác sỹ và y tá cách cĩ thể giúp làm giảm nhẹ pháp sinh học cĩ thể được kết hợp với hố trị hay xạ trị. hoặc hạn chế chúng. Một số tác dụng phụ cần phải được điều trị Điều trị kết hợp và các phương pháp điều trị chưa ngay lập tức. được cơng nhận Những người phải điều trị bằng hĩa trị đơi khi sẽ cảm thấy Khi bạn mắc bệnh ung thư, bạn sẽ được nghe về nhiều phương chán nản bởi thời gian điều trị hoặc bởi vì những tác dụng phụ. pháp chữa bệnh hoặc làm giảm nhẹ triệu chứng khác so với các Nếu điều này xảy đến với bạn, hãy nĩi chuyện với bác sỹ. Cĩ cách điều trị y học thơng thường. Những phương pháp này bao nhiều cách làm giảm tác dụng phụ hoặc dễ dàng kiểm sốt chúng gồm vitamin, y học cổ truyền, chế độ ăn đặc biệt, hay châm cứu hơn. Nên nhớ rằng những lợi ích mong đợi từ biện pháp điều trị hoặc xoa bĩp và nhiều phương pháp khác nữa. cĩ giá trị hơn những tác dụng phụ mà bạn đang gặp phải. Cụm từ “kết hợp” hay “bổ sung” dễ gây nhầm lẫn. Các thầy Liệu pháp sinh học thuốc ung thư dùng cụm từ “kết hợp” để chỉ những loại thuốc Hệ thống miễn dịch hay hệ thống phản kháng tự nhiên của cơ hay cách điều trị được sử dụng kèm với các phương pháp điều trị thể, đĩng một vai trị quan trọng trong phản ứng của cơ thể với chính thống và các chăm sĩc y tế thơng thường. bệnh ung thư. Một số loại ung thư phát triển khi hệ thống miễn 38 39
21. Phương pháp điều trị kết hợp chữa khỏi bệnh ung thư mà khơng cĩ các tác dụng phụ và việc Các phương pháp điều trị kết hợp khơng phải là phương pháp tin vào điều này là rất bình thường. Nhưng sự thật là hầu hết các chữa khỏi bệnh ung thư. Hầu hết chúng được sử dụng để giúp phương pháp đĩ chưa được thử nghiệm và chứng minh là cĩ hiệu bạn cảm thấy khoẻ hơn. Một số phương pháp cĩ thể được dùng quả trong việc điều trị ung thư. để bổ trợ thêm như thiền định để làm giảm căng thẳng, châm cứu Trong quá trình bạn tìm hiểu các lựa chọn cho mình, bạn nên để giảm đau, một số thuốc y học cổ truyền nâng đỡ sức khỏe, tiêu bàn bạc kỹ với các bác sỹ. viêm, giảm đau, lợi tiểu, hay chè bạc hà dùng để giảm cảm giác buồn nơn, v.v Một vài phương pháp được chứng minh là cĩ thể 14. LÊN KẾ HOẠCH ĐIỀU TRỊ NHƯ THẾ NÀO? giúp người bệnh, một số phương pháp khác thì chưa được thử nghiệm. Khơng nên dùng những phương pháp chưa được khẳng Lên kế hoạch điều trị ung thư rất tốn thời gian. Hầu hết mọi định rõ lợi ích hoặc cĩ hại cho người bệnh. người muốn bắt đầu điều trị ngay lập tức. Họ lo lắng rằng thời gian để làm các xét nghiệm hoặc các việc khác sẽ lấy đi thời gian Phương pháp điều trị chưa được cơng nhận quý báu cĩ thể dùng để điều trị bệnh ung thư. Các phương pháp điều trị chưa được cơng nhận, khơng chính Bạn phải đợi bao lâu mới được điều trị? thống được một số người áp dụng thay cho các phương thức điều trị kinh điển. Những phương pháp này chưa được chứng minh là Mỗi loại ung thư khác nhau sẽ phát triển theo tiến độ khác cĩ an tồn và hiệu quả trong thử nghiệm lâm sàng. Một số phương nhau. Một số loại như ung thư máu hay ung thư hạch thường pháp cịn cĩ hại. Mối nguy hiểm lớn nhất trong các trường hợp sử phát triển nhanh hơn những khối u cứng. Nhưng hầu hết các loại dụng các phương pháp chưa được cơng nhận, khơng chính thống ung thư khơng phát triển quá nhanh chĩng, vì vậy cĩ đủ thời gian là bạn cĩ thể mất đi cơ hội hưởng lợi ích từ các phương pháp để tìm hiểu các thơng tin về bệnh ung thư của bạn, gặp gỡ các chữa trị thơng thường. Việc làm chậm lại hay gián đoạn quá trình chuyên gia trong ngành, và đưa ra những quyết định về lựa chọn điều trị thơng thường sẽ cho phép tế bào ung thư cĩ nhiều thời điều trị phù hợp nhất. Nên nhớ rằng thơng tin thu được trong thời gian hơn để phát triển. gian này rất quan trọng trong việc lập kế hoạch để đưa ra phương pháp điều trị tốt nhất cho bạn. Nếu bạn lo lắng về việc điều trị Sẽ dễ hiểu khi người bệnh ung thư tìm đến các phương pháp khơng được thực hiện ngay lập tức, hãy trao đổi với nhĩm chăm điều trị này. Bạn muốn làm tất cả những gì bạn cĩ thể để chống sĩc y tế và chắc chắn rằng việc chậm lại quá trình điều trị sẽ lại bệnh ung thư. Các phương pháp điều trị thơng thường như hĩa khơng gây ra vấn đề nào. trị thỉnh thoảng khĩ áp dụng hoặc khơng cịn tác dụng nữa. Đơi khi sẽ cĩ người gợi ý rằng phương pháp của họ cĩ thể 40 41
22. Bằng cách nào bác sỹ sẽ chọn cách điều trị bệnh ung cĩ thể trả lời các câu hỏi của bạn. Điều dưỡng cịn cĩ thể giúp thư của tơi? bạn tìm ra câu trả lời bạn cần từ các thành viên khác trong nhĩm Phương thức điều trị dành cho bạn sẽ phụ thuộc vào rất nhiều y tế chăm sĩc bạn. loại thơng tin. Loại ung thư (bao gồm vị trí và loại tế bào), giai Giống như các mối quan hệ tốt khác, mối quan hệ với bác sỹ đoạn bệnh, và sức khoẻ của bạn là những vấn đề quan trọng nhất. là mối quan hệ hai chiều. Việc của bạn là đặt ra các câu hỏi, tìm Những thứ khác như hồn cảnh của bạn (bao gồm việc đi lại và hiểu về phương pháp điều trị cho bạn, và trở thành một thành điều trị của bạn ra sao), tính hiệu quả của từng phương thức điều viên tích cực trong nhĩm chăm sĩc bệnh cho bạn. Các bác sỹ sẽ trị, tác dụng phụ cĩ thể xảy ra và các nguy cơ của từng phương đưa ra thơng tin khác nhau khi nĩi chuyện với bạn và người nhà pháp cũng là các yếu tố cần được tính đến. bạn. Lượng thơng tin người bệnh ung thư muốn biết hay cần phải Ban đầu các bác sỹ sẽ thu thập các thơng tin về bệnh ung thư biết cũng khác nhau. Nếu bác sỹ cung cấp quá nhiều hay quá ít của bạn. Xét nghiệm tế bào và các xét nghiệm khác, khám sức thơng tin, hãy cho họ biết. Hãy cảm thấy thoải mái đặt ra các câu khoẻ, chụp hình, các dấu hiệu và triệu chứng sẽ được sử dụng để hỏi và cho họ biết bạn cần gì. quyết định phương thức điều trị nào tốt nhất cho bạn. Bác sỹ cĩ Đây là những câu hỏi ví dụ bạn cĩ thể hỏi: thể sẽ tham khảo ý kiến các chuyên gia để giúp lập lên kế hoạch • Loại ung thư tơi mắc phải là gì? Bệnh ở giai đoạn nào và mức điều trị cho bạn đạt hiệu quả cao nhất. độ nghiêm trọng đến đâu? • Tiên lượng bệnh như thế nào? 15. TƠI CẦN PHẢI HỎI BÁC SỸ ĐIỀU GÌ? • Bác sỹ khuyên nên điều trị như thế nào và tại sao? Mối quan hệ với bác sỹ là một phần quan trọng trong quá trình • Mục đích của phương pháp điều trị là gì? Để chữa khỏi bệnh chăm sĩc. Cĩ thể bạn sẽ được một bác sỹ phụ trách tất cả quá hay để kiểm sốt các triệu chứng? trình chăm sĩc bạn. Người bác sỹ này nên là một người bạn cảm • Nguy cơ hay tác dụng phụ của phương pháp điều trị là gì? thấy thoải mái và cĩ thể lắng nghe các lo lắng của bạn và trả lời • Điều được và mất của phương pháp điều trị giành cho tơi là được tất cả các câu hỏi của bạn. Bác sỹ sẽ giải thích cho bạn về gì? chẩn đốn, tình trạng sức khoẻ của bạn, các lựa chọn điều trị, và • Cĩ các phương pháp điều trị khác để tơi cân nhắc khơng? tiến triển trong suốt quá trình điều trị. • Tơi phải thường xuyên đến điều trị hay kiểm tra xét nghiệm Sẽ cĩ các điều dưỡng cĩ chuyên mơn tham gia cùng với bác như thế nào? sỹ. Những điều dưỡng này sẽ giúp bạn trong quá trình điều trị và • Quá trình điều trị sẽ diễn ra trong bao lâu? xử trí các tác dụng phụ. Trong nhiều trường hợp, các điều dưỡng • Trong trường hợp tơi nhỡ một lần điều trị thì sẽ thế nào? 42 43
23. • Những thay đổi gì tơi cần phải làm trong cơng việc, cuộc bàn về tất cả các lo lắng hay băn khoăn của bạn. Cĩ thể sẽ rất khĩ sống gia đình và trong thời gian rảnh? nhớ tất cả những gì bác sỹ trao đổi với bạn. Vì thế bạn cĩ thể ghi chép lại, đi cùng người nhà hay người bạn, thu âm lại cuộc nĩi • Tên của các loại thuốc tơi phải dùng? Chúng cĩ tác dụng như chuyện, hoặc mang theo danh sách các câu hỏi và viết ra các câu thế nào? trả lời của bác sỹ. • Các loại thuốc hay phương pháp điều trị khác tơi cĩ thể dùng? Nên nhớ rằng bạn cĩ quyền tham khảo thêm ý kiến thứ hai • Làm sao tơi biết được nếu phương pháp điều trị cĩ tác dụng? về chẩn đốn và cách điều trị bệnh của bạn. Điều này khơng cĩ • Tại sao tơi phải làm xét nghiệm máu, và tơi phải làm bao nghĩa là bạn khơng thích hay khơng tin bác sỹ của bạn. Các bác nhiêu lần? sỹ hiểu rằng bạn cần phải được biết kỹ lưỡng về các phương pháp • Nếu cĩ các bác sỹ chuyên khoa khác tham gia vào quá trình điều trị tốt nhất. Bạn cĩ thể hỏi nếu bác sỹ của bạn đã nĩi chuyện điều trị thì ai sẽ chịu trách nhiệm với kế hoạch điều trị của tơi? với các bác sỹ chuyên khoa khác tại cơ sở điều trị. • Những triệu chứng hay vấn đề gì tơi cần phải thơng báo ngay? 16. TƠI SỢ ĐAU, LÀM THẾ NÀO ĐỂ KIỂM SỐT • Nếu tơi khơng thấy mệt, điều đĩ cĩ nghĩa là phương pháp ĐAU? điều trị khơng cĩ tác dụng phải khơng? Cảm giác đau là một trong những lý do mọi người rất sợ bệnh • Nguy cơ bệnh ung thư quay trở lại với kế hoạch điều trị được ung thư. Họ sợ rằng nếu họ bị đau, cảm giác này sẽ khơng giảm bàn đến như thế nào? nhẹ đi. Mắc ung thư khơng cĩ nghĩa là bạn sẽ bị đau. Một số • Tơi cần phải làm gì để sẵn sàng cho điều trị? người sẽ ngạc nhiên rằng một số loại ung thư hồn tồn khơng • Tơi vẫn cĩ thể cĩ con sau khi điều trị xong? gây cảm giác đau. Kể cả những người mắc ung thư ở giai đoạn • Cĩ những loại thức ăn đặc biệt nào tơi được ăn hay khơng cuối cũng khơng phải lúc nào cũng bị đau. Nếu đau, cĩ rất nhiều được ăn? cách để giảm đau. Bên cạnh các loại thuốc, cĩ những cách khác • Tơi cĩ thể sử dụng đồ uống cĩ cồn hay khơng? giúp bạn kiểm sốt cơn đau như việc sử dụng hình ảnh (các bài • Điều trị sẽ tốn kém bao nhiêu? Bảo hiểm cĩ chi trả khơng? luyện tập trí ĩc nhằm giúp bộ não cĩ tác động lên cơ thể), phản hồi sinh học (một phương thức điều trị sử dụng các thiết bị giám • Thời gian nào tiện lợi nhất tơi cĩ thể gọi nếu tơi cĩ thắc mắc? sát giúp con người cĩ nhận thức để kiểm sốt một số quá trình • Tơi cĩ nên cân nhắc tham gia một thử nghiệm lâm sàng? như nhịp tim, huyết áp, nhiệt độ, ra mồ hơi và sức ép của cơ), Hãy chắc chắn rằng các lo lắng và câu hỏi của bạn, dù rất nhỏ, thả lỏng, đánh lạc hướng, phẫu thuật, và chặn các dây thần kinh. cũng phải được trả lời. Cĩ thể sẽ cần nhiều lần đến gặp bác sỹ để Sự phối hợp các phương pháp kiểm sốt cơn đau cĩ thể được áp 44 45
24. dụng nếu cần. Một số người khơng muốn sử dụng thuốc giảm 18. TƠI CĨ THỂ LUYỆN TẬP THỂ THAO TRONG đau vì họ sợ rằng họ sẽ phụ thuộc vào chúng. Nghiên cứu đã chỉ QUÁ TRÌNH ĐIỀU TRỊ KHƠNG? ra rằng khi sử dụng các thuốc giảm đau được bác sỹ kê đơn thì Lịch tập luyện của bạn trong khi điều trị ung thư sẽ phụ thuộc việc nghiện thuốc khơng phải là một vấn đề cho người mắc bệnh vào sức khỏe của bạn trước khi phát hiện ra bệnh cũng như sức ung thư. Một số người cũng lo lắng rằng nếu họ uống thuốc theo khỏe hiện tại. Bác sỹ sẽ cho bạn biết nếu bạn cĩ thể luyện tập và quy định, họ sẽ thấy mất tác dụng với liều lượng thuốc đĩ và sau hình thức luyện tập nào là cho phép. Luyện tập thể thao kết hợp đĩ sẽ cần liều thuốc cao hơn cho đến khi thuốc hết hẳn tác dụng. với nghỉ ngơi, cĩ thể sẽ cĩ ích. Nĩ cĩ thể tăng năng lượng, giảm Nhưng việc tăng liều thuốc khi cần sẽ làm tăng khả năng thành căng thẳng, giảm lo lắng và trầm cảm, và giúp bạn mau đĩi. Bạn cơng của hầu hết các loại thuốc giảm đau kê đơn. cĩ thể tập luyện một mình hoặc sẽ dễ dàng và vui hơn nếu luyện tập với một nhĩm bạn. 17. TƠI CĨ THỂ LÀM VIỆC TRONG QUÁ TRÌNH Nếu bạn là người thích luyện tập trước khi bị mắc ung thư, hãy ĐIỀU TRỊ KHƠNG? giữ lịch tập trong khi điều trị cĩ thể giúp bạn cảm thấy một số Câu trả lời cho câu hỏi này tùy thuộc vào phương pháp điều phần trong cuộc sống của bạn vẫn “bình thường”. Nếu phẫu thuật trị, giai đoạn bệnh, sức khoẻ, và loại hình cơng việc. Số lượng là một phần của quá trình điều trị, bác sỹ cĩ thể gợi ý những thay cơng việc bạn cĩ thể làm tùy thuộc vào bạn cảm thấy như thế đổi để hạn chế các vấn đề và giữ linh hoạt trong các khớp và cơ nào trong quá trình điều trị. Một số người mắc ung thư cĩ thể đi bắp. Bác sỹ điều trị hay bác sỹ vật lý trị liệu cĩ thể giúp bạn phác làm và tiếp tục cuộc sống thường ngày của họ trong khi họ vẫn thảo một kế hoạch và các hoạt động phù hợp với bạn. đang được điều trị. Một số người khác thấy họ cần phải nghỉ ngơi nhiều hơn và khơng thể làm được nhiều. Bác sỹ điều trị cĩ thể gợi 19. UNG THƯ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CUỘC SỐNG ý bạn cần hạn chế một số hoạt động nào. TÌNH DỤC CỦA TƠI NHƯ THẾ NÀO? Nhiều người cĩ thể tiếp tục làm việc trong quá trình điều trị. Những cảm xúc và thái độ về tình dục thay đổi đáng kể ở từng Bạn cũng cĩ thể lên kế hoạch điều trị muộn hơn trong ngày hay người trong mọi hồn cảnh. Điều này cũng đúng khi bị bệnh. ngay trước ngày cuối tuần để ít ảnh hưởng đến cơng việc của bạn. Một số người ít hay khơng cĩ thay đổi nào trong ham muốn tình Nếu việc điều trị làm bạn rất mệt mỏi, bạn nên cân nhắc thay đổi dục vì bệnh ung thư. Một số người khác thấy giảm ham muốn kế hoạch làm việc trong một thời gian. Hãy nĩi chuyện với cấp vì những căng thẳng về thể chất và tinh thần do bệnh ung thư và trên của bạn về những nhu cầu và mong muốn của bạn. Bạn cĩ do quá trình điều trị gây ra. Căng thẳng cĩ thể bao gồm những lo thể đồng ý làm việc bán thời gian, hoặc bạn cĩ thể làm việc tại lắng về thay đổi hình thức; lo lắng về sức khoẻ, gia đình hay tiền nhà. 46 47
25. bạc; hoặc từ những tác dụng phụ của điều trị, bao gồm sự mệt bệnh ung thư đau đớn. Một số khác sợ rằng họ sẽ “mắc” bệnh mỏi và các thay đổi nội tiết. ung thư hoặc bị ảnh hưởng bởi tia xạ và hố trị khi quan hệ với Một số người thấy rằng họ cảm thấy gắn bĩ hơn với bạn đời người mắc bệnh này. Việc “mắc” ung thư là hồn tồn khơng trong thời gian này và tăng ham muốn tình dục. Dù việc mang thể, nhưng việc trao đổi những vấn đề này cĩ thể giải quyết các thai là cĩ thể trong quá trình điều trị ung thư, nhưng khơng được vướng mắc và giúp bạn tìm ra những cách khác cĩ thể làm để khuyến khích vì một số cách điều trị cĩ thể ảnh hưởng đến thai việc va chạm cơ thể là điều cả hai cùng thấy thích thú. nhi. Nhiều bác sỹ sẽ khuyên nam giới và nữ giới sử dụng các biện Cĩ thể khĩ để giữ cuộc sống tình dục khỏe mạnh trong khi cĩ pháp tránh thai trong quá trình điều trị. nhiều yếu tố ảnh hưởng tới thể chất và tinh thần. Thu thập càng Ham muốn tình dục thay đổi trong quá trình điều trị là một nhiều thơng tin từ bác sỹ và các nguồn khác giúp bạn hiểu mình việc rất bình thường và cĩ thể do rất nhiều lý do. Một số lý do cĩ thể hoặc khơng thể làm gì trước, trong, và sau khi điều trị. thơng thường là căng thẳng, mệt mỏi và do các tác dụng phụ từ Khả năng sinh đẻ điều trị. Vấn đề về nhận thức hình thức bên ngồi cũng cĩ thể là Sau khi xạ trị hoặc hĩa trị, phụ nữ sẽ thấy kinh nguyệt trở nên một nguyên nhân. Nếu bạn đã từng qua phẫu thuật tại vùng chậu bất bình thường hoặc ngừng lại. Điều này khơng cĩ nghĩa rằng hoặc vùng bụng, sẽ làm việc quan hệ tình dục trở nên khĩ khăn bạn khơng thể cĩ thai, vì vậy các biện pháp tránh thai là cần thiết hơn hoặc đơi khi đau đớn. Một số phụ nữ bị khơ vùng âm đạo, trong quá trình điều trị. Đối với nam giới, việc điều trị cĩ thể làm một số nam giới gặp vấn đề xuất tinh do tác dụng phụ của điều giảm hoặc phá huỷ tế bào tinh trùng. Nhưng trong nhiều trường trị. Nếu cĩ thể, bàn bạc về những lo lắng này với nhĩm chăm sĩc hợp, nam giới sẽ vẫn cĩ khả năng sinh sản sau khi quá trình điều y tế hoặc người bạn đời của bạn. trị kết thúc. Nếu bạn cảm thấy thoải mái hay hài lịng với cuộc sống tình Mặc dù bạn cĩ dự định cĩ con hay khơng, việc lo lắng quá dục lành mạnh trước khi bắt đầu điều trị, bạn vẫn cĩ cơ hội tìm trình điều trị sẽ ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của bạn là điều thấy sự thoả mãn này trong quá trình điều trị. Bạn cĩ thể sẽ nhận bình thường. Hãy trao đổi với bác sỹ trước khi bắt đầu điều trị về thấy việc gần gũi thể xác cĩ ý nghĩa khác và bạn liên hệ với những câu hỏi hay lo lắng của bạn về khả năng sinh đẻ và điều trị người bạn đời theo một cách khác. bệnh ung thư. Việc này sẽ giúp bạn đưa ra các quyết định điều trị Giao tiếp tốt là chìa khố duy trì cuộc sống tình dục hoặc phù hợp nhất cho bạn. quay trở lại với cuộc sống tình dục như trước với người bạn đời. Những lo lắng hay nỗi sợ hãi của người bạn đời là bình thường và họ cũng cĩ ảnh hưởng đến cuộc sống tình dục của bạn. Một số bạn đời sẽ lo lắng rằng việc gần gũi thể xác sẽ làm người mắc 48 49
26. 20. TÀI CHÍNH VÀ ĐIỀU TRỊ UNG THƯ. Nếu bạn cần lấy ngày nghỉ hoặc dưỡng hưu sớm, nên nhờ sự Điều trị sẽ tốn hết bao nhiêu? tư vấn các tổ chức xã hội và cơ sở y tế bạn đang điều trị. Người mắc bệnh ung thư cũng cần cĩ thơng tin tư vấn về viết di chúc, Chi phí điều trị phù thuộc vào phương pháp điều trị, thời gian người uỷ quyền và cả các vấn đề liên quan đến tang lễ và tơn điều trị, mức độ thường xuyên của việc điều trị, và việc bạn điều giáo. trị tại nhà, tại phịng khám tư, hay tại bệnh viện và đặc biệt liên quan tới việc bạn cĩ bảo hiểm y tế hay khơng. Bảo hiểm y tế 21. CÁC NGUỒN HỖ TRỢ KHÁC TƠI CĨ THỂ CĨ? Cĩ bảo hiểm y tế là rất quan trọng trong điều trị ung thư. Hiện nay phần lớn các phương pháp điều trị ung thư căn bản đều được Nhĩm chăm sĩc y tế sẽ là nguồn hỗ trợ đầu tiên của bạn, bảo hiểm y tế chi trả. Nhiều khi vấn đề kinh tế sẽ làm ảnh hưởng nhưng cũng cĩ nhiều nơi bạn cĩ thể tìm thêm sự giúp đỡ khi bạn rất nhiều đến điều trị, bảo hiểm y tế sẽ giúp bạn chi trả phần lớn cần. Các dịch vụ hỗ trợ tại bệnh viện là một phần quan trọng các chi phí điều trị. Tuỳ thuộc vào loại bảo hiểm y tế, sự hợp lệ trong quá trình chăm sĩc. Đây cĩ thể bao gồm dịch vụ y tá, các lời khuyên về dinh dưỡng, phục hồi chức năng, hoặc giúp đỡ về tâm linh. Nhiều người lo lắng rằng việc tìm sự hỗ trợ về tinh thần là một dấu hiệu của sự yếu đuối. Họ cĩ thể cảm nhận rằng họ cần phải “mạnh mẽ” và tự mình giải quyết mọi việc. Nhưng bạn khơng cần phải đơn độc để trở nên mạnh mẽ. Hỗ trợ về tinh thần là cần thiết trên mỗi chặng của quá trình điều trị ung thư. Bên cạnh gia đình và bạn bè, hãy cân nhắc các nguồn hỗ trợ khác, như nhĩm chăm sĩc y tế, các nhĩm hỗ trợ, hoặc nơi bạn thờ cúng. Việc yêu cầu được hỗ trợ là một cách giúp bạn cĩ thể kiểm sốt được tình của các giấy tờ bảo hiểm y tế mà bạn cĩ thể được hưởng 100%, hình. Nĩi về những gì đang xảy ra và những gì bạn cảm nhận cĩ 95%, 80% hoặc 30% các chi phí điều trị. Ngay cả khi bạn đã mắc thể mang lại sự thoải mái và yên lịng. bệnh mà chưa cĩ bảo hiểm y tế, bạn cần tham khảo thơng tin từ Cĩ thể sẽ khơng thoải mái khi nĩi về bệnh ung thư và mọi cơ sở y tế nơi bạn cư trú để mua được bảo hiểm y tế sớm nhất cĩ người lo lắng sẽ làm bạn buồn phiền khi nĩi về chủ đề này hoặc thể. nĩi về bệnh của bạn. Bạn cĩ thể là người đi trước. Các nhĩm hỗ 50 51
27. trợ và tư vấn cá nhân cĩ thể giúp bạn giải quyết các căng thẳng thời gian sống của bệnh nhân, đồng thời cũng làm tăng tỉ lệ biến về bệnh của bạn. Cĩ nhiều người bệnh ung thư cảm thấy dễ dàng chứng, nhiễm trùng và dẫn đến tình trạng tử vong của người bệnh hơn khi nĩi chuyện với người cũng cĩ trải nghiệm như họ. Các ung thư. Trên thực tế, một chế độ ăn uống đầy đủ và cân đối các nhĩm hỗ trợ cĩ thể cho bạn những thơng tin bổ ích về bệnh ung chất dinh dưỡng trước, trong và sau quá trình điều trị cĩ thể giúp thư và các phương pháp điều trị. người bệnh nâng cao thể lực, đủ sức theo được hết liệu trình điều trị và giúp giảm thiểu bất lợi của những tác dụng phụ do quá trình 22. NHỮNG QUAN NIỆM SAI LẦM PHỔ BIẾN VỀ điều trị gây nên. BỆNH UNG THƯ? - Nhiều quan niệm sai về cách chữa bệnh ung thư, ví dụ: “khơng được đụng dao kéo” trong khi mổ là biện pháp cơ bản để - Nhiều người bệnh tin vào mắc ung thư là do “kiếp trước” chữa nhiều loại ung thư khi bệnh cịn mổ được, v.v mắc tội gì đĩ (?) bây giờ phải cam chịu, mà khơng hiểu phần lớn là do mơi trường sống, lối sống khơng hợp vệ sinh gây ra. - Ung thư là bệnh nguy hiểm nhưng với khoa học ngày nay, 1/3 cĩ thể phịng được, 1/3 cĩ thể chữa khỏi (ở giai đoạn sớm), 1/3 cĩ thể kéo dài cuộc sống (giai đoạn muộn). Cần áp dụng các biện pháp phịng bệnh, phát hiện bệnh sớm và điều trị đúng phương pháp. - Quan niệm “ung thư khơng chữa khỏi được”. Trên thực tế ở các nước cĩ nền y tế phát triển đã chữa khỏi trên 50% bệnh nhân ung thư nhờ phát hiện sớm. Ở nước ta, tỷ lệ khỏi bệnh cịn thấp do phần lớn người bệnh được phát hiện muộn. Nhiều người bệnh tin cách chữa phản khoa học, “lang băm”, mê tín dị đoan, v.v đến khi bệnh quá nặng mới tới bệnh viện. - Nhiều người cho rằng, bệnh nhân ung thư chỉ nên bồi dưỡng trong giai đoạn điều trị xạ trị, truyền hố chất , cịn sau giai đoạn điều trị chỉ nên ăn gạo lứt, muối vừng để cơ thể gầy ốm, khơng nuơi dưỡng khối u, nhằm làm khối u teo dần. Những quan niệm này gây ảnh hưởng xấu đến hiệu quả điều trị, làm giảm 52 53
28. Phụ lục 1 30 Gemcitabin 200mg (Gemzar, Gemcitac) Lọ 31 Gemcitabin 1000mg Lọ DANH MỤC THUỐC CHỦ YẾU 32 Goserelin acetate 3,6mg (Zoladex) Mẫu TRONG ĐIỀU TRỊ UNG THƯ 33 Glycyl funtumin 0,3mg Ống TT Tên thuốc, nồng độ, hàm lượng ĐVT 34 Hydroxyurea 500mg Viên 1 Anastrozol 1mg (Arimidex, Anazo) Viên 35 Hydroxycarbamid 500mg Viên 2 Bevacizumab 100mg/4ml (Avastin) Lọ 36 Ifosfamide 1g (Holoxan) Lọ 3 Bevacizumab 400mg/16ml (Avastin) Lọ 37 Imatinib 100mg Viên 4 Bicalutamide 50mg Viên 38 Interferon alpha 2b 3MUI (Herberon -2) Lọ 5 Bleomycin 15mg (Bléocin) Lọ 39 Irinotecan 100mg (Campto, Irino) Lọ 6 Calcium folinat 100mg (Rescuvolin) Ống 40 Irinotecan 40mg (Campto, Irino) Lọ 7 Calcium folinat 50mg (Calazim folinat) Ống 41 L - Asparaginase 10.000 KU Lọ 8 Capecitabin 500mg (Xeloda,capecine) Viên 42 Methotrexat 50mg Lọ 9 Carboplatin 150mg/15ml (DBL - Carboplatin) Lọ 43 Mitomycin 10mg Lọ 10 Carboplatin 150mg (Carbosin) Lọ 44 Mitoxantron 20mg Lọ 11 Carboplatin 150mg Lọ 45 Nimotuzumab 50mg Lọ 12 Cisplatin 10mg (Cisplatin) Lọ 46 Octreotide 0,1mg/ ml Ống 13 Cisplatin 50mg Lọ 47 Ondansetron 8mg Ống 14 Daunorubicin 20mg Lọ 48 Ondansetron 8mg Viên 15 Docetaxel 20mg (Taxotère, Tadocel) Lọ 49 Oxaliplatin 50mg Lọ 16 Docetaxel 80mg (Taxotère, Tadocel) Lọ 50 Oxaliplatin 100mg Lọ 17 Doxorubicine 10mg Lọ 51 Paclitaxel 30 mg Lọ 18 Doxorubicin 20mg Lọ 52 Paclitaxel 100 mg (Taxol, Anzatax) Lọ 19 Doxorubicin 50mg Lọ 53 Paclitaxel 150mg Lọ 20 Epirubicin 10mg Lọ 54 Palonosetron (Aloxi) Lọ 21 Epirubicin 50mg Lọ 55 Pamidronat 90mg (Parmisol) Lọ 22 Erlotinib 100 mg Viên 56 Rituximab 500mg/50ml (Mab-thera) Lọ 23 Erlotinib 150 mg Viên 57 Sorafenib 200mg (Nexavar) Viên 24 Etoposid 100mg Lọ 58 Tamoixifen 10mg (Tamoxifene, Novaldex) Viên 25 Etoposide 50mg Viên 59 Tegafur-Uracil 324mg (Ufur) Viên 26 Exemestane 25mg Viên 60 Trastuzumab 150mg (Herceptin) Lọ 27 Fludarabine phosphate 10mg (Fludara) Viên 61 Trastuzumab 440 mg Lọ 28 Fludarabine phosphate 50mg Ống 62 Vincristine 1mg Lọ 29 Gefitinib 250mg (Iressa) Viên 63 Zoledronic acid 4mg/5ml (Zometa) Lọ 54 55
29. 6. Trung tâm Ung bướu, Bệnh x Nghĩa Tân, Cầu giấy, Hà Phụ lục 2 viện E Nội 7. Trung tâm Ung bướu, Bệnh x 201B Nguyễn Chí Thanh, DANH SÁCH CÁC CƠ SỞ UNG BƯỚU TRÊN TỒN QUỐC viện Chợ Rẫy phường 12, quận 5, TP. Hồ Chí Minh Trực thuộc 8. Trung tâm Ung bướu, Bệnh x 88 Thành Thái, phường 12, viện Nhân Dân 115 quận 10, TP. Hồ Chí Minh TT Tên đơn vị BYT Tỉnh Bộ, Địa chỉ TP Ngành 9. Trung tâm Ung bướu, Bệnh x Trần Bình, Mai Dịch, Cầu viện 19-8 Bộ Cơng an Giấy, Hà Nội. I. Bệnh viện Ung bướu III Khoa Ung bướu 1. Bệnh viện K x 43 Quán Sứ, Hồn Kiếm, 1. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Đường Tuệ Tĩnh, Khu 2, Viện nghiên cứu phịng Hà Nội Việt Nam-Thụy Điển Uơng phường Thanh Sơn, thị xã chống ung thư Bí Uơng Bí, Quảng Ninh 2. Bệnh viện Ung bướu TP. x Số 3 Nơ Trang Long, Bình 2. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Đường Hữu Nghị, phường HCM Thạnh, TP. Hồ Chí Minh Việt Nam-Cu Ba Đồng Hới Nam Lý, TP. Đồng Hới, Quảng Bình 3. Bệnh viện Ung bướu Hà x 42A Thanh Nhàn, Hai Bà Nội Trưng, Hà Nội 3. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 19 Yersin, tỉnh Khánh Hồ Khánh Hịa 4. Bệnh viện Ung bướu Cần x Số 4 Châu Văn Liêm, TP. Thơ Cần Thơ 4. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Số 2 đường Hùng Vương, Tiền Giang phường 1, TP. Mỹ Tho 5. Bệnh viện Ung bướu Đà x Phường Hồ Minh,Liên Nẵng (dự kiến hoạt động Chiểu, TP. Đà Nẵng. 5. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 46 Lê Lợi, phường Vĩnh vào tháng 9/2012) Kiên Giang Thanh Vân, TP. Rạch Giá, Kiên Giang 6. Bệnh viện Ung bướu Nghệ x 138 Nguyễn Phong Sắc, TP. An Vinh, Nghệ An. 6. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 103 đường Quang Trung, Đà Nẵng quận Hải Châu, TP. Đà 7. Viện Y học Phĩng xạ và U x Định Cơng, Hồng Mai, Nẵng bướu Quân đội Hà Nội 7. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 201 Nguyễn Thơng, phường II. Trung tâm Ung bướu Long An 3, thị xã Tân An, Long An 1. Trung tâm Ung bướu và Y x 78 Đường Giải Phĩng, 8. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Đường Trường Chinh, học hạt nhân, Bệnh viện Đống Đa, Hà Nội đa khoa Hà Nam phường Minh Khai, thị xã Bạch Mai Phủ Lý, Hà Nam 2. Trung tâm Ung bướu, Bệnh x 479 Lương Ngọc Quyến, 9. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 189 Hải Thượng Lãn Ơng, viện đa khoa Thái Nguyên TP. Thái Nguyên, Thái đa khoa tỉnh Thanh Hĩa TP. Thanh Hố Nguyên 10. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Số 2 Trần Quốc Toản, TP. 3. Trung tâm Ung bướu và Y x 16 Lê Lợi, TP. Huế đa khoa tỉnh Nam Định Nam Định học hạt nhân, Bệnh viện Trung ương Huế 11. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Đường Hải Thượng Lãn đa khoa tỉnh Ninh Bình Ơng, phường Phúc Thành, 4. Trung tâm Ung bướu và Y x Số 1 Trần Hưng Đạo, Hà TP. Ninh Bình, Ninh Bình. học hạt nhân, Bệnh viên Nội Trung ương 108 12. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Đường Lê Thánh Tơng, đa khoa tỉnh Quảng Ninh phường Bạch Đằng, TP. Hạ 5. Trung tâm Ung bướu, Bệnh x Số 1 Nhà Thương, TP. Hải Long, Quảng Ninh. viện Việt Tiệp Hải Phịng Phịng 56 57
30. 13. Khoa Ung bướu, Bệnh viện Tổ 15A, Cẩm Thịnh, thị xã 31. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Số 01 Lê Đại Hành, phường đa khoa Khu vực Cẩm Phả Cẩm Phả, Quảng Ninh đa khoa tỉnh Cà Mau 6, TP. Cà Mau, Cà Mau Quảng Ninh 32. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 106 Nguyễn Huệ, TP. Quy 14. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Tổ 10, đường Nguyễn Thị đa khoa tỉnh Bình Định Nhơn, Bình Định đa khoa tỉnh Bắc Cạn Minh Khai, thị xã Bắc Kạn, 33. Khoa Y học hạt nhân và xạ x Số 104 Phùng Hưng, Hà Bắc Kạn trị, Học viện Quân Y 103 Đơng, Hà Nội 15. Khoa Y học hạt nhân, Bệnh x Số 04 Phạm Ngọc Thạch, 34. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Số 1 Thanh Bình, TP. Hải viện đa khoa tỉnh Lâm Đồng TP. Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng Lao Hải Dương Dương, Hải Dương 16. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Phường Phố Cị, thị xã Sơng 35. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 35 Đường Trần Tất Văn, C Thái Nguyên Cơng, TP. Thái Nguyên đa khoa Kiến An Hải Phịng quận Kiến An, Hải Phịng 17. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Phường Đồng Tiến, TP. Hồ 36. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 371 Điện Biên Phủ, phường đa khoa tỉnh Hịa Bình Bình, Hồ Bình Bình Dân 4, quận 3, TP. Hồ Chí Minh 18. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Số 1, ngõ 879, đường La 37. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Số 1 Tơn Thất Tùng, Đống Nhi Trung ương Thành, Đống Đa, Hà Nội Đại học Y Hà Nội Đa, Hà Nội 19. Khoa Ung bướu, Bênh viện x 463 Hồng Hoa Thám, Ba 38. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 184 Hùng Vương, TP. Phổi Trung ương Đình, Hà Nội. đa khoa Quảng Ngãi Quảng Ngãi, Quảng Ngãi 20. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Khu Đất Mới, Bồ Sơn, Võ 39. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Số 01 Nguyễn Du, TP. Tam đa khoa Bắc Ninh Cường, TP. Bắc Ninh đa khoa Quảng Nam Kỳ , Quảng Nam 21. Khoa Ung Bướu, Bệnh viện x 78 đường Giải Phĩng, Đống Tai Mũi Họng Trung ương Đa, Hà Nội 22. Khoa Phụ III (UB), Bệnh x Số 1 Phố Triệu Quốc Đạt, viện Phụ Sản Trung ương Hồn Kiếm, Hà Nội 23. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Đường Yên Ninh, phường đa khoa tỉnh Yên Bái Minh Tân, TP. Yên Bái 24. Khoa C8 ( UB) Viện Huyết x 14 Trần Thái Tơng, Yên học và Truyền máu Trung Hồ, Cầu Giấy, Hà Nội ương 25. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Km3 Nguyễn Lương Bằng, đa khoa tỉnh Hải Dương TP. Hải Dương, Hải Dương 26. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Đường Lê Lợi, TP. Bắc đa khoa tỉnh Bắc Giang Giang 27. Khoa Ung bướu và Y học x Số 4 đường 30/4, phường hạt nhân, Bệnh viện đa khoa Quyết Thắng, TP. Biên Hồ, tỉnh Đồng Nai Đồng Nai 28. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x Phường Tân Dân, TP. Việt đa khoa tỉnh Phú Thọ Trì, tỉnh Phú Thọ 29. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 39 Hiến Nam, TP. Hưng đa khoa tỉnh Hưng Yên Yên, Hưng Yên 30. Khoa Ung bướu, Bệnh viện x 530 đường Lý Bơn, TP. đa khoa tỉnh Thái Bình Thái Bình, Thái Bình 58 59
31. Phụ lục 3 CÁC TRANG WEB THAM KHẢO THƠNG TIN Phụ lục 4 Tiếng Anh www.cancer.gov/ Viện Ung thư quốc gia Mỹ Thư của bà Dỗn Ngọc Trâm www.cancer.org/ Hội Ung thư Mỹ www.asco.org/ Hội Ung thư học lâm sàng “Ung thư”, căn bệnh hiểm nghèo mà ta thường nghe xì xào Mỹ nhắc đến một cách sợ hãi, đâu cĩ xa lạ gì. Từ rất lâu đời, y học Hội Ung thư học lâm sàng cổ nước ta đã xác định: “Phong lao cổ lại” tứ chứng nan y, tức Mỹ Mạng lưới chuyên khoa về là khi đứng trước các bệnh nhân bị bệnh hủi, bệnh lao, bệnh xơ sức khỏe gan cổ trướng và bệnh ung thư (lại) thầy thuốc đành bĩ tay, vơ Mạng lưới các trung tâm ung thư Mỹ phương cứu chữa! Dự án nghiên cứu bộ gen Nhưng ở thời đại chúng ta hiện nay với nền y học tiên tiến người các chứng “phong lao cổ lại” khơng cịn là nan y nữa, thậm chí Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế nhiều người đã quen với ý nghĩ “phong lao cổ” là những bệnh Tổ chức Y tế Thế giới cĩ thể chữa trị được. Riêng với ‘lại’ tức ung thư là căn bệnh ghê Tổ chức Phịng chống Ung thư Quốc tế gớm nhất trong tứ chứng thì việc điều trị cũng đang trên đường Cơ quan Nghiên cứu và tiến triển tốt và cĩ những kết quả vượt bậc khiến chúng ta cĩ Điều trị Ung thư Châu Âu thể tin tưởng rằng nền y học sẽ tiến tới chữa được bệnh này như Hội Ung thư Bang Victoria (Úc) những bệnh thơng thường khác trong thời gian khơng xa, điều Tiếng Việt này rất cĩ cơ sở vì y học càng phát triển càng cĩ nhiều thuốc men Bộ Y tế và phương pháp điều trị tốt. Bệnh viện K Những hiểu biết về nguyên nhân, sự tiến triển của bệnh và Kênh truyền hình chuyên về sức khỏe cách chinh phục nĩ giúp chúng ta biết để phịng bệnh, nếu chẳng Bệnh viện Ung bướu Đà may mắc bệnh cũng cĩ thể vững vàng, tin tưởng đối phĩ với nĩ Nẵng và chiến thắng nĩ. Cĩ rất nhiều bệnh nhân ung thư nhờ được Quỹ Hỗ trợ bệnh nhân ung thư-Ngày mai tươi sáng phát hiện sớm và điều trị kịp thời đã hồn tồn bình phục trở lại Viện Nghiên cứu phịng với cuộc sống bình thường, như vậy khơng phải cứ bị ung thư là chống ung thư cầm chắc cái chết. 60 61
32. Hãy dũng cảm đương đầu với hiểm bệnh, kiên trì thực hiện Nhà văn, nhà phê bình văn học Ngơ Thảo đầy đủ các phác đồ được bác sĩ chỉ định, chắc chắn sẽ chiến “THÁI ĐỘ SỐNG LẠC QUAN SẼ GIÚP BẠN CHIẾN THẮNG” thắng được căn bệnh quái ác này! Khi cịn trẻ, nếu chẳng may phải đối Bà Dỗn Ngọc Trâm diện bĩng ma hắc ám của cái chết, chúng Mẹ Anh hùng, Liệt sỹ, Bác sỹ Đặng Thùy Trâm ta sẽ thấy mình cịn rất nhiều điều để tiếc nuối, khi cuộc sống cịn quá nhiều ước mơ, nhiều dự định, nhiều tham vọng và nhiều mối quan hệ ràng buộc. Cho đến trước cái ngưỡng lục tuần, một số ít trong đĩ vẫn cịn đủ sức níu giữ mình. Cịn khi đã là ơng lão thất thập, như tơi, thần chết bỗng trở thành người bạn thân thiết, khơng cịn gì đáng sợ. Thật ra khơng chỉ đến lần phát hiện căn bệnh ung thư này, tơi mới giáp mặt với lưỡi hái tử thần. Thuở hai mươi, ra trận, giữa chiến trường, bom đạn đầy trời, hành quân xe xích kéo pháo, rồi đĩi rét, bệnh tật, tất cả đều cĩ thể giết chết những anh lính trẻ măng. Trở về thời bình, tơi cũng đơi lần tai nạn suýt chết. Với riêng tơi, vì quán tính của người lính xưa nay vẫn coi nhà mình là nơi ở trọ nên cảm giác lưu luyến sự sống cũng vừa phải thơi. Đĩ là dịng chảy suy nghĩ đã theo đuổi tơi trong suốt những ngày dài trực diện, lặng thầm chiến đấu với căn bệnh nan y – ung thư hành tá tràng. Điểm khởi đầu chỉ giản đơn là chứng tắc ruột. Bác sĩ Bệnh viện Hữu nghị chẩn đốn tơi bị viêm hành tá tràng, sau sinh thiết vẫn cho kết quả tương tự. Tơi tự tin lắm, bởi đã nạp vào người kha khá mật gấu bạn bè quý mến gửi tặng. Người ta bảo, mật gấu 62 63
33. phịng được ung thư, cơ thể đã tiêu hố từng ấy cái mật rồi, ung vì vậy, các thầy thuốc cịn phải ngạc nhiên khi thấy ơng già thất thư sao nổi! thập đạt được những kết quả khả quan, nhiều khi trên cả mức yêu Nhưng chỉ mình tơi lạc quan vậy, chứ gia đình thì lo lắng vơ cầu cho những bài tập phục hồi chức năng sau đĩ. Thời gian đầu, cùng. Trong ca mổ giải quyết chứng tắc ruột, bác sĩ đã phát hiện tơi yếu tới mức phải ngồi xe lăn. Khoẻ thêm chút xíu, tơi gượng và xử lý một khối u đã to bằng quả cam. Lần này, sinh thiết cho đứng dậy cố gắng tập đi, bất cứ lúc nào cĩ thể. kết quả chính xác là ung thư, khơng cịn nghi ngờ gì nữa. Gĩc nhìn lão – bệnh – tử như một quy luật tất yếu cùng sự gần Trước khi thực hiện theo phác đồ điều trị, các thầy thuốc khẳng gũi chăm sĩc chu đáo của những người thân yêu đã tiếp thêm định với tơi, rằng y tế hiện cĩ thể điều trị hiệu quả dạng ung thư cho tơi năng lượng sống và nghị lực để vượt qua những tháng này. Rằng ung thư cĩ ba giai đoạn phát triển, may mắn là tơi mới ngày khĩ khăn ấy. Thêm nữa, tạng tơi vốn lạc quan. Dĩ vãng ở giai đoạn khởi phát ban đầu. Lẽ dĩ nhiên, họ muốn tơi cĩ được phía trước – cuốn sách mới nhất vừa ra mắt của tơi đã được hồn sự vững tâm cần thiết trước một quá trình trị liệu căng thẳng. Thú chỉnh bản thảo trong những ngày tơi bị tật bệnh quật ngã. Lần giở thật, tơi tiếp nhận tất cả với thái độ đa nghi cố hữu. Nhưng nghĩ những trang đời ẩn sâu trong ký ức, tơi nhớ về cái thủa vác ba lơ đi nghĩ lại thì ở tuổi tơi, mọi nghĩa vụ với cuộc sống coi như đã lên đường, nhớ cảm xúc trào dâng của anh lính trẻ, khi ở ngồi hồn thành. Con cái đều hiếu nghĩa, trưởng thành. Nĩi chung là mặt trận, quê hương với cuộc sống thanh bình cũ thuộc thế giới nhẹ gánh cả việc nước lẫn việc nhà, tơi đang chủ động cắt bớt dần dĩ vãng. Muốn trở về thế giới cũ, gặp lại người thân yêu thì cách những sợi dây neo mình lại với trần thế. Tâm thế ấy cũng giúp duy nhất là phải xơng lên phía trước. Và tất cả đã giúp tơi quên đi tơi đối mặt với án tử đang treo lửng lơ trên đầu nhẹ nhàng, thanh nỗi đau đớn trên cơ thể đang bệnh tật, èo uột của mình. Cĩ được thản hơn. điều kiện chữa trị tốt nhất cùng thái độ nhiệt tình của cả đội ngũ y Một tháng sau ca mổ, tơi bắt đầu bước vào sáu đợt hố trị, mỗi bác sĩ là một may mắn lớn. Nhưng theo tơi, điều quan trọng nhất đợi kéo dài khoảng tám giờ đồng hồ. Tim phổi bị ảnh hưởng, vẫn nằm ở yếu tố tinh thần, một thứ mà tơi luơn cĩ thừa. chân tay run rẩy khơng cịn khả năng cầm nắm đồ vật, mắt mờ, Sau nửa năm rịng rã hố trị, mái tĩc đã trở lại, thậm chí răng và tĩc rụng Bác sĩ đã cảnh báo tất cả những di chứng cĩ cịn đen hơn ngày xưa. Theo lịch hẹn, cứ ba tháng, sáu tháng rồi thể, sau lộ trình hố trị để tơi chuẩn bị sẵn tinh thần. Vậy mà sau một năm một lần, tơi phải khám định kỳ. Lạ kỳ là giờ đây, sức đợt ba, tơi thật sự kinh hồng và cĩ cảm giác sự sống đang dần bỏ khoẻ của tơi cĩ phần cịn tốt hơn xưa. Điều lo nhất là phải nĩi mình ra đi, khi chỉ cần gội đầu là nhấc nguyên cả mảng tĩc rụng. khơng với bia rượu thì hiện tại tơi vẫn cĩ thể thỉnh thoảng nâng May thay, nhờ quãng thời gian hai chục năm được rèn luyện ly, trong những cuộc gặp gỡ bạn bè thân thiết. Và tơi biết, trong trong mơi trường lính, tơi rất khoẻ. Về lại thời bình, tơi vẫn chịu cuộc chiến với “ơng bạn Thần Chết”, tơi đã giành thắng lợi hiệp khĩ tập luyện, cố gắng sinh hoạt điều độ nên cĩ thể lực tốt. Chính đầu, với tỷ số 1: 0. Niềm tin chiến thắng ấy, tơi muốn truyền lại 64 65
34. cho những bệnh nhân bất hạnh đang mang trong mình căn bệnh hiểm nghèo, như tơi của hai năm về trước. Hãy tin tưởng, ung thư hồn tồn cĩ thể chữa trị, nếu được phát hiện sớm ở giai đoạn đầu. Nghị lực và thái độ sống lạc quan sẽ giúp bạn mạnh mẽ bội phần và khơng một căn bệnh nào cĩ thể khiến bạn gục ngã! Nhà văn, nhà phê bình Ngơ Thảo QUỸ HỖ TRỢ BỆNH NHÂN UNG THƯ Sinh năm 1941, quê gốc Vĩnh Linh (Quảng Trị), NGÀY MAI TƯƠI SÁNG SUPPORTIVE FUND FOR CANCER PATIENTS hiện sống tại Hà Nội. Nguyên Phĩ Tổng thư ký Hội BRIGHT FUTURE nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, từng đảm nhiệm vị trí Tổng biên tập Tạp chí Sân khấu, Giám đốc NXB Địa chỉ: Tầng 5, nhà D, 43 Quán Sứ, Hồn Kiếm, Hà Nội Sân khấu. Hiện ơng là cố vấn nghệ thuật của Cơng ĐT: 04 6680 6969 * Hotline: 091 393 6658 * Fax: 04 39785596 ty BHD và Hãng phim Việt. Ơng đã xuất bản hàng Email: quyngaymaituoisang@gmail.com chục tác phẩm thuộc nhiều thể loại: Phê bình văn Số tài khoản VNĐ: 142 020 100 5350 học – tiểu luận – sưu tầm – lý luận USD: 142 010 100 5366 Tại: Ngân hàng Nơng nghiệp và Phát triển Nơng thơn Việt Nam Chi nhánh Đơng Hà Nội: 23B Quang Trung, Hồn Kiếm, Hà Nội. 66 67
35. QUỸ HỖ TRỢ BỆNH NHÂN UNG THƯ – NGÀY MAI TƯƠI SÁNG (Bệnh nhi ung thư tại Cơ sở Tam Hiệp - Bệnh viện K tặng quà lưu niệm cho PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Tiến, Bộ trưởng Bộ Y tế; PGS.TS. Nguyễn Thị Xuyên, Thứ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Quỹ; GS.TS. Nguyễn Bá Đức, Phĩ chủ tịch Quỹ) (Phĩ Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan chụp ảnh lưu niệm cùng Ban lãnh đạo Quỹ Nguyên tắc hoạt động. nhân dịp ra mắt chương trình “Ngày mai tươi sáng” trên truyền hình) 1. Khơng vì lợi nhuận. Quỹ là một tổ chức hoạt động từ thiện được thành lập ngày 18 tháng 8 năm 2011 theo Quyết định số 1583/QĐ-BNV của Bộ 2. Tự nguyện, tự tạo vốn, tự trang trải và tự chịu trách nhiệm Nội vụ. trước pháp luật. Quỹ hoạt động theo Hiến pháp, pháp luật của nước CHXHCN 3. Quỹ hoạt động theo điều lệ của Quỹ đã được Bộ trưởng Việt Nam và Điều lệ của Quỹ được Bộ trưởng Bộ Nội vụ phê Bộ Nội vụ phê duyệt, tuân thủ theo quy định của pháp luật. duyệt. Quỹ “Hỗ trợ bệnh nhân ung thư – Ngày mai tươi sáng” là tổ chức phi lợi nhuận, hoạt động trong lĩnh vực nhân đạo, từ thiện nhằm hỗ trợ, chăm sĩc, điều trị bệnh nhân ung thư. Ngày mai tươi sáng là cầu nối để những tấm lịng từ thiện cĩ thể đến được với các bệnh nhân ung thư nghèo, là một diễn đàn nhân ái, nơi những trái tim nhân hậu luơn mở rộng lịng chia sẻ và đồng cảm với người bệnh. Với mục đích hỗ trợ bệnh nhân ung thư nghèo, đây sẽ là một (Lễ ký kết Hợp tác giữa Quỹ Hỗ trợ bệnh nhân ung thư - Ngày mai tươi sáng địa chỉ đáng tin cậy để mỗi bệnh nhân ung thư cĩ thêm niềm tin và Quỹ MAKNA - Malaysia ) 68 69
36. Qũy hỗ trợ bệnh nhân ung thư - Ngày mai tươi sáng Lãnh đạo quỹ cĩ thể hỗ trợ gì cho bạn? 1. PGS.TS. Nguyễn Thị Xuyên, Thứ trưởng Bộ Y tế, Chủ 1. Hỗ trợ cho bệnh nhân ung thư nghèo trên cả nước. tịch Quỹ. 2. Hỗ trợ cơng tác tuyên truyền, giáo dục sức khoẻ phịng 2. GS.TS. Nguyễn Bá Đức, Phĩ chủ tịch Hội ung thư Việt chống ung thư. Nam, Phĩ chủ tịch Quỹ. 3. Hỗ trợ cơng tác nghiên cứu khoa học, đào tạo chuyên 3. TS. Bùi Diệu, Giám đốc Bệnh viện K, Phĩ chủ tịch Quỹ. ngành ung thư. 4. BS CKII. Lê Hồng Minh, Giám đốc Bệnh viện Ung bướu TP.HCM, Phĩ chủ tịch Quỹ. 5. Bác sĩ cao cấp Trịnh Lương Trân, Bệnh viện Ung thư Đà Nẵng, Phĩ chủ tịch Quỹ. 6. Ơng Ngơ Chí Dũng, Tổng giám đốc Cơng ty ECO, Phĩ Chủ tịch Quỹ. 7. PGS.TS. Trần Văn Thuấn, Phĩ giám đốc Bệnh viện K, Viện trưởng Viện nghiên cứu phịng chống ung thư, Phĩ chủ tịch kiêm Giám đốc Quỹ. 8. ThS. Nguyễn Thị Hồi Nga, Trưởng phịng chỉ đạo tuyến Bệnh viện K, Thư ký chương trình phịng chống ung thư quốc gia, Phĩ giám đốc Quỹ. (PGS.TS. Nguyễn Thị Xuyên, Thứ trưởng Bộ Y tế trao quà cho các bệnh nhi ung thư tại Cơ sở Tam Hiệp - Bệnh viện K) 4. Là cầu nối giữa các nhà hảo tâm, các tổ chức từ thiện tới các hồn cảnh người bệnh ung thư nghèo. 5. Thực hiện tài trợ theo uỷ nhiệm của các cá nhân, tổ chức trong và ngồi nước, các dự án tài trợ, các hoạt động phù hợp với mục đích cũng như theo quy định của pháp luật. 70 71
37. Nhà xuất bản Y Học Chịu trách nhiệm xuất bản: Hồng Trọng Quang Biên tập: Thu Trang GPXB số: 23-2013/CXB/198 - 185/YH cấp ngày: 14/01/2013 In số lượng: 6000 cuốn Thiết kế in: Cơng ty Duy Thành * Mobile: 098 299 6686 72