›
›

Tài liệu Thực trạng pháp luật về phá sản và việc hoàn thiện môi trường pháp luật kinh doanh tại Việt Nam

pdf 99 trang hapham 160
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Thực trạng pháp luật về phá sản và việc hoàn thiện môi trường pháp luật kinh doanh tại Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdftai_lieu_thuc_trang_phap_luat_ve_pha_san_va_viec_hoan_thien.pdf

Nội dung text: Tài liệu Thực trạng pháp luật về phá sản và việc hoàn thiện môi trường pháp luật kinh doanh tại Việt Nam

  1. Gtz TRUNG TÂM TƯ VẤN PHÁP LUẬT MPI – GTZ SME BỘ TƯ PHÁP VÀ BỒI DƯỠNG NGHIỆP VỤ Development Programme THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ PHÁ SẢN VÀ VIỆC HOÀN THIỆN MÔI TRƯỜNG PHÁP LUẬT KINH DOANH TẠI VIỆT NAM Hà Nội, tháng 11 năm 2008
  2. 2 Chủ biên: PGS, TS. Dương Đăng Huệ Ths. Nguyễn Thanh Tịnh Tham gia biên soạn: 1. Luật gia Từ Văn Nhũ 2. Luật gia Bùi Thị Hải 3. Luật gia Cao Đăng Vinh 4. Luật gia Trần Minh Sơn
  3. 3 Đề tài này do Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế, Bộ Tư pháp nghiên cứu, rà soát, khảo sát, đánh giá và biên soạn với sự hỗ trợ kỹ thuật của Chương trình phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (Dự án GTZ của Cộng hoà Liên bang Đức) và sự đóng góp ý kiến của ông Lê Duy Bình. Mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là nhằm làm rõ thực trạng giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản trong thời gian qua, phát hiện những tồn tại, hạn chế của Luật Phá sản năm 2004, các văn bản pháp luật có liên quan cũng như các yếu tố khác làm ảnh hưởng đến việc giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản; từ đó, đề tài cũng đưa ra những kiến nghị nhằm tháo gỡ vướng mắc, nâng cao hiệu quả giải quyết phá sản, góp phần vào việc sửa đổi, bổ sung Luật Phá sản năm 2004 nhằm hoàn thiện môi trường pháp luật kinh doanh và thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa.
  4. 4 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ PHÁ SẢN VÀ VIỆC HOÀN THIỆN MÔI TRƯỜNG PHÁP LUẬT KINH DOANH TẠI VIỆT NAM Để thực hiện chuyên đề này, Bộ Tư pháp đã phối hợp với Toà án nhân dân tối cao, các Bộ, ngành có liên quan, Toà án nhân dân và cơ quan thi hành án địa phương tiến hành nghiên cứu, đánh giá thực tiễn thi hành Luật Phá sản năm 2004. Ngoài ra, Bộ Tư pháp đã phối hợp với Toà án nhân dân tối cao tổ chức Hội nghị có sự tham gia của Bộ, ngành, Toà án nhân dân và cơ quan thi hành án dân sự địa phương để trao đổi về tình hình thực hiện Luật Phá sản năm 2004. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, Bộ Tư pháp đã phối hợp với Chương trình phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (Dự án GTZ của Cộng hoà Liên bang Đức) và ông Lê Duy Bình để tiến hành xây dựng chuyên đề: Thực trạng pháp luật về phá sản và việc hoàn thiện môi trường pháp luật kinh doanh tại Việt Nam. Nội dung chính của Báo cáo bao gồm các Phần như sau: Phần thứ nhất: Những vấn đề chung về pháp luật phá sản Phần thứ hai: Tình hình ban hành văn bản hướng dẫn và kết quả thực hiện thực hiện Luật Phá sản năm 2004. Phần thứ ba: Thực tiễn thi hành Luật Phá sản năm 2004 - Những khó khăn, vướng mắc Phần thứ tư: Kiến nghị hoàn thiện Luật Phá sản và cơ chế thực thi Luật Phá sản Phần thứ năm: Tổ chức thực hiện
  5. 5 MỤC LỤC PHẦN THỨ NHẤT: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph¸p luËt ph¸ s¶n 8 I. §Æc ®iÓm cña thñ tôc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n 8 1. Ph¸ s¶n - s¶n phÈm tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 8 2. Thñ tôc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n - thñ tôc tè tông t­ ph¸p ®Æc biÖt 10 II. Vai trß cña ph¸p luËt ph¸ s¶n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng 12 1. Ph¸p luËt ph¸ s¶n lµ c«ng cô b¶o vÖ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt quyÒn 13 vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c chñ nî. 2. Ph¸p luËt ph¸ s¶n b¶o vÖ lîi Ých cña con nî, t¹o c¬ héi ®Ó con nî rót 13 khái th­¬ng tr­êng mét c¸ch trËt tù. 3. Ph¸p luËt ph¸ s¶n gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi lao ®éng 15 4. Ph¸p luËt ph¸ s¶n gãp phÇn b¶o ®¶m trËt tù, an toµn x· héi. 15 5. Ph¸p luËt ph¸ s¶n gãp phÇn lµm lµnh m¹nh ho¸ nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy 16 ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. PHẦN THỨ HAI: TÌNH HÌNH BAN HÀNH VĂN BẢN HƯỚNG DẪN VÀ 17 KẾT QUẢ THỰC HIỆN LUẬT PHÁ SẢN NĂM 2004 I. Tình hình ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Phá sản 17 năm 2004 II. Tình hình thụ lý, giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản và một 18 vài nhận định PHẦN THỨ BA: THỰC TIỄN THI HÀNH LUẬT PHÁ SẢN NĂM 2004 - 23 NHỮNG KHÓ KHĂN, VƯỚNG MẮC I. Những tiến bộ của Luật Phá sản năm 2004 so với Luật Phá sản 23 doanh nghiệp năm 1993 II. Những hạn chế, vướng mắc trong thực hệin Luật Phá sản năm 27 2004 1. Về tiêu chí doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản 27 2. Về việc nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. 28 3. Về việc thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản; quyết định mở hoặc 32 không mở thủ tục phá sản
  6. 6 4. Các quy định về vai trò của Toà án và Thẩm phán phụ trách việc giải 34 quyết phá sản 5. Những vướng mắc, khó khăn trong hoạt động của Tổ quản lý, thanh 35 lý tài sản 6. Khó khăn trong việc lập danh sách chủ nợ; xử lý nợ của doanh nghiệp 41 lâm vào tình trạng phá sản 7. Về việc thực hiện Luật Phá sản năm 2004 và Pháp lệnh thi hành án 44 dân sự 2004 8. Về việc thực hiện quản lý và bảo toàn tài sản phá sản 46 9. Về tổ chức Hội nghị chủ nợ 49 10. Về hậu quả của việc đình chỉ thủ tục phục hồi và đình chỉ tiến hành 51 thủ tục phá sản 11. Vướng mắc trong việc xử lý tài sản phá sản của doanh nghiệp 54 12. Về phân chia tài sản của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản 58 13. Về việc thực hiện quyền khiếu nại và quyền kháng nghị 60 14. Vướng mắc trong việc xác định thời điểm hoàn thành một vụ phá 61 sản 15. Quy định về trách nhiệm tiếp tục trả nợ sau khi tuyên bố phá sản còn 62 quá khắt khe. 16. Xử lý nghĩa vụ về tài sản của chủ doanh nghiệp tư nhân, thành viên 63 công ty hợp danh trong các doanh nghiệp đã có quyết định tuyên bố phá sản theo Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1993. PHẦN THỨ TƯ: KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN LUẬT PHÁ SẢN VÀ CƠ CHẾ 65 THỰC THI LUẬT PHÁ SẢN I. Kiến nghị sửa đổi Luật Phá sản 2004 65 1. Mở rộng đối tượng áp dụng của Luật phá sản. 65 2. Về việc nộp đơn, thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản và việc mở 65 hoặc không mở thủ tục phá sản 3. Tăng cường cơ chế giám sát của chủ nợ đối với quá trình giải quyết 68 thủ tục phá sản.
  7. 7 4. Về việc thực hiện quản lý tài sản phá sản 68 5. Sửa đổi quy định về tài sản phá sản 71 6. Về tạm đình chỉ, đình chỉ thủ tục phá sản 72 7. Sửa đổi thứ tự phân chia tài sản phá sản 75 8. Quy định đầy đủ và hợp lý hơn về việc giải phóng nghĩa vụ trả nợ cho 75 chủ doanh nghiệp tư nhân và các thành viên hợp danh của công ty hợp danh 9. Về trách nhiệm của người quản lý doanh nghiệp lâm vào tình trạng 79 phá sản. 10. Sửa đổi Luật Phá sản theo hướng Thẩm phán ra quyết định tuyên bố 80 doanh nghiệp bị phá sản đồng thời ra quyết định đình chỉ thủ tục thanh lý tài sản 11. Bổ sung quy định về việc áp dụng thủ tục phá sản rút gọn trong một 81 số trường hợp nhất định II. Kiến nghị hoàn thiện các văn bản hướng dẫn Luật Phá sản năm 81 2004 và các văn bản pháp luật có liên quan 1. Ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Phá sản năm 2004 81 2. Hoàn thiện quy định về đăng ký quyền sở hữu, đăng ký quyền sử 90 dụng, đăng ký giao dịch bảo đảm 3. Hướng dẫn về xử lý tài sản được cầm cố, thế chấp 90 4. Hướng dẫn về xử lý quyền sử dụng đất của doanh nghiệp phá sản 91 III. Một số kiến nghị về thực thi Luật Phá sản 92 1. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật phá sản 92 2. Đối với ngành Toà án 93 3. Đối với cơ quan thi hành án dân sự 94 4. Tăng cường vai trò của cơ quan quản lý tài sản 94 5. Tăng cường kỷ luật tài chính kế toán 96 6. Giải toả yếu tố tâm lý 96 PHẦN THỨ NĂM: TỔ CHỨC THỰC HIỆN 98
  8. 8 PHẦN THỨ NHẤT: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ph¸p luËt ph¸ s¶n I. §Æc ®iÓm cña thñ tôc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n 1. Ph¸ s¶n - s¶n phÈm tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Nghiªn cøu qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi ®· cho thÊy r»ng, ph¸ s¶n ra ®êi vµ tån t¹i trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao, ph¸ s¶n lµ hiÖn t­îng b×nh th­êng, phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ng l¹i rÊt xa l¹ víi nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Ph¸ s¶n ®· cã tõ l©u, nh­ng víi t­ c¸ch lµ mét hiÖn t­îng phæ biÕn th× nã chØ xuÊt hiÖn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ nµy, cïng víi c¸c quyÒn c¬ b¶n kh¸c cña c«ng d©n, quyÒn tù do kinh doanh ®· rÊt ®­îc Nhµ n­íc t«n träng, ®Ò cao vµ b¶o vÖ. Víi t­ c¸ch lµ mét quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n, quyÒn tù do kinh doanh cã néi hµm rÊt réng, bao gåm nhiÒu bé phËn cÊu thµnh nh­ quyÒn tù do thµnh lËp doanh nghiÖp; quyÒn tù do quyÕt ®Þnh quy m« kinh doanh; quyÒn tù do lùa chän ngµnh nghÒ, mÆt hµng kinh doanh; quyÒn tù do ®Þnh ®o¹t c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong khi hµnh nghÒ; quyÒn tù do thiÕt lËp c¸c quan hÖ kinh tÕ; quyÒn tù do lùa chän c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp; quyÒn tù do c¹nh tranh trong khu«n khæ ph¸p luËt. Nh­ vËy, quyÒn tù do c¹nh tranh nh­ mét bé phËn cÊu thµnh rÊt quan träng cña quyÒn tù do kinh doanh ®· t¹o tiÒn ®Ò ph¸p lý ®Ó c¸c doanh nghiÖp tham gia vµo c¸c cuéc chiÕn víi nhau nh»m giµnh giËt thÞ tr­êng, kh¸ch hµng, lîi nhuËn. Còng nh­ mäi cuéc chiÕn kh¸c, cuéc chiÕn gi÷a c¸c nhµ kinh doanh còng mang l¹i nh÷ng hËu qu¶ nhÊt ®Þnh mµ th­êng lµ, bªn c¹nh nh÷ng doanh nghiÖp do kinh doanh cã hiÖu qu¶ nªn ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn th× lu«n cã mét bé phËn kh«ng nhá nh÷ng doanh nghiÖp do lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶, nî nÇn chång chÊt, kh«ng thÓ thanh to¸n ®­îc c¸c nghÜa vô tµi chÝnh ®Õn h¹n nªn buéc ph¶i chÊm døt sù tån t¹i cña m×nh vµ rót khái thÞ tr­êng. Trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy, mét vÊn ®Ò ®Æt ra mµ Nhµ n­íc nµo còng ph¶i quan t©m gi¶i quyÕt lµ lµm sao t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó doanh nghiÖp con nî nµy rót khái th­¬ng tr­êng mét c¸ch ªm thÊm, cã trËt tù vµ Ýt g©y ra hËu qu¶ xÊu cho c¸c chñ thÓ cã liªn quan nãi riªng vµ cho x· héi nãi chung. Muèn thùc hiÖn ®­îc c¸c môc tiªu nµy th× Nhµ n­íc kh«ng thÓ ®øng ngoµi cuéc mµ ph¶i can thiÖp b»ng c¸ch ban hµnh ph¸p luËt ®Ó xö lý mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn doanh nghiÖp m¾c nî. VÝ dô, Nhµ n­íc ph¶i quy ®Þnh khi nµo vµ víi ®iÒu kiÖn g× th× mét doanh nghiÖp con nî bÞ coi lµ ®· l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n; ai cã quyÒn lµm ®¬n yªu cÇu viÖc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n; c¬ quan nµo trong bé m¸y nhµ n­íc cã nghÜa vô gi¶i
  9. 9 quyÕt viÖc ph¸ s¶n; thñ tôc Toµ ¸n thô lý vµ gi¶i quyÕt vô ph¸ s¶n; c¬ chÕ qu¶n lý tµi s¶n cña con nî l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n; thµnh phÇn, nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña thiÕt chÕ thùc hiÖn viÖc qu¶n lý tµi s¶n cña doanh nghiÖp l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n; tµi s¶n ph¸ s¶n gåm nh÷ng g×; khi gi¶i quyÕt ph¸ s¶n th× cã nh÷ng tµi s¶n nµo cña con nî kh«ng ®­îc ®em chia cho c¸c chñ nî; thø tù ­u tiªn thanh to¸n tõ tµi s¶n ph¸ s¶n; con nî cã ph¶i tiÕp tôc tr¶ cho c¸c chñ nî c¸c kho¶n nî cßn thiÕu ch­a ®­îc tr¶ hay kh«ng, v.v TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã cÇn ph¶i ®­îc Nhµ n­íc th«ng qua viÖc ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt mµ gi¶i quyÕt mét c¸ch thÊu ®¸o, hîp t×nh, hîp lý. Tæng hîp nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt nµy t¹o thµnh mét lÜnh vùc ph¸p luËt ®­îc gäi lµ ph¸p luËt vÒ ph¸ s¶n mµ x­¬ng sèng cña nã lµ LuËt Ph¸ s¶n. Tãm l¹i, v× cã ph¸ s¶n nªn ph¶i cã ph¸p luËt vÒ ph¸ s¶n vµ ph¸p luËt vÒ ph¸ s¶n lµ tæng thÓ c¸c v¨n b¶n do Nhµ n­íc ban hµnh, trong ®ã quy ®Þnh vÒ t×nh tr¹ng ph¸ s¶n; ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c thñ tôc ph¸ s¶n (thñ tôc phôc håi, thñ tôc thanh lý); ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c chñ thÓ tham gia tè tông ph¸ s¶n; tr×nh tù tiÕn hµnh viÖc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n; thø tù ­u tiªn thanh to¸n tõ tµi s¶n ph¸ s¶n vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt mét vô ph¸ s¶n cô thÓ. Loµi ng­êi kh«ng chØ biÕt ®Õn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng mµ cßn biÕt ®Õn mét m« h×nh kinh tÕ kh¸c ®· tõng tån t¹i mét thêi gian dµi trong thÕ kû 20 lµ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. §Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ nµy lµ thõa nhËn nguyªn t¾c Nhµ n­íc l·nh ®¹o nÒn kinh tÕ (VÝ dô, ë ViÖt Nam, nguyªn t¾c nµy ®­îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p n¨m 1980 t¹i §iÒu 22 vµ §iÒu 33); ghi nhËn sù thèng lÜnh cña chÕ ®é sö h÷u x· héi chñ nghÜa d­íi hai h×nh thøc lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ (§iÒu 18, §iÒu 23, §iÒu 26 HiÕn ph¸p 1980); phñ nhËn quyÒn tù do kinh doanh th«ng qua viÖc kh¼ng ®Þnh sù ®éc quyÒn ngo¹i th­¬ng cña nhµ n­íc (§iÒu 21 HiÕn ph¸p 1980) vµ cÊm ®o¸n c¸c h×nh thøc s¶n xuÊt kinh doanh phi x· héi chñ nghÜa (§iÒu 24, 25 HiÕn ph¸p 1980). Tãm l¹i, trong nÒn kinh tÕ nµy kh«ng cã sù tån t¹i cña nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, kh«ng cã tù do kinh doanh, tøc lµ kh«ng cã ®Çy ®ñ c¸c tiÒn ®Ò kinh tÕ – ph¸p lý ®Ó t¹o ra ®­îc sù c¹nh tranh thùc sù trªn th­¬ng tr­êng. Khi muèn th× Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh thµnh lËp ra c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ chØ ®¹o, ®iÒu hµnh sù ho¹t ®éng cña nã. Khi doanh nghiÖp nhµ n­íc lµm ¨n thua lç th× Nhµ n­íc hoÆc lµ bï lç b»ng tiÒn ng©n s¸ch ®Ó cho nã tiÕp tôc tån t¹i hoÆc lµ chÊm døt sù tån t¹i cña nã b»ng c¸ch ra quyÕt ®Þnh gi¶i thÓ. Trong hoµn c¶nh nh­ vËy, kh«ng thÓ cã ph¸ s¶n vµ do ®ã, kh«ng thÓ cã ph¸p luËt vÒ ph¸ s¶n. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao, ë Liªn X« vµ c¸c n­íc XHCN tr­íc ®©y kh«ng hÒ cã LuËt Ph¸ s¶n mµ chØ cã c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ gi¶i thÓ doanh nghiÖp nhµ n­íc mµ th«i.1 1 Xem Gi¸o tr×nh LuËt Kinh doanh dµnh cho c¸c Tr­êng §¹i häc cña C.E. R­linxki. Nhµ XuÊt b¶n Norma, Matxc¬va, 2004, trang 830 (TiÕng Nga).
  10. 10 2. Thñ tôc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n - thñ tôc tè tông t­ ph¸p ®Æc biÖt Kh¸c víi thñ tôc gi¶i quyÕt mét vô kiÖn d©n sù (tè tông d©n sù) hay thñ tôc gi¶i quyÕt mét vô kiÖn kinh tÕ (tè tông kinh tÕ), thñ tôc gi¶i quyÕt mét vô ph¸ s¶n (tè tông ph¸ s¶n) ®­îc coi lµ mét lo¹i tè tông t­ ph¸p ®Æc biÖt. Do tÝnh chÊt ®Æc biÖt nµy nªn trong ph¸p luËt tè tông c¸c n­íc, thñ tôc ph¸ s¶n bao giê còng ®­îc ®iÒu chØnh bëi mét hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt riªng biÖt. TÝnh chÊt ®Æc biÖt cña thñ tôc ph¸ s¶n ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau ®©y: Thø nhÊt, thñ tôc ph¸ s¶n lµ mét thñ tôc ®ßi nî tËp thÓ. Doanh nghiÖp víi t­ c¸ch lµ mét chñ thÓ ph¸p luËt cã thÓ tham gia vµo rÊt nhiÒu quan hÖ x· héi kh¸c nhau, vµ do ®ã, cã thÓ trë thµnh chñ thÓ cña nhiÒu quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lý kh¸c nhau. VÝ dô, khi ký hîp ®ång víi doanh nghiÖp kh¸c vµ bÞ doanh nghiÖp ®ã vi ph¹m hîp ®ång th× doanh nghiÖp bÞ h¹i cã quyÒn lµm ®¬n kiÖn ra Toµ ¸n mét c¸ch ®éc lËp, riªng lÎ ®Ó nhê Toµ ¸n can thiÖp. Nh­ vËy, ®Æc ®iÓm næi bËt cña tè tông d©n sù vµ tè tông kinh tÕ lµ ë chç, trong tè tông nµy, c¸c chñ nî thùc hiÖn viÖc ®ßi nî mét c¸ch ®éc lËp, riªng lÎ, nãi mét c¸ch n«m na, nî cña ai th× ng­êi ®ã kiÖn ra Toµ ¸n mµ ®ßi. Kh¸c víi thñ tôc ®ßi nî th«ng th­êng nµy, thñ tôc ph¸ s¶n lµ thñ tôc mµ ë ®ã, viÖc ®ßi nî vµ thanh to¸n nî ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch tËp thÓ. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô viÖc ph¸ s¶n, c¸c chñ nî kh«ng thÓ tù xÐ lÎ ®Ó ®ßi nî riªng cho m×nh mµ tÊt c¶ hä ®Òu ph¶i ®­îc tËp hîp l¹i thµnh mét chñ thÓ ph¸p lý duy nhÊt, gäi lµ Héi nghÞ chñ nî. Héi nghÞ chñ nî ®¹i diÖn cho tÊt c¶ c¸c chñ nî ®Ó tham gia vµo viÖc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n. Khi bÞ ¸p dông thñ tôc thanh lý th× toµn bé tµi s¶n cña con nî ®­îc ®­a vµo mét quü chung dïng ®Ó tr¶ cho c¸c chñ nî theo mét thø tù ­u tiªn nhÊt ®Þnh ®· ®­îc LuËt Ph¸ s¶n quy ®Þnh tr­íc. NÕu tµi s¶n cña con nî kh«ng ®ñ ®Ó thanh to¸n tÊt c¶ c¸c kho¶n nî th× c¸c chñ nî ®­îc thanh to¸n theo tû lÖ gi÷a kho¶n nî mµ doanh nghiÖp ph¸ s¶n cßn thiÕu víi sè tµi s¶n cßn l¹i cña doanh nghiÖp. Thø hai, thñ tôc ph¸ s¶n lµ thñ tôc ®ßi nî ®­îc tiÕn hµnh trong mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt, nh­ mét biÖn ph¸p cuèi cïng cña qu¸ tr×nh ®ßi nî. NÕu nh­ thñ tôc ®ßi nî th«ng th­êng (®ßi nî th«ng qua viÖc khiÕu kiÖn ra Toµ ¸n) cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh bÊt cø lóc nµo th× thñ tôc ph¸ s¶n chØ ®­îc ¸p dông khi doanh nghiÖp m¾c nî ®· l©m vµo mét t×nh tr¹ng tµi chÝnh bi ®¸t, d­êng nh­ kh«ng cã lèi tho¸t mµ ng­êi ta th­êng gäi lµ t×nh tr¹ng ph¸ s¶n. Nãi c¸ch kh¸c, thñ tôc ph¸ s¶n lµ thñ tôc ph¸p lý kh«ng dÔ ®­îc x¶y ra; nã chØ xuÊt hiÖn nh­ mét gi¶i ph¸p cuèi cïng mµ c¸c chñ nî ph¶i sö dông ®Ó ®ßi nî khi mµ c¸c ph­¬ng thøc ®ßi nî th«ng th­êng kh¸c ®· trë nªn bÊt lùc. Thø ba, thñ tôc ph¸ s¶n lµ thñ tôc mµ hËu qu¶ cña nã th­êng lµ sù chÊm døt ho¹t ®éng cña mét th­¬ng nh©n.
  11. 11 Trong tè tông d©n sù hoÆc kinh tÕ, sau khi b¶n ¸n cña Toµ ¸n ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt th× con nî ®­¬ng nhiªn cã nghÜa vô ph¶i chÊp hµnh. §ã lµ lÏ th«ng th­êng. §iÒu ®¸ng l­u ý cña c¸c lo¹i tè tông th«ng th­êng nµy lµ ë chç, sau khi tr¶ nî xong th× con nî vÉn tån t¹i vµ ho¹t ®éng mét c¸ch b×nh th­êng. Trong tè tông ph¸ s¶n th× t×nh h×nh l¹i kh¸c. C¸i kh¸c biÖt cña thñ tôc nµy so víi tè tông d©n sù, kinh tÕ lµ ë chç, th«ng th­êng, ®Ó gióp c¸c chñ nî thu håi ®­îc c¸c mãn nî cña m×nh th× Toµ ¸n ph¶i ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ph¸p lý ®Æc biÖt nh­ quyÕt ®Þnh ¸p dông thñ tôc thanh lý (thùc chÊt lµ quyÕt ®Þnh nh»m chÊm døt sù tån t¹i cña doanh nghiÖp) ®Ó råi nh©n c¬ héi ®ã mµ b¸n toµn bé tµi s¶n cña nã ®Ó tr¶ cho c¸c chñ nî. Nãi c¸ch kh¸c, c¸i ®Æc thï cña thñ tôc ph¸ s¶n lµ ë chç, kÕt qu¶ thùc hiÖn nã th­êng dÉn ®Õn sù chÊm døt ho¹t ®éng cña chÝnh b¶n th©n con nî.2 Thø t­, thñ tôc ph¸ s¶n kh«ng chØ thuÇn tuý lµ mét thñ tôc ®ßi nî mµ cßn lµ mét thñ tôc cã kh¶ n¨ng gióp con nî phôc håi. Nh­ phÇn trªn ®· nãi, mÆc dï thñ tôc ph¸ s¶n thùc chÊt lµ mét thñ tôc ®ßi nî tËp thÓ nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ, khi con nî bÞ më thñ tôc ph¸ s¶n th× ngay lËp tøc, tµi s¶n cña nã sÏ bÞ dïng ®Ó thanh to¸n cho c¸c chñ nî. HiÖn nay, ngoµi môc tiªu thanh lý, ph¸p luËt ph¸ s¶n ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi cßn ®Æt thªm mét môc tiªu rÊt quan träng n÷a cho thñ tôc ph¸ s¶n, ®ã lµ viÖc gióp con nî phôc håi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña m×nh. Môc tiªu nµy cÇn ph¶i ®­îc ®Æt ra lµ v× Nhµ n­íc nµo còng muèn tr¸nh ®­îc cµng nhiÒu cµng tèt nh÷ng hËu qu¶ xÊu do viÖc ph¸ s¶n g©y ra. ViÖc tuyªn bè ph¸ s¶n mét doanh nghiÖp sÏ kh«ng chØ ¶nh h­ëng xÊu ®Õn quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña b¶n th©n c¸c chñ nî, con nî, ng­êi lao ®éng mµ cßn kÐo theo nhiÒu hËu qu¶ bÊt lîi cho x· héi nãi chung. §èi víi c¸c chñ nî, trong tr­êng hîp con nî gÆp khã kh¨n, viÖc thanh lý ngay tµi s¶n cña con nî ®Ó thu håi nî kh«ng ph¶i bao giê còng lµ gi¶i ph¸p tèi ­u cho hä v× kh«ng ph¶i doanh nghiÖp nµo l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n còng cßn ®ñ tµi s¶n ®Ó thanh to¸n hÕt c¸c mãn nî cña m×nh. V× vËy, sÏ lµ tèt h¬n nÕu con nî ®­îc gióp ®ì ®Ó tho¸t khái t×nh tr¹ng ph¸ s¶n, tiÕp tôc ho¹t ®éng ®Ó cã c¬ héi tèt h¬n cho viÖc tr¶ nî. §èi víi ng­êi lao ®éng, viÖc doanh nghiÖp n¬i hä ®ang lµm viÖc bÞ ph¸ s¶n sÏ dÉn tíi viÖc hµng lo¹t ng­êi bÞ thÊt nghiÖp vµ kÐo theo ®ã lµ nh÷ng hËu qu¶ xÊu vÒ mÆt x· héi nh­ ®ãi nghÌo, tÖ n¹n x· héi, téi ph¹m §èi víi m«i tr­êng kinh doanh, viÖc ph¸ s¶n cña c¸c doanh nghiÖp, nhÊt lµ nh÷ng doanh nghiÖp lín, cã nhiÒu ®èi t¸c lµm ¨n hoÆc ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh nghÒ quan träng ®èi víi quèc kÕ d©n sinh rÊt dÔ lµm ph¸t sinh t¸c ®éng d©y 2 Theo Th«ng tin cña c¸c chuyªn gia ph¸p lý cña Céng hoµ Latvia (mét n­íc Céng hoµ X« ViÕt thuéc Liªn X« cò) th× ë n­íc nµy viÖc phôc håi ®­îc doanh nghiÖp lµ rÊt h¹n h÷u. TuyÖt ®¹i ®a sè c¸c doanh nghiÖp sau khi më thñ tôc ph¸ s¶n ®Òu bÞ ¸p dông thñ tôc thanh lý, tøc lµ bÞ chÊm døt sù tån t¹i bëi quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n (Xem b¸o c¸c kÕt qu¶ héi th¶o vÒ LuËt Ph¸ s¶n cña Céng hoµ Latvia ®­îc tæ chøc t¹i Bé T­ ph¸p th¸ng 11/2003). Thùc tiÔn gi¶i quyÕt ph¸ s¶n ë ViÖt Nam trong 10 n¨m qua còng chøng minh cho nhËn ®Þnh nµy.
  12. 12 chuyÒn ®Õn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c còng nh­ ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c trong nÒn kinh tÕ. V× vËy, viÖc t¹o ®iÒu kiÖn phôc håi cho con nî lµ mét xu h­íng ngµy cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh trong ph¸p luËt ph¸ s¶n hiÖn ®¹i. Trong thñ tôc ph¸ s¶n, con nî ®­îc Toµ ¸n t¹o ®iÒu kiÖn tèi ®a cho viÖc phôc håi ho¹t ®éng kinh doanh. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó gióp con nî tho¸t kho¶i t×nh tr¹ng ph¸ s¶n lµ ph¸p luËt cho phÐp con nî ®­îc chñ ®éng x©y dùng ph­¬ng ¸n hoµ gi¶i vµ gi¶i ph¸p tæ chøc l¹i ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña m×nh. KÕ ho¹ch nµy sÏ ®­îc tr×nh lªn Héi nghÞ chñ nî ®Ó th«ng qua vµ nÕu ®­îc th«ng qua th× vÒ c¬ b¶n, doanh nghiÖp con nî ®­îc kh«i phôc l¹i vÞ trÝ ph¸p lý ban ®Çu, tiÕp tôc s¶n xuÊt, kinh doanh mét c¸ch b×nh th­êng. Theo LuËt ph¸ s¶n cña nhiÒu n­íc th× Toµ ¸n chØ ra quyÕt ®Þnh ¸p dông thñ tôc thanh lý ®èi víi nh÷ng con nî trong tr­êng hîp ®· cã c¨n cø râ rµng chøng minh vÒ viÖc con nî ®· kh«ng thÓ phôc håi hoÆc con nî ®· kh«ng thµnh c«ng trong viÖc thùc hiÖn ph­¬ng ¸n phôc håi. Thø n¨m, thñ tôc ph¸ s¶n - mét thñ tôc ph¸p lý cã tÝnh chÊt tæng hîp. So víi tè tông d©n sù vµ kinh tÕ th× tè tông ph¸ s¶n phøc t¹p h¬n nhiÒu. TÝnh phøc t¹p cña thñ tôc nµy thÓ hiÖn ë chç, khi gi¶i quyÕt viÖc ph¸ s¶n, Toµ ¸n ph¶i thô lý vµ xö lý rÊt nhiÒu c«ng viÖc kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn chØ lµ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt tµi s¶n nh­ trong tè tông d©n sù vµ kinh tÕ th«ng th­êng. VÝ dô, Toµ ¸n kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ viÖc doanh nghiÖp cã mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n nî hay kh«ng, nî bao nhiªu, nî ai mµ cßn ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nh­: viÖc phôc håi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, viÖc qu¶n lý tµi s¶n cña doanh nghiÖp m¾c nî, viÖc thµnh lËp vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña thiÕt chÕ qu¶n lý vµ thanh lý tµi s¶n, viÖc triÖu tËp vµ chñ tr× Héi nghÞ chñ nî ViÖc ph¶i xö lý mét lóc nhiÒu c«ng viÖc phøc t¹p nh­ võa nªu trªn ®· lµm cho tè tông ph¸ s¶n hoµn toµn kh¸c víi tè tông d©n sù, kinh tÕ th«ng th­êng kh«ng chØ vÒ quy m« mµ cßn c¶ vÒ tÝnh chÊt. §iÒu nµy lý gi¶i t¹i sao tè tông ph¸ s¶n lu«n lu«n ®­îc ®iÒu chØnh ph¸p luËt riªng vµ trë thµnh mét thñ tôc tè tông t­ ph¸p ®Æc biÖt. II. Vai trß cña ph¸p luËt ph¸ s¶n trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Nh­ phÇn trªn ®· ph©n tÝch, sù tån t¹i tÊt yÕu cña ph¸ s¶n ®· dÉn ®Õn sù tån t¹i tÊt yÕu cña ph¸p luËt ph¸ s¶n. Ph¸p luËt ph¸ s¶n cã vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ – x· héi cña mçi quèc gia. Vai trß ®ã thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y:
  13. 13 1. Ph¸p luËt ph¸ s¶n lµ c«ng cô b¶o vÖ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c chñ nî. Trong kinh doanh, viÖc nî nÇn lÉn nhau lµ hiÖn t­îng b×nh th­êng, Ýt doanh nghiÖp nµo cã thÓ tr¸nh khái. Khi cã nî th× chñ nî ®­¬ng nhiªn cã quyÒn ®ßi nî th«ng qua nhiÒu h×nh thøc, biÖn ph¸p kh¸c nhau, trong ®ã cã biÖn ph¸p khëi kiÖn ra Toµ ¸n. Tuy nhiªn, viÖc ®ßi nî b»ng con ®­êng kiÖn tông ra Toµ d©n sù, Toµ kinh tÕ nhiÒu khi kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc mét c¸ch tho¶ ®¸ng quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c nhµ kinh doanh. V× vËy, bªn c¹nh tè tông d©n sù vµ tè tông kinh tÕ víi t­ c¸ch lµ c¸c thñ tôc ®ßi nî th«ng th­êng, Nhµ n­íc ph¶i thiÕt kÕ thªm mét c¬ chÕ ®ßi nî ®Æc biÖt n÷a ®Ó c¸c chñ nî, khi cÇn th× cã thÓ sö dông ®Ó ®ßi nî, ®ã lµ thñ tôc ph¸ s¶n. TÝnh ­u viÖt cña c¬ chÕ ®ßi nî th«ng qua thñ tôc ph¸ s¶n lµ ë chç, viÖc ®ßi nî ®­îc b¶o ®¶m b»ng viÖc Toµ ¸n cã thÓ tuyªn bè chÊm døt sù tån t¹i cña con nî vµ th«ng qua ®ã mµ b¸n toµn bé tµi s¶n cña nã ®Ó tr¶ cho c¸c chñ nî. MÆc dï ngµy nay, tè tông ph¸ s¶n cßn ph¶i thùc hiÖn thªm mét sè môc tiªu n÷a, trong ®ã cã môc tiªu gióp doanh nghiÖp m¾c nî phôc håi (tøc lµ b¶o vÖ c¶ lîi Ých cña con nî) nh­ng vÒ c¬ b¶n, tè tông ph¸ s¶n tõ khi ra ®êi ®Õn nay vÉn lµ lo¹i tè tông t­ ph¸p ®­îc ®Æt ra nh»m tr­íc hÕt vµ chñ yÕu lµ ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c chñ nî. ViÖc ­u tiªn b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña c¸c chñ nî ®· lµm cho thñ tôc ph¸ s¶n trë thµnh mét c«ng cô ph¸p lý cã vai trß rÊt lín trong viÖc thóc ®Èy ho¹t ®éng ®Çu t­ cña c¸c nhµ kinh doanh. Tõ khi cã LuËt ph¸ s¶n, c¸c nhµ kinh doanh sÏ yªn t©m h¬n v× c¸c mãn nî cña hä ®· cã mét c¬ chÕ tèt h¬n ®Ó ®­îc b¶o vÖ. Ph¸p luËt ph¸ s¶n ViÖt Nam ®· thÓ hiÖn rÊt râ sù quan t©m cña Nhµ n­íc ®èi víi viÖc b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c chñ nî. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn qua hµng lo¹t c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan ®Õn quyÒn n¨ng cña chñ nî nh­: quyÒn nép ®¬n yªu cÇu më thñ tôc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n, quyÒn khiÕu n¹i Danh s¸ch chñ nî, quyÒn cã ®¹i diÖn trong thiÕt chÕ qu¶n lý tµi s¶n vµ thanh to¸n tµi s¶n, quyÒn ®Ò xuÊt ph­¬ng ¸n phôc håi ho¹t ®éng kinh doanh cña con nî, quyÒn ®­îc khiÕu n¹i quyÕt ®Þnh tuyªn bè ph¸ s¶n, v.v 2. Ph¸p luËt ph¸ s¶n b¶o vÖ lîi Ých cña con nî, t¹o c¬ héi ®Ó con nî rót khái th­¬ng tr­êng mét c¸ch trËt tù. Khi míi xuÊt hiÖn, ph¸p luËt ph¸ s¶n kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò b¶o vÖ con nî. Lóc ®ã, ng­êi ta cho r»ng, ph¸ s¶n lµ mét téi ph¹m vµ ng­êi g©y ra sù ph¸ s¶n lµ mét ph¹m nh©n, do ®ã, hä kh«ng nh÷ng kh«ng ®­îc b¶o vÖ mµ cßn bÞ trõng ph¹t b»ng nhiÒu h×nh thøc, kÓ c¶ viÖc tö h×nh3. Ngµy nay, quan niÖm vÒ viÖc kinh 3 Xem Gi¸o tr×nh LuËt Kinh doanh dµnh cho c¸c Tr­êng §¹i häc cña C.E. R­linxki. Nhµ XuÊt b¶n Norma, Matxc¬va, 2004, trang 227 - 228 (TiÕng Nga).
  14. 14 doanh ®· ®­îc thay ®æi, do ®ã, c¸ch øng xö cña Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt ®èi víi con nî l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n còng ®· ®­îc thiÕt kÕ theo h­íng tÝch cùc, cã lîi cho con nî. Ho¹t ®éng kinh doanh lµ mét ho¹t ®éng chøa ®ùng nhiÒu rñi ro. Do sù biÕn ®éng khã l­êng cña thÞ tr­êng vµ c¸c yÕu tè kh¸ch quan kh¸c nªn t×nh tr¹ng kinh doanh thua lç, kh«ng tr¶ ®­îc nî ®Õn h¹n ®Òu cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo ®èi víi bÊt kú nhµ kinh doanh nµo. MÆt kh¸c, mét doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n th× cã thÓ kÐo theo nhiÒu hËu qu¶ xÊu ®èi víi x· héi, mµ tr­íc hÕt lµ ®èi víi ng­êi lao ®éng vµ c¸c chñ nî. ChÝnh v× vËy mµ ngµy nay, khi c¸c doanh nghiÖp bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n th× vÊn ®Ò ®Çu tiªn mµ Nhµ n­íc quan t©m gi¶i quyÕt kh«ng ph¶i lµ viÖc tuyªn bè doanh nghiÖp ph¸ s¶n ngay vµ ph©n chia tµi s¶n cña nã cho c¸c chñ nî mµ lµ viÖc ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó gióp ®ì doanh nghiÖp tho¸t khái t×nh tr¹ng khã kh¨n nµy. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao, ph¸p luËt cña ®a sè c¸c n­íc ®Òu quy ®Þnh nhiÒu h×nh thøc phôc håi kh¸c nhau ®Ó doanh nghiÖp l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n lùa chän, ¸p dông. Ph¸p luËt ph¸ s¶n ViÖt Nam còng ®· ®­îc x©y dùng theo khuynh h­íng nµy. Cô thÓ lµ, LuËt Ph¸ s¶n doanh nghiÖp n¨m 1993 vµ gÇn ®©y lµ LuËt Ph¸ s¶n 2004 ®· kh«ng chØ b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c chñ nî mµ cßn b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cho c¶ doanh nghiÖp m¾c nî vµ ®Æc biÖt lµ ®· kh«ng coi ph¸ s¶n lµ mét téi ph¹m nh­ quan niÖm cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi. §iÒu nµy cã thÓ thÊy qua viÖc ph¸p luËt quy ®Þnh hµng lo¹t nh÷ng quyÒn cho doanh nghiÖp m¾c nî trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt ph¸ s¶n. Ch¼ng h¹n, kÓ tõ thêi ®iÓm Toµ ¸n ra quyÕt ®Þnh më thñ tôc ph¸ s¶n doanh nghiÖp, tÊt c¶ quyÒn ®ßi nî ®Òu ®­îc ®×nh chØ vµ gi¶i quyÕt theo mét thñ tôc chung duy nhÊt do Toµ ¸n tiÕn hµnh, ®ång thêi nghiªm cÊm viÖc ®ßi nî mét c¸ch riªng lÎ. Ph¸p luËt ph¸ s¶n cña nhiÒu n­íc ®· t¹o ®iÒu kiÖn tèi ®a cho doanh nghiÖp m¾c nî kh¾c phôc khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, tho¸t khái t×nh tr¹ng ph¸ s¶n ®Ó trë l¹i ho¹t ®éng b×nh th­êng mµ kh«ng quy ®Þnh b¾t buéc Toµ ¸n ph¶i tuyªn bè ph¸ s¶n ngay khi cã ®¬n yªu cÇu. Ngay sau khi ra quyÕt ®Þnh më thñ tôc ph¸ s¶n, doanh nghiÖp m¾c nî còng cã quyÒn x©y dùng ph­¬ng ¸n hoµ gi¶i vµ gi¶i ph¸p tæ chøc l¹i s¶n xuÊt, kinh doanh, tr×nh Héi nghÞ chñ nî xem xÐt th«ng qua (§iÒu 15 LuËt PSDN 1993). Toµ ¸n chØ ra quyÕt ®Þnh më thñ tôc thanh lý khi Héi nghÞ chñ nî kh«ng th«ng qua ph­¬ng ¸n tæ l¹i ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, hay trong tr­êng hîp doanh nghiÖp kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng thµnh c«ng ph­¬ng ¸n tæ chøc l¹i ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh ®· ®­îc Héi nghÞ chñ nî th«ng qua. Ngoµi ra, con nî cßn cã quyÒn cö ng­êi ®¹i diÖn tham gia Tæ qu¶n lý tµi s¶n vµ Tæ Thanh to¸n tµi s¶n (§iÒu 15, §iÒu 42 LuËt PSDN 1993), quyÒn ®­îc khiÕu n¹i Danh s¸ch chñ nî, khiÕu n¹i quyÕt ®Þnh tuyªn bè ph¸ s¶n (§iÒu 40 LuËt PSDN 1993) Khi cã quyÕt ®Þnh më thñ tôc thanh lý, tµi s¶n cßn l¹i cña doanh nghiÖp sÏ ®­îc thanh to¸n cho c¸c chñ nî theo thø tù nhÊt ®Þnh; sau khi thanh to¸n, mäi kho¶n
  15. 15 nî cña doanh nghiÖp, cho dï ch­a ®­îc thanh to¸n ®Çy ®ñ còng ®­îc coi lµ ®· thanh to¸n vµ c¸c chñ nî kh«ng cã quyÒn ®ßi nî n÷a, trõ mét vµi ngo¹i lÖ ®­îc quy ®Þnh trong LuËt ph¸ s¶n cña tõng n­íc. C¸c quy ®Þnh cã néi dung t­¬ng tù còng ®· ®­îc LuËt Ph¸ s¶n 2004 ghi nhËn ®Çy ®ñ vµ cô thÓ h¬n qua viÖc quy ®Þnh thñ tôc phôc håi bªn c¹nh thñ tôc thanh lý tµi s¶n cña doanh nghiÖp. 3. Ph¸p luËt ph¸ s¶n gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi lao ®éng Ph¸ s¶n kh«ng chØ g©y ra hËu qu¶ xÊu cho c¸c chñ nî, con nî mµ cßn cho c¶ ng­êi lao ®éng. §iÒu nµy tr­íc hÕt thÓ hiÖn ë chç, chÝnh v× cã ph¸ s¶n mµ ng­êi lao ®éng ph¶i mÊt viÖc lµm, l©m vµo t×nh c¶nh thÊt nghiÖp. Do vËy, muèn b¶o vÖ ng­êi lao ®éng, tr­íc hÕt lµ ph¶i lµm sao ®Ó doanh nghiÖp kh«ng bÞ ph¸ s¶n. C¬ chÕ phôc håi doanh nghiÖp ®­îc ph¸p luËt ®Ò ra chÝnh lµ ®Ó thùc hiÖn chñ tr­¬ng nµy v× trªn thùc tÕ, cøu ®­îc doanh nghiÖp tho¸t khái t×nh tr¹ng ph¸ s¶n còng chÝnh lµ cøu ®­îc ng­êi lao ®éng tho¸t khái t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp. Nh­ng mÆt kh¸c, khi ng­êi lao ®éng lµm viÖc mµ kh«ng ®­îc tr¶ ®ñ l­¬ng trong mét thêi gian dµi th× Nhµ n­íc còng cÇn ph¶i t¹o ra mét ph­¬ng thøc nµo ®ã ®Ó hä cã thÓ ®ßi ®­îc sè tiÒn l­¬ng mµ doanh nghiÖp nî. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, ph¸p luËt ph¸ s¶n ph¶i quy ®Þnh cho hä mét sè quyÒn nh­ quyÒn ®­îc nép ®¬n yªu cÇu më thñ tôc ph¸ s¶n, quyÒn ®­îc tham gia qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô viÖc ph¸ s¶n, quyÒn ®­îc ­u tiªn thanh to¸n nî l­¬ng vµ c¸c kho¶n tiÒn hîp ph¸p kh¸c mµ hä ®­îc h­ëng tr­íc c¸c kho¶n nî th«ng th­êng cña doanh nghiÖp 4. Ph¸p luËt ph¸ s¶n gãp phÇn b¶o ®¶m trËt tù, an toµn x· héi. Theo lÏ th­êng, khi mµ con nî cã qu¸ nhiÒu chñ nî nh­ng l¹i cã qu¸ Ýt tµi s¶n ®Ó thanh to¸n nî th× viÖc c¸c chñ nî tranh giµnh nhau tµi s¶n cña con nî lµ ®iÒu rÊt cã thÓ x¶y ra. NÕu cø ®Ó c¸c chñ nî “m¹nh ai nÊy lµm”, tuú nghi “xiÕt nî”, tù do t­íc ®o¹t tµi s¶n cña con nî mét c¸ch v« tæ chøc, kh«ng c«ng b»ng th× trËt tù, an toµn x· héi sÏ kh«ng ®­îc b¶o ®¶m. V× vËy, Nhµ n­íc nµo còng cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p ®Ó can thiÖp vµo viÖc ®ßi nî nµy nh»m tr¸nh ®­îc c¸c hÖ qu¶ tiªu cùc nh­ võa nªu trªn. Thñ tôc ph¸ s¶n chÝnh lµ mét c«ng cô ph¸p lý cã kh¶ n¨ng gióp Nhµ n­íc ®­a ra ®­îc nhiÒu c¬ chÕ ®Ó thùc hiÖn ®­îc viÖc thanh to¸n nî mét c¸ch c«ng b»ng gi÷a c¸c chñ nî. C¨n cø vµo ph¸p luËt ph¸ s¶n, Toµ ¸n sÏ thay mÆt Nhµ n­íc ®øng ra gi¶i quyÕt mét c¸ch c«ng b»ng, kh¸ch quan mèi xung ®ét vÒ lîi Ých gi÷a c¸c chñ nî vµ con nî vµ ®iÒu ®ã sÏ gãp phÇn ®¶m b¶o trËt tù, an toµn trong x· héi.
  16. 16 5. Ph¸p luËt ph¸ s¶n gãp phÇn lµm lµnh m¹nh ho¸ nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n. Ph¸ s¶n kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng hoµn toµn cã ý nghÜa tiªu cùc. XÐt trªn ph¹m vi toµn côc cña nÒn kinh tÕ th× viÖc ph¸ s¶n vµ gi¶i quyÕt ph¸ s¶n lµ cã ý nghÜa tÝch cùc. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm nh­ sau: Thø nhÊt, ph¸ s¶n vµ ph¸p luËt ph¸ s¶n lµ c«ng cô r¨n ®e c¸c nhµ kinh doanh, buéc hä ph¶i n¨ng ®éng, s¸ng t¹o nh­ng còng ph¶i thËn träng trong khi hµnh nghÒ. Mét th¸i ®é hµnh nghÒ, trong ®ã cã sù kÕt hîp gi÷a tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o vµ tÝnh cÈn träng lµ hÕt søc cÇn thiÕt v× nã gióp c¸c nhµ kinh doanh ®­a ra ®­îc nh÷ng quyÕt ®Þnh hîp lý - tiÒn ®Ò cho sù lµm ¨n cã hiÖu qu¶ cña tõng doanh nghiÖp. Sù lµm ¨n cã hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp riªng lÎ ®­¬ng nhiªn sÏ kÐo theo sù lµm ¨n cã hiÖu qu¶ cña c¶ nÒn kinh tÕ nãi chung. Thø hai, ph¸p luËt ph¸ s¶n kh«ng chØ lµ c«ng cô r¨ng ®e, buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i lu«n tù hoµn thiÖn m×nh ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn mµ cßn lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó xo¸ bá c¸c doanh nghiÖp kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, t¹o ra m«i tr­êng kinh doanh lµnh m¹nh cho c¸c nhµ ®Çu t­. Th«ng qua thñ tôc ph¸ s¶n, nh÷ng doanh nghiÖp thua lç triÒn miªn, nî nÇn chång chÊt nh­ nh÷ng “con bÖnh” trong nÒn kinh tÕ ®Òu ph¶i ®­îc xö lý, ®­a ra khái th­¬ng tr­êng. Nh­ vËy, thñ tôc ph¸ s¶n ®· gãp phÇn t¹o ra m«i tr­êng ph¸p lý an toµn, lµnh m¹nh - mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ.
  17. 17 PHẦN THỨ HAI: TÌNH HÌNH BAN HÀNH VĂN BẢN HƯỚNG DẪN VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN LUẬT PHÁ SẢN NĂM 2004 I. Tình hình ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện Luật Phá sản năm 2004 Luật Phá sản doanh nghiệp (PSDN) được ban hành ngày 30/12/1993, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/7/1994 đã đánh dấu sự ra đời của hệ thống pháp luật phá sản với tư cách là một bộ phận quan trọng của hệ thống pháp luật kinh doanh trong bối cảnh nước ta thực hiện nền kinh tế nhiều thành phần định hướng XHCN. Tuy nhiên, do được xây dựng trong điều kiện mới chuyển sang cơ chế quản lý kinh tế mới nên Luật Phá sản doanh nghiệp 1994 cũng bộc lộ những hạn chế, bất cập, làm cản trở việc giải quyết phá sản doanh nghiệp ở nước ta, cần phải được sửa đổi, bổ sung. Chính vì vậy, Luật Phá sản mới với nhiều điểm tiến bộ, đã được Quốc hội thông qua ngày 15/6/2004 (có hiệu lực thi hành từ ngày 15/10/2004) thay thế Luật PSDN năm 1993. Sau khi Luật Phá sản được ban hành, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền đã ban hành một số văn bản hướng dẫn thi hành, cụ thể là: - Nghị quyết số 03/2005/NQ-TANDTC ngày 28 tháng 4 năm 2005 của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật Phá sản; - Quyết định số 01/2005/QĐ-TANDTC ngày 27 tháng 4 năm 2005 của Chánh án Toà án nhân dân tối cao về Quy chế làm việc của Thẩm phán phụ trách tiến hành thủ tục phá sản; - Nghị định số 94/2005/NĐ-CP của Chính phủ ngày 15 tháng 7 năm 2005 về giải quyết quyền lợi của người lao động ở doanh nghiệp và HTX bị phá sản; - Nghị định số 67/2006/NĐ-CP của Chính phủ ngày 11 tháng 7 năm 2006 hướng dẫn việc áp dụng Luật Phá sản đối với doanh nghiệp đặc biệt và tổ chức, hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản.
  18. 18 Tính đến nay, vẫn còn 3 văn bản hướng dẫn thi hành Luật Phá sản năm 2004 đã được cơ quan soạn thảo trình Chính phủ nhưng chưa được ban hành là: - Nghị định quy định việc áp dụng Luật Phá sản đối với các tổ chức tín dụng (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chủ trì soạn thảo); - Nghị định hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật Phá sản đối với doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực bảo hiểm, chứng khoán và tài chính khác (Bộ Tài chính chủ trì soạn thảo); - Nghị định về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực phá sản (Bộ Tư pháp chủ trì soạn thảo). Theo phản ánh của Toà án nhân dân tối cao và các Toà án, cơ quan thi hành án dân sự địa phương thì việc hướng dẫn thi hành Luật Phá sản năm 2004 là quá chậm, chưa đầy đủ. Luật Phá sản có hiệu lực từ ngày 15/10/2004, nhưng gần 2 năm sau, Nghị định số 67/NĐ-CP ngày 11/7/2006 của Chính Phủ hướng dẫn việc áp dụng Luật phá sản đối với doanh nghiệp đặc biệt và tổ chức, hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản mới được ban hành. Nhiều vấn đề phát sinh trong quá trình giải quyết phá sản doanh nghiệp chưa có hướng dẫn cụ thể nên đã tạo thêm không ít khó khăn trong thực tiễn thi hành Luật Phá sản (Sẽ được trình bày cụ thể ở phần sau). II. Tình hình thụ lý, giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản và một vài nhận định So với với tình hình thực hiện Luật PSDN năm 1993, tình hình thụ lý và giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản doanh nghiệp theo Luật Phá sản năm 2004 đã được cải thiện nhưng vẫn còn gặp nhiều khó khăn; hiệu quả giải quyết việc phá sản ở các cấp Toà án vẫn chưa đạt kết quả như mong muốn. Theo báo cáo tổng kết của Toà án nhân dân tối cao, từ khi Luật Phá sản có hiệu lực pháp luật đến nay, đã có 195 vụ phá sản được thụ lý. Tình hình thụ lý và giải quyết đơn yêu cầu giải quyết phá sản là như sau: - Năm 2005, toàn ngành Tòa án đã thụ lý mới 11 vụ. Năm 2004 chuyển qua 3 vụ, tổng cộng 14 vụ. Toà án đã giải quyết được 01 vụ (đạt 7,14%); còn tồn chuyển sang năm 2006 là 13 vụ.
  19. 19 - Năm 2006, toàn ngành Toà án đã thụ lý mới 40 vụ; có 13 vụ từ năm 2005 chuyển qua, tổng cộng là 53 vụ. Đã giải quyết được 16 vụ, đạt tỷ lệ 30,2%. - Năm 2007, toàn ngành Toà án đã thụ lý mới 144 vụ phá sản, trong đó, Toà án nhân dân cấp tỉnh thụ lý 120 vụ, Toà án nhân dân cấp huyện thụ lý 24 vụ. Năm 2006 chuyển qua 31 vụ, tổng cộng là 175 vụ việc. Trong số đó, Toà án đã ra quyết định mở thủ tục phá sản 164 vụ, quyết định không mở thủ tục phá sản 10 vụ, quyết định trả lại đơn 01 vụ. Toà án nhân dân cấp huyện giải quyết xong tất cả 24 vụ đã thụ lý (đều ra quyết định tuyên bố phá sản), đạt 100%. Còn lại 151 vụ phá sản do Toà án nhân dân cấp tỉnh thụ lý được giải quyết như sau: quyết định trả lại đơn 01 vụ, quyết định không mở thủ tục phá sản 10 vụ, quyết định tuyên bố phá sản theo thủ tục đặc biệt 04 vụ, quyết định đình chỉ thủ tục phá sản 10 vụ, quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản 75 vụ, còn tồn lại 51 vụ đang được tiếp tục giải quyết. Qua thực tiễn thi hành Luật Phá sản thời gian vừa qua, có thể rút ra một số nhận xét sau đây: Thứ nhất, tỷ lệ doanh nghiệp, HTX bị yêu cầu mở thủ tục phá sản còn ít, chưa phản ánh đúng thực trạng tài chính thực tế của các chủ thể kinh doanh. Luật Phá sản đã phát huy tác dụng trong việc lành mạnh hoá môi trường hoạt động sản xuất, kinh doanh; khắc phục được một phần tình trạng nhiều doanh nghiệp trên thực tế đã mất khả năng thanh toán đáng lẽ phải chấm dứt hoạt động nhưng vẫn tồn tại, gây ảnh hưởng xấu đến hoạt động của các doanh nghiệp khác như trước đây. Qua kết quả giải quyết phá sản năm 2007 của Toà án nhân dân cho thấy, đã có sự chuyển biến ngày càng tích cực trong việc thực thi Luật Phá sản. Tuy nhiên, so với hơn nửa triệu doanh nghiệp, HTX đang hiện hữu, thì tỷ lệ doanh nghiệp, HTX bị yêu cầu mở thủ tục phá sản là rất nhỏ, chưa phản ánh đúng tình trạng tài chính thực tế của các doanh nghiệp, HTX. Tình trạng nhiều doanh nghiệp hoạt động thua lỗ nhưng không được xử lý bằng thủ tục phá sản mà lại xử lý bằng thủ tục thu hồi nợ dân sự, thủ tục hành chính và các thủ tục khác vẫn còn phổ biến. Trong tổng số 30 địa phương có báo cáo (theo Công văn số 65/KT ngày 21/5/2008 của Toà án nhân dân tối cao) thì có
  20. 20 đến 09/30 địa phương không thụ lý vụ việc phá sản nào. Trong số các địa phương có thụ lý vụ việc phá sản thì số lượng rất khiêm tốn, tập trung ở một số địa phương như Hà Nội (31 vụ), Hồ Chí Minh (27 vụ), Đà Nẵng (10 vụ), Thừa Thiên Huế (33 vụ), Đắc Lăk (11 vụ), Lâm Đồng (6 vụ), Thứ hai, quá trình tiến hành thủ tục phá sản còn bị kéo dài. Từ khi Luật Phá sản có hiệu lực đến nay đã gần được 4 năm, nhưng ở hầu hết các Tòa án địa phương việc giải quyết phá sản mới tiến hành đến việc ra quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản, còn việc ra quyết định tuyên bố phá sản là rất ít, chủ yếu là quyết định tuyên bố doanh nghiệp, HTX bị phá sản trong trường hợp đặc biệt. Ví dụ: Tòa án nhân dân thành phố Đà Nẵng thụ lý 10 đơn yêu cầu, đã ra 10 quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản, có quyết định ra từ tháng 12/2004, nhưng cho đến đầu tháng 6/2008 vẫn chưa ra được quyết định tuyên bố phá sản đối với doanh nghiệp, HTX nào; Tòa án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh ra được 4 quyết định tuyên bố phá sản trong số 27 việc phá sản đã thụ lý; Tòa án nhân dân tỉnh Thừa Thiên Huế ra 28 quyết định tuyên bố phá sản trong số 33 việc thụ lý. Trong đó, Tòa án nhân dân cấp huyện ra 27 quyết định tuyên bố HTX bị phá sản trong trường hợp đặc biệt. Việc thụ lý và giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản đối với doanh nghiệp còn bị kéo dài như trên là do nhiều nguyên nhân mà trước hết là xuất phát từ những hạn chế không chỉ của Luật Phá sản năm 2004 mà còn từ các văn bản hướng dẫn thi hành, và các văn bản pháp luật có liên quan (sẽ được trình bày cụ thể ở phần sau). Việc chấp hành các quy định của pháp luật về giải quyết phá sản của doanh nghiệp và các bên liên quan cũng chưa được tuân thủ một cách nghiêm túc (như vi phạm về thời hạn tố tụng, vi phạm về nghĩa vụ nộp tài liệu, báo cáo về tình hình kinh doanh, báo cáo kiểm kê, tài chính của doanh nghiệp ). Đây là một trong những nguyên nhân cơ bản khiến cho việc giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản bị kéo dài, gặp nhiều khó khăn. Thứ ba, tình trạng chấp hành các quy định về chế độ tài chính - kế toán trong các doanh nghiệp còn yếu kém là một trong những nguyên nhân làm suy giảm hiệu lực của pháp luật phá sản.
  21. 21 Qua thực tiễn thi hành Luật Phá sản cho thấy, nhiều doanh nghiệp không tuân theo những quy định về tài chính - kế toán hiện hành, sổ sách kế toán còn sơ sài, thậm chí có những doanh nghiệp không có sổ sách kế toán, dẫn đến công nợ không rõ ràng, gian dối về chứng từ kế toán. Sự không minh bạch về tài chính khiến cho Toà án rất khó xác định tình trạng phá sản của doanh nghiệp, do đó, đã ảnh hưởng lớn đến tiến độ giải quyết phá sản doanh nghiệp cũng như việc thi hành quyết định thanh lý tài sản của doanh nghiệp. Thứ tư, số lượng và năng lực của đội ngũ cán bộ (thẩm phán, chấp hành viên ) còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của công tác giải quyết phá sản doanh nghiệp. Việc giải quyết phá sản đòi hỏi mỗi thẩm phán không chỉ am hiểu sâu sắc về nội dung Luật Phá sản mà còn về các lĩnh vực chuyên ngành khác như tài chính, ngân hàng, quản lý kinh tế, kế toán thống kê và các ngành luật khác. Thực tế cho thấy, đội ngũ thẩm phán, chấp hành viên còn hạn chế về trình độ, năng lực ở nước ta hiện nay đã làm cho pháp luật phá sản chưa thực sự phát huy hiệu quả là một công cụ xử lý nợ. Thứ năm, hiệu quả giải quyết phá sản còn kém; số nợ phải thu thấp hơn số nợ phải trả, tỷ lệ thu hồi nợ rất thấp. Đây cũng là lý do các chủ nợ không muốn thực hiện quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản, thay vào đó họ thực hiện quyền khởi kiện vụ án dân sự để đòi nợ theo thủ tục tố tụng dân sự sẽ hiệu quả hơn, vì nếu doanh nghiệp HTX còn tài sản, thì khi thi hành án kết quả bán đấu giá tài sản không phải phân chia Ví dụ: trường hợp phá sản Công ty thủy sản khu vực II Đà Nẵng: Số nợ phải thu 10.479.775.313 đ; số nợ phải trả 50.498.514.864 đ; số nợ đã thu 100.000.000đ., đạt tỷ lệ 0.95%. Thứ sáu, tỷ lệ phục hồi doanh nghiệp sau khi mở thủ tục phá sản là rất thấp. Luật Phá sản năm 2004 đã được xây dựng theo hướng là một công cụ nhằm phục hồi doanh nghiệp, tuy nhiên, trên thực tế, Luật vẫn chưa phát huy được hiệu quả này. Trong tổng số 30 địa phương có báo cáo về Toà án nhân dân
  22. 22 tối cao thì chỉ có 01 vụ việc phá sản tại Toà án nhân dân tỉnh Lâm Đồng được giải quyết với kết quả phục hồi doanh nghiệp (Xí nghiệp Dâu Tằm tơ tháng tám). Tính kém hiệu quả của Luật Phá sản đã làm ảnh hưởng xấu đến môi trường kinh doanh của nước ta. Theo kết quả công bố trong Doing Business 2008, về thủ tục chấm dứt hoạt động kinh doanh (trong đó có thủ tục phá sản), Việt Nam xếp thứ 124 trên tổng số 178 nền kinh tế thế giới; thủ tục phá sản vẫn bị coi là kéo dài (trung bình là 5 năm), hiệu quả thu hồi nợ thấp (thông thường chủ nợ chỉ thu hồi khoảng 18% số nợ). Trong kết quả công bố tại Doing Business 2009 mới đây, tình hình này cũng không được cải thiện hơn.
  23. 23 PHẦN THỨ BA: THỰC TIỄN THI HÀNH LUẬT PHÁ SẢN NĂM 2004 - NHỮNG KHÓ KHĂN, VƯỚNG MẮC I. NHỮNG TIẾN BỘ CỦA LUẬT PHÁ SẢN NĂM 2004 SO VỚI LUẬT PHÁ SẢN DOANH NGHIỆP NĂM 1993. Luật Phá sản năm 2004 là một bước phát triển mới của pháp luật phá sản Việt Nam. Sau đây là những điểm tiến bộ của Luật này so với Luật Phá sản doanh nghiệp năm 1994: Thứ nhất, Luật đã đơn giản hoá khái niệm tình trạng phá sản nhằm tạo thuận lợi cho việc mở thủ tục phá sản. Doanh nghiệp, HTX bị coi là lâm vào tình trạng phá sản khi “không có khả năng thanh toán được các khoản nợ đến hạn khi chủ nợ có yêu cầu”. Như vậy, tiêu chí xác định tình trạng phá sản đã được quy định theo hướng ngắn gọn, đơn giản mà không căn cứ vào thời gian thua lỗ, nguyên nhân của tình trạng thua lỗ cũng như không đòi hỏi doanh nghiệp, HTX con nợ đã áp dụng các biện pháp để tự cứu mình mà không đạt kết quả hay chưa như Luật PSDN năm 1993 đã từng quy định. Thứ hai, Luật đã quy định rõ, đầy đủ và hợp lý hơn về các đối tượng có quyền, nghĩa vụ nộp đơn cũng như thủ tục, trình tự và hồ sơ yêu cầu mở thủ tục phá sản, cụ thể là: - Đơn giản hoá các điều kiện mà chủ nợ phải đáp ứng khi nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản, không bắt chủ nợ phải cung cấp cho Toà án các giấy tờ, tài liệu để chứng minh rằng, doanh nghiệp mắc nợ đã mất khả năng thanh toán nợ đến hạn, chỉ cần chứng minh chủ nợ đã đòi nợ nhưng không được doanh nghiệp mắc nợ thanh toán nợ đến hạn. - Xoá bỏ thời hạn nợ lương của doanh nghiệp, HTX đối với người lao động như một điều kiện để nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. Người lao động có quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản đối với doanh nghiệp, HTX khi họ không được trả lương cũng như các khoản nợ khác và trên cơ sở đó, họ cho rằng, doanh nghiệp, HTX đã thực sự lâm vào tình trạng phá sản.
  24. 24 - Quy định thời hạn mà chủ doanh nghiệp hoặc đại diện hợp pháp của doanh nghiệp, HTX phải nộp đơn yêu cầu Toà án giải quyết phá sản đối với chính mình (trong thời hạn 3 tháng, kể từ ngày nhận thấy mình đã lâm vào tình trạng phá sản) và nếu vi phạm nghĩa vụ này thì phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật (Mặc dù trách nhiệm gì thì Luật và Nghị định hướng dẫn Luật chưa quy định rõ). - Mở rộng quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản cho một số đối tượng khác (chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước, cổ đông công ty cổ phần và thành viên hợp danh trong công ty hợp danh) nhằm tạo thêm các kênh mới để thúc đẩy việc làm đơn yêu cầu giải quyết phá sản, góp phần chấm dứt tình trạng có doanh nghiệp thực chất đã không thể hoạt động trên thực tế nhưng vẫn tồn tại về mặt pháp lý. Thứ ba, Luật đã quy định một nghĩa vụ pháp lý mới đối với các cơ quan (Toà án, Viện Kiểm sát, Thanh tra nhà nước, cơ quan quản lý vốn, tổ chức kiểm toán hoặc cơ quan quyết định thành lập doanh nghiệp mà không phải là chủ sở hữu nhà nước của doanh nghiệp). Theo đó, trong quá trình thực thi công việc thuộc thẩm quyền, nếu phát hiện rằng các doanh nghiệp, HTX đã lâm vào tình trạng phá sản thì các cơ quan, tổ chức này có trách nhiệm thông báo về việc này nhằm tạo điều kiện cho các chủ nợ biết mà thực hiện quyền yêu cầu mở thủ tục phá sản. Thứ tư, Luật đã đa dạng hoá các loại thủ tục áp dụng đối với doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản, bao gồm: (1) thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh, (2) thủ tục thanh lý tài sản, (3) thủ tục tuyên bố phá sản. Sau khi thụ lý đơn yêu cầu và ra quyết định mở thủ tục phá sản, Toà án sẽ xem xét, phân tích tình trạng tài chính và khả năng phục hồi hoạt động của doanh nghiệp, HTX để quyết định áp dụng thủ tục nào cho phù hợp với tình hình cụ thể của doanh nghiệp, HTX. Thứ năm, Luật đã tăng cường các biện pháp bảo toàn tài sản của doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản nhằm tạo khả năng phục hồi cho doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. Cụ thể là:
  25. 25 - Quy định các biện pháp nhằm ngăn chặn doanh nghiệp mắc nợ làm thất thoát tài sản sau khi có quyết định mở thủ tục phá sản của Toà án: nghiêm cấm doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản thực hiện một số hoạt động nhất định kể từ ngày nhận được quyết định mở thủ tục phá sản; quy định một số hoạt động của doanh nghiệp, HTX sau khi nhận được quyết định mở thủ tục phá sản phải được sự đồng ý bằng văn bản của Thẩm phán thì mới được thực hiện (Điều 31). Các giao dịch do doanh nghiệp, HTX cố tình thực hiện có thể bị Toà án tuyên bố vô hiệu và tài sản của doanh nghiệp, HTX chuyển giao trong các giao dịch vi phạm này sẽ bị thu hồi. - Tuyên bố vô hiệu đối với một số giao dịch mà doanh nghiệp, HTX thực hiện trong khoảng thời gian 3 tháng (Luật PSDN 1993 quy định là 6 tháng) trước ngày Toà án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản với mục đích cất giấu, tẩu tán tài sản, gây thiệt hại cho các chủ nợ (Điều 43, 44). Tài sản thu hồi được từ việc tuyên bố các giao dịch nói trên phải được nhập vào khối tài sản của doanh nghiệp, HTX. - Bổ sung quy định xử lý các hợp đồng đang có hiệu lực của doanh nghiệp, HTX (Điều 45, 46 và 47). Trong quá trình tiến hành thủ tục phá sản, nếu xét thấy việc đình chỉ thực hiện hợp đồng đang được thực hiện hoặc chưa được thực hiện sẽ có lợi hơn cho doanh nghiệp thì chủ nợ, doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản, Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản có quyền yêu cầu Toà án đình chỉ thực hiện hợp đồng đó (Điều 45). Trường hợp tài sản mà doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản nhận được từ hợp đồng vẫn còn tồn tại trong khối tài sản của doanh nghiệp, HTX đó thì phía bên kia của hợp đồng có quyền đòi lại. Nếu tài sản đó không còn thì bên kia của hợp đồng có quyền như một chủ nợ không có bảo đảm. Trường hợp việc đình chỉ thực hiện hợp đồng đã gây ra thiệt hại cho bên đối tác của hợp đồng thì bên đó có quyền như một chủ nợ không có bảo đảm đối với khoản thiệt hại do việc đình chỉ thực hiện hợp đồng gây ra (Điều 47). - Bổ sung quy định bù trừ nghĩa vụ giữa các chủ nợ với doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản. Theo quy định tại Điều 48, chủ nợ và doanh
  26. 26 nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản được thực hiện việc bù trừ nghĩa vụ đối với những giao dịch được xác lập trước khi có quyết định mở thủ tục phá sản. - Quy định trách nhiệm của Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản trong việc thực hiện đăng ký giao dịch bảo đảm đối với các giao dịch của doanh nghiệp, HTX (Điều 54). - Quy định áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời nhằm bảo toàn tài sản của doanh nghiệp, HTX. Tổ quản lý, thanh lý tài sản có quyền đề nghị Thẩm phán phụ trách tiến hành thủ tục phá sản ra quyết định áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo toàn tài sản của con nợ theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự. - Bổ sung trách nhiệm của ngân hàng, nhân viên và người lao động trong doanh nghiệp, HTX bị mở thủ tục phá sản. Thứ sáu, xử lý rõ mối quan hệ giữa thủ tục phá sản và các thủ tục khác có liên quan. - Về quan hệ giữa thủ tục phá sản và thủ tục tố tụng hình sự. Trong quá trình tiến hành thủ tục phá sản, nếu phát hiện có dấu hiệu tội phạm thì Thẩm phán cung cấp tài liệu (bản sao) cho Viện Kiểm sát nhân dân cùng cấp để xem xét việc khởi tố về hình sự và vẫn tiến hành thủ tục phá sản theo quy định của Luật này (Điều 8). - Về quan hệ thủ tục phá sản và thủ tục giải quyết các tranh chấp dân sự, kinh tế. Kể từ ngày Toà án ra quyết định mở thủ tục phá sản, việc giải quyết các vụ án có liên quan đến nghĩa vụ tài sản mà doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản là một bên đương sự trong vụ án đó sẽ bị đình chỉ và giao cho Toà án đang tiến hành thủ tục phá sản giải quyết luôn (Điều 57). Toà án đang tiến hành thủ tục phá sản phải xem xét, quyết định nghĩa vụ tài sản mà doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản phải thực hiện hoặc nghĩa vụ tài sản mà bên kia đương sự phải thực hiện đối với doanh nghiệp, HTX (khoản 1 Điều 58). - Về quan hệ giữa thủ tục phá sản và thủ tục thi hành án dân sự cũng được Luật Phá sản 2004 quy định đầy đủ và rõ ràng hơn. Theo cơ chế của Luật Phá sản mới thì thủ tục thi hành các bản án, quyết định dân sự, kinh tế đã có hiệu lực
  27. 27 pháp luật sẽ bị tạm đình chỉ kể từ ngày thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản (Điều 27) và bị đình chỉ kể từ ngày Toà án ra quyết định mở thủ tục phá sản (Điều 57). Người được thi hành án có quyền nộp đơn cho Toà án yêu cầu được thanh toán trong khối tài sản của doanh nghiệp, HTX như một chủ nợ không có bảo đảm hoặc như một chủ nợ có bảo đảm, nếu có bản án, quyết định của Toà án đã có hiệu lực pháp luật kê biên tài sản của doanh nghiệp, HTX để bảo đảm thi hành án (Điều 57). II. NHỮNG HẠN CHẾ, VƯỚNG MẮC TRONG THỰC HIỆN LUẬT PHÁ SẢN NĂM 2004 Mặc dù đã có nhiều điểm tiến bộ như vừa nêu trên nhưng thực tế, việc thi hành Luật Phá sản trong những năm qua vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Những khó khăn, vướng mắc này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó, đáng lưu ý nhất là những hạn chế, khiếm khuyết trong bản thân Luật Phá sản 2004 và các văn bản có liên quan. Cụ thể là: 1. Về tiêu chí doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản Theo quy định hiện hành thì tiêu chí doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản đã được đơn giản hoá theo hướng, doanh nghiệp, HTX không thanh toán được các khoản nợ đến hạn khi có chủ nợ yêu cầu thì bị coi là lâm vào tình trạng phá sản (Điều 3 Luật Phá sản). Tuy nhiên, quy định này vẫn chỉ là định tính, không phản ánh đúng tình trạng tài chính thực tế của doanh nghiệp bị lâm vào tình trạng phá sản.4 Trên thực tế, quy định của Điều luật này là phù hợp nhưng không có tiêu chí cụ thể để hướng dẫn, nên dễ dẫn đến việc một số doanh nghiệp khi căn cứ vào điều luật này đã “lạm dụng” quyền nộp đơn nhằm gây ảnh hưởng xấu đến danh dự, uy tín, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác. Trong nhiều trường hợp, các chủ nợ thay vì khởi kiện vụ án dân sự, kinh tế đòi nợ, họ lại làm đơn yêu cầu tòa án mở thủ tục phá sản để đòi nợ (thậm chí với một khoản nợ rất 4 Trên thực tế Luật phá sản năm 2004 đồng nhất khái niệm doanh nghiệp mất khả năng thanh toán nợ đến hạn với khái niệm doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. Hai khái niệm này vốn đã được bóc tách khá rõ trong Luật phá sản doanh nghiệp 1993 và nghị định 189/NĐ-CP của Chính phủ ngày 23/12/1994 Hướng dẫn thi hành Luật Phá sản doanh nghiệp.
  28. 28 nhỏ) và tòa án không thể từ chối yêu cầu này. Điều này không giúp cải thiện là bao số vụ việc phá sản mà chỉ làm cho doanh nghiệp thêm “cảnh giác” với luật phá sản.5 Điều 19 Luật Phá sản có quy định về nghĩa vụ, trách nhiệm của người nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản: “Nếu người nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản do không khách quan gây ảnh hưởng xấu đến danh dự, uy tín, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, HTX hoặc có sự gian dối trong việc yêu cầu mở thủ tục phá sản thì tuỳ theo tính chất, mức độ mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật”. Tuy nhiên, quy định này như trên là chưa rõ ràng vì không có tiêu chí cụ thể để xác định thế nào là không khách quan hoặc như thế nào là gây ảnh hưởng xấu đến danh dự, uy tín của doanh nghiệp, HTX bị yêu cầu mở thủ tục phá sản. Thực tế chưa có văn bản quy định những chế tài cụ thể để xử lý những hành vi nêu trên. 2. Về việc nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. 2.1. Thành phần chủ thể có quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản còn bị hạn chế. Theo Luật Phá sản thì chủ nợ có bảo đảm không được quyền nộp đơn yêu cầu tuyên bố phá sản (Điều 13). Điều này vừa không cho phép chủ nợ có bảo đảm sử dụng cơ chế phá sản để phòng vệ trong trường hợp họ thấy cách đó an toàn và hiệu quả hơn việc yêu cầu phát mại tài sản bảo đảm. Việc Luật PSDN năm 1993 cũng như Luật Phá sản năm 2004 quy định không cho phép chủ nợ có bảo đảm được quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản là xuất phát từ quan điểm cho rằng, đối với chủ nợ có bảo đảm thì lợi ích của họ đã được bảo đảm bằng tài sản thế chấp, cầm cố của doanh nghiệp hay của người thứ ba, vì vậy, việc doanh nghiệp, HTX có bị tuyên bố phá sản hay không thì lợi ích của họ vẫn được bảo đảm. Quy định này là không hợp lý. Thủ tục phá sản là một phương 5 Trong khoa học pháp lý, có hai vấn đề thường được quan tâm khi xem xét yêu cầu tuyên bố phá sản một con nợ. Một là phải xem xét đến tính chất khoản nợ (dân sự hay kinh doanh). Nhưng thông thường điều này ít quan trọng vì việc không thanh toán được cả hai loại nợ trên đều được chấp nhận là căn cứ xin phá sản. Hai là về giá trị khoản nợ mất khả năng thanh toán, luật phá sản các nước thường có quy định định lượng cụ thể. Ví dụ, Luật phá sản của Singapore, một người phải tuyên bố phá sản khi không trả được món nợ 10.000 đôla Singapore.
  29. 29 thức đòi nợ đặc biệt. Việc không cho chủ nợ có bảo đảm nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản đã làm mất đi quyền lựa chọn phương thức đòi nợ hữu hiệu này của các chủ nợ có bảo đảm. Bên cạnh đó, nhằm phát hiện sớm tình trạng mất khả năng thanh toán của doanh nghiệp nhờ đó toà án có thể can thiệp sớm nhằm giúp doanh nghiệp phục hồi hoạt động, pháp luật của các nước đều quy định một số chủ thể như Toà án, Viện công tố, Thanh tra chuyên ngành, tổ chức kiểm toán trong khi thực hiện chức năng nhiệm vụ có liên quan đến doanh nghiệp, HTX mà nhận thấy doanh nghiệp, HTX đó đang lâm vào tình trạng phá sản thì có quyền mở thủ tục hoặc yêu cầu Toà án mở thủ tục phá sản doanh nghiệp, HTX. Tuy nhiên, Luật Phá sản năm 2004 đã không quy định cho các chủ thể này có quyền nộp đơn. Những quy định này đã làm giảm áp lực từ phía các cơ quan nhà nước lên doanh nghiệp, dẫn đến tình trạng nhiều doanh nghiệp thua lỗ kéo dài những vẫn ung dung tồn tại nếu chủ doanh nghiệp hoặc chủ nợ không nộp đơn yêu cầu tuyên bố phá sản. 2.2. Về nghĩa vụ nộp đơn của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. - Luật Phá sản quy định nghĩa vụ pháp lý, theo đó, khi nhận thấy doanh nghiệp của mình lâm vào tình trạng phá sản thì chủ doanh nghiệp hoặc đại diện hợp pháp của doanh nghiệp phải nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản (Điều 15). Tuy nhiên, Luật đã không quy định chế tài nên trách nhiệm này không được con nợ nghiêm chỉnh chấp hành, và vì vậy, cũng ảnh hưởng đến tính hiệu lực của Luật Phá sản trong thực tiễn. - Trên thực tế, đối với các doanh nghiệp do chưa nhận thức được một cách đúng đắn rằng, thủ tục phá sản là một thủ tục nhằm tạo cơ hội cho họ tổ chức lại hoạt động sản xuất, kinh doanh, giúp họ khắc phục những khó khăn về tài chính để trở lại hoạt động bình thường nên khi phát hiện mình đã lâm vào tình trạng phá sản thì đa số họ đều không tự nguyện nộp đơn yêu cầu giải quyết phá sản. Một tâm lý chung rất thịnh hành trong giới doanh nhân là, nếu doanh nghiệp của mình bị đưa ra Toà để giải quyết theo thủ tục phá sản thì danh dự, uy tín sẽ bị tổn thương, do đó, khi doanh nghiệp lâm vào tình trạng khó khăn về tài chính thì không muốn làm đơn ra Toà mà tự mình cứu chữa và chỉ đến lúc không thể cứu
  30. 30 chưa được thì mới làm đơn ra Toà. Do chủ nghĩa thành tích mà nhiều người có trách nhiệm đã không làm đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản hoặc kéo dài thời gian giải quyết việc phá sản doanh nghiệp. Họ né tránh việc thực hiện nghĩa vụ này bằng việc về hưu, hoặc chờ sự điều chuyển đến nơi công tác mới. Vì sự né tránh này mà nhiều trường hợp khi có đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản đến Tòa án thì doanh nghiệp đã không còn tài sản gì đáng kể, gây khó khăn cho việc giải quyết phá sản. - Bên cạnh đó, sự tác động của cơ quan nhà nước cũng làm ảnh hưởng đến việc nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản doanh nghiệp. Đối với doanh nghiệp nhà nước, việc phá sản hay không phụ thuộc rất nhiều vào ý chí của đại diện chủ sở hữu, tức là Bộ hoặc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Thực tế cho thấy, doanh nghiệp nhà nước không thể nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản doanh nghiệp nếu như chưa có ý kiến đồng ý của các cơ quan chủ quản này. Mặt khác, theo quy định hiện hành thì một số doanh nghiệp nhà nước tuy đã lâm vào tình trạng phá sản nhưng không được đưa ra giải quyết theo Luật Phá sản mà lại được sắp xếp, tổ chức lại theo các hình thức cổ phần hoá, bán, khoán kinh doanh, cho thuê ; chỉ khi nào không chuyển đổi được thì các doanh nghiệp này mới chuyển sang thủ tục phá sản. Trong quá trình đó, tài sản của doanh nghiệp bị điều động qua lại, gây nhiều khó khăn cho việc xác minh tài sản của doanh nghiệp. Khi tiến hành thủ tục phá sản, Tòa án, Tổ quản lý và thanh lý tài sản hầu như đã không còn khả năng thực thi những biện pháp thu hồi tài sản cho doanh nghiệp nên đã gây bức xúc cho các chủ nợ. 2.3. Về quyền nộp đơn của chủ nợ và người lao động trong doanh nghiệp - Đối với các chủ nợ thì thủ tục phá sản không phải là con đường lựa chọn hấp dẫn, chỉ được họ sử dụng như một phương thức đòi nợ khi không còn giải pháp nào khác. Khi doanh nghiệp mắc nợ lâm vào tình trạng phá sản, các chủ nợ thường tìm đủ mọi cách, kể cả nhờ tác động của cơ quan công an, kiểm sát để thu hồi tài sản của mình. Nếu chủ động yêu cầu phá sản doanh nghiệp thì chủ nợ không được ưu tiên gì hơn các chủ nợ khác, đồng thời, lại có nguy cơ phải chia phần tài sản còn lại của con nợ với các chủ nợ khác, do đó, sẽ không thu hồi
  31. 31 được hết các món nợ. Đối với nhiều chủ nợ, như ngân hàng, doanh nghiệp nhà nước thì thu hồi được nợ là tốt nhưng nếu không thu hồi được nợ thì thà cứ để khoản nợ đó xếp vào loại nợ khó đòi và được xử lý, hạch toán vào kết quả kinh doanh còn hơn là yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp để rồi chỉ thu được một phần nợ rất nhỏ bé so với khoản nợ mà doanh nghiệp khác đang mắc nợ mình. Thực tế hiện nay, thay vì việc sử dụng con đường nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản con nợ, các chủ nợ thường đi tìm các giải pháp khác khôn ngoan hơn và có lợi hơn qua việc thu xếp kín đáo các khoản nợ. Đối với các ngân hàng thương mại nhà nước thì việc xử lý các khoản nợ xấu, khó đòi của các doanh nghiệp nhà nước bằng các hình thức xoá nợ, giảm nợ, khoanh nợ, giãn nợ vẫn còn được sử dụng khá phổ biến thay vì nộp đơn xin phá sản doanh nghiệp. - Đối với người lao động, trong trường hợp doanh nghiệp, HTX không trả được lương, các khoản nợ khác cho người lao động thì người lao động phải được xem như là chủ nợ không có bảo đảm và có các quyền, nghĩa vụ như chủ nợ không bảo đảm. Nhưng Luật Phá sản hiện hành lại quy định người lao động không được tự nộp đơn mà phải phải cử người đại diện hoặc thông qua đại diện công đoàn để nộp đơn. Thủ tục cử người đại diện cho người lao động được quy định trong Luật Phá sản rất phức tạp và khó thực thi. Do vậy, Luật Phá sản hiện hành vô hình chung đã hạn chế và gần như vô hiệu hóa quyền nộp đơn của người lao động trong doanh nghiệp. 2.4. Về quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản của đại diện chủ sở hữu doanh nghiệp Điều 16 Luật Phá sản quy định cho đại diện chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước có quyền làm đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. Tuy nhiên, hiện nay, Chính phủ đang tổ chức lại một số doanh nghiệp nhà nước, trong số đó, có những đơn vị thuộc diện phá sản. Tuy nhiên, một số trường hợp là đơn vị phụ thuộc của các Tổng công ty nhà nước không có tư cách pháp nhân, không có tài sản độc lập (trường hợp của Tổng công ty dâu tằm tơ Việt Nam) nên Tòa án không thụ lý, giải quyết được theo Luật Phá sản. Đây là vấn đề phức tạp còn có ý kiến khác nhau về trình tự, thủ tục mà các cơ quan có thẩm quyền đã làm việc trực tiếp với
  32. 32 Ban đổi mới sắp xếp lại doanh nghiệp Nhà nước ở Trung ương và ở Bộ chủ quản, tuy nhiên, hiện vẫn chưa có hướng dẫn chính thức. 3. Về việc thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản; quyết định mở hoặc không mở thủ tục phá sản 3.1. Vướng mắc trong trường hợp không xác định được địa chỉ của doanh nghiệp và của chủ doanh nghiệp khi nhận đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản Hiện nay, nhiều doanh nghiệp đăng ký thành lập nhưng hoạt động được một thời gian thì “mất tích”, nghĩa là theo địa chỉ đăng ký kinh doanh của doanh nghiệp thì doanh nghiệp không còn hoạt động vì đã chuyển trụ sở đi nơi khác mà không để lại địa chỉ mới. Do vậy, khi có chủ nợ làm đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản đối với doanh nghiệp đó thì Toà án không xác định được trụ sở doanh nghiệp. Trong những trường hợp như vậy, vừa rất khó xác định thẩm quyền giải quyết yêu cầu mở thủ tục phá sản của Toà án nhân dân và vừa không đủ điều kiện để Toà án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. Có trường hợp chủ doanh nghiệp là người nước ngoài sau khi kinh doanh thua lỗ bỏ về nước, khi nhận được giấy của Tòa án nhưng cũng không đến Việt Nam để giải quyết hoặc đặt điều kiện chỉ đến Việt Nam khi phía Việt Nam bảo đảm cho họ được rời Việt Nam bất cứ lúc nào họ muốn. Tòa án thường rất lúng túng khi gặp tình huống này với sức ép của người lao động và của các chủ nợ đòi hỏi Tòa án mở thủ tục tuyên bố phá sản doanh nghiệp để bảo đảm quyền lợi của họ nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể. Gặp trường hợp này, Tòa án vận dụng điểm 5 Điều 24 Luật Phá sản để trả lại đơn với nhận định rằng, doanh nghiệp, HTX có quyền chứng minh họ không lâm vào tình trạng phá sản, Tòa án cũng cần biết điều đó để quyết định có tiếp nhận đơn hay không. Đây chỉ là biện pháp tình thế, nhưng việc này gây rất nhiều khó khăn cho chủ nợ nhất là Ban quản lý các khu chế xuất, khi diện tích nhà xưởng bị bỏ không, người thuê không sử dụng nhưng không thể thu hồi cho người khác thuê. Công nhân không được trả nợ lương; Ban quản lý vẫn phải thuê người bảo quản trông nom tài sản của doanh nghiệp. 3.2. Về thời hạn ra quyết định mở hoặc không mở thủ tục phá sản.
  33. 33 Quyết định của Toà án về việc mở hoặc không mở thủ tục phá sản có vai trò quan trọng vì nó là bước khởi động của quá trình giải quyết phá sản. Luật Phá sản qui định thời hạn để Toà án ra quyết định này là 30 ngày, kể từ ngày thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản (Khoản 1, Điều 28). Trên thực tế, khi hồ sơ đến tay Thẩm phán thì thời hạn này chỉ còn khoảng 20 ngày. Thời hạn này so với yêu cầu của thực tiễn là quá ngắn. Trong nhiều trường hợp chủ thể nộp đơn đã không có đủ những tài liệu theo các qui định tại các Điều 16, 17, 18 và 19 của Luật Phá sản năm 2004. Có hồ sơ do doanh nghiệp mắc nợ nộp không có báo cáo tài chính hoặc có nhưng không được xác nhận bởi cơ quan kiểm toán nên Thẩm phán phải chờ. Sau khi có kết quả kiểm toán thì Thẩm phán mới ra quyết định mở thủ tục phá sản, dẫn đến việc kéo dài thời gian mở thủ tục phá sản. 3.3. Về nộp tạm ứng phí phá sản và chi phí cho việc giải quyết phá sản Khi tiến hành thủ tục phá sản doanh nghiệp, HTX, đòi hỏi phải có những chi phí như: chi phí cho việc đăng báo; chi phí cho việc định giá và bán đấu giá tài sản; chi phí cho việc bảo vệ, duy trì tài sản của doanh nghiệp, HTX; chi phí cho việc phát hiện, xác minh, thu hồi tài sản của doanh nghiệp, HTX; chi phí cho việc bán đấu giá Trường hợp, người yêu cầu mở thủ tục phá sản không có tiền, doanh nghiệp, HTX bị yêu cầu mở thủ tục phá sản có tài sản nhưng không thể bán đấu giá ngay được, thì được ngân sách nhà nước tạm ứng phí phá sản. Nhưng tạm ứng theo trình tự thủ tục nào, ứng từ cơ quan nhà nước nào, thì chưa có hướng dẫn. Theo Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao tại điểm 1 mục II và chương II Nghị quyết số 03/2005/NQ-HĐTP ngày 28-4-2005 về thi hành một số quy định của Luật phá sản về nộp đơn và thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản của Luật phá sản thì “Trong khi chưa có quy định mới về phí phá sản thì Tòa án căn cứ điều 41 Nghị định 189/CP ngày 23-12-1994 của Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật doanh nghiệp 1993 về chi phí phá sản, Điều 34 Nghị định 70/CP của Chính phủ về án phí, lệ phí Tòa án để quyết định việc nộp tiền tạm ứng phí phá sản trong từng trường hợp cụ thể”. Nhưng đến nay vẫn chưa có hướng dẫn mới. Trên thực tế, có nhiều trường hợp doanh nghiệp đã
  34. 34 nộp đơn đến Tòa án yêu cầu mở thủ tục phá sản nhưng lại không đến Toà án để nộp tạm ứng phí phá sản. Vì vậy, Tòa án đã căn cứ khoản 1 Điều 24 Luật Phá sản ra quyết định trả lại đơn cho doanh nghiệp. Vấn đề tạm ứng phí phá sản là vấn đề cần được hướng dẫn rõ hơn. 4. Các quy định về vai trò của Toà án và Thẩm phán phụ trách việc giải quyết phá sản 4.1. Vai trò của Toà án trong quá trình giải quyết phá sản được Luật Phá sản quy định là quá lớn, không hợp lý. Điều này thể hiện ở chỗ, Toà án nước ta phải tự mình thành lập ra các thiết chế (Tổ quản lý tài sản, Tổ thanh toán tài sản trước đây và Tổ quản lý, thanh lý tài sản hiện nay), trong đó có sự tham gia của nhiều cán bộ, công chức nhà nước để làm nhiều công việc liên quan đến quá trình giải quyết việc phá sản (Điều 9). Trong khi đó, ở các nước, việc thực hiện các công việc này, lại do các thiết chế do chính các đương sự (chủ nợ và con nợ) thành lập ra. Ví dụ, ở nhiều nước, việc quản lý tài sản và quản lý hoạt động của doanh nghiệp sau khi có Quyết định mở thủ tục phá sản được tiến hành bởi các nhân viên quản lý tài sản (quản tài viên) do các chủ nợ tự thoả thuận quyết định lựa chọn từ các tổ chức xã hội - nghề nghiệp và Nhà nước mà cụ thể là Toà án chỉ có vai trò trong việc phê duyệt, thừa nhận sự lựa chọn đó của các bên mà thôi. Trong khi đó, theo Luật Phá sản năm 2004, việc quản lý tài sản và thanh lý tài sản được xác định là một nhiệm vụ của cơ quan nhà nước và được thực hiện bởi một thiết chế (Tổ quản lý và thanh lý tài sản) do Toà án thành lập, gồm đại diện của Toà án, cơ quan thi hành án dân sự, chủ nợ, con nợ, người lao động. Quy định này của Luật Phá sản có thể còn phù hợp trong điều kiện kinh tế - xã hội của nước ta hiện nay, nhất là khi chúng ta chưa có một đội ngũ những người có chuyên môn nghiệp vụ về quản lý tài sản của con nợ nhưng trong tương lai, quy định này sẽ là không phù hợp. 4.2. Về việc thành lập Tổ Thẩm phán phụ trách việc giải quyết phá sản. Nghị quyết số 03/2005/NQ-HĐTP ngày 27/4/2005 của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao có hướng dẫn các trường hợp cần phải do Tổ
  35. 35 Thẩm phán gồm 3 người tiến hành thủ tục phá sản, trong đó có các trường hợp sau: Cần giải quyết tranh chấp về khoản nợ; Tuyên bố giao dịch là vô hiệu; Giải quyết tiếp vụ án mà doanh nghiệp bị yêu cầu mở thủ tục phá sản là đương sự trong vụ án đó; Doanh nghiệp bị yêu cầu mở thủ tục phá sản có bất động sản, có nhiều chủ nợ hoặc người mắc nợ tại nhiều tỉnh khác nhau hoặc ở nước ngoài. Thông thường, vụ phá sản nào cũng có tranh chấp về khoản nợ, có thể là nợ phải trả cho chủ nợ, có thể là nợ phải thu từ người mắc nợ. Mỗi vụ phá sản đều có nhiều người tham gia và vì vậy, chắc chắn sẽ có những chủ nợ hoặc người mắc nợ ở nhiều tỉnh khác. Nếu áp dụng đúng quy định của Nghị quyết 03 của Hội đồng Thẩm phán thì hầu như vụ phá sản nào cũng phải do Tổ Thẩm phán gồm ba người tiến hành. Quy định này đòi hỏi các Toà án địa phương, nhất là nơi có những vụ phá sản phức tạp như trên phải có nhiều Thẩm phán và điều này là rất khó thực hiện được trong giai đoạn hiện nay. Chẳng hạn ở Toà kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh chỉ có 8 thẩm phán và nếu thành lập thì chưa được 03 Tổ, trong khi đó, số vụ phá sản mà Toà kinh tế TP Hồ Chí Minh thụ lý từ ngày Luật Phá sản năm 2004 có hiệu lực đến cho đến hết năm 2006 là 22 vụ. Thực hiện quy định này thì mỗi Thẩm phán phải tham gia giải quyết hơn 8 vụ, nhưng thực tiễn các vụ giải quyết phá sản tại thành phố Hồ Chí Minh cho đến nay chỉ có 01 Thẩm phán tiến hành, kể cả những vụ phá sản có những dấu hiệu như quy định tại Nghị quyết 036. 5. Những vướng mắc, khó khăn trong hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản Luật Phá sản năm 2004 đã quy định thành lập Tổ quản lý, thanh lý tài sản thay cho Tổ quản lý tài sản và Tổ thanh lý tài sản như trước đây. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, do một số quy định của pháp luật chưa đầy đủ và cụ thể, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng chưa đồng bộ đều là nguyên nhân dẫn đến hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản trên thực tế còn kém hiệu quả. Cụ thể là: 6 Phạm Xuân Thọ (2006)- Chánh toà kinh tế Toà án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh, “Giải quyết phá sản tại thành phố Hồ Chí Minh. Thực trạng, vướng mắc và kiến nghị”, Hội thảo về Luật phá sản năm 2004 những vướng mắc và giải pháp khắc phục, thành phố Hồ Chí Minh
  36. 36 5.1. Về việc thành lập Tổ quản lý, thanh lý tài sản. Hiện nay có sự mâu thuẫn giữa các văn bản hướng dẫn về việc thành lập Tổ quản lý, thanh lý tài sản. Điều 9 Luật Phá sản quy định, đồng thời với việc ra quyết định mở thủ tục phá sản, Thẩm phán ra quyết định thành lập Tổ quản lý, thanh lý tài sản để làm nhiệm vụ quản lý, thanh lý tài sản của doanh nghiệp. Theo hướng dẫn tại mục 5.1 Chương I của Nghị quyết 03/2005/NQ- HĐTP ngày 28/4/2005 của Toà án nhân dân tối cao thì sau khi thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản và trong quá trình nghiên cứu hồ sơ việc phá sản, Thẩm phán phải có công văn gửi cơ quan, tổ chức qui định tại khoản 2 Điều 9 của Luật Phá sản yêu cầu họ cử người tham gia Tổ quản lý, thanh lý tài sản. Theo hướng dẫn tại Điều 16 của Nghị định 67/2006/NĐ-CP ngày 11/7/2006 thì đồng thời với việc ra quyết định mở thủ tục phá sản, Thẩm phán gửi văn bản đề nghị cử người tham gia Tổ quản lý, thanh lý tài sản tới cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được văn bản của Thẩm phán, các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan có trách nhiệm cử người tham gia Tổ quản lý, thanh lý tài sản. Trên thực tế, việc phối hợp giữa Toà án và các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan thường bị chậm trễ do không cử người tham gia Tổ quản lý, thanh lý tài sản. Tình trạng này đã dẫn đến việc không kịp thời thành lập Tổ quản lý, thanh lý tài sản nên đã tạo “kẽ hở” cho doanh nghiệp tẩu tán tài sản. Việc chậm thành lập Tổ quản lý, thanh lý tài sản còn dẫn đến tình trạng sau khi các chủ nợ biết được thông tin doanh nghiệp đã bị Toà án ra quyết định mở thủ tục phá sản nên đã đến doanh nghiệp thực hiện việc siết nợ, thu tài sản của doanh nghiệp trái pháp luật mà chủ doanh nghiệp bị phá sản không thể ngăn chặn được. 5.2. Chất lượng hoạt động Tổ quản lý, thanh lý tài sản chưa đáp ứng yêu cầu - Tổ quản lý, thanh lý tài sản được thành lập với thành phần bao gồm: 01 Chấp hành viên làm tổ trưởng, 01 cán bộ Tòa án, 01 đại diện chủ nợ, 01 đại diện hợp pháp của doanh nghiệp, HTX bị mở thủ tục phá sản, trường hợp cần thiết phải có 01 đại diện của công đoàn, người lao động và các cơ quan chuyên môn.
  37. 37 Như vậy, thành viên Tổ quản lý thanh lý tài sản hầu hết là kiêm nhiệm nên hiệu quả hoạt động bị hạn chế rất nhiều; hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản phụ thuộc chủ yếu vào Chấp hành viên. - Trước đây, theo Luật Phá sản doanh nghiệp 1993, Tổ trưởng Tổ quản lý tài sản là cán bộ Toà án, là thư ký giúp việc cho Thẩm phán phụ trách việc thực hiện phá sản thì toàn bộ công việc như mời con nợ, chủ nợ lên đối chiếu công nợ, lập danh sách chủ nợ, người mắc nợ do Thẩm phán thực hiện. Thư ký Toà án được chỉ định làm Tổ trưởng Tổ quản lý tài sản được Thẩm phán hướng dẫn trực tiếp, đôn đốc nhắc nhở nên công việc thực hiện nhanh và khá hiệu qủa. Nay Luật Phá sản năm 2004 quy định những nhiệm vụ này do Chấp hành viên là Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản thực hiện. Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực hiện các nhiệm vụ này không dễ dàng vì Chấp hành viên Cơ quan Thi hành án dân sự chỉ với kiến thức chuyên sâu về pháp luật nhưng lại phải đảm nhiệm cả những công việc nằm ngoài khả năng chuyên môn của mình dẫn đến sự lúng túng trong hoạt động. - Điều 32 Nghị định 67 quy định Tổ quản lý, thanh lý tài sản chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các trường hợp “lập bảng kê tài sản không đúng tình hình thực tế; lập danh sách chủ nợ, người mắc nợ sai sự thật; không phát hiện và không đề nghị thẩm phán ra quyết định thu hồi lại tài sản đã bán hoặc chuyển giao bất hợp pháp quy định tại khoản 1 điều 43 của Luật Phá sản”. Việc ràng buộc trách nhiệm là cần thiết nhưng những quy định như trên hoàn toàn không có tính khả thi, do đó, cũng ảnh hưởng xấu đến hiệu quả hoạt động của Tổ quản lý và thanh lý tài sản. 5.3. Về sự phối hợp giữa Tổ quản lý, thanh lý tài sản với Thẩm phán, Chấp hành viên Khi tiến hành thủ tục phá sản, vai trò của Tổ quản lý, thanh lý tài sản rất quan trọng, công việc của Tổ quản lý, thanh lý tài sản có trôi chảy thì Thẩm phán mới tiến hành tổ chức Hội nghị chủ nợ để xem xét ra quyết định phục hồi hoạt động kinh doanh hoặc quyết định thanh lý tài sản của doanh nghiệp, HTX một cách kịp thời, chính xác, đúng qui định pháp luật. Thực tiễn tại các địa
  38. 38 phương cho thấy, do chưa có sự phối hợp giữa Thẩm phán và Chấp hành viên nên việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn của Chấp hành viên chưa thật tốt, chưa thống nhất, còn nhiều vướng mắc. Thứ nhất, theo quy định tại Điều 10 và Điều 11 Luật Phá sản, thì Tổ quản lý, thanh lý tài sản và Tổ trưởng chịu trách nhiệm thi hành các quyết định của Thẩm phán và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Điều 21 Nghị định số 67/2006/NĐ-CP ngày 11/7/2006 của Chính phủ quy định: “Tổ trưởng tổ quản lý thanh lý tài sản vẫn sinh hoạt chuyên môn tại cơ quan Thi hành án và chịu trách nhiệm chuyên môn trước thủ trưởng cơ quan thi hành án, chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản trước thẩm phán”. Tuy nhiên, trên thực tế, giữa Thẩm phán và Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản không có sự ràng buộc nào về mặt quản lý, nên việc chỉ đạo của Thẩm phán đối với chấp hành viên, Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản là rất khó khăn và trong nhiều trường hợp là không hiện thực. Tóm lại, quy định như Luật Phá sản thì những người chịu trách nhiệm giải quyết công việc phá sản, kể cả Thẩm phán và Tổ quản lý, thanh lý tài sản khó mà toàn tâm, toàn ý cho công việc phá sản được. Điều đáng quan tâm là có trường hợp Thẩm phán yêu cầu Tổ trưởng tổ quản lý, thanh lý tài sản thực hiện một công việc cụ thể nào đó, nhưng Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản không thực hiện được vì Trưởng phòng thi hành án là thủ trưởng trực tiếp không đồng ý cho đi thực hiện công việc vì lý do còn quá nhiều công việc khác cần thiết và cấp bách hơn. Thứ hai, theo quy định tại khoản 6, Điều 20 Nghị định 67/2006/NĐ-CP thì Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản có quyền sử dụng con dấu của Tòa án trong quá trình quản lý, điều hành hoạt động của Tổ. Trên thực tế, quy định này không khả thi vì trong hoạt động của mình, Chấp hành viên chỉ có thể sử dụng con dấu của Cơ quan Thi hành án vì trong các thành viên của Tổ, Chấp hành viên là người của cơ quan thi hành án được bổ nhiệm theo quy định pháp luật và chữ ký của Chấp hành viên chỉ được bảo chứng tại Cơ quan Thi hành án. Mặt khác, Điều 20 cũng quy định Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản được đóng
  39. 39 dấu Toà án và dấu cơ quan thi hành án nhưng lại không nêu rõ loại văn bản nào sẽ đóng dấu Toà án và văn bản nào được đóng dấu của cơ quan thi hành án? Bên cạnh các vướng mắc về việc vận dụng quy định pháp luật vào hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản, thì vấn đề quản lý hồ sơ vụ việc phá sản cũng đang có vấn đề đặt ra. Thực tế cho thấy, kết qủa hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản có ý nghĩa rất lớn trong việc giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản tại Tòa án. Tuy nhiên, trong trường hợp có quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản thì kết quả hoạt động của Tổ lại được dùng để phục vụ cho giai đoạn thi hành án dân sự. Do đó, việc phân định trách nhiệm quản lý hồ sơ trong từng giai đoạn sẽ được thực hiện như thế nào? Trên thực tế, mối quan hệ giữa Chấp hành viên là Tổ trưởng và Thẩm phán trong giải quyết hồ sơ phá sản doanh nghiệp vẫn chưa có sự phối hợp tốt. Hồ sơ mở thủ tục, các thông tin thống kê về chủ nợ, người mắc nợ, kê khai tài sản của doanh nghiệp đều được cung cấp cho Tòa án, trong khi đó, Chấp hành viên phải chịu trách nhiệm về việc điều hành hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản, thực hiện lập danh sách chủ nợ, người mắc nợ, đối chiếu công nợ, kiểm tra tài sản của doanh nghiệp nhưng nguồn thông tin, tài liệu hoàn toàn bị phụ thuộc vào Tòa án. Thứ ba, đại diện của Tòa án tham gia Tổ quản lý, thanh lý tài sản thường là 1 thư ký. Hoạt động của nhân sự này không những phụ thuộc hoàn toàn vào hoạt động của Chấp hành viên và còn phụ thuộc vào nhiệm vụ Thư ký tại Tòa án, do vậy, không có sự độc lập. Tổ quản lý, thanh lý tài sản hoạt động dưới sự phụ trách của chấp hành viên cơ quan thi hành án làm tổ trưởng suốt trong quá trình kể từ khi Thẩm phán ra quyết định mở thủ tục tuyên bố phá sản doanh nghiệp đến khi kết thúc việc thanh lý tài sản của doanh nghiệp bị phá sản. Luật Phá sản còn quy định Chấp hành viên có trách nhiệm báo cáo và phải chịu trách nhiệm trước Thẩm phán về hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản. Nhưng theo các quy định hiện hành thì Chấp hành viên là người được giao tổ chức thi hành những bản án, quyết định đã có hiệu lực của Tòa án, hoạt động thi hành án độc lập hoàn toàn với hoạt động xét xử. Vì vậy, việc không kịp thời ban hành văn bản hướng dẫn quy chế phối hợp hoạt động giữa Cơ quan thi hành án dân sự
  40. 40 và Tòa án, quy chế hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản sẽ kéo dài tình trạng phối hợp chưa tốt như hiện nay. 5.4. Về chế độ làm việc, lưu giữ tài liệu hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản Do pháp luật chưa có quy định rõ ràng về chế độ làm việc của Tổ quản lý, thanh lý tài sản nên trong thực tiễn hoạt động, mỗi Tổ trưởng làm việc theo chế độ khác nhau. Có Tổ trưởng tự mình làm, có kết qủa sơ bộ rồi mới họp thông báo cho các thành viên khác trong Tổ. Có Chấp hành viên gọi thư ký Toà án sang làm việc bên trụ sở của cơ quan thi hành án để cùng lập biên bản. Hình thức và nội dung các đối chiếu, xác minh công nợ cũng chưa có hướng dẫn, cần có mẫu chung thống nhất. Theo Điều 51 Luật Phá sản thì trong thời hạn 60 ngày, kể từ ngày cuối cùng đăng báo về quyết định của Toà án về mở thủ tục phá sản, các chủ nợ phải gửi giấy đòi nợ cho Toà án. Vậy đặt ra câu hỏi là khi Toà án nhận giấy đòi nợ của các chủ nợ thì Toà án phải gửi giấy đòi nợ đó cho Tổ quản lý, thanh lý tài sản hay là phải gửi qua cơ quan thi hành án? Và gửi bản chính hay bản sao? Những vấn đề này chưa được quy định rõ nên thực tế có trường hợp khi đối chiếu công nợ thì Tổ quản lý, thanh lý tài sản lại yêu cầu các chủ nợ nộp lại giấy đòi nợ kèm theo chứng từ chứng minh việc đòi nợ. Ngoài ra, việc lưu giữ các tài liệu, sổ sách liên quan đến hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản cũng đang có vấn đề chưa hợp lý. Theo quy định tại khoản 4 Điều 2 Nghị định 67 thì sổ sách liên quan đến hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản được lưu giữ tại cơ quan thi hành án và Toà án do Tổ trưởng Tổ quản lý, thanh lý tài sản quản lý. Trường hợp doanh nghiệp bị tuyên bố phá sản và Tổ quản lý, thanh lý tài sản giải thể thì hồ sơ liên quan đến hoạt động của Tổ quản lý, thanh lý tài sản được lưu giữ tại Toà án nhân dân thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. Quy định như vậy là không rõ ràng, dẫn đến việc khó xác định loại nào do Toà án quản lý, loại nào do cơ quan thi hành án quản lý? 5.5. Về chi phí, thù lao cho thành viên Tổ quản lý, thanh lý tài sản
  41. 41 Theo quy định của pháp luật thì Tổ trưởng và các thành viên của Tổ quản lý, thanh lý tài sản được hưởng thù lao theo quy định của Bộ Tài chính, nhưng đến nay vẫn chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể, do vậy, tại các địa phương, việc trả thù lao cho thành viên của Tổ quản lý, thanh lý tài sản được thực hiện là cũng không thống nhất. Một số doanh nghiệp bị mở thủ tục phá sản còn quỹ tiền mặt thì Thẩm phán tính thù lao là 10.000 đồng/ngày/một người hoặc tính trung bình thời gian làm việc khoảng 15 ngày/tháng (300.000 đồng/tháng/người). Trường hợp không còn tiền thì không chi thù lao cho các thành viên của Tổ quản lý, thanh lý tài sản. Theo chúng tôi, để thống nhất thực hiện cần có hướng dẫn cụ thể về vấn đề này. 6. Khó khăn trong việc lập danh sách chủ nợ; xử lý nợ của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản 6.1. Doanh nghiệp bị mở thủ tục phá sản chậm nộp tài liệu Theo quy định của Điều 15 Luật Phá sản thì doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản khi nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản thì phải gửi cho Toà án các giấy tờ, tài liệu như báo cáo về tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp; báo cáo về các biện pháp tài chính mà doanh nghiệp, HTX đã thực hiện nhưng vẫn không khắc phục được tình trạng mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn; bảng kê chi tiết tài sản của doanh nghiệp; danh sách các chủ nợ của doanh nghiệp; danh sách người mắc nợ của doanh nghiệp. Nhưng trên thực tế, mặc dù, một số bộ hồ sơ không có đủ các tài liệu với những nội dung như trên mà bộ phận thụ lý vẫn cho thụ lý và Thẩm phán vẫn ra quyết định mở thủ tục phá sản và thành lập Tổ quản lý, thanh lý tài sản. Do đó, để có đủ tài liệu để lập danh sách chủ nợ và số nợ thực tế, Tổ quản lý, thanh lý tài sản phải yêu cầu doanh nghiệp bị mở thủ tục phá sản phải làm lại các báo cáo. Nhưng sau hai hoặc ba tháng, kể từ khi có quyết định mở thủ tục phá sản doanh nghiệp mới gửi các tài liệu kể trên và lúc đó Tổ quản lý, thanh lý tài sản mới bắt đầu hoạt động được, làm cho thời gian giải quyết phá sản bị kéo dài. Trong khi đó, pháp luật hiện hành chưa quy định rõ các biện pháp chế tài mà Tổ quản lý, thanh lý tài sản
  42. 42 sẽ áp dụng để xử lý vấn đề này, nhất là khi doanh nghiệp không chịu hợp tác, kéo dài thời gian. 6.2. Về xử lý trường hợp có tranh chấp các khoản nợ Trong trường hợp này, theo quy định của Nghị quyết 03 thì Tổ quản lý, thanh lý tài sản phải báo cáo ngay với Thẩm phán phụ trách để xem xét giải quyết. Khi Tổ Thẩm phán giải quyết xong việc tranh chấp xác định được số nợ thì Tổ quản lý, thanh lý tài sản mới đưa tên chủ nợ hay người mắc nợ vào danh sách chủ nợ, người mắc nợ với số nợ được xác định. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, Tổ quản lý, thanh lý tài sản vẫn tự quyết định trên chứng từ mà Tổ quản lý, thanh lý tài sản đã thu thập và lên danh sách. Đây là sự vi phạm nghiêm trọng pháp luật cần phải khắc phục. Điều này là sự không rõ ràng trong quy định tại Khoản 1 Điều 26 Nghị định 67. Theo đó, có quy định là căn cứ vào sổ các giấy báo nợ, Tổ quản lý, thanh lý tài sản lập danh sách chủ nợ và số nợ phải trả, danh sách người mắc nợ và số nợ phải đòi của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. “Sổ các giấy báo nợ” ở đây được hiểu là nợ đã được xác định, không có tranh chấp. 6.3. Về vấn đề xác định công nợ Luật PSDN năm 1993 có quy định “Quyết định mở thủ tục phá sản phải có nội dung ấn định thời điểm ngừng thanh toán nợ của doanh nghiệp” (Điều 15) và “Kể từ thời điểm ngừng thanh toán nợ, doanh nghiệp không phải trả lãi các khoản nợ” (Điều 23). Tuy nhiên, Luật Phá sản năm 2004 không có những qui định này, theo quy định tại Điều 34 của Luật, việc ấn định thời điểm ngừng thanh nợ được xác định muộn hơn, tại thời điểm có quyết định thanh lý tài sản. Điều này đã gây khó khăn cho Tổ quản lý, thanh lý tài sản trong việc xác định công nợ, nhất là nợ tín dụng ngân hàng: Công nợ và lãi suất phát sinh được tính đến thời điểm nào? Trên thực tế, Tổ quản lý, thanh lý tài sản có sự lúng túng trong việc tính toán và xác định công nợ: các khoản nợ được tính đến thời điểm Tổ quản lý, thanh lý tài sản mời đối chiếu công nợ? Hay các khoản nợ tiếp tục được tính lãi cho đến ngày ra quyết định thanh lý tài sản theo tinh thần Điều 34
  43. 43 Luật Phá sản năm 2004? Và nếu áp dụng như Điều 34 thì khoản nợ sẽ tăng lên nhiều và sẽ là gánh nặng cho con nợ trong việc thanh toán 6.4. Việc xác định khoản lãi suất của nợ có bảo đảm Theo quy định tại Điều 33, Điều 34 Luật Phá sản năm 2004 thì nghĩa vụ về tài sản của doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản được xác định bằng các yêu cầu đòi doanh nghiệp, HTX thực hiện nghĩa vụ về tài sản được xác lập trước khi Toà án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản mà nghĩa vụ này không có bảo đảm và các yêu cầu đòi doanh nghiệp, HTX thực hiện nghĩa vụ về tài sản có bảo đảm được xác lập trước khi Toà án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản, nhưng quyền ưu tiên thanh toán đã bị huỷ bỏ. Trong trường hợp Thẩm phán ra quyết định mở thủ tục thanh lý đối với doanh nghiệp, HTX thì các khoản nợ chưa đến hạn vào thời điểm mở thủ tục thanh lý được xử lý như các khoản nợ đến hạn, nhưng không được tính lãi đối với thời gian chưa đến hạn. Như vậy, khi Tổ quản lý, thanh lý tài sản lên danh sách chủ nợ của doanh nghiệp, HTX bị phá sản thì có nợ bảo đảm và nợ không có bảo đảm. Trong nợ có bảo đảm có khoản gốc và lãi. Vấn đề đặt ra là hiện nay chưa có văn bản pháp luật nào quy định lãi phát sinh từ tiền gốc (trước khi Thẩm phán ra quyết định mở thủ tục thanh lý đối với doanh nghiệp, HTX) có được tính là nợ có bảo đảm không. Về vấn đề này cần được quy định cụ thể làm cơ sở cho việc xác định phạm vi nghĩa vụ ưu tiên thanh toán. 6.5. Vấn đề xử lý các khoản nợ khó đòi của doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản Luật Phá sản năm 2004 mới chỉ dừng ở việc quy định Tổ quản lý, thanh lý tài sản lập bảng kê tài sản của doanh nghiệp, HTX mà chưa quy định rõ việc xử lý đối với các khoản nợ khó đòi của doanh nghiệp, HTX. Trên thực tế, giá trị các khoản nợ này chiếm tỷ lệ khá lớn trong tổng giá trị tài sản doanh nghiệp, HTX. Ví dụ: trong danh sách phải thu hồi nợ của những đơn vị, cá nhân nợ công ty xuất nhập khẩu tổng hợp Cần Thơ không có địa chỉ, tên họ rõ ràng với số tiền nợ 14.249.609.717 đồng và các đơn vị, cá nhân có địa chỉ nhưng qua xác minh thì không có điều kiện để trả nợ với số tiền 37.341.911.629 đồng. Vì trong Luật
  44. 44 Phá sản năm 2004 và các văn bản hướng dẫn thi hành chưa có quy định về xử lý các khoản nợ khó đòi, nên các khoản nợ này chưa được xử lý dứt điểm, gây khó khăn cho việc giải quyết vụ phá sản kiểu này. Ngoài ra, trong quá trình xử lý tài sản, nợ của doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản cũng gặp các khó khăn khác như: - Trường hợp chủ nợ có bảo đảm, đặc biệt, chủ nợ là các ngân hàng, mà các khoản nợ được doanh nghiệp bảo đảm bằng tài sản hình thành trong tương lai từ vốn vay. Trong những trường hợp này cần phải xem xét tính pháp lý của việc bảo đảm đó, để xác định chủ nợ có bảo đảm hay không có bảo đảm cũng là một vấn đề đang được các chủ nợ tranh luận quyết liệt. - Người mắc nợ là những người được doanh nghiệp đầu tư để sản xuất, kinh doanh (trong các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thủy sản), khi doanh nghiệp bị yêu cầu mở thủ tục phá sản thì các tài sản, vốn đầu tư của doanh nghiệp không tồn tại độc lập bên ngoài mà nằm trong nguyên vật liệu như con giống, cây trồng đang trong quá trình sản xuất. Khi doanh nghiệp bị yêu cầu mở thủ tục phá sản thì vốn đầu tư của doanh nghiệp chưa trở thành thành phẩm để thu hồi. Những người được đầu tư trở thành những người mắc nợ. Việc xác định khoản nợ và thu hồi các món nợ này là khó khăn. Tóm lại, thu hồi nợ như thế nào nếu tài sản đầu tư chưa thành phẩm (ví dụ trong lĩnh vực nuôi trồng, sản xuất dâu tằm, cao su v.v ) đang là vấn đề chưa có câu trả lời về mặt pháp lý. 7. Về việc thực hiện Luật Phá sản năm 2004 và Pháp lệnh thi hành án dân sự 2004 7.1. Còn có sự không thống nhất giữa quy định Luật Phá sản năm 2004 và Pháp lệnh thi hành án dân sự 2004 Hiện nay, có sự không thống nhất trong một số quy định của Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 2004 với Luật Phá sản năm 2004. Cụ thể là: - Tại khoản 1 Điều 27 Luật Phá sản năm 2004 quy định: “kể từ ngày Toà án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản, việc giải quyết các yêu cầu thi hành án dân sự về tài sản mà doanh nghiệp, HTX là người phải thi hành phải tạm đình chỉ”, trong khi đó, Điều 27 Pháp lệnh thi hành án dân sự 2004 lại quy định:
  45. 45 “Việc thi hành án bị tạm đình chỉ trong trường hợp người phải thi hành bị Toà án ra quyết định mở thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản”. - Theo Điều 57 Luật Phá sản năm 2004 thì kể từ ngày Toà án ra quyết định mở thủ tục phá sản, việc thi hành án dân sự về tài sản mà doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản là người phải thi hành phải được đình chỉ, trong khi đó, Điều 28 Pháp lệnh thi hành án dân sự 2004 lại quy định: “Thủ trưởng Cơ quan thi hành án có thẩm quyền ra quyết định thi hành án có quyền ra quyết định đình chỉ việc thi hành án trong trường hợp người phải thi hành án bị Toà án tuyên bố phá sản”. Nhìn chung, những vấn đề trên đã được khắc phục trong Dự án Luật Thi hành án dân sự dự kiến trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 4 (tháng 10/2008). 7.2. Vấn đề tiếp tục giải quyết vụ án hoặc tiếp tục thi hành án dân sự đối với doanh nghiệp, HTX bị lâm vào tình trạng phá sản Theo quy định tại Điều 57 Luật Phá sản, kể từ ngày Toà án ra quyết định mở thủ tục phá sản thì việc giải quyết vụ án có liên quan đến nghĩa vụ tài sản mà doanh nghiệp, HTX là một bên đương sự hoặc việc thi hành án dân sự về tài sản mà người phải thi hành án là doanh nghiệp, HTX bị đình chỉ. Mặt khác, theo quy định tại Điều 76 và khoản 2 Đều 77 thì trường hợp việc thi hành án dân sự hoặc việc giải quyết vụ án bị đình chỉ theo quy định tại Điều 57 của Luật này chưa được thi hành hoặc chưa được giải quyết thì ngay sau khi ra quyết định đình chỉ thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản, việc thi hành án dân sự hoặc việc giải quyết vụ án được tiếp tục. Toà án ra quyết định đình chỉ thủ tục phục hồi phải gửi trả lại hồ sơ vụ án cho Toà án có thẩm quyền để giải quyết vụ án theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, trường hợp Toà án đình chỉ tiến hành thủ tục phá sản ở giai đoạn trước đó theo quy định tại Điều 67 thì không có quy định về tiếp tục giải quyết vụ án hoặc tiếp tục thi hành án dân sự đối với doanh nghiệp, HTX bị lâm vào tình trạng phá sản. Do đó cần có quy định bổ sung về việc tiếp tục giải quyết
  46. 46 vụ án hoặc tiếp tục thi hành án dân sự đối với doanh nghiệp, HTX bị lâm vào tình trạng phá sản khi Toà án đình chỉ tiến hành thủ tục phá sản. 8. Về việc thực hiện quản lý và bảo toàn tài sản phá sản 8.1. Về vấn đề kiểm kê tài sản của doanh nghiệp, xác định giá trị tài sản còn lại của doanh nghiệp Thực tế hiện nay việc xác định tài sản của doanh nghiệp, HTX phá sản dựa vào: - Bản tự kê khai của doanh nghiệp, HTX; - Kiểm đếm trên thực tế; - Sổ sách của doanh nghiệp, HTX. Phần lớn công việc nặng nhọc và phức tạp liên quan đến việc xác định tài sản của doanh nghiệp, HTX phá sản là do Tổ quản lý, thanh lý tài sản thực hiện. Khi tiến hành quản lý, thanh lý tài sản của doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản, Tổ quản lý, thanh lý tài sản có nhiệm vụ thống kê, xác định phần giá trị tài sản còn lại của doanh nghiệp để phục vụ cho việc xem xét khôi phục lại hoạt động của doanh nghiệp, HTX trong cuộc họp Hội nghị chủ nợ và xử lý tài sản để thi hành án trong trường hợp có quyết định tuyên bố phá sản. Trên thực tế, các doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản không thực hiện việc nộp báo cáo kiểm kê tài sản và xác định giá trị các tài sản đó theo đúng thời hạn quy định tại Điều 50 Luật Phá sản. Nếu doanh nghiệp chưa được kiểm toán trước khi có quyết định mở thủ tục phá sản, chưa hoàn tất báo cáo tài chính, báo cáo thuế hoặc chưa thống kê danh mục các tài sản cố định, lưu động hiện có của doanh nghiệp thì Chấp hành viên và các thành viên còn lại của Tổ quản lý, thanh lý tài sản không có cơ sở để thi hành các nhiệm vụ, quyền hạn đã nêu ở trên. 8.2. Luật Phá sản chưa quy định bao quát hết các tài sản của con nợ khi thực hiện tuyên bố phá sản doanh nghiệp, trong khi đó lại cũng không có quy định loại trừ xử lý đối với một số tài sản đặc biệt. Trong quá trình giải quyết liên quan đến phá sản doanh nghiệp, việc xác định đúng, đầy đủ các tài sản của doanh nghiệp, HTX có ý nghĩa rất quan trọng.
  47. 47 Theo quy định tại Điều 49 Luật Phá sản năm 2004 thì các loại tài sản của doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản gồm: “1. Tài sản và quyền về tài sản mà doanh nghiệp, HTX có tại thời điểm Toà án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản; 2. Các khoản lợi nhuận, các tài sản và các quyền về tài sản mà doanh nghiệp, HTX sẽ có do việc thực hiện các giao dịch được xác lập trước khi Toà án thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản; 3. Tài sản là vật bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của doanh nghiệp, HTX; 4. Giá trị quyền sử dụng đất của doanh nghiệp, HTX được xác định theo quy định của pháp luật về đất đai.” Căn cứ vào các quy định nêu trên, có thể nhận thấy có bốn nhóm tài sản chính liên quan đến doanh nghiệp, HTX. Tuy nhiên, với các quy định mang tính liệt kê như vậy, theo chúng tôi sẽ rất dễ bỏ qua một số tài sản mà lẽ ra có thể thu hồi và thanh lý để trả cho các chủ nợ. Chẳng hạn, ngoài các tài sản được quy định tại Điều 49 Luật Phá sản năm 2004 thì tài sản và quyền tài sản thu được từ các giao dịch vô hiệu hoặc thu được từ các giao dịch không công bằng của con nợ, tài sản và quyền tài sản mà con nợ có được sau ngày mở thủ tục phá sản cũng có thể coi là tài sản có thể thu hồi để thực hiện nghĩa vụ của doanh nghiệp, hợp tác giả. Thế nhưng do Luật phá sản không quy định nên việc thực hiện đối với loại này sẽ gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra, Luật Phá sản năm 2004, quy định về phạm vi khối tài sản phá sản cũng không đưa danh mục các tài sản thuộc diện loại trừ khỏi khối tài sản phá sản. Trong khi đó, nếu xét ở khía cạnh nhân đạo và thông lệ chung của quốc tế thì đối với trường hợp con nợ là chủ doanh nghiệp tư nhân, thành viên hợp danh của công ty hợp danh thì pháp luật cũng phải xác định tài sản miễn trừ khi giải quyết phá sản đối với họ. Các tài sản miễn trừ theo thông lệ trên thế giới thường là: đồ dùng sinh hoạt thiết yếu, các khoản trợ cấp, tiền bồi thường do bị tổn hại sức khoẻ, tiền bảo hiểm Vì vậy, đối với những tài sản này việc quy định miễn trừ khỏi tài sản phá sản là hợp lý và cần thiết.
  48. 48 8.3. Việc bảo quản tài sản của doanh nghiệp, HTX bị mở thủ tục phá sản còn nhiều vướng mắc. Tòa án phải thuê người trông nom tài sản của doanh nghiệp nhưng tài sản của họ không bán được, nên không có tiền chi trả cho người bảo vệ hàng tháng. Theo phản ánh của Tòa án địa phương có trường hợp Ủy ban nhân dân tỉnh đã trao đổi với Sở tài chính địa phương cho Tòa án được vay tiền để chi phí cho việc phá sản. Có nơi Ủy ban nhân dân tỉnh đã ứng tiền tạm ứng phí phá sản cho doanh nghiệp thuộc quyền quản lý để việc phá sản doanh nghiệp có điều kiện tiến hành. 8.4. Về vấn đề thu hồi tài sản phá sản Về vấn đề này Luật Phá sản năm 2004 vẫn chưa quy định ai sẽ có thẩm quyền giải quyết khiếu nại quyết định thu hồi tài sản hoặc giải quyết các tranh chấp có liên quan đến tài sản bị thu hồi? Thủ tục giải quyết khiếu nại và tranh chấp này cũng là vấn đề còn bỏ ngỏ trong Luật Phá sản năm 2004. Ngoài ra, pháp luật hiện hành cũng còn thiếu vắng các quy định về những biện pháp bảo đảm thi hành quyết định thu hồi tài sản của Thẩm phán, cũng như những quy định cho phép Tổ quản lý, thanh lý tài sản được quyền áp dụng những biện pháp cưỡng chế đối với cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp không chấp hành quyết định của Toà án. Do đó, việc thi hành quyết định thu hồi tài sản gặp rất nhiều khó khăn và hiệu quả kém. Việc thu hồi tài sản còn gặp nhiều khó khăn do các tài sản thường nằm rải rác ở nhiều địa phương khác nhau, trong khi, công tác quản lý còn yếu kém, khiến việc xác minh còn gặp rất nhiều khó khăn, chi phí đi lại lớn. Hiện nay, Luật Phá sản lại chưa quy định về việc uỷ thác thu hồi tài sản trong trường hợp tài sản của doanh nghiệp bị phân tán nhiều nơi nằm ngoài địa phương đang giải quyết phá sản. Do vậy, khi tài sản của doanh nghiệp phá sản phân tán ở nhiều nơi thì không ai khác ngoài chính Tổ quản lý, thanh lý tài sản hoặc Thẩm phán phải trực tiếp đi thu hồi, điều này dẫn đến một thực trạng là các chủ thể đó phải đi lại như “con thoi” nhiều nơi để thi hành vừa mất thời gian, kéo dài vụ việc vừa làm tăng những khoản chi phí không đáng có cho việc giải quyết phá sản.
  49. 49 Toà án nhân dân thành phố Hà Nội đang thụ lý, giải quyết phá sản đối với công ty may xuất khẩu Thành Công có trụ sở tại quận Đống Đa Hà Nội nhưng ngoài tài sản tại trụ sở chính thì công ty còn có tài sản tại Tây Ninh, thành phố Hồ Chí Minh. Khi tiến hành giải quyết, Tổ quản lý, thanh lý tài sản đã trực tiếp đến các địa phương đó để kiểm kê tài sản nhưng sau khi kiểm kê xong thì không biết giao tài sản đó cho ai quản lý? Giao cho doanh nghiệp trực tiếp quản lý, giao cho chủ nợ quản lý hay giao cho chính quyền địa phương nơi có tài sản quản lý, hoặc thuê một tổ chức, cá nhân độc lập quản lý, điều này cũng cần được hướng dẫn cụ thể, rõ ràng. 9. Về tổ chức Hội nghị chủ nợ 9.1. Về triệu tập Hội nghị chủ nợ Luật Phá sản có quy định cơ chế chủ nợ tham gia giải quyết phá sản thông qua một thiết chế là Hội nghị chủ nợ. Hội nghị chủ nợ là cơ quan quyền lực cao nhất của các chủ nợ, bao gồm các chủ nợ có tên trong danh sách chủ nợ, đại diện cho người lao động hoặc đại diện công đoàn được người lao động uỷ quyền; có quyền quyết định những vấn đề quan trọng ảnh hưởng đến quyền lợi của các chủ nợ. Tuy nhiên, theo Luật Phá sản thì Hội nghị chủ nợ lại do Thẩm phán triệu tập và chỉ có các chủ nợ đại diện cho ít nhất một phần ba (1/3) tổng số nợ không có bảo đảm mới có quyền yêu cầu Thẩm phán triệu tập Hội nghị chủ nợ để quyết định các vấn đề liên quan đến chủ nợ, doanh nghiệp mắc nợ. Quy định như vậy đã không tạo điều kiện cho Hội nghị chủ nợ hoạt động một cách thường xuyên, kịp thời để giải quyết các vấn đề liên quan đến các quyền, lợi chính đáng của mình. Thực tế cho thấy, do không tổ chức được một cách kịp thời Hội nghị chủ nợ nên thẩm phán đã không có căn cứ để ra các quyết định, trong đó, có quyết định về thanh lý tài sản, một thủ tục rất quan trọng của thủ tục phá sản và thi hành án dân sự. Vì vậy, cần phải có thêm có chế mới để tháo gỡ khó khăn này. 9.2. Về tổ chức Hội nghị chủ nợ và quyết định mở thủ tục thanh lý Hội nghị chủ nợ có vai trò hết sức quan trọng trong việc giúp doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản có thể phục hồi hoạt động sản xuất, kinh doanh. Hội nghị chủ nợ thảo luận, xem xét, thông qua phương án, giải pháp
  50. 50 tổ chức lại hoạt động kinh doanh, khả năng và thời hạn thanh toán nợ trong doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản. Điều 64 Luật Phá sản qui định cụ thể nội dung của Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất. Tại điểm d, khoản 1, Điều 64 Luật Phá sản qui định: “Hội nghị chủ nợ thông qua Nghị quyết. Nghị quyết được lập thành văn bản và phải được nửa số chủ nợ không có bảo đảm có mặt tại HNCN đại diện cho từ hai phần ba tổng số nợ không có bảo đảm trở lên thông qua Nghị quyết của Hội nghị chủ nợ có hiệu lực ràng buộc tất cả các chủ nợ”. Ngoài ra, các trường hợp thanh lý tài sản được Luật Phá sản qui định tại các điều: Điều 78 (trường hợp đặc biệt), Điều 79 (Hội nghị chủ nợ không thành) và Điều 80 (Sau khi có Nghị quyết Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất thông qua các giải pháp dự kiến tổ chức lại, kế hoạch thanh toán nợ) nhưng doanh nghiệp không xây dựng được kế hoạch chính thức. Tuy nhiên, thực tế xuất hiện trường hợp tại Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất mà doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản không lập (do không có chủ trương lập) phương án, giải pháp tổ chức lại hoạt động kinh doanh để trình Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất. Vậy trong trường hợp này Thẩm phán có ra quyết định thanh lý tài sản không? Nếu ra quyết định thanh lý tài sản thì căn cứ điều nào trong Luật phá sản để ra quyết định? Phải chăng Luật đã không quy định điều kiện để ra quyết định thanh lý tài sản của doanh nghiệp, HTX trong trường hợp nêu trên. Về vấn đề này hiện có hai quan điểm: Quan điểm thứ nhất cho rằng, theo điểm d, Khoản 1 Điều 64 Luật Phá sản 2004 thì nếu tại Hội nghị chủ nợ lần thứ nhất, doanh nghiệp, HTX lâm vào tình trạng phá sản không có dự kiến, không lập phương án, giải pháp tổ chức lại hoạt động kinh doanh để trình Hội nghị chủ nợ thì Hội nghị chủ nợ vẫn ra Nghị quyết về việc thanh lý tài sản. Thẩm phán căn cứ vào Nghị quyết này ra quyết định thanh lý tài sản. Quan điểm thứ hai cho rằng, vì thủ tục thanh lý tài sản quy định tại các Điều 78, 79 và 80 của Luật phá sản không quy định điều kiện để ra quyết định thanh lý tài sản của doanh nghiệp, HTX trong trường hợp nêu trên, nên Thẩm phán cần tổ chức lại Hội nghị chủ nợ lần thứ hai và tiếp tục yêu cầu doanh