Thư viện trường Đại học Kinh Tế Quốc Dân với giải pháp mã nguồn mở Koha và Dspace

Nội dung text: Thư viện trường Đại học Kinh Tế Quốc Dân với giải pháp mã nguồn mở Koha và Dspace

1. GIỚI THIỆU CÁC CƠ QUAN TT-TV THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN VỚI GIẢI PHÁP MÃ NGUỒN MỞ KOHA VÀ DSPACE Th S Đào Th iện Quốc Trung tâm TT-TV, Trường ĐH Kinh tế Quốc dân Hà Nội Đặt vấn đề 1. Vài nét về Th ư viện trường Đại học Hiện tại, phần lớn các Th ư viện trường đại Kinh tế Quốc dân học Việt Nam đang sử dụng những phần Sự hình thành và phát triển mềm tích hợp quản trị thư viện truyền Th ư viện được hình thành, phát triển cùng thống. Các phần mềm này đã đáp ứng rất với sự phát triển của Trường từ năm 1956. tốt nhiệm vụ của nó trong những năm của Công tác tin học hóa Th ư viện được bắt đầu thập kỷ vừa qua. Nhưng đến nay, cùng với sự rất sớm. Năm 1993, Th ư viện đã sử dụng phát triển của ngành công nghệ thông tin, phần mềm CDS/ISIS cho công tác quản lý nguồn tài nguyên giáo dục càng ngày càng tài liệu của mình. Năm 2001, Th ư viện bắt phát triển rộng rãi với dạng dữ liệu số, đòi đầu sử dụng phần mềm tích hợp Libol5.0, hỏi phần mềm quản trị thư viện phải được và năm 2006 đã được nâng cấp lên phiên bản mới Libol6.0. Cho tới nay, phần mềm nâng cấp lên một tầm cao mới, đáp ứng nhu đã đáp ứng tốt công tác quản trị tài nguyên cầu quản lý đa dạng với nguồn tài nguyên số Th ư viện cũng như hỗ trợ việc tìm kiếm tài này. Đặc biệt nó còn phải đáp ứng tốt với xu liệu của bạn đọc ở mọi lúc, mọi nơi trên giao 1 hướng phát triển giáo dục mở . diện Web. Trường Đại học Kinh tế Quốc dân là Bên cạnh những ưu điểm, Libol6.0 vẫn trường trọng điểm quốc gia và là trường đại còn những hạn chế nhất định, nhất là trong học hàng đầu về kinh tế, quản lý và quản việc quản lý dữ liệu số. Nguồn tài nguyên số trị kinh doanh trong hệ thống các trường của Th ư viện hiện nay là rất lớn, đặc biệt là đại học của Việt Nam. Cùng với sự phát nguồn tài nguyên số luận án, luận văn với số triển của Trường thì Th ư viện cũng đang lượng này lên đến vài chục ngàn bản. Đây là từng bước thay đổi, hướng đến áp dụng các nguồn tài nguyên số nội sinh lớn của Th ư chuẩn quốc tế trong hoạt động, đặc biệt là viện, cần xử lý sớm và đưa vào phục vụ. trong hoạt động quản lý các tài nguyên dạng Tìm phần mềm để xử lý nguồn tài liệu này số phù hợp với sự phát triển của trường và đang là nhu cầu thực tế cấp thiết của Th ư của thế giới. viện, Dspace là phần mềm mà Th ư viện Koha và Dspace là những phần mềm mã trường hướng tới để sử dụng. nguồn mở quản trị thư viện truyền thống và 2. Phần mềm Th ư viện nói chung và tài nguyên số đang được cộng đồng thư viện Koha, Dspace nói riêng thế giới sử dụng rộng rãi, đáp ứng được các 2.1. Một số đánh giá về ưu nhược điểm tiêu chí trên mà Th ư viện Trường Đại học của một số phần mềm thư viện Kinh tế quốc dân đang nghiên cứu sử dụng. Nhằm có cơ sở lựa chọn phần mềm để sử (1) Xu hướng giáo dục mở được Unesco nhìn nhận với bốn khía cạnh: Truy cập mở - Open Access (OA), Nguồn tài nguyên giáo dục mở - Open Education Resource (OER), Mã nguồn mở - Open Source (OS) và Các khóa học Trực tuyến Mở Đại chúng - Massive Open Online Course (MOOCs) 42 | THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 2/2016
2. GIỚI THIỆU CÁC CƠ QUAN TT-TV dụng cho hoạt động của Th ư viện Trường được sử dụng ở Việt Nam. Kết quả được Đại học Kinh tế Quốc dân, chúng tôi đã tiến trình bày ở Bảng 1. hành so sánh một số phần mềm thư viện Bảng 1. So sánh ưu, nhược điểm của một số phần mềm thư viện Ưu điểmNhược điểm Phần mềm - Được phát triển bởi các công ty - Do chính sách về PM, thư viện Thư viện chuyên về PM thư viện với nhiều tại Việt Nam rất khó yêu cầu tùy thương mại kinh nghiêm. biến, chỉnh sửa hệ thống nước ngoài: - 100% theo chuẩn quốc tế - Chi phí triển khai và bảo trì cao Virtua, Open - Có khả năng kết nối liên thư - Chi phí giá thành tính theo số Sky, Content viện lượng người quản trị sử dụng (user Pro, Aleph, - Luôn cập nhật theo xu thế mới license) Rosett - Đáp ứng được mọi yêu cầu vể - Không thể không sử dụng AMC mô hình và qui mô thư viện (Hợp đồng bảo trì hàng năm), đây là bắt buộc Phần mềm - Đầy đủ các tính năng mới nhất - Thư viện chưa có niềm tin với Thư viện mã cho thư viện sản phẩm mã nguồn mở; không nguồn mở - 100% tuân theo chuẩn quốc tế quen với việc sử dụng nguồn quốc tế: - Liên tục được câp nhật và dễ mở từ hệ điều hành, CSDL đến Koha, dàng tùy biến, phát triển theo phần mềm Dspace, nhu cầu - Chưa có cơ chế tài chính trong Emilda, - Dễ kết nối, liên kết với các phần việc sử dụng và duy trì phần OpenBiblio, mềm ứng dụng khác mềm mã nguồn mở (đặc biệt tại Việt Nam) Greenstone, - Miễn phí bản quyền phần mềm Fedora (Hệ điều hành, CSDL, PM thư - Có thể không cần sử dụng AMC viện) (Hợp đồng bảo trì hàng năm). Phần mềm - Được phát triển dựa trên yêu - Không 100% theo chuẩn quốc Thư viện cầu thực tế của thư viện tại tế về thư viện; Các phiên bản ít thương mại Việt Nam được cập nhật Việt Nam: - Có thể tùy biến, chỉnh sửa một - Hệ thống được tùy biến tùy tiện số tính năng. dẫn tới sản phẩm không có tính Libol, Ilib, - Đã được quảng bá rộng rãi nhất quán Verbrary trong thời gian dài - Không có khả năng liên kết thư viện - Chưa được kiểm chứng sẽ hoạt động tốt với các CSDL lớn hơn một triệu biểu ghi THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 2/2016 | 43
3. GIỚI THIỆU CÁC CƠ QUAN TT-TV Kết quả so sánh cho thấy, phầm mềm phân phối các bộ sưu tập số trên Internet, Koha và Dspace đáp ứng được những yêu cho phép các thư viện, các cơ quan nghiên cầu của một phần mềm thư viện đồng thời cứu phát triển và mở rộng. DSpace do HP lại là phần mềm mã nguồn mở, không đòi và Th e MIT Libraries phát triển vào năm hỏi chi phí mua phần mềm. 2002. Hiện nay, có hơn 1.400 trường đại 2.2. Phần mềm mã nguồn mở Koha và học và các tổ chức văn hoá sử dụng phần Dspace mềm số DSpace để quản lý và chia sẻ nguồn Koha là một hệ quản trị thư viện tích hợp tài nguyên số: sách, tạp chí, luận văn và các truyền thống mã nguồn mở, ra đời năm sưu tập hình ảnh, âm thanh và phim 2000 từ New Zeland. Koha nhanh chóng Để xem xét chi tiết hơn về hai phần mềm được cộng đồng thế giới chung tay xây thư viện nói trên, chúng tôi đã sử dụng một dựng và sử dụng rộng rãi trong việc quản số tiêu chí để đánh giá dưới đây: trị thư viện truyền thống. Hiện nay, trên • Tính hội nhập quốc tế: thế giới (từ Mỹ, Nam Mỹ, châu Âu, châu Phi đến Australia và châu Á) có hơn 2.400 thư Cập nhật tính năng mới cùng cộng viện đang sử dụng hệ quản trị thư viện tích đồng thế giới hợp Koha. Trao đổi nghiệp vụ Th ư viện với thế giới Dspace là một bộ phần mềm thư viện số Cộng đồng sử dụng Koha, Dspace là mã nguồn mở, hỗ trợ giải pháp xây dựng và toàn bộ Th ư viện trên Th ế giới Hình 1. So sánh tính hội nhập của phần mềm thư viện trong nước với phần mềm Koha và DSpace • Kết hợp với các giải pháp thư viện khác: Cơ sở dữ liệu điện tử Phần mềm tìm kiếm tập trung Vufi nd • Mô hình quản lý thư viện hoàn chỉnh Cổng thông tin thư viện Drupal • Đánh giá, thống kê trong phạm vi từng Phần mềm xác thực tập trung CAS trường đại học Thiết bị RFID, EM cho quản trị và an Dễ dàng tùy biến xây dựng các thống ninh thư viện kê, báo cáo để kiểm định chất lượng và hiệu 44 | THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 2/2016
4. GIỚI THIỆU CÁC CƠ QUAN TT-TV Hình 2. Mô hình quản lý thư viện của hai phần mềm Koha và Dspace quả quản lý, sử dụng và khai thác của thư hệ thống Dspace tìm kiếm được bởi Google viện và bạn đọc. Scholar sẽ là tiêu chí để đánh giá TÍNH Các thống kê tài liệu (sách mới, sách MỞ (Openness) của tài liệu học thuật của được lưu thông nhiều nhất, sách đang được trường đại học. mượn, sách có trong thư viện vv ) 2.3. Sự phát triển của Koha và Dspace tại Th ống kê lưu thông tài liệu theo thời Việt Nam gian, địa điểm và đối tượng bạn đọc Tại Việt Nam, phần mềm Koha và Dspace Th ống kê biên mục, bổ sung đang được tùy biến bởi nhóm Koha & Dspace Việt Nam do công ty D&L phát Th ống kê truy cập và sử dụng tài nguyên triển. Vì thế khả năng chủ động của Việt số của bạn đọc Nam trong ứng dụng Koha và Dspace là • Tìm kiếm, đánh giá, xếp hạng trên phạm khá cao. vi thế giới Bộ Văn hóa, Th ể thao và Du lịch đã cho Tìm kiếm tài nguyên số trên Google và in cuốn “Xây dựng thư viện điện tử bằng Google Scholar phần mềm mã nguồn mở” trong đó giới Dspace đã kết hợp với Google và thiệu sử dụng Koha và Dspace. Tài liệu này Google Scholar để tài nguyên trên Dspace chính thức được các trường đại học đào tạo có thể hiển thị và tìm kiếm trên Google và về ngành thư viện dùng để tham khảo và Google Scholar giảng dạy, như: Trường Đại học Văn hóa Hà nội, Trường Đại học Khoa học, Xã hội Dspace giúp đưa tài nguyên học thuật và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội của trường đại học ra thế giới, nâng cao vị (ĐHQGHN). thế và hình ảnh của trường đại học Hiện nay ở Việt Nam đã có hàng chục thư Xếp hạng đại học trên webometrics.info viện lớn sử dụng phần mềm Koha và Dspace, Chất lượng và số lượng tài nguyên số như: Th ư viện Quốc hội Việt Nam, Trường nội sinh là một trong các tiêu chí đánh giá Đại học KHXH&NV Hà Nội- ĐHQGHN, và xếp hạng đại học Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Trường Dữ liệu thống kê tài nguyên số trên Đại học Ngoại ngữ - ĐHQGHN, THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 2/2016 | 45
5. GIỚI THIỆU CÁC CƠ QUAN TT-TV 3. Giải pháp sử dụng phần mềm KOHA tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, cần và DSPACE cho Th ư viện Trường Đại học thiết thực hiện một số giải pháp như: Kinh tế Quốc dân - Th ực hiện đề tài nghiên cứu cấp trường về Trên cơ sở phân tích những vấn đề được phần mềm mã nguồn mở Koha, Dspace để đề cập ở trên, chúng tôi đề xuất giải pháp đánh giá tính khả thi của việc áp dụng đối với áp dụng phần mềm mã nguồn mở Koha và Th ư viện Trường Đại học Kinh tế Quốc dân: Dspace của Th ư viện Trường Đại học Kinh Đây là bước đi cần thiết nhằm đánh giá tế Quốc dân như sau: một cách khoa học cho việc vì sao áp dụng 3.1. Những thuận lợi, khó khăn và giải mã nguồn mở Koha, Dspace cho Th ư viện, pháp triển khai đồng thời qua đây cũng thuyết phục được Việc áp dụng phần mềm Koha và Dspace Ban giám hiệu nhà trường và nhất là đội tại Th ư viện Trường Đại học Kinh tế Quốc ngũ cán bộ Th ư viện trường nghiên cứu và dân có một số thuận lợi cơ bản sau: sử dụng. - Được Lãnh đạo Trường và Thư viện - Tìm đối tác là các đơn vị triển khai phần ủng hộ; mềm mã nguồn mở Koha, Dspace ở Việt - Đại học Kinh tế Quốc dân là trường tự Nam để cộng tác: chủ, tự chịu trách nhiệm, do vậy có thể tự Bước đi này rất quan trọng, bảo đảm sự tự quyết định vấn đề nhanh chóng; tin cho Th ư viện khi tiến hành chuyển đổi - Tại Việt Nam đã hình thành nhóm phát sử dụng phần mềm. triển hỗ trợ Koha, Dspace; - Tiến hành các bước cần thiết để triển khai - Phần mềm Koha và Dspace đã cài đặt thực hiện: chạy thử ổn định trên máy chủ của Th ư viện; Bước 1: Khảo sát thực trạng Th ư viện - Hệ thống máy tính phục vụ tra cứu của ĐH.KTQD và phần mềm mã nguồn mở Th ư viện cũng đã được cài đặt hệ điều hành Koha, Dspace, mã nguồn mở Ubuntu và sinh viên cũng đã Bước 2: Liên hệ với tổ chức phát triển quen với hệ thống tra cứu này. Koha, Dspace ở Việt nam về sự giúp đỡ Tuy nhiên, việc áp dụng hai phần mềm triển khai Koha, Dspace, này cũng gặp một số khó khăn sau: Bước 3: Chuẩn bị hệ thống máy chủ và cài - Trình độ tin học của đội ngũ cán bộ Th ư đặt phần mềm, viện còn hạn chế; Bước 4: Chạy Demo dữ liệu, đào tạo - Tâm lý ngại chuyển đổi hệ thống của hướng dẫn sử dụng, một số cán bộ Th ư viện; Bước 5: Chuyển đổi dữ liệu thật và xây - Chưa có cơ chế tài chính trong việc sử dựng cổng thông tin tìm kiếm tập trung, dụng và duy trì phần mềm mã nguồn mở; Bước 6: Hoàn tất và ký hợp đồng bảo trì. - Chưa nhận được sự tán thành của một 4. Kết luận số đơn vị chức năng có liên quan trong Xu hướng phát triển giáo dục mở của thế Trường. giới đã rõ ràng, nguồn tài nguyên giáo dục 3.2. Giải pháp thực hiện mở là không biên giới. Nhiệm vụ của thư Để có thể triển khai Koha và Dspace viện, nhất là thư viện của các trường đào 46 | THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 2/2016
6. GIỚI THIỆU CÁC CƠ QUAN TT-TV tạo đại học và cao đẳng cần nhanh chóng hướng phát triển cộng đồng thế giới. tiệm cận với công nghệ và trình độ nghiệp vụ đáp ứng nguồn tài nguyên giáo dục mở Tài liệu tham khảo không biên giới này. 1. Trường Đại học Kinh tế quốc dân: Sử dụng phần mềm mã nguồn mở Koha Giới thiệu/Sứ mệnh. Địa chỉ: và Dspace tại Th ư viện Trường Đại học edu.vn/ViewSuMenhTamNhin.aspx Kinh tế Quốc dân sẽ đạt được các mục tiêu: 2. Phạm Quang Quyền (2014). Xây - Đáp ứng mục tiêu phát triển của trường, dựng thư viện điện tử bằng phần mềm mã phù hợp xu hướng phát triển giáo dục thế nguồn mở.//Bộ Văn hóa, Th ể thảo và Du giới; lịch.-H, 2014.- tr 9-13 - Tiệm cận và thường xuyên cập nhật các 3. Hoàng Dũng.“Ứng dụng phần mềm tiêu chuẩn quốc tế về thư viện; mã nguồn mở trong giáo dục và quản - Luôn bảo đảm nâng cao được trình độ lý Th ư viện, đáp ứng các yêu cầu trong cho cán bộ thư viện; đánh giá, kiểm định chất lượng và xếp - Có cộng đồng chia sẻ về nguồn lực tài hạng trường đại học, cao đẳng” //Công nguyên cũng như chuyên môn trên toàn ty D&L. Địa chỉ: thế giới; tmpl/bootstrap/images/download/Koha_ - Sử dụng phần mềm không lo đến bản Dspace_danhgiaxephang.pdf quyền, lại được liên tục cập nhật những 4. UNESCO Institute for Information thành tựu khoa học mới nhất của thế giới Technologies in Education.Policy Brief: (6 tháng/lần); How Openness Impacts on higher - Chi phí tiết kiệm vì sử dụng miễn phí, education (2014). - P. 3 - 6. Availble at: chỉ phải lo hợp đồng bảo trì với công ty hỗ trợ bảo trì phần mềm, nếu không tự bảo trì fi les/3214734.pdf được (Với các Th ư viện có đội ngũ kỹ sư tin 5. European Parliamentary Research học, việc này hoàn toàn có thể tự lo được). Service (2014). Open Education: OER, OCW and MOOCs. Retrieved Trung tâm Th ông tin-Th ư viện Trường from Đại học Kinh tế Quốc dân nhận thấy đây là open-education-oer-ocw-and-moocs/ thời điểm tốt nhất để Trung tâm khắc phục những khó khăn, nắm bắt những thuận 6. Open Educational Quality Initiative. lợi, mạnh dạn áp dụng phần mềm quản UNESCO OER Programme. Retrieved trị thư viện mã nguồn mở Koha và Dspace from vào công tác quản trị thư viện và nguồn tài oer-programme/ nguyên số của Trung tâm. Trung tâm tin 7. Open Humanities Press. What tưởng sẽ vượt qua được những thách thức, is Open Access. Retrieved from: bắt nhịp được với các chuẩn mực quốc tế của cộng đồng Th ư viện thế giới, đồng thời html Trung tâm cũng hy vọng cộng đồng các Th ư 8. OpenSource.com. What is Open viện sử dụng Koha và Dspace ở Việt Nam Source. Retrieved from sẽ phát triển nhanh chóng, phù hợp với xu com/resources/what-opensource THÔNG TIN VÀ TƯ LIỆU - 2/2016 | 47