Thư viện viện thông tin khoa học xã hội vươn tới hiện đại hóa

Nội dung text: Thư viện viện thông tin khoa học xã hội vươn tới hiện đại hóa

1. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 10/2004 - Xây dựng các hệ thống tra cứu tin tích hợp, bao gồm cả mục lục truyền THƯ VIỆN thống và mục lục điện tử. VIỆN THÔNG TIN - Nghiên cứu những vấn đề lý KHOA HỌC XÃ HỘI luận và thực tiễn công tác thông tin - thư VƯƠN TỚI HIỆN ĐẠI HÓA viện; ứng dụng các công nghệ thông tin tiên tiến trong việc tổ chức, phát triển các nguồn lực thông tin, lưu trữ, tra cứu và PGS. TS. VƯƠNG TOÀN dịch vụ thông tin thư viện. Phó viện trưởng Viện TT Khoa học Xã hội Năm 2003, Viện Thông tin KHXH Phụ trách Thư viện đã trở thành thành viên chính thức của Hiệp hội Thư viện Quốc tế (IFLA). Hiện nay, Viện có quan hệ hợp tác với trên 50 1. Tổ chức: tổ chức nước ngoài và quốc tế tại Hà Trực thuộc Viện Khoa học Xã hội Nội, các Trung tâm thông tin và Thư (KHXH) Việt Nam, Viện Thông tin viện lớn, các tổ chức học thuật, các Quỹ KHXH 1[1] được thành lập theo Quyết quốc gia và quốc tế, cá nhân các nhà định số 93/CP ngày 08/05/1975 của Hội khoa học của nhiều nước thuộc hầu hết đồng Chính phủ, trên cơ sở hợp nhất Thư các châu lục khác nhau trên thế giới, về viện KHXH (thành lập năm 1960) và trao đổi sách báo khoa học, phát triển Ban Thông tin KHXH (thành lập năm nguồn lực thông tin, về trao đổi, đào tạo 1973), với chức năng, nhiệm vụ: và bồi dưỡng cán bộ, về các trang thiết bị - Xây dựng và thực hiện các kỹ thuật. phương hướng, kế hoạch về công tác Viện Thông tin KHXH cung cấp thông tin-tư liệu-thư viện; đôn đốc và thông tin với các hình thức khác nhau phối hợp hoạt động thông tin tư liệu thư qua các ấn phẩm như: Tạp chí Thông tin viện trong toàn Viện KHXH Việt Nam. KHXH (12 số/năm); bản tin Tài liệu phục - Tổ chức và phát triển nguồn lực vụ nghiên cứu, gồm 2 loại: Tin nhanh thông tin về KHXH và nhân văn, bao (150 số/năm) và Tin đặc biệt; các Kiến gồm từ khâu thu thập, bổ sung, trao đổi, nghị hàng tháng gửi VP Trung ương lưu trữ, bảo quản, đến xử lý, truy cập Ðảng; các sách điện tử; CD-ROM. Từ thông tin tới một số thư viện, trung tâm năm 2003 về trước, cùng với những tập thông tin của Việt Nam và các nước. Cái mới trong KHXH, sau đổi thành - Tổ chức khai thác, thông báo và Chuyên đề Thông tin KHXH (12 cung cấp kịp thời những thông tin mới về số/năm), Viện cũng dịch và xuất bản KHXH và nhân văn, làm cơ sở cho các nhiều tác phẩm khoa học có giá trị của quyết định của lãnh đạo các cấp và cho các học giả nước ngoài. việc hoạch định các kế hoạch và chương Viện còn được giao việc tổ chức trình phát triển kinh tế - xã hội, khoa học các lớp học nâng cao nghiệp vụ cho cán và văn hoá của đất nước. bộ thông tin - thư viện trong toàn Viện KHXH Việt Nam. Thư viện Viện Thông tin KHXH có 1[1] hai đơn vị trực tiếp phục vụ bạn đọc đến Trụ sở: 26 Lý Thường Kiệt, Hà Nội . 35
2. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 10/2004 khai thác tài liệu, đó là: Phòng Công tác văn bản, trong đó hơn 50 văn bản được bạn đọc và Phòng Báo Tạp chí. Làm soạn thảo vào các thế kỷ XVIII. công tác thu thập từ các nguồn và xử lý Tài liệu ở đây không chỉ bằng tiếng kỹ thuật thư viện là cán bộ của hai Pháp và tiếng Việt mà còn bằng nhiều phòng: Phòng Bổ sung và Trao đổi và ngôn ngữ khác: Anbani, Anh, Ba Lan, Bồ Phòng Phân loại Biên mục. Vận chuyển Ðào Nha, Ðức, Hà Lan. Hung, latinh, sách từ kho ra phục vụ theo yêu cầu bạn Nauy, Rumani, Tây Ban Nha, Trung đọc là các cán bộ Phòng Bảo quản. Quốc Có những cuốn sách được in ra cách đây hơn ba thế kỷ. 2. Vốn tài liệu: Chúng được xuất bản không chỉ ở Với hơn một triệu đơn vị tài liệu Việt Nam, Pháp mà cả ở nhiều nước khác đang lưu trữ, đây là một thư viện chuyên nữa: Anbani, Anh, Áo, Ấn Ðộ, Australia, ngành vào loại lớn nhất nước ta. Thư Ba Lan, Băngladet, Bỉ, Bồ Ðào Nha, viện Viện Thông tin KHXH đựợc tiếp Brunây, Bungari, Canada, Ðức, Hà Lan, thu vốn sách báo KHXH từ Học viện Hoa Kỳ, Hongkong, Hungari, Indonexia, Viễn Ðông Bác cổ (EFEO) của Pháp Italia, Mông Cổ, Myanma, Nam Tư, chuyển giao lại năm 1957, gồm nhiều bộ Nauy, Nga, Nhật Bản, Hàn Quốc, sưu tập quý hiếm, có giá trị cao về khoa Pakistan, Rumani, Sudan, Surinam, Tây học, chính trị, văn hoá, lịch sử, văn bản, Ban Nha, Thái Lan, Thuỵ Ðiển, Thuỵ Sĩ, đã thu hút một số lượng không nhỏ các Tiệp Khắc (cũ), Trung Quốc nhà khoa học trong và ngoài nước đến Kho bản đồ được lưu trữ từ nhiều khai thác, sử dụng, góp phần sáng tạo ra năm, ở nhiều tỷ lệ, nhiều khổ giấy, nhiều những công trình khoa học mới. loại giấy. Phần lớn bằng tiếng Pháp, Theo kết quả của đợt Tổng kiểm kê nhưng có cả bản đồ được chú bằng các gần đây nhất (tháng 8-1998) thì vốn tài ngữ khác: Anh, Nga, Thái, Lào, Hoa liệu được lưu giữ tại đây có gần 300.000 Kho tài liệu này lại thường xuyên cuốn sách, 2.000 tên tạp chí với 200.000 được bổ sung cập nhật bằng các nguồn số, gần 300 tên báo với 200.000 số, hàng trao đổi và nhận tặng, với số lượng lớn. chục ngàn bản đồ; hàng chục ngàn ảnh, Nguồn thông tin được lưu giữ ở đây hết hàng ngàn cuộn microfim, hàng chục sức phong phú và đa dạng còn do Viện ngàn tấm phim kính và phim nhựa. được Nhà nước cấp một nguồn kinh phí Kho tài liệu này cũng chứa đựng bổ sung sách báo hàng tỷ đồng/năm, kể nhiều thông tin có giá trị đặc biệt, chẳng cả ngoại tệ mạnh. hạn như kho quốc ngữ có 170 tập Thần Tài liệu nhập về được trực tiếp biên tích thần sắc của 1.700 làng, gồm khoảng mục trên máy tính, có định chủ đề và từ 230.000 trang tư liệu viết tay có tính chất khoá, tiện cho việc tra tìm tài liệu. độc bản. Hương ước bằng chữ quốc ngữ Sách và báo tạp chí mới nhập về được soạn thảo vào nửa đầu thế kỷ XX, được trưng bày dưới dạng kho mở sau khoảng hơn 5.000 bản. Hương ước được một năm mới đưa vào kho lưu trữ. Công viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm, toàn tác phục vụ bạn đọc tra cứu trên máy bộ được coi như văn bản gốc vì đều viết được duy trì ở hai phòng tiếp xúc với bạn bằng bút lông trên giấy dó, gồm 1.225 đọc. Năm 2003, tổng số lượt bạn đọc được phục vụ tại Phòng công tác bạn đọc 36
3. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 10/2004 là 19.284; tại phòng đọc Báo - Tạp chí là 1. CSDL sách Việt và, Nga, Latinh, 7859 lượt. Trung Quốc = 29.898 biểu ghi. Như vậy có thể nói nhu cầu sử dụng 2. CSDL sách kho La tinh cũ (QTO) và tài liệu liên ngành cho công tác nghiên Latinh trước năm 1995: 46.109 biểu cứu rất lớn. Tài liệu được sử dụng quay ghi CSDL Hương ước: 5.638 biểu ghi vòng là 237.614 lượt. Hàng tuần, thư 3. CSDL Thần tích thần sắc: 13.210 viện tổ chức hướng dẫn bạn đọc sử dụng biểu ghi. thư viện, nhất là cách tìm tin trên máy. 4. CSDL bài tạp chí: 74.204 biểu ghi Hiện nay, bạn đọc quen và thích tìm 5. CSDL mục lục tên tạp chí (SERIAL): tin trên máy tính hơn sử dụng tủ mục lục. 827 tên tạp chí. Nếu chưa thành thạo thì bạn đọc sẽ được 6. CSDL Công báo (từ năm 1974 đến thủ thư trợ giúp hoặc tìm hộ. Từ 2003, năm 2000): 6.746 tên văn bản. thư viện không còn đưa phiếu sách mới Cùng với các CSDL chứa trong nhập lên tủ mục lục. Qua điều tra cho CD-ROM: thấy 85.8% người dùng tin đã thoả mãn 1- Văn bản pháp luật từ 1945 -1998 gồm nhu cầu tìm kiếm thông tin tại Viện 9000 văn bản pháp luật của Nhà Thông tin KHXH*. nước. Viện đã cho tổ chức đóng bìa bảo 2- Hồ Chí Minh toàn tập quản cho tài liệu. Tuy nhiên, trong điều 3- Chuyên đề của Viện Thông tin KHXH kiện kho tàng chật hẹp, không còn diện năm 2000 và 2001 tích xếp giá, nhiều tập báo phải chồng 4-CSDL Social Sciences: Từ năm 1983 chất lên nhau, nhiều cuốn sách phải xếp đến tháng 1 năm 2003 gồm 500 tên xuống sàn nhà làm giảm tuổi thọ của tài tạp chí có tóm tắt và toàn văn bằng liệu và ít nhiều ảnh hưởng tới việc phục tiếng Anh bao quát các chủ đề: vụ độc giả. nghiên cứu hứng thú, nhân loại học, Dựa trên những số liệu cụ thể và nghiên cứu khu vực, y tế và chăm sóc thực tế hoạt động, có thể đánh giá trong sức khoẻ cộng đồng, xét xử tội phạm, gần 5 năm qua đã có nhiều cố gắng, nhất tội phạm học, kinh tế học, nghiên cứu là trong lĩnh vực ứng dụng tin học. Cán môi trường, dân tộc học, nghiên cứu bộ thư viện sử dụng máy tính trong gia đình, nghiên cứu về giới, địa lí chuyên môn khá thành thạo. Các CSDL học, nghiên cứu tuổi già, quan hệ được cập nhật ngày càng tăng, đáp ứng quốc tế, luật, nghiên cứu dân tộc nhu cầu tìm tin của bạn đọc. thiểu số, hành chính công và kế Từ năm 1998, các CSDL của Viện hoạch hoá, khoa học chính trị, tâm Thông tin KHXH cùng nhiều CSDL bài thần học, tâm lý học, dịch vụ công, báo tạp chí đặt mua của Xunhasaba, các công tác xã hội, xã hội học, nghiên CSDL trên đĩa CD-ROM đã được đưa cứu đô thị phục vụ cho bạn đọc trên mạng LAN của 5-CSDL Humanites: Từ năm 1984 đến Viện. Hiện nay, bạn đọc đã có thể tra cứu tháng 01 năm 2003 có tóm tắt và toàn các CSDL sau đây: văn bằng tiếng Anh bao quát các chủ đề: khảo cổ học, nghiên cứu khu vực, * Theo Khoá luận của Bùi Thị Tâm về đề tài Nghiên nghiên cứu kinh điển, truyền thống, cứu nhu cầu tin của người dùng tin tại Viện Thông tin múa, phim ảnh, dân ca, nghiên cứu về Khoa học xã hội (2004). 37
4. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 10/2004 giới, lịch sử, báo chí, ngôn ngữ, văn CSDL các loại tài liệu mà thư viện đang học và văn học xã hội phê phán, âm lưu giữ mới chỉ ở mức khiêm tốn. Trong nhạc, nghệ thuật thể hiện, triết học, khi đó, những nguồn tin còn ẩn chứa tôn giáo và thần học trong các kho tin chưa được tổ chức khai 6- CSDL Dialog on Disk: Gồm các bài thác. Thư viện chưa xây dựng được tạp chí nước ngoài về KHXH bằng nhiều cầu nối giữa người dùng tin và kho tiếng Anh tài liệu thông qua ngôn ngữ tìm tin. 7- CSDL Văn Uyên tứ khố toàn thư chứa Thư viện Viện Thông tin KHXH toàn văn kho sách Trung Quốc bao với vốn tài liệu đa dạng, phong phú, gồm các bộ: Kinh, Sử, Tử, Tập bao không ít tài liệu được đánh giá là rất quý quát các lĩnh vực khoa học: triết học, nhưng chưa được bạn đọc khai thác sử học, kinh tế, luật học, văn học, địa nhiều bởi phương tiện tra cứu còn bất lý, toán học, sinh vật học, với trên cập. Nhiều kho tài liệu tạm thời coi là 700 triệu chữ Hán ghi trong 36.000 chết vì không được phản ánh trên tủ mục cuốn sách hiện lưu tại Trung Quốc. lục cũng như những thông tin ẩn chứa Nhằm thông báo cho bạn đọc biết không được khai thác vì thiếu ngôn ngữ vốn sách mới nhập về Viện KHXH Việt tìm tin. Chính cán bộ thư viện cũng Nam (và hồi cố dần dần, bao gồm cả Thư không thể nắm được nội dung và giới viện KHXH tại TP Hồ Chí Minh), với thiệu với bạn đọc vì hàng rào ngôn ngữ. chức năng là cơ quan chính trong hệ Sau đợt Tổng kiểm kê, vốn tài liệu thống các thư viện thuộc Viện KHXH quý hiếm phần nào đã được bảo quản Việt Nam, Viện Thông tin KHXH đã xây khá hơn, có điều kiện xã hội hoá, bạn dựng CSDL tích hợp từ tháng 3/1998 đọc đến khai thác mỗi năm một nhiều đến nay. Tính đến ngày 16/9/2004, hơn. Song đáng tiếc là Viện chưa được CSDL tích hợp này bao gồm 38.915 biểu thực hiện dự án tiếp theo để có thể baỏ ghi tiếng Việt và Latin, 590 biểu ghi quản tốt những kho tài liệu đã cũ (về thời tiếng Nga, 1124 biểu ghi tiếng Hán. Từ gian xuất bản) nhưng quý hiếm (vì không CSDL này, Thông báo sách mới nhập mấy nơi có và lưu giữ được). Cần có đủ được phát hành hàng tháng. Hàng quý, diện tích tối thiểu, cũng như có những cũng phát hành Thông báo sách mới biện pháp và phương tiện bảo quản để nhập vào thư viện Viện Thông tin chúng thực sự trở thành những tài liệu KHXH . quý hiếm được nhiều người biết và có Tuy nhiên, phải thừa nhận là Viện thể đến khai thác. Chẳng hạn, như trong Thông tin KHXH còn quá chậm triển kho có những bức tranh cỡ lớn, nếu khai các hoạt động để thỏa mãn những không có biện pháp bảo quản và trưng nhu cầu dịch vụ thư viện mới. Sự đầu tư bày thì mãi mãi chỉ là tấm vải mục vẫn hạn chế do điều kiện kho tàng, diện tích được lưu giữ trong kho thật đấy, song nó làm việc và phục vụ bạn đọc hiện tại rất tự nát dần theo thời gian. chật hẹp đã hạn chế sự phát triển của một Nếu như được đầu tư thoả đáng, thư viện muốn hiện đại hoá. Việc kiểm Viện Thông tin KHXH có thể tổ chức soát bạn đọc sử dụng thư viện khó khăn. khai thác kho tư liệu để giới thiệu quảng Việc ứng dụng tin học hoá mới chỉ bá tới bạn đọc. Làm một lần có thể sử ở bước khởi đầu. Việc nhập hồi cố vào dụng nhiều lần, sao cho mỗi cán bộ thư 38
5. BẢN TIN THƯ VIỆN - CÔNG NGHỆ THÔNG TIN THÁNG 10/2004 viện có thể biết được nội dung và giới có vị trí đặc biệt quan trọng được Nhà thiệu được với nhiều bạn đọc khác nhau nước đầu tư tập trung (Nghị định của thông qua ngôn ngữ tìm tin. Người có Chính phủ quy định chi tiết thi hành thể khai thác kho tư liệu không ai khác Pháp lệnh Thư viện). chính là đội ngũ cán bộ nghiên cứu có Chiến lược phát triển Viện Thông trình độ chuyên môn và ngoại ngữ giỏi. tin KHXH giai đoạn đến 2010 xác định Ngoài việc nhập CSDL còn có thể số hoá xây dựng một thư viện hiện đại về các tài liệu đặc biệt để có thể khai thác KHXH và nhân văn, ứng dụng các thành sử dụng. Mong muốn của những người tựu của công nghệ thông tin hiện đại và làm thư viện là làm thế nào để xã hội hoá đa dạng hoá các dịch vụ thông tin. vốn tài liệu mình lưu giữ. Từ cuối thế kỷ trước, theo thiết kế Thư viện phải tổ chức được các kho chung, một Thư viện KHXH tổng hợp sẽ mở theo môn loại khoa học để bạn đọc được xây dưng để trở thành nơi lưu giữ có thể tiếp cận lựa chọn tài liệu trực tiếp tư liệu bao gồm hàng triệu đầu sách, trên giá sách. Ðó là xu hướng tất yếu của phim ảnh, bản đồ quý hiếm. Ðó sẽ là thư viện hiện đại. Ngoài ra, tự động hoá khối nhà 12 tầng, với diện tích 5.000 m2 trong các hoạt động thư viện cũng cần sàn, thuộc Tổ hợp công trình ở ngã tư phải đặt ra như thẻ từ, mã vạch, mượn trả Ðội Cấn - Liễu Giai. tài liệu, thống kê, kiểm kê bằng máy tính. Trong Chíến lược phát triển của Viện, trụ sở mới này sẽ bao gồm một kho 3. Chiến lược phát triển: sách có sức chứa hai triệu đơn vị thư Mười sáu năm về trước, chúng tôi viện (tính đến năm 2010) bảo đảm yêu đã lưu ý rằng Hoạt động thông tin cầu chiếu sáng, thông gió, vận tải nội bộ KHXH ở nước ta lâu nay phân tán và bằng băng chuyền ngang dọc, có khả còn bị coi nhẹ. Người ta chưa dành cho năng khống chế vi khí hậu cho những nó một mối quan tâm xứng đáng để nó phương tiện mang tin chuyên dạng có thể đáp ứng được nhu cầu phong phú (phim, ảnh, băng từ, đĩa hát, CD-ROM), của người dùng tin là những nhà nghiên có những hệ thống giá kệ chuyên dụng cứu và giảng dạy KHXH trong và ngoài thích hợp (cố định và di động), hệ thống nước. Nó chưa có khả năng trả lời nhanh báo cháy, chữa cháy tự đông. chóng kịp thời và chính xác những câu Mặc dù còn phải đối mặt với nhiều hỏi mà KHXH Việt Nam và thế giới đặt thách thức, Viện Thông tin KHXH đang ra. Một phần bởi vì nó chưa có điều kiện tăng cường mọi mặt để có thể sớm hình tiếp cận và nắm bắt những thông tin cần thành một Thư viện tổng hợp hiện đại thiết, phương tiện cất giữ và khai thác nhất về KHXH và nhân văn, có thể hội thông tin lạc hậu, không phù hợp với nhập, liên thông và trao đổi, cùng chia sẻ cách quản lý một kho thông tin hiện nguồn lực thông tin với các trung tâm đại2[2]. thông tin - thư viện ở nước ta và thế giới. Thư viện Viện Thông tin KHXH nay được xếp vào một trong 6 thư viện Hà Nội Tháng 10-2004 2[2] Tính kinh tế của tin học hóa công tác tư liệu. Tc Nghiên cứu kinh tế, 1988, s. 4, tr.75. 39