Tổ chức hoạt động dạy toán nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề của trẻ mầm non

Nội dung text: Tổ chức hoạt động dạy toán nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề của trẻ mầm non

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trần Nguyễn Nguyên Hân ___ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY TOÁN NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA TRẺ MẦM NON TRẦN NGUYỄN NGUYÊN HÂN* TÓM TẮT Bài viết trình bày các hoạt động dạy toán cho trẻ mầm non, mô hình hoạt động dạy trẻ làm quen với toán mang tính tích hợp, cách xây dựng môi trường để phục vụ hoạt động dạy toán trọng tâm nhằm mục đích hình thành năng lực giải quyết các tình huống có vấn đề trong sinh hoạt hàng ngày của trẻ mầm non. Giáo viên tổ chức các hoạt động dạy toán theo hình thức này sẽ giúp khơi gợi hứng thú, tăng cường động cơ học tập của trẻ, đáp ứng được mục đích của việc dạy trẻ làm quen với toán theo chương trình mới hiện nay. Từ khóa: hoạt động dạy toán, năng lực giải quyết vấn đề, trẻ mầm non. ABSTRACT Examining the mathematics education activities for development of problem solving ability of preschool children The paper presents the basic issue of the mathematics education activities are organized in daily, the mathematics education model towards integrated approach, and the environment for the mathematics education towards. The purpose of the mathematics education activities is develop the problem solving ability of preschool children. The preschool teachers have organize this activities to teach math in this way will help arouse interest, enhance children's learning motivation and meet the goal of math teaching for young children. Keywords: the Mathematics education activities, problem solving ability, preschool children. 1. Đặt vấn đề phong phú, ứng dụng các cách giải quyết Trong cuộc sống, chúng ta gặp rất khác nhau, đưa ra kết luận dựa vào kết quả. nhiều tình huống có vấn đề đòi hỏi phải Payne (1990) cho rằng mục đích của việc giải quyết bằng kiến thức toán học. Đối dạy trẻ làm quen với toán là giúp trẻ hiểu ý với trẻ mầm non, để phát triển năng lực nghĩa và quy luật của các tình huống xảy giải quyết vấn đề liên quan đến toán học, ra trong hoạt động hàng ngày. Theo trẻ cần phải được hình thành một cách hệ NCTM (The National Council of Teachers thống các khái niệm liên quan đến số of Mathematics: Hiệp hội Giáo viên dạy lượng, khả năng nhận biết về hình dạng và Toán Hoa Kì) [2], mục đích của dạy trẻ định hướng không gian, khả năng đo làm quen với toán là nuôi dưỡng năng lực lường cơ bản, hiểu về tính quy tắc, thu giải quyết vấn đề thông qua việc suy nghĩ thập tài liệu và thể hiện kết quả. Các kiến về thế giới xung quanh và thể hiện những thức làm quen với biểu tượng toán ban đầu kinh nghiệm của bản thân khi đối mặt sẽ giúp trẻ biết suy nghĩ các phương pháp những vấn đề liên quan đến toán học. * NCS tại Trường Đại học Dong-Eui, Busan, Hàn Quốc; Email: han929@gmail.com 149
2. Tư liệu tham khảo Số 3(68) năm 2015 ___ Bảng 1. Mục đích dạy trẻ làm quen với toán Phân loại Mục đích Hình thành các kiến thức: - Số lượng - Quy tắc Về mặt nội dung - Hình dạng và không gian - Đo lường - Phân tích tài liệu - Để giải quyết vấn đề liên quan đến toán - Giao tiếp nội dung liên quan đến toán Về mặt quá trình - Suy luận và chứng minh bằng toán học - Tích hợp khái niệm toán học với các lĩnh vực khác - Thể hiện quá trình hoạt động làm quen với toán - Nhận thức giá trị, hiệu quả của toán học - Tự tin về năng lực toán học của bản thân Về mặt khái niệm - Có sự kiên trì và nhiệt huyết về toán học - Phối hợp với những người khác để tìm cách giải quyết tình huống nảy sinh trong hoạt động làm quen với toán Nguồn: [4] Quan điểm chủ nghĩa hình thành 2. Tổ chức các hoạt động dạy trẻ của Vygotsky đóng vai trò nền tảng cho làm quen với toán nhằm mục đích phát sự ra đời của cách tiếp cận dạy trẻ làm triển năng lực giải quyết vấn đề quen với toán theo hướng tích hợp nhằm 2.1. Hoạt động củng cố khái niệm số phát triển năng lực giải quyết vấn đề. lượng Ông cho rằng, kiến thức toán học không - Làm danh bạ điện thoại nhà của bạn. được lập trình sẵn mà hình thành khác - Biết số điện thoại của bố mẹ. nhau theo môi trường xã hội. Theo quan - Tìm đồ chơi đúng với số lượng của điểm của chủ nghĩa hình thành, hoạt động viên xí ngầu. dạy trẻ làm quen với toán được bắt đầu từ - Gộp số bằng cách dùng hai thẻ gộp hoạt động có ý nghĩa với trẻ, tức là hoạt lại với nhau để thành số lượng 10. động dạy toán phải được diễn ra trong 2.2. Hoạt động nhận biết hình dạng và sinh hoạt hàng ngày. Khi đó, vùng phát định hướng không gian triển gần được phát triển thông qua quá - Cho trẻ thảy xí ngầu và tìm hình trình trẻ giải quyết vấn đề nhờ hợp tác dạng của ngôi sao, mặt trăng, đám mây với người lớn và bạn bè. trên bảng hình giống với kí hiệu được thể Bài viết giới thiệu khái quát các hiện trên hai hộp xí ngầu. hoạt động dạy trẻ làm quen với toán, môi - Sử dụng giấy màu có hình dạng trường để dạy trẻ làm quen với toán, mô khác nhau để tạo hình con vật, đồ dùng, hình dạy toán theo hướng tích hợp nhằm đồ chơi. mục đích phát triển năng lực giải quyết - Cô cho trẻ xem bức tranh chỉ vẽ có vấn đề cho trẻ mầm non. nửa khuôn mặt để trẻ vẽ nửa khuôn mặt 150
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trần Nguyễn Nguyên Hân ___ còn lại. 3. Mô hình hoạt động dạy trẻ làm - Cho trẻ đặt đồ vật trước gương và quen với toán mang tính tích hợp tự vẽ lại vật đó. nhằm phát triển năng lực giải quyết - Vẽ bản đồ khu phố sau khi cho trẻ vấn đề đi tham quan về. Theo NCTM [2], mô hình tổ chức - Làm sơ đồ lớp học. hoạt động dạy trẻ làm quen với toán - Làm sơ đồ tìm kho báu. nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn 2.3. Hoạt động đo lường đề trải qua 5 bước sau đây: - Đo chiều cao của bạn 3.1. Nêu vấn đề - Đổ nước vào bình bằng các dụng cụ Giáo viên giới thiệu khái quát hoạt khác nhau như li, chén và cho trẻ đếm xem động làm quen với toán cho trẻ hay cho phải đổ bao nhiêu lần thì mới đầy bình. trẻ nêu các vấn đề phong phú liên quan 2.4. Hoạt động hiểu tính quy tắc đến hoạt động làm quen với toán. Ở bước - Cho trẻ quan sát cách bố trí theo này, giáo viên không tiến hành trong giờ quy tắc của màu sắc, hình dạng, hoa văn học mà tổ chức mọi lúc mọi nơi nhằm tạo trên áo, chén dĩa, công trình xây dựng, điều kiện cho trẻ liên tưởng tới nhiều tình giấy gói quà, giấy dán tường huống, nhiều vấn đề xảy ra trong cuộc - Cho trẻ nhận biết tính quy tắc của sống. hoạt động theo thời gian bằng cách sử 3.2. Tìm hiểu cách giải quyết dụng bảng hoạt động hàng ngày để trò Giáo viên và trẻ cùng tìm hiểu các chuyện với trẻ, giúp trẻ biết thời gian của cách giải quyết vấn đề mà trẻ hay cô đưa các hoạt động, biết cuối tuần là ngày nghỉ ra; khuyến khích trẻ tự nghĩ ra nhiều cách và thứ hai là ngày đi học lại. giải quyết vấn đề và trình bày suy nghĩ - Thông qua vận động cơ thể, cô của mình cho người khác, cho trẻ so sánh hướng trẻ nắm quy tắc lặp lại như: một ưu điểm và hạn chế của các cách giải lần vỗ tay, hai lần dậm chân; hát và làm quyết để tìm ra cách phù hợp nhất. động tác ngón tay nhúc nhích, chơi trò 3.3. Thực hiện chơi bò nhúng giấm Giáo viên cho trẻ trực tiếp tiến hành - Viết số, kí hiệu hay vẽ hình theo cách giải quyết đã được lựa chọn sau khi quy tắc, theo trình tự. cùng trẻ thống nhất ý kiến. Tùy theo đặc 2.5. Thu thập tài liệu và thể hiện kết trưng của hoạt động mà giáo viên tổ chức quả cho trẻ hoạt động cả lớp, theo nhóm hay - Tìm hiểu món ăn mà gia đình mình cá nhân. thích nhất và làm biểu đồ bằng hình ảnh 3.4. Trình bày kết quả rồi dán lên tường. Giáo viên cho các nhóm tập hợp kết - Làm biểu đồ hình ảnh món ăn có quả và trình bày kết quả trước lớp. Nếu ở lợi cho sức khỏe và món ăn gây hại cho bước này, trẻ phát hiện tình huống có vấn sức khỏe. đề mới, giáo viên sẽ tiến hành lại hoạt - Làm biểu đồ kí hiệu môn thể thao động bắt đầu từ bước thứ 2 (tìm hiểu mà mình thích nhất. cách giải quyết). 151
4. Tư liệu tham khảo Số 3(68) năm 2015 ___ 4. Tổ chức môi trường dạy trẻ làm phong phú để duy trì và liên tục tác động quen với toán nhằm phát triển năng đến hứng thú chơi của trẻ. Ngoài ra, giáo lực giải quyết vấn đề viên nên bố trí và sắp đặt kệ tủ sao cho Theo Copley [1], môi trường lớp trẻ dễ dàng tìm thấy tài liệu chơi. học thuận lợi cho việc học toán của trẻ có - Giáo viên nên tạo không gian riêng nghĩa là môi trường mà tài liệu cần thiết biệt cho góc toán bằng cách bố trí kệ, tủ cho việc tìm hiểu các khái niệm về toán trong góc tạo thành hình chữ L hay chữ U được trang bị đầy đủ, phong phú. Môi (Park Yang Dok, 2000). Ngoài ra, giáo trường cho trẻ học toán được chia làm viên có thể bố trí không gian chơi một cách góc toán và tài liệu hoạt động toán. linh hoạt tùy vào hoạt động của trẻ, giáo 4.1. Góc toán viên có thể mở rộng hay giảm bớt không Góc toán là không gian được sắp gian chơi khi cần thiết. xếp để trẻ tìm hiểu khái niệm và các mối Để thúc đẩy suy nghĩ toán học và quan hệ toán học, để trẻ tư duy, thảo luận, năng lực giải quyết vấn đề của trẻ, ngoài ứng dụng các cách giải quyết vấn đề bằng việc xây dựng môi trường cơ sở vật chất, kiến thức toán học của mình. Thông qua môi trường tâm lí cũng đóng vai trò quan kinh nghiệm sử dụng tài liệu toán, trẻ trọng. Giáo viên khi tương tác với trẻ được phát triển kiến thức về toán, có mối trong hoạt động, cần lưu ý những nội quan tâm đến toán và ứng dụng kiến thức dung sau: về toán trong sinhh hoạt hàng ngày. - Giáo viên cần phải cho thời gian Giáo viên cần phải tuân thủ các vừa đủ để trẻ tự suy nghĩ và cố gắng giải nguyên tắc bố trí góc toán sau đây: quyết vấn đề. - Góc toán phải xa với góc động. Góc - Giáo viên phải chấp nhận sai sót toán lí tưởng nhất phải được bố trí ở khu của trẻ, khuyến khích trẻ tìm ra phương vực yên tĩnh để trẻ có thể tập trung suy pháp mới, thực hiện các phương pháp nghĩ và tìm hiểu. giải quyết vấn đề phong phú. - Góc toán phải đảm bảo không gian - Giáo viên cần khuyến khích trẻ tích đủ cho trẻ hoạt động. Giáo viên cần bố trí cực giao tiếp và trình bày suy nghĩ của bàn, ghế cho cá nhân trẻ hoạt động, ngoài mình cho mọi người cùng chia sẻ. ra, cần có không gian được trải thảm để - Giáo viên không nên đưa ngay đáp trẻ có thể để tài liệu chơi ở sàn nhà và án cho trẻ, thay vào đó, chỉ nên đưa ra gợi chơi theo nhóm. Nếu như diện tích lớp ý (hint) và tác động để trẻ tích cực suy nghĩ hẹp, giáo viên có thể kết hợp góc toán với nhằm tìm ra cách giải quyết vấn đề. góc khác như góc chơi thao tác hay góc - Trẻ được sử dụng kiến thức và kĩ khoa học vì tài liệu chơi của các góc này năng của mình một cách tự do cho dù là có mối liên quan với nhau. kiến thức được hình thành trên lớp hay - Giáo viên phải trang bị tài liệu chơi trong gia đình. Giáo viên cần chấp nhận phong phú, đảm bảo sắp xếp và bảo quản cho trẻ sử dụng từ do trẻ nghĩ ra. Tóm lại, tài liệu chơi một cách hợp lí. Giáo viên giáo viên cần tạo bầu không khí gần gũi, cần thay đổi luân phiên tài liệu chơi thân thiện, thoải mái để trẻ được nói theo 152
5. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trần Nguyễn Nguyên Hân ___ suy nghĩ của mình mà không sợ bị nói sai. - Giáo viên không nên sử dụng đồ 4.2. Tài liệu cho hoạt động làm quen dùng, đồ chơi chỉ có một cách chơi, chỉ với toán cho ra một đáp án, thay vào đó, nên sử Tài liệu cho hoạt động làm quen với dụng đồ dùng, đồ chơi đa mục đích có thể toán được chia làm 3 loại cơ bản: Dụng biến hóa thành nhiều hình dạng khác nhau. cụ do giáo viên chế tác, vật thật trong Giáo viên cũng nên sắp xếp đồ dùng, đồ môi trường sinh hoạt hàng ngày, dụng cụ chơi mở có thể kết nối với các góc khác để mua sẵn. khuyến khích trẻ suy nghĩ tích cực. Khi lựa chọn tài liệu cho hoạt động - Đồ dùng, đồ chơi nên chắc chắn, toán cần lưu ý những điểm sau: bền, phương pháp sử dụng đơn giản để - Tài liệu không chỉ bao gồm khái trẻ dễ dàng sờ, cầm nắm, dịch chuyển. niệm liên quan đến toán mà phải gây hứng Ví dụ cho tài liệu hoạt động làm thú ở trẻ. Giáo viên có thể sử dụng vật quen với toán: dụng trong sinh hoạt hàng ngày làm tài liệu  Tài liệu học khái niệm số (xem học toán, như: quần áo, vớ, lọ sơn móng hình 1) tay nhiều màu sắc, que kem, nắp chai lọ Hình 1. Tài liệu học khái niệm số  Tài liệu học hình dạng và định hướng không gian (xem hình 2) Hình 2. Tài liệu học hình dạng và định hướng không gian 153
6. Tư liệu tham khảo Số 3(68) năm 2015 ___  Tài liệu đo lường (xem hình 3) Hình 3. Tài liệu đo lường  Tài liệu học quy tắc (xem hình 4) Hình 4. Tài liệu học quy tắc  Tài liệu thể hiện kết quả (xem hình 5) 5a. Bảng so sánh số lượng động vật sống dưới nước 5b. Bảng cột môn thể thao mà tôi yêu thích Hình 5. Tài liệu thể hiện kết quả Nguồn: Trường Mầm non Samsung (Busan, Hàn Quốc) và Trường Mầm non Vạn An (Quận 10, TPHCM) 154
7. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Trần Nguyễn Nguyên Hân ___ 5. Thực tế tổ chức hoạt động theo giáo viên cho trẻ cùng trao đổi ý kiến mô hình dạy trẻ làm quen với toán xem sự chuẩn bị đã phù hợp hay chưa. theo hướng tích hợp nhằm phát triển - Thống nhất ý kiến: Sau khi tổng năng lực giải quyết vấn đề cho trẻ hợp ý kiến của trẻ, giáo viên cung cấp mầm non kinh nghiệm cần thiết để chơi trò chơi, Na Kuy Ok, Kim Kyung Hye [4] đã cùng với trẻ tìm hiểu xem sẽ làm cửa trình bày ví dụ quá trình học toán của trẻ hàng nào, đồ dùng phù hợp với cửa hàng trong trò chơi sắm vai “Đi chợ” (chủ đề: đó, phân loại đồ dùng, tập trung những “Khu phố em”) như sau: đồ dùng cần thiết cho cửa hàng. Sau khi cho trẻ tham quan ngôi chợ, - Phân vai: Giáo viên cho trẻ trò trở về trường mầm non, giáo viên cho trẻ chuyện về các nghề nghiệp phong phú tiến hành tổ chức hoạt động làm quen với liên quan đến hoạt động chơi: người bán, toán theo hướng tích hợp như sau: người mua, chủ cửa hàng, nhân viên thu (1) Đề xuất hoạt động: Thông qua ngân; sau đó, cho trẻ tự chọn vai chơi. chủ đề “Khu phố em”, giáo viên tổ chức - Nêu vấn đề: Giáo viên cùng trẻ trò cho trẻ đi tham quan khu chợ. Dựa vào chuyện về hàng hóa cần thiết trong cửa hứng thú của trẻ sau khi đi chợ và để hàng, tiền, những vật dụng như giỏ hàng, khắc sâu kiến thức về các chủng loại hàng tủ, kệ hóa và cửa hàng cho trẻ, tạo điều kiện cho - Tìm hiểu phương pháp: Giáo viên trẻ trải nghiệm với hoạt động mua bán, cho trẻ tìm hiểu phương pháp bố trí, sắp giáo viên hay trẻ sau khi đi chợ về có thể đặt hàng hóa trong cửa hàng, vẽ tranh, đề xướng trò chơi sắm vai “Đi chợ”. làm đồ dùng cần thiết cho vai chơi, lựa (2) Trò chuyện: Giáo viên tiến chọn và sử dụng đồ dùng, đồ chơi của lớp hành trò chuyện với trẻ về những đồ phục vụ cho hoạt động chơi. dùng cần thiết cho trò chơi, phương pháp, - Tiến hành: Trẻ chuẩn bị, sắp xếp đồ quy tắc chơi. Thông qua đó, giáo viên và dùng cần thiết cho hoạt động chơi. trẻ đưa ra vấn đề cần giải quyết, như: để - Trình bày kết quả: Trẻ tự giới thiệu chơi trò chơi “Đi chợ” thì cần những cách bài trí, sắp xếp cho hoạt động chơi, người gì? Làm cách nào để mua hàng? cùng trò chuyện xem cách bố trí đó có Để tìm ra cách giải quyết vấn đề, giáo phù hợp hay chưa. viên cần tiến hành hoạt động giao tiếp (3) Tìm hiểu cách giải quyết vấn với trẻ. Cụ thể là: đề: Trẻ đóng vai là người mua hàng sẽ - Trao đổi suy nghĩ: Giáo viên đặt lập danh mục hàng hóa mà mình sẽ mua. câu hỏi để trẻ cùng suy nghĩ để quyết Trẻ đóng vai là người bán hàng sẽ quyết định nên có cửa hàng nào trong trò chơi, định giá cả của từng món hàng. người nào sẽ đóng vai người bán và - Nêu vấn đề: Trẻ mua hàng nói người mua, cách làm tiền, giá cả các món chuyện về nội dung trẻ muốn mua cái gì? hàng, sau đó, trẻ và cô cùng chuẩn bị cho Giá của món hàng đó mắc hay rẻ? trò chơi. Sau khi hoàn tất khâu chuẩn bị, - Tìm hiểu cách giải quyết: Trẻ tìm 155
8. Tư liệu tham khảo Số 3(68) năm 2015 ___ hiểu phương pháp phải làm cách nào để bán được bao nhiêu món hàng, sau đó so mua món hàng mà mình muốn mua. sánh với món hàng của trẻ đóng vai là - Tiến hành: Trẻ tự làm danh mục người mua. Khi đó, trẻ có cơ hội trò hàng hóa. chuyện và chia sẻ với nhau những vấn đề - Trình bày kết quả: Trẻ giới thiệu xảy ra trong quá trình chơi và tiếp tục danh mục hàng hóa mà trẻ tự làm cho các đưa ra vấn đề trong lúc chơi để giải quyết. bạn khác. 6. Kết luận - Nêu vấn đề: Nếu trẻ gặp phải tình Việc hình thành những kiến thức huống nằm ngoài kế hoạch, như: trẻ ban đầu về toán học cho trẻ mầm non rất không đủ tiền hay món hàng trẻ dự định quan trọng, nhưng giáo viên không nên mua không có trong cửa hàng, giáo viên hình thành kiến thức cho trẻ một cách rời cho trẻ tiến hành lại hoạt động bằng cách rạc, khuôn khổ, cứng nhắc. Thông qua quay lại bước thứ 2 là bước tìm hiểu cách các hoạt động dạy toán được diễn ra tự giải quyết. do trong các tình huống sinh hoạt hàng (4) Tiến hành (chơi sắm vai): Trẻ ngày, hứng thú học toán, năng lực giải tiến hành chơi. Trẻ đóng vai người bán sẽ quyết tình huống có vấn đề của trẻ sẽ trưng bày hàng hóa và dán giá tiền của được phát triển tích cực. Để làm được hàng hóa. Trẻ đóng vai người mua mặc điều này, vai trò của giáo viên trong việc cả món hàng với người bán, mua món tổ chức hoạt động dạy toán đặc biệt quan hàng có trong danh mục và trả tiền món trọng. Giáo viên cần phải có kiến thức về hàng. toán, hiểu rõ trình độ phát triển nhận thức, (5) Trình bày kết quả: Từng trẻ sẽ nhu cầu của trẻ, chương trình giáo dục nói kết quả của trò chơi sắm vai. Trẻ sẽ mầm non, đặc biệt là khả năng sáng tạo so sánh kế hoạch mua sắm của mình với và xử lí tình huống tốt. Để làm tốt điều đồ dùng mà mình mua được. Trẻ đóng này, thiết nghĩ, công tác bồi dưỡng vai người bán sẽ kiểm tra xem mình đã chuyên môn cho giáo viên là rất cần thiết. TÀI LIỆU THAM KHẢO TIẾNG ANH 1. Copley, J. V. (2000), The young children and mathematics, Washingtion, DC: NAEYC. 2. NCTM (2000), Principles and standards for school mathematics, Reston, VA: The National Council of Teachers of Mathematics, Inc. 3. Payne, J. N. (1990), “New directions in mathematics education”, In J. N. Payne (Ed.), Mathematics for the young child. Reston, VA: NCTM. TIẾNG HÀN 4. Na Kuy Ok, Kim Kyung Hye (2009), Giáo dục toán cho trẻ mầm non, Nxb Hak Ji Sa. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 10-12-2014; ngày phản biện đánh giá: 20-3-2015; ngày chấp nhận đăng: 23-3-2015) 156