Xây dựng mô hình tạo lập, phát triển hệ thông sản phẩm dịch vụ thông tin-Thư viện tại các trường Đại học giai đoạn hiện nay

Nội dung text: Xây dựng mô hình tạo lập, phát triển hệ thông sản phẩm dịch vụ thông tin-Thư viện tại các trường Đại học giai đoạn hiện nay

1. Nghiïn cûáu - Trao àöíi XÊY DÛÅNG MÖ HÒNH TAÅO LÊÅP, PHAÁT TRIÏÍN HÏÅ THÖËNG SAÃN PHÊÍM VAÂ DÕCH VUÅ THÖNG TIN-THÛ VIÏÅN TAÅI CAÁC TRÛÚÂNG ÀAÅI HOÅC GIAI ÀOAÅN HIÏÅN NAY ThS Vuä Duy Hiïåp Trung têm TT-TV, Trûúâng Àaåi hoåc Vinh Toám tùæt: Nghiïn cûáu xêy dûång mö hònh, nhùçm taåo lêåp möåt hïå thöëng saãn phêím vaâ dõch vuå thöng tin- thû viïån (SP&DV TTTV) coá chêët lûúång cao, thên thiïån vúái ngûúâi duâng tin (NDT), phaát triïín theo xu hûúáng chuêín hoáa, hiïån àaåi hoáa àïí coá thïí chuã àöång höåi nhêåp, liïn thöng vúái caác hïå thöëng SP&DV TTTV trong nûúác vaâ quöëc tïë. Àêy laâ yïu cêìu khaách quan, cêëp thiïët àöëi vúái caác thû viïån àaåi hoåc, trong böëi caãnh àöíi múái cùn baãn vaâ toaân diïån giaáo duåc àaåi hoåc (GDÀH) Viïåt Nam. Baâi viïët trònh baây nghiïn cûáu àïì xuêët mö hònh taåo lêåp, phaát triïín hïå thöëng SP&DV TTTV taåi caác trûúâng àaåi hoåc Viïåt Nam giai àoaån hiïån nay. Tûâ khoáa: Thû viïån àaåi hoåc; hïå thöëng saãn phêím vaâ dõch vuå; saãn phêím thöng tin-thû viïån; dõch vuå thöng tin-thû viïån. Models for developing library and information products and services in existing universities Abstract: Developing a systematic model to establish an information-library product and service system which is high-quality, user-friendly, standardized and modernized to actively integrate with other local and international systems. It is the objective and imperative demand for academic library, in the context of reforming Vietnamese higher education fundamentally and comprehensively. Keywords: University library; information products; information services; library products; library services. 1. Múã àêìu àiïìu kiïån thuêån lúåi cao nhêët cho NDT. Hoaåt Coá thïí noái, thû viïån àaåi hoåc trïn thïë giúái àöång thû viïån àaåi hoåc cêìn phaãi chuã àöång àang coá nhûäng chuyïín biïën tñch cûåc cuâng vúái cung cêëp thöng tin cho NDT vaâ coá möëi quan sûå àöíi múái cuãa giaáo duåc àaåi hoåc vaâ sûå phaát hïå, sûå phöëi húåp nhõp nhaâng vúái caác khoa àaâo triïín cuãa khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Hiïån nay, taåo nhùçm gùæn kïët chùåt cheä vaâ phuåc vuå àùæc lûåc caác thû viïån àaåi hoåc àïìu hûúáng àïën hoaåt àöång caác hoaåt àöång àaâo taåo vaâ nghiïn cûáu khoa theo mö hònh mötå cú quan cung cêpë dõch vuå hoåc trong trûúâng àaåi hoåc [1, 2, 14]. thöng tin. Cacá hoatå àöngå triïní khai taiå àêy àûúcå Baân vïì vai troâ cuãa caác dõch vuå TT-TV àöëi àõnh hûúngá theo dõch vu å (service-driven), vúái sûå phaát triïín cuãa möîi thû viïån, Giaáo sû lêëy viïåc àaáp ûáng nhu cêìu vaâ súã thñch cuãa P. Kaufman nhêën maånh: “Sûå khaác biïåt giûäa NDT laâ muåc tiïu phaát triïín cuãa mònh- àõnh caác thû viïån trong thïë kyã 21 àûúåc xaác àõnh hûúáng NDT (user-driven). Nïëu nhû àöíi múái khöng chó àún thuêìn búãi giaá trõ nöåi dung cuãa trong phûúng phaáp daåy - hoåc theo hûúáng tñch böå sûu têåp, maâ coân búãi quy mö vaâ chêët lûúång cûåc, lêëy ngûúâi hoåc laâm trung têm, thò àöíi múái caác dõch vuå maâ thû viïån àoá àûa ra” [8, tr. 12]. trong hoaåt àöång thû viïån chñnh laâ lêëy NDT J. Dorner vaâ caác àöìng taác giaã trong möåt laâm trung têm, vúái phûúng chêm phuåc vuå taåo nghiïn cûáu vïì caác mö hònh dõch vuå thû viïån àaä THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 21
2. Nghiïn cûáu - Trao àöíi xaác àõnh: “Cêìn phaãi coá caác mö hònh dõch vuå SP&DV TTTV trong nûúác vaâ quöëc tïë laâ yïu múái àïí àaáp ûáng nhu cêìu cuãa ngûúâi sûã duång cêìu khaách quan, cêëp thiïët àöëi vúái caác thû thû viïån aão vaâ phaát huy àûúåc caác tiïån ñch cuãa viïån àaåi hoåc, trong böëi caãnh àöíi múái cùn cöng nghïå múái” [5, tr. 12]. baãn vaâ toaân diïån giaáo duåc àaåi hoåc (GDÀH) Xeát tûâ goác àöå NDT, coá thïí hiïíu caác àõnh Viïåt Nam. hûúáng trïn laâ tûúng àöìng, ñt nhêët laâ vïì muåc 2. Àïì xuêët mö hònh taåo lêåp hïå thöëng saãn àñch maâ noá hûúáng túái. Möåt haån chïë cuãa hêìu phêím vaâ dõch vuå thöng tin-thû viïån taåi thû hïët caác thû viïån àaåi hoåc Viïåt Nam hiïån nay laâ tñnh thuå àöång trong viïåc àaáp ûáng nhu cêìu viïån àaåi hoåc giai àoaån hiïån nay tin, chñnh vò thïë, xêy dûång mö hònh hïå thöëng 2.1. Caác mö hònh hïå thöëng saãn phêím vaâ SP&DV TTTV àïí chuã àöång taåo lêåp vaâ cung dõch vuå thöng tin-thû viïån cùn cûá theo vai cêëp dõch vuå thöng tin cho NDT àûúåc xem laâ troâ, võ trñ cuãa thû viïån àaåi hoåc muåc tiïu chñnh. Theo S.Walter, caác thû viïån Hiïån töìn taåi nhiïìu mö hònh hïå thöëng àaåi hoåc cêìn phaãi àõnh hûúáng dõch vuå laâ vò SP&DV TTTV. Vñ duå, khi triïín khai dõch caác nguyïn nhên chñnh: Nhêån thûác ngaây caâng cao cuãa NDT vïì võ trñ cuãa thû viïån vuå phöí biïën thöng tin choån loåc (Selective trong caác töí chûác nghiïn cûáu, àaâo taåo; NDT Dissemination of Information-SDI), ngûúâi ta coá xu hûúáng xaác àõnh giaá trõ cao cuãa thû cuäng xêy dûång möåt mö hònh cuå thïí, àïí qua viïån àöëi vúái viïåc trúå giuáp hoå truy cêåp vaâ àoá thêëy àûúåc caác nöåi dung, caách thûác chñnh khai thaác caác nguöìn tin khoa hoåc; Sûå saáng khi triïín khai dõch vuå naây cung cêëp caác saãn taåo dûåa trïn nïìn taãng vaâ möi trûúâng hûúáng phêím àïën ngûúâi duâng, Hún nûäa, ngay taåi àïën caác dõch vuå coá thïí chia seã àûúåc vúái dõch vuå SDI, ngûúâi ta cuäng àaä xêy dûång möåt nhau; Phaát triïín caác dõch vuå thû viïån àïí àaáp mö hònh riïng àïí triïín khai dõch vuå phöí biïën ûáng sûå gùæn kïët chùåt cheä giûäa hoaåt àöång thöng tin choån loåc tûå àöång hoáa - Automated TTTV vúái hoaåt àöång àaâo taåo, nghiïn cûáu taåi caác trûúâng àaåi hoåc [14]. Caác hoaåt àöång cuãa SDI, Búãi vêåy, viïåc nghiïn cûáu, phên nhoám thû viïån àõnh hûúáng theo ngûúâi duâng àaä trúã caác mö hònh hïå thöëng SP&DV TTTV cuäng thaânh xu hûúáng phöí biïën hiïån nay, chñnh vò coá thïí àûúåc tiïëp cêån tûâ nhiïìu goác àöå khaác vêåy, àaä vaâ àang khöng ngûâng phaát triïín caác nhau. Trong baâi viïët naây, chuáng töi chó àûa loaåi hònh SP&DV TTTV maâ bao haâm trong ra xem xeát àöëi vúái ba nhoám chñnh, bao göìm: àoá laâ sûå liïn kïët, phöëi húåp cuãa nhiïìu hònh mö hònh taåo lêåp, mö hònh cung cêëp vaâ mö thûác khaác nhau, sûå chuyïín àöíi vaâ phaát triïín hònh chia seã caác SP&DV TTTV. Viïåc nghiïn trïn möi trûúâng maång. Àûáng trûúác caác yïu cûáu, khaão saát caác mö hònh trïn àûúåc triïín cêìu àoá, viïåc nghiïn cûáu xêy dûång mö hònh khai theo ba khña caånh àûúåc àïì ra, àoá laâ: hïå thöëng, àïì xuêët cú chïë, chñnh saách cuâng Muåc tiïu, Caác thaânh töë vaâ Cú chïë vêån haânh caác giaãi phaáp triïín khai nhùçm taåo lêåp àûúåc möåt hïå thöëng SP&DV TTTV coá chêët lûúång cuãa caác mö hònh tûúng ûáng nïu trïn. Àïí cao, thên thiïån vúái NDT, phaát triïín theo xu thuêån tiïån cho viïåc àöëi chiïëu, so saánh, chuáng hûúáng chuêín hoáa, hiïån àaåi hoáa àïí coá thïí chuã töi xin trònh baây nhûäng nöåi dung cú baãn trïn àöång höåi nhêåp, liïn thöng vúái caác hïå thöëng theo baãng dûúái àêy: 22 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015
3. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Baãng 1. Yïu cêìu àùåt ra àöëi vúái caác mö hònh hïå thöëng SP&DV TTTV Yïu cêìu Mö hònh taåo lêåp Mö hònh cung cêëp Mö hònh chia seã àùåt ra MUÅC Phaát triïín nguöìn tin vaâ hïå Cung cêëp túái NDT nguöìn Nêng cao hiïåu quaã taåo TIÏU thöëng SP&DV àùåc thuâ cuãa tin, hïå thöëng SP&DV möåt lêåp, khai thaác nguöìn tin, TV theo möåt chiïën lûúåc lêu caách kõp thúâi, àêìy àuã, thuêån caác SP&DV TTTV taåi caác daâi, baão àaãm tñnh muåc tiïu tiïån; àaáp ûáng àûúåc caác nhu thû viïån àaåi hoåc, nêng cao roä raâng, àïí chuáng trúã thaânh cêìu thöng tin phuåc vuå cöng nùng lûåc phuåc vuå cuãa caác böå phêån hûäu cú trong toaân taác quaãn lyá, nghiïn cûáu vaâ thû viïån àaåi hoåc nhùçm àaáp thïí hïå thöëng caác SP&DV àaâo taåo taåi trûúâng àaåi hoåc. ûáng nhu cêìu tin ngaây caâng TTTV trong toaân böå hïå cao vaâ àa daång cuãa NDT. thöëng TTKH&CN quöëc gia CAÁC - Nguöìn tin khoa hoåc nöåi - Nguöìn tin khoa hoåc cuãa - Caác thû viïån àaåi hoåc; THAÂNH sinh cuãa caác trûúâng àaåi quöëc gia dûúái caác daång - Caác thaânh viïn cuãa Hïå TÖË hoåc; khaác nhau; thöëng thöng tin KH&CN - Nguöìn tin khoa hoåc vaâ - Hïå thöëng SP&DV TTTV quöëc gia; caác SP&DV TTTV trong hiïån coá; - Nguöìn tin khoa hoåc cuãa vaâ ngoaâi nûúác phuåc vuå trûåc - Cú súã vêåt chêët kyä thuêåt, quöëc gia dûúái caác daång tiïëp nghiïn cûáu vaâ àaâo taåo bao göìm cú súã haå têìng khaác nhau; taåi trûúâng àaåi hoåc; thöng tin, truå súã thû viïån, - Hïå thöëng SP&DV TTTV - Cú súã vêåt chêët kyä thuêåt, caác trang thiïët bõ kyä thuêåt hiïån coá; àùåc biïåt laâ cú súã haå têìng khaác ; - Cú súã haå têìng thöng tin; thöng tin daânh cho caác thû viïån àaåi hoåc; - Lûåc lûúång tham gia: Caán - Àöåi nguä caán böå thû viïån - Àöåi nguä caán böå thû viïån böå thû viïån, àöåi nguä giaãng chuyïn nghiïåp; chuyïn nghiïåp; viïn, caác chuyïn gia thuöåc - Caác doanh nghiïåp thöng - Caác doanh nghiïåp thöng caác doanh nghiïåp bïn tin -xuêët baãn tin-xuêët baãn. ngoaâi CÚ CHÏË - Chñnh saách cho viïåc taåo - Möi trûúâng phaáp lyá, cú - Möi trûúâng phaáp lyá, cú VÊÅN lêåp, quaãn lyá, khai thaác chïë chñnh saách liïn quan chïë chñnh saách liïn quan HAÂNH nguöìn tin khoa hoåc nöåi túái caác quaá trònh taåo lêåp, túái caác quaá trònh taåo lêåp, sinh; lûu giûä, quaãn lyá, khai thaác lûu giûä, quaãn lyá, khai thaác - Chñnh saách cuãa nhaâ nûúác thöng tin noái chung; thöng tin noái chung; cho viïåc taåo lêåp, mua, quaãn - Xêy dûång thõ trûúâng - Quy chïë húåp taác, liïn kïët lyá, khai thaác nguöìn tin thöng tin bao göìm hai nöåi vaâ chia seã caác SP&DV khoa hoåc cuãa quöëc gia; dung chñnh: Xaác àõnh vaâ TTTV giûäa caác thaânh viïn; - Caác hoaåt àöång mua, trao phaát triïín lêu daâi caác nguöìn - Thöng lïå àöëi vúái caác quaá àöíi, giao nöåp, biïëu tùång; tin vaâ hïå thöëng SP&DV trònh cung cêëp, trao àöíi, - Húåp taác quöëc tïë , khai TTTV cú baãn cuãa thû viïån chia seã thöng tin. thaác, thu huát caác nguöìn lûåc àaåi hoåc; tûâ bïn ngoaâi (outsourcing). - Xaác àõnh vaâ phaát triïín caác nguöìn tin vaâ caác loaåi hònh SP&DV TTTV coá giaá trõ gia tùng. THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 23
4. Nghiïn cûáu - Trao àöíi 2.2. Mö hònh taoå lêpå hï å thöngë sanã phêmí vaâ àûúåc taåo lêåp tûâ bïn ngoaâi möåt caách coá hiïåu dõch vu å thöng tin-thû viïnå taiå thû viïnå àaiå hocå quaã vaâ húåp lyá nhêët trong trûúâng àaåi hoåc. Coá möåt nhêån xeát cêìn chuá yá laâ, taåi möîi Nhû vêåy, úã àêy, khi xeát túái caác quan hïå thû viïån cuå thïí, trong toaân böå hïå thöëng khaác nhau, àöëi vúái NDT trûåc tiïëp trong SP&DV cuäng nhû nguöìn tin göëc maâ thû trûúâng àaåi hoåc, thû viïån àoáng vai troâ laâ viïån cung cêëp cho NDT, thò phêìn àûúåc thû ngûúâi cung cêëp SP&DV, trong khi àoá, nïëu viïån taåo lêåp hay nguöìn taâi liïåu maâ thû viïån àöëi vúái nhûäng nhaâ cung cêëp nöåi dung thöng trûåc tiïëp quaãn lyá chiïëm möåt söë lûúång khöng tin khoa hoåc vaâ caác SP&DV TTTV chuyïn lúán, nïëu khöng muöën noái laâ rêët nhoã. Phêìn nghiïåp (chuã yïëu laâ caác doanh nghiïåp thöng lúán caác nguöìn tin vaâ SP&DV TTTV maâ thû tin-xuêët baãn) thò thû viïån laåi àoáng vai troâ laâ viïån cung cêëp àïën NDT àûúåc taåo lêåp tûâ bïn ngûúâi duâng tin, ngûúâi tiïëp nhêån caác ngoaâi: tûâ caác cú quan TT-TV lúán trong SP&DV vaâ nguöìn tin göëc àïí sau àoá töí chûác nûúác, vñ duå: Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc cho NDT trûåc tiïëp cuãa mònh khai thaác. Tûâ gia, tûâ caác doanh nghiïåp thöng tin-xuêët baãn caách tiïëp cêån naây coá thïí thêëy töìn taåi hai hïå lúán trïn thïë giúái. Chñnh vò thïë, trong quaá thöëng SP&DV TTTV tûúng ûáng: hïå thöëng trònh hoaåt àöång, àïí àaáp ûáng nhu cêìu cuãa SP&DV daânh cho NDT trûåc tiïëp vaâ hïå NDT, caác thû viïån cêìn quan têm khöng chó túái viïåc taåo lêåp caác SP&DV hay xêy dûång thöëng SP&DV daânh cho thû viïån vúái tû caách caác böå sûu têåp (nguöìn tin göëc) phuâ húåp àïí laâ ngûúâi tiïëp nhêån àïí trung chuyïín [22]. àûa ra phuåc vuå1, maâ coân phaãi àùåc biïåt quan Cuäng chñnh tûâ àêy coá thïí nhêån ra doâng luên têm túái viïåc coá àûúåc caác SP&DV naâo, cuäng chuyïín caác SP&DV TTTV vaâ nguöìn tin nhû coá thïí khai thaác àûúåc nguöìn tin göëc khoa hoåc noái chung tûâ nhûäng núi chuáng naâo tûâ bïn ngoaâi [1, 3, 10, 15] . Luác naây, àûúåc taåo lêåp hay àûúåc quaãn lyá, thöng qua thû viïån àoáng vai troâ nhû ngûúâi trung thû viïån àaåi hoåc àïí mang àïën cho NDT trûåc chuyïín, ngûúâi taåo àiïìu kiïån cho viïåc khai tiïëp. Doâng luên chuyïín àoá àûúåc phaãn aánh thaác, sûã duång caác SP&DV vaâ nguöìn tin göëc qua Hònh 1. Hònh 1. Doâng luên chuyïín nguöìn tin, caác saãn phêím vaâ dõch vuå taåi thû viïån àaåi hoåc 1 Ngay taåi àêy, àang thõnh haânh viïåc thay thïë quan àiïím böí sung caâng nhiïìu caâng töët àöëi vúái böå sûu têåp (taâi liïåu daång in) cuãa thû viïån bùçng quan àiïím chuá troång àïën khaã nùng truy cêåp túái caác nguöìn tin daång söë [Curttis]. 24 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015
5. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Trong hònh trïn, SP&DV TTTV bïn trònh taåo lêåp àïí cung cêëp caác SP&DV TTTV ngoaâi àûúåc hiïíu bao göìm: caác doanh nghiïåp nhùçm phuåc vuå cöng taác nghiïn cûáu, àaâo taåo thöng tin-xuêët baãn vaâ caác thû viïån/cú quan vaâ phaát triïín thû viïån bao göìm nhiïìu hoaåt thöng tin khaác maâ thû viïån chuã thïí úã àêy coá àöång khaác nhau: tûâ viïåc xaác àõnh, lûåa choån möëi quan hïå húåp taác, chia seã nguöìn lûåc. nguöìn tin vaâ loaåi hònh SP&DV tûâ bïn ngoaâi Muäi tïn trao àöíi giûäa thû viïån chuã maâ thû viïån cêìn phaãi coá àïí cung cêëp cho thïí vaâ bïn ngoaâi phaãn aánh: viïåc böí sung caác NDT trûåc tiïëp cuãa mònh, sau àoá laâ viïåc nguöìn tin vaâ SP&DV TTTV vúái caác doanh quyïët àõnh taåo lêåp caác nguöìn tin naâo (vïì baãn nghiïåp thöng tin-xuêët baãn; quan hïå chia seã chêët chñnh laâ viïåc cöng böë khoa hoåc àûúåc nguöìn lûåc, trao àöíi caác loaåi SP&DV TTTV, thûåc hiïån búãi dõch vuå xuêët baãn thû viïån), caác nguöìn tin giûäa thû viïån vúái caác thû SP&DV TTTV naâo, àïí röìi tiïëp theo laâ tñch viïån/cú quan thöng tin khaác; vaâ viïåc tñch húåp nguöìn tin tûâ bïn ngoaâi vúái nguöìn tin húåp caác SP&DV TTTV do thû viïån taåo lêåp àùåc thuâ cuãa mònh (chuã yïëu laâ nguöìn tin khoa cuäng nhû tñch húåp nguöìn tin khoa hoåc coá taåi hoåc nöåi sinh) àïí cung cêëp cho NDT theo thû viïån (vñ duå caác luêån aán tiïën syä àûúåc thûåc caách thûác phuâ húåp nhêët coá thïí. Tûâ thûåc tiïîn hiïån taåi trûúâng àaåi hoåc) vaâo hïå thöëng caác trïn, coá thïí thêëy, vêën àïì úã àêy chñnh laâ SP&DV TTTV vaâ nguöìn tin hiïån coá trïn caác nguöìn tin hiïån coá cuâng caác SP&DV TTTV phaåm vi. àûúåc taåo ra taåi thû viïån coá khaã nùng tñch húåp Thöng thûúâng, caác doanh nghiïåp thöng àûúåc vúái bïn ngoaâi hay khöng, àïí sao cho, tin-xuêët baãn thöng qua caác thû viïån (nhêët laâ àöëi vúái NDT trûåc tiïëp, khöng töìn taåi bêët kyâ caác thû viïån àaåi hoåc, thû viïån cuãa caác töí sûå caát cûá, sûå cö lêåp naâo trong moåi quaá trònh chûác nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ phaát triïín cöng khai thaác sûã duång thöng tin vaâ caác SP&DV nghïå) àïí nùæm roä nhu cêìu cuãa NDT trûåc tiïëp. TTTV [4, 6, 7, 15] . Àïí taåo tiïìn àïì cho sûå Qua àoá, caác doanh nghiïåp naây thiïët kïë caác höåi nhêåp, tñch húåp nguöìn lûåc thöng tin noái loaåi SP&DV TTTV hûúáng àïën nhoám NDT chung cuãa trûúâng àaåi hoåc vúái bïn ngoaâi möåt trûåc tiïëp vaâ cung cêëp cho hoå thöng qua caác caách coá hiïåu quaã thò caác thû viïån cêìn laâm thû viïån. Vò thïë, töìn taåi nhiïìu SP&DV do theo (xêy dûång quy trònh taåo lêåp) àuáng caách caác doanh nghiïåp thöng tin-xuêët baãn cung thûác maâ caác doanh nghiïåp naây àaä taåo lêåp àïí cêëp vûâa daânh cho caác thû viïån, laåi vûâa daânh cho NDT trûåc tiïëp, vñ duå, hïå thöëng CSDL do àûa ra thõ trûúâng. Àïí thûåc hiïån àûúåc àiïìu caác doanh nghiïåp nhû Thomson Reuters, àoá, ngûúâi ta buöåc phaãi quan têm vaâ giaãi Science@Direct, taåo lêåp. ÚÃ àêy, súã dô quyïët caác vêën àïì then chöët nhû: viïåc hònh NDT hêìu nhû khöng trúã thaânh khaách haâng thaânh chñnh saách, möi trûúâng phaáp lyá cho trûåc tiïëp cuãa caác doanh nghiïåp naây chó thuêìn viïåc truyïìn, chia seã, khai thaác thöng tin; tuáy búãi khña caånh taâi chñnh: Viïåc hoå mua viïåc lûåa choån vaâ aáp duång caác giaãi phaáp cöng quyïìn khai thaác qua thû viïån (phûúng thûác nghïå, caác tiïu chuêín nhiïìu ngûúâi duâng tin cuâng mua qua thû Trïn cú súã àoá, mö hònh taåo lêåp nguöìn tin, viïån) seä tiïët kiïåm hún rêët nhiïìu so vúái viïåc phaát triïín hïå thöëng SP&DV TTTV taåi thû hoå trûåc tiïëp mua tûâ nhaâ cung cêëp göëc. viïån àaåi hoåc cêìn àûúåc xêy dûång vaâ triïín Xeát taåi möåt thû viïån àaåi hoåc cuå thïí, quaá khai vúái möåt söë quy trònh cú baãn sau: THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 25
6. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Hònh 2. Mö hònh taåo lêåp nguöìn tin, phaát triïín hïå thöëng SP&DV TTTV taåi thû viïån àaåi hoåc 26 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015
7. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Mö hònh trïn cho thêëy, viïåc taåo lêåp nguöìn cuaã trûúngâ àaiå hocå thò module nayâ giaiã quyïtë tin, phaát triïín hïå thöëng SP&DV TTTV, röìi cacá vênë àï:ì Taoå lêpå va â phatá triïní CSDL toanâ vùn sau àoá tñch húåp vúái nhûäng yïëu töë àûúåc tiïëp cacá luênå an,á luênå vùn, khoaá luên;å Taoå lêpå va â phatá nhêån tûâ bïn ngoaâi laâ caã möåt quaá trònh, göìm triïní CSDL toanâ vùn baoá caoá kïtë qua ã nghiïn nhiïìu cöng àoaån, coá liïn quan mêåt thiïët vaâ cûu;á Phatá triïní cacá tapå chñ khoa hoc,å cacá kyã aãnh hûúãng tûúng höî lêîn nhau. Vïì caách trònh yïu ë Viïcå têpå trung phatá triïní banã thên nguönì baây, coá thïí thêëy mö hònh taåo lêåp nguöìn tin, tin khoa hocå nöiå sinh va â hï å thöngë SP&DV phaát triïín hïå thöëng SP&DV TTTV taåi thû TTTV àûúcå taoå lêpå taiå chö î mang nhiïuì gia á trõ vaâ viïån àaåi hoåc àûúåc mö taã dûúái hònh thûác caác y á nghôa khacá nhau va â cênì àûúcå xem nhû mötå module, maâ ö bïn traái phaãn aánh àöëi tûúång trong sö ë cacá nhiïmå vu å trongå têm àöië vúiá möiî thû chñnh maâ module taác àöång àïën. viïnå àaiå hoc,å hay röngå hún la â möiî thû viïn/cúå Vúiá Nguönì tin tû â bïn ngoai:â module nayâ giaiã quan thöng tin trûcå thuöcå cacá tö í chûcá nghiïn quyïtë cacá vênë àï:ì Bö í sung, trao àöií hoùcå cacá cûu,á àaoâ taoå [3, 20]. Búiã chñnh bö å phênå nguönì hònh thûcá khacá cho phepá thû viïnå tiïpë nhênå àïí tin va â cacá SP&DV TTTV nayâ mang tñnh àùcå co á thï í cung cêpë cho ngûúiâ dungâ tin cuaã mònh. thu,â co á y á nghôa va â gia á trõ trûcå tiïpë gopá phênì lamâ Àêy chñnh la â mötå nöiå dung cu å thï í cuaã qua á trònh giauâ cacá nguönì thöng tin khoa hocå noiá chung, vò taoå lêpå nguönì tin cuaã thû viïnå àaiå hocå va â taoå nïn thï,ë àa ä taoå ra tiïnì àï ì cungä nhû àõnh hûúngá cho bö å phênå nguönì tin chiïmë sö ë lûúngå lúná nhêtë cuaã viïcå chia se ã nguönì lûcå giûaä thû viïnå vúiá bïn thû viïnå àaiå hocå [1, 8, 15] . ngoaiâ trïn moiå phamå vi va â quy mö co á thï.í Vúiá àöië tûúngå tacá àöngå la â nguönì hocå liïu,å Vúiá àöië tûúngå la â cacá loaiå SP&DV TTTV, module nayâ giaiã quyïtë cacá vênë àï:ì Xêy dûngå module nayâ giaiã quyïtë cacá vênë àï:ì Lûaå chonå vaâ CSDL toanâ vùn àï ì cûúng baiâ giang;ã Xêy dûngå tiïpë nhênå cacá SP&DV TTTV phö í biïn,ë co á giaá CSDL thû mucå àñnh kemâ tïpå toanâ vùn cacá hocå trõ thiïtë thûcå va â phu â húpå vúiá NDT cuaã trûúng,â liïu,å bö å sûu têpå cacá taiâ liïuå hûúngá dên,î kiïmí co á kha ã nùng àapá ûngá nhûngä loaiå nhu cêuì seä tra, baiâ têp å Nguönì hocå liïuå la â sû å pha trönå hoùcå múiá àûúcå hònh thanhâ taiå trûúng;â Taoå lêpå giûaä nguönì tin khoa hocå nöiå sinh cuaã trûúngâ mötå sö ë SP&DV taiå thû viïnå trûúngâ mötå cachá àaiå hocå va â nguönì tin tû â bïn ngoai.â Têpå húpå àïì phu â húpå (vñ du å cacá CSDL co á chûcá nùng kiïmí cûúng baiâ giangã va â giaoá trònh tûúng ûngá 2 cuaã soatá cacá loaiå taiâ liïuå àang àûúcå lûu giû ä taiå thû mötå nganhâ àaoâ tao,å sau ào á la â bö å mön, khoa, viïn)å àï í sau ào á tñch húpå vúiá cacá yïuë tö ë tû â bïn trûúngâ - mötå bö å phênå co á gia á trõ àùcå thu â trong ngoaiâ (bao gömì ca ã chia se ã va â trao àöií vúiá cacá chuã nguönì tin nöiå sinh cuaã trûúngâ àaiå hoc,å phanã thï í khac)á àï í co á thï í cung cêpë àïnë NDT [8, 9, 20]. anhá thûúng hiïu,å uy tñn cuaã trûúngâ àaiå hoc.å Hònh anhã minh hoaå phö í biïnë va â dï î nhênå thêyë Trong àï ì cûúng baiâ giangã co á liïtå kï mötå danh trïn trang web cuaã nhiïuì thû viïnå àaiå hocå laâ mucå hocå liïu,å la â nhûngä taiâ liïuå cacá dangå khacá viïcå taoå cacá liïn kïtë àïnë OPAC cuaã thû viïnå vaâ nhau: chuyïn khao,ã giaoá trònh àa ä co,á baiâ baoá cacá nguönì tin trûcå tuyïnë àûúcå phepá truy cêpå khoa hoc,å luênå an á Nhûngä taiâ liïuå nayâ khöng nhû Proquest Central va â OPAC cuaã cacá thû phu å thuöcå vaoâ co á thuöcå nguönì tin khoa hocå nöiå viïn/cúå quan thöng tin ma â thû viïnå chu ã thïí sinh hay khöng, miïnî la â co á nöiå dung liïn quan thûcå hiïnå kïtë nöië àa ä phanã anhá àiïuì ào á [24, 30]. trûcå tiïpë àïnë baiâ giang,ã ma â sinh viïn buöcå phaiã Vúái àöëi tûúång laâ truy cêåp nguöìn tin, hïå sû ã dungå cacá phên,ì nöiå dung cu å thï í (àûúcå giaoá thöëng SP&DV TTTV, module naây giaãi quyïët viïn chó àõnh) trong qua á trònh hocå [3, 4]. caác vêën àïì: Töí chûác truy cêåp, khai thaác nguöìn Vúiá àöië tûúngå la â nguönì tin khoa hocå nöiå sinh hoåc liïåu, nguöìn tin khoa hoåc nöåi sinh, caác 2 Thöng thûúâng, àïì cûúng baâi giaãng do giaáo viïn biïn soaån, vaâ sûã duång möåt giaáo trònh tûúng ûáng cuäng do giaáo viïn cuãa trûúâng biïn soaån, àûúåc thêím àõnh búãi möåt höåi àöìng khoa hoåc do trûúâng thaânh lêåp. Möåt söë ñt trûúâng húåp, àïì cûúng baâi giaãng àûúåc xêy dûång trïn cú súã möåt giaáo trònh coá sùén úã bïn ngoaâi. THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 27
8. Nghiïn cûáu - Trao àöíi SP&DV TTTV taåi thû viïån; Thiïët lêåp viïåc duång thöng tin tûâ xa (ngûúâi hoåc taåi àõa truy cêåp, khai thaác taåi caác TV bïn ngoaâi caác phûúng, hoåc theo E-learning, cuãa TV/cú quan DV: mûúån, sao chuåp liïn TV; Khai thaác caác TT khaác) [18] dõch vuå phöí biïën thöng tin hiïån taåi, thöng tin Vúiá àöië tûúngå la â nöiå dung chia se,ã liïn kïtë chuyïn àïì, truyïìn tïåp tûâ bïn ngoaâi; Phöëi vúiá cacá cú quan bïn ngoai,â module nayâ giaiã húåp töí chûác caác höåi thaão, têåp huêën, giúái thiïåu quyïtë cacá vênë àï:ì Àï ì xuêtë chñnh sachá quanã lyá nguöìn tin vaâ kyä nùng khai thaác, dõch vuå hûúáng nguönì tin (loaiå co á banã quyïn,ì loaiå miïnî phñ ) dêîn sûã duång caác phêìn mïìm quaãn lyá dûä liïåu va â SP&DV TTTV; Xacá àõnh cacá mûcá cho phepá nghiïn cûáu ; Cho pheáp tòm kiïëm trïn caác (permission levels) truy cêpå cacá nguönì tin khoa trang maång bïn ngoaâi (trong vaâ ngoaâi nûúác) hocå nöiå sinh, cacá SP&DV TTTV tûúng ûngá vúiá khi truy cêåp trang web cuãa TV [13, 15]. tûngâ nhomá NDT [10]: Caná bö å lanhä àao,å quanã lyá Vúái àöëi tûúång laâ phûúng thûác cung cêëp cêpë trïn, ngûúiâ dungâ tin thuöcå cacá àöië tac,á thöng tin, module naây giaãi quyïët caác vêën àïì: ngûúiâ dungâ tin bïn ngoaiâ khac á Thiïët lêåp caác phûúng thûác cung cêëp thöng tin Viïåc taåo lêåp möåt hïå thöëng SP&DV TTTV (nguöìn tin, SP&DV tûúng ûáng) daânh cho caác àïí àaáp ûáng möåt nhu cêìu cuå thïí àûúåc diïîn ra nhoám NDT chuã yïëu khai thaác taåi truå súã TV vaâ theo möåt trònh tûå xaác àõnh nhùçm baão àaãm hïå qua maång (SV, HVCH, NCS, CBGD, CBNC, thöëng àûúåc taåo lêåp àaåt àûúåc muåc àñch sinh ra caán böå laänh àaåo, quaãn lyá, NDT tûâ bïn ngoaâi); noá, cuäng nhû baão àaãm tñnh hiïåu quaã cho toaân Thiïët lêåp caác phûúng thûác cung cêëp thöng tin böå viïåc taåo lêåp àoá [6, 17]. Quy trònh naây coá àöëi vúái caác nhoám NDT chuã yïëu khai thaác, sûã thïí àûúåc miïu taã theo daång sú àöì khöëi sau: Hònh 3. Quy trònh taåo lêåp Hïå thöëng SP&DV TTTV 28 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015
9. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Caác quy àõnh trònh baây trong sú àöì: àõnh caái gò phaãi laâm múái cuäng vúái nhûäng caái - NHU CÊÌU bao göìm: (i) nhu cêìu cuãa àaä coá àïí taåo nïn hïå thöëng . nhû àaä àûúåc xaác ngûúâi duâng tin trûåc tiïëp hoùåc/vaâ cuãa caán böå àõnh. Trong trûúâng húåp, quaá trònh thûã nghiïåm thû viïån chuyïn nghiïåp (khi thûåc hiïån möåt àaåt àûúåc sûå mong àúåi, coá thïí xem quy trònh dõch vuå cuå thïí vúái ngûúâi duâng tin; (ii) nhu cêìu taåo lêåp hïå thöëng SP&DV TTTV àûúåc hoaân têët nêng cao nùng lûåc cuãa thû viïån. vaâ cöng àoaån tiïëp theo laâ chuyïín sang khai thaác hay cung cêëp cho ngûúâi duâng. - Kyá hiïåu : phaãn aánh möëi quan hïå qua laåi, sûå àiïìu chónh trong caác hoaåt Kïët luêån àöång diïîn ra giûäa caác khöëi vúái nhau. Ngûúâi Vênë àï ì xêy dûngå mö hònh taoå lêpå va â phatá triïní taåo lêåp – chuyïn viïn cuãa thû viïån laâ ngûúâi hï å thöngë SP&DV TTTV taiå trûúngâ àaiå hocå la â mötå chõu traách nhiïåm thu nhêån thöng tin – phên nöiå dung phûcá tap,å tacá àöngå va â chõu tacá àöngå túiá tñch caác tònh huöëng àïí thûåc hiïån nhiïåm vuå rêtë nhiïuì yïuë tö ë bïn trong va â bïn ngoaiâ cuaã àûúåc giao (àûúåc xaác àõnh trong möîi khöëi cöng trûúngâ àaiå hoc.å Nhûngä nghiïn cûuá trònh bayâ trïn viïåc). chu ã yïuë múiá àûa ra mötå sö ë phên tñch va â àï ì xuêtë mö hònh taoå lêp,å phatá triïní hï å thöngë SP&DV - Kyá hiïåu : phaãn aánh chiïìu truyïìn TTTV taiå trûúngâ àaiå hocå nhùmç àapá ûngá yïu cêuì thöng tin. àöií múiá cùn banã va â toanâ diïnå giaoá ducå àaiå hoc.å - “Hïå thöëng SP&DV TTTV àaä coá” bao Trong khuön khö í co á han,å baiâ viïtë múiá chó phên göìm caác nhoám: àûúåc tiïëp nhêån tûâ caác doanh tñch mötå cachá hïtë sûcá khaiá lûúc.å Tuy nhiïn, trong nghiïåp thöng tin-xuêët baãn, àûúåc tiïëp nhêån tûâ nghiïn cûu,á khi àï ì cêpå túiá viïcå taoå lêpå va â phatá viïåc chia seã nguöìn lûåc vúái caác thû viïån/cú triïní hï å thöngë SP&DV TTTV taiå thû viïn,å chungá quan thöng tin khaác vaâ viïåc sûã duång laåi caác töi àa ä chu á trongå àïnë vai tro â cuaã cacá thû viïnå àaiå kïët quaã maâ chñnh thû viïån àaä taåo ra trûúác àêy. hoc,å cungâ vúiá viïcå tiïnë hanhâ àiïuì tra nhu cêuì cuaã - Khöëi logic trong sú àöì (Khai thaác thûã NDT àï í taoå lêpå cacá loaiå hònh SP&DV TTTV chêtë nghiïåm, àaánh giaá) àoâi hoãi sûå tham gia, trao lûúng,å thên thiïn.å Bïn canhå ào,á cacá thû viïnå àaiå àöíi, àaánh giaá tûâ phña NDT vaâ ngûúâi taåo lêåp hocå cênì quan têm khöng chó túiá viïcå xêy dûngå cacá SP&DV TTTV. Nïëu kïët quaã àaánh giaá chûa bö å sûu têpå (nguönì tin göc)ë phu â húpå àï í àûa ra àaåt (giaá trõ 0), quaá trònh laåi àûúåc lùåp laåi, tûâ phucå vu,å ma â conâ cênì tiïpë nhênå nguönì tin va â cacá khêu tiïëp nhêån vaâ phên tñch nhu cêìu, viïåc xaác SP&DV TTTV tû â bïn ngoaiâ (chu ã yïuë la â tû â cacá àõnh caác muåc àñch maâ hïå thöëng SP&DV phaãi doanh nghiïpå thöng tin-xuêtë ban)ã àï í sau ào á coá àaåt àûúåc àïí trïn cú súã àoá thiïtë kïë àûúåc möåt hïå thï í cung cêpë cho NDT cuaã mònh theo nhûngä thöëng cuå thïí. Tûâ hïå thöëng SP&DV TTTV àaä dangå thûcá phu â húpå nhêt,ë phucå vu å cöng tacá quanã coá (nhû àaä nïu trïn) caác chuyïn gia seä quyïët ly,á àaoâ tao,å nghiïn cûuá taiå trûúngâ àaiå hoc.å Taâi liïåu tham khaão 1. Attis D. (2013), Redefining the Academic Library: 3. Lï Quyânh Chi (2015), Quaãn lyá nguöìn lûåc thöng tin Managing the Migration to Digital Information Services, Nxb trong thû viïån trûúâng àaåi hoåc./ Luêån aán tiïën syä khoa hoåc giaáo McMaster University, Ontario (Myä). duåc. Chuyïn ngaânh: Quaãn lyá giaáo duåc. Maä söë: 62 14 01 14.- Tp. Höì Chñ Minh, Trûúâng Àaåi hoåc Sû phaåm Tp. Höì Chñ Minh 2. Booth M., McDonald S., Tiffen B. (2009), ‘A New 4. Nguyïîn Huy Chûúng (2009), Nghiïn cûáu, thiïët kï mö Vision for University Libraries: Towards 2015’, VALA - hònh vaâ xêy dûång thûã nghiïåm nguöìn hoåc liïåu trûåc tuyïën phuåc Libraries, Technology and the Future Inc. vuå àaâo taåo chêët lûúång cao cho möåt söë ngaânh, chuyïn ngaânh mia.edu/437785/A_new_vision_for_university_libraries_tow taåi Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi, Àïì taâi cêëp Àaåi hoåc Quöëc gia, ards_2015, truy cêåp ngaây 21 thaáng 5 nùm 2014 Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi, Haâ Nöåi THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 29
10. Nghiïn cûáu - Trao àöíi 5. Curtis G., Daves C. (2011), ‘Academic Libraries in the 16. Trêìn Thõ Quyá, Àöî Vùn Huâng, Phaåm Tiïën Toaân Future’, Sconul Focus. 40 p. (2014), “Quaãn trõ nguönì hoåc liïåu söë taåi Trûúâng àaåi hoåc Khoa cations, truy cêåp ngaây 21 thaáng 5 nùm 2014. hoåc xaä höåi vaâ Nhên vùn, Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi”, Kyã yïëu 6. Dawson D. (2014), The Scholarly Communications Höåi thaão khoa hoåc Hoaåt àöång thöng tin-thû viïån vúái vêën àïì Needs of Faculty: An Evidence Based Foundation for the àöíi múái cùn baãn vaâ toaân diïån giaáo duåc àaåi hoåc Viïåt Nam, Nxb Development of Library Services.// Evidence Based Library Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi, Haâ Nöåi. tr. 494- 511. and Information Practice. Vol.9. Issue 4. pp. 4-28. 17. (2007), Researchers’ Use of Academic Libraries and 7. Dorner J. etc (2012), Re-Envisioning The Library their Services A report commissioned by the Research Infor- Library Service Models. At: mation Network and the Consortium of Research Libraries./ AboutLibrary/re_envision.html Research Information Netwwork & Consortium of Research 8. Hasan M.M., Ekawit Nantajeewarawat (2010), Tiïën túái Libraries in British Isles. 74 p. caác dõch vuå thû viïån söë thöng minh vaâ tuây biïën./ Vuä Vùn Sún 18. Sideri S. I. (2013), The Effective Use of Electronic d.// Thöng tin& Tû liïåu. Söë 3. Tr. 35-41. Information services (EIS) in Greek Higher Education and 9. Nguyïîn Hûäu Huâng (2008), “Möåt söë vêën àïì vïì chñnh their Relationship to Current Greek Educational Practice, saách phaát triïín saãn phêím vaâ dõch vuå thöng tin taåi Viïåt Thesis for the Degree of Doctor of Philosophy, University of Nam”,Thöng tin vaâ tû liïåu,(4), tr. 5-12 Northumbria, Newcastle. 10. Taå Baá Hûng (2001), Nghiïn cûáu cú súã khoa hoåc vaâ 19. Schmidt B., Kuchma I.(2013), Implementing OA thûåc tiïîn phaát triïín maång thöng tin tû liïåu vïì khoa hoåc vaâ mandates in Europe OpenAIR Study on the Development of cöng nghïå úã Viïåt Nam, Àïì taâi nghiïn cûáu khoa hoåc cêëp Böå, Open Access Repository Communities in Europe. Univerrsi- Böå Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå, Haâ Nöåi tatsverlag Gottingen. 179 p. 11. Kaufman P. (2012), Developing New Models of Ser- 20. Trêìn Maånh Tuêën (2008), Nghiïn cûáu, xêy dûång hïå vice, Illinois: University Library. 28 p. thöëng saãn phêím vaâ dõch vuå thöng tin taåi Viïån Khoa hoåc xaä 12. Lewis D.W., (2007), “The Strategy for Academic höåi Viïåt Nam: Àïì taâi nghiïn cûáu cêëp Böå.- H. Viïån Khoa hoåc Libraries in the First Quarter of the 21st Century”, College Xaä höåi Viïåt Nam. and Research Libraries, September, pp. 418-434. 21. Walter S. (2011), The “Service Turn” and the Future 13. Mei Zhang (2011), On Innovation of the Academic of the Acsdemic libraries: OCLC Distingushed Seminar Library Services from the Information Service Equalization.// Series, University Library, Nxb University of Illinois at Abana CSEE 2011, Part V, CCIS 218, pp. 70-75 Champaign, Illinois. 14. Piacentine J. (2012), Reference Services in Acade- 22. Wenqing W., Ling C. (2010), Building the New-gen- mic Libraries. At: eration China Academic Digital Library Information System ence-services-in-academic-libraries (CADLIS): A Review and Prospectus.// D-Lib Magazin. Vol. 15. Pinfield S. (2011), Towards Open Access: Manager- 16. No. 5/6. DOI:10.1045/may2010-wenqing ial, Technical, Economic and Cultural Aspects of Improving 23. (2014), Top Trends in Academic Libraries: A review of Access to Research Outputs from the Perspective of a the trends and issues affecting academic libraries in higher Library and Information Services Provider in a Research education./ACRL Research Planning and Review Committee. University, Thesis for the Degree of Doctor of Philosophy, University of Nottingham, Nottingham. &ssource=mfr (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 12-6-2015; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 18-8-2015; Ngaây chêëp nhêån àùng: 18-10-2015). 30 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015