Bài giảng Điều tra xã hội học - Chương I: Những vấn đề cơ bản của điều tra xã hội học

Nội dung text: Bài giảng Điều tra xã hội học - Chương I: Những vấn đề cơ bản của điều tra xã hội học

1. NỘI DUNG HỌC PHẦN HỌC PHẦN 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC 2 PHƯƠNG PHÁP THU THẬP THÔNG TIN 3 ĐO LƯỜNG VÀ XÂY DỰNG THANG ĐO 4 KỸ THUẬT CÂU HỎI VÀ BẢNG HỎI 5 PHÂN TÍCH DỮ LIỆU VÀ TRÌNH BÀY KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Chương I I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC TRA XÃ HỘI HỌC 1. Khái niệm về điều tra xã hội học I II ĐIỀU TRA QUY TRÌNH XÃ HỘI HỌC VÀ CỦA MỘT CUỘC ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU TRA 2. Đối tượng của điều tra xã hội học CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC XÃ HỘI HỌC 3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra 1. Khái niệm về điều tra xã hội học Các loại điều tra xã hội học Phân theo Điều tra xã hội học là phương pháp thu phạm vi thập thông tin về các hiện tượng và quá trình xã hội trong điều kiện thời gian và Điều tra toàn bộ Điều tra không địa điểm cụ thể nhằm phân tích và đưa toàn bộ ra những kiến nghị đúng đắn đối với công tác quản lý xã hội 1
2. Các loại điều tra xã hội học I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC Phân theo 1. Khái niệm về điều tra xã hội học thời gian Điều tra thường Điều tra không 2. Đối tượng của điều tra xã hội học xuyên thường xuyên 3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra Lĩnh vực nghiên cứu 2. Đối tượng của điều tra xã hội học - Dân số, lao động và việc làm. - Dư luận xã hội. - Mức sống vật chất của dân - Đạo đức xã hội. Là những hiện tượng và quá trình xã hội trong cư, phân tầng xã hội. - Khuyết tật xã hội. những điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể. - Bảo hiểm và bảo trợ xã hội. - Vị thế xã hội của cá nhân. - Hôn nhân và gia đình. - Cấu trúc xã hội: Địa giới hành Đó là những hiện tượng và quá trình thể hiện mối - Lối sống, trào lưu và thị hiếu. chính, các đoàn thể, tổ chức kinh qua hệ tác động qua lại (tương tác) giữa con - Giáo dục và đào tạo. tế xã hội, cấu trúc giai cấp, cấu trúc -Y tế và chăm sóc sức khoẻ. thế hệ (lứa tuổi), cấu trúc giới tính người với con người, giữa con người với xã hội và - Văn hoá, nghệ thuật, thể thao - Các thiết chế xã hội: chế độ và giải trí. chính sách, luật pháp ngược lại - Tôn giáo tín ngưỡng và phong - Môi trường sinh thái. tục tập quán. I. ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA 3. Cơ sở lựa chọn phương pháp điều tra ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC Mục đích nghiên cứu 1. Khái niệm về điều tra xã hội học Nội dung nghiên cứu 2. Đối tượng của điều tra xã hội học Đối tượng Khả năng của người điều tra tổ chức nghiên cứu 3. Những cơ sở để lựa chọn phương pháp điều tra Phương pháp điều tra 2
3. Chương I II. QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA ĐIỀU TRA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC XÃ HỘI HỌC 1. Xây dựng phương án điều tra I II ĐIỀU TRA QUY TRÌNH XÃ HỘI HỌC VÀ CỦA MỘT CUỘC ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU TRA 2. Thực hiện thu thập thông tin CỦA ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC XÃ HỘI HỌC 3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả 1. XÂY DỰNG PHƯƠNG ÁN ĐIỀU TRA THỐNG KÊ 1.1. Xác định mục đích nghiên cứu Lập kế hoạch tổ chức và tiến hành điều tra Nội dung 7 Chọn mẫu điều tra - Tìm hiểu vấn đề gì? Nội dung 6 - Phục vụ cho yêu cầu nghiên cứu nào? Soạn thảo bảng hỏi Nội dung 5 Chọn phương pháp thu thập thông tin Mục đích nghiên cứu là một trong những căn cứ Nội dung 4 quan trọng để xác định: Xác định nội dung điều tra - Đối tượng điều tra Nội dung 3 Xác định phạm vi, - Đơn vị điều tra đối tượng và đơn vị điều tra Nội dung 2 - Xây dựng nội dung điều tra Xác định mục đích nghiên cứu Nội dung 1 1.2. Xác định phạm vi, đối tượng Điều tra mức sống dân cư và đơn vị điều tra I/ MỤC ĐÍCH ĐIỀU TRA -Đối tượng điều tra là đối tượng chứa đựng 1. Thu thập thông tin trên mẫu đại diện hộ gia đình và thông tin cần thu thập xã/phường phục vụ việc đánh giá các mục tiêu và hoạch - Đơn vị điều tra là đơn vị cung thông tin, nơi định các chính sách, kế hoạch, các chương trình quốc gia của Đảng và Nhà nước liên quan đến mức sống dân cư phát sinh các tài liệu ban đầu, điều tra viên cần trong cả nước và ở các địa phương, trong đó đánh giá tình tiếp cận đơn vị đó để thu thập trong mỗi cuộc trạng nghèo đói và mức độ phân hoá giàu nghèo. điều tra. 2. Cung cấp số liệu làm cơ sở tính quyền số để tính chỉ số - Phạm vi điều tra là toàn bộ các đơn vị thuộc giá tiêu dùng và phục vụ việc lập các tài khoản quốc gia. đối tượng nghiên cứu 3
4. 1.3. Xác định nội dung điều tra 1.3. Xác định nội dung điều tra Cách xác định Nội dung điều tra là danh mục các thông tin cần thu -Xây dựng giả thuyết nghiên cứu thập phục vụ cho mục đích nghiên cứu Giả thuyết là sự giả định của người tổ chức điều tra về thực trạng, mối liên hệ của vấn đề được nghiên cứu (giả thuyết là sự khẳng định chủ quan của người điều tra) - Mô hình lý luận, thao tác khái niệm + Mô hình lý luận chính là hướng tiếp cận đến vấn đề được nghiên cứu + Thao tác hoá khái niệm là quá trình chuyển các khái niệm phức tạp thành các khái niệm đơn giản 1.4. Lựa chọn phương pháp thu thập thông tin 1.5. Soạn thảo bảng hỏi Mỗi loại phương pháp thu thập thông tin có ưu điểm, Bảng hỏi là phương tiện thu thập thông tin theo hạn chế riêng nên việc lựa chọn phương pháp nào từng đề tài nghiên cứu. phải căn cứ vào tình huống của cuộc điều tra, cụ Bảng hỏi là tổ hợp các câu hỏi đã được vạch ra thể: căn cứ vào mục đích đặt ra ban đầu và khả nhằm cung cấp dữ liệu cho việc kiểm định các giả năng vật chất sẵn có thuyết hoặc các vấn đề cần tìm kiếm Một phương pháp được gọi là tốt nếu như nó cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin theo yêu cầu của đề tài đặt ra. 1.6. Chọn mẫu điều tra Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản Mẫu điều tra là một số đối tượng điều tra được Là phương pháp tổ chức chọn mẫu một cách ngẫu nhiên không chọn ra để tiến hành thu thập thông tin thực tế. qua một sự sắp xếp nào bằng cách bốc thăm, chọn theo bảng số ngẫu nhiên hay chọn bất kỳ. Các phương pháp tổ chức chọn mẫu *Ưu điểm: đơn giản, dễ làm; - Chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản *Nhược điểm: gặp khó khăn khi tổng thể chung có quy mô lớn - Chọn mẫu hệ thống (máy móc) hoặc kết cấu phức tạp. Các đơn vị có thể phân bố không đều, - Chọn mẫu phân tổ (phân loại) tập trung vào một chỗ làm cho các đơn vị được lựa chọn có tính - Chọn mẫu chùm (cả khối) đại biểu không cao; - Chọn mẫu phân tầng (nhiều cấp) *Điều kiện vận dụng: chỉ thích hợp với những tổng thể tương đối đồng đều hoặc số đơn vị trong tổng thể tương đối ít. 4
5. Chọn mẫu hệ thống (máy móc) Chọn mẫu phân tổ (phân loại) Mỗi đơn vị được chọn căn cứ vào từng khoảng cách nhất định Tiến hành chọn các đơn vị mẫu khi tổng thể chung đã được từ danh sách đã được sắp xếp sẵn của tổng thể chung. Các phân chia thành các tổ theo tiêu thức liên quan trực tiếp đến đơn vị được chọn lần lượt, đơn vị sau cách đơn vị trước một mục đích nghiên cứu. Việc chọn các đơn vị từ các tổ được tiến khoảng xác định d = N/n. hành theo phương pháp chọn ngẫu nhiên. Số đơn vị của mỗi tổ *Ưu điểm: thủ tục đơn giản, rút ngắn được thời gian cũng như được chọn vào mẫu có thể tỷ lệ với quy mô tổ (chọn theo tỷ lệ) chi phí; các đơn vị rải đều ra trong toàn bộ tổng thể nên tính hoặc không tỷ lệ với quy mô tổ (chọn không theo tỷ lệ). chất đại biểu của mẫu cao; *Ưu điểm: Chọn được tổng thể mẫu có kết cấu gần giống với *Nhược điểm: có khả năng xảy ra sai số hệ thống (sai số luôn kết cấu của tổng thể chung (trong trường hợp chọn theo tỷ lệ) lệch về một phía đối với số thực tế -> thấp hơn hoặc cao hơn); nên tính đại biểu cao, sai số chọn mẫu nhỏ; *Điều kiện vận dụng: Trước khi tiến hành chọn phải sắp xếp *Nhược điểm: phức tạp; các đơn vị trong tổng thể theo danh sách một thứ tự nào đó *Điều kiện vận dụng: Thường sử dụng mẫu phân tổ khi tổng theo tiêu thức nghiên cứu hoặc tiêu thức bất kỳ. thể phức tạp, phân bố không đồng đều Chọn mẫu chùm (cả khối) Chọn mẫu phân tầng (nhiều cấp) Trong chọn mẫu chùm trước hết tổng thể chung được chia Là phương pháp tổ chức chọn mẫu phải thông qua ít nhất hai thành các khối sau đó chọn ngẫu nhiên một khối để điều tra. cấp chọn trung gian. Đầu tiên xác định các đơn vị mẫu cấp I sau Các đơn vị mẫu không phải là từng đơn vị lẻ tẻ mà từng khối đó các đơn vị mẫu cấp I lại được phân chia thành các đơn vị đơn vị (chùm). chọn mẫu cấp II và cứ như thế cho đến cấp cuối cùng. *Ưu điểm: thuận lợi cho việc tổ chức *Ưu điểm: tổ chức gọn nhẹ, giảm được chi phí; *Nhược điểm: do số đơn vị được chọn chỉ tập trung vào một số *Nhược điểm: phức tạp khối nên có thể dẫn đến sai số lớn nếu giữa các khối có sự khác *Điều kiện vận dụng: Sử dụng trong trường hợp các đơn vị của biệt nhau nhiều; tổng thể phân tán quá rộng và thiếu thông tin về tổng thể. *Điều kiện vận dụng: Chỉ nên áp dụng trong trường hợp giữa các đơn vị trong một khối có sự khác nhau đáng kể song giữa các khối lại giống nhau về bản chất 1.7. Lập kế hoạch tổ chức và tiến hành điều tra II. QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC Lập kế hoạch tổ chức và tiến hành điều tra là một vấn đề trọng yếu của điều tra thống kê. Kế hoạch này quy định cụ thể từng bước công việc phải tiến hành trong quá trình từ khâu tổ chức 1. Xây dựng phương án điều tra đến triển khai điều tra thực tế. Quy định thống nhất về thời điểm, thời kỳ và thời hạn điều tra Thời điểm điều tra là mốc thời gian được quy định thống nhất mà 2. Thực hiện thu thập thông tin cuộc điều tra phải thu thập thông tin về hiện tượng tồn tại đúng thời điểm đó Thời kỳ điều tra là khoảng thời gian được quy định để thu thập số 3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả liệu về lượng của hiện tượng được tích lũy trong cả thời ký đó Thời hạn điều tra là khoảng thời gian dành cho việc thực hiện nhiệm vụ thu thập số liệu 5
6. II. QUY TRÌNH CỦA MỘT CUỘC 2. Thực hiện thu thập thông tin ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỌC Tiến hành thu thập thông tin tại địa bàn theo các phương 1. Xây dựng phương án điều tra pháp đã xác định 2. Thực hiện thu thập thông tin 3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả 3. Phân tích dữ liệu nghiên cứu và trình bày kết quả Phân tích dữ liệu bằng các phương pháp phân tích thống kê kinh tế xã hội, từ đó rút ra những kết luận về hiện tượng nghiên cứu làm căn cứ cho việc ra những quyết định quản lý 6