Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 10: Kiểm định, kiểm nghiệm hạt giống cây trông

Nội dung text: Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 10: Kiểm định, kiểm nghiệm hạt giống cây trông

1. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam 12.1 Mục đích và ý nghĩa kiểm tra chất lượng hạt giống Chư¬ng 10 1. Mục đích và ý nghĩa KiÓm ®Þnh, kiÓm nghiÖm 1.1. Mục đích: Xác nhận chất lượng của giống cây trồng đúng với phẩm cấp của nó theo các cấp giống quy định h¹t gièng c©y trång như giống siêu nguyên chủng, nguyên chủng và xác nhận 1 2 1.2. Ý nghĩa • Tránh thất thu mùa màng do độ thuần thấp và chất lượng Kiểm nghiệm cấp chứng chỉ hạt giống gồm ba bước sau: giống xấu • Xác định tính xác thực của giống trên cơ sở đó áp dụng các 1. Kiểm định đồng ruộng biện pháp kỹ thuật thích hợp • Xác định mức độ lẫn tạp để có biện pháp xử lý 2. Kiểm nghiệm trong phòng • Xây dựng tiêu chuẩn và phương pháp kiểm tra chất lượng giống 3. Hậu kiểm với lúa lai • Tăng cường trách nhiệm của các cơ quan và tư nhân trong sản xuất giống • Tạo mối quan hệ tốt giữa người sản xuất và tiêu dùng 3 4 2. Kiểm định đồng ruộng 2.1. Một số thuật ngữ: c. Cây khác loài: Là cây thuộc loài cây trồng khác không cùng loài với giống được kiểm tra. a. Lô kiểm định: Là một diện tích xác định của một hoặc nhiều ruộng giống liền khoảnh, có cùng tính chất đất, điều d. Tính đúng giống: Là sự phù hợp về các tính trạng đặc kiện thuỷ lợi, nguồn gốc và cấp giống, áp dụng cùng qui trưng của các cây gieo trồng trong ruộng giống so với trình kỹ thuật và thời vụ gieo trồng, có biểu hiện về sinh bản mô tả giống. trưởng, phát triển gần như nhau. e. Độ thuần giống: Là tỷ lệ phần trăm các cây đồng nhất b. Cây khác dạng: Là cây có một hoặc nhiều tính trạng về các tính trạng đặc trưng của giống so với tổng số cây khác biệt rõ ràng với các tính trạng đặc trưng có trong bản kiểm tra. mô tả của giống được kiểm tra. 5 6 1
2. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam 2.3. Nguyên tắc 2.2. Mục đích • Người kiểm định phải được đào tạo, có kinh nghiệm, nắm • Tính đúng giống của ruộng giống đã đăng ký kiểm định vững những tính trạng đặc trưng của giống. • Số cây khác dạng, cây khác loài đối với từng cấp giống • Người kiểm định phải đánh giá lô ruộng giống một cách độc của từng loài cây trồng lập, khách quan và chịu trách nhiệm về kết quả kiểm định. • Các yêu cầu khác đối với ruộng giống như: cách li, tình • Người sản xuất giống phải có trách nhiệm thông tin đầy đủ hình sinh trưởng, cỏ dại, sâu bệnh và cây trồng vụ trước và chính xác về tình hình của lô ruộng giống. • Tỷ lệ cây mẹ và cây bố khác dạng đã hoặc đang tung • Kiểm định ruộng giống phải căn cứ vào những tính trạng đặc phấn, mức độ bất dục đực của các dòng CMS và TGMS trưng trong bản mô tả giống để kiểm tra và kết luận về tính đối với giống lai. đúng giống, độ thuần của lô ruộng giống. 7 8 2.5. Tài liệu và dụng cụ 2.4. Thời kỳ kiểm định và số lần kiểm định • Bản mô tả giống, qui trình kỹ thuật sản xuất giống, kết quả tiền kiểm (nếu có), các tài liệu về bệnh, cỏ dại và các  Kiểm định tại những thời kỳ mà các tính trạng đặc thông tin nông học khác. trưng của giống biểu hiện rõ nhất như đã qui định trong tiêu chuẩn ruộng giống. • Tiêu chuẩn ruộng giống. • Sơ đồ và bản mô tả vị trí ruộng giống.  Phải thực hiện đầy đủ số lần kiểm định tối thiểu được qui định trong tiêu chuẩn ruộng giống. • Biên bản kiểm định. • Các tài liệu và dụng cụ cần thiết khác 9 10  Đánh giá sơ bộ toàn bộ lô ruộng giống 2.6. Các bước tiến hành • Về cách li  Thu thập thông tin về ruộng giống: • Tính đúng giống • Nguồn gốc giống (có các văn bản chứng minh). • Tình hình sinh trưởng • Mức độ cỏ dại • Cây trồng vụ trước. • Sâu bệnh và đổ ngã. • Địa điểm, diện tích, tình hình cách li và sơ đồ ruộng giống.  Chia lô kiểm định • Qui trình và các biện pháp kỹ thuật đã áp dụng. • Căn cứ vào diện tích để chia lô kiểm định • Mỗi lô kiểm định có diện tích không quá 10 ha. 11 12 2
3. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam  Số lượng, vị trí điểm kiểm định Phương pháp lấy mẫu kiểm định đồng ruộng` • Dựa hình dạng, diện tích, địa hình, phương thức gieo trồng • Đảm bảo các điểm được chọn phân bố đều và đại diện cho cả lô ruộng giống Số điểm kiểm định tối thiểu trong lô ruộng giống: Diện tích ruộng giống (ha) Số điểm kiểm định Nhỏ hơn hoặc bằng 2 ha 5 Trên 2 đến 4 ha 6 Trên 4 đến 6 ha 7 Trên 6 đến 8 ha 8 Trên 8 đến 10 ha 9 13 14 Số cây kiểm tra tối thiểu tại mỗi điểm kiểm định T Loài cây trồng* Cấp giống Số cây kiểm tra T tối thiểu trong 1 điểm kiểm định 1 Lúa thuần Siêu nguyên chủng 1000 Nguyên chủng 400 Xác nhận 200 2 Lúa lai 3 dòng - Dòng A, B Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô Nguyên chủng 1000 Xác nhận 400 - Dòng R Siêu nguyên chủng 1000 Nguyên chủng 400 Xác nhận 300 15 - Sản xuất hạt giống F1 300 16 TT Loài cây trồng* Cấp giống Số cây kiểm tra TT Loài cây trồng* Cấp giống Số cây kiểm tra tối thiểu trong 1 tối thiểu trong 1 điểm điểm kiểm định kiểm định 3 Lúa lai 2 dòng 4 Ngô thụ phấn tự do Nguyên chủng 160 - Dòng mẹ TGMS Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô Xác nhận 80 Nguyên chủng 1000 5 Ngô lai Xác nhận 400 - Dòng bố, mẹ 400 - Dòng bố Siêu nguyên chủng 1000 - Sản xuất hạt giống F1 - Lai qui ước 160 Nguyên chủng 400 - Lai không qui ước 160 6 Đậu tương, đậu xanh Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô Xác nhận 300 Nguyên chủng 160 - Sản xuất hạt giống F1 300 Xác nhận 80 17 18 3
4. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam TT Loài cây trồng* Cấp giống Số cây kiểm tra TT Loài cây trồng* Cấp giống Số cây kiểm tra tối thiểu trong 1 điểm tối thiểu trong 1 điểm kiểm định kiểm định 7 Lạc Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô Nguyên chủng 300 11 Dưa hấu thụ phấn tự do Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô Xác nhận 160 Nguyên chủng 200 8 Cải bắp, xu hào, dưa Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô Xác nhận 100 chuột thụ phấn tự do Nguyên chủng 160 12 Dưa hấu lai Hạt giống F1 200 Xác nhận 40 9 Cải củ Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô 13 Khoai tây nhân vô tính Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô Nguyên chủng 80 Nguyên chủng 400 Xác nhận 40 Xác nhận 160 10 Cà chua tự thụ phấn Siêu nguyên chủng Toàn bộ lô 14 Khoai tây lai Hạt giống F1 Toàn bộ lô Nguyên chủng 400 Củ giống C1 160 Xác nhận 160 19 20 Số cây khác dạng để loại bỏ ruộng giống Tổng số Tiêu chuẩn độ thuần ruộng giống (%) theo tiêu chuẩn độ thuần ruộng giống và tổng số cây kiểm tra (P = 0.05) cây 99,9 99,7 99,5 99,0 98,0 97,0 96,0 95,0 kiểm tra Tổng số Tiêu chuẩn độ thuần ruộng giống (%) Số cây khác dạng để loại bỏ ruộng giống cây 99,9 99,7 99,5 99,0 98,0 97,0 96,0 95,0 1600 5 10 14 24 42 60 kiểm tra Số cây khác dạng để loại bỏ ruộng giống 1700 5 10 15 25 45 64 100 - - - 4 6 7 9 10 1800 5 10 15 26 47 67 200 - - 4 6 8 11 14 16 1900 5 10 16 27 49 70 300 - - 5 7 11 15 19 22 2000 6 11 16 29 52 74 400 - 4 6 9 14 19 24 28 2100 6 12 17 30 500 - 5 6 10 16 23 29 34 2200 6 12 18 31 600 - 5 7 11 19 26 33 40 2300 6 12 18 32 700 - 6 8 13 21 30 38 46 2400 6 13 19 33 800 - 6 9 14 24 33 42 51 900 - 6 9 15 26 37 47 57 2500 6 13 20 34 1000 4 7 10 16 29 40 51 62 2600 6 13 20 36 1100 4 8 11 18 31 44 2700 7 14 21 37 1200 4 8 11 19 33 47 2800 7 14 21 38 1300 4 8 12 20 36 50 2900 7 15 22 39 1400 5 9 13 21 38 54 3000 7 15 23 40 1500 5 9 13 23 40 57 21 4000 9 19 27 52 22 Mẫu biên bản kiểm định ruộng giống B. Kết quả kiểm định TÊN CƠ QUAN KIỂM ĐỊNH CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM - Địa chỉ: Độc lập-Tự do-Hạnh phúc 12. Cách ly: - Số điện thoại: - Số FAX: , ngày tháng năm - Phương pháp cách ly: BIÊN BẢN KIỂM ĐỊNH RUỘNG GIỐNG Không gian Thời gian Không gian + thời gian Số: - Kết quả thực hiện: A. Phần chung 1.Tên cơ sở sản xuất: Đạt Đạt có điều kiện Không đạt 2.Địa chỉ: 13. Thực hiện qui trình sản xuất: 3.Loài cây trồng: 4.Tên giống: Đạt Không đạt 5.Cấp giống: 14. Tình trạng sinh trưởng, phát triển chung của ruộng giống: 6.Địa điểm kiểm định: 7.Diện tích lô kiểm định: ha Tốt Trung bình Kém 8.Mã hiệu lô kiểm định: 15. Tổng số điểm kiểm định: 9.Nguồn gốc giống: - Nơi sản xuất & cung ứng: 16. Tổng số cây được kiểm tra: - Mã số phiếu kiểm nghiệm chất lượng: 17. Tổng số cây khác dạng: . Tổng số cây khác loài: 10.Cây trồng vụ trước: 11.Thời kỳ kiểm định: Lần kiểm định: 23 24 4
5. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam 18. Trường hợp giống lai: 3. KiÓm nghiÖm trong phßng - Tổng số cây mẹ đã và đang tung phấn: - Tổng số cây bố khác dạng đã và đang tung phấn:  Néi dung kiÓm nghiÖm - Tổng số cây mẹ khác dạng: 19. Cỏ dại nguy hại (cây/100 m 2): 1. KiÓm tra ®é thuÇn di truyÒn 20. Mức độ nhiễm sâu bệnh hại chính: Nặng Trung bình Nhẹ Không 2. KiÓm tra ®é s¹ch 21. Mức độ đổ ngã: 3. KiÓm tra n¶y mÇm Nặng Trung bình Nhẹ Không 22. Năng suất dự tính: tạ/ha. Sản lượng lô giống dự tính: tấn 4. Søc sèng h¹t gièng C. Nhận xét và kết luận 5. KiÓm tra bÖnh h¹t gièng CÁN BỘ KIỂM ĐỊNH 6. KiÓm tra ®é Èm h¹t 7. Khèi lưîng h¹t TỔ CHỨC, CÁ NHÂN SẢN XUẤT GIỐNG CƠ QUAN KIỂM ĐỊNH (Ký tên, đóng dấu) (Ký tên, đóng dấu) 25 26 3.1. Phư¬ng ph¸p lÊy mÉu vµ chia mÉu a. Mét sè kh¸i niÖm • L« h¹t gièng (seed lot): L« h¹t gièng lµ mét lưîng h¹t gièng cô thÓ, cã cïng nguån gèc và møc chÊt lưîng, ®ưîc s¶n xuÊt, chÕ biÕn, b¶o qu¶n cïng mét qui tr×nh, cã thÓ nhËn biÕt ®ưîc mét c¸ch dÔ dµng vµ kh«ng vưît qu¸ khèi lưîng qui ®Þnh. • MÉu ®iÓm (primary sample): MÉu ®iÓm lµ mét lưîng nhá h¹t gièng ®ưîc lÊy ra tõ mét ®iÓm trong l« h¹t gièng. • MÉu hçn hîp (composite sample): MÉu hçn hîp ®ưîc t¹o thµnh b»ng c¸ch trén tÊt c¶ c¸c mÉu ®iÓm ®ưîc lÊy tõ l« h¹t gièng. • MÉu göi (submitted sample): MÉu göi lµ mÉu ®ưîc göi ®Õn phßng kiÓm nghiÖm. MÉu göi ph¶i cã khèi lưîng tèi thiÓu theo qui ®Þnh vµ cã thÓ bao gåm toµn bé hoÆc mét phÇn cña mÉu hçn hîp. 27 28 •MÉu ph©n tÝch (working sample): MÉu ph©n tÝch là mét mÉu b. C¸ch tiÕn hµnh lÊy mÉu l« h¹t gièng gi¶m ®ưîc lÊy ra tõ mÉu göi ë phßng kiÓm nghiÖm. •Ngưêi lÊy mÉu ®ưîc ®µo t¹o, cã kinh nghiÖm vµ ®ưîc •MÉu gi¶m (sub-sample): MÉu gi¶m lµ mét phÇn cña mÉu, cÊp giÊy c«ng nhËn chÝnh thøc vÒ lÊy mÉu. ®ưîc lµm gi¶m khèi lưîng b»ng c¸ch dïng mét trong c¸c phư¬ng ph¸p chia mÉu. •L« h¹t gièng ph¶i ®ưîc s¾p xÕp thuËn lîi cho viÖc ®i vµo lÊy mÉu ë tõng vËt chøa. •MÉu lưu (stored sample): MÉu lưu lµ mét phÇn cña mÉu göi hoÆc mÉu sau ph©n tÝch ®ưîc lưu gi÷, b¶o qu¶n trong nh÷ng •Chñ së h÷u cña l« h¹t gièng ph¶i cung cÊp ®Çy ®ñ mäi ®iÒu kiÖn thÝch hîp ë phßng kiÓm nghiÖm dïng ®Ó kiÓm tra th«ng tin liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh l« h¹t gièng ®ã. mét sè chØ tiªu chÊt lưîng cña l« h¹t gièng khi cÇn thiÕt. •§èi víi c¸c l« h¹t gièng chøa trong nhiÒu d¹ng vËt chøa, •Niªm phong (sealed): Niªm phong cã nghÜa lµ vËt chøa hoÆc nÕu nghi ngê vÒ tÝnh kh«ng ®ång nhÊt th× thö nghiÖm tÝnh bao chøa h¹t gièng ®ưîc ®ãng vµ g¾n kÝn sao cho nÕu chóng bÞ më ra th× sÏ lµm háng dÊu niªm phong hoÆc ®Ó l¹i chøng cí kh«ng ®ång nhÊt ë c¸c l« h¹t gièng. can thiÖp. 29 30 5
6.  Sè lưîng mÉu ®iÓm Khèi lîng l« Sè lîng mÉu ®iÓm cÇn lÊy 1-4 bao LÊy mÉu ë tÊt cả c¸c bao, mçi bao lÊy 3 ≤500kg LÊy Ýt nhÊt 5 mÉu ®iÓm mÉu ®iÓm ư 5-8 bao LÊy mÉu ë tÊt cả c¸c bao, mçi bao lÊy 2 501-3.000kg Cø 300 kg lÊy mét mÉu ®iÓm, nh ng mÉu ®iÓm kh«ng dưíi 5 mÉu ®iÓm 9-15 bao LÊy mÉu ë tÊt cả c¸c bao, mçi bao lÊy 1 3.001-20.000kg Cø 500 kg lÊy mét mÉu ®iÓm, nhưng mÉu ®iÓm kh«ng dưíi 10 mÉu ®iÓm 16-30 bao LÊy tæng sè 15 mÉu ®iÓm ≥20.001kg Cø 700 kg lÊy mét mÉu ®iÓm, nhưng 31-59 bao LÊy tæng sè 20 mÉu ®iÓm kh«ng dưíi 40 mÉu ®iÓm 60 bao hoÆc h¬n LÊy tæng sè 30 mÉu ®iÓm 31 32 Khèi lưîng l« gièng vµ khèi lưîng mÉu qui ®Þnh ®èi víi mét sè loµi c©y trång C¸ch lÊy c¸c mÉu ®iÓm Khèi lưîng Khèi lưîng mÉu tèi thiÓu (g) • C¸c mÉu ®iÓm cã kÝch thưíc gÇn b»ng nhau lÊy tõ mçi vÞ l« gièng Tªn MÉu göi ®Ó PT MÉu MÉu MÉu PT MÉu lưu TT tèi ®a c©y trång c¸c chØ tiªu chÊt PT PT ®é Èm trÝ ®ưîc chän ®Ó lÊy mÉu ë trong bao chøa hoÆc vËt chøa (kg) lưîng l« gièng ®é h¹t kh¸c loµi / s¹ch h¹t kh¸c gièng • C¸c mÉu ®iÓm sÏ ®ưîc lÊy ë ®Ønh, ë gi÷a vµ ë ®¸y bao, 1 Cµ chua 10.000 30 7 - 50 15 nhưng kh«ng nhÊt thiÕt lÊy nhiÒu h¬n mét vÞ trÝ ë trong mét 2 Cải b¾p 10.000 150 10 100 50 50 3 Cải cñ 10.000 300 30 300 50 50 bao. 4 Dưa chuét 10.000 150 70 - 50 50 • Khi h¹t gièng ®ùng trong thïng hoÆc vËt chøa lín, c¸c 5 Dưa hÊu 10.000 250 250 - 100 200 6 ĐËu tư¬ng 25.000 1000 500 1000 100 200 mÉu ®iÓm sÏ ®ưîc lÊy ë c¸c vÞ trÝ vµ ®é s©u ngÉu nhiªn. 7 ĐËu xanh 20.000 1000 500 1000 100 200 • Khi h¹t gièng ®ãng gãi ë trong c¸c vËt chøa nhá hoÆc vËt 8 Khoai t©y 100 25 10 - 50 10 9 L¹c 20.000 2000 1500 1500 200 500 chøa chèng Èm (hép s¾t t©y hoÆc bao, tói nilon), th× nªn 10 Lóa 25.000 1000 500 500 100 250 lÊy mÉu trưíc khi h¹t ®ưîc ®ưa vµo vËt chøa. 11 Ng« 40.000 1000 900 1000 100 200 12 Rau muèng 20.000 500 100 - 100 200 • MÉu h¹t gièng còng cã thÓ ®ưîc lÊy trªn b¨ng chuyÒn 13 Su hµo 10.000 150 10 100 50 33 50 ®ãng gãi. 34 c. C¸c phư¬ng ph¸p chia mÉu  Chia mÉu b»ng thiÕt bÞ • ThiÕt bÞ chia mÉu d¹ng nãn (Boerner divider). • ThiÕt bÞ chia mÉu d¹ng hép (Soil divider) • ThiÕt bÞ chia mÉu ly t©m (Centrifugal divider)  Chia mÉu b»ng dông cô c¶i tiÕn  Chia mÉu b»ng th×a  Chia mÉu b»ng tay 35 36 6
7. 37 38 Tr×nh tù ph©n tÝch mÉu trong phßng kiÓm nghiÖm d. B¶o qu¶n mÉu MÉu göi  Trưíc khi kiÓm nghiÖm X¸c ®Þnh MÉu PT MÉu PT c¸c MÉu lưu §é Èm ®é Èm chØ tiªu kh¸c  Sau khi kiÓm nghiÖm (b¶o qu¶n tèi thiÓu 3 th¸ng kÓ tõ ngµy cÊp chøng chØ) Ph©n tÝch  MÉu lưu §é s¹ch/H¹t kh¸c loµi (h¹t cá d¹i) •MÉu lưu tõ mÉu göi: ®ưîc b¶o qu¶n tèi thiÓu sau mét vô Thö Khèi lưîng KiÓm tra nghiÖm n¶y 1000 h¹t h¹t kh¸c gièng •MÉu lưu sau ph©n tÝch: toµn bé mÉu sau ph©n tÝch sÏ ®ưîc mÇm b¶o qu¶n tèi thiÓu 3 th¸ng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn kÕt qu¶ kiÓm nghiÖm. B¶o qu¶n mÉu sau ph©n tÝch 39 40 3.2. Ph©n tÝch ®é s¹ch l« h¹t gièng • H¹t s¹ch (pure seed): H¹t s¹ch lµ h¹t c¸c loµi c©y trång mµ ngưêi göi mÉu yªu cÇu kiÓm tra. H¹t s¹ch gåm c¸c thµnh phÇn sau ®©y: + C¸c h¹t gièng nguyªn vÑn (kÓ c¶ c¸c h¹t xanh non) + C¸c mÈu vỡ cña h¹t gièng cã kÝch thưíc lín h¬n mét nöa kÝch thưíc ban ®Çu cña chóng. + C¸c h¹t cã phÇn phô ®Ýnh cïng (r©u, cuèng ) * H¹t kh¸c loµi (other seeds): H¹t kh¸c loµi lµ h¹t cña c¸c loµi c©y trång kh¸c víi loµi cña h¹t s¹ch. 41 42 7
8. • C¸ch tiÕn hµnh •T¹p chÊt (inert matter) : T¹p chÊt bao gåm c¸c d¹ng h¹t vµ  LÊy mÉu ph©n tÝch tõ mÉu göi c¸c d¹ng vËt chÊt kh¸c kh«ng ®ưîc coi lµ h¹t s¹ch hoÆc  T¸ch c¸c thµnh phÇn trong mÉu h¹t kh¸c loµi.  C©n khèi lưîng (gram) ®Ó tÝnh tû lÖ phÇn tr¨m. Tuú theo khèi D¹ng qu¶ bÕ mµ bªn trong râ rµng lµ kh«ng cã h¹t gièng. lưîng cña mÉu ph©n tÝch, sè lÎ khi c©n ®ưîc qui ®Þnh như MÈu vì cña h¹t nhưng cã kÝch thíc b»ng hoÆc nhá h¬n mét sau: nöa kÝch thưíc ban ®Çu. Khèi lưîng cña mÉu ph©n tÝch (g) Sè lÎ cÇn lÊy Bé phËn kh¸c ë h¹t gièng kh«ng ®ưa vµo phÇn h¹t s¹ch. 1,000 4 1,000 - 9,999 3 H¹t gièng bÞ t¸ch ®«i hoÆc kh«ng cã ph«i. 10,00 - 99,99 2 Vá trÊu, l«ng, cäng, l¸, vÈy, c¸nh, vá c©y, hoa, ®¸, sái 100,0 - 999,9 1 1000 0 43 44 3.3. Thö nghiÖm n¶y mÇm  Sù n¶y mÇm (germination) lµ sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña c©y mÇm ë giai ®o¹n mµ c¸c bé phËn chÝnh cña c©y cã thÓ hoÆc kh«ng ph¸t triÓn b×nh thưêng trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña ®ång ruéng.  Tû lÖ n¶y mÇm (percentage germination) lµ tû lÖ phÇn tr¨m sè h¹t mäc thµnh c©y mÇm b×nh thưêng.  C¸c bé phËn chÝnh cña c©y mÇm (essential seedling structures): rÔ mÇm, th©n mÇm, l¸ mÇm, chåi mÇm hoÆc bao l¸ mÇm (ë hä Hoµ th¶o-Gramineae).  C©y mÇm b×nh thưêng (normal seedlings) lµ nh÷ng c©y cã kh¶ n¨ng tiÕp tôc ph¸t triÓn thµnh c©y b×nh thưêng khi ®ưîc trång trong ®iÒu kiÖn thÝch hîp vÒ ®Êt, ®é Èm, nhiÖt ®é vµ ¸nh s¸ng. 45 46  C¸c lo¹i c©y mÇm sau ®©y ®ưîc coi lµ c©y mÇm b×nh  C©y mÇm kh«ng b×nh thưêng (abnormal seedlings): lµ nh÷ng c©y mÇm kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh c©y b×nh thưêng dï trong thưêng: ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ ®Êt, ®é Èm, nhiÖt ®é vµ ¸nh s¸ng. C¸c c©y (1) C©y mÇm nguyªn vÑn (intact seedlings): c¸c bé phËn chÝnh cña mÇm sau ®©y sÏ ®ưîc coi lµ c©y mÇm kh«ng b×nh thưêng: c©y mÇm ph¸t triÓn tèt, ®Çy ®ñ, c©n ®èi vµ kháe m¹nh. (1) C©y mÇm bÞ háng (damaged seedlings): C©y mÇm cã bÊt kú (2) C©y mÇm cã khuyÕt tËt nhá (seedling with slight defects): C©y mét bé phËn chÝnh nµo ®ã bÞ mÊt, bÞ háng kh«ng thÓ phôc håi ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn c©n ®èi. mÇm cã nh÷ng khuyÕt tËt nhá ë c¸c bé phËn chÝnh nhưng vÉn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn b×nh thưêng, c©n ®èi so víi c¸c c©y mÇm (2) C©y mÇm bÞ biÕn d¹ng hoÆc mÊt c©n ®èi (deformed or unbalanced seedlings): C©y mÇm ph¸t triÓn yÕu ít, bÞ rèi lo¹n v× kháe m¹nh trong cïng mét mÉu thö nghiÖm. sinh lý hoÆc c¸c bé phËn chÝnh bÞ biÕn d¹ng, mÊt c©n ®èi vÒ kÝch (3) C©y mÇm bÞ nhiÔm bÖnh thø cÊp (seedlings with secondary thưíc. infection): C¸c c©y mÇm nguyªn vÑn, kháe m¹nh hoÆc cã (3) C©y mÇm bÞ thèi (decayed seedlings): C©y mÇm cã mét bé khuyÕt tËt nhá nhưng bÞ l©y bÖnh do nÊm hoÆc vi khuÈn tõ c¸c phËn chÝnh nµo ®ã bÞ bÖnh hoÆc bÞ thèi do nguån bÖnh s¬ cÊp nguån kh¸c ë bªn ngoµi h¹t gièng x©m nhËp vµo. (nguån bÖnh cã tõ h¹t gièng) g©y c¶n trë ®Õn sù ph¸t triÓn b×nh 47 thưêng cña c©y mÇm. 48 8
9.  H¹t kh«ng nÈy mÇm (ungerminated seeds)  C¸ch tiÕn hµnh (1) H¹t cøng (hard seeds): lµ do h¹t kh«ng hót ®ưîc níc ë giai ®o¹n kÕt  ChuÈn bÞ gi¸ thÓ: lµm gi¸ thÓ nÈy mÇm cã thÓ lµ: giÊy, c¸t, ®Êt, thóc xÐt nghiÖm nÈy mÇm. nưíc. (2) H¹t ngñ nghØ (fresh seeds): lµ h¹t kh«ng nÈy mÇm do ngñ nghØ sinh  LÊy mÉu ph©n tÝch: dïng phư¬ng ph¸p lÊy mÉu b»ng th×a, lÊy lý. ngÉu nhiªn mét lưîng h¹t ®ñ ®Ó lËp mÉu ph©n tÝch cho 4 lÇn nh¾c. (3) H¹t chÕt (dead seeds): lµ c¸c h¹t kh«ng ph¶i lµ h¹t cøng còng kh«ng ph¶I lµ h¹t ngñ nghØ vµ kh«ng cã bÊt kú bé phËn nµo cña c©y mÇm.  §Õm 400 h¹t cho 4 lÇn nh¾c, mçi lÇn 100 h¹t. C¸c lÇn nh¾c cã thÓ chia nhá thµnh 50 hoÆc 25 h¹t tïy theo kÝch thưíc cña h¹t, gi¸ thÓ (4) C¸c lo¹i h¹t kh¸c (other categories): H¹t rçng, h¹t kh«ng cã ph«i, h¹t vµ kho¶ng c¸ch cÇn thiÕt gi÷a c¸c h¹t víi nhau. bÞ c«n trïng ph¸ háng. 49 50 §Æt n¶y mÇm -M«i trưêng ®Æt n¶y mÇm ph¶i phï hîp víi ®Æc ®iÓm sinh lý cña loµi c©y trång. -C¸c phư¬ng ph¸p ®Æt nÈy mÇm: 1. Phư¬ng ph¸p dïng giÊy - Phư¬ng ph¸p ®Æt trªn bÒ mÆt giÊy (top of paper) - Phư¬ng ph¸p ®Æt gi÷a giÊy (between paper) - Phư¬ng ph¸p ®Æt trong giÊy gÊp (pleated paper) 2. Phư¬ng ph¸p dïng c¸t - Phư¬ng ph¸p ®Æt trªn c¸t (top of sand) - Phư¬ng ph¸p ®Æt trong c¸t (in sand) 3. Phư¬ng ph¸p dïng ®Êt 51 52  Xø lý h¹t  Xö lý ph¸ ngñ  Xö lý h¹t cøng -B¶o qu¶n kh«: ®èi víi nh÷ng loµi cã tr¹ng th¸i ngñ nghØ ng¾n th× cÇn b¶o - Ng©m nưíc: Ng©m h¹t trong nưíc 24- 48 giê, sau ®ã ®Æt nÈy mÇm qu¶n mÉu ë n¬I kh« r¸o trong mét thêi gian ng¾n. như qui ®Þnh. -Lµm l¹nh: c¸c mÉu nh¾c l¹i ®ưîc ®Æt tiÕp xóc víi gi¸ thÓ Èm vµ gi÷ ë nhiÖt - Xö lý b»ng c¬ häc: Dïng c¸c dông cô thÝch hîp ®Ó chäc thñng vá ®é thÊp (5-100C trong 7 ngµy) tríc khi ®Æt ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é b×nh thưêng. h¹t hoÆc c¾t, mµi vá h¹t ë phÇn kh«ng cã ph«i ®Ó kÝch thÝch cho -SÊy kh«: c¸c mÉu nh¾c l¹i ®ưîc sÊy kh« ë nhiÖt ®é 30-350C trong thêi gian h¹t nÈy mÇm. tèi ®a lµ 7 ngµy - Xö lý b»ng axit: Ng©m h¹t trong dung dÞch axit H2SO4 hoÆc HNO3 -ChiÕu s¸ng: mÉu ®ưîc chiÕu s¸ng 8/24 giê tư¬ng øng víi thêi gian cña nhiÖt ®Ëm ®Æc trong mét thêi gian thÝch hîp, sau ®ã röa s¹ch h¹t trưíc ®é cao khi h¹t ®ưîc ®Æt nÈy mÇm theo chÕ ®é nhiÖt ®é thay ®æi. khi ®Æt nÈy mÇm. -Hãa chÊt: + Dïng KNO3 0,2% ®Ó lµm Èm gi¸ thÓ thay cho nưíc. - §èi víi lóa, sau khi sÊy kh« ë nhiÖt ®é 45-500C cã thÓ ng©m h¹t + Dïng GA30,05% ®Ó lµm Èm gi¸ thÓ thay cho nưíc. b»ng dung dÞch HNO3 b×nh thưêng trong 24 giê. 53 54 9
10. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Phư¬ng ph¸p vµ ®iÒu kiÖn nÈy mÇm ®èi víi mét sè loµi c©y trång 3.4. X¸c ®Þnh khèi lưîng 1000 h¹t C¸c ®iÒu kiÖn Thêi gian thö TT nÈy mÇm nghiÖm (ngµy) Tªn Xö lý  C¸ch tiÕn hµnh c©y trång Phư¬ng LÇn LÇn ph¸p NhiÖt ®é ®Õm ®Õm ®Çu cuèi -LÊy mÉu ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh khèi lưîng 1.000 h¹t lµ toµn bé 1 L¹c BP ; S 20 -30 ; 25 5 10 Bãc vá, sÊy 400C phÇn h¹t s¹ch cña phÐp thö ph©n tÝch ®é s¹ch. 2 Cải b¾p TP 20 - 30 ; 20 5 7 Lµm l¹nh -§Õm toµn bé sè h¹t ë trong mÉu ph©n tÝch, sau khi ®Õm, tiÕn hµnh 3 Dưa hÊu BP ; S 20- 30 ; 25 5 14 Dïng giÊy gÊp 4 Dưa chuét TP ; BP ; S 20 - 30 ; 25 4 8 c©n toµn bé mÉu (g). 5 ĐËu tư¬ng BP ; S 20 - 30 ; 25 5 8 -§Õm c¸c lÇn nh¾c: 6 Rau muèng BP ; S 30 4 10 7 Cµ chua TP ; BP ; S 20 - 30 5 14 KNO3 + Tõ mÉu ph©n tÝch lÊy ra mét lưîng mÉu gi¶m b»ng phư¬ng 8 Lóa TP ; BP ; S 20 - 30; 25 5 14 SÊy (50oC); ng©m H 0, 2 ph¸p dïng th×a. HN03 ( 24 giê) 9 Cải cñ TP ; BP ; S 20 - 30 ; 20 4 10 Lµm l¹nh + Tõ mÉu gi¶m nµy lÊy ngÉu nhiªn 8 mÉu, mçi mÉu 100 h¹t. 10 Khoai t©y TP 20-30 3 14 GA3 (1500ppm/24 giê) - TP (top of paper): §Æt trªn bÒ mÆt giÊy; BP (between paper): §Æt gi÷a giÊy; S (sand): - C©n tõng mÉu (g), lÊy sè lÎ theo qui ®Þnh. 55 56 §Æt trong c¸t; PP (pleated paper): §Æt trong giÊy gÊp KiÓm tra sè liÖu: TÝnh ®é lÖch chuÈn cña 8 lÇn nh¾c theo c«ng thøc: N ( X2) - ( X)2 S = N (N - 1) Trong ®ã : X - lµ khèi lưîng (g) cña tõng lÇn nh¾c. N - lµ tæng sè lÇn nh¾c. TÝnh hÖ sè biÕn ®éng: s V = x 100 X Trong ®ã : X - lµ khèi lưîng trung b×nh (g) cña 100 h¹t tõ 8 lÇn nh¾c. 57 S- lµ ®é lÖch chuÈn cña c¸c lÇn nh¾c. 58 3.5. X¸c ®Þnh ®é Èm h¹t  a. X¸c ®Þnh ®é Èm b»ng phư¬ng ph¸p sÊy ë nhiÖt ®é æn ®Þnh Xay mÉu:  C¸ch tiÕn hµnh -C¸c lo¹i h¹t lín ph¶I xay nhá trưíc khi sÊy, trõ nh÷ng lo¹i -MÉu göi ®Ó x¸c ®Þnh ®é Èm ph¶i cßn nguyªn vÑn vµ ®ưîc ®ùng h¹t cã hµm lưîng dÇu qu¸ cao khi xay dÔ bÞ oxy hãa vµ cã trong tói hoÆc bao chèng Èm. thÓ lµm mÊt träng lưîng khi xay. -C©n mÉu ®ưîc thùc hiÖn trªn c©n ph©n tÝch, tÝnh b»ng gam (g), lÊy ®Õn 3 sè lÎ. -ViÖc xay mÉu ®ưîc lµm trªn mÉu gi¶m trưíc khi lÊy mÉu -PhÐp thö ®ưîc tiÕn hµnh víi 2 mÉu ph©n tÝch lÊy riªng, mçi mÉu cã ph©n tÝch. khèi lưîng tïy thuéc vµo ®ưêng kÝnh cña hép sÊy mÉu qui ®Þnh như sau: -Sau khi xay xong, tiÕn hµnh lËp mÉu ph©n tÝch cã khèi §ưêng kÝnh hép sÊy mÉu Khèi lưîng mÉu ph©n tÝch lưîng theo qui ®Þnh. < 8cm 4-5g 8cm 10g 59 60 10
11. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam -Møc xay nhá cña c¸c lo¹i h¹t ®ưîc qui ®Þnh như sau: - C¸c lo¹i b¾t buéc ph¶i xay mÉu: + §èi víi c¸c loµi ngò cèc như lóa, m×, m¹ch, cao lư¬ng; ng« vµ C¸c loµi yÕn m¹ch (Avena spp.), b«ng th× ph¶i xay nhá, Ýt nhÊt ph¶i cã 50% nguyªn liÖu xay lät qua L¹c (Arachis hypogaea), kª (Eleusine coracana), ®Ëu t¬ng r©y cã lç 0,5mm vµ dưíi 10% cßn l¹i ë r©y cã lç 1,0mm. (Glycine max), b«ng (Gossypium spp.), + §èi víi c¸c loµi ®Ëu ®ç như ®Ëu tư¬ng, ®Ëu ngù, ®Ëu Hµ-lan, Lóa (Oryza sativa), c¸c loµi ®Ëu ngù (Phaseolus spp.), ®Ëu Hµ- ®Ëu r¨ng ngùa th× ph¶i xay th«, Ýt nhÊt ph¶i cã 50% nguyªn liÖu lan (Pisum sativum), xay lät qua r©y cã lç 4,0mm. ThÇu dÇu (Ricinus communis), lóa m× ®en (Secale cereale), + §èi víi c¸c lo¹i h¹t cã dÇu, khã xay th× cã thÓ nghiÒn hoÆc th¸i C¸c loµi cao lư¬ng (Sorghum spp.), lóa m× (Triticum aestivum), ng« (Zea mays) nhá nhưng kh«ng ®îc ®Ó hë mÉu ra ngoµi kh«ng khÝ qu¸ 2 phót. 61 62 C¾t mÉu -C¸c h¹t lín (díi 5000 h¹t/kg) vµ c¸c h¹t cã vá rÊt cøng (®Ëu ®ç), cã thÓ c¾t h¹t thµnh nh÷ng mÈu nhá thay cho xay. -ViÖc c¾t mÉu sÏ ®ưîc lµm ë trªn mÉu gi¶m trưíc khi lÊy mÉu ph©n tÝch. -LÊy mét mÉu gi¶m vµ c¾t nhanh c¸c h¹t thµnh c¸c mÈu nhá vµ ®ưa vµo hép chøa. -Trén b»ng th×a vµ lÊy ra 2 mÉu ph©n tÝch cã khèi lưîng gÇn b»ng khèi lưîng cña 5 h¹t nguyªn. -§Æt c¸c mÉu vµo trong hép c©n. -Nh÷ng h¹t cã ®ưêng kÝnh 15 mm hoÆc lín h¬n th× ph¶i c¾t Ýt nhÊt thµnh 4 hoÆc 5 mÈu. -Kh«ng nªn ®Ó hë ra ngoµi kh«ng khÝ qu¸ 60 gi©y 63 64  SÊy mÉu oC¸c phư¬ng ph¸p sÊy chÝnh thøc o SÊy s¬ bé  Phư¬ng ph¸p sÊy ë nhiÖt ®é thÊp æn ®Þnh -NÕu lµ loµi cÇn ph¶i xay mÉu vµ cã ®é Èm ban ®Çu cao h¬n 17% (hoÆc 10% ®èi víi ®Ëu tư¬ng vµ 13% ®èi víi lóa), th× b¾t buéc ph¶i -MÉu ph©n tÝch ph¶i ®ưîc ph©n bè ®Òu trong hép chøa mÉu. sÊy s¬ bé. -C©n hép vµ n¾p trưíc vµ sau khi cho mÉu vµo. -C¸ch lµm nh sau: -Sau khi c©n, ®Æt nhanh hép ®· cã mÉu lªn n¾p cña nã, ®ưa vµo + Hai mÉu gi¶m, mçi mÉu cã khèi lîng 25 ± 1g, ®ưîc ®Æt ë trong tñ sÊy ®· ®ưîc duy tr× ë nhiÖt ®é 103 2oC vµ sÊy trong 17 1 giê. hép sÊy ®· ®ưîc c©n khèi lưîng. + Hai mÉu gi¶m nµy sÏ ®ưîc sÊy ®Ó gi¶m bít lưîng Èm xuèng d- -Thêi gian sÊy b¾t ®Çu tÝnh tõ khi tñ sÊy ®¹t tíi nhiÖt ®é yªu cÇu. ưíi 17% (hoÆc dưíi 10% ®èi víi ®Ëu tư¬ng vµ dưíi 13% ®èi víi Khi kÕt thóc thêi gian sÊy qui ®Þnh th× ®Ëy n¾p hép l¹i vµ ®Æt vµo lóa). b×nh hót Èm ®Ó lµm nguéi trong 30-45 phót. + Sau khi sÊy s¬ bé, c¸c mÉu gi¶m sÏ ®ưîc c©n l¹i cïng víi c¶ -Sau khi lµm nguéi, c©n hép cïng víi c¶ n¾p vµ mÉu. Yªu cÇu ®é hép sÊy ®Ó x¸c ®Þnh khèi lưîng mÉu ®· gi¶m ®i. Èm kh«ng khÝ ë trong phßng thÝ nghiÖm ph¶i thÊp h¬n 70% khi tiÕn + Ngay sau ®ã, hai mÉu gi¶m nµy sÏ ®îc xay riªng vµ nguyªn liÖu hµnh phÐp thö. xay sÏ ®ưîc tiÕp tôc tiÕn hµnh sÊy chÝnh thøc. 65 66 11
12. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam  TÝnh to¸n kÕt qu¶ Phư¬ng ph¸p sÊy ë nhiÖt ®é cao æn ®Þnh §é Èm lµ tû lÖ phÇn tr¨m khèi lưîng ®îc tÝnh to¸n ®Õn mét sè lÎ theo c«ng thøc sau: - C¸ch tiÕn hµnh còng gièng như sÊy ë nhiÖt ®é thÊp nhưng 100 kh¸c lµ tñ sÊy ®ưîc duy tr× ë nhiÖt ®é 130-133oC. S = (M2 - M3) x (M2 - M1) -MÉu ®ưîc sÊy trong thêi gian 4 giê ®èi víi ng« (Zea mays), Trong ®ã: 2 giê ®èi víi c¸c loµi ngò cèc kh¸c vµ 1 giê ®èi víi c¸c loµi S - lµ ®é Èm cña mÉu ph©n tÝch kh¸c M1 - lµ khèi lưîng (g) cña hép sÊy vµ n¾p -Kh«ng cã yªu cÇu ®Æc biÖt ®èi víi ®é Èm kh«ng khÝ trong M2 - lµ khèi lưîng (g) cña hép sÊy, n¾p vµ mÉu tríc khi sÊy phßng thÝ nghiÖm trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn phÐp thö. M3 - lµ khèi lưîng (g) cña hép sÊy, n¾p vµ mÉu sau khi sÊy 67 68 b. X¸c ®Þnh ®é Èm b»ng m¸y ®o ®é Èm NÕu mÉu ®ưîc sÊy s¬ bé th× ®é Èm cña mÉu lµ: * HiÖu chuÈn m¸y ®o ®é Èm S1 x S2 - MÉu hiÖu chuÈn ph¶I cã Ýt nhÊt 2 gièng trong 1 loµi, mçi S = (S1 + S2) - gièng gåm 5 mÉu. 100 - Khi ®o ®é Èm ë c¸c gièng cña cïng mét loµi cã kÕt qu¶ Trong ®ã: kh¸c nhau th× ph¶I hiÖu chuÈn tõng gièng. S1: lµ lưîng Èm mÊt ®i ë lÇn sÊy ®Çu - C¸c mÉu ®Ó hiÖu chuÈn ph¶I lo¹i bá h¹t bÞ mèc, h¹t bÞ lªn S2: lµ lưîng Èm mÊt ®i ë lÇn sÊy thø hai men hoÆc ®· n¶y mÇm. - M¸y ®ưîc hiÖu chuÈn sau 100 lÇn ®o hoÆc 1 n¨m 1 lÇn 69 70  C¸ch tiÕn hµnh - LÊy mÉu ph©n tÝch: tiÕn hµnh víi hai mÉu ph©n tÝch ®éc lËp, mçi mÉu cã khèi lưîng hoÆc dung tÝch ®ưîc yªu cÇu cô thÓ ®èi víi tõng lo¹i m¸y ®o. - C©n mÉu: viÖc c©n mÉu, nÕu yªu cÇu, ph¶i phï hîp víi c¸c qui ®Þnh vÒ c©n mÉu ë phÇn ph©n tÝch ®é s¹ch. - TÝnh to¸n kÕt qu¶: M1 + M2 M = 2 Trong ®ã: M: ®é Èm cña mÉu M1 vµ M2: lµ kÕt qu¶ cña mÉu ph©n tÝch thø nhÊt vµ mÉu ph©n tÝch thø hai ®ưîc ®o b»ng m¸y ®o ®é Èm. 71 72 12
13. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam 3.6. KiÓm nghiÖm ®é thuÇn – KiÓm tra qua h¹t b»ng kÝnh lóp 3.7. KiÓm tra søc khoÎ h¹t gièng – Lîng mÉu 400 h¹t  KiÓm tra bÖnh nÊm b»ng nu«i c©y trªn agar – KiÓm tra c©y mÇm gieo trªn ®Üa petri  KiÓm tra bÖnh vi khuÈn b»ng huyÕt thanh – Kiểm tra hãa sinh vµ c«ng nghÖ sinh häc  KiÓm tra bªnh virus b»ng ELISA Sè h¹t ®óng gièng % H¹t ®óng gièng = X 100  KiÓm tra n¶y mÇm qua triÖu chøng c©y con Tæng sè h¹t kiÓm tra  X¸c ®Þnh tû lÖ h¹t bÞ bÖnh, lo¹i nÊm, vi khuÈn vµ virus 73 74 3.8. Kiểm tra sức sống hạt giống B¸o c¸o kÕt qu¶ kiÓm nghiÖm trong phßng + Kiểm tra bằng xử lý lạnh • §é thuÇn • §é s¹ch + Thúc đẩy già hoá nhanh • T¹p chÊt + Kiểm tra độ dẫn điện • C©y kh¸c d¹ng +Kiểm nghiệm hoá sinh thử TZ • Cá d¹i +Phương pháp Hiltner • Tû lÖ n¶y mÇm + Kiểm tra sức khỏe cây con • §é Èm + Tỷ lệ hô hấp • Søc khoÎ h¹t gièng • Khèi lưîng h¹t 75 76 13