Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 9: Kỹ thuật sản xuất hạt giống đối với cây sinh sản vô tính

Nội dung text: Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 9: Kỹ thuật sản xuất hạt giống đối với cây sinh sản vô tính

1. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Các hình thức sinh sản và phương pháp nhân giống vô tính Sinh sản vô tính Vô tính sinh dưỡng Vô phối Mô sôma bầu nhụy (2n) chư¬ng 9 Thân rễ, bồ, Mắt, đoạn Tế bào, giò, củ, các rễ, cành mô, bộ loại chồi và thân phận Đại bào tử mẹ Phôi bất định (2n) Kü thuËt s¶n xuÊt gièng ®èi phụ víi c©y sinh s¶n v« tÝnh Phôi vô tính (2n) Tách chồi, Giâm, chia cây chiết cành; ghép Nuôi cấy in-vitro Công nghệ hạt nhân tạo Nhân vô tính tự Nhân vô tính nhân tạo nhiên 1. Các phương pháp nhân giống vô tính 1.1. Nhân giống bằng phương pháp tách chồi, chia cây • Khái niệm: Là phương pháp nhân giống vô tính tự nhiên, sử dụng Vườn ươm các loại thân hành, thân ngầm, chồi sẵn có đủ thân, lá, rễ bất định Tách chồi, cây, phân mọc ở thân ngầm. loại • Đối tượng áp dụng: Các loại cây ăn quả lớp một lá mầm (dứa, Vườn vật liệu khởi đầu (Sản xuất, nhân chồi) chuối, dâu tây ), hoa, cây cảnh (lan, lay ơn, huệ ), các loại cây Vườn sản xuất dạng bụi nhiều thân • Cơ sở khoa học: Dựa trên đặc tính sinh sản bằng các loại thân địa sinh, khí sinh, chồi ngầm, chồi thân, chồi nách, chồi cuống, chồi Sơ đồ quá trình nhân giống bằng phương pháp tách chồi, chia cây ngọn, chồi thai sinh 1
2. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Kỹ thuật: • Chọn cây, chồi: Ưu điểm - Chọn cây (đủ rễ, thân lá), chồi đã thành thục (như chồi nách ở dứa, • Kỹ thuật đơn giản, dễ làm. chối đuôi chiên ở chuối ), mập, khỏe, không sâu bệnh • Cây con giữ nguyên đặc điểm di truyền của cây mẹ, - Phân loại, chồi đủ tiêu chuẩn có thể trồng thẳng ra vườn sản xuất, nhanh ra hoa quả hơn gieo từ hạt. các loại chồi còn nhỏ, yếu cần đưa vào vườm ươm một thời gian, đủ tiêu chuẩn thì đem trồng. • Chuẩn bị, trồng: Nhược điểm • Hệ số nhân không cao. - Trước khi trồng, cần phân loại cây, chồi để đạt độ đồng đều cao, thuận lợi cho chăm sóc, thu hoạch. • Cây con thường mang theo mầm bệnh từ cây mẹ - Tỉa bớt lá, rễ già để cây phục hồi nhanh. • Khó đạt đồng đều. - Ví dụ phân loại chồi dứa theo khối lượng: loại 1 (300-500g) và loại 2 (200-300g). 1.2. Nhân giống bằng phương pháp chiết cành • Khái niệm: Là phương pháp kích thích cho cành ra rễ khi còn ở trên trên cây và sau đó cắt đem trồng. Chọn cành, xử lý ra rễ nơi • Đối tượng áp dụng: Chủ yếu là các cây thân gỗ (như các loại cây ăn chiết (gây vết thương, khoanh vỏ, cạo tượng tầng, bôi chất quả: hồng xiêm, cam, quýt, xoài, nhãn ); một số loại cây cảnh: đào, Xuất kích thích, nén đất, bó bầu) vườn mai, hồng, ); các loại tre (tre, măng bát độ ) Vườn vật liệu (sản xuất, Vườn Vườn giống gốc, đầu ươm sản • Cơ sở khoa học: dòng) Cắt, hạ xuất - Khả năng phân hóa, khôi phục lại tất cả các cơ quan còn thiếu để bầu trở thành một cây hoàn chỉnh của tế bào. - Tác động của các chất điều tiết sinh trưởng đến vết chiết, kích thích tế bào tượng tầng nhân lên tạo thành mô sẹo. Nếu có bóng tối Sơ đồ quá trình nhân giống bằng phương pháp chiết cành và đủ ẩm, mô sẹo phân hóa thành tế bào rễ. TipVít Layer cành Simple Layer Vít nhiều đoạnCompound cành Layer Phủ đất Chiết ngọn Stooling Air Layer Stolons Chiết cành cao Các bước của phương pháp chiết cành 2
3. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam  Kỹ thuật • Khoanh vỏ, bó bầu: • Thời vụ: vụ xuân (T2-T4), vụ thu (T7-T8); tránh ngày thời tiết xấu, khắc - Vết khoanh dài 3-5cm, độ sâu tới phần phần gỗ, bóc bỏ khoanh vỏ cạo hết phần tượng tầng sát gỗ (phần vỏ mềm). nghiệt như nắng nóng, mưa phùn gió mùa đông bắc Đối với các loại - Đối với các loại cây có nhựa mủ (mít, hồng xiêm, ), sau khoanh cây có nhựa mủ có thể chiết vào tháng 11-12, khi cây ít nhựa. phải phơi 7-15 ngày, trước khi bó bầu thì cạo lại. • Chọn cành chiết: chọn trên các cây đã ra quả nhiều năm, ổn định về - Đối với các loại cây khác, khoanh xong có thể bó bầu ngay. năng suất, sinh trưởng khỏe, sạch sâu bệnh. Chọn cành bánh tẻ, tán - Có thể bôi chất kích thích ra rễ vào phần vỏ trên vết cắt để kích thích đẹp, vị trí ngang tán cây nơi có nhiều ánh sáng, không bị sâu bệnh, nhanh ra rễ; sau đó, bó bầu, bọc nilon và cố định bằng dây buộc. đường kính 0,8-1,5cm. • Chăm sóc bầu chiết: Thường xuyên theo dõi tình hình ra rễ, sâu bệnh, tưới bổ sung kịp thời nếu hỗn hợp bó bầu bị khô. • Chuẩn bị chất độn bó bầu: đảm bảo yêu cầu về kết cấu, độ xốp, dinh • Hạ và giâm cành chiết: Sau chiết 2-4 tháng, rễ đã phân bố đều quanh dưỡng và chất kích thích ra rễ (thường sử dụng các chế phẩm của bầu, nhiều rễ cấp 2-3 và chuyển từ trắng sang vàng thì hạ bầu; trồng auxin với các nồng độ và liều lượng khác nhau tùy loại cây). vào luống hoặc bầu nilon trong vườn ươm hoặc nơi râm mát để bàu ra rễ mới, lộc mới và khi thời tiết thuận lợi thì đem trồng. 1.3. Nhân giống bằng phương pháp giâm cành Ưu điểm • Khái niệm: là phương pháp tái sinh nhân tạo các bộ phận rễ, chồi, • Cây con giữ nguyên đặc điểm di truyền, năng suất, chất lượng của lá của một đoạn cành hoặc rễ khi cắt rời khỏi cây mẹ, cắm vào giá cây mẹ. thể trong môi trường thích hợp để tạo thành cây con hoàn chỉnh. • Nhanh ra hoa quả, rút ngắn thời gian sinh trưởng; rút ngắn thời kỳ • Đối tượng áp dụng: cho các cây dễ ra rễ (cây ăn quả có múi: các xây dựng cơ bản, nhanh thu hoạch. loại chanh, hồng xiêm, ổi, na; đa số cây cảnh, xương rồng; cây • Cây con có bộ rễ ăn nông, phù hợp nơi mực nước ngầm cao; chiều công nghiệp: hồ tiêu ). cao thấp, tán gọn, dễ chăm sóc, thu hoạch và phòng trừ sâu bệnh. • Cơ sơ khoa học: Nhược điểm - Khả năng phân hóa, khôi phục lại tất cả các cơ quan còn thiếu để • Ảnh hưởng không tốt đến cây mẹ do bị căt mất cành lá. trở thành một cây hoàn chỉnh của tế bào. • Cây chiết thường mang theo mầm bệnh từ cây mẹ - Tác động của các chất điều tiết sinh trưởng đến vết chiết, kích • Có sức sống kém hơn và chóng già cỗi hơn cây trồng từ hạt. thích tế bào tượng tầng nhân lên tạo thành mô sẹo. Nếu có bóng tối và đủ ẩm, mô sẹo phân hóa thành tế bào rễ. Cắt đoạn cành 1. IAA dự trữ IAA IAA IAA IAA Bẹ lá 7. Thân hình Cuống lá thành 3. Mô sẹo hình thành 4. Rễ hình thành 3
4. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Chọn, cắt, bảo Ra Xuất Vườn vật quản hom, xử ngôi vườn liệu lý ra rễ Nhà Vườn (Sản xuất, giâm Vườn sản giống gốc, cành ươm xuất đầu dòng) Sơ đồ quá trình nhân giống bằng phương pháp giâm cành IAA Giâm bằng cắt lá Chồi ngọn Chồi mới Cắt 1 lá Chồi nách Thân Lá Cắt mẩu lá 4
5. Giâm bằng cắt cành Chồi ngọn Chồi nách Cành Lá Rễ bất định Giâm bằng chồi Giâm bằng hom  Kỹ thuật • Thời vụ giâm - Vụ xuân từ 10/2-10/4 - Vụ thu từ 20/9-20/10 • Chọn hom - Chọn trên các cây ổn định về năng suất, khỏe, sạch bệnh, ở thời kỳ ngừng sinh trưởng. - Tốt nhất, sử dụng hom bánh tẻ, không non hoặc già quá, tuổi hom từ 12-18 tháng. • Cắt hom Cắt phần cuối nhánh - Hom cành: dài 8-10cm, đường kính 0,3-0,8cm, có 3-4 mắt, để lại ½ - 1 lá trên cùng. Tượng tầng - Hom rễ: dài 8-10cm, đường kính 0,5-1,2cm, chú ý đánh dấu đầu nảy mầm (gần gốc). 5
6. • Bảo quản, xử lý hom - Hom sau cắt phải được giữ để không bị mất nước (phun giữ • Chăm sóc hom giâm ẩm, hoặc bôi hai đầu bằng parafin nếu mang đi xa, để lâu). - Vườn giâm được điều chỉnh nhiệt độ, ánh sàng phù hợp, - Xử lý chất kích thích ra rễ: có thể sử dụng một số loại auxin với nồng độ và thời gian xử lý thích hợp. sau nảy mầm có thể phun bổ sung dinh dưỡng bằng - Hiện có 2 phương pháp xử lý auxin cho hom: phân qua lá hoặc tưới vào đất. + Xử lý nồng độ loãng hay xử lý chậm - Khi chồi mọc 6-8 lá, rễ đủ dài phải ra ngôi vườn ươm kịp + Xử lý nồng độ đặc hay xử lý nhanh. thời trên luống hoặc bầu nilon, kết hợp tỉa bớt cành, lá, • Cắm hom tạo tán - Sau xử lý, hom được cắm lên luống hoặc vào bầu nilon với • Tiêu chuẩn cây xuất vườn: cao 40-60cm, đường kính gốc giá thể thích hợp. cành 0,5-0,6cm, được tạo tán, không bị sâu bệnh. - Độ sâu cắm bằng 2/3 chiều dài hom. - Tiếp tục phun mù trong 7-10 ngày đầu để tránh mất nước. Ưu điểm 1.4. Nhân giống bằng phương pháp ghép cành • Hệ số nhân cao, nhanh, chi phí thấp. • Cây giâm giữ nguyên đặc điểm di truyền cây mẹ; chin sớm, rút • Khái niệm: Ghép là phương pháp nhân giống vô tính nhân ngắn thời gian kiến thiết cơ bản, nhanh thu hoạch; bộ rễ nông thích hợp nơi đất có mực nước ngầm cao. tạo sử dụng một đoạn thân, cành, mắt ngủ của cây này • Lợi dụng giâm cành để rút ngắn thời gian nhân nhanh gốc ghép (ví ghép lên một cây khác để hình thành nên một tổ hợp cây dụ: cây có múi sau giâm 8 tháng có thể ghép so với 12 tháng nếu mới. Cây ghép có hai phần: cành ghép và gốc ghép gieo từ hạt). Nhược điểm • Đối tượng áp dụng: nhiều loại cây, chủ yếu là các cây thân • Không áp dụng rộng rãi được cho nhiều loại cây do hạn chế khả gỗ, nhiều nhất là các cây ăn quả, cây công nghiệp, cây cảnh. năng ra rễ. • Thường mang theo mầm bệnh từ cây mẹ; có sức sống kém hơn và • Cơ sở khoa học: Sự gắn liền, sinh trưởng và con đường vận chóng già cỗi hơn cây trồng từ hạt; chuyển bình thường nơi ghép giữa 2 bộ phận gốc và cành • Có thể mang đột biến mầm, chồi làm thay đổi đặc điểm di truyền so ghép nhờ khả năng tái sinh của tượng tầng. với cây mẹ. Vườn vật liệu Chọn mắt, (Sản xuất, chồi, cành giống gốc, ghép Ghé đầu dòng) p Tổ hợp Vườn Vườn gốc/cành ươm sản ghép xuất Vườn Chọn nhân gốc gốc ghép ghép Sơ đồ quá trình nhân giống bằng phương pháp ghép cành 6
7.  Kỹ thuật • Thời vụ ghép: - Vụ xuân (tháng 3-4) - Vụ thu (tháng 8-9) - Lưu ý chọn thời vụ thích hợp nhất đối với từng loại cây ở từng điều kiện sinh thái cụ thể. • Yêu cầu về lựa chọn tổ hợp cành/gốc ghép: - Phải có quan hệ huyết thống gần nhau (cùng họ), phải có sức sinh trưởng tương đương (tránh hiện tượng bất tương hợp). - Mắt/cành ghép: chọn trên cây mẹ có năng suất cao, phẩm chất tốt, sản lượng ổn định 3 vụ trở lên; lấy từ cành giữa tán, nơi có nhiều ánh sáng, tuổi từ 4-6 tháng, đường kính gốc cành 4-10mm. - Gốc ghép: Có bộ rễ phát triển, cây sinh trưởng khỏe, dễ nhân giống (bằng hạt hoặc nhân giống vô tính bằng chồi, giâm cành ), tiếp hợp được với cành ghép cho tổ hợp sinh trưởng bình thường, lâu dài. • Thao tác ghép: phải nhanh, chính xác, hai bộ phận ghép phải gắn khít, Các phương pháp ghép dụng cụ ghép phải tốt. • Chăm sóc sau ghép - Xới xáo, bón phân, tưới nước: sau ghép 27-30 ngày, cắt dây buộc, Ghép mắt tiến hành làm cỏ, tưới nước, bón phân như đối với cây gốc ghép. - Tỉa cành: đối với cành dại cần phải cắt bỏ triệt để, sớm và thường xuyên. - Phòng trừ sâu bệnh: không để sâu bệnh gây hại, làm mất hoặc ảnh hưởng đến bộ phận ghép; đặc biệt chú trọng các loại bệnh nơi mắt ghép, các loại sâu chích hút (nhện nhỏ, bọ trĩ ). - Xuất vườn: lưu ý đúng tuổi, tùy theo loại cây trồng. Ghép mắt nhỏ có gỗ Ghép nêm (Cleft Graft) 7
8. Ghép vỏ hay ghép luồn vỏ (Bark Graft) Ghép bên hay ghép áp (Side-Veneer Graft) • Ghép nối bên (Splice Graft) Ghép lưỡi (Whip and Tongue Graft) Ghép yên ngựa (Saddle Graft) Ghép bắc cầu (Bridge Graft) 8
9. Vi ghép Ưu điểm • Hệ số nhân giống cao, đặc biệt là ghép mắt. • Giữ nguyên đặc điểm di truyền, đặc tính tốt của giống ghép (giống cần nhân), kết hợp được đặc tính tốt của cả hai, thường là năng suất, chất lượng cao của giống ghép với bộ rễ khỏe (chịu stress, sâu bệnh) của gốc ghép. • Rút ngắn thời gian sinh trưởng, thời gian kiến thiết cơ bản, nhanh thu hoạch; tạo gốc ghép lùn, cây lùn nhằm tăng mật độ, dễ chăm sóc, thu hoạch; khả năng sinh trưởng tốt, tuổi thọ cao. • Lợi dụng kỹ thuật này để cải tạo vườn cũ; phục hồi lại các vườn cây già cỗi, phẩm chất kém, phục hồi bị suy yếu, hỏng phần gốc rễ; bổ khuyết cành để khôi phục dạng hình chuẩn của các loại cây cảnh. • Nhược điểm • Cây ghép dễ nhiễm bệnh nếu không chú ý chọn gốc, cành ghép sạch bệnh. • Đồi hỏi người làm phải có trình độ, tay nghề thành thạo. 1.5. Vi nhân giống (nhân giống in-vitro) 1.5.1.Vi nhân giống bằng phương pháp tạo đa chồi • Khái niệm Mẫu nuôi cấy (đỉnh phân sinh, phôi hạt, trụ dưới lá mầm, mầm lá non ) Vi nhân giống hay nhân giống in-vitro là quá trình tách mô tế Khử trùng bào cây từ một cơ quan vô tính của cây mẹ nuôi trong môi Cảm ứng tạo Cảm ứng tạo trường nhân tạo đặc thù về dinh dưỡng, hormones, và ánh đa chồi protocorm Protocorm sáng trong điều kiện vô trùng, tạo ra số lượng lớn cây lớn Nhân, kéo dài Tạo, nhân và cây trong thời gian ngắn. chồi kéo dài chồi • Cơ sở khoa học Tạo rễ, cây hoàn chỉnh - Sự phân bào nguyên nhiễm. Trực tiếp Gián tiếp Vườn huấn - Tính toàn năng của tế bào. luyện - Nhu cầu về các điều kiện sinh trưởng, phát triển của cây Vườn sản xuất (nhiệt độ, ánh sáng, dinh dưỡng). Sơ đồ quá trình vi nhân giống bằng phương pháp tạo đa chồi 9
10. A B Tạo đa chồi ở khoai tây (A-mầm, B-kéo dài mầm và phát sinh chồi nách) A B 1. Phôi cảm ứng trên môi trường; 2. Cụm chồi trên các môi trường; 3. Cụm chồi được kéo dài; Tạo protocorm ở lan (A-đỉnh sinh trưởng, B- protocorm) 4. Phát triển chồi đơn; 5. Cây tái sinh trồng trong nhà kính; và 6. Cây tái sinh trồng trong nhà lưới. 1.5.2.Vi nhân giống bằng phương pháp tạo chồi bất định Mẫu nuôi cấy (các đoạn, lát căt từ các bộ Sơ đồ quá trình vi phân thân, lá, cuống lá, hoa, mầm ) nhân giống bằng tạo chồi bất định Khử trùng Cảm ứng Tạo đa chồi Tạo mô sẹo cơ sở trên bề mặt lát cắt Tạo chồi từ ngoại vi mô sẹo, không liên Nhân, kéo dài quan đến mô có chồi mạch dẫn Nhân và kéo dài chồi Cảm ứng, Tạo chồi bất định và hình thành cây hoàn chỉnh tạo rễ (A-chồi bất định, B- cây hoàn chỉnh) Hình thành chồi trực tiếp Hình thành chồi gián tiếp qua mô sẹo Vườn huấn luyện Vườn sản xuất 1.5.3.Vi nhân giống bằng phương pháp tạo mô sẹo Mẫu Khử Cảm ứng Nhân Cảm nuôi cấy trùng tạo mô mô ứng, tạo sẹo sẹo phôi Vườn Vườn huấn Tạo rễ, cây Phôi nảy sản xuất luyện hoàn chỉnh mầm A B Mô sẹo (A) và tạo chồi từ mô sẹo (B) ở Lan Sơ đồ quá trình vi nhân giống bằng tạo mô sẹo 10
11. 1.6. Nhân giống phôi vô tính – Công nghệ hạt nhân tạo • Hạt nhân tạo (artificial seed): là phôi vô tính bọc trong một lớp vỏ polymer như agar, agarose, alginate Trong cấu trúc lưới của các lớp vỏ đó, nước, chất dinh dưỡng và chất sinh trưởng được cung cấp thay cho nội nhũ, giúp cho phôi vô tính có thể nảy mầm trở thành cây hoàn chỉnh. • Hạt nhân tạo gồm có ba phần: - Phôi vô tính - Vỏ bọc polymer (alginate) - Màng ngoài (calcium alginate) • Sơ đồ nhân: Nuôi cấy dịch lỏng trong nồi phản Tách, tạo ứng sinh học (bioreactor) Nảy mầm, tạo phôi vô cây hoàn chỉnh tính Quá trình tái sinh cây bông (Gossypium malvacearum L.) bằng tạo mô sẹo 2. S¶n xuÊt gièng khoai t©y • Khoai t©y lµ c©y sinh s¶n v« tÝnh b¶n chÊt di truyÒn cña c©y mÑ ®ưîc truyÒn ®¹t hoµn toµn cho thÕ hÖ sau. • Sù tho¸i ho¸ cña gièng khoai t©y chñ yÕu do nhiÔm bÖnh vµ giµ sinh lý. • Kü thuËt s¶n xuÊt vµ phôc tr¸ng gièng khoai t©y chñ yÕu ®Ó kh¾c phôc hai nguyªn nh©n trªn. • C¸c bưíc s¶n xuÊt gièng khoai t©y: + Giai ®o¹n 1: S¶n xuÊt cñ siªu nguyªn chñng. + Giai ®o¹n 2: S¶n xuÊt cñ nguyªn chñng + Giai ®o¹n 3: S¶n xuÊt cñ thư¬ng phÈm. Hạt nhân tạo của giống táo M26 2.1. S¶n xuÊt gièng khoai t©y SNC vµ NC Vưên vËt liÖu (SNC) trång vµ chän ®Ó thu Hai phư¬ng thøc s¶n xuÊt ®ưîc ¸p dông: mét cñ/khãm a. NhËp gièng khoai t©y s¹ch bÖnh vµ trÎ sinh lý tõ nưíc ngoµi vµo ViÖt Nam. §¸nh gi¸ chän dßng tèt, • L« cñ nµy ®ưîc s¶n xuÊt trong khu vùc ®ưîc qu¶n lý ®óng gièng, hçn cñ t¹o l« tèt vµ phßng trõ s©u bÖnh t¹o ra cñ SNC. cña SNC • Tõ cñ SNC nh©n tiÕp trong ®iÒu qu¶n lý tèt kh«ng ®Ó nhiÔm bÖnh t¹o ra l« cñ nguyªn chñng cung cÊp cho s¶n xuÊt. Nh©n c¸ch ly, lo¹i bá c©y kh¸c d¹ng, t¹o • Phư¬ng thøc nµy chÊt lưîng cñ gièng cao vµ cho lËp l« cñ NC n¨ng suÊt vưît h¼n ®èi víi gièng ®· trång nhiÒu n¨m trong ®iÒu kiÖn nưíc ta. 11
12. Chọn lọc trên mặt đất và dưới mặt đất b. Chän läc t¹i c¸c trung t©m nghiªn cøu • Cñ gièng thu ®ưîc ®em nh©n ë nh÷ng n¬i qu¶n lý tèt t¹o ra l« cñ SNC. • Chän läc c©y khoÎ, s¹ch bÖnh thu cñ gièng vô ®«ng xong ph¸ ngñ ®Ó trång vô xu©n t¹o ra l« cñ gièng nguyªn chñng võa s¹ch bÖnh võa trÎ sinh lý. • Víi phư¬ng ph¸p nµy thêi gian b¶o qu¶n cñ gièng còng ®ưîc rót ng¾n kho¶ng 2 th¸ng. 2.2. Phư¬ng ph¸p s¶n xuÊt gièng khoai t©y b»ng øng dông c«ng nghÖ sinh häc • BiÖn ph¸p nµy gåm c¸c bưíc như sau: + Nu«i cÊy ®Ønh sinh trưëng + Nh©n nhanh trong èng nghiÖm + Nh©n trong vưên ¬m cã c¸ch ly t¹o cñ nhá s¹ch bÖnh vµi thÕ hÖ ®Ó t¹o ra l« cñ SNC + Nh©n l« cñ SNC t¹o l« h¹t nguyªn chñng • Phư¬ng ph¸p nµy t¹o ra cñ gièng s¹ch bÖnh vµ trÎ sinh lý. • B¶o tån nguån gen s¹ch bÖnh, Ýt tèn kÐm • HÖ sè nh©n gièng nhanh, kh«ng bÞ t¸i nhiÔm bÖnh. 3. Nh©n gièng v« tÝnh ë mét sè c©y ¨n qu¶ 3.1. C©y mÑ ®Çu dßng (c©y mÑ u tó) • Gièng c©y ¨n qu¶ hÇu hÕt ®ưîc nh©n v« tÝnh tõ mét c©y mÑ. • LÊy bé phËn dinh dưìng cña c©y mÑ ®Ó nh©n gièng. • C©y mÑ cã thÓ lµ mét gièng míi hoÆc gièng ®· cã trong s¶n xuÊt. • C©y mÑ kh«ng tèt sÏ cho c¸c c©y con kÐm chÊt lưîng ¶nh hưëng ®Õn s¶n xuÊt vµ thu nhËp cña ngưêi trång c©y ¨n qu¶. 12
13. Tiªu chuÈn cña mét c©y ®Çu dßng Tiªu chuÈn sinh trưëng ph¸t triÓn • N¨ng suÊt cao • C©y mÑ ®Çu dßng ph¶i lµ nh÷ng c©y ®· cho thu ho¹ch. • ChÊt lưîng tèt • • Chèng s©u bÖnh, h¹n, óng Trong thêi kú thu ho¹ch sung søc nhÊt. • Kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh tèt • Th«ng thưêng c©y thu ho¹ch vµo n¨m thø 3 thø 4. • C©y mÑ ®ang cho qu¶ ë vµo tuæi ®ang sung søc. Tiªu chuÈn chèng chÞu • ChÞu vËn chuyÓn, b¶o qu¶n ®ưîc l©u • Chèng chÞu bÖnh virus, vi khuÈn vµ nÊm • DÔ thu ho¹ch, dÔ ch¨m sãc b»ng m¸y. • Chèng chÞu h¹n, óng, l¹nh, nãng Tiªu chuÈn n¨ng suÊt Tiªu chuÈn chÊt lưîng C¨n cø vµo c¸c chØ tiªu sau ®Ó ®¸nh gi¸: • KÝch thưíc qu¶ • Mµu s¾c vá qu¶ • Sè cµnh qu¶ trªn c©y • Mµu s¾c thÞt qu¶ • Sè qu¶ trªn cµnh • §é ch¾c thÞt qu¶ • KÝch thưíc qu¶ • Mïi th¬m • Khèi lưîng qu¶ • ChÊt lưîng thö nÕm • ChÊt lưîng dinh dìng • §é ®ång ®Òu cña qu¶ • Kh¶ n¨ng b¶o qu¶n • N¨ng suÊt thùc thu • Kh¶ n¨ng vËn chuyÓn • N¨ng suÊt diÔn biÕn qua c¸c n¨m gÇn nhÊt. • Kh¶ n¨ng chÕ biÕn 3.3. Nh©n gièng c©y ¨n qu¶ b»ng phư¬ng ph¸p ghÐp 3.2. Phư¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tuyÓn chän c©y mÑ ®Çu dßng • Ghép là một nghệ thuật chắp nối giữa 2 khối mô sống của cây trồng với nhau thành thể thống nhất và tiếp tục quá trình sinh trưởng phát triển như một cây bình • Tæ chøc ®¸nh gi¸ b»ng thÝ nghiÖm hµng n¨m thường. • Nghiªn cøu biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c • Bất kỳ kỹ thuật nào hoàn thiện được quá trình này đều được xem là phương pháp ghép. • Tæ chøc héi thi tuyÓn chän • Trên thế giới có hai thuật ngữ khác nhau là ghép mắt (budding) và ghép (grafting). 13
14. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam • Gốc ghép (rootstock) + Là phần thấp hơn của mắt ghép và cành ghép, phát triển hệ thống rễ của cây ghép khi tiếp hợp thành công. Nó có thể là cây con, đoạn thân, rễ hoặc cành chiết. • Ghép mắt (budding) tương tự như ghép chỉ khác + Đôi khi ghép thực hiện ngay trên cây lớn ở những cành hoặc là sử dụng một mắt ngủ có ưu thế. chồi ngọn gọi là ghép ngọn (Topworking) • Ghép sử dụng đoạn cành, đoạn chồi có một số • Gốc ghép trung gian (Interstock) mắt và đoạn này phát triển thành cây hoặc cành + Là một đoạn thân làm cầu nối cho sự tiếp hợp giữa đoạn cành ghép và gốc ghép. khi tiếp hợp thành công với gốc ghép. + Nó được sử dụng khi mắt ghép và gốc ghép không tương hợp + Tạo ra thân chắc hoặc điều khiển một số đặc điểm sinh trưởng. Gốc ghép được chia làm 2 nhóm là:  Gốc ghép dòng vô tính  Gốc ghép là cây con • Gốc ghép vô tính là gốc ghép được tạo ra bằng chiết, giâm, • Gốc ghép cây con hình thành và phát triển từ hạt nảy mầm tách chồi • Sản xuất cây gốc ghép đơn giản, kinh tế và phù hợp với nhiều • Nhóm gốc ghép này rất đồng nhất về di truyền, nó còn có thể phương pháp ghép. tạo sạch bệnh, thay đổi tập tính ra hoa của cây ghép. • Tính di truyền chưa bảo thủ nên khả năng tiếp hợp dễ hơn • Sử phối hợp giữa gốc ghép vô tính với mắt ghép của các với mắt ghép, bộ rễ cây gốc ghép tốt hơn ăn sâu hơn. giống khác nhau cần được ghép kiểm tra trước. • Biến dị di truyền lớn có thể ảnh hưởng xấu đến cây ghép. • Cần phải sản xuất gốc ghép với kỹ thuật tốt để có gốc ghép • Cây con sinh trưởng phát triển thường chậm dẫn đến thời sạch bệnh. gian nhân giống dài.  Sự tiếp hợp của ghép nhân giống  Mục đích và lý do sử dụng phương pháp ghép • Cắt mắt ghép có hoạt động của mô phân sinh, đưa vào phần • Khai thác ưu điểm của gốc ghép cắt của gốc ghép trùng khít phần tượng tầng của mắt ghép và gốc ghép. • Thay đổi cấu trúc cây • Lớp ngoài của các tế bào trong vùng của tượng tầng của cả • Ra quả sớm của cây con trong chương trình lai tạo giống mắt ghép và gốc ghép phải tạo ra các tế bào nhu mô sớm trộn lẫn và đan xen vào nhau tạo ra một khối gọi là mô sẹo • Khai thác đặc điểm sinh trưởng ưu thế của gốc ghép • Các tế bào mới của khối callus hình thành theo lớp tượng tầng của mắt và gốc ghép bên trong các tế bào tượng tầng • Sửa lại những phân hư hỏng của cây mới. • Nghiên cứu chống bệnh bệnh virus • Các tế bào tượng tầng tạo ra mô mạch dẫn mới, xylem hướng vào bên trong và libe hướng ra ngoài. 14
15. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam  Ảnh hưởng của điều kiện môi trường đến ghép nhân giống • Nhiệt độ phù hợp cho sinh trưởng của tế bào nhanh từ 12,8 đến 32oC. Do vậy khi ghép nên thực hiện vào mùa xuân hàng năm. • Độ ẩm không khí cao xung quanh vị trí ghép để khối mô này tạo ra các tế bào nhu mô. • Môi trường xung quan vị trí ghép cần sạch bệnh vi khuẩn, virus, nấm • Có thể sử dụng sáp để bảo vệ vết ghép.  Ảnh hưởng của gốc ghép đến mắt ghép 4. Ph¬ng ph¸p nh©n v« tÝnh gièng hoa hång  Nh©n gièng v« tÝnh b»ng c¸ch chiÕt cµnh • Kích thước và tập tính sinh trưởng của mắt ghép. • Lµ phư¬ng ph¸p chiÕt cµnh c©y mÑ ra trång. • Thay đổi sức khỏe của giống cây mắt ghép. • ¦u ®iÓm: DÔ lµm, c©y con gi÷ ®ưîc tÝnh di truyÒn cña • Chiều cao cây: cây bình thường khi ghép lên gốc ghép tạo ra c©y mÑ. thấp cây hơn, có ưu thế lan rộng hơn thẳng đứng. • Nhưîc ®iÓm: HÖ sè nh©n gièng thÊp, c©y sím giµ cæi vµ tho¸i ho¸. • Ra hoa, đậu quả và năng suất  Nh©n gièng v« tÝnh b»ng gi©m cµnh  Nh©n gièng v« tÝnh b»ng ghÐp m¾t • Lµ phư¬ng ph¸p c¾t cµnh cña c©y mÑ gi©m thµnh c©y con. • Lµ phư¬ng ph¸p ghÐp m¾t cña c©y mÑ lªn gèc tÇm xu©n hay mét gièng hång kh¸c. • ¦u ®iÓm: hÖ sè nh©n gièng cao, c©y con gi÷ ®ưîc ®Æc tÝnh di truyÒn cña c©y mÑ, c©y sinh trưëng ph¸t triÓn tèt, • ¦u ®iÓm: HÖ sè nh©n gièng cao. C©y con gi÷ ®ưîc tÝnh ph©n nhiÒu cµnh. di truyÒn cña c©y mÑ. • Nhîc ®iÓm: yªu cÇu kü thuËt nh©n gièng kh¾t khe h¬n. • Nhưîc ®iÓm: Thêi gian nh©n gièng dµi (3 - 4 th¸ng),  Nh©n In vitro: Thưêng phư¬ng ph¸p In vitro ®Ó lưu gi÷ mÊt nhiÒu c«ng ®o¹n trong nh©n gièng. gièng 15
16. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam b. ChuÈn bÞ gi¸ thÓ gi©m Kü thuËt nh©n gièng Hång b»ng gi©m cµnh • Gi¸ thÓ gi©m b»ng vËt liÖu ®¶m b¶o sù t¬i xèp, tho¸t nưíc a. Thêi vô nh©n gièng tèt vµ gi÷ Èm cao. • Cã thÓ sö dông c¸c lo¹i gi¸ thÓ như c¸t vµng, trÊu hun • Nh©n gièng hång b»ng c¸ch gi©m cµnh cã thÓ ¸p dông ë mäi thêi vô trong n¨m (víi ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o ®óng qui tr×nh • Lo¹i gi¸ thÓ tèt nhÊt cho nh©n gièng hång: 2/3 trÊu hun + 1/3 nh©n gièng). ®Êt ®åi hoÆc cã thÓ sö dông 2/3 trÊu hun + 1/3 c¸t vµng • Gi¸ thÓ ®ưîc sµng läc lo¹i bá t¹p chÊt, ph¬i kh« vµ khö • Tèt nhÊt lµ ë vô xu©n (th¸ng 2- 4 ) vµ vô thu (th¸ng 8-10) trïng b»ng Viben, nång ®é 10%. • ë 2 thêi vô nµy c©y gièng nhanh ra rÔ vµ cho tû lÖ sèng cao • Gi¸ thÓ sau xö lý ®ùng vµo khay nhùa hoÆc bÇu ni l«ng, c©y nhÊt ®em trång ®¶m b¶o cã ®é sèng cao. c. Kü thuËt chän c¾t cµnh gi©m • Kü thuËt c¾t cµnh: trªn 1 cµnh ®· chän ®Ó gi©m chØ nªn lÊy • Vưên hång dïng ®Ó c¾t cµnh cÇn cã chÕ ®é ch¨m sãc ®o¹n gi÷a cña cµnh kh«ng nªn lÊy ®o¹n ngän vµ gèc. riªng trong ®ã bãn t¨ng liÒu lưîng N vµ P. • Cµnh c¾t ®Ó gi©m cã chiÒu dµi tõ 8-10 cm trªn ®o¹n cµnh • Cµnh hång dïng ®Ó nh©n gièng lµ cµnh b¸nh tÎ kh«ng qu¸ cã tõ 1-3 m¾t nhưng cã 2 m¾t lµ tèt nhÊt. giµ hoÆc qu¸ non, tèt nhÊt lµ lo¹i cµnh mang hoa ®ang ë • Khi c¾t cµnh nªn c¾t v¸t kho¶ng 30o, ph¶i dïng kÐo c¾t giai ®o¹n sö dông. s¾c ngät, kh«ng ®Ó vÕt c¾t bÞ dËp n¸t. • Chän m¾t gi©m ph¶i chän lo¹i m¾t ngñ b¾t ®Çu nh« lªn • Trªn ®o¹n cµnh c¾t nªn gi÷ l¹i tõ 2-3 l¸ chÐt ë cuèng l¸ m¾t b»ng h¹t tÊm, như vËy trong thêi gian gi©m cµnh cã thÓ bËt trªn. léc ngay, ®Õn khi trång c©y cã søc sinh trưëng ph¸t triÓn tèt. d. Kü thuËt pha vµ nhóng thuèc e. Kü thuËt gi©m cµnh • Cµnh gi©m sau khi ®ưîc c¾t ta nhóng ngay vµo thuèc vµ • Hång lµ lo¹i c©y th©n gç tư¬ng ®èi khã ra rÔ khi gi©m, v× ®em gi©m ra gi¸ thÓ ®· ®îc ®ãng s½n trong bÇu ni l«ng vËy muèn kÝch thÝch cµnh gi©m ra rÔ nhanh ta dïng 1 hoÆc khay nhùa. trong 2 lo¹i thuèc ®iÒu tiÕt sinh trưëng lµ IAA vµ NAA nång ®é tõ 1000-2500ppm. • Chó ý c¾m cµnh ®øng th¼ng, c¾m s©u tõ 1-1,5 cm, c¾m ngay ng¾n kh«ng ®ưîc ®æ nghiªng ng¶. • Sau khi cµnh c¾t xong ®em nhóng nhanh vµo dung dÞch ®· pha s½n trong kho¶ng thêi gian tõ 3-5 gi©y råi c¾m vµo gi¸ • Kho¶ng c¸ch gi©m tõ 4-5 cm kÓ c¶ trong khay ®ãng bÇu ni thÓ. l«ng (như vËy nÕu lµm bÇu ni l«ng gi©m hång nªn lµm lo¹i cã ®ưêng kÝnh tõ 4- 5 cm). • Nªn pha dung dÞch b»ng dung m«i lµ cån 70o v× cån võa cã t¸c dông hoµ tan thuèc, võa cã t¸c dông diÖt khuÈn vÕt • Kh«ng nªn gi©m dµy qu¸ sÏ lµm kh¶ n¨ng quang hîp cña cµnh kÐm nhưng gi©m thưa qu¸ sÏ tèn diÖn tÝch. c¾t trưíc khi gi©m. 16
17. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam g. Kü thuËt ch¨m sãc cµnh gi©m f. Kü thuËt phun tíi nưíc • Sau khi gi©m 5-10 ngµy phun lªn cµnh gi©m 1 sè lo¹i thuèc • Cµnh gi©m lu«n lu«n ph¶i ®¶m b¶o ®é Èm kh«ng khÝ vµ ®é kÝch thÝch sinh trưëng vµ ph©n bãn qua l¸, 10 ngµy sau phun Èm gi¸ thÓ trong 3 ngµy sau gi©m ®¹t ë møc 100% lµ tèt l¹i 1 lÇn (mçi løa gi©m phun kho¶ng 2 lÇn) ®Ó duy tr× ®ưîc nhÊt. dinh dưìng. • Sau ®ã cã thÓ gi¶m ®é Èm gi¸ thÓ xuèng tõ 80 - 90 % . • Cµnh gi©m cã th©n l¸ xanh tèt, kh¶ n¨ng bËt léc sím, khi trång håi c©y nhanh, c©y sinh trưëng khoÎ. • Cã thÓ tíi Èm theo phư¬ng ph¸p thñ c«ng b»ng b×nh. • C¸c lo¹i chÕ phÈm thưêng sö dông cho c©y hång gi©m lµ Atonik 1,8% DD (10ml/b×nh 8 lÝt), ph©n bãn l¸ thiªn n«ng. • Phun nhÑ lªn bÒ mÆt luèng gi©m trong thêi gian 30 gi©y vµ cø 30-40 phót phun1 lÇn ë ®iÒu kiÖn mïa kh« vµ 50- 60 phót • Trong thêi gian gi©m cµnh ph¶i theo dâi s©u bÖnh trªn cµnh phun 1 lÇn ë ®iÒu kiÖn mïa Èm . gi©m, cã thÓ lµ tµn dư s©u bÖnh tõ c©y mÑ hoÆc cã thÓ lµ s©u bÖnh h¹i míi xuÊt hiÖn. 17