›

Chăm sóc dinh dưỡng cho người nhiễm HIV/AIDS (Tài liệu dành cho giảng viên)

pdf 120 trang hapham 2100
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Chăm sóc dinh dưỡng cho người nhiễm HIV/AIDS (Tài liệu dành cho giảng viên)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfcham_soc_dinh_duong_cho_nguoi_nhiem_hivaids_tai_lieu_danh_ch.pdf

Nội dung text: Chăm sóc dinh dưỡng cho người nhiễm HIV/AIDS (Tài liệu dành cho giảng viên)

  1. CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN Haø Noäi, 2014
  2. CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN H NG IV/A H ID C S G V N I Ò H T P N A C M C VAAC
  3. CHUÛ BIEÂN TS Nguyeãn Hoaøng Long PGS. TS Leâ Baïch Mai BAN BIEÂN SOAÏN PGS. TS. Buøi Ñöùc Döông TS. Leâ Thò Höôøng TS. Huyønh Nam Phöông PGS. TS. Nguyeãn Ñoã Huy Cn Nguyeãn Thò Vaân Anh THÖ KYÙ BIEÂN SOAÏN Cn Toáng Thò Linh An Cn Hoaøng Thò Hoàng Nhung
  4. MUÏC LUÏC Trang GIÔÙI THIEÄU KHOÙA HOÏC Baøi 1. TOÅNG QUAN VEÀ CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV 15 Chuû ñeà 1.1. Ñònh nghóa Dinh döôõng 16 Chuû ñeà 1.2. Nhu caàu Dinh döôõng 19 Chuû ñeà 1.3. HIV ôû Vieät Nam 24 Chuû ñeà 1.4. Moái quan heä giöõa dinh döôõng vaø HIV 26 Chuû ñeà 1.5. Hoã trôï vaø chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV 32 Baøi 2. ÑAÙNH GIAÙ, PHAÂN LOAÏI TÌNH TRAÏNG DINH DÖÔÕNG, GIAÛI PHAÙP 35 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG Chuû ñeà 2.1. Ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng ñoái vôùi ngöôøi nhieãm HIV 37 Chuû ñeà 2.2. Phaân loaïi tình traïng dinh döôõng 51 Chuû ñeà 2.3. Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng 56 Baøi 3. GIAÙO DUÏC VAØ TÖ VAÁN DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV 65 Chuû ñeà 3.1. Giaùo duïc dinh döôõng 67 Chuû ñeà 3.2. Tö vaán dinh döôõng 68 Chuû ñeà 3.3. Caùc thöïc haønh dinh döôõng quan troïng cho ngöôøi nhieãm HIV 73 Chuû ñeà 3.4. Nuoâi döôõng treû nhoû ñoái vôùi baø meï coù HIV-döông tính 76 Baøi 4. HOÃ TRÔÏ DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV 78 Chuû ñeà 4.1. Thöïc phaåm ñaëc cheá ñieàu trò suy dinh döôõng 80 Chuû ñeà 4.2. Quaûn lyù thöïc phaåm ñaëc cheá 87 Chuû ñeà 4.3. Giôùi thieäu ngöôøi nhieãm HIV tôùi caùc dòch vuï hoã trôï 91 Baøi 5. THEO DOÕI VAØ BAÙO CAÙO DINH DÖÔÕNG 92 Chuû ñeà 5.1. Ghi cheùp döõ lieäu dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV 94 Chuû ñeà 5.2. Chaát löôïng cuûa dòch vuï dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV 98 Chuû ñeà 5.3. Thöïc haønh taïi thöïc ñòa 99 Chuû ñeà 5.4. Keá hoaïch haønh ñoäng 100 PHUÏ LUÏC 1. BAØI KIEÅM TRA ÑAÀU/CUOÁI KHOÙA HOÏC 103 PHUÏ LUÏC 2. ÑAÙP AÙN BAØI KIEÅM TRA ÑAÀU/CUOÁI KHOÙA HOÏC 106 PHUÏ LUÏC 3. MAÃU ÑAÙNH GIAÙ BAØI HOÏC 109 PHUÏ LUÏC 4. HÖÔÙNG DAÃN KEÁ HOAÏCH THAÊM QUAN THÖÏC ÑÒA 114 PHUÏ LUÏC 5. MAÃU ÑAÙNH GIAÙ CUOÁI KHOÙA HOÏC 115 PHUÏ LUÏC 6. MAÃU BAÙO CAÙO THÖÏC ÑÒA 117
  5. Thoâng tin chung TÖØ VIEÁT TAÉT AIDS Aquired Immune Deficiency Hoäi chöùng suy giaûm mieãn dòch Syndrome maéc phaûi ôû ngöôøi ART Anti retroviral therapy Lieäu phaùp choáng virut retro ARV Anti retroviral Thuoác choáng virut retro BMI Body Mass Index Chæ soá khoái cô theå cm Centimet dL Decilit g Gam HEBI High-Energy Bar for IMAM Thanh cao naêng löôïng ñeå ñieàu trò SDD caáp tính HIV Human Immunodeficiency virus Virut suy giaûm mieãn dòch ôû ngöôøi IMAM Integrated Management of Quaûn lyù loàng gheùp SDD caáp tính Acute Malnutrition IU International unit Ñôn vò quoác teá kcal Kilocalo kg Kilogram RDA Recommended Dietary Allowance Nhu caàu dinh döôõng khuyeán nghò m Ñôn vò ño chieàu daøi - Meùt mcg Ñôn vò ño troïng löôïng - Microgam mg Ñôn vò ño troïng löôïng - Milligam MUAC Middle Upper Arm Circumference Chu vi voøng caùnh tay OPC Outpatient clinic for HIV services Phoøng khaùm ngoaïi truù SD Standard deviation Ñoä leäch chuaån SDD Suy dinh döôõng WHO World Health Organization Toå chöùc Y teá Theá giôùi UNICEF United Nations Children’s Fund Quyõ Nhi ñoàng Lieân hieäp quoác
  6. Thoâng tin chung THOÂNG TIN CHUNG Taøi lieäu taäp huaán naøy seõ ñöôïc söû duïng ñeå naâng cao naêng löïc cuûa baùc syõ, ñieàu döôõng, chuyeân gia dinh döôõng, hoä lyù, tö vaán vieân cuõng nhö caùc tình nguyeän vieân vaø caùn boä khaùc coâng taùc trong lónh vöïc chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV, ñaëc bieät laø ôû caùc cô sôû ñieàu trò ARV, trong ñaùnh giaù, tö vaán, hoã trôï dinh döôõng. Khoùa hoïc ñaët muïc tieâu cho ngöôøi hoïc nhö sau: Hieåu ñöôïc moái quan heä giöõa dinh döôõng vaø HIV Naâng cao kyõ naêng ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Tö vaán dinh döôõng trong chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV. Keâ ñôn caùc thöïc phaåm ñaëc cheá ñeå ñieàu trò suy dinh döôõng. Giaùm saùt vaø baùo caùo caùc dòch vuï dinh döôõng Trong khoùa hoïc coù söû duïng Giaùo trình daønh cho giaûng vieân, Taøi lieäu cho hoïc vieân vaø caùc taøi lieäu thuyeát trình PowerPoint vaø caùc phuï trôï cho giaûng daïy. Khoùa hoïc aùp duïng phöông thöùc giaûng daïy theo baøi, goàm naêm baøi giaûng rieâng bieät coù theå söû duïng ñoäc laäp hay keát hôïp vôùi nhau, taát caû goùi goïn trong moät taøi lieäu thieát keá cho khoùa hoïc 4 ngaøy. Soá giaûng vieân tuøy thuoäc vaøo soá löôïng hoïc vieân nhöng ít nhaát phaûi baûo ñaûm moät giaûng vieân treân 15 hoïc vieân. Yeâu caàu giaûng vieân phaûi coù caùc trình ñoä toái thieåu sau: Kieán thöùc cô baûn veà HIV vaø AIDS (hình thöùc laây truyeàn HIV, quaù trình tieán trieån beänh, can thieäp döï phoøng HIV, ñieàu trò vaø chaêm soùc cho ngöôøi nhieãm HIV) Kieán thöùc cô baûn veà dinh döôõng Kyõ naêng tö vaán. Hieåu bieát veà heä thoáng y teá Kinh nghieäm trong ñaøo taïo ngöôøi lôùn Giaûng vieân phaûi coù caùc taøi lieäu sau ñeå söû duïng trong khoùa hoïc: Moãi giaûng vieân moät taäp Giaùo trình daønh cho giaûng vieân Moãi hoïc vieân moät taäp Taøi lieäu phaùt tay daønh cho hoïc vieân Moãi giaûng vieân vaø hoïc vieân ñöôïc phaùt cuoán Höôùng daãn chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV. Taøi lieäu thuyeát trình PowerPoint duøng trong khoùa hoïc Maùy chieáu duøng cho thuyeát trình Vôû ghi, buùt vieát cho hoïc vieân Giaù keïp giaáy, chaân Buùt daï
  7. Thoâng tin chung Döôùi ñaây laø nhöõng gôïi yù cho vieäc giaûng daïy cuûa khoùa hoïc naøy: Xaây döïng nieàm tin baèng vieäc ñöa ra söï cam keát vaø saün saøng chia seû kinh nghieäm. Xaây döïng laøm vieäc nhoùm baèng caùch khuyeán khích söï tham gia chuû ñoäng. Nhaán maïnh nhöõng ñieåm höõu ích cuûa taøi lieäu ñoái vôùi coâng vieäc haøng ngaøy cuûa hoïc vieân. Khoâng ñoïc tröïc tieáp töø phaàn trình chieáu vaø caùc baûng laät. Thay vaøo ñoù chæ ra nhöõng ñieåm baèng töø ngöõ cuûa baûn thaân ngöôøi trình baøy vaø ñöa theâm caùc ví duï vaø caùc vaán ñeà thöïc tieãn. Toác ñoä giaûng: caùc hoïc vieân chæ coù theå tieáp thu khoaûng naêm thoâng tin moät luùc. Taïo cho hoïc vieân cô hoäi ñeå thöïc haønh nhöõng ñieàu hoï ñaõ hoïc. Tröôùc baøi giaûng: 1. Xem laïi muïc tieâu vaø chuaån bò nhöõng taøi lieäu caàn thieát. 2. Thaûo luaän phöông phaùp giaûng vôùi nhöõng giaûng vieân khaùc. 3. Kieåm tra maùy chieáu hoaït ñoäng toát vaø trình chieáu coù theå nhìn thaáy ñöôïc treân maøn chieáu. Neáu khoâng coù maùy chieáu, vieát caùc thoâng tin töø trình chieáu ra baûng giaáy laät 4. Töï ñoïc qua töøng phaàn cho quen vôùi caùc thoâng tin. 5. In hoaëc photo caùc taøi lieäu phaùt tay cho hoïc vieân 6. Chuaån bò cho caùc chuyeán ñi thöïc teá, theo Phuï luïc 4. Höôùng daãn keá hoaïch thaêm quan thöïc ñòa Trong khoùa hoïc: 1. Theå hieän söï toân troïng nhöõng giaûng vieân khaùc vaø laøm vieäc nhö moät nhoùm 2. Coá gaéng thuoäc teân hoïc vieân vaø söû duïng baát cöù khi naøo coù theå 3. Duy trì thôøi gian ñaõ phaân boå cho moãi phaàn hoïc 4. Xem laïi nhöõng ñieåm chính ñaõ ñeà caäp ôû töøng phaàn khi baét ñaàu moãi ngaøy. Ñieàu naøy coù theå laøm bôûi giaûng vieân hoaëc hoïc vieân, toát hôn laø hoïc vieân laøm. 5. Söû duïng phöông phaùp khôûi ñoäng sau böõa tröa hoaëc sau moät phaàn hoïc daøi. 6. Chia hoïc vieân thaønh caùc nhoùm nhoû ñeán töø cuøng moät cô sôû y teá hoaëc moät vuøng neáu coù theå ñeå coù theå giuùp cho moãi hoïc vieân aùp duïng nhöõng kyõ naêng ñaõ hoïc ñöôïc khi hoï quay trôû laïi nôi laøm vieäc. Trong khi laøm vieäc nhoùm, moãi giaûng vieân neân höôùng daãn khoâng quaù 2 nhoùm cuøng moät luùc. 7. Coù maët sau moãi phaàn ñeå traû lôøi caùc caâu hoûi vaø thaûo luaän nhöõng vaán ñeà lieân quan 8. Nhaéc laïi noäi dung taäp huaán trong ngaøy vôùi caùc giaûng vieân khaùc vaø laäp keá hoaïch cho caùc phaàn tieáp theo trong khoaûng 30 - 45 phuùt vaøo cuoái moãi ngaøy. Thaûo luaän baøi giaûng trong ngaøy, kieåm tra kyõ maãu ñaùnh giaù phaàn hoïc vaø söû duïng keát quaû ñeå caûi thieän nhöõng phaàn tieáp theo. Taäp huaán giaûng vieân thôøi gian 5 ngaøy, 4 ngaøy cho khoùa hoïc vaø ngaøy cuoái ñeå ñi thöïc haønh giaûng thöû. Taäp huaán cho caùn boä y te á coù theå laø hôn 4 ngaøy hoaëc keùo daøi laâu hôn. Toång thôøi gian khoùa taäp huaán khoaûng 32 giôø, khoâng bao goàm thôøi gian nghæ hoaëc phaàn môû ñaàu vaø keát thuùc khoùa hoïc.
  8. Thoâng tin chung GIÔÙI THIEÄU KHOÙA HOÏC Thôøi gian: 60 phuùt Muïc tieâu: Khi keát thuùc phaàn naøy, hoïc vieân seõ: 1. Ñöôïc laøm quen vôùi caùc giaûng vieân vaø hoïc vieân khaùc 2. Hieåu ñöôïc muïc tieâu cuûa khoùa hoïc 3. Laøm baøi kieåm tra ñaàu khoùa nhaèm ñaùnh giaù kieán thöùc veà dinh döôõng vaø HIV Taøi lieäu, duïng cuï hoïc taäp Giaù keïp giaáy Buùt daï, baêng dính Chöông trình PowerPoint Baøi kieåm tra ñaàu khoùa. Ñaùp aùn baøi kieåm tra ñaàu khoùa. Taøi lieäu phaùt tay 1. Thôøi gian bieåu Noäi dung chuaån bò tröôùc Xem laïi Trình chieáu 1 vaø 2 (PowerPoint) Xem laïi Thôøi gian bieåu Photo ñuû soá löôïng Baøi kieåm tra ñaàu khoùa (Phuï luïc 1) ñeå phaùt cho taát caû hoïc vieân. Muïc tieâu vaø ñaïi cöông cuûa khoùa hoïc Thôøi gian: 25 phuùt Trình baøy töøng muïc tieâu cuûa khoùa hoïc (lieät keâ döôùi ñaây vaø trong Trình chieáu 1) Phaàn trình chieáu 0.1 Chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV/AIDS H NG IV/A H ID C S G V N I Ò H T P N A C M C VAAC 0.1
  9. Thoâng tin chung Giaûng vieân chaøo möøng hoïc vieân, töï giôùi thieäu baûn thaân vaø caùc giaûng vieân khaùc. Giôùi thieäu cho hoïc vieân quyeån Höôùng daãn chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV vaø Taøi lieäu daønh cho hoïc vieân. Giaûi thích nhöõng taøi lieäu naøy seõ ñöôïc söû duïng trong suoát khoùa hoïc. Giaûi thích raèng khoùa hoïc döïa treân Höôùng daãn chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV. Nhöõng höôùng daãn naøy ñöôïc keát hôïp phaùc ñoà ñieàu trò HIV vaø Höôùng daãn taïm thôøi veà loàng gheùp quaûn lyù suy dinh döôõng naëng caáp tính (IMAM). Phaàn trình chieáu 0.2 vaø giaûi thích muïc tieâu cuûa khoùa hoïc (lieät keâ döôùi ñaây) – Hieåu ñöôïc moái quan heä giöõa dinh döôõng vaø HIV – Xaây döïng kyõ naêng ñaùnh giaù, tö vaán vaø hoã trôï dinh döôõng trong chaêm soùc ngöôøi nhieãm HIV. – Xaây döïng kyõ naêng theo doõi vaø baùo caùo caùc chæ soá dinh döôõng Muïc tieâu khoùa hoïc Hieåu ñöôïc moái lieân quan giöõa dinh döôõng vaø HIV. Phaùt trieån kyõ naêng ñaùnh giaù, tö vaán vaø hoã trôï veà dinh döôõng Phaùt trieån kyõ naêng theo doõi vaø baùo caùo caùc chæ soá veà dinh döôõng 0.2 Phoå bieán noäi quy Thôøi gian: 15 phuùt Ñeà nghò hoïc vieân môû Thôøi gian bieåu ôû trang ñaàu cuûa Taøi lieäu phaùt tay. Phoå bieán thôøi gian baét ñaàu vaø keát thuùc lôùp hoïc trong ngaøy. Yeâu caàu hoïc vieân haøng ngaøy phaûi coù maët ñuùng giôø. Phoå bieán quy ñònh veà taøi lieäu, duïng cuï hoïc vieân caàn mang theo tôùi lôùp, keå caû buùt vieát, vôû ghi. Yeâu caàu hoïc vieân taét hoaëc chuyeån ñieän thoaïi di ñoäng sang cheá ñoä rung, ra ngoaøi lôùp neáu caàn goïi ñieän thoaïi gaáp. Phaùt bieåu yù kieán khi thaûo luaän, toân troïng yù kieán cuûa ngöôøi khaùc. Thaûo luaän caùc vaán ñeà veà ñieàu kieän aên ôû (ñoái vôùi hoïc vieân ngoaïi tænh), thanh toaùn chi phí ñi laïi, chi phí khaùc.
  10. Thoâng tin chung Duøng baêng dính daùn moät tôø giaáy khoå lôùn leân töôøng ñeå ghi cheùp moïi vaán ñeà phaùt sinh trong khoùa hoïc vaø xöû lyù sau naøy. Baøi kieåm tra ñaàu khoùa Thôøi gian: 20 phuùt Phaùt cho moãi hoïc vieân moät Baøi kieåm tra ñaàu khoùa laøm trong 15 phuùt Sau khi thu vaø chaám ñieåm baøi kieåm tra theo Ñaùp aùn baøi kieåm tra ñaàu khoùa (Phuï luïc 2), söû duïng keát quaû ñeå ñieàu chænh khoùa hoïc neáu caàn.
  11. Thoâng tin chung THÔØI GIAN BIEÅU Hoïc phaàn Chuû ñeà Thôøi gian Giôùi thieäu khoùa hoïc 1 giôø BAØI 1. GIÔÙI THIEÄU CHUNG VEÀ CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV Muïc tieâu 5 phuùt 1.1 Ñònh nghóa veà dinh döôõng 45 phuùt 1.2 Nhu caàu veà dinh döôõng 1 giôø 1.3 HIV ôû Vieät Nam 30 phuùt 1.4 Moái lieân heä giöõa Dinh döôõng vaø HIV 2 giôø 1.5 Chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV 1½ giôø Thaûo luaän vaø ñaùnh giaù 10 phuùt Toång coäng 6 giôø BAØI 2. ÑAÙNH GIAÙ VAØ PHAÂN LOAÏI TÌNH TRAÏNG DINH DÖÔÕNG Muïc tieâu 5 phuùt 2.1 Ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV 3 giôø 2.2 Phaân loaïi tình traïng Dinh döôõng 1¾ giôøø 2.3 Laäp keá hoaïch chaêm soùc dinh döôõng 2 giôø Thaûo luaän vaø ñaùnh giaù 10 phuùt Toång coäng 7 giôø BAØI 3. GIAÙO DUÏC VAØ TÖ VAÁN DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV Muïc tieâu 5 phuùt Nhaéc laïi 10 phuùt 3.1 Giaùo duïc dinh döôõng 30 phuùt 3.2 Tö vaán dinh döôõng 2 giôø 3.3 Caùc thöïc haønh quan troïng veà dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV 2 giôø Thaûo luaän vaø ñaùnh giaù 10 phuùt Toång coäng 5 giôø BAØI 4. HOÃ TRÔÏ DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV Muïc tieâu 5 phuùt Nhaéc laïi 15 phuùt
  12. Thoâng tin chung 4.1 Thöïc phaåm ñaëc cheá ñieàu trò suy dinh döôõng 2½ giôø 4.2 Ñieàu trò ngöôøi nhieãm HIV baèng thöïc phaåm ñaëc cheá 2 giôø Chuyeån tuyeán/Giôùi thieäu ngöôøi nhieãm HIV vôùi caùc hình 4.3 30 phuùt thöùc hoã trôï khaùc Thaûo luaän vaø ñaùnh giaù 10 phuùt Toång coäng 5½ giôø BAØI 5. THEO DOÕI VAØ BAÙO CAÙO VEÀ DINH DÖÔÕNG Muïc tieâu 5 phuùt Nhaéc laïi 15 phuùt 5.1 Ghi cheùp caùc soá lieäu veà dinh döôõng ôû ngöôøi nhieãm HIV 2 giôø 5.2 Chaát löôïng dòch vuï dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV 1 giôø 5.3 Thöïc haønh taïi thöïc ñòa 3 giôø 5.4 Keá hoaïch haønh ñoäng 30 phuùt Thaûo luaän vaø ñaùnh giaù 30 phuùt Toång coäng 7½ giôø Toång thôøi gian khoùa hoïc 32 giôø
  13. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Baøi 1. TOÅNG QUAN VEÀ CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV Thôøi gian: 6 giôø Muïc ñích: Noäi dung baøi naøy seõ cung caáp cho hoïc vieân nhöõng thoâng tin chung veà ñònh nghóa, nguyeân nhaân, haäu quaû vaø caùc möùc ñoä suy dinh döôõng ôû ngöôøi nhieãm HIV; caùc nhu caàu veà dinh döôõng ñoái vôùi ngöôøi nhieãm HIV; caùc haønh ñoäng nhaèm phoøng ngöøa, xöû trí suy dinh döôõng, caùc hôïp phaàn trong chaêm soùc vaø hoã trôï veà dinh döôõng. Muïc tieâu: Khi keát thuùc baøi naøy, hoïc vieân coù theå: 1. Bieát ñöôïc ñònh nghóa caùc khaùi nieäm cô baûn veà dinh döôõng 2. Taàm quan troïng cuûa dinh döôõng ñoái vôùi söùc khoûe 3. Nhu caàu veà dinh döôõng ñoái vôùi ngöôøi nhieãm HIV 4. Hieåu ñöôïc moái lieân quan giöõa dinh döôõng vaø HIV 5. Lieät keâ caùc caùch phoøng vaø ñieàu trò suy dinh döôõng ôû ngöôøi nhieãm HIV Taøi lieäu, duïng cuï hoïc taäp Giaù keïp giaáy, giaáy A0 Buùt daï, baêng dính PowerPoint Taøi lieäu phaùt tay 1.1. Nhu caàu veà naêng löôïng vaø chaát dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Photo Phuï luïc 1. Baøi kieåm tra ñaàu khoùa cho taát caû hoïc vieân Photo Phuï luïc 3. Maãu ñaùnh giaù baøi hoïc cho taát caû hoïc vieân Noäi dung caàn chuaån bò tröôùc Xem laïi Thôøi gian bieåu. Xem laïi caùc Trình chieáu PowerPoint töø 1.1 ñeán 1.37 Xem laïi Taøi lieäu phaùt tay 1.1 TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 15
  14. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Trình chieáu 1.1 1 TOÅNG QUAN VEÀ DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV 1.1 MUÏC TIEÂU Thôøi gian: 5 phuùt Trình chieáu 1.2 vaø giaûi thích muïc tieâu cuûa baøi hoïc Trình chieáu 1.2 Muïc tieâu 1. Neâu caùc khaùi nieäm dinh döôõng cô baûn. 2. Hieåu taàm quan troïng cuûa dinh döôõng vôùi söùc khoûe. 3. Giaûi thích ñöôïc nhu caàu dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV. 4. Moâ taû moái lieân quan giöõa dinh döôõng vaø HIV. 5. Lieät keâ caùc caùch phoøng vaø ñieàu trò suy dinh döôõng ôû ngöôøi nhieãm HIV. 1.2 Chuû ñeà 1.1. Ñònh nghóa Dinh döôõng Thôøi gian: 45 phuùt TÖ DUY TAÄP THEÅ: Thöïc phaåm laø gì? Chaát dinh döôõng laø gì? Giaûng vieân vieát caùc caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. So saùnh caùc caâu traû lôøi vôùi ñònh nghóa trong Trình chieáu 1.3. 16 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  15. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Trình chieáu 1.3 Khaùi nieäm “thöùc aên” vaø “chaát dinh döôõng” Thöùc aên coù theå laø baát kyø loaïi thöïc phaåm gì cung caáp dinh döôõng cho cô theå Chaát dinh döôõng laø caùc chaát hoùa hoïc trong thöùc aên ñöôïc taïo ra trong quaù trình tieâu hoùa vaø cung caáp naêng löôïng. Chaát dinh döôõng ña löôïng bao goàm chaát boät ñöôøng, chaát ñaïm, chaát beùo (caàn soá löôïng nhieàu). Chaát dinh döôõng vi löôïng bao goàm caùc vitamin vaø khoaùng chaát (caàn soá löôïng ít). 1.3 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Dinh döôõng laø gì? Giaûng vieân vieát caùc caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. So saùnh caùc caâu traû lôøi vôùi ñònh nghóa trong Trình chieáu 1.4. Trình chieáu 1.4 Khaùi nieäm “dinh döôõng” Dinh döôõng laø quaù trình tieâu hoùa, haáp thu, chuyeån ñoåi hoùa - lyù thöùc aên vaø taïo ra caùc chaát dinh döôõng caàn thieát cho caùc hoaït ñoäng cô theå goàm sinh tröôûng, phaùt trieån, mieãn dòch, lao ñoäng vaø söùc khoûe. 1.4 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Taïi sao dinh döôõng laïi quan troïng? Giaûng vieân vieát caùc caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. So saùnh caùc caâu traû lôøi vôùi caùc thoâng tin trong Trình chieáu 1.5. TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 17
  16. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Trình chieáu 1.5 Taàm quan troïng cuûa dinh döôõng ñoái vôùi söùc khoûe Dinh döôõng toát Laø yeáu toá thieát yeáu ñoái vôùi söï toàn taïi, phaùt trieån trí tueä vaø theå löïc, söùc lao ñoäng con ngöôøi. Taêng cöôøng heä mieãn dòch ñeå giaûm caùc beänh taät. Caûi thieän hieäu quaû söû duïng thuoác. 1.5 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Suy dinh döôõng laø gì? Giaûng vieân vieát caùc caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. So saùnh caùc caâu traû lôøi vôùi noäi dung trong Trình chieáu 1.6. Trình chieáu 1.6 Khaùi nieäm “suy dinh döôõng” Suy dinh döôõng xaûy ra khi caùc chaát dinh döôõng ñöa vaøo cô theå khoâng phuø hôïp vôùi nhu caàu. Thieáu dinh döôõng laø haäu quaû cuûa vieäc aên ít chaát dinh döôõng hôn möùc cô theå caàn cho hoaït ñoäng bình thöôøng. Thöøa dinh döôõng laø haäu quaû cuûa vieäc aên nhieàu chaát dinh döôõng hôn möùc cô theå caàn. 1.6 Giaûi thích raèng “Suy dinh döôõng” ñeà caäp ñeán caû thieáu dinh döôõng vaø thöøa dinh döôõng. Thöøa caân vaø beùo phì ñang taêng raát nhanh vaø nhöõng ngöôøi naøy coù nguy cô maéc caùc roái loaïn chuyeån hoùa lieân quan ñeán dinh döôõng nhö tieåu ñöôøng, taêng huyeát aùp vaø beänh tim maïch. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Caùc loaïi suy dinh döôõng khaùc nhau? Giaûng vieân vieát caùc caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. So saùnh caùc caâu traû lôøi vôùi caùc thoâng tin trong Trình chieáu 1.7 18 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  17. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Trình chieáu 1.7 Caùc loaïi suy dinh döôõng do thieáu dinh döôõng SDD caáp tính gaây ra do giaûm tieâu thuï thöùc aên vaø/ hoaëc bò beänh, daãn ñeán tình traïng gaày coøm. SDD maïn tính gaây ra do thieáu dinh döôõng keùo daøi hoaëc taùi dieãn do thieáu dinh döôõng daãn ñeán tình traïng thaáp coøi. Thieáu vi chaát laø haäu quaû cuûa vieäc giaûm tieâu thuï vaø/ hoaëc haáp thuï caùc vi chaát dinh döôõng, thöôøng phoå bieán laø saét, vitamin A vaø I oát. 1.7 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Baïn nhaän bieát moät ngöôøi bò SDD baèng caùch naøo? Giaûng vieân vieát caùc caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. So saùnh caùc caâu traû lôøi vôùi thoâng tin trong Trình chieáu 1.8. Trình chieáu 1.8 Caùc daáu hieäu laâm saøng cuûa SDD Ngöôøi lôùn Treû em Suït giaûm caân Taêng tröôûng chaäm Gaày moøn Suït caân Thieáu maùu Thaáp beù Thöøa caân/ beùo phì Gaày coøm Thay ñoåi maøu toùc Phuï nöõ mang thai Phuø aán loõm Khoâng taêng ñuû soá caân naëng Thieáu maùu Thieáu maùu Sinh con nheï caân 1.8 Giaûi thích moät vaøi trieäu chöùng nhö phuø hai beân aán loõm, gaày coøm, bong da vaø thay ñoåi maøu toùc laø nhöõng daáu hieäu cuûa suy dinh döôõng naëng caáp tính (SAM) Giaûi thích moät soá ngöôøi coù theå bò suy dinh döôõng vöøa maø khoâng coù baát kyø daáu hieäu roõ raøng naøo. Suy dinh döôõng vöøa cuõng nghieâm troïng vì nhöõng ngöôøi naøy coù nguy cô bò suy dinh döôõng naëng. Chuû ñeà 1.2. Nhu caàu Dinh döôõng Thôøi gian: 60 phuùt TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 19
  18. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV TÖ DUY TAÄP THEÅ: Chuùng ta caàn aên nhöõng loaïi thöùc aên naøo? Chieáu phaàn trình chieáu 1.9 veà caùc nhoùm chaát dinh döôõng khaùc nhau. Trình chieáu 1.9 Caùc nhoùm chaát dinh döôõng Nhoùm boät ñöôøng: Cung caáp naêng löôïng (1 gam cung caáp 4 kcal). Nhoùm chaát ñaïm: Taïo teá baøo, caùc toå chöùc cô, phuïc hoài caùc chaán thöông, baûo veä cô theå (1 gam cung caáp 4 kcal). Nhoùm chaát beùo: Cung caáp naêng löôïng, hoøa tan caùc vitamin tan trong daàu (nhö vitamin A, D, E, K), taêng caûm giaùc ngon mieäng, giuùp taêng caân (1 gam cung caáp 9 kcal). Nhoùm vitamin vaø chaát khoaùng: Giuùp chuyeån hoùa caùc chaát dinh döôõng, giöõ cô theå caân ñoái, khoûe maïnh, taêng söùc ñeà khaùng choáng nhieãm truøng. 1.9 Chieáu phaàn trình chieáu 1.10, 1.11, 1.12, 1.13 vaø giaûi thích vai troø cuûa töøng nhoùm chaát dinh döôõng vaø nguoàn thöïc phaåm cung caáp caùc chaát naøy. Giaûi thích haøng ngaøy con ngöôøi neân aên thöùc aên töø taát caû caùc nhoùm. Trình chieáu 1.10, 1.11, 1.12. 1.13 Nhoùm boät ñöôøng Nhoùm boät ñöôøng: Nguoàn cung caáp NL chính cho cô theå. Neáu thieáu: Deã giaûm caân vaø meät moûi. Neáu thieáu: Giaûm ñöôøng maùu vaø choùng maët. AÊn quaù nhieàu boät ñöôøng: Tinh boät seõ chuyeån thaønh chaát beùo. Nguoàn: Caùc loaïi nguõ coác nhö gaïo, ngoâ, khoai taây, khoai lang, luùa mì 1.10 Nhoùm chaát ñaïm Giöõ vai troø quan troïng haøng ñaàu, giuùp duy trì vaø taïo caùc teá baøo, cung caáp NL cho cô theå hoaït ñoäng vaø caàn cho heä thoáng sinh saûn. Thieáu chaát ñaïm: Suy giaûm heä thoáng MD, laøm cô theå gaày coøm, suy nhöôïc, deã ruïng toùc, cô xöông keùm phaùt trieån, roái loaïn kinh nguyeät, ñaëc bieät ñoái vôùi treû coù theå gaây suy nhöôïc, chöùng phuø thuõng. Quaù nhieàu chaát ñaïm: Deã maéc caùc beänh beùo phì, loaõng xöông, beänh tim maïch, ñaùi thaùo ñöôøng, guùt Nguoàn: Caù, thòt, toâm, cua, tröùng, söõa, ñaäu, vöøng 1.11 20 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  19. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Chaát beùo Cung caáp vaø duy trì NL cho cô theå, hoøa tan caùc VTM tan trong daàu môõ Thieáu chaát beùo: Cô theå gaày, roái loaïn saéc toá da, khoâng haáp thuï ñöôïc caùc VTM tan trong daàu, môõ. Quaù nhieàu chaát beùo: Gaây beùo phì, beänh tim maïch, ung thö. Nguoàn: Thòt môõ, môõ caù, bô, daàu ñaäu töông, laïc, vöøng, caùc loaïi haït chöùa daàu Keát hôïp chaát beùo töø nguoàn ñoäng vaät vaø thöïc vaät. 1.12 Vitamin vaø chaát khoaùng Saét: Caàn thieát cho quaù trình taïo maùu vaø heä mieãn dòch. Coù nhieàu trong ñaäu ñoã, rau laù maøu xanh ñaäm, thòt maøu ñoû. Selen: Kích thích heä mieãn dòch. Coù nhieàu trong baùnh mì, ngoâ, keâ, söõa nhö söõa chua, fomat, bô thòt, caù Keõm: Ñoùng vai troø quan troïng trong heä mieãn dòch. Thieáu keõm laøm giaûm ngon mieäng, taêng nguy cô nhieãm truøng cô hoäi vaø keùo daøi thôøi gian maéc beänh. Nguoàn: Thòt, caù, nhuyeãn theå, nguõ coác nguyeân haït, ngoâ, ñaäu, laïc, söõa 1.13 Chieáu phaàn trình chieáu 1.14 vaø giaûi thích nhu caàu naêng löôïng haøng ngaøy ñöôïc tính toaùn cho caùc nhoùm ñoái töôïng khaùc nhau. Hoûi caùc hoïc vieân chuù yù ñieàu gì veà caùc soá ôû coät beân phaûi (Caâu traû lôøi: Nhu caàu naêng löôïng moãi ngaøy taêng leân theo tuoåi, tình traïng sinh lyù nhö ôû phuï nöõ mang thai vaø cho con buù vaø phuï thuoäc vaøo möùc ñoä lao ñoäng). Trình chieáu 1.14 Yeâu caàu naêng löôïng haøng ngaøy Nhoùm tuoåi Kcal/ngaøy 6-8 thaùng 769 9-11 thaùng 858 12-23 thaùng 1.118 1-3 tuoåi 1.180 4-6 tuoåi 1.470 7-9 tuoåi 1.825 10-18 tuoåi 2.010 - 2.980 > 18 tuoåi 1.920 - 3.086 Phuï nöõ coù thai/nuoâi con buù +360 ñeán +675 Nguoàn: Nhu caàu dinh döôõng khuyeán nghò cho ngöôøi Vieät Nam, 2012 1.14 TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 21
  20. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Giaûi thích nhu caàu veà naêng löôïng taêng leân theo tuoåi vaø caùc nhu caàu ñaëc bieät nhö mang thai, cho con buù vaø coù theå thay ñoåi tuøy theo möùc ñoä hoaït ñoäng theå chaát vaø caáu truùc cô theå. Chieáu phaàn trình chieáu 1.15 vaø hoûi hoïc vieân caàn chuù yù gì veà caùc con soá ôû coät beân phaûi. Caâu traû lôøi ñöôïc lieät keâ nhö döôùi ñaây: - Soá gam chaát ñaïm caàn thieát haøng ngaøy taêng leân theo tuoåi. - Nhu caàu chaát ñaïm khaùc nhau giöõa beù trai vaø beù gaùi, giöõa nam vaø nöõ töø 10 tuoåi trôû leân. - Phuï nöõ mang thai coù nhu caàu veà chaát ñaïm taêng theâm töø 10g ñeán 15g trong 6 thaùng ñaàu vaø taêng theâm töø 12g ñeán 18g trong 3 thaùng cuoái. - Phuï nöõ cho con buù coù nhu caàu veà chaát ñaïm taêng theâm 23g trong 6 thaùng ñaàu sau sinh so vôùi bình thöôøng. Trình chieáu 1.15 Nhu caàu veà chaát ñaïm Nhoùm Gam (g)/ngaøy 0-5 thaùng 11 6-11 thaùng 20 1-3 tuoåi 23 4-6 tuoåi 29 7-9 tuoåi 34 10-12 tuoåi 48 (nam), 50 (nöõ) 13-15 tuoåi 64 (nam), 58 (nöõ) 16-18 tuoåi 71 (nam), 57 (nöõ) > 19 tuoåi 69-112 (nam), 66-87 (nöõ) Phuï nöõ mang thai +10 ñeán +18 Phuï nöõ nuoâi con buù +23 Nguoàn: Nhu caàu dinh döôõng khuyeán nghò cho ngöôøi Vieät Nam, 2012 1.15 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Ngoaøi phuï nöõ mang thai vaø phuï nöõ ñang cho con buù thì coøn tröôøng hôïp ñaëc bieät naøo caàn taêng nhu caàu chaát dinh döôõng khoâng? Chieáu phaàn trình chieáu 1.16 vaø theo caùc muõi teân giaûi thích nhieãm truøng laøm taêng nhu caàu veà dinh döôõng nhöng cuõng gaây giaûm söï ngon mieäng vaø söï haáp thuï chaát dinh döôõng. Ñieàu naøy daãn ñeán keùm dinh döôõng, laøm taêng khaû naêng nhieãm truøng vaø taêng nhu caàu dinh döôõng. 22 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  21. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Trình chieáu 1.16 Dinh döôõng vaø nhieãm khuaån: Voøng xoaén luaån quaån DINH DÖÔÕNG KEÙM (suït caân, teo cô, oám yeáu, thieáu vi chaát) TAÊNG NHU CAÀU HEÄ MIEÃN DÒCH BÒ DINH DÖÔÕNG Nhieãm AÛNH HÖÔÛNG (vì giaûm haáp thu thöùc aên khuaån (giaûm khaû naêng choáng ñôõ vaø haáp thuï dinh döôõng) caùc nhieãm khuaån) TAÊNG NGUY CÔ NHIEÃM KHUAÅN (vôùi ngöôøi nhieãm HIV vaø maéc lao, seõ tieán trieån nhanh töø HIV chuyeån sang giai ñoaïn AIDS) 1.16 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Dinh döôõng toát coù theå giuùp ngaên chaën vaø choáng laïi nhieãm truøng nhö theá naøo? Vieát caùc caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. So saùnh caâu traû lôøi vôùi noäi dung trong trình chieáu 1.17. Theo voøng troøn töø muõi teân naøy sang muõi teân khaùc, giaûi thích dinh döôõng toát laøm taêng cöôøng heä mieãn dòch, do vaäy cô theå coù theå ngaên chaën vaø choáng laïi caùc nhieãm truøng. Trình chieáu 1.17 Phaù vôõ voøng xoaén luaån quaån baèng caùch naøo? Tình traïng dinh döôõng toát Ñaùp öùng Heä mieãn nhu caàu dòch khoûe dinh döôõng maïnh hôn Giaûm nguy cô nhieãm khuaån 1.17 TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 23
  22. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Chuû ñeà 1.3. HIV ôû Vieät Nam Thôøi gian: 30 phuùt BAØI GIAÛNG TÖÔNG TAÙC Hoûi hoïc vieân veà tyû leä nhieãm HIV ôû Vieät Nam. Vieát caâu traû lôøi leân giaáy keïp Chieáu phaàn trình chieáu 1.18. Chæ roõ soá ngöôøi bò nhieãm, soá ngöôøi AIDS, soá töû vong vaø soá nhieãm môùi naêm 2012. Caäp nhaät caùc soá lieäu môùi nhaát coù theå coù Trình chieáu 1.18 Tình hình nhieãm HIV taïi Vieät Nam Soá ngöôøi HIV 216.254 AIDS 66.533 Töû vong 68.977 Nhieãm môùi 11.567 1.18 Chieáu phaàn trình chieáu 1.19, 1.20. Neâu leân tyû leä nhieãm HIV taïi Vieät Nam cao nhaát ôû caùc nhoùm ñoái töôïng coù nguy cô cao: nam giôùi tieâm chích, nöõ maïi daâm vaø ñoàng giôùi nam. Tuy nhieân, 31% soá ca maéc môùi ñöôïc baùo caùo naêm 2011 laø phuï nöõ döông tính vôùi HIV. Ñieàu naøy cho thaáy raèng nhöõng nam giôùi tham gia vaøo caùc haønh vi coù nguy cô cao ñang laây truyeàn HIV sang baïn tình cuûa hoï. Trình chieáu 1.19, 1.20 Tyû leä nhieãm HIV qua ñöôøng truyeàn Ñöôøng truyeàn Tyû leä nhieãm (%) Ñöôøng tình duïc 45,0 Ñöôøng maùu 42,4 Laây truyeàn meï con 2,4 Khoâng roõ 10,1 1.19 24 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  23. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Nhoùm ñoái töôïng nhieãm HIV Nhoùm ñoái töôïng Phaân boá tyû leä Nghieän chích ma tuùy 39,2 Tình duïc khaùc giôùi 18,0 Nghi AIDS 6,5 MSM 3,9 Lao 4,4 Phuï nöõ baùn daâm 2,6 1.20 Hoûi hoïc vieân nhöõng vaán ñeà gì veà dinh döôõng maø ngöôøi nhieãm HIV coù theå gaëp phaûi. So saùnh caâu traû lôøi vôùi caùc thoâng tin trong trình chieáu 1.21 vaø höôùng daãn thaûo luaän. Trình chieáu 1.21 Caùc vaán ñeà lieân quan tôùi dinh döôõng maø moät soá ñoái töôïng nhieãm HIV coù theå gaëp phaûi Nöõ maïi daâm - Thieáu an ninh löông thöïc - Laây truyeàn HIV töø meï sang con (MTCT) Nam tieâm chích ma tuùy - Thieáu aên vì khoâng coù khaû naêng lao ñoäng - Gia taêng nhu caàu dinh döôõng vì ñoàng nhieãm: Lao, vieâm gan, vieâm phoåi, nhieãm truøng maùu, caùc beänh khaùc. - Laây sang baïn tình, laây truyeàn töø meï sang con. 1.21 Chieáu phaàn trình chieáu 1.22 vaø giaûi thích coù 53% soá ngöôøi lôùn vaø 83% soá treû em nhieãm HIV ñöôïc ñieàu trò HIV baèng ARV vaøo naêm 2011. Trình chieáu 1.22 Môû roäng dòch vuï ñieàu trò HIV baèng thuoác khaùng vi ruùt (ARV) Tính tôùi cuoái naêm 2011, coù 57,663 ngöôøi lôùn vaø 3,261 treû em ñöôïc ñieàu trò ARV Trong naêm 2011, ñoä bao phuû ARV laø 53% ôû ngöôøi lôùn vaø 83% ôû treû em 1.22 TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 25
  24. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Hoûi hoïc vieân tyû leä ngöôøi nhieãm HIV ñang thöïc söï nhaän ñöôïc chaêm soùc vaø ñieàu trò toaøn dieän maø hoï caàn. Vieát caâu traû lôøi leân giaáy keïp. Chieáu phaàn trình chieáu 1.23 veà Moâ hình ña baäc trong chaån ñoaùn, ñieàu trò vaø chaêm soùc HIV. Giaûi thích moâ hình naøy cho thaáy vieäc cung caáp dòch vuï cho ngöôøi nhieãm HIV laø chaêm soùc lieân tuïc töø chaån ñoaùn, chuyeån tuyeán ñieàu trò, baét ñaàu ñieàu trò vaø tuaân thuû ñieàu trò ARV. Chæ ra nhöõng con soá giaûm daàn, do ñoù coù moät tyû leä nhoû ngöôøi coù xeùt nghieäm döông tính vôùi HIV ñieàu trò ARV ñuû laâu ñeå khoâng phaùt hieän ñöôïc virus trong maùu. Trình chieáu 1.23 Moâ hình ña baäc trong chaån ñoaùn, ñieàu trò vaø chaêm soùc HIV naêm 2011 Soá löôïng PLHIV PLHIV PLHIV in PLHIV on diagnosed care (pre- ART and ART, ART) reported Source: UÛy ban Phoøng choáng AIDS, Ma tuùy, Maïi daâm . 2012. Baùo caùo tieán ñoä phoøng choáng AIDS 2012. Hanoi. 1.23 Chuû ñeà 1.4. Moái quan heä giöõa dinh döôõng vaø HIV Thôøi gian: 2 giôø Noùi vôùi hoïc vieân raèng baây giôø hoï seõ tìm hieåu HIV aûnh höôûng tôùi dinh döôõng nhö theá naøo vaø dinh döôõng aûnh höôûng theá naøo ñeán HIV. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Coù phaûi ngöôøi nhieãm HIV caàn löôïng thöùc aên nhö ngöôøi khoâng nhieãm HIV? Vieát caâu traû lôøi leân giaáy laät. Giaûi thích HIV gaây giaûm caân vaø giaûm khaû naêng haáp thu, söû duïng chaát dinh döôõng vaø choáng laïi nhieãm truøng cuûa cô theå. Vì nhöõng lyù do treân, ngöôøi nhieãm HIV caàn tieâu thuï nhieàu naêng löôïng hôn ngöôøi khoâng nhieãm HIV. 26 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  25. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Chieáu laïi trình chieáu 1.14 ñeå nhaéc caùc hoïc vieân veà nhu caàu naêng löôïng haøng ngaøy cuûa ngöôøi bình thöôøng khoûe maïnh. Roài chieáu trình chieáu 1.24 vaø chæ ra raèng löôïng naêng löôïng maø ngöôøi lôùn vaø treû em nhieãm HIV caàn coäng theâm löôïng naêng löôïng caàn thieát cho ngöôøi lôùn vaø treû em khoûe maïnh. Giaûi thích raèng caùc trieäu chöùng lieân quan ñeán HIV nhö nhieãm truøng cô hoäi, chaùn aên, tieâu chaûy, noân vaø giaûm caân laøm taêng nhu caàu naêng löôïng. Trình chieáu 1.24 Nhu caàu naêng löôïng ñoái vôùi ngöôøi nhieãm HIV HIV + ngöôøi lôùn ôû giai ñoaïn sôùm khoâng coù trieäu chöùng: Theâm 10% nhu caàu naêng löôïng HIV + ngöôøi lôùn ôû giai ñoaïn muoän, coù trieäu chöùng laâm saøng: Theâm 20% nhu caàu HIV + treû em - Khoâng trieäu chöùng: Theâm 10% - Coù trieäu chöùng: Theâm 20-30% - Suït caân hoaëc suy dinh döôõng caáp tính: Theâm 50-100% Nguoàn WHO 2003. Nhu caàu dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV/AIDS. Baùo caùo tö vaán kyõ thuaät, Geneva, 13-15 thaùng 5 2003. Geneva WHO. 1.24 Chieáu trình chieáu 1.25 vaø giaûi thích ngöôøi nhieãm HIV caàn tyû leä naêng löôïng do chaát ñaïm vaø chaát beùo nhö ngöôøi khoâng nhieãm HIV. Nhu caàu veà vi chaát cuõng nhö ngöôøi khoâng nhieãm nhöng neáu khaåu phaàn khoâng ñaùp öùng ñuû thì caàn boå sung theâm. Trình chieáu 1.25 Nhu caàu dinh döôõng ñoái vôùi ngöôøi nhieãm HIV Chaát ñaïm: Tyû leä nhö nhoùm khoâng nhieãm (chieám 12- 15% toång soá naêng löôïng) nhöng soá löôïng taêng do nhu caàu naêng löôïng taêng. Vi chaát: Nhu caàu khoâng thay ñoåi so vôùi ngöôøi bình thöôøng, nhöng neáu khaåu phaàn aên khoâng ñuû caàn duøng theâm thöïc phaåm boå sung. Chaát beùo: Tyû leä nhö nhoùm khoâng nhieãm (khoâng nhieàu hôn 35% toång nhu caàu naêng löôïng) nhöng soá löôïng taêng do nhu caàu naêng löôïng taêng. 1.25 TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 27
  26. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Hoïc vieân tham khaûo Taøi lieäu phaùt tay 1.1. Nhu caàu naêng löôïng vaø chaát dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV. Chæ ra raèng naêng löôïng cuûa ngöôøi nhieãm HIV tieâu thuï haøng ngaøy laø löôïng naêng löôïng coäng theâm vaøo nhu caàu naêng löôïng cuûa ngöôøi khoâng nhieãm HIV. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Nhöõng nguyeân nhaân gaây suy dinh döôõng ôû ngöôøi nhieãm HIV? So saùnh caâu traû lôøi vôùi thoâng tin trong trình chieáu 1.26 Trình chieáu 1.26 Caùc nguyeân nhaân suy dinh döôõng ôû ngöôøi nhieãm HIV Maát caûm giaùc theøm aên gaây ra bôûi taûi löôïng virut trong maùu cao, beänh taät, duøng ma tuùy, buoàn chaùn, caêng thaúng, meät moûi. Buoàn noân, noân, ñau buïng gaây ra bôûi beänh taät hoaëc ma tuùy. Khoâng coù khaû naêng tieâu hoùa hoaëc haáp thu chaát dinh döôõng gaây ra bôûi nhieãm khuaån, khoâng dung naïp thöùc aên, roái loaïn haáp thuï môõ. Thieáu tieàn mua thöùc aên hoaëc mua thuoác. Veä sinh keùm. Thieáu hieåu bieát veà taàm quan troïng cuûa dinh döôõng. 1.26 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Ñieàu gì xaûy ra ñoái vôùi ngöôøi nhieãm HIV bò suy dinh döôõng? So saùnh caâu traû lôøi vôùi thoâng tin trong trình chieáu 1.27 Trình chieáu 1.27 Caùc haäu quaû cuûa suy dinh döôõng ôû ngöôøi nhieãm HIV Haáp thuï thöùc aên keùm Nhieãm truøng cô hoäi Taêng tröôûng chaäm Maéc beänh taät Roái loaïn chuyeån hoùa Taêng nguy cô laây truyeàn meï con Taêng chi phí ñieàu trò caùc beänh lieân quan ñeán suy dinh döôõng. Taêng nguy cô töû vong. Tieán trieån nhanh töø nhieãm HIV sang giai ñoaïn AIDS 1.27 28 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  27. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Giaûi thích raèng chuyeån hoùa laø moät chuoãi cuûa phaûn öùng sinh hoùa trong cô theå ñeå phaân huûy chaát höõu cô thaønh naêng löôïng vaø söû duïng naêng löôïng ñeå taïo neân caùc phaàn cuûa teá baøo. Thoâng thöôøng, cô theå söû duïng chaát boät ñöôøng vaø chaát beùo ñeå taïo naêng löôïng, nhöng khi cô theå bò caêng thaúng hoaëc bò oám hoaëc khoâng nhaän ñuû chaát dinh döôõng, cô theå seõ phaân huûy khoái cô (chaát ñaïm) ñeå taïo thaønh naêng löôïng. Caùc roái loaïn veà chuyeån hoùa laø caùc vaán ñeà veà khaû naêng cuûa cô theå trong vieäc taïo ra vaø söû duïng naêng löôïng. Caùc ví duï laø roái loaïn chuyeån hoùa ñöôøng, phaân boá chaát beùo khoâng bình thöôøng trong cô theå vaø roái loaïn chuyeån hoùa axit lactic. Chieáu trình chieáu 1.28. Trình chieáu 1.28 Dinh döôõng keùm thuùc ñaåy nhanh quaù trình chuyeån töø nhieãm HIV sang AIDS 1.28 Giaûi thích raèng coù moät soá nguyeân nhaân daãn ñeán suy dinh döôõng ôû ngöôøi nhieãm HIV. HIV laøm taêng nhu caàu naêng löôïng cuûa cô theå cuøng luùc vôùi giaûm caûm giaùc theøm aên vaø giaûm khaû naêng haáp thu vaø söû duïng caùc chaát dinh döôõng. Nhieãm truøng cô hoäi gaây tieâu chaûy, noân vaø giaûm caûm giaùc theøm aên. Nhöõng trieäu chöùng naøy cuõng nhö ñieàu kieän kinh teá khoù khaên, coù theå laøm giaûm khaåu phaàn. Cô theå ngöôøi nhieãm HIV coù theå khoâng haáp thu ñuû chaát dinh döôõng vì soát vaø nhöõng thay ñoåi trao ñoåi chaát. Ngöôøi nhieãm HIV coù theå bò suy dinh döôõng thaäm chí tröôùc khi hoï coù bieåu hieän caùc daáu hieäu hoaëc trieäu chöùng lieân quan ñeán HIV. Ñieàu naøy coù theå thuùc ñaåy nhanh quaù trình chuyeån töø HIV sang AIDS. Caùc nghieân cöùu ñaõ chæ ra raèng suy dinh döôõng laøm taêng leân ñaùng keå nguy cô töû vong ôû ngöôøi nhieãm HIV, thaäm chí ôû nhöõng ngöôøi ñang ñöôïc ñieàu trò ARV. TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 29
  28. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV BAØI TRÌNH BAØY: Dinh döôõng vaø beänh lao Neâu leân coù 8% beänh nhaân lao ôû Vieät Nam xeùt nghieäm döông tính vôùi HIV trong naêm 2010. Chieáu trình chieáu 1.29, 1.30 veà dinh döôõng vaø beänh lao. Giaûi thích: Tình traïng dinh döôõng khoâng toát coù theå gaây neân thieáu caùc chaát dinh döôõng caàn thieát cho cô theå taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå lao tieàm aån phaùt trieån thaønh lao tieán trieån. Vì beänh lao taêng tieâu thuï naêng löôïng vaø phaù huûy toå chöùc neân ngöôøi maéc lao coù nhu caàu vi chaát cao hôn. Nhöng vì hoï giaûm caûm giaùc theøm aên, hoï khoâng theå ñaùp öùng nhu caàu taêng leân naøy thoâng qua khaåu phaàn aên cuûa hoï. Trình chieáu 1.29, 1.30 Dinh döôõng vaø beänh lao (1) Ña soá ngöôøi maéc beänh lao khoâng coù bieåu hieän trieäu chöùng, nhöng khoaûng 5-10% chuyeån thaønh lao tieán trieån. Ngöôøi caân naëng döôùi möùc trung bình coù nguy cô cao chuyeån thaønh lao tieán trieån. Lao tieán trieån laøm giaûm caûm giaùc theøm aên, taêng tieâu hao naêng löôïng vaø gaây suùt caân. Ñieàu trò lao caàn bao goàm ñaùnh giaù veà dinh döôõng trong suoát quaù trình ñieàu trò. 1.29 Dinh döôõng vaø beänh lao (2) Lao laø moät beänh nhieãm truøng. Nguyeân nhaân do tröïc khuaån lao. Tröïc khuaån lao coù theå phaù huûy caùc toå chöùc. Phoåi laø cô quan hay bò nhaát. Trieäu chöùng cuûa beänh lao phoåi: Ho keùo daøi treân 3 thaùng Soát nheï veà chieàu Hôi thôû ngaén (thôû gaáp) Chaùn aên, suùt caân Ñoå moà hoâi troäm Ñau ngöïc Meät moûi vaø kieät söùc 1.30 Chieáu trình chieáu 1.31 veà ñoàng nhieãm HIV vaø lao. Giaûi thích beänh lao ñang ngaøy caøng gia taêng vì söï laây lan cuûa HIV. Ngöôøi nhieãm HIV coù tyû leä töû vong cao hôn nhieàu trong giai ñoaïn ñang ñieàu trò lao, vôùi 30% töû vong trong voøng moät naêm ñöôïc 30 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  29. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. Beänh lao coù theå laøm yeáu daàn heä thoáng mieãn dòch ôû ngöôøi nhieãm HIV vaø ñaåy nhanh tieán trieån töø HIV sang AIDS. Tyû leä ca cheát vì lao laø hôn 50% ôû nhöõng nôi coù tyû leä HIV cao. Tình traïng nhieãm HIV laøm khoù khaên trong chaån ñoaùn lao vaø caøng khoù hôn trong ñieàu trò. Trình chieáu 1.31 Ñoàng nhieãm HIV vaø lao Ngöôøi nhieãm HIV deã maéc lao vaø beänh lao ôû ngöôøi nhieãm HIV khoù chöõa hôn. Nhieãm HIV laøm taêng nguy cô nhieãm lao, lao tieàm aån trôû thaønh lao tieán trieån vaø taùi dieãn sau khi döøng ñieàu trò. Ngöôøi nhieãm HIV coù nguy cô cao vôùi lao tieán trieån gaáp 50 laàn so vôùi ngöôøi khoâng nhieãm HIV. 30% soá ngöôøi nhieãm HIV maéc lao töû vong trong voøng 1 naêm sau khi ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò. Lao ñaåy nhanh quaù trình chuyeån töø nhieãm HIV sang AIDS vaø laøm taêng tæ leä töû vong. 1.31 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Ngöôøi nhieãm HIV coù theå laøm gì ñeå ngaên ngöøa vaø kieåm soaùt suy dinh döôõng? Yeâu caàu hoïc vieân chuù yù ñeán caùc nguyeân nhaân suy dinh döôõng. Vieát caâu traû lôøi leân giaáy keïp. So saùnh caâu traû lôøi vôùi thoâng tin trong trình chieáu 1.32 Trình chieáu 1.32 Caùc caùch phoøng choáng suy dinh döôõng Khaåu phaàn caân ñoái. Taêng cöôøng hoaëc laøm giaøu thöùc aên laøm taïi nhaø baèng caùch giaõ, leân men, gaây troàng caùc loaïi haït maàm, nöôùng thöùc aên. AÊn caùc thöïc phaåm giaøu vi chaát. Uoáng caùc thöïc phaåm boå sung vi chaát. Taåy giun phoøng thieáu maùu. Caàn ñieàu trò ngay caùc beänh nhieãm khuaån. Giöõ veä sinh saïch seõ. 1.32 TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 31
  30. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Chuû ñeà 1.5. Hoã trôï vaø chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Thôøi gian: 90 phuùt. OÂN LAÏI: Taïi sao dinh döôõng quan troïng trong chaêm soùc toaøn dieän cho ngöôøi nhieãm HIV ÑAÙP AÙN: Dinh döôõng toát ñoùng vai troø quan troïng cho ngöôøi nhieãm HIV vì noù taêng cöôøng heä thoáng mieãn dòch, giuùp laøm chaäm tieán trieån töø HIV sang AIDS vaø caûi thieän hieäu quaû cuûa thuoác ARV. Dinh döôõng keùm aûnh höôûng xaáu tôùi ngöôøi nhieãm HIV do laøm suy yeáu heä mieãn dòch vaø taêng nguy cô nhieãm truøng cô hoäi. Chieáu trình chieáu 1.33 vaø 1.34: baèng chöùng veà taùc ñoäng cuûa dinh döôõng khoâng toát tôùi nguy cô töû vong ôû ngöôøi nhieãm HIV. Höôùng daãn thaûo luaän. Trình chieáu 1.33 vaø 1.34 Caùc baèng chöùng veà moái lieân quan giöõa Dinh döôõng vaø töû vong ôû ngöôøi nhieãm HIV (1) Ngöôøi nhieãm HIV khoâng ñieàu trò ARV, chæ soá khoái cô theå (BMI) thaáp ôû thôøi ñieåm chaån ñoaùn nhieãm HIV coù tyû leä töû vong cao hôn. Moãi moät ñôn vò BMI bò giaûm coù lieân quan tôùi vieäc taêng 13% nguy cô töû vong sau khi kieåm soaùt soá löôïng CD4 khôûi ñaàu. Van der Sande et al 2004 1.33 Caùc baèng chöùng veà moái lieân quan giöõa Dinh döôõng vaø töû vong ôû ngöôøi nhieãm HIV (2) Ngöôøi nhieãm HIV ñang ñieàu trò ARV coù chæ soá BMI thaáp ôû thôøi ñieåm baét ñaàu duøng ARV coù tyû leä töû vong cao hôn. Beänh nhaân ñang ñieàu trò ARV coù chæ soá BMI 18.5. Beänh nhaân ñang duøng lieäu phaùp HAART coù chæ soá BMI 18.5. Paton et al 2006 1.34 Chieáu laïi trình chieáu 1.17 vaø nhaéc cho hoïc vieân muïc ñích cuûa hoã trôï vaø chaêm soùc dinh döôõng laø ñeå phaù vôõ voøng luaån quaån cuûa dinh döôõng keùm vaø giaûm mieãn dòch. 32 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS
  31. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Phaù vôõ voøng xoaén luaån quaån baèng caùch naøo? Tình traïng dinh döôõng toát Ñaùp öùng Heä mieãn nhu caàu dòch khoûe dinh döôõng maïnh hôn Giaûm nguy cô nhieãm khuaån 1.17 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Caùc phoøng khaùm ngoaïi truù vaø caùc cô sôû y teá coù theå cung caáp nhöõng dòch vuï dinh döôõng naøo cho ngöôøi nhieãm HIV? So saùnh caâu traû lôøi vôùi thoâng tin trong trình chieáu 1.35 Trình chieáu 1.35 Caùc dòch vuï veà dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Ñaùnh giaù veà dinh döôõng Giaùo duïc vaø tö vaán dinh döôõng. Höôùng daãn caùch chuaån bò thöùc aên giöõ ñöôïc chaát dinh döôõng. Keâ ñôn caùc saûn phaåm ñaëc cheá cho nhoùm beänh nhaân suy dinh döôõng laâm saøng. Boå sung vi chaát. Chuyeån göûi tôùi caùc chöông trình hoã trôï kinh teá coäng ñoàng. 1.35 Giaûi thích raèng caùn boä y teá coù theå giuùp ngaên ngöøa vaø xöû lyù suy dinh döôõng thoâng qua ñaùnh giaù, giaùo duïc vaø tö vaán dinh döôõng cho caù nhaân, keâ ñôn boå sung vi chaát vaø caùc saûn phaåm thöïc phaåm ñaëc cheá cho nhöõng ngöôøi suy dinh döôõng. Taát caû ngöôøi nhieãm HIV neân ñöôïc ñaùnh giaù ñeå xaùc ñònh tình traïng dinh döôõng cuûa hoï. Hoï neân ñöôïc tö vaán laøm theá naøo ñeå caûi thieän tình traïng dinh döôõng cuûa hoï vaø cung caáp hoaëc chuyeån hoï ñeán nôi chaêm soùc y teá caàn thieát hoaëc caùc hoã trôï khaùc. Noùi vôùi hoïc vieân hoï seõ tìm hieåu laøm taát caû nhöõng ñieàu treân nhö theá naøo ôû phaàn tieáp theo cuûa khoùa hoïc. GIÔÙI THIEÄU: Quaûn lyù loàng gheùp suy dinh döôõng caáp tính (IMAM) vaø dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 33
  32. Baøi 1. Toång quan veà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Giaûi thích raèng chöông trình quoác gia veà Quaûn lyù loàng gheùp suy dinh döôõng caáp tính, ñöôïc Vieän Dinh döôõng trieån khai vôùi söï hoã trôï cuûa UNICEF nhaèm quaûn lyù suy dinh döôõng cho treû em döôùi 5 tuoåi. Caùc caùn boä y teá seõ söû duïng cuøng moät phaùc ñoà ñeå chaån ñoaùn vaø ñieàu trò suy dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV vaø treû em döôùi 5 tuoåi bò phôi nhieãm HIV. Chieáu trình chieáu 1.36. Trình chieáu 1.36 Quaûn lyù SDD caáp tính (IMAM) vaø dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV Caû hai nhoùm duøng chung quy trình chaån ñoaùn vaø ñieàu trò suy dinh döôõng naëng caáp tính (SAM) ôû treû döôùi 5 tuoåi. IMAM chæ nhaèm quaûn lyù SDD ôû treû döôùi 5 tuoåi. Dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV quaûn lyù ôû moïi nhoùm tuoåi. 1.36 Giaûi thích raèng khoùa hoïc naøy ñaøo taïo caùc caùn boä y teá chaån ñoaùn vaø ñieàu trò suy dinh döôõng cho caû treû em döôùi 5 tuoåi vaø caùc nhoùm ngöôøi lôùn tuoåi hôn, theâm caùc thoâng tin veà dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV. Höôùng daãn thaûo luaän vaø traû lôøi caùc caâu hoûi cuûa hoïc vieân neáu coù. THAÛO LUAÄN VAØ ÑAÙNH GIAÙ Thôøi gian: 10 phuùt Thôøi gian cho pheùp ñeå hoûi vaø thaûo luaän veà baát cöù vaán ñeà gì caàn thieát phaûi laøm roõ. Duøng trình chieáu 1.37 ñeå oân baøi Trình chieáu 1.37 Baøi taäp nhoùm Nhoùm 1: Ngöôøi nhieãm HIV coù caàn aên nhieàu hôn ngöôøi khoâng nhieãm HIV khoâng? Taïi sao? Nhoùm 2: Nhöõng loaïi thöùc aên naøo coù theå giuùp ngöôøi coù HIV taêng cöôøng heä mieãn dòch? Nhoùm 3: Caùc daáu hieäu naøo cho thaáy ngöôøi nhieãm HIV caàn quan taâm hôn veà cheá ñoä dinh döôõng cuûa mình? 1.37 Phaùt Phuï luïc 3. Maãu ñaùnh giaù Baøi 1. Ñeà nghò hoïc vieân ñieàn vaø noäp laïi. 34 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 35
  33. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Baøi 2. ÑAÙNH GIAÙ, PHAÂN LOAÏI TÌNH TRAÏNG DINH DÖÔÕNG, GIAÛI PHAÙP CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG Thôøi gian: 7 giôø Muïc ñích: Baøi naøy seõ cung caáp cho hoïc vieân caùc kieán thöùc vaø kyõ naêng ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV vaø caùch laäp giaûi phaùp dinh döôõng cho ngöôøi nhieãm HIV. Muïc tieâu: Khi keát thuùc baøi naøy, hoïc vieân coù theå: 1. Lieät keâ caùc phöông phaùp ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng. 2. Ñaùnh giaù tình traïng phuø dinh döôõng 3. Ño nhaân traéc hoïc thích hôïp vaø chính xaùc. 4. Phaân loaïi tình traïng dinh döôõng döïa treân caùc keát quaû cuûa ñaùnh giaù dinh döôõng 5. Kieåm tra caûm giaùc theøm aên. 6. Ñeà xuaát giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng thích hôïp döïa treân tình traïng dinh döôõng. Taøi lieäu, duïng cuï hoïc taäp Giaù keïp giaáy, giaáy A0 Buùt daï, baêng dính PowerPoint Ít nhaát 1 chieác caân ñaõ caên chænh chính xaùc cho treû nhoû vaø treû em Ít nhaát 1 chieác caân ñaõ caên chænh chính xaùc cho ngöôøi lôùn Ít nhaát 1 thöôùc ño chieàu cao ñöùng vaø chieàu daøi naèm Thöôùc daây ño MUAC (ngöôøi lôùn vaø treû em) cho töøng hoïc vieân Taøi lieäu phaùt tay – Taøi lieäu phaùt tay 2.1. Ñaùnh giaù phuø nhö theá naøo – Taøi lieäu phaùt tay 2.2 Caân ngöôøi lôùn vaø treû em nhö theá naøo – Taøi lieäu phaùt tay 2.3. Baøi taäp: Caân naëng, chieàu cao, chæ soá BMI vaø ño chu vi voøng caùnh tay (MUAC) – Taøi lieäu phaùt tay 2.4. Ño chieàu daøi vaø chieàu cao nhö theá naøo – Taøi lieäu phaùt tay 2.5. Tìm ñieåm Z caân naëng theo chieàu cao (WHZ) cho treû em töø 0 - 59 thaùng tuoåi. – Taøi lieäu phaùt tay 2.6. Baøi taäp: Caân naëng theo chieàu cao (WHZ) – Taøi lieäu phaùt tay 2.7. Tính chæ soá khoái cô theå nhö theá naøo (BMI) – Taøi lieäu phaùt tay 2.8. Baøi taäp: Tính toaùn BMI – Taøi lieäu phaùt tay 2.9. Ño chu vi voøng caùnh tay nhö theá naøo (MUAC) – Taøi lieäu phaùt tay 2.10. Ñaùnh giaù cheá ñoä aên uoáng 34 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 35
  34. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng – Taøi lieäu phaùt tay 2.11. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho treû em – Taøi lieäu phaùt tay 2.12. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi lôùn. – Taøi lieäu phaùt tay 2.13. Ñaêng kyù beänh nhaân ôû Beänh vieän Laønh maïnh. – Taøi lieäu phaùt tay 2.14. Phaân tích tröôøng hôïp – Taøi lieäu phaùt tay 2.15. Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi lôùn bò suy dinh döôõng caáp tính naëng (SAM) – Taøi lieäu phaùt tay 2.16. Kieåm tra caûm giaùc theøm aên nhö theá naøo – Taøi lieäu phaùt tay 2.17. Giaûi phaùp chaêm soùc cho treû em bò suy dinh döôõng caáp tính naëng (SAM) – Taøi lieäu phaùt tay 2.18. Baøi taäp: Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi SDD caáp tính naëng – Taøi lieäu phaùt tay 2.19. Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho treû em bò suy dinh döôõng vöøa (MAM) – Taøi lieäu phaùt tay 2.20. Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho thanh thieáu nieân vaø ngöôøi lôùn bò SDD vöøa (MAM) – Taøi lieäu phaùt tay 2.21. Baøi taäp: Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho SDD vöøa – Taøi lieäu phaùt tay 2.22. Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho treû em coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng. – Taøi lieäu phaùt tay 2.23. Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi lôùn coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng – Taøi lieäu phaùt tay 2.24. Baøi taäp: Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho tình traïng dinh döôõng bình thöôøng Photo Phuï luïc 3. Maãu ñaùnh giaù Baøi hoïc 2 cho taát caû caùc hoïc vieân. Chuaån bò tröôùc Xem laïi Thôøi gian bieåu. Xem laïi caùc phaàn trình chieáu töø 2.1 tôùi 2.22. Xem laïi Taøi lieäu phaùt tay töø 2.1 tôùi 2.24. Kieåm tra taát caû caùc thieát bò ñeå ñaûm baûo ñang hoaït ñoäng toát vaø chính xaùc. Thöïc haønh söû duïng thöôùc ño chu vi voøng caùnh tay (MUAC), baûng tra BMI, vaø baûng Caân naëng theo chieàu cao (WHZ) ñeå ñaùnh giaù vaø phaân loaïi tình traïng dinh döôõng. 36 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 37
  35. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Chieáu trình chieáu 2.1 Trình chieáu 2.1 ÑAÙNH GIAÙ, PHAÂN LOAÏI TÌNH 2 TRAÏNG DINH DÖÔÕNG, GIAÛI PHAÙP CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG 2.1 MUÏC TIEÂU Thôøi gian: 5 phuùt Chieáu trình chieáu 2.2 vaø giaûi thích muïc tieâu cuûa Baøi hoïc. Trình chieáu 2.2 Muïc tieâu 1. Lieät keâ caùc phöông phaùp ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng. 2. Ñaùnh giaù beänh nhaân bò phuø dinh döôõng. 3. Ño nhaân traéc hoïc phuø hôïp vaø chính xaùc. 4. Phaân loaïi tình traïng dinh döôõng döïa treân keát quaû ñaùnh giaù dinh döôõng. 5. Kieåm tra möùc ñoä theøm aên. 6. Ñeà xuaát giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng phuø hôïp döïa treân tình traïng dinh döôõng. 2.2 Chuû ñeà 2.1. Ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng ñoái vôùi ngöôøi nhieãm HIV Thôøi gian: 3 giôø TÖ DUY TAÄP THEÅ: Vì sao ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV laïi quan troïng? 36 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 37
  36. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Ghi caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. So saùnh caâu traû lôøi vôùi thoâng tin trong trình chieáu 2.3. Trình chieáu 2.3 Taàm quan troïng cuûa vieäc ñaùnh giaù TTDD thöôøng xuyeân 1. Xaùc ñònh BN coù nguy cô SDD ñeå can thieäp sôùm tröôùc khi hoï chuyeån thaønh SDD naëng. 2. Phaùt hieän caùc thoùi quen aên uoáng laøm taêng nguy cô beänh taät vaø SDD. 3. Theo doõi taêng tröôûng vaø xu höôùng caân naëng. 4. Thieát laäp cô sôû ñeå tö vaán vaø laäp keá hoaïch chaêm soùc dinh döôõng döïa treân tình traïng dinh döôõng cuûa BN. 2.3 Giaûi thích vieäc bieát tình traïng dinh döôõng cuûa beänh nhaân, thoùi quen aên uoáng vaø vieäc ñieàu trò hieän taïi cho pheùp caùn boä y teá löïa choïn giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng phuø hôïp ñeå caûi thieän tình traïng dinh döôõng vaø phoøng suy dinh döôõng. Giaûi thích raèng beänh nhaân bò suy dinh döôõng maø khoâng ñöôïc xaùc ñònh vaø ñieàu trò sôùm thì seõ coù thôøi gian naèm vieän laâu hôn, hoài phuïc chaäm hôn do nhieãm truøng vaø caùc tai bieán, tyû leä maéc beänh vaø töû vong cao hôn. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Caùn boä y teá laøm theá naøo ñeå bieát moät beänh nhaân bò suy dinh döôõng? Thaûo luaän xem lieäu caùc caâu traû lôøi (ví duï nhìn thaáy gaày hoaëc giaûm caân) laø ñaùnh giaù chính xaùc suy dinh döôõng. Thaêm doø ñeå gôïi yù caùch xaùc ñònh chính xaùc tình traïng suy dinh döôõng. So saùnh caâu traû lôøi vôùi caùc thoâng tin trong trình chieáu 2.4. Giaûi thích vieäc ñaùnh giaù dinh döôõng bao goàm tìm hieåu tieàn söû laâm saøng cuûa beänh nhaân, ño nhaân traéc, xem keát quaû caùc xeùt nghieäm vaø hoûi veà cheá ñoä aên uoáng. Trình chieáu 2.4 Caùc phöông phaùp ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng 1. Laâm saøng 2. Thöïc theå 3. Hoùa sinh 4. Cheá ñoä aên uoáng 2.4 38 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 39
  37. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Giaûi thích raèng hoïc vieân seõ bieát theâm veà taát caû caùc phöông phaùp ñaùnh giaù TTDD trong baøi naøy Giaûi thích raèng ñaùnh giaù TTDD neân laø moät phaàn cuûa chaêm soùc laâm saøng haøng ngaøy ñoái vôùi taát caû ngöôøi nhieãm HIV. Taát caû ngöôøi nhieãm HIV neân ñöôïc ñaùnh giaù TTDD moãi laàn thaêm khaùm. Ñieàu naøy quan troïng vì baát kyø söï thay ñoåi naøo veà TTDD cuõng aûnh höôûng ñeán vieäc ñieàu trò cuûa hoï. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng veà maët laâm saøng Chieáu trình chieáu 2.5. Giaûi thích ñaùnh giaù TTDD veà maët laâm saøng bao goàm tìm hieåu xem beänh nhaân coù caùc bieán chöùng y teá vaø coù ñang duøng thuoác maø aûnh höôûng ñeán TTDD hay khoâng. Trình chieáu 2.5 Ñaùnh giaù TTDD laâm saøng Kieåm tra caùc daáu hieäu (bieán chöùng y teá) - Phuø - Thieáu maùu naëng - Gaày coøm - Thôû nhanh - Chaùn aên - Loeùt/ naám ôû mieäng - Tieâu chaûy keùo daøi - Haï thaân nhieät - Buoàn noân hoaëc noân - Meät moûi hoaëc baát tænh - Maát nöôùc nghieâm troïng - OÁm yeáu naëng - Soát cao (≥ 38,50C) - Nhieãm truøng cô hoäi - Co giaät - Toån thöông da naëng Tìm hieåu BN ñang duøng nhöõng loaïi thuoác gì 2.5 Neâu roõ baát cöù beänh nhaân naøo coù caùc bieán chöùng y teá thì neân ñöôïc ñieàu trò caùc bieán chöùng ñoù. Vôùi bieán chöùng ñaàu tieân trong trình chieáu 2.5, phuø aán loõm hai beân, laø moät daáu hieäu cuûa suy dinh döôõng naëng caáp tính (SAM). Baát cöù beänh nhaân naøo bò phuø aán loõm hai beân caàn ñöôïc ñieàu trò noäi truù. Giaûi thích: Phuø laø söï tích tröõ dòch baát thöôøng trong toå chöùc. Hoaëc laø quaù nhieàu dòch töø maïch maùu ñi vaøo toå chöùc hoaëc khoâng ñuû dòch töø toå chöùc quay trôû laïi maïch maùu. 38 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 39
  38. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Söï maát caân baèng naøy gaây neân hieän töôïng söng phoàng. Giaûi thích theâm phuø coù theå laø do tieàn saûn giaät, caùc vaán ñeà veà thaän, tim maïch hoaëc thieáu vitamin B1. Chæ coù phuø aán loõm hai beân laø phuø dinh döôõng. Tình traïng naøy thöôøng gaëp nhieàu ôû treû em hôn laø ôû ngöôøi lôùn. Chieáu trình chieáu 2.6. Chæ ra phuø aán loõm caû hai beân laø phuø ôû caû hai baøn chaân hoaëc hai caúng chaân. AÁn loõm laø veát loõm coøn löu laïi sau khi baïn aán ngoùn tay leân da vaø boû ra. Trình chieáu 2.6 Phuø dinh döôõng 2.6 Hoïc vieân tham khaûo Taøi lieäu phaùt tay 2.1. Laøm theá naøo ñeå ñaùnh giaù phuø aán loõm hai beân. Chæ ra söï möùc ñoä khaùc nhau cuûa phuø. Giaûi thích raèng caàn phaân bieät phuø dinh döôõng vôùi phuø beänh lyù hoaëc do söû duïng moät soá thuoác ñieàu trò. Ñieàu naøy seõ ñöôïc ñeà caäp sau trong khoùa hoïc naøy. TRÌNH BAØY: Ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng veà maët thöïc theå Giaûi thích vieäc ñaùnh giaù TTDD veà maët thöïc theå bao goàm kieåm tra caùc daáu hieäu thöïc theå cuûa suy dinh döôõng vaø ño nhaân traéc. Chieáu trình chieáu 2.7. Hoûi hoïc vieân lieäu hoï ñaõ töøng nhìn thaáy caùc daáu hieäu thöïc theå cuûa suy dinh döôõng chöa. 40 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 41
  39. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.7 Caùc bieåu hieän thöïc theå SDD Phuø Toùc khoâ, moûng, roái, maát maøu Da khoâ hoaëc bong troùc Baøn tay, moùng chaân/ tay, nieâm maïc nhaït maøu. Teo môõ döôùi da Nöùt vaø seïo ôû goùc mieäng Söng lôïi Böôùu coå Veát traéng trong maét (veät Bitot do thieáu Vit A) 2.7 TRÌNH BAØY: Nhaân traéc hoïc Chieáu trình chieáu 2.8 vaø giaûi thích ño nhaân traéc laø moät phaàn cuûa ñaùnh giaù TTDD veà maët thöïc theå Trình chieáu 2.8 Ñònh nghóa nhaân traéc hoïc Nhaân traéc hoïc laø ño kích côõ, caân naëng vaø tæ leä cuûa cô theå con ngöôøi 2.8 TÖ DUY TAÄP THEÅ: Caùc phöông phaùp ño nhaân traéc hoïc laø gì? So saùnh caâu traû lôøi vôùi caùc thoâng tin trong trình chieáu 2.9 40 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 41
  40. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.9 Caùc phöông phaùp ño trong nhaân traéc hoïc Caân naëng Chieàu cao Chu vi voøng caùnh tay (MUAC) Moät vaøi caùch ño trình baøy ôû phaàn phuï luïc Chæ soá khoái cô theå (BMI) Tæ leä caân naëng - chieàu cao (WHZ) 2.9 Giaûi thích raèng chæ rieâng caân naëng khoâng ñuû ñeå noùi veà tình traïng dinh döôõng cuûa moät ngöôøi nhieãm HIV vì noù khoâng chæ ra ñöôïc löôïng cô maát ñi. Ngöôøi nhieãm HIV giai ñoaïn tieán trieån hoaëc giai ñoaïn muoän coù theå maát cô nhanh hôn caân naëng. Tyû leä cô bò giaûm nhieàu ñi keøm vôùi tyû leä beänh taät vaø töû vong cao. Vì nhöõng lyù do naøy, BMI vaø MUAC coù theå ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV. THÖÏC HAØNH NHOÙM: Ño caân naëng vaø chieàu cao Yeâu caàu hoïc vieân chia thaønh töøng nhoùm 4 ngöôøi. Caùc nhoùm tham khaûo Taøi lieäu phaùt tay 2.2. Caân ngöôøi lôùn vaø treû em nhö theá naøo trong Taøi lieäu phaùt tay cuûa hoïc vieân. Ñeà nghò moät ngöôøi ñoïc to caùc thoâng tin trong ñoù. Laøm maãu caùch chænh caân veà 0 vaø ño chính xaùc caân naëng (neáu hoïc vieân chöa quen vôùi loaïi caân söû duïng). Giaûi thích raèng caân chính xaùc laø raát quan troïng vì sai leäch coù theå daãn ñeán phaân loaïi tình traïng dinh döôõng khoâng chính xaùc vaø ñöa ra phaùc ñoà chaêm soùc ñieàu trò khoâng ñuùng. Caùc sai leäch bao goàm caân beänh nhaân vôùi quaù nhieàu quaàn aùo, hoï khoâng ñöùng thaúng hoaëc söû duïng caân khoâng chính xaùc. Yeâu caàu töøng nhoùm tôùi gaàn caân vaø choïn moät ngöôøi ñeå tieán haønh caân. Ngöôøi ñöôïc caân neân boû giaøy, aùo khoaùc vaø caùc ñoà vaät ra khoûi tuùi quaàn, aùo. Moät ngöôøi trong nhoùm seõ caân ngöôøi kia trong khi soá coøn laïi quan saùt vaø ghi cheùp caùc soá ño. Laàn löôït töøng ngöôøi trong nhoùm thöïc hieän ñeå baûo ñaûm thöïc haønh ñuùng. Yeâu caàu caùc nhoùm vieát teân, giôùi tính, tình traïng sinh lyù (mang thai, cho con buù) vaø soá caân naëng baèng Kg vôùi ñoä chính xaùc ñeán 100g cuûa ngöôøi ñaàu tieân cuûa nhoùm vaøo 42 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 43
  41. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng doøng ñaàu cuûa baûng trong Taøi lieäu phaùt tay 2.3. Baøi taäp: Caân naëng, Chieàu cao, BMI, vaø MUAC. Sau ñoù, yeâu caàu töøng nhoùm caân nhöõng ngöôøi coøn laïi vaø ghi caân naëng cuûa hoï vôùi khoaûng thôøi gian cho pheùp. Neáu coù theå thì ñöa treû ñeán lôùp ñeå caùc nhoùm coù theå thöïc haønh caân treû treân cuøng moät caùi caân. Tieáp theo giôùi thieäu cho hoïc vieân Taøi lieäu phaùt tay 2.4. Laøm theá naøo ñeå ño chieàu daøi vaø chieàu cao trong Taøi lieäu phaùt tay cuûa hoïc vieân. Yeâu caàu moät ngöôøi ñoïc to caùc thoâng tin. Ñeà nghò töøng nhoùm laïi gaàn thöôùc ño chieàu cao vaø ño chieàu cao cuûa ngöôøi vöøa ñöôïc caân. Nhöõng ngöôøi coøn laïi trong nhoùm quan saùt vaø ghi chieàu cao vaøo Taøi lieäu phaùt tay 2.3. Baøi taäp: Caân naëng, Chieàu cao, BMI, vaø MUAC. Neáu coù theå ñöa treû ñeán lôùp ñeå caùc nhoùm coù theå thöïc haønh söû duïng thöôùc ño chieàu cao hoaëc chieàu daøi ñeå ño treû. Chæ cho hoïc vieân thöôùc ño chieàu daøi. Giaûi thích raèng thöôùc naøy ñöôïc duøng ñeå ño treû em döôùi 2 tuoåi hoaëc cho treû khoâng theå ñöùng ñöôïc hoaëc khoâng theå ño ñöôïc baèng caùch ñöùng. Giaûi thích chieàu cao ñöôïc ño cho treû treân 2 tuoåi hoaëc ngöôøi lôùn. Yeâu caàu caùc nhoùm thaûo luaän veà nhöõng khoù khaên gaëp phaûi khi ño caân naëng, chieàu cao, nhö thieát bò (sai soá, ñöa veà 0), quaàn aùo, ñoïc chæ soá, beänh nhaân khoâng ñöùng thaúng khi ño chieàu cao, v.v. Thaûo luaän laøm theá naøo ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà naøy. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Bao nhieâu laâu caùn boä y teá neân ño chieàu cao moät laàn cho ngöôøi nhieãm HIV? ÑAÙP AÙN: Vôùi ngöôøi lôùn chæ ño khi khaùm laàn ñaàu tieân. Vôùi treû em vaø treû vò thaønh nieân neân ño moãi laàn khaùm. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Bao nhieâu laâu caùn boä y teá neân caân cho ngöôøi nhieãm HIV? ÑAÙP AÙN: Neân caân moãi laàn khaùm TRÌNH BAØY: Caân naëng theo chieàu cao, chæ soá Zscore (WHZ) Chieáu trình chieáu 2.10. Ñeà nghò caùc nhoùm nhìn vaøo ñöôøng cong (ñöôøng cong hình chuoâng). Giaûi thích theâm ñôn vò ño löôøng töø 0 sang hai phía, soá caøng lôùn thì nguy cô suy dinh döôõng caøng cao. 42 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 43
  42. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.10 Z-scores 2.10 Roài ñeà nghò caùc nhoùm nhìn vaøo ñöôøng coù vaïch soá phía döôùi ñöôøng cong hình chuoâng. Hoûi muõi teân ñang chæ veà höôùng naøo. (ÑAÙP AÙN: Veà höôùng beân phaûi). Giaûi thích muõi teân chæ theo höôùng soá taêng leân vaø soá aâm thì nhoû ñi khi baïn dòch chuyeån veà phía traùi. Hoûi hoïc vieân soá naøo lôùn hôn -5 hay -4 (ÑAÙP AÙN: -4 lôùn hôn -5.) TRÌNH BAØY: Tính caân naëng theo chieàu cao (CN/CC) cho treû em Chieáu trình chieáu 2.11 Giaûi thích baûng phía döôùi ñöôøng vaïch soá chæ tình traïng dinh döôõng tuøy theo chæ soá zscore. Chæ soá caân naëng theo chieàu cao (CN/CC) laø so saùnh giöõa caân naëng cuûa treû so vôùi caân naëng cuûa moät treû em coù cuøng chieàu daøi/chieàu cao cô theå vaø giôùi tính theo tieâu chuaån phaùt trieån treû em cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi (WHO) ñeå phaân loaïi tình traïng dinh döôõng cuûa treû töø khi sinh ñeán 59 thaùng tuoåi. Caân naëng theo chieàu cao ñöôïc vieát taét laø CN/CC. Giaûi thích chæ soá zscore ñöôïc ño baèng ñoä leäch chuaån, noù moâ taû khoaûng vaø höôùng soá ño cuûa moät ngöôøi leäch so vôùi soá trung bình. Chæ soá z cho soá ño trung bình laø 0. Chæ soá z nhoû hôn soá trung bình coù kyù hieäu aâm (-). Chæ soá z lôùn hôn soá trung bình coù kyù hieäu döông (+) Chæ ra treân caû ñöôøng vaïch soá vaø bieåu ñoà, caùc soá aâm ôû beân traùi cuûa soá trung bình (0) vaø caùc soá döông ôû beân phaûi. Dòch chuyeån caøng xa soá trung bình thì möùc ñoä suy dinh döôõng caøng naëng. 44 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 45
  43. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.11 Chæ soá caân naëng theo chieàu cao (WHZ) -4 -3 -2 -1 0+ 1+ 2+ 3+ 4 +3 Béo phì 2.11 Ñaûm baûo raèng caùc hoïc vieân hieåu yù nghóa cuûa caùc kyù hieäu döôùi ñaây: > nghóa laø “lôùn hôn” < nghóa laø “nhoû hôn” ≥ nghóa laø “baèng hoaëc lôùn hôn” ≤ nghóa laø “baèng hoaëc nhoû hôn” Chæ ra caùc khoaûng treân ñöôøng vaïch soá veà ngöôõng “Suy dinh döôõng vöøa,” “Tình traïng dinh döôõng bình thöôøng,” vaø “Thöøa caân”. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Taïi sao caùc coät trong bieåu ñoà coù maøu saéc khaùc nhau? So saùnh phaûn hoài vôùi caâu ÑAÙP AÙN: Caùc maøu gaàn gioáng vôùi ñeøn giao thoâng. Suy dinh döôõng naëng laø maøu ñoû ñeå “DÖØNG LAÏI” vì noù laø ñieàu kieän nguy hieåm caàn phaûi ñieàu trò khaån caáp. Suy dinh döôõng vöøa laø maøu vaøng ñeå “CAÛNH BAÙO” vì ngöôøi suy dinh döôõng vöøa coù theå trôû thaønh suy dinh döôõng naëng neáu tình traïng dinh döôõng cuûa hoï xaáu ñi. Haøng ghi tình traïng dinh döôõng bình thöôøng laø maøu xanh ñeå “ÑÖÔÏC ÑI”. Haøng ghi thöøa caân vaø beùo phì coù maøu tím. Caùc nhoùm tham khaûo Taøi lieäu phaùt tay 2.5. Laøm theá naøo tìm ra chæ soá zscore CN/CC cho treû em töø 0 - 59 thaùng tuoåi. Tieâu chuaån taêng tröôûng cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi ñöôïc xaây döïng rieâng cho treû trai vaø treû gaùi, coù baûng rieâng cho treû 0-23 thaùng vaø treû 24-59 thaùng. ÔÛ caùc baûng trong taøi lieäu phaùt tay, coät thöù nhaát laø chieàu daøi hoaëc chieàu cao tính baèng cm. Söû duïng baûng ñeå xaùc ñònh tình traïng dinh döôõng cuûa treû em nhö sau: 44 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 45
  44. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Tìm baûng tra theo ñuùng ñoä tuoåi cuûa treû. Xaùc ñònh soá ño gaàn nhaát vôùi chieàu daøi/chieàu cao cuûa treû ôû coät thöù nhaát. Neáu soá ño naèm giöõa 2 con soá ôû trong coät thì laøm troøn soá baèng caùch, neáu giaù trò sau daáu phaåy döôùi 5 thì laøm troøn xuoáng (ví duï, laøm troøn 99,4cm thaønh 99cm). Neáu giaù trò sau daáu phaåy baèng 5 hoaëc lôùn hôn thì laøm troøn leân (ví duï, laøm troøn 99,5 leân thaønh 100). Tìm xem giaù trò caân naëng cuûa treû naèm trong khoaûng naøo cuûa caùc coät töông öùng vôùi haøng chieàu daøi/chieàu cao, ñoái chieáu vaø ñoïc keát quaû tình traïng dinh döôõng cuûa treû Vieát doøng sau leân giaáy laät: Beù gaùi 3 tuoåi cao 87 cm, naëng 8,5 kg Ñeà nghò caùc nhoùm tìm khoaûng zscore cuûa chæ soá CN/CC cuûa beù gaùi (ÑAÙP AÙN: - 2 Bình thöôøng 3 Nam 9 9 6.7 - 2 Bình thöôøng Ñeà nghò hoïc vieân traû lôøi caâu hoûi: “Treû naøo bò suy dinh döôõng” (ÑAÙP AÙN: 1, 3, 4 vaø 5). 46 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 47
  45. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng TÖ DUY TAÄP THEÅ: Beân caïnh vieäc tìm chæ soá CN/CC, coù caùch naøo khaùc ñeå bieát lieäu ñöùa treû döôùi 5 tuoåi ñang phaùt trieån toát? ÑAÙP AÙN: Xem bieåu ñoà phaùt trieån. TRÌNH BAØY: Chæ soá khoái cô theå (BMI) Boá trí caân vaø thöôùc ño chieàu cao, neáu coù, ñaët tröôùc lôùp. Giaûi thích raèng BMI ño thaønh phaàn chaát beùo cuûa cô theå. Neáu thaáy löôïng môõ trong cô theå ôû döôùi möùc quy ñònh thì seõ caàn coù can thieäp dinh döôõng ñeå laøm chaäm hay ñaûo ngöôïc quaù trình suït giaûm. Giaûi thích raèng BMI ñöôïc söû duïng ñeå ño tình traïng dinh döôõng ôû ngöôøi lôùn töø 18 tuoåi trôû leân khoâng mang thai hoaëc trong voøng 6 thaùng sau sinh. BMI khoâng ñöôïc duøng ñeå ño tình traïng dinh döôõng cuûa phuï nöõ mang thai hoaëc ngöôøi lôùn bò phuø vì möùc taêng caân cuûa hoï khoâng lieân quan ñeán tình traïng dinh döôõng. Vôùi caùc nhoùm naøy, ño chu vi voøng caùnh tay (MUAC) neân ñöôïc duøng ñeå thay theá. MUAC cuõng laø chæ soá ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng toát hôn BMI cho ngöôøi nhieãm HIV ñang duøng thuoác ARV laøm loaïn döôõng Lipid. THÖÏC HAØNH NHOÙM: Ño chæ soá khoái cô theå (BMI) Caùc nhoùm môû Taøi lieäu phaùt tay 2.7. Tính chæ soá khoái cô theå nhö theá naøo (BMI). Ñeà nghò moät ngöôøi ñoïc to phaàn ñaàu tieân. Vieát coâng thöùc döôùi ñaây leân giaáy keïp ñeå taát caû caùc nhoùm nhìn thaáy. Giaûi thích BMI ñöôïc tính baèng caùch laáy caân naëng (Kg) chia cho bình phöông cuûa chieàu cao (tính baèng meùt) (BMI = kg/m2). Löu yù chieàu cao ñöôïc ño baèng cm phaûi ñoåi sang meùt. Caân naëng (kg) Chieàu cao2 (m)2 Nhaéc laïi raèng chæ coù theå söû duïng BMI ñeå phaân loaïi tình traïng dinh döôõng cuûa ngöôøi tröôûng thaønh, khoâng aùp duïng cho phuï nöõ coù thai hoaëc sau sinh 6 thaùng. Yeâu caàu caùc nhoùm môû Baûng chæ soá BMI trong Taøi lieäu phaùt tay. Cho hoïc vieân bieát coù theå söû duïng baûng naøy ñeå tìm chæ soá BMI. Giaûi thích yù nghóa caùc maøu neáu hoïc vieân chöa bieát. 46 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 47
  46. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Yeâu caàu caùc nhoùm nhìn vaøo baûng chæ soá BMI vaø ñieàn vaøo coät cuoái trong Taøi lieäu phaùt tay 2.8. Baøi taäp chæ soá BMI. Yeâu caàu moät hay hai nhoùm leân trình baøy keát quaû tröôùc toaøn lôùp. Döôùi ñaây laø ñaùp aùn: Chieàu cao (cm) Caân naëng (kg) BMI 184 cm 52 15 148 cm 40 18 164 cm 66 25 Yeâu caàu caùc nhoùm xaùc ñònh BMI cho nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc ño caân naëng, chieàu cao, ghi vaøo Taøi lieäu phaùt tay 2.3. Baøi taäp: Caân naëng, chieàu cao, BMI vaø MUAC ôû coät coù tieâu ñeà “BMI”. Giaùm saùt caùc nhoùm ñeå ñaûm baûo moãi hoïc vieân laøm ñuùng ñöôïc baøi taäp. Yeâu caàu caùc nhoùm thaûo luaän veà caùc khoù khaên gaëp phaûi khi tìm chæ soá BMI trong baûng. TRÌNH BAØY: Chu vi voøng caùnh tay (MUAC) Nhaéc laïi raèng BMI chæ ñöôïc söû duïng ñeå phaân loaïi tình traïng dinh döôõng cho ngöôøi lôùn khoâng mang thai hoaëc khoâng ñang cho con buù. Ñoái vôùi treû treân 6 thaùng tuoåi, phuï nöõ coù thai vaø cho con buù, ngöôøi tröôûng thaønh khoâng ñöùng daäy ñöôïc vì ñau oám, caùn boä y teá phaûi tieán haønh ño chu vi voøng caùnh tay (MUAC). Cuõng nhö vaäy, BMI khoâng ñaùnh giaù söï thay ñoåi caùc thaønh phaàn trong cô theå ôû ngöôøi nhieãm HIV gaây neân bôûi thuoác ARV. Do ñoù, MUAC thöôøng ñöôïc söû duïng thay theá BMI ñeå ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng cuûa ngöôøi nhieãm HIV. Ñaây laø moät caùch xaùc ñònh tình traïng dinh döôõng ñôn giaûn vaø reû nhöng phaûi ñöôïc thöïc hieän chính xaùc. Thaäm chí 0.5 cm coù theå daãn ñeán söï khaùc nhau trong ñieàu trò. Ño löôøng chính xaùc laø raát quan troïng vì caùc sai leäch coù theå daãn ñeán ñaùnh giaù sai tình traïng dinh döôõng cuûa beänh nhaân vaø ñöa ra chæ ñònh ñieàu trò khoâng ñuùng. THÖÏC HAØNH NHOÙM: Ño chu vi voøng caùnh tay (MUAC) Cho caùc nhoùm xem thöôùc daây ño MUAC. Neáu thöôùc coù ñaùnh daáu baèng maøu thì chæ cho hoïc vieân thaáy maøu ñöôïc duøng ñeå bieåu thò tình traïng dinh döôõng. Xaùc ñònh ñieåm giöõa caùnh tay traùi cuûa trôï giaûng. Voøng thöôùc ño MUAC xung quanh 48 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 49
  47. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng baép tay traùi, ngang vôùi ñieåm giöõa ñoù. Xaùc ñònh chæ soá vaø yeâu caàu caùc nhoùm nhìn vaøo thöôùc vaø ñoïc soá ño vaø maøu. Phaùt cho moãi hoïc vieân moät thöôùc ño MUAC. Yeâu caàu caùc nhoùm môû Taøi lieäu phaùt tay 2.9. Phöông phaùp ño MUAC, ñoïc to töøng böôùc. Giaûi thích raèng trong Taøi lieäu phaùt tay moâ taû moät ngöôøi ñang ño MUAC cuûa moät phuï nöõ coù thai, vò trí ñaët thöôùc cuõng gioáng nhö ôû treû em. Yeâu caàu moãi nhoùm cöû ra hai ngöôøi ñeå ño MUAC cuûa nhau trong khi hai ngöôøi coøn laïi quan saùt, nhaän xeùt (chaúng haïn, laøm theá naøo ñeå ñaët vò trí thöôùc chính xaùc treân baép tay hay giöõ thöôùc ñuùng taàm maét), ghi chæ soá. Cho caùc nhoùm 5 phuùt ñeå thöïc hieän. Quan saùt töøng ñoâi ñeå baûo ñaûm caùc hoïc vieân thöïc hieän ño MUAC chính xaùc. Yeâu caàu caùc ñoâi ñoåi choã ñeå nhöõng ngöôøi coøn laïi ñöôïc thöïc haønh ño MUAC. Yeâu caàu caùc nhoùm thaûo luaän nhöõng khoù khaên gaëp phaûi khi ño MUAC (nhö khoâng tìm ñöôïc chính xaùc ñieåm giöõa). Laøm maãu laïi neáu caàn, nhaán maïnh nhöõng ñieåm caàn löu yù. Yeâu caàu caùc nhoùm ghi soá ño MUAC vaøo Taøi lieäu phaùt tay 2.3. Baøi taäp: Caân naëng, chieàu cao, BMI vaø MUAC ôû coät coù tieâu ñeà “MUAC”. Giaùm saùt caùc nhoùm ñeå ñaûm baûo moãi hoïc vieân laøm ñuùng ñöôïc baøi taäp. LAØM VIEÄC NHOÙM: Khuyeán khích Hoïc vieân ñöùng thaønh voøng troøn. Taïo ra nhòp ñieäu, ví duï, voã tay hoaëc ñuøi vaø voã vaøo tay ngöôøi ñöùng caïnh. Hoïc vieân nhaûy theo nhòp ñieäu xung quanh voøng troøn. Khi nhòp ñieäu ñang chuyeån ñoäng oån ñònh, coá gaéng taêng toác ñoä leân. Moät khi hoïc vieân coù theå laøm ñöôïc nhö vaäy, ñöa theâm vaøo moät vaøi nhòp ñieäu nöõa taïo neân nhieàu nhòp ñieäu quanh voøng troøn cuøng moät luùc. TRÌNH BAØY: Ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng veà hoùa sinh Giaûi thích raèng keát quaû xeùt nghieäm maùu, nöôùc tieåu vaø phaân coù theå cung caáp caùc thoâng tin veà caùc vaán ñeà lieân quan ñeán dinh döôõng. Chieáu trình chieáu 2.12. Giaûi thích raèng khoâng phaûi taát caû caùc cô sôû y teá coù theå laøm ñöôïc nhöõng xeùt nghieäm naøy, nhöng caùn boä y teá coù theå söû duïng baát cöù keát quaû xeùt nghieäm naøo coù saün ñeå ñaùnh giaù caùc vaán ñeà veà dinh döôõng cuûa beänh nhaân. 48 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 49
  48. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.12 Ñaùnh giaù Hoùa sinh Ñeám teá baøo maùu, ñöôøng huyeát, ñieän giaûi Phaân tích maùu ñeå ñaùnh giaù tình traïng vitamin vaø khoaùng chaát. Ño löôïng cholesterol vaø triglyceride huyeát töông ñeå ñaùnh giaù tình traïng môõ maùu. Xeùt nghieäm nöôùc tieåu ñeå ñaùnh giaù quaù trình chuyeån hoùa cuûa cô theå (ví duï nhö creatinin - moät saûn phaåm cuûa quaù trình co cô, thaûi ra trong nöôùc tieåu) ñeå öôùc tính möùc ñoä co cô. Ñoä quaùnh cuûa huyeát töông (möùc ñoä abumin huyeát töông thaáp hôn 3,2g/dl cho thaáy SDD). Xeùt nghieäm phaân xaùc ñònh tình traïng nhieãm giun. 2.12 Höôùng daãn thaûo luaän veà keát quaû xeùt nghieäm naøo coù saün ñeå laøm cho beänh nhaân ôû nôi laøm vieäc cuûa hoïc vieân TRÌNH BAØY: Ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng veà cheá ñoä aên uoáng Giaûi thích raèng tieàn söû veà cheá ñoä aên laø moät phaàn cô baûn cuûa ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng. Noù cung caáp caùc thoâng tin veà löôïng vaø chaát cuûa thöùc aên ñöa vaøo cô theå, thoùi quen aên uoáng, söï dung naïp vaø dò öùng vôùi thöùc aên vaø caùc lyù do khaåu phaån thöùc aên khoâng ñuû trong thôøi gian ñau oám. Caùn boä y teá coù theå so saùnh nhöõng thoâng tin naøy vôùi nhu caàu dinh döôõng khuyeán nghò vaø tö vaán cho beänh nhaân laøm theá naøo ñeå caûi thieän cheá ñoä aên uoáng cuûa hoï. THÖÏC HAØNH NHOÙM: Caùc caâu hoûi thöôøng gaëp veà thöùc aên vaø vieäc hoûi ghi cheá ñoä aên trong 24 giôø qua Hoïc vieân xem Taøi lieäu phaùt tay 2.10. Ñaùnh giaù cheá ñoä aên uoáng. Höôùng daãn töøng nhoùm yeâu caàu moät ngöôøi tình nguyeän chia seû tieàn söû veà cheá ñoä aên cuûa mình vaø moät tình nguyeän vieân khaùc ñieàn vaøo Taøi lieäu phaùt tay 2.10. Ñaùnh giaù cheá ñoä aên uoáng. Daønh 20 phuùt cho caùc nhoùm laøm baøi taäp naøy. 50 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 51
  49. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Sau 20 phuùt, yeâu caàu töøng nhoùm moâ taû kinh nghieäm cuûa nhoùm laøm ñaùnh giaù veà cheá ñoä aên uoáng Chæ ra raèng ñaùnh giaù cheá ñoä aên uoáng coù moät soá haïn cheá sau: – Maát thôøi gian. – Beänh nhaân coù theå queân moïi thöù hoï ñaõ aên vaø uoáng – Beänh nhaân coù theå keå quaù veà khaåu phaàn naêng löôïng. Chuû ñeà 2.2. Phaân loaïi tình traïng dinh döôõng Thôøi gian: 1 giôø 45 phuùt Yeâu caàu hoïc vieân môû Taøi lieäu phaùt tay 2.11. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho treû em vaø Taøi lieäu phaùt tay 2.12. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi lôùn. Giaûi thích raèng keát quaû ñaùnh giaù tình traïng dinh döôõng ñöôïc ñoái chieáu vôùi caùc tieâu chuaån quoác teá ñeå phaân loaïi tình traïng dinh döôõng. Chieáu trình chieáu 2.13 veà caùc phaân loaïi tình traïng dinh döôõng khaùc nhau. Trình chieáu 2.13 Phaân loaïi tình traïng dinh döôõng SDD caáp tính naëng (SAM) SDD caáp tính vöøa (MAM) ôû treû em döôùi 5 tuoåi SDD vöøa ôû thanh thieáu nieân, ngöôøi lôùn Tình traïng dinh döôõng bình thöôøng Thöøa caân Beùo phì 2.13 TRÌNH BAØY: Phaân loaïi tình traïng dinh döôõng theo keát quaû ñaùnh giaù Chieáu trình chieáu 2.14 veà caùc tieâu chí cuûa SDD caáp tính naëng (SAM). 50 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 51
  50. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.14 Tieâu chí nhoùm SDD caáp tính naëng Thanh thieáu nieân (14-19 tuoåi) vaø Treû em ngöôøi lôùn Phuø 2 beân Nam vaø nöõ khoâng mang thai/ HOAËC gaày coøm naëng nhìn sau sinh thaáy roõ. Phuø 2 beân HOAËC WHZ 10% töø laàn thaêm - 5 ñeán 9 tuoåi: < 13,5 cm khaùm tröôùc. - 10 ñeán < 14 tuoåi: < 16,0 cm Nöõ mang thai/ sau sinh 6 thaùng Phuø hai beân HOAËC MUAC < 19,0 cm HOAËC khoâng taêng caân trong 3 thaùng giöõa hoaëc 3 thaùng cuoái khi mang thai. 2.14 Chæ ra nhöõng ñieåm sau: – Baát cöù ñöùa treû hoaëc ngöôøi lôùn naøo coù phuø aán loõm hai beân neân ñöôïc xeáp vaøo loaïi suy dinh döôõng caáp tính naëng, khoâng quan taâm ñeán caùc chæ soá nhaân traéc hoïc khaùc. – WHO ñaõ thieát laäp ngöôõng ñaùnh giaù TTDD cho treû em döôùi 14 tuoåi vaø xaây döïng höôùng daãn cho thanh thieáu nieân vaø ngöôøi lôùn. Trong khi ñoù, ngöôõng cho thanh thieáu nieân vaø ngöôøi lôùn ñöôïc chuaån hoùa döïa treân kinh nghieäm cuûa caùc chöông trình. – Khoâng coù ngöôõng BMI cho phuï nöõ mang thai/sau sinh. – Ngöôõng MUAC cho phuï nöõ mang thai/sau sinh thì cao hôn so vôùi phuï nöõ khoâng mang thai vaø sau sinh. Höôùng daãn thaûo luaän vaø traû lôøi caùc caâu hoûi Chieáu trình chieáu 2.15 veà caùc tieâu chí cuûa SDD vöøa. Chæ ra raèng: – SDD vöøa ôû treû em (khoâng duøng cho ngöôøi lôùn) ñöôïc goïi laø “MAM” CN/CC ñoái vôùi MAM ñöôïc theå hieän trong khoaûng: baèng hoaëc lôùn hôn -3 vaø nhoû hôn -2. – Caùc ngöôõng cuûa MUAC ñöôïc theå hieän trong moät khoaûng. – Ngöôõng MUAC cho phuï nöõ mang thai/sau sinh thì cao hôn so vôùi phuï nöõ khoâng mang thai vaø sau sinh. 52 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 53
  51. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.15 Tieâu chí ñaùnh giaù SDD vöøa Treû em Thanh thieáu nieân vaø ngöôøi lôùn Chaéc chaén suït caân keå töø laàn Khoâng mang thai/ sau sinh thaêm khaùm tröôùc. BMI ≥ 16,0 vaø 5% keå töø laàn - 6 ñeán 59 thaùng: ≥ 11,5 thaêm khaùm tröôùc. vaø 22,0 cm - 6-59 thaùng: ≥ 12,5 cm - 5-9 tuoåi: ≥ 14,5 cm Mang thai/ sau sinh 6 thaùng - 10- < 14 tuoåi: ≥ 18,5 cm MUAC ≥ 23,0 cm 2.16 Chieáu trình chieáu 2.17 veà caùc tieâu chí thöøa caân, beùo phì. Chæ ra raèng khoâng coù ngöôõng MUAC ñöôïc thieát laäp cho thöøa caân vaø beùo phì. 52 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 53
  52. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.17 Tieâu chí thöøa caân vaø beùo phì Treû em Thanh thieáu nieân vaø ngöôøi lôùn Thöøa caân: Khoâng mang thai/ sau sinh CN/CC ≥ +2 ñeán ≤ +3 Thöøa caân: BMI ≥ 25,0 vaø ≤ 30,0 Beùo phì: Beùo phì: CN/CC > +3 BMI ≥ 30,0 2.17 Yeâu caàu hoïc vieân môû Taøi lieäu phaùt tay 2.11. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho treû em. Ñeà nghò moät ngöôøi ñoïc caùc böôùc trong chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho treû em nhieãm/phôi nhieãm vôùi HIV töø 6 thaùng ñeán döôùi 14 tuoåi. Chæ ra daõy oâ thöù 2 trong Böôùc 1 (ñaùnh giaù) laø caùc tieâu chí bao goàm phuø 2 beân, suït caân, caùc ngöôõng CN/CC, MUAC. Daõy oâ thöù 2 naèm ôû Böôùc 2 (nhaän ñònh keát quaû) laø phaân loaïi tình traïng dinh döôõng döïa treân caùc tieâu chí naøy. Daõy oâ thöù 4 naèm ôû Böôùc 3 (giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng) laø Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng caàn tuaân theo. Caùc hoïc vieân seõ hoïc veà giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng trong nhöõng phaàn tieáp theo. Hoïc vieân xem Taøi lieäu phaùt tay 2.12. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi lôùn. Veà caáu truùc vaø yù nghóa cuûa sô ñoà cuõng töông töï nhö sô ñoà cuûa treû em. THÖÏC HAØNH NHOÙM: Phaân loaïi tình traïng dinh döôõng Yeâu caàu hoïc vieân môû Taøi lieäu phaùt tay 2.11. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho treû em vaø Taøi lieäu phaùt tay 2.12. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi lôùn ñeå phaân loaïi tình traïng dinh döôõng cuûa moãi ngöôøi ñaõ ñöôïc caân, ño vaø ñaõ ghi vaøo coät cuoái cuøng cuûa Taøi lieäu phaùt tay 2.3. Baøi taäp: Caân naëng, chieàu cao, BMI vaø MUAC. Daønh 15 phuùt cho caùc nhoùm hoaøn thaønh baøi taäp naøy. Xoay voøng trong nhoùm ñeå kieåm tra hoï ñang phaân loaïi chính xaùc tình traïng dinh döôõng. Khi caùc nhoùm ñaõ hoaøn thaønh xong baøi taäp, hoï seõ tieáp tuïc söû duïng caùc sô ñoà treân ñeå laøm baøi taäp trong Taøi lieäu phaùt tay 2.13. 54 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 55
  53. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Yeâu caàu caùc nhoùm tieán haønh xeáp loaïi tình traïng dinh döôõng cuûa töøng beänh nhaân vaø ghi keát quaû xeáp loaïi vaøo coät ngoaøi cuøng beân phaûi. Daønh 10 phuùt cho hoaït ñoäng naøy. Yeâu caàu moät hay hai nhoùm leân trình baøy keát quaû vaø chænh söûa neáu caàn. ÑAÙP AÙN: Trong baûng döôùi ñaây laø caùc keát quaû xeáp loaïi ñuùng. Tình MUAC Chieàu Caân Giôùi traïng Phuø (cm Tình traïng STT Tuoåi cao naëng CN/CC/BMI tính nhieãm 2 beân hay dinh döôõng (cm) (kg) HIV maøu) 5 T 9 th Chöa XÑ - 12,5 69,9 6,7 Töø – 3 ñeán – 2 SDD caáp naëng 7 G 8 th Chöa XÑ + 10,5 68,2 5,0 < – 3 SDD caáp naëng SDD caáp naëng 9 T 21 th + - 10,9 97,2 11,0 < – 3 (MUAC) SDD caáp naëng 10 T 17 th + + Vaøng 89,7 12,9 Töø -2 ñeán +2 (phuø hai beân) 16 T 17 + - 22 172 62 21 Bình thöôøng 17 T 16 + - 23 166 64 23 Bình thöôøng 18 T 14 + - 15 178 54 17 SDD caáp naëng 19 G 27 + + 22 166 72 26 SDD caáp naëng 20 T 46 + - 25 160 80 31 Beùo phì 21 G 19 + - 22 164 50 19 Bình thöôøng 22 G 31 + - 16 162 40 15 SDD naëng 23 G 37 + - 20 156 42 17 SDD vöøa 24 T 26 + - 24 178 84 27 Thöøa caân Yeâu caàu caùc nhoùm môû Taøi lieäu phaùt tay 2.14. Phaân tích tröôøng hôïp. Höôùng daãn hoïc vieân söû duïng caùc sô ñoà, baûng chæ soá BMI vaø soá lieäu MUAC ñeå xeáp loaïi tình traïng dinh döôõng cuûa Nam. Giaûi thích raèng neáu caùc chæ soá ño löôøng coù söï maâu thuaãn vôùi nhau, hoï neân aùp duïng möùc phaân loaïi naëng hôn. Sau ñoù yeâu caàu hoïc vieân neâu caùc vaán ñeà khaùc cuûa Nam. Daønh 10 phuùt cho hoaït ñoäng naøy. Yeâu caàu moät hoaëc hai nhoùm trình baøy keát quaû. So saùnh caùc keát quaû vôùi noäi dung trong khung döôùi. 54 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 55
  54. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Tình traïng dinh döôõng cuûa Nam Chæ soá BMI cuûa Nam cho thaáy Nam coù caân naëng thaáp ôû möùc SDD caáp naëng. MUAC cuûa Nam cho bieát Nam chæ bò suy dinh döôõng vöøa. Trong tröôøng hôïp naøy neân duøng BMI ñeå phaân loaïi tình traïng dinh döôõng cuûa Nam vì theo chæ soá naøy, tình traïng dinh döôõng cuûa Nam ôû möùc ñoä naëng hôn. Caùc tình traïng khaùc Thieáu maùu Töa mieäng Nhòp thôû nhanh Chuû ñeà 2.3. Phaùc ñoà chaêm soùc dinh döôõng Thôøi gian: 2 giôø Yeâu caàu hoïc vieân môû Taøi lieäu phaùt tay 2.11. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho treû em vaø Taøi lieäu phaùt tay 2.12. Sô ñoà chaêm soùc vaø hoã trôï dinh döôõng cho ngöôøi tröôûng thaønh. Chæ ra raèng Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng ñöôïc theå hieän ôû daõy oâ thöù 4 cho moãi loaïi tình traïng dinh döôõng. Löu yù phaùc ñoà chaêm soùc dinh döôõng cho SDD caáp naëng coù hai phaàn: Ñieàu trò noäi truù vaø ñieàu trò ngoaïi truù. TÖ DUY TAÄP THEÅ: Laøm theá naøo ñeå bieát neân ñieàu trò noäi truù hay ngoaïi truù cho ngöôøi bò SDD caáp naëng? So saùnh caâu traû lôøi vôùi ÑAÙP AÙN: Ngöôøi bò SDD caáp naëng, coù bieán chöùng y teá, khoâng coù caûm giaùc theøm aên neân ñöôïc ñieàu trò noäi truù. Ngöôøi bò SDD caáp naëng, coù caûm giaùc theøm aên, khoâng coù bieán chöùng y teá coù theå ñöôïc ñieàu trò ngoaïi truù. Chieáu trình chieáu 2.18 vaø ñeà nghò moät ngöôøi ñoïc caùc tieâu chí ñieàu trò noäi truù cho ngöôøi SDD caáp naëng. 56 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 57
  55. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Trình chieáu 2.18 Tieâu chí BN SDDCN ñieàu trò noäi truù SDD caáp tính naëng VAØ maát caûm giaùc theøm aên (khoâng ñaït test kieåm tra caûm giaùc theøm aên). VAØ coù caùc daáu hieäu cuûa bieán chöùng y teá. HOAËC khoâng tieáp caän ñöôïc chaêm soùc taïi nhaø HOAËC khoâng coù khaû naêng quay laïi taùi khaùm sau 1 tuaàn HOAËC khoâng coù ngöôøi chaêm soùc ôû nhaø HOAËC ñaõ ñieàu trò ngoaïi truù 2 thaùng, bò suït caân, khoâng taêng caân hoaëc bò phuø naëng hôn. 2.18 Giaûi thích ngöôøi bò SDD caáp naëng coù bieán chöùng y teá vaø maát caûm giaùc theøm aên neân ñöôïc chuyeån ñieàu trò noäi truù. Ñieàu trò noäi truù ñöôïc thöïc hieän taïi cô sôû y teá coù cung caáp dòch vuï chaêm soùc 24 giôø, theo Höôùng daãn cuûa WHO vaø phaùc ñoà IMAM quoác gia. Neâu leân chöa ñeán 20 phaàn traêm treû em bò SDD caáp naëng coù bieán chöùng y teá caàn ñieàu trò noäi truù. Haàu heát treû em bò SDD caáp naëng coù theå ñöôïc ñieàu trò ngoaïi truù. Chieáu trình chieáu 2.19 veà caùc tieâu chí ñieàu trò ngoaïi truù cho ngöôøi SDD caáp naëng vaø yeâu caàu moät hoïc vieân ñoïc to caùc gaïch ñaàu doøng Trình chieáu 2.19 Tieâu chí BN SDDCN ñieàu trò ngoaïi truù SDD caáp tính naëng. VAØ coøn caûm giaùc theøm aên. VAØ khoâng coù caùc daáu hieäu bieán chöùng y teá. VAØ coù tieáp caän ñöôïc chaêm soùc taïi nhaø. VAØ coù khaû naêng quay laïi taùi khaùm sau 1 tuaàn. VAØ coù ñuû nguoàn HEBI caáp cho BN mang veà nhaø theo khaåu phaàn 2.19 Neâu leân raèng caùc cô sôû y teá phaûi coù ñuû Thöïc phaåm ñieàu trò aên lieàn (RUTF) phaùt cho beänh nhaân hoaëc cho ngöôøi chaêm soùc trong 1 tuaàn ñeå cung caáp cho ngöôøi SDD caáp naëng ñieàu trò ngoaïi truù TÖ DUY TAÄP THEÅ: Laøm theá naøo ñeå bieát beänh nhaân coù caûm giaùc theøm aên? 56 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 57
  56. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng So saùnh caâu traû lôøi vôùi ÑAÙP AÙN: Caùn boä y teá kieåm tra caûm giaùc theøm aên cuûa beänh nhaân ñeå phaùt hieän lieäu hoï coù theå aên RUTF. Moät ngöôøi SDD caáp naëng vaø khoâng coù bieán chöùng y teá vaø coøn caûm giaùc theøm aên coù theå ñöôïc ñieàu trò ngoaïi truù. Yeâu caàu hoïc vieân môû Taøi lieäu phaùt tay 2.15. Kieåm tra caûm giaùc theøm aên nhö theá naøo. Yeâu caàu moät ngöôøi ñoïc to töøng böôùc. Ñeà nghò moät ngöôøi khaùc nhaéc laïi löôïng Thöïc phaåm ñieàu trò maø caùc khaùch haøng coù caân naëng khaùc nhau phaûi aên ñeå qua ñöôïc baøi kieåm tra caûm giaùc theøm aên. Giaûi thích raèng neáu khaùch haøng khoâng ñaït ñöôïc keát quaû kieåm tra caûm giaùc theøm aên, ngöôøi ñoù caàn ñöôïc chuyeån ñieàu trò noäi truù cho ñeán khi caûm giaùc theøm aên ñöôïc khoâi phuïc. Giaûi thích caûm giaùc theøm aên neân ñöôïc kieåm tra khi ñeán khaùm vaø ôû moãi laàn khaùm tieáp theo. TRÌNH BAØY: Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi SDD caáp naëng Chieáu trình chieáu 2.20 veà Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi SDD caáp naëng vaø yeâu caàu moät ngöôøi ñoïc to caùc gaïch ñaàu doøng Trình chieáu 2.20 Giaûi phaùp chaêm soùc Dinh döôõng cho ngöôøi SDD naëng Ñieàu trò ARV thích hôïp Thöïc phaåm ñieàu trò: Söõa F75, F100, HEBI Cung caáp ñuû vi chaát dinh döôõng (khoâng caàn neáu coù duøng TP ñieàu trò) Tö vaán dinh döôõng (tö vaán nuoâi döôõng treû nhoû cho ngöôøi chaêm soùc treû) Taåy giun ñònh kyø Theo doõi haøng tuaàn hoaëc hai tuaàn (ngoaïi truù), haøng ngaøy (neáu ñieàu trò noäi truù). Kieåm tra caûm giaùc theøm aên, ñaùnh giaù phuø, theo doõi caân naëng vaø kieåm tra y teá moãi laàn thaêm khaùm. Chuyeån göûi veà chaêm soùc taïi nhaø, ñaûm baûo an ninh löông thöïc vaø hoã trôï sinh keá. 2.20 THÖÏC HAØNH NHOÙM: Phaùc ñoà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi SDD caáp naëng 58 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 59
  57. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Yeâu caàu caùc nhoùm môû Taøi lieäu phaùt tay 2.16. Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho treû em SDD caáp naëng vaø Taøi lieäu phaùt tay 2.17. Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho thanh thieáu nieân vaø ngöôøi lôùn bò SDD naëng. Giaûi thích raèng nhöõng Giaûi phaùp naøy ñaõ ñöôïc chi tieát hoùa cho töøng ñoái töôïng. Ñeà nghò caùc nhoùm ñoïc caû hai giaûi phaùp vaø duøng ñeå traû lôøi caâu hoûi trong Taøi lieäu phaùt tay 2.18. Baøi taäp: Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi SDD caáp naëng. Daønh 10 phuùt ñeå laøm baøi taäp naøy. Sau 10 phuùt, ñeà nghò moät nhoùm trình baøy caâu traû lôøi cuûa hoï vaø ñeå caùc nhoùm khaùc boå sung neáu caàn. ÑAÙP AÙN ôû baûng döôùi ñaây. Höôùng daãn thaûo luaän vaø traû lôøi caùc caâu hoûi khi caàn. 1. Caùc tieâu chí veà söùc khoûe vaø dinh döôõng ñeå ngöôøi SDD caáp naëng ñuû ñieàu kieän duøng giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng C? ÑAÙP AÙN: Phuø aán loõm hai beân Coù daáu hieäu laâm saøng cuûa SDD naëng Treû em: CN/CC< –3 hoaëc MUAC: – 6 ñeán 59 thaùng: < 11,5 cm – 5 ñeán 9 tuoåi: < 13,5 cm – 10 ñeán 14 tuoåi: < 16,0 cm Thanh thieáu nieân 14 - 19 tuoåi vaø ngöôøi lôùn: MUAC < 18,5 cm hoaëc BMI < 16,0 Phuï nöõ coù thai hoaëc sau sinh 6 thaùng: MUAC < 19,0 2. Thöïc phaåm ñaëc cheá naøo ñöôïc caáp cho beänh nhaân trong giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng C naøy? ÑAÙP AÙN: F-75, F-100, RUTF (HEBI) 3. Caùc can thieäp/dòch vuï khaùc ngöôøi SDD caáp tính naëng neân nhaän? ÑAÙP AÙN : Caùc thuoác thöôøng quy (nhö khaùng sinh phoå roäng) Taåy giun theo höôùng daãn quoác gia Vieân saét neáu daáu hieäu laâm saøng coù thieáu maùu Tö vaán veà dinh döôõng 4. Caùn boä y teá caàn theo doõi ngöôøi SDD caáp naëng bao laâu moät laàn? ÑAÙP AÙN: Haøng tuaàn vôùi treû em, 2 tuaàn/laàn vôùi ngöôøi lôùn 58 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 59
  58. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng Hoïc vieân môû laïi Taøi lieäu phaùt tay 2.14. Phaân tích tröôøng hôïp. Ñeà nghò caùc nhoùm xem cho Minh-con trai cuûa Nam bò suy dinh döôõng naëng phaûi ñieàu trò noäi truù hay ngoaïi truù treân cô sôû tình traïng söùc khoûe vaø dinh döôõng cuûa Minh (ÑAÙP AÙN: Ñieàu trò noäi truù SDD caáp naëng). Ñeà nghò caùc nhoùm cho Minh ñieàu trò nhö theá naøo khi caùc bieán chöùng y teá ñaõ ñöôïc ñieàu trò vaø Minh ñang taêng caân (ÑAÙP AÙN: Ñieàu trò ngoaïi truù SDD caáp naëng). TRÌNH BAØY: Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi SDD caáp vöøa Giaûi thích raèng cöù 5 ngöôøi ñieàu trò ARV laïi coù moät ngöôøi bò suy dinh döôõng vöøa vaø thöôøng keøm theo moät beänh naøo ñoù. Chieáu trình chieáu 2.21 veà Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi SDD caáp vöøa (Giaûi phaùp B) vaø ñeà nghò moät ngöôøi ñoïc to caùc gaïch ñaàu doøng. Trình chieáu 2.21 Giaûi phaùp chaêm soùc cho nhoùm SDD vöøa Ñieàu trò ARV thích hôïp. Ñieàu trò caùc beänh maéc phaûi Höôùng daãn söû duïng thöïc phaåm giaøu naêng löôïng phuø hôïp vôùi ñoä tuoåi. Ñaûm baûo cung caáp ñuû vi chaát dinh döôõng. Taåy giun Tö vaán chaêm soùc dinh döôõng taïi nhaø Theo doõi taùi khaùm haøng thaùng Chuyeån göûi veà chaêm soùc taïi nhaø, ñaûm baûo an ninh löông thöïc vaø hoã trôï sinh keá. 2.21 THÖÏC HAØNH THEO NHOÙM: Thöïc haønh vôùi Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi SDD caáp vöøa Yeâu caàu hoïc vieân söû duïng Taøi lieäu phaùt tay 2.19. Giaûi phaùp dinh döôõng daønh cho treû SDD caáp vöøa vaø Taøi lieäu phaùt tay 2.20. Giaûi phaùp dinh döôõng daønh cho thanh thieáu nieân vaø ngöôøi tröôûng thaønh SDD vöøa ñeå traû lôøi caùc caâu hoûi trong Taøi lieäu phaùt tay 2.21. Baøi taäp: Giaûi phaùp dinh döôõng cho SDD vöøa. Daønh 10 phuùt cho hoïc vieân laøm baøi taäp. Sau 10 phuùt môøi moät nhoùm leân trình baøy keát quaû vaø caùc nhoùm khaùc ñieàn vaøo choã troáng neáu caàn. ÑAÙP AÙN: Trong baûng döôùi ñaây. Höôùng daãn thaûo luaän vaø traû lôøi caâu hoûi neáu caàn. 60 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 61
  59. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng 1. Caùc tieâu chí veà söùc khoûe vaø dinh döôõng ñeå treû em nhieãm HIV ñuû ñieàu kieän duøng giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho SDD vöøa (Giaûi phaùp B) CN/CC ≥ –3 ñeán < –2 HOAËC MUAC: – 6 ñeán 59 thaùng: ≥ 11,5 ñeán < 12,5 cm – 5 ñeán 9 tuoåi: ≥ 13,5 ñeán < 14,5 cm – 10 ñeán 14 tuoåi: ≥ 16,0 ñeán < 18,5 cm 2. Löôïng thöïc phaåm caàn taêng theâm cho khaùch haøng bò SDD vöøa? o AÊn thöùc aên giaøu naêng löôïng ñeå taêng theâm 20-30% so vôùi ngöôøi bình thöôøng o Neáu coù ñieàu kieän, coù theå cung caáp 2-3 tuùi HEBI moät ngaøy vaø tö vaán veà muïc ñích vaø caùch söû duïng 3. Caùn boä y teá neân tö vaán nhöõng thoâng tin gì cho ngöôøi lôùn nhieãm HIV bò SDD caáp vöøa? Tieáp tuïc aên ba böõa chính vaø 2 böõa phuï haøng ngaøy, aên theâm 20 - 30% naêng löôïng töø thöùc aên coù saün. Boå sung ñöôøng, tröùng, hoaëc daàu aên ñeå laøm giaøu thöùc aên. Tieáp tuïc uoáng thuoác theo chæ daãn. Caân haøng thaùng. Xöû trí caùc trieäu chöùng lieân quan ñeán HIV thoâng qua cheá ñoä aên. Giöõ gìn veä sinh vaø an toaøn thöïc phaåm Taäp theå duïc ñeå laøm saên chaéc cô vaø caûi thieän caûm giaùc ngon mieäng. 4. Caùn boä y teá caàn theo doõi ngöôøi SDD caáp vöøa bao laâu moät laàn? ÑAÙP AÙN: Haøng thaùng Yeâu caàu caùc nhoùm môû laïi Taøi lieäu phaùt tay 2.14. Phaân tích tröôøng hôïp. Giaûi thích raèng Minh ñaõ ñöôïc döøng ñieàu trò SDD caáp vöøa nhöng vaãn coøn bò suy dinh döôõng vöøa. Meï chaùu laø chò Thuùy cuõng bò suy dinh döôõng vöøa vaø ñang phaûi ñieàu trò lao. Yeâu caàu caùc nhoùm xaùc ñònh xem caàn hoã trôï chaùu Minh vaø chò Thuùy nhö theá naøo. Moãi nhoùm cöû moät ngöôøi vieát caùc caâu traû lôøi leân giaù keïp giaáy. Cho caùc nhoùm thôøi gian 10 phuùt. Heát 10 phuùt, môøi moät hoaëc hai nhoùm leân trình baøy keát quaû. Yeâu caàu hoïc vieân xaùc ñònh caùc khoù khaên gaëp phaûi khi chaêm soùc, hoã trôï beänh nhaân suy dinh döôõng vöøa taïi cô sôû y teá. 60 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 61
  60. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng TRÌNH BAØY: Phaùc ñoà chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng Giaûi thích raèng nhieàu ngöôøi nhieãm HIV khoâng bò suy dinh döôõng vì: o Hoï ñang trong giai ñoaïn ñaàu nhieãm HIV vaø khoâng coù nhieãm truøng cô hoäi laøm giaûm caûm giaùc ngon mieäng hoaëc aûnh höôûng ñeán tình traïng dinh döôõng. o Hoï vöøa baét ñaàu ñieàu trò thuoác khaùng vi ruùt, moät soá coù theå laøm taêng caân. Giaûi thích raèng ngöôøi nhieãm HIV coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng vaãn caàn ñaùnh giaù, tö vaán vaø hoã trôï dinh döôõng ñeå ñaûm baûo hoï khoâng trôû thaønh suy dinh döôõng. Chieáu trình chieáu 2.22 vaø ñeà nghò moät hoïc vieân ñoïc caùc gaïch ñaàu doøng Trình chieáu 2.22 Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho nhoùm coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng Ñieàu trò ARV thích hôïp vaø caùc beänh keøm theo neáu coù. Tö vaán nhaèm ngaên ngöøa nhieãm khuaån vaø SDD - Tö vaán dinh döôõng ñaûm baûo 10% nhu caàu NL taêng theâm. - Tö vaán veà chaêm soùc. - Tö vaán nuoâi treû sô sinh vaø treû nhoû. Boå sung vi chaát Taåy giun Theo doõi: Taùi khaùm 2- 3 thaùng/laàn 2.22 THÖÏC HAØNH NHOÙM: Giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho ngöôøi coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng? Yeâu caàu hoïc vieân söû duïng Taøi lieäu phaùt tay 2.22. Giaûi phaùp dinh döôõng daønh cho treû coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng vaø Taøi lieäu phaùt tay 2.23. Giaûi phaùp dinh döôõng daønh cho ngöôøi tröôûng thaønh coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng ñeå traû lôøi caùc caâu hoûi trong Taøi lieäu phaùt tay 2.24. Baøi taäp: Giaûi phaùp dinh döôõng cho ngöôøi coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng. Daønh 10 phuùt cho hoïc vieân laøm baøi taäp. Sau 10 phuùt môøi moät nhoùm leân trình baøy keát quaû vaø caùc nhoùm khaùc ñieàn vaøo choã troáng neáu caàn. ÑAÙP AÙN: Trong baûng döôùi ñaây. Höôùng daãn thaûo luaän vaø traû lôøi caâu hoûi neáu caàn. 62 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 63
  61. Baøi 2. Ñaùnh giaù, phaân loaïi tình traïng dinh döôõng, giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng 1. Caùc tieâu chí veà söùc khoûe vaø dinh döôõng ñeå söû duïng giaûi phaùp chaêm soùc dinh döôõng cho treû em coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng Taêng caân song song hoaëc cao hôn ñöôøng cong phaùt trieån trung bình HOAËC MUAC – 6 ñeán 59 thaùng: ≥ 12,5 cm – 5 ñeán 9 tuoåi: ≥ 14,5 cm – 10 ñeán 14 tuoåi: ≥ 18,5 cm HOAËC CN/CC(WHZ) ≥ –2 ñeán < +2 2. Caùn boä y teá neân tö vaán nhöõng thoâng tin gì cho ngöôøi chaêm soùc treû em coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng? Tö vaán veà vieäc tieáp tuïc cho aên khi treû bò beänh, ñöa treû ñeán cô sôû y teá ngay khi bò oám Tö vaán nhöõng bieän phaùp ñeå caûi thieän cheá ñoä aên cho treû: nuoâi con baèng söõa meï, nuoâi thay theá, aên thöïc phaåm giaøu naêng löôïng khi treû ñöôïc 6 thaùng Tö vaán caùch chaêm soùc treû taïi nhaø: Xöû lyù trieäu chöùng HIV thoâng qua cheá ñoä aên uoáng, veä sinh an toaøn thöïc phaåm Theo doõi taêng tröôûng cuûa treû vaø tieáp tuïc theo doõi veà laâm saøng Tieáp theo, yeâu caàu hoïc vieân traû lôøi caùc caâu hoûi döôùi ñaây. ÑAÙP AÙN ôû döôùi moãi caâu hoûi 1. Moät ngöôøi khoûe maïnh caàn bao nhieâu thöùc aên moãi ngaøy? (ÑAÙP AÙN: Ba böõa aên ñuû chaát moãi ngaøy cung caáp khoaûng 2.500 kcal) 2. Böõa aên nheï laø nhöõng gì ñeå coù theå boå sung theâm 10% naêng löôïng? (ÑAÙP AÙN: Hoa quaû vôùi söõa chua) 3. Phuï nöõ coù thai hay sau khi sinh coù HIV döông tính caàn aên bao nhieâu böõa aên nheï moãi ngaøy? (ÑAÙP AÙN: Ba) 4. Ngöôøi tröôûng thaønh nhieãm HIV coù tình traïng dinh döôõng bình thöôøng caàn aên theâm bao nhieâu naêng löôïng 1 ngaøy, töông ñöông vôùi löôïng thöïc phaåm nhö theá naøo? (ÑAÙP AÙN: 180 – 230 Kcal/ngaøy, töông ñöông 30g gaïo + 100g ñaäu phuï, hoaëc 50g gaïo + 1 quaû tröùng gaø) Yeâu caàu caùc nhoùm môû laïi Taøi lieäu phaùt tay 2.14. Phaân tích tröôøng hôïp. Caùc nhoùm thaûo luaän veà caùch chaêm soùc cho chò Thuùy vaø chaùu Minh döïa treân tình traïng dinh döôõng vaø söùc khoûe cuûa hai ngöôøi ñaõ neâu trong phaàn 7. Moät thaønh vieân nhoùm 62 CHAÊM SOÙC DINH DÖÔÕNG CHO NGÖÔØI NHIEÃM HIV/AIDS TAØI LIEÄU DAØNH CHO GIAÛNG VIEÂN 63