Công tác xã hội ở Việt Nam- Lịch sử phát triển và triển vọng

Nội dung text: Công tác xã hội ở Việt Nam- Lịch sử phát triển và triển vọng

1. Kỷ yếu công trình khoa h ọc 2015 - Ph ần II CÔNG TÁC XÃ H I VI T NAM- LCH S PHÁT TRI N VÀ TRI N V NG GS. TS. Lê Th Quý B môn Công tác xã h i, i h c Th ng Long Abstract: The paper talking about briefly history of social work in Vietnam, process from traditional society to professional social work as present- opinions and practice of Vietnamese people on social work; Analysis some issues of social work in Vietnam in the World context. The paper also address on training of social work in the universities, especially in Thang Long University and it’s perspective. 1. L ưc s phát tri n ngành CTXH Vi t Nam: Mi m t ngành khoa h c u có l ch s phát tri n c a mình nh ng l ch s ó c th hi n th nào trong tài li u thì r t khác nhau. Ch ng h n, Vi t Nam, các ngành L ch s , V n hc, Ngôn ng , Dân t c h c, Ngh thu t thì tài li u t ơ ng i phong phú còn m t s ngành mi nh Tri t h c, Sinh v t h c, Xã h i h c thì không có. Ngành Công tác xã h i (CTXH) cng là m t ngành m i và c ng ch a có cu n sách l ch s nào v CTXH Vi t Nam. Tuy nhiên, nh ng ho t ng t thi n ã c cp trong các giai on phát tri n l ch s mà chúng tôi s u t m c khi ng i dân b mt mùa, chi n tranh, th m h a thiên tai, kh ng ho ng gia ình ã ch cho chúng ta th y các ho t ng này là ti n thân c a CTXH chuyên nghi p nc ta. Th i Tr n (1225-1400), quan im Nới s ức dân, l ấy dân k ế sâu r ễ bền g ốc rt ph bi n trong tri u ình. iu ó ã quyt nh nh ng chính sách v an sinh xã h i, t o s an bình cho i s ng nhân dân, th c hi n “Dân giàu, n c m nh”. S chép:” Tr n Thánh Tông (1258-1278) là m t v vua nhân t lng, h t lòng ch m lo vi c n c. V i n i, nhà vua khuy n khích khai kh n t hoang, m mang in trang thái p b ng cách chiêu t p nh ng ng i nghèo ói l u l c, giúp h an c l c nghiêp”( Lê V n H u, i Vi t s ký). Chính iu này ã giúp cho quân dân oàn k t ba l n ánh th ng quân Nguyên Mông- Mt i quân có s c m nh phi th ng th i ó. Th i Lê, Nhà n c phong ki n Vi t Nam ã quy trách nhi m cho chính quy n a ph ơ ng và c chính quy n trung ơ ng ph i h tr ng i dân khi h b ói kém, m t mùa ho c gp r i ro. M t ví d : Lu t H ng c ( th k 15), iu 11,12 ch ơ ng H môn ã vi t :”Nh ng k không ai nuôi d ng, quan s ti có nhi m v dng l u nuôi d ng. N u ai không làm ho c không làm tròn thì b tr ng tr bng roi”. Di tri u Gia Long (th k 18-19), kinh ô Hu ã thành l p các D ơ ng t s nuôi d ng ng i già , tr em. Ngu n thu t ru ng công. Sau này các a ch này g i là các “Cô nhi vi n” (Nguy n H i Loan, Nguy n th Kim Hoa ng ch biên, 2015) Trong th i thu c Pháp (1862-1945), do ngành CTXH ang phát tri n Pháp nên chính quy n th c dân ã cho thành lp 1 cô nhi vi n theo hình m u Pháp ngoài ra còn có các tr ng mù Nguy n ình Chi u, tr ng câm ic Lái Thiêu. Các nhân viên CTXH c ào to t Pháp ho c các linh m c, các s ơ. ây có th coi là giai on u tiên c a CTXH chuyên nghi p nc ta. Nm1947, h i “Ch th p ” thành l p tr ng Caritas t i Sài Gòn. Nh ng ng i h c có th t vài tháng t i 2 n m. Sau khi t t nghi p, h làm vi c t i các trung tâm y t , phòng xã hi, quân i. N m 1968, tr ng CTXH do b Xã h i c thành l p v i h tr ca UNDP. Tr ường Đại h ọc Th ăng Long 351
2. Kỷ yếu công trình khoa h ọc 2015 - Ph ần II n 1975, tr ng ào t o c 300 cán b xã h i ( n nay còn kho ng 40 ng i ang làm vi c) Ti mi n B c ( 1945-1975, do hoàn c nh chi n tranh nên chính ph kháng chi n ( sau này là chính ph nc Vi t Nam dân ch cng hòa) ã l p các h i “Giúp binh s b nn”, ng viên khuy n khích ph n an áo len ng h các chi n s trong mùa ông giá rét. Các công tác tr giúp, t thi n c giao cho các oàn th nh oàn thanh niên, h i ph n, h i nông dân, h i c u chi n binh Bên c nh ó, Nhà n c c ng có chính sách u ãi v i các th ơ ng binh, gia ình li t s , tr m côi, ng i già không n ơi n ơ ng t a Sau ngày th ng nh t ( 1975), chi n tranh ã không ch làm cho Vi t Nam ki t qu v kinh t mà còn ph i gi i quy t h u qu quá l n. iu này khi n cho CTXH c a t n c th i k này ã ph i t p trung vào các v n cp bách nh t. ó là : - H tr trên 8,8 tri u ng i có công, chi m g n 10% dân s , trong ó có 1.146.250 ơ , 1.253 Anh hùng ng i b ơ Hi n nay, hàng vn ng i có công c vay v n t qu Qu c gia gi i quy t vi c làm, hơn 6.000 Bà m Vi t Nam anh hùng còn s ng c ph ng d ng t i cu i i. 5 n m qua (2010-2014), c nc ã óng góp xây d ng Qu “n ơn áp ngh a” g n 1.500 t ng, xây m i trên 55.600 nhà tình ngh a, s a ch a h ơn 39.000 c n nhà. 2. Ho t ng CTXH hi n nay : Ngày 25 tháng 12 n m 2001, th tng chính ph ký phê duy t án phát tri n ngh công tác xã h i giai on 2010 – 2020 ( G i t t là án 32). B t u t ây ánh d u b ng s ra i c a CTXH chuyên nghi p Vi t Nam. Theo báo cáo ca B LTBXH, c nc có h ơn 9 tri u ng i nghèo, 7,5 tri u ng i cao tu i, 5,4 tri u ng i khuy t t t, 1,4 tri u tr em có hoàn c nh c bi t, h ơn 180.000 ng i nhi m HIV, g n 170.000 ng i nghi n ma túy và h ơn 15.000 ng i ho t ng m i dâm. M t nh n xét khác cho r ng : có t i h ơn 40% dân s có nhu c u CTXH. iu này t ra nh ng thách th c to l n cho ngành CTXH Vi t Nam. Theo th ng kê ch a y , hi n nay Vi t Nam có kho ng 63 Trung tâm b o tr xã h i tt c các t nh thành c a c nc. C nc có h ơn 32.000 cán b , nhân viên, c ng tác viên làm vi c trong l nh v c CTXH, tuy nhiên ph n l n (81,5%) ch a qua ào t o. T i TP.H Chí Minh, n ơi i u v CTXH chuyên nghi p trong c nc, n ơi có ti m n ng l n nh t v nhân l c CTXH, có t i h ơn 5.000 ng i làm vic trong lnh v c này, s cán b , nhân viên tr c ti p làm vi c các c ơ s bo tr xã h i, s lao ng t do tr c ti p ch m sóc ng i già các gia ình, b nh vi n c ng lên t i g n ch c nghìn ng i; s cng tác viên làm công tác dân s và b o v ch m sóc tr em các thôn, b n lên t i 162.000 ng i nh ng ph n l n c ng ch a c ào t o chuyên sâu v CTXH. M c dù còn rt tr nh ng ngành CTXH Vi t Nam ang có nhi u óng góp thi t th c cho xã h i và d n c xã h i công nh n. Có th nói Vi t Nam là m t trong nh ng n ơi có nhi u iu ki n th c t phát tri n ngành CTXH nh t th gi i. 3. ào t o nhân viên CTXH- Hi n th c và tri n v ng : Nm 1992, l p c nhân CTXH u tiên ào t o tr ng i h c M thành ph H Chí Minh; Sau ó, n m 1995 l p c nhân u tiên v CTXH v i tr em t i i h c Khoa h c xã h i và Nhân v n c t ch c. n tháng 10/2014 b Giáo d c và ào t o phê chu n Tr ường Đại h ọc Th ăng Long 352
3. Kỷ yếu công trình khoa h ọc 2015 - Ph ần II ch ơ ng trình khung CTXH trình i h c và cao ng. Hi n nay, c nc có trên 30 tr ng i h c và g n 10 tr ng ngh ang ào t o ngành CTXH nhi u c p khác nhau nh th c s, i h c, cao ng, trung c p, ào t o ng n h n. T nm 2011 -2015 b n c ơ s c c p phép ào t o cao h c CTXH. ó là h c vi n hàn lâm KHXH Vi t Nam, tr ng i h c Khoa h c xã h i và Nhân v n Hà N i, tr ng i hc Th ng Long, i h c Lao ng- Xã h i ( Hà N i ). Ngu n giáo viên và các nghiên c u viên CTXH ch yu t các ngành khác nhau nh Xã h i h c, Tâm lý h c, V n hóa h c, Gi i. Bt u có các ti n s , th c s c ào t o chuyên ngành CTXH t nc ngoài tr v tham gia nghiên c u và gi ng d y. Hi n nay, CTXH ang k t h p kinh nghi m c a t n c v i lý thuy t CTXH ph ơ ng Tây nghiên c u, gi ng d y. Các ch ơ ng trình gi ng d y c thi t k ã k t h p các lý thuy t CTXH hi n i v i th c ti n c a t n c ( C nh ng v n chung v i nh ng c thù) ã mang l i cho sinh viên nh ng am mê v mt ngành khoa h c m i. Tơ ng lai, ngành CTXH s phát tri n m nh nc ta và óng góp tíc c c vào vi c c i cách xã h i theo h ng ti n b và công b ng h ơn. 4. Ch ư ng trình ào t o CTXH t i tr ưng i h c Th ng Long Hà N i 4. 1 Đào t ạo đạ i h ọc: Nm 2005 c s cho phép c a B Giáo d c và ào t o, tr ng i h c Th ng Long ã m ào t o trình i h c chuyên ngành Công tác xã h i, và tr thành m t trong m i mt tr ng i h c u tiên c a Vi t Nam ào t o chính quy ngành CTXH b c i h c. Nhà tr ng ã có nh ng c nhân công tác xã h i u tiên trong c nc vào n m h c 2007-2008. n nay, quan im c a B môn là “L y sinh viên làm tr ct” th c hi n ch ơ ng trình ào t o ph c v sinh viên, truy n th ki n th c và k nng ngh cho các em. B môn k vng các sinh viên khi ra tr ng có ph m ch t chính tr , có o c ngh , yêu công b ng, yêu th ơ ng và tôn tr ng m i ng i, c bi t là ng i y u th trong xã h i, có tinh th n say mê ngh nghi p, có ki n th c và k n ng nghiên c u và th c hành công tác xã h i, có kh n ng phát hi n và gi i quy t nh ng v n xã h i, c bi t trong vi c ph c h i và nâng cao n ng lc c a ng i y u th , có kh n ng óng góp vào chính sách phát tri n c a t n c. i ng gi ng viên tham gia ào t o i h c chuyên ngành Công tác xã h i c a Tr ng i h c Th ng Long hi n nay bao g m 3 giáo s , 3 ti n s , 2 th c s và các giáo viên th nh gi ng là các chuyên gia có kinh nghi m t các tr ng i h c, các b ngành và giáo viên n c ngoài. Gi ng viên c a B môn v a m ơ ng công tác gi ng d y chuyên môn, v a tham gia nghiên c u các tài c p nhà n c, c p b , c p tr ng và các ti qu c t . Các gi ng viên còn tích c c a sinh viên i th c t p t i các m ng l i ngh nghi p nh Trung tâm CTXH Qu ng Ninh, m ng Hành ng vì Ph n ( NEW), Vi n nghiên c u Gi i và Phát tri n ( INGAD), Vi n nghiên c u Truy n th ng và Phát tri n ( TaDri), Trung tâm N ng Mai, Ngôi nhà bình yên, H i H ng th p t , làng tr Hòa Bình ( Thanh Xuân), làng tr SOS Hà N i, tr ng du l ch Hoa S a, H i khuy t t t Sinh viên còn c tham gia các câu l c b trong và ngoài trng ch ng nghiên c u, trao i kinh nghi m h c t p và giao l u v n ngh . B môn Công tác xã h i ã và ang không ng ng c i thi n m i iu ki n h tr sinh viên trong h c t p. B môn ã xây d ng ch ơ ng trình ào t o theo tín ch các l nh v c Tr ường Đại h ọc Th ăng Long 353
4. Kỷ yếu công trình khoa h ọc 2015 - Ph ần II chuyên môn. Ngoài nh ng môn b t bu c, sinh viên s la ch n chuyên môn mà mình quan tâm, yêu thích, và tham gia nghiên c u khoa h c. Quy ch ào to ca tr ng theo hc ch tín ch giúp cho sinh viên ch ng sp xp k ho ch hc tp phù hp vi kh nng và iu ki n cá nhân trong khuôn kh ch ơ ng trình ca tng ngành. Vi li th ca hc ch tín ch cho 3 k hc/n m, 9 tu n hc/k , tùy theo nng lc và nguy n vng, sinh viên có th hc xong ch ơ ng trình quy nh và làm khóa lu n. B môn c ng th ng xuyên xây d ng danh sách và t p h p t li u, tài li u, h c li u v công tác xã h i ph i h p cùng v i th vi n nhà tr ng cung c p và thúc y ho t ng c và nghiên c u c a sinh viên. Hi n t i B môn ã a ra mt danh mc tài li u gm hơn 1.000 u sách (c ti ng Vi t và ti ng Anh ) t các ngu n th vi n và phòng lu tr khác nhau v công tác xã h i . Môi tr ng ào t o Công tác xã h i c a tr ng i h c Th ng Long c ng t o iu ki n cho sinh viên c h c ti ng Anh ho c m t ngo i ng khác trong các ngôn ng ph bi n (Nh t, Pháp, Trung, Ý), c ng nh c trang b y tri th c tin h c, Internet. Sau 11 n m ào t o ch ơ ng trình c nhân công tác xã h i, B môn công tác xã h i tr ng i h c Th ng Long ã có b y khóa sinh viên ra tr ng. Sinh viên công tác xã h i khi hoàn thành 110 tín ch c tham gia th c t p t t nghi p và làm khóa lu n. Tr ng i h c Th ng Long hi n nay là thành viên c a Hi p h i CTXH th gi i và Hi p h i các tr ng i h c CTXH th gi i (IASSW); là 1 trong hai tr ng thành viên c a Hi p h i ào t o CTXH châu Á – Thái Bình D ơ ng (APASWE), thành viên c a H i ào t o Công tác xã h i Vi t Nam. B môn CTXH tr ng i h c Th ng Long ang có d án ào t o, trao i giáo viên và sinh viên trong gi ng d y và h c t p v i tr ng i h c Linneaus (Th y in) trong 8 nm. S p t i b môn còn có k ho ch h p tác v i các tr ng Hàn Qu c, Philippine 4.2. Đào t ạo sau đạ i h ọc : Hi n nay tr ng i h c Th ng Long ã d y xong ch ơ ng trình ào t o th c s khóa u tiên và ang chu n b cho sinh viên làm lu n v n t t nghi p. Khóa th hai ã c tuy n sinh. Sau khóa ào t o u tiên này, chúng tôi s t ng k t và rút kinh nghi m cho nh ng khóa sau. 4.3. Các ho ạt động đối ngo ại : Trong hai ngày 18-19/ 1/2014, Tr ng i h c Th ng Long Hà N i ã ph i h p v i Hi p h i d y ngh Công tác xã h i Vi t Nam, Hi p h i các tr ng ào t o công tác xã h i th gi i, Tr ng i h c Lao ng xã h i, tr ng i h c S ph m Hà N i t ch c h i th o qu c v “Nâng cao n ng l c công tác xã h i t i Vi t Nam”. Tham gia H i th o có 32 giáo s , ti n s u nghành i di n cho 5 châu l c d n u là TS Vimla Nadkarni, Ch tch IASSW. V phía Vi t Nam có 150 các giáo s , ti n s , các th y cô giáo, các nhà khoa h c, các trung tâm ào t o, các cán b ho t ng công tác xã h i trong và và các t ch c qu c t ang ho t ng ti Vi t Nam. Các ch ca H i th o r t a d ng, b ích và thi t th c cho ngành ào t o công tác xã h i Vi t Nam. ây c ng là c ơ h i nh ng ng i tham gia ào t o công tác xã hi chuyên nghi p trình bày các v n ca Vi t Nam và th o lu n các gi i pháp phát tri n công tác xã h i trong t ơ ng lai trong quá trình hòa nh p v i th gi i. Tr ường Đại h ọc Th ăng Long 354
5. Kỷ yếu công trình khoa h ọc 2015 - Ph ần II Ngoài ra, các cán b ca B môn ã tham gia nhi u khóa t p hu n, h i th o v CTXH trong n c và qu c t. Nh ng ki n th c c c p nh t ã giúp cho các gi ng viên có ki n th c v ng vàng gi ng d y và nghiên c u v CTXH không ch óng góp cho tr ng mà còn cho t n c. Các đại bi ểu d ự hội ngh ị qu ốc t ế tại Trường Th ăng Long 18-19/1/2014 Các đại b ểu qu ốc t ế với lãnh đạo khoa và b ộ môn Công tác xã h ội Tr ường Đại h ọc Th ăng Long 355
6. Kỷ yếu công trình khoa h ọc 2015 - Ph ần II Tài li u tham kh o chính [1]. Báo cáo c a B Lao ng, Th ơ ng binh và Xã h i, 2014-2015 [2]. Ph m Huy D ng (2006), Bài gi ảng công tác xã h ội, i h c Th ng Long, NXB i h c S ph m, Hà N i [3]. Nguy n H i Loan, Nguy n Kim Hoa (ch biên) (2015), Giáo trình Công tác xã hội đại c ươ ng , NXB i h c Qu c gia, Hà N i [4]. Lê v n Phú (2004), Công tác xã h ội, NXB i h c Qu c gia Hà N i [5]. Website CPV.O RG. VN Tr ường Đại h ọc Th ăng Long 356