Giáo trình Lý luận dạy học - Bùi Thị Mùi (Phần 1)

Nội dung text: Giáo trình Lý luận dạy học - Bùi Thị Mùi (Phần 1)

1. THÔNG TIN V TÁC GI PH M VI VÀ ðI T ƯNG S D NG C A GIÁO TRÌNH 1. THÔNG TIN V TÁC GI H và tên: Bùi Th Mùi Sinh n ăm: 08/08/1957 Cơ quan công tác: B môn Tâm lý-Giáo d c, Khoa S ư ph m, Tr ưng ð i h c C n Th ơ. ða ch Email: btmui@ctu.edu.vn 2. PH M VI VÀ ðI T ƯNG S D NG GIÁO TRÌNH Giáo trình có th dùng làm tài liu tham kh o cho nh ng ng ưi làm công tác gi ng dy và s d ng trong các tr ưng, khoa ñào t o giáo viên, nh t là các tr ưng, khoa ñào t o giáo viên trung h c. Các t khóa ñ tra c u: lý lu n d y h c; quá trình d y h c; quy lu t và nguyên t c d y hc; m c tiêu d y h c; ni dung, ch ươ ng trình d y h c; ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c; thi t k m c tiêu d y h c; thi t k ch ươ ng trình d y h c; các ph ươ ng pháp d y h c truy n th ng và hi n ñ i; lên l p và các hình th c d y h c khác. Yêu c u ki n th c tr ưc khi h c môn này: h c môn này sau khi h c Giáo d c h c ñ i cươ ng, Tâm lý h c ñ i c ươ ng và Tâm lý h c s ư ph m. Giáo trình ñã ñưc hp ñng biên so n và nghi m thu t i tr ưng ð i h c C n Th ơ năm 2006, chưa gi in nhà xu t b n nào. . 1
2. MC L C THÔNG TIN V TÁC GI , PH M VI&ðI T ƯNG S D NG C A GIÁO TRÌNH 1 MC L C 2 GI I THI U MÔN H C 5 I. M C TIÊU MÔN H C 5 II. N I DUNG MÔN H C 6 III. K HO CH VÀ PH ƯƠ NG PHÁP 6 IV. ðÁNH GIÁ K T QU H C T P 6 V. TÀI LI U THAM KH O 7 Ch ươ ng 1. NH NG V N ð C Ơ B N C A LÝ LU N D Y H C 8 GI I THI U 8 MC TIÊU C N ð T 8 NI DUNG 9 1.1. LÝ LU N D Y H C LÀ M T KHOA H C 9 1.1.1. Lý lu n d y h c là gì? 9 1.1.2. ði t ưng, nhi m v và ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n d y h c 9 1.1.3. M i quan h gi a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác và v i các chuyên ngành khác c a giáo d c h c 12 1.2. QUÁ TRÌNH DY H C 14 1.2.1. ðc ñim c a quá trình d y h c hi n nay 14 1.2.2. Khái ni m và c u trúc c a quá trình d y h c 16 1.2.3. B n ch t c a quá trình d y h c 19 1.2.4. ðng l c c a quá trình d y h c 22 1.2.5. Logic c a quá trình d y h c 24 1.3. QUY LU T VÀ NGUYÊN T C D Y H C 28 1.3.1. Quy lu t d y h c 28 1.3.2. Nguyên t c d y h c 31 1.4. M C ðÍCH D Y H C 40 1.4.1. M c ñích và m c tiêu d y h c 40 1.4.2. Các c p ñ c a m c tiêu d y h c 42 1.4.3. Các lo i m c tiêu d y h c 42 1.5. N I DUNG D Y H C 48 1.5.1. Khái ni m n i dung d y h c 48 1.5.2. K ho ch giáo d c, ch ươ ng trình giáo d c, SGK và tài li u tham kh o 50 2
3. 1.5.3. ði m i ch ươ ng trình giáo d c ph thông Vi t Nam hi n nay 54 1.6. PH ƯƠ NG PHÁP, PH ƯƠ NG TI N VÀ HÌNH TH C T CH C D Y H C 58 1.6.1. Ph ươ ng pháp d y h c 58 1.6.2. Ph ươ ng ti n d y h c 62 1.6.3. Hình th c t ch c d y h c 62 1.6.4. S l a ch n, v n d ng các ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c.63 CÂU H I TH O LU N, ÔN T P VÀ BÀI T P TÌNH HU NG 64 TÀI LI U H C T P 66 Ch ươ ng 2. CÁC PH ƯƠ NG PHÁP&HÌNH TH C T CH C D Y H C 67 GI I THI U 67 MC TIÊU C N ð T 67 NI DUNG 68 2.1. THI T K CH ƯƠ NG TRÌNH D Y H C 68 2.1.1. Phân tích tình hình 69 2.1.2. Xây d ng m c tiêu d y h c 70 2.1.3. Thi t k ch ươ ng trình d y h c môn h c 74 2.2. CÁC PH ƯƠ NG PHÁP D Y H C 84 2.2.1. Các ph ươ ng pháp d y h c s d ng ngôn ng nói 84 2.2.2. Các ph ươ ng pháp d y h c tr c quan 90 2.2.3. Các ph ươ ng pháp d y h c th c ti n 92 2.2.4. Ph ươ ng pháp ñánh giá trong d y h c 99 2.2.5. Ph ươ ng pháp d y h c angorit 103 2.2.6. Ph ươ ng pháp d y h c chươ ng trình hóa 104 2.2.7. Ph ươ ng pháp d y h c gi i quy t tình hu ng có v n ñ 105 2.3. CÁC HÌNH TH C T CH C D Y H C 112 2.3.1. Hình th c lên l p 112 2.3.2. Hình th c th o lu n 113 2.3.3. Hình th c t h c 120 2.3.4. Hình th c tham quan 120 2.3.5. Hình th c t ch c ho t ñ ng ngo i khóa 121 2.3.6. Hình th c giúp ñ riêng 121 CÂU H I TH O LU N, ÔN T P VÀ BÀI T P TÌNH HU NG 121 TÀI LI U H C T P 123 PH L C 124 Ph l c 1. M C TIÊU D Y H C 124 3
4. 1.1. PHÉP PHÂN LO I M C TIÊU GIÁO D C C A BLOOM 124 1.2. N ĂM KHÍA C NH HAY ð C ðIM H C T P C A Marzano (1992) 125 1.3. CÁC LO I M C TIÊU H C T P 126 1.4. CÁC BƯC TRI N KHAI XÁC L P CÁC TIÊU CHÍ HO T ð NG TH C HÀNH 128 1.5. CÁC VÍ D V TIÊU CHÍ HO T ð NG TH C HÀNH 130 Ph l c 2. CH ƯƠ NG TRÌNH GIÁO D C PH THÔNG 131 Ph l c 3. XÂY D NG CH ƯƠ NG TRÌNH GIÁO D C 139 3.1. H ƯNG TI P C N TRONG XÂY D NG CH ƯƠ NG TRÌNH GIÁO D C 139 3.2. THI T K CH ƯƠ NG TRÌNH THEO MÔ ðUN 141 Ph l c 4. PH ƯƠ NG PHÁP D Y H C 146 4.1. B NG LI T KÊ ƯU-NH ƯC ðIM CHÍNH C A M T S PH ƯƠ NG PHÁP DY H C C Ơ B N 146 4.2. PHÂN TÍCH KH N ĂNG C A CÁC PH ƯƠ NG PHÁP D Y H C THEO NHI M V , NH P ð H C T P 146 4.3. B NG L A CH N CÁC PH ƯƠ NG PHÁP D Y H C 147 4.4. D Y H C ANGORIT 148 4.5. D Y H C CH ƯƠ NG TRÌNH HÓA 149 4.6. QUY TRÌNH D Y H C S D NG TÌNH HU NG CÓ V N ð 153 DANH M C CÁC TÀI LI U THAM KH O 160 4
5. GI I THI U MÔN H C ?. Trưc khi vào bài h c ñu tiên c a môn h c, nên làm gì? Tr ưc khi vào bài h c ñu tiên c a môn h c, nên có ho t ñng làm quen - Làm quen v i nhau Làm quen gi a giáo viên-hc sinh và gi a h c sinh-hc sinh (trong tr ưng h p h c sinh trong l p ch ưa quen nhau ho c có h c sinh m i chuy n ñ n). - Làm quen v i môn h c (ho c gi i thi u môn h c) ðây là s ñnh h ưng ban ñu không nên thi u. Ph n này ñnh h ưng ng ưi h c ñt ra ñưc nh ng câu hi v môn h c nh ư: H c môn này ñ làm gì? (hay môn này có tác d ng/t m quan tr ng gì?) Trong quá trình h c t p môn h c c n th c hi n nh ng yêu c u nào? Môn h c bao g m nh ng n i dung nào? (hay h c cái gì?) Ph ươ ng pháp h c t p ra sao ñ ñ t k t qu tt? (h c nh ư th nào?) Cn h c môn này qua nh ng ngu n tài li u nào? Cách ñánh giá k t qu hc t p môn h c ra sao? I. M C TIÊU MÔN H C ?. Cn ñ t ñưc nh ng yêu c u nào v ki n th c, k n ăng và thái ñ trong quá trình nghiên c u lý lu n d y h c? 1. V ki n th c Hi u: - Nh ng v n ñ c ơ b n c a lý lu n d y h c v i t ư cách là m t khoa h c: + ði t ưng, nhi m v , ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n d y h c và m i quan h c a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác. + Các khái ni m, các ph m trù, các cách ti p c n c ơ bn v quá trình d y h c; quy lu t và nguyên t c d y h c; m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp và hình th c t ch c d y h c. - N i dung lý lu n v các ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n, hình th c t ch c d y h c. - M t s kinh nghi m v thi t k m c tiêu, ch ươ ng trình d y h c c ũng nh ư kinh nghi m s d ng các ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c c ơ b n. 2. V k n ăng Hình thành, c ng c và phát tri n các k n ăng: - Tìm tòi, tra c u thông tin ph c v nhi m v h c t p môn h c. - Th c hi n các thao tác t ư duy có h th ng (phân tích, t ng h p ), hc cá nhân, h c hp tác (nhóm, l p), t qu n lý vi c h c - Liên h các v n ñ trong lý lu n d y h c v i th c ti n công tác d y h c ph thông và rút ra nh ng bài h c s ư ph m c n thi t cho b n thân. - Phác th o c u trúc c a k ho ch, ch ươ ng trình d y h c môn h c, t ng ch ươ ng, t ng bài, t ng ti t lên l p. - L a ch n, s d ng các ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c c ơ b n. - X lý các tình hu ng d y h c. 5
6. - Ghi biên b n d gi và phân tích gi d y. - Xác ñnh nh ng công vi c c n làm trong các ñt ki n t p và th c t p s ư ph m ñ chu n b cho ho t ñ ng th c t p gi ng. 3. V thái ñ - Có quan ñim duy v t bi n ch ng trong nghiên c u, liên h , v n d ng và thông báo thông tin, kinh nghi m lý lu n và th c ti n v d y h c. - Tích c c tham gia các ho t ñ ng h c t p và rèn luy n nghi p v s ư ph m nói chung, rèn luy n k n ăng d y h c nói riêng do khoa, b môn, giáo viên gi ng d y môn h c t ch c hay do l p, nhóm ho c b n thân t t ch c. - Có ý th c chu n b nhân cách theo yêu c u chu n ñưc ñào t o ñ i v i giáo viên b môn trung h c ph thông. II. N I DUNG MÔN H C ?. Ni dung môn h c bao g m nh ng gì? - Ph n gi i thi u môn h c - Ch ươ ng 1. Nh ng v n ñ c ơ b n c a lý lu n d y h c - Ch ươ ng 2. Các ph ươ ng pháp và hình th c t ch c d y h c - Ph l c III. K HO CH VÀ PH ƯƠ NG PHÁP ?. Nên nghiên c u lý lu n d y h c nh ư th nào? ð ñt m c tiêu trên, lý lu n d y h c ñưc biên so n khá chi ti t theo h ưng ti p c n tích c c v i các ki u xây d ng ch ươ ng trình. Trong quá trình h c t p, sinh viên (SV) t nghiên c u tài li u là chính. Trên l p, giáo viên (GV) t p trung vào h ưng d n SV: - Nghiên c u lý lu n trong tài li u h c t p; s ưu t m; gi i thi u, chia s thông tin (c ũng nh ư cách ti p c n, x lý, s d ng thông tin) trong các ngu n tài li u h c t p v i nhau. - H th ng hóa lý lu n, gi i ñáp th c m c. - Liên h các v n ñ cơ b n trong lý lu n dy h c v i th c ti n d y h c ph thông và rút ra bài h c s ư ph m c n thi t. - Th c hi n các d ng bài t p môn h c. - Luy n t p m t s k n ăng d y h c c ơ b n thông qua vi c tham gia vào quá trình h c tp theo l p, nhóm ho c cá nhân. - Chu n b cho ho t ñng h c h i kinh nghi m d y h c trong ñt ki n t p s ư ph m hc k ỳ V; ho t ñng h c t p các h c ph n lý lu n d y h c b môn và ho t ñng th c t p gi ng d y trong ñt th c t p s ư ph m t t nghi p. Du ?. và ph n ch in nghiêng trong tài li u là nh ng câu h i h ưng d n hay yêu c u nghiên c u tài li u (có th th c hi n các câu h i hay yêu c u b ng hình th c th o lu n l p, nhóm nh , t h c phù h p). Sau m i ch ươ ng có h th ng câu h i th o lu n, ôn t p, bài t p tình hu ng. IV. ðÁNH GIÁ K T QU H C T P Trong quá trình d y h c, vi c ñánh giá k t qu h c t p môn hc nên ñưc ti n hành 6
7. th ưng xuyên, liên t c v i vi c s d ng ph i h p nhi u lo i, nhi u ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n ñánh giá khác nhau ( ñánh giá th ưng xuyên, gi a k ỳ, thi h t môn; lu n nói, lu n vi t, làm s n ph m ) V. TÀI LI U THAM KH O - Cu i m i ch ươ ng gi i thi u m t s tài li u h c t p hi n có trong th ư vi n Khoa S ư ph m và Trung tâm h c li u c a Tr ưng ð i h c C n Th ơ. - Cu i tài li u là Danh m c tài li u tham kh o chung ñưc nghiên c u ñ ph c v cho biên so n giáo trình. - Trong quá trình h c t p, yêu c u sinh viên ti p t c tìm tòi, tra c u thêm thông tin t các ngu n khác nhau nh m gi i quy t các nhim v h c t p. 7
8. Ch ươ ng 1 NH NG V N ð C Ơ B N C A LÝ LU N D Y H C GI I THI U Dy h c th ưng ñưc hi u theo nhi u c p ñ : 1). D y h c là ho t ñ ng c a m t h th ng nhi u t ng b c t quy mô qu c gia ñ n ngành h c, b c h c, c p h c 2). D y h c ñưc hi u là m t ho t ñ ng c th di n ra theo m t quá trình-quá trình dy h c. 3). D y h c ñưc hi u là ho t ñ ng c a ng ưi d y và ng ưi h c trong s t ươ ng tác v i nhau nh m th c hi n n i dung ñã ñưc xác ñ nh. Ch ươ ng này giúp SV tìm hi u nh ng v n ñ c ơ b n c a lý lu n d y h c; trong ñó, d y hc ñưc ñ c p ñn c p ñ th hai và th ba là ch y u. ð ñiu khi n quá trình d y h c, tr ưc h t ng ưi GV cn có nh ng hi u bi t khái quát v d y h c làm c ơ s cho vi c xem xét th c ti n d y h c và ti n hành các ho t ñng d y h c c th . Nh ng v n ñ c ơ b n c a lý lu n d y h c c n n m v ng bao g m: lý lu n d y h c v i tư cách là m t khoa h c, quá trình d y h c, các quy lu t và nguyên t c d y h c c ũng nh ư nh ng lý lu n khái quát v m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c quá trình d y h c nói chung. MC TIÊU C N ð T Sau khi h c xong ch ươ ng này, SV s : 1. V ki n th c - Trình bày ñưc lý lu n d y h c là gì; ñi t ưng, nhi m v , ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n d y h c c ũng nh ư mi quan h gi a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác. - Trình bày ñưc các ñc ñim c a quá trình d y h c; khái ni m quá trình d y h c và các thành t trong c u trúc c a quá trình d y h c; b n ch t, ñng l c và logic c a quá trình dy h c. L y ví d quá trình d y h c, ch ra các thành t trong c u trúc c a quá trình d y h c cũng nh ư tính b n ch t, các mâu thu n và các khâu c a m t quá trình d y h c trong th c ti n dy h c môn h c. - Trình bày ñưc các quy lu t, các nguyên t c c n tuân th trong quá trình d y h c, ly ñưc ví d trong th c ti n d y h c môn h c ñ minh h a. - Trình bày ñưc nh ng nét ñi c ươ ng v m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c, l y ví d trong th c ti n d y h c môn h c ñ minh ha. 2. V k n ăng - Tìm tòi, tra c u các t ư t ưng, quan ñim chung v d y h c t các ngu n tài li u. - Cng c và phát tri n các k n ăng h c t p c ơ b n ñ i h c (nh n th c, t ư duy, h c cá nhân, h c h p tác ). - Liên h lý lu n cơ b n v d y h c vi th c ti n d y h c ph thông và rút ra nh ng bài h c sư ph m c n thi t. - X lý các tình hu ng d y h c. 8
9. 3. Thái ñ - Có quan ñim duy v t bi n ch ng trong nghiên c u, liên h , v n d ng và thông báo nh ng ki n th c c ơ b n, chung v d y h c. - Có ý th c, thái ñ tích c c trong vi c tìm hi u ki n th c chung v d y h c qua ch ươ ng 1 làm c ơ s ñ ti p t c c p nh t s hi u bi t này m t cách khoa h c, có h th ng và ñ ti p t c nghiên c u nh ng kinh nghi m d y h c c th ñưc trình bày ch ươ ng 2. - Tích c c tham gia các ho t ñng h c t p và rèn luy n nghi p v s ư ph m nói chung, rèn luy n k n ăng d y h c nói riêng do khoa, b môn, GV gi ng d y môn h c t ch c hay do lp, nhóm ho c b n thân t t ch c. - Có ý th c chu n b nhân cách theo yêu c u chu n ñưc ñào t o ñi v i giáo viên b môn ph thông. NI DUNG Ch ươ ng này bao g m nh ng tri th c khái quát v : - Lý lu n d y h c là m t khoa h c - Quá trình d y h c - Quy lu t và nguyên t c d y h c - M c tiêu d y h c - N i dung d y h c - Ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c 1.1. LÝ LU N D Y H C LÀ M T KHOA H C ?. Lý lu n d y h c là gì? ði t ưng, nhi m v và ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n d y h c? ?. Mi q uan h gi a lý lu n d y h c và các khoa h c khác? 1.1.1. Lý lu n d y h c là gì? T th i c ñi, các b c hi n tri t nh ư Kh ng T (551-479 tr. CN), Xôcrát (469-399 tr. CN), Arist t (384-322 tr. CN) ñã t ng ñ xu t nh ng ý t ưng cho vi c hình thành lý lu n dy h c. Ln ñu tiên trong l ch s th gi i, nhà giáo d c v ĩ ñi Cômenxki J. A (1592-1670) vi tác ph m “Phép d y h c v ĩ ñi” (1670), ñã ñt n n móng cho lý lu n d y h c trong nhà tr ưng. Trong ñó, lý lu n d y h c ñưc ông xác ñnh là m t h th ng tri th c khoa h c v dy h c và ông xem lý lu n d y h c nh ư là m t ngh thu t chung ñ d y cho t t c m i ng ưi. Nh ng ñóng góp to l n c a Cômenxki J. A v h th ng các nguyên t c, ph ươ ng pháp và hình th c t ch c d y h c, s phân chia tu i h c, nh ng yêu c u s ư ph m ñi v i ng ưi GV cho ñn nay v n còn giá tr sâu s c v lý lu n và th c ti n. Là hình th c cao nh t c a t ư duy khoa h c, lý lu n d y h c là h th ng tri th c, bao gm các khái ni m, các ph m trù, các quy lu t ph n ánh nh ng thu c tính c ơ b n, nh ng mi quan h c a hi n t ưng (hay quá trình, ho t ñng) d y h c. 1.1.2. ði t ưng, nhi m v và ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n d y h c 1.1.2.1. ði t ưng nghiên c u lý lu n d y h c Lý lu n d y h c là m t b ph n c a giáo d c h c hay s ư ph m h c ñ i c ươ ng. Lý lu n dy h c nghiên c u b n ch t c a quá trình d y h c, thi t k n i dung h c v n, xác ñnh các 9
10. nguyên t c, các ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n, các hình th c t ch c, các ki u ñánh giá k t qu dy h c theo ñúng m c ñích, yêu c u giáo d c. Nói cách khác, lý lu n d y h c nghiên c u, tìm ra nh ng c ơ s khoa h c c a ho t ñng d y h c t ñó ñ xu t nh ng bi n pháp h u hi u ñ nâng cao ch t l ưng, hi u qu c a ho t ñng d y h c. 1.1.2.2. Nhi m v c a lý lu n d y h c Lý lu n d y h c Vi t Nam v a mang tính chung-tính th i ñi, l i v a mang tính c th -tính Vi t Nam. Trong quá trình hình thành và phát tri n c a mình, m t m t, lý lu n d y h c Vi t Nam ph i nghiên c u ñ n m v ng nh ng quan ñim, t ư t ưng ti n ti n nh t c a nhân lo i, c a th i ñi v d y h c; m t khác ph i nghiên c u ñ n m v ng t ư t ưng, quan ñim c a ðng ta, c a H Ch T ch, nghiên c u th c ti n Vi t Nam, th c ti n d y h c Vi t Nam ñ t ñó ñ ra các nhi m v nghiên c u c th nh m gi i quy t nh ng v n ñ c a th c ti n d y h c Vi t Nam. Nhi m v nghiên c u c th c a lý lu n d y h c Vi t Nam là: - Nghiên c u ngu n g c phát sinh và b n ch t c a hi n t ưng d y h c, các quy lu t chi ph i quá trình d y h c. - Nghiên c u, hoàn thi n và phát tri n các nguyên t c, m c tiêu d y h c; k ho ch, ch ươ ng trình d y h c d a trên c ơ s d ñoán xu h ưng phát tri n c a xã h i hi n ñi, kh năng phát tri n c a khoa h c-k thu t-công ngh trong t ươ ng lai. - Tìm ki m nh ng ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c m i trên cơ s nh ng thành t u c a khoa h c-k thu t-công ngh hi n ñi nh m nâng cao ch t l ưng và hi u qu c a công tác d y h c. - Nghiên c u, xây d ng các lý thuy t d y h c m i và kh n ăng ng d ng c a chúng vào th c ti n d y h c 1.1.2.3. Ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n d y h c Ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n d y h c là t ng h p các cách th c mà nhà khoa h c s d ng ñ khám phá b n ch t và quy lu t c a quá trình d y h c; xây d ng m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n, hình th c t ch c và nh ng ñiu ki n d y h c c n thi t nh m ph c v cho vi c c i t o th c ti n d y h c. - C ơ s ph ươ ng pháp lu n và ph ươ ng h ưng nghiên c u c a lý lu n d y h c là ch ngh ĩa duy v t bi n ch ng và ch ngh ĩa duy v t l ch s . Do ñó, c n áp d ng các quan ñim duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s trong nghiên c u lý lu n d y h c. Trong ñó, các quan ñim c ơ b n ch ñ o vi c nghiên c u lý lu n d y h c là: + Quan ñim ti p c n h th ng Mi quá trình (hay ho t ñng) d y h c là m t c u trúc-h th ng, cho nên khi nghiên cu quá trình d y h c c n nghiên c u nó m t các toàn di n. Các quá trình d y h c có m i quan h m t thi t v i các quá trình giáo d c và v i các quá trình khác c a xã h i, cho nên, khi nghiên c u các quá trình d y h c, nhà nghiên c u ph i ñ t ñ i t ưng nghiên c u này trong m i t ươ ng quan v i các quá trình giáo d c khác cũng nh ư các hi n t ưng, các quá trình khác c a xã h i. + Quan ñim ti p c n ho t ñ ng-nhân cách Các công trình nghiên c u lý lu n và th c nghi m tâm lý h c, giáo d c h c; các kinh nghi m giáo d c tiên ti n hi n nay ñã ch ra r ng giai ñon m i c a quá trình phát tri n giáo 10
11. dc h c hi n ñ i và các ph ươ ng pháp giáo d c-dy h c c th có hi u qu nh m ñt ñưc mc tiêu ñào t o c a nhà tr ưng Vi t Nam là giai ñon phát tri n lý lu n giáo d c-dy h c theo quan ñim ti p c n ho t ñ ng-nhân cách tâm lý h c hi n ñ i. N i dung chính trong quan ñim ñó là: ho t ñ ng là quy lu t chung nh t c a con ng ưi; con ng ưi là ch th c a ho t ñng; quan h c a con ng ưi v i th gi i xung quanh và v i b n thân là quan h tác ñ ng qua l i; ho t ñ ng c a con ng ưi có thành t ñ c thù là con ng ưi v ươ n t i ñ i t ưng, chuy n s v t, hi n t ưng thành ñi t ưng, thành s n ph m c a ho t ñ ng nh m th c hi n m c ñích ca mình, các quá trình này v a ch a ñ ng, v a th hi n và th c hi n h ng thú, ñ ng cơ c a con ng ưi v i t ư cách là ch th c a ho t ñ ng. Trong quá trình ho t ñ ng và giao lưu, tâm lý c a con ng ưi hình thành và phát tri n, tâm lý con ng ưi v a là s n ph m ñ ng th i c ũng v a là thành t c a ho t ñ ng. Ph ươ ng pháp ti p c n ho t ñ ng bao hàm trong ñó c ph ươ ng pháp ti p c n nhân cách nên g i chung là ph ươ ng pháp ti p c n ho t ñ ng-nhân cách. T quan ñim này ph i th y ñưc nhân cách c a h c sinh (HS) ch ñưc hình thành và phát tri n trong ho t ñ ng và b ng ho t ñ ng. T ñó d y h c ph i là quá trình lãnh ño, t ch c, ñiu khi n và t lãnh ño, t ch c, ñiu khi n các lo i hình ho t ñng nh n th c phong phú và ña d ng c a HS. + Quan ñim ti p c n l ch s Nh ng thành t u c a nhân lo i ñưc hình thành và phát tri n trong quá trình hình thành và phát tri n c a nhân lo i. T ư t ưng, quan ñim c a nh ng ng ưi ñi sau (dù có m i m, có hi n ñ i ñ n ñâu) c ũng manh nha t t ư t ưng, quan ñim c a nh ng ng ưi ñi tr ưc, nh t là trong các l ĩnh v c khoa h c xã h i. Cho nên, nh ng ñ i m i trong d y h c hi n nay ph i ñ ng trên quan ñim k th a, phát tri n có ch n l c nh ng tinh hoa v d y h c c a các nhà giáo, c a th c ti n d y h c trong và ngoài n ưc. Quán tri t các quan ñim trên, có th th c hi n nghiên c u lý lu n d y h c theo nh ng ph ươ ng h ưng xác ñ nh: + Nghiên c u thông qua các ngu n tài li u, các công trình nghiên c u tr ưc ñây, các sách báo, thông báo khoa h c v d y h c (trong ñó có th tóm t t, l ưc thu t, h th ng hóa nh ng v n ñ , nh ng lu n ñim c ơ b n); + Nghiên c u d ưi d ng thí nghi m, th c nghi m trong th c t ; gi i thích khoa h c ho c mô t quá trình th c t c a vi c d y h c t ñó rút ra k t lu n khoa h c. - Các ph ươ ng pháp nghiên c u c th + Các ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n S d ng các ph ươ ng pháp phân tích, t ng h p kinh nghi m d y h c t vi c nghiên cu các tài li u lý lu n trong và ngoài n ưc có liên quan. + Các ph ươ ng pháp nghiên c u th c ti n S d ng các ph ươ ng pháp phân tích, t ng h p kinh nghi m t nghiên c u th c ti n dy h c. Các ph ươ ng pháp nghiên c u th c ti n ñưc s d ng trong quá trình nghiên c u lý lu n d y h c là:
    Ph ươ ng pháp quan sát: là ph ươ ng pháp s d ng các giác quan (ho c các ph ươ ng ti n thay th cho các giác quan) ñ thu th p các s li u, d ki n, các thông tin ph c v cho nhi m v nghiên c u. ðây là ph ươ ng pháp nghiên c u ph bi n nh t trong nghiên c u lý lu n d y h c.
    Ph ươ ng pháp ñàm tho i: là ph ươ ng pháp thu th p thông tin nh m th c hi n nhi m 11
12. v nghiên c u qua trò chuy n, trao ñ i tr c ti p v i ng ưi ñưc kh o sát.
    Ph ươ ng pháp t ng k t kinh nghi m: là s khái quát hóa nh ng kinh nghi m d y hc cùng lo i, x y ra trong nh ng ñiu ki n, hoàn c nh d y h c nh t ñ nh nào ñó ñ có th vn d ng vào nh ng ñ a bàn r ng rãi h ơn nh m ph bi n nh ng bài h c kinh nghi m d y h c nào ñó.
    Ph ươ ng pháp ñiu tra b ng Anket: là ph ươ ng pháp nghiên c u trong ñó nhà nghiên cu s d ng m t h th ng câu h i nh m ñ ng th i thu th p ý ki n ch quan c a các thành viên trong c ng ñ ng v m t v n ñ ñ th c hi n nhi m v nghiên c u d y h c nào ñó.
    Ph ươ ng pháp th c nghi m: là ph ươ ng pháp trong ñó nhà nghiên c u ch ñ ng t o ra hi n t ưng mu n nghiên c u trong ñiu ki n ñưc kh ng ch nh t ñ nh ñ có th ño ñ c t m, ñánh giá chính xác s bi n ñ i b n ch t c a hi n t ưng d ưi tác ñ ng c a nhà nghiên c u.
    Ph ươ ng pháp tr c nghi m: tr c nghi m là công c ño bi u hi n, trình ñ nh n th c và m c ñ phát tri n nhân cách HS.
    Ngoài ra còn có các ph ươ ng pháp nghiên c u khác nh ư ph ươ ng pháp nghiên c u thông qua s n ph m ho t ñ ng d y h c, ph ươ ng pháp nghiên c u các t ư li u, ph ươ ng pháp chuyên gia + Ph ươ ng pháp toán h c Trong nghiên c u lý lu n d y h c, toán h c ñang ñưc s d ng r ng rãi v i hai m c ñích:
    S d ng các lý thuy t toán h c, các ph ươ ng pháp logic toán h c ñ xây d ng các lý thuy t d y h c ho c xác ñ nh thông s liên quan t i ñ i t ưng nghiên c u, nh m tìm ra quy lu t v n ñ ng c a ñ i t ưng y. M c ñích s d ng toán h c ñây là ñm b o cho quá trình suy di n ñưc tri t ñ , nh t quán.
    Dùng toán th ng kê ñ x lý các tài li u thu th p ñưc t các ph ươ ng pháp nghiên cu khác nhau. K t qu x lý b ng toán th ng kê cho ta nh ng s li u khái quát, chính xác và ñáng tin c y v ñ i t ưng nghiên c u. Hi n nay ph ươ ng pháp th ng kê toán h c trong nghiên c u giáo d c h c nói chung, d y h c nói riêng có th ñưc th c hi n thu n l i qua ph n m m th ng kê xã h i h c (SPSS FOR WINDOWS). 1.1.3. M i quan h gi a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác và v i các chuyên ngành khác c a giáo d c h c 1.1.3.1. M i quan h gi a lý lu n d y h c v i các khoa h c khác - Thu c khoa h c xã h i, lý lu n d y h c có liên quan m t thi t v i các khoa h c xã hi khác nh ư: tri t h c, xã h i h c, logic h c + Tri t h c Tri t h c là khoa h c v các quy lu t chung nh t c a s phát tri n t nhiên, xã h i và tư duy con ng ưi. Tri t h c cung c p nh ng c ơ s ph ươ ng pháp lu n cho khoa h c giáo d c, soi sáng b n ch t, ngu n g c sâu xa c a s v n ñ ng và phát tri n c a quá trình giáo d c tng th c ũng như các quá trình giáo d c b ph n (trong ñó có quá trình d y h c). Là m t b ph n c a tri t h c duy v t bi n ch ng, nh n th c lu n nghiên c u ngu n gc, các quy lu t c ơ b n, các hình th c và ph ươ ng pháp nh n th c th gi i khách quan. Lý lu n v nh n th c là c ơ s ph ươ ng pháp lu n c a lý lu n d y h c, v ũ trang cho lý lu n d y hc nh ng quan ñim khoa h c trong nghiên c u các quá trình d y h c. + Xã h i h c 12
13. Xã h i h c là khoa h c nghiên c u các quy lu t ho t ñng và phát tri n xã h i, các quan h gi a con ng ưi v i con ng ưi trong xã h i, v ch ra nh ng ñ c ñim phát tri n kinh t, v ăn hóa c a xã h i và nh ng nh h ưng c a chúng ñ n s hình thành và phát tri n nhân cách con ng ưi trong xã h i. Nh ng ki n th c c a xã h i h c giúp cho lý lu n d y h c gi i quy t nh ng v n ñ v m c ñích, n i dung d y h c c ũng nh ư nghiên c u s tác ñ ng qua l i gi a gia ñình, nhà tr ưng và c ng ñ ng xã h i trong vi c ch ăm lo trau d i, nâng cao trình ñ hc v n cho ng ưi h c nh m th c hi n m c tiêu giáo d c xã h i: nâng cao dân trí, ñào t o nhân l c, b i d ưng nhân tài. + Logic h c Logic h c là khoa h c nghiên c u các quy lu t và hình th c c a t ư duy, nghiên c u s suy lu n ñúng ñn. Nh ng hi u bi t do logic h c cung c p giúp cho vi c nghiên c u và xây dng lý lu n d y h c, cho quá trình ti n hành các ho t ñng d y h c ñưc th c hi n theo m t trình t h p lý nh m ñt hi u qu t i ưu. Ngoài ra, các khoa h c xã h i khác (kinh t chính tr h c, ch ngh ĩa c ng s n khoa hc, lý lu n v nhà n ưc và pháp quy n ) c ũng cung c p nh ng c ơ s khoa h c quan tr ng cho vi c nghiên c u các v n ñ v n i dung, ph ươ ng pháp, hình th c t ch c d y h c. - Ph m vi nghiên c u c a lý lu n d y h c là con ng ưi, là ng ưi h c cho nên lý lu n dy h c có liên quan m t thi t v i các khoa h c nghiên c u v con ng ưi nh ư sinh lý h c và tâm lý h c. + Tâm lý h c Tâm lý h c là khoa h c nghiên c u các hi n t ưng tâm lý con ng ưi, tâm lý HS. Do ñó, tâm lý h c v i các chuyên ngành c a nó, nh t là tâm lý h c l a tu i và tâm lý h c s ư ph m cung c p cho lý lu n d y h c nh ng c ơ s khoa h c ñ xây d ng h th ng lý lu n d y hc phù h p v i ñc ñim tâm lý HS. + Sinh lý h c Sinh lý h c v i các chuyên ngành c a nó, nh t là sinh lý h c th n kinh c p cao ñưc coi là c ơ s khoa h c t nhiên c a lý lu n d y h c. Vi c nghiên c u lý lu n d y h c ph i d a vào các tri th c c a sinh lý h c v s phát tri n h th ng th n kinh cao c p, v ñ c ñim c a các lo i hình th n kinh, v ho t ñ ng c a h th ng tín hi u th nh t và th hai, v s v n ñng, h th ng tim m ch và hô h p - Ngoài ra, cùng v i s phát tri n nh ư v ũ bão c a cách m ng khoa h c-k thu t và công ngh , lý lu n d y h c ngày càng ti p c n và v n d ng nh ng thành t u c a các khoa hc k thu t hi n ñ i nh ư ñiu khi n h c, công ngh h c, tin h c ñ t o nên nh ng cách th c t ch c, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n m i trong l ĩnh v c d y h c nh m t i ưu hóa hi u qu c a l ĩnh v c ho t ñng này Mi liên h gi a các khoa h c trên ñưc th c hi n v i các hình th c khác nhau, cùng nhau nghiên c u v n ñ chung, lý lu n d y h c có th s d ng các c li u, các thu t ng và các lu n ñim c a các khoa h c khác, v n d ng các ph ươ ng pháp c a các khoa h c khác trong vi c nghiên c u quá trình d y h c 1.1.3.2. M i quan h gi a lý lu n d y h c và các b ph n khác c a giáo d c h c - Là b ph n ca giáo d c h c hay s ư ph m h c ñi c ươ ng, lý lu n d y h c có quan h mt thi t v i các b ph n khác c a giáo d c h c nh ư lý lu n giáo d c, lý lu n v t ch c, qu n lý và lãnh ño giáo d c trong nhà tr ưng, lý lu n d y h c b môn 13
14. + Lý lu n giáo d c Lý lu n giáo d c bao g m h th ng tri th c v b n ch t, tính quy lu t c a quá trình giáo d c ph m ch t nhân cách con ng ưi, HS và h th ng tri th c v nguyên t c, n i dung, ph ươ ng pháp giáo d c. Lý lu n d y h c và lý lu n giáo d c là hai h th ng lý lu n nghiên cu hai quá trình b ph n c a quá trình giáo d c nhân cách toàn di n: quá trình d y h c và quá trình giáo d c. Hai quá trình này th ng nh t bi n ch ng v i nhau, cùng nhau ti n t i m c ñích chung là giáo d c nhân cách toàn di n. Lý lu n giáo d c cung c p c ơ s khoa h c ñ xem xét, ñ xu t m c tiêu toàn di n trong d y h c; nh t là m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c giáo d c thái ñ (giá tr ) ñúng ñn trong d y h c. + Lý lu n v t ch c, qu n lý giáo d c Lý lu n v t ch c, qun lý giáo d c bao g m h th ng lý lu n v b n ch t, quy lu t ca quá trình t ch c, qu n lý trong giáo d c; v nguyên t c, n i dung, quy trình, ph ươ ng pháp và hình th c t ch c, qu n lý giáo d c. Lý lu n v t ch c, qu n lý giáo d c cung c p nh ng c ơ s khoa h c cho vi c t ch c, qu n lý ho t ñng d y h c có hi u qu . + Lý lu n d y h c b môn Lý lu n d y h c b môn là b ph n c a giáo d c h c hay s ư ph m h c chuyên ngành. Lý lu n d y h c b môn nghiên c u b n ch t c a quá trình d y h c môn h c, thi t k n i dung h c v n c ũng nh ư xác ñnh các nguyên t c, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n, hình th c t ch c, các ki u ñánh giá k t qu d y h c môn h c phù h p m c tiêu d y h c môn h c nói riêng và m c tiêu ñào t o c p h c nói chung. Vi t Nam, trong m t tr ưng hay khoa s ư ph m, có bao nhiêu chuyên ngành s ư ph m ñưc ñào t o thì s có b y nhiêu t chuyên ngành lý lu n d y h c b môn (nh ư lý lu n d y h c môn Toán, lý lu n d y h c môn V t lý, lý lu n dy h c môn Sinh v t, lý lu n d y h c môn V ăn, lý lu n d y h c môn Anh v ăn ). Lý lu n d y h c có tác d ng chung ñi v i toàn b các ho t ñng d y-hc. ðng th i lý lu n d y h c có vai trò t o c ơ s khoa h c chung trên c ơ s ñm b o tính th ng nh t trong quan ñim, ph ươ ng pháp lu n ñi v i quá trình d y h c các môn h c. Lý lu n d y h c có tác dng ñnh h ưng, h tr cho vi c v n d ng, ñi sâu vào quá trình d y-hc t ng b môn v i nh ng ñc thù khác nhau mà lý lu n d y h c b môn có nhi m v nghiên c u và phát tri n thành các b ph n riêng c a lý lu n d y h c nói chung. Ng ưc l i, s phát tri n c a lý lu n dy h c ph i d a trên nh ng c li u c th c a lý lu n d y h c b môn. Lý lu n d y h c và lý lu n d y h c b môn có quan h t ươ ng h , b sung cho nhau nh m m c ñích chung là nâng cao ch t l ưng và hi u qu c a quá trình d y h c. 1.2. QUÁ TRÌNH D Y H C Mu n ñiu khi n quá trình d y h c, tr ưc h t c n có nh ng hi u bi t khái quát v quá trình này. Nh ng hi u bi t chung, c ơ b n nên nghiên c u ñó là: ñc ñim, khái ni m, c u trúc, b n ch t, ñng l c và logic c a quá trình d y h c. 1.2.1. ðc ñim c a quá trình d y h c hi n nay ?. So v i nh ng n ăm tr ưc ñây, quá trình d y h c hi n nay có nh ng ñc ñim gì? Nh ng ñc ñim ñó ñưc th hi n nhà tr ưng Vi t Nam ra sao? ?. Vi t ư cách là SV, là ng ưi GV trong t ươ ng lai, có th rút ra nh ng bài h c c n thi t nào cho b n thân t các ñc ñim ñó? Quá trình d y h c hi n nay có các ñ c ñim c ơ b n sau: 1.2.1.1. Ho t ñ ng h c t p c a HS ñưc tích c c hóa trên c ơ s n i dung d y h c ngày 14
15. càng ñưc hi n ñ i hóa Th i ñi hi n nay là th i ñi siêu công nghi p v i ñc ñim chung là cách m ng khoa hc, k thu t và cách m ng xã h i phát tri n c c k ỳ nhanh. N u nh ư nh ng n ăm th p k 70 ca th k XX, tri th c nhân lo i t ăng g p ñôi theo chu k ỳ 8 n ăm, thì ñn nay chu k ỳ ñó ch còn 4 n ăm. S phát tri n nh ư v ũ bão c a xã h i, nh t là c a cách m ng khoa h c, k thu t- công ngh hi n nay khi n n i dung d y h c trong nhà tr ưng không ng ng ñưc ñ i m i, ñưc hi n ñ i hóa. T th c t ñó n y sinh mâu thu n gi a kh i l ưng tri th c trong n i dung h c v n HS cn n m càng ngày càng nhi u h ơn, ph c t p h ơn trong khi ñó th i l ưng h c t p c a HS trong quá trình d y h c không th t ăng. Hưng gi i quy t tích c c mâu thu n này ñã và ñang ñưc th c hi n trong nhà tr ưng hi n nay là ñi m i ph ươ ng pháp d y h c nh m tích c c hóa ho t ñ ng h c t p c a HS. Ngoài tính l ch s c th , tính tích c c hành ñng v n là b n ch t c a con ng ưi. Trong nhà tr ưng b y lâu, tính tích c c h c t p c a HS ít ñưc phát huy do l i d y h c th ñng. Vi c ñi m i ch ươ ng trình, sách giáo khoa ph thông Vi t Nam hi n nay ñòi h i HS ph i có thái ñ h c t p tích c c; HS ph i chú tr ng h c cách thu th p, x lý và s d ng thông tin t nhi u ngu n khác nhau thì m i ñáp ng yêu c u giáo d c-ñào t o c a nhà tr ưng. Do ñó, GV trong quá trình d y h c không ch là ng ưi cung c p thông tin mà quan tr ng h ơn, h ph i là ng ưi h ưng d n HS bi t cách t mình thu th p, x lý và s d ng thông tin. GV ngày nay ph i không ng ng ti p c n, tìm tòi, l a ch n và v n d ng các ph ươ ng pháp d y h c sao cho có tác d ng tích c c hóa ñưc ho t ñng h c t p c a HS. 1.2.1.2. H c sinh hi n nay có v n s ng và n ăng l c nh n th c phát tri n h ơn so v i HS các th h tr ưc (v i cùng ñ tu i) Nh ng k t qu nghiên c u c a các nhà tâm lý h c trong và ngoài n ưc ñã cho th y: so vi HS cùng ñ tu i các th h tr ưc, HS ph thông hi n nay có v n hi u bi t, có n ăng l c nh n th c phát tri n h ơn, thông minh h ơn. • Theo New sweek (4-2001), t i Anh t n ăm 1945 ñn nay ch s IQ ñã t ăng trung bình 27 ñim, M t ăng 24 ñim so v i n ăm 1918, Ác-hen-ti-na t ăng 22 ñim t n ăm 1964, ch s IQ c ũng ñã t ăng ñáng k m t lo t các n ưc khác nh ư Tây âu, Canada, Nh t bn S t ăng tr ưng cao c a ch s IQ khi n th h tr em bình th ưng ngày nay ñã “sáng d ” g n b ng m c c a các b c thiên tài ngày hôm qua. S d ĩ có s h ơn h n này là do: - HS hi n nay th ưng xuyên ñưc ti p c n v i ngu n thông tin ña d ng, phong phú t các ph ươ ng ti n truy n thông khác nhau. - HS hi n nay ch u nh h ưng tác ñ ng t nhi u phía khác nhau c a cu c s ng. - HS hi n nay ñã và ñang nh n ñưc ngày càng nhi u nh ng nh h ưng c a giáo d c vi h th ng các ph ươ ng pháp tích c c. T ñó, trong quá trình d y h c c n ph i: - Tìm hi u kh n ăng nh n th c c a HS ñ d y h c cho phù h p. - Quan tâm khai thác v n s ng phong phú và ña d ng c a các em b ng các bi n pháp tích c c hóa tri th c c a HS trong quá trình d y h c nh ư cho HS liên h tri th c c ơ b n v i th c ti n; thông báo tài li u, thông tin mà các em tìm ki m ñưc - T o ñiu ki n ñ HS có c ơ h i phát huy ti m n ăng v n có c a mình b ng vi c t 15
16. ch c các ho t ñng cho HS gi i quy t nh ng nhi m v , nh ng tình hu ng h c t p. 1.2.1.3. Nhu c u hi u bi t c a HS có xu h ưng v ưt ra ngoài ph m vi n i dung tri th c, k n ăng do ch ươ ng trình quy ñnh Trong quá trình h c t p, nhu c u hi u bi t c a HS có xu h ưng v ưt ra kh i ph m vi ni dung tri th c, k n ăng do ch ươ ng trình quy ñnh. Xu h ưng này th hi n ch HS th ưng ch ưa th a mãn v i h th ng tri th c ñưc cung c p trong ch ươ ng trình, sách giáo khoa và các tài li u h c t p khác ñưc quy ñnh. Các em luôn mu n bi t nhi u h ơn, hi u sâu hơn nh ng ñiu ñã h c và nhi u ñiu m i l khác c a cu c s ng muôn màu muôn v nh m th a mãn nhu c u hi u bi t và các nhu c u c n thi t khác c a b n thân. ð ñáp ng xu h ưng trên: - Ngoài “ph n c ng”, ch ươ ng trình dy h c c n thi t k các “ph n m m” trong các môn h c. - T ăng c ưng môn h c t ch n. - Luôn c p nh t thông tin trong quá trình d y h c. - H ưng d n HS cách s ưu t m, x lý, s d ng tài li u, thông tin ñ th c hi n các nhi m v h c t p. - T ch c các ho t ñng ngo i khóa môn h c, tham quan, h c nhóm, t h c nh m phát huy ti m n ăng và h ng thú c a HS, t o ñiu ki n cho HS ki m nghi m, m mang v n hi u bi t c a mình, có kh n ăng thích ng nhanh v i cu c s ng sau này. 1.2.1.4. Quá trình d y h c hi n nay ñưc ti n hành trong ñiu ki n c ơ s v t ch t, ph ươ ng ti n d y h c ngày càng hi n ñ i Cùng v i s phát tri n nh ư v ũ bão c a cách m ng khoa h c, k thu t và công ngh , các ph ươ ng ti n k thu t, máy móc xu t hi n ngày càng nhi u, ngày càng hi n ñi. S phát tri n ñó thâm nh p và nh h ưng t i m i l ĩnh v c c a cu c s ng xã h i; m i lo i hình, m i ngành h c, c p h c, tr ưng l p trong h th ng giáo d c-ñào t o c a m i qu c gia làm chuy n bi n ch t l ưng c a cu c s ng, c a giáo d c-ñào t o. Các tr ưng h c Vi t Nam hi n nay ñã và ñang ñưc quan tâm ñ u t ư nâng c p c ơ s vt ch t, ph ươ ng ti n k thu t theo h ưng hi n ñ i nh m ph c v tích c c cho công cu c ñ i mi n i dung và ph ươ ng pháp d y h c. Vi th c t nh ư v y, n u trình ñ s d ng các ñiu ki n, ph ươ ng ti n d y h c c a GV các tr ưng hi n nay ch ưa t ươ ng x ng thì d n ñ n s lãng phí ho c làm gi m hi u qu d y hc. Cho nên, GV c n t ăng c ưng: - Tìm hi u c ơ s v t ch t, ph ươ ng ti n k thu t ph c v cho d y h c c a nhà tr ưng, ca ña ph ươ ng. - H c cách s d ng và không ng ng h c h i kinh nghi m s d ng các c ơ s v t ch t, ph ươ ng ti n k thu t d y h c. - Tích c c s d ng c ơ s v t ch t, ph ươ ng ti n k thu t d y h c s n có. - Tìm tòi, c i ti n và sáng t o các ñiu ki n, ph ươ ng ti n k thu t d y h c ñ s d ng chúng m t cách có hi u qu . 1.2.2. Khái ni m và c u trúc c a quá trình d y h c 1.2.2.1. Khái ni m 16
17. ?. Quá trình d y h c là gì? Cho ví d . Có nhi u cách ti p c n khái ni m c a quá trình d y h c. Quan ñim c a V ưgotxky L. X (1896-1934) và nhi u nhà giáo d c ñươ ng thi, d y hc là quá trình t ươ ng tác gi a ho t ñng d y c a GV và ho t ñng h c c a HS. Trong quá trình t ươ ng tác ñó, GV là ch th c a ho t ñng d y, HS là ch th c a ho t ñng h c. Mu n dy t t, ho t ñng d y c a GV ch nên gi vai trò ch ño, h ưng d n. V i vai trò này, GV mt m t ph i lãnh ño, t ch c, ñiu khi n nh ng tác ñng ñn HS; m t khác ph i ti p nh n và ñiu khi n, ñiu ch nh t t thông tin ph n h i v k t qu h c t p th hi n trong quá trình, trong s n ph m ho t ñng h c t p c a HS. Ng ưc l i, HS là ñi t ưng ch u s tác ñng c a ho t ñng d y ñng th i l i là ch th c a ho t ñng h c. Mu n h c t t, HS ph i tuân theo s lãnh ño, t ch c, ñiu khi n c a GV, ñng th i ph i ch ñng, tích c c và sáng t o trong ho t ñng h c t p c a b n thân. Quá trình t ươ ng tác GV-HS nh m giúp HS l ĩnh h i h th ng tri th c; hình thành h th ng k n ăng, k x o v n d ng tri th c; có kh n ăng v n d ng các thao tác trí tu ñ l ĩnh h i và v n d ng tri th c có hi u qu qua ñó hình thành cho HS ý th c ñúng ñn và nh ng ph m ch t nhân cách c a ng ưi công dân. Theo quan ñim này, d y h c có th hi u là quá trình ho t ñng ph i h p gi a GV và HS; trong ñó, ho t ñng c a GV ñóng vai trò ch ño, ho t ñng c a HS ñóng vai trò ch ñng nh m th c hi n m c ñích d y h c. Trong quá trình d y h c, GV th c hi n ho t ñng d y, HS th c hi n ho t ñng h c. Hai ho t ñng d y-hc ñưc ti n hành ph i h p, t ươ ng tác (hay ăn kh p) v i nhau. M c ñích cu i cùng c a ho t ñng này nh m b i d ưng cho HS h th ng tri th c, hi u bi t v m i v n ñ di n ra trong cu c s ng, h th ng k n ăng s ng (k n ăng ho t ñng trí và l c) ñ thông qua ñó hình thành cho HS quan ñim và thái ñ ñúng ñn ñi v i b n thân, ñi v i cu c s ng. 1.2.2.2. C u trúc c a quá trình d y h c ?. T c u trúc c a quá trình giáo d c ( ñã h c môn Giáo d c h c ñi c ươ ng), hãy v và trình bày s ơ ñ c u trúc c a quá trình d y h c. Cu trúc c a quá trình d y h c là c u trúc-h th ng. C u trúc c a quá trình d y h c bao g m m t h th ng các thành t v n ñ ng và phát tri n trong m i quan h bi n ch ng v i nhau. Theo cách ti p c n truy n th ng, các thành t c ơ b n trong c u trúc c a quá trình d y hc bao g m: ñi t ưng c a quá trình d y h c; ch th c a quá trình d y h c; m c ñích d y hc; n i dung d y h c; ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n, hình th c t ch c d y h c; k t qu d y hc; môi tr ưng d y h c. ?. Trình bày c u trúc c a quá trình d y h c theo quan ñim c a Jean Vial. Xem xét m i quan h gi a h c và d y trong quá trình d y h c, Jean Vial (1986) ñã cho r ng t bào c a quá trình d y h c là s tác ñ ng qua l i gi a GV, HS và ñi t ưng ( ðT) mà GV c n n m v ng ñ d y còn HS c n n m v ng ñ h c. Do ñó xu t hi n m t tam giác th hi n m i quan h gi a GV, HS và ðT. Tam giác có ba ñnh là GV, HS và ðT (Hình 1 trang bên). 17
18. ðT Tam giác này th hi n ba m i quan h c th : 1: Quan h GV và ðT 1 2 (GV n m v ng tri th c và cách d y) 2: Quan h HS và ðT GV HS (HS n m ñưc cách h c, cách chi m l ĩnh tri th c) 3 3: Quan h GV và HS (quan h s ư ph m và cá nhân) (Hình 1). Hình 1 ðT có th là m c tiêu (M), n i dung (N) M và ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n (P) d y h c. ði t ưng ñó còn có th ñưc g i là khách th hay tri th c (M: HS n m ðT hay tri th c ñ làm gì? N: HS c n n m ðT hay tri th c c th nào? N P P: ph ươ ng pháp n m ra sao?). T bào này ñưc bi u th b ng m t tam giác, g i là tam giác s ư ph m Hình 2 vi ba ñnh là M,N và P (Hình 2). M Nu thay ðT trong tam giác (Hình 1) bng tam giác M-N-P s có m t ng ũ giác g i là ng ũ giác s ư ph m: M-N-P-GV-HS, ñây là c t lõi ñc N P tr ưng c a quá trình d y h c. S ơ ñ này cho th y ñ y ñ quan h gi a m t y u t v i b n y u t khác c a GV H ng ũ giác s ư ph m (NGSP) (Hình 3) Hình 3 S NGSP này ñưc ñ t vào nh ng ñiu ki n và môi tr ưng khác nhau s có nh ng tác ñng và nh h ưng qua l i khác nhau gi a NGSP v i ñiu ki n và môi tr ưng t ươ ng ng. ðng th i trong b n thân NGSP c ũng có nh ng bi n ñ i c a t ng y u t t o nên nh ng hi u qu khác nhau c a ng ũ giác s ư ph m (Hình 4) d ưi ñây: Môi tr ưng qu c t Môi tr ưng xã h i * Kinh t , v ăn hóa, xã h i, gia ñình, c ng ñng * Sn xu t, kinh doanh, nghiên c u, thi t k , d ch v û Môi tr ưng nhà tr ưng M N P GV H S Hình 4 18
19. V ñiu ki n cho ho t ñ ng c a NGSP có th k : - ðiu ki n v c ơ s v t ch t-k thu t nh ư: tr ưng s , phòng thí nghi m-th c hành, xưng th c t p - ðiu ki n v thông tin bao g m: th ư vi n, phòng máy tính, công ngh thông tin - ðiu ki n v qu n lý nhà tr ưng nh ư: qu n lý hành chính, tài chính, h c chính, qu n lý nhân l c và c ơ ch ñiu hành b máy nh ư lu t l , n i quy, phân công, phân c p V môi tr ưng ho t ñ ng c a NGSP có th k : - Môi tr ưng nhà tr ưng: ho t ñ ng giáo d c, nghiên c u, ph c v , qu n lý - Môi tr ưng xã h i nh ư: gia ñình, c ng ñ ng, xã h i, kinh t , v ăn hóa, s n xu t, kinh doanh, thi t k , nghiên c u, d ch v - Môi tr ưng qu c t nh ư: h p tác, trao ñ i ng v i m i môi tr ưng có các hình th c h c t p thích h p nh ư h c t p trung hay không t p trung, h c ñ i m t th y trò hay h c t xa, h c theo l p hay h c cá nhân, h c ki u chính quy hay không chính quy Tùy theo quan ni m v vai trò trung tâm c a giáo d c là GV hay HS, tùy theo quan ni m tr i v ñ i t ưng c n nh n m nh là ñào t o theo n i dung (tr ưc ñ i chi n th gi i l n th hai), ñào t o theo m c tiêu (vài th p k g n ñây) hay là chú tr ng ñ c bi t ñ n ph ươ ng pháp, ph ương ti n ( ñang xu t hi n xu th này) mà tam giác s ư ph m, ng ũ giác s ư ph m có ki u ho t ñ ng khác nhau, th hi n ch y u vào m i quan h gi a các ñ nh. Vn d ng thành t u c a các khoa h c hi n ñ i vào quá trình d y h c nh m giúp quá trình d y h c ñ t hi u qu t i ưu, còn nhi u cách ti p c n c u trúc quá trình d y h c khác nhau. (Ví d : c u trúc c a quá trình d y h c theo Công ngh d y h c c a Lê Khánh B ng, cu trúc c a quá trình d y h c theo Lý thuy t thông tin c a Nguy n Ng c Quang ). ?. T lý lu n v c u trúc c a quá trình d y h c có th rút ra bài h c kinh nghi m gì nh m nâng cao ch t l ưng và hi u qu quá trình d y h c? Tuy nhiên, dù ñưc xem xét d ưi góc ñ nào thì ñim chung trong các cách ti p c n cu trúc quá trình d y h c c ũng v n là: c u trúc c a quá trình d y h c là c u trúc-h th ng. Cu trúc c a quá trình d y h c bao g m m t h th ng các thành t (trong ñó, b n thân m i thành t l i là m t c u trúc-h th ng bao g m các y u t ) v n ñ ng, phát tri n trong m i quan h bi n ch ng và th ng nh t v i nhau t o nên s v n ñ ng, phát tri n chung c a c quá trình d y h c. Trong c u trúc ñó, GV và HS là hai thành t trung tâm, còn m c ñích d y h c là thành t ñ nh h ưng. K t qu d y h c là k t qu phát tri n c a toàn b h th ng. Do ñó, mu n nâng cao ch t lưng và hi u qu c a quá trình d y h c ph i nâng cao ch t l ưng c a toàn b h th ng; nghiên c u quá trình d y h c ph i nghiên c u toàn di n (nghiên c u t t c các thành t ) và luôn luôn ñt v n ñ nghiên c u (ví d nghiên c u v ph ươ ng pháp d y h c) trong c u trúc-h th ng này ñ xem xét và gi i quy t. 1.2.3. B n ch t c a quá trình d y h c 1.2.3.1. C ơ s xác ñ nh b n ch t c a quá trình d y h c Bn ch t c a quá trình d y h c ñưc xác ñnh d a vào hai m i quan h c ơ b n: - M i quan h gi a ho t ñ ng nh n th c có tính ch t l ch s xã h i loài ng ưi (th hi n ho t ñ ng nghiên c u c a các nhà khoa h c) v i ho t ñ ng d y h c Trong quá trình phát tri n c a l ch s xã h i, ho t ñ ng nh n th c có tr ưc, ho t ñ ng 19
20. dy h c có sau. Ho t ñ ng h c t p c a HS chính là ho t ñ ng nh n th c ñưc HS ti n hành trong môi tr ưng d y h c (môi tr ưng s ư ph m). - M i quan h gi a d y và h c, gi a GV và HS Quá trình d y h c là quá trình tác ñng qua l i gi a GV và HS. Xét cho cùng, m i tác ñng c a GV ñ n HS ñ u nh m ñiu khi n có hi u qu m i quan h gi a HS và tài li u h c tp (TLHT). TLHT trình bày nh ng thông tin ph n ánh hi n th c khách quan ñưc ch n l c. Do ñó, ñiu khi n m i quan h HS-TLHT c ũng t c là ñiu khi n ho t ñ ng nh n th c TLHT ca HS. K t qu d y h c ph n ánh t p trung k t qu nh n th c TLHT c a HS. Cho nên b n ch t c a quá trình d y h c ñưc xác ñnh trong ho t ñng h c t p c a HS 1.2.3.2. B n ch t c a quá trình d y h c ?. Hãy phân tích và so sánh nh ng ñim gi ng, khác nhau gi a quá trình nh n th c có tính l ch s xã h i và quá trình h c t p c a HS; t ñó rút ra bn ch t c a quá trình d y h c. a. Phân tích, so sánh ho t ñ ng nh n th c có tính l ch s xã h i c a loài ng ưi và ho t ñng h c t p c a HS cho th y v c ơ b n hai ho t ñ ng này gi ng nhau: - Gi ng nhau v ñi t ưng: ñi t ưng ho t ñng nh n th c có tính xã h i c a loài ng ưi và ñi t ưng ho t ñng h c t p c a HS ñu là các s v t, hi n t ưng trong hi n th c khách quan mà con ng ưi nói chung, ng ưi h c nói riêng mu n tìm hi u, khám phá. - Gi ng nhau v ph ươ ng th c: cách th c ho t ñng nh n th c có tính xã h i c a loài ng ưi và cách th c h c t p c a HS ñu là quá trình v n d ng các thao tác trí tu m t cách ch ñng, tích c c, sáng t o, ñu tuân theo quy lu t (hay logic): t tr c quan sinh ñng ñn tư duy tru t ưng, t t ư duy tr u t ưng ñn th c ti n ñó là con ñưng bi n ch ng c a s nh n th c chân lý, nh n th c hi n th c khách quan. Quy lu t này có th v n hành theo hai con ñưng bi n ch ng: con ñưng ñi t cái c th ñn cái tr u t ưng ho c t cái ñơ n nh t (cái riêng) ñn cái khái quát (cái chung) và con ñưng ñi t cái tr u t ưng ñn cái c th ho c t cái khái quát (cái chung) ñn cái ñơ n nh t (cái riêng). - Gi ng nhau v m c ñích c n ñt: c hai ho t ñng ñu nh m t ăng c ưng hi u bi t th gi i xung quanh ñ t n t i có ch t l ưng trong th gi i ñó. S gi ng nhau gi a ho t ñng nh n th c c a loài ng ưi và ho t ñng h c t p c a HS ñưc th hi n qua b ng so sánh d ưi ñây: Hot ñng Ho t ñ ng nh n th c Ho t ñ ng h c t p ca loài ng ưi ca HS Thành ph n ði t ưng Hi n th c khách quan Hi n th c khách quan (Ví d : Niut ơn tìm ra ñnh lu t (Ví d : HS h c ñ bi t ñ nh lu t V n Vn v t h p d n vt h p d n) Ph ươ ng th c Vn d ng các thao tác ho t ñ ng Vn d ng các thao tác ho t ñ ng trí trí tu :TQ TDTrT TT tu : TQ TDTrT TT Theo hai con ñưng: Theo hai con ñưng: C th Tr u t ưng C th Tr u t ưng Tr u t ưng C th Tr u t ưng C th Mc ñích Tăng c ưng hi u bi t Tăng c ưng hi u bi t 20
21. Qua phân tích, so sánh trên cho th y: ho t ñ ng h c t p c a HS th c ch t là ho t ñng nh n th c (do ñó, ho t ñ ng gi ng d y c a GV th c ch t là t ch c ho t ñ ng nh n th c). b. Tuy nhiên, quá trình nh n th c c a HS v n có nhng ñim khác v i quá trình nh n th c c a loài ng ưi. Nh ng nét ñ c tr ưng c a s khác nhau này ñưc th hi n qua b ng so sánh gi a ho t ñ ng nh n th c có tính l ch s xã h i c a loài ng ưi và ho t ñ ng nh n th c ca HS dưi ñây: Ho t ñ ng nh n th c c a loài ng ưi Ho t ñ ng nh n th c c a HS 1. M c ñích: Phát hi n cái m i (chân lý) 1. Mc ñích: Phát hi n cái m i (chân lý) khách quan (cái m i ñ i v i c nhân lo i). ch quan (ch m i ñ i v i b n thân HS ñó). 2. Con ñưng g p gh nh ñ y khó kh ăn, v t 2. Con ñưng t ươ ng ñi b ng ph ng và m t v, t n nhi u th i gian và công s c h ơn. Con ít th i gian, công s c h ơn. Con ñưng ñã ñưng ch ưa ñưc khai phá. ñưc khai phá. 3. Con ñưng t mình mò m m. Con ñưng 3. Con ñưng có s h ưng d n c a GV, con th và sai. ñưng n m trong môi tr ưng s ư ph m. S khác nhau ñó làm nên tính ñc ñáo trong nh n th c c a HS. Tính b n ch t này th hi n m i quan h t ươ ng tác gi a HS và môi tr ưng s ư ph m nói chung, quan h t ươ ng tác gi a HS và GV nói riêng trong quá trình d y h c. Nh ư v y, b n ch t c a quá trình d y h c là quá trình nh n th c ñc ñáo c a HS. ?. T lý lu n v b n ch t c a quá trình d y h c hãy: - L y ví d trong th c ti n d y h c môn h c ñ ch ng minh. - Rút ra bài h c s ư ph m c n thi t. Qua phân tích và ch ng minh b n ch t c a quá trình d y h c rút ra: - Th nh t, trong d y h c GV ph i ý th c ñưc trách nhi m c a mình là giúp HS nh n th c, t c là giúp các em tìm tòi, khám phá ra nh ng ñiu m i l trong cu c s ng ñ làm giàu thêm v n hi u bi t c a mình. Cho nên, quá trình h ưng d n HS h c t p ph i tuân theo con ñưng nh n th c chung c a nhân lo i. Trong ñó, c n: + Coi tr ng vi c h ưng d n HS tích l ũy tri th c t nhi u ngu n thông tin khác nhau. + T ch c cho các em th c hành tri th c ñã h c. + H ưng d n HS tích c c v n d ng các thao tác trí tu t th p ñ n cao trong quá trình tích l ũy và v n d ng tri th c. + B i d ưng cho các em kh n ăng t h c, t nghiên c u và nh ng ph m ch t c n thi t ca nhà nghiên c u. Dy c ũng nh ư h c c n tuân th quy lu t nh n th c. Mu n v y, c GV l n HS (nh t là GV) c n nghiên c u n m v ng h th ng lý lu n v nh n th c c a ch ngh ĩa Mác ñ v n d ng tt trong ho t ñ ng d y h c c a mình. - Th hai, mu n giúp HS nh n th c t t tài li u h c t p thì GV c n ph i bi t t o ra môi tr ưng s ư ph m thu n l i cho HS h c t p và ph n ñu. ðó là môi tr ưng có tác d ng kích thích HS h c t p m t cách ch ñ ng, tích c c và sáng t o. Trong ñó cn t ch c, ñiu khi n tt m i quan h ch ño-ch ñng c a GV và HS. 21
22. 1.2.4. ðng l c c a quá trình d y h c ?. ðng l c c a quá trình d y h c là gì? Cho ví d . ?. ðng l c ch y u thúc ñy quá trình d y h c v n ñng và phát tri n là gì? Cho ví d . ?. ðiu ki n nào giúp cho vi c gi i quy t mâu thu n tr thành ñng l c c a quá trình dy h c? Cho ví d . ?. T lý lu n này hãy rút ra nh ng bài h c s ư ph m c n thi t. 1.2.4.1. Khái quát v s v n ñ ng, phát tri n c a quá trình d y h c Quá trình d y h c v i t ư cách là m t h th ng luôn luôn tr ng thái v n ñ ng và phát tri n không ng ng. Các thành t trong c u trúc ca quá trình d y h c v n ñ ng và phát tri n trong m i quan h bi n ch ng v i nhau t o nên s v n ñ ng và phát tri n chung c a c quá trình d y h c. S v n ñ ng và phát tri n này di n ra nh tác ñ ng c a nh ng ñ ng l c nh t ñ nh. 1.2.4.2. ðng l c c a quá trình d y h c Theo tri t h c duy v t bi n ch ng, m i s v t, hi n t ưng trong hi n th c khách quan ñu không ng ng v n ñng và phát tri n. Ngu n g c, ñng l c c a s v n ñng, phát tri n này là do có s ñu tranh ñ ñi ñn th ng nh t gi a các m t ñi l p, tc là do có mâu thu n và gi i quy t mâu thu n. Mâu thu n bao g m: mâu thu n bên trong và mâu thu n bên ngoài. Vi c gi i quy t mâu thu n bên trong là ngu n g c c a s phát tri n và vi c gi i quy t mâu thu n bên ngoài là ñiu ki n c a s phát tri n. - V n d ng quan ñim ñó ñ xem xét ñ ng l c c a quá trình d y h c, có th nói: ñng lc c a quá trình d y h c là vi c phát hi n và gi i quy t các mâu thu n n y sinh trong quá trình d y h c. Các mâu thu n n y sinh trong quá trình d y h c bao g m mâu thu n bên trong và mâu thu n bên ngoài: + Mâu thu n bên trong là mâu thu n gi a các thành t trong c u trúc c a quá trình d y hc và gi a các y u t trong t ng thành t . Ví d :
    Mâu thu n gi a m c ñích, nhi m v d y h c ñưc hoàn thi n, nâng cao v i n i dung d y h c còn l c h u.
    Mâu thu n gi a n i dung d y h c hi n ñ i v i ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n d y h c còn l c h u.
    Mâu thu n gi a yêu c u, nhi m v mà xã h i ñ ra cho ng ưi HS v i trình ñ nh n th c còn h n ch c a các em.
    Mâu thu n gi a trình ñ v chuyên môn c a GV thì cao v i trình ñ nghi p v s ư ph m c a h thì th p.
    Mâu thu n gi a yêu c u cao v n m tri th c, k n ăng, k x o v i yêu c u th p v giáo d c + Mâu thu n bên ngoài là mâu thu n gi a các thành t trong c u trúc c a quá trình dy h c v i thành t môi tr ưng. Ví d :
    Mâu thu n gi a s ti n b c a khoa h c, k thu t v i n i dung d y h c còn l c h u. 22
23. 
    Mâu thu n gi a c ơ s v t ch t, ph ươ ng ti n k thu t c a nhà tr ưng còn nghèo nàn vi yêu c u cao v d y h c Vi c gi i quy t các mâu thu n bên trong là ngu n g c và vi c gi i quy t các mâu thu n bên ngoài là ñiu ki n phát tri n c a quá trình d y h c. - Mâu thu n c ơ b n, ñ ng l c ch y u c a quá trình d y h c Mâu thu n c ơ b n là mâu thu n t n t i su t t ñ u ñ n cu i quá trình. Vi c gi i quy t các mâu thu n khác xét cho cùng là ñ gi i quy t mâu thu n này. Vi c gi i quy t mâu thu n cơ b n có liên quan tr c ti p và sâu s c ñ n s phát tri n c a quá trình d y h c. Mâu thu n c ơ b n c a quá trình d y h c ñó là mâu thu n gi a yêu c u, nhi m v ñưc ñ ra trong quá trình d y h c v i trình ñ phát tri n hi n có còn h n ch c a HS v tri th c, k n ăng, k x o và phát tri n trí tu ( ñây là mâu thu n gi a m c ñích, nhi m v HS c n th c hi n v i kh n ăng th c hi n c a HS t c là mâu thu n gi a hai thành t M ðDH và HS trong cu trúc c a quá trình d y h c). • GV gi trò S ñc bài khoá ti ng Anh (trò S h c kém môn ti ng Anh và nhi u môn h c khác). Trò S ñng lên ng p ng ng mãi mà không ñc ñưc. Trong tình hu ng d y h c trên ch a ñ ng mâu thu n: mâu thu n gi a yêu c u h c t p ñưc ñ ra cho trò S (c n ñ c ñưc bài khoá ti ng Anh), v i kh n ăng c a S (ch ưa ñc ñưc bài khóa ti ng Anh). Lo i mâu thu n này xu t hi n th ưng xuyên, liên t c trong quá trình d y h c. Vi c phát hi n và gi i quy t mâu thu n này t o nên ñng l c ch y u thúc ñy quá trình d y h c vn ñng và phát tri n. Khi g p khó kh ăn trong d y h c ñó là lúc mâu thu n xu t hi n. Khó kh ăn có ñưc gi i quy t thì quá trình d y h c m i phát tri n. Tuy nhiên, không ph i vi c gi i quy t mâu thu n nào c ũng t o nên ñng l c thúc ñy quá trình d y h c. Mu n vi c gi i quy t mâu thu n t o nên ñng l c c a quá trình d y h c c n có các ñiu ki n. - ðiu ki n ñ vi c gi i quy t mâu thu n tr thành ñng l c Mâu thu n trong d y h c là m t t t y u khách quan. ðiu quan tr ng ñây là ch th có phát hi n ra mâu thu n không và ch th gi i quy t mâu thu n ñó ra sao. D ưi ñây là các ñiu ki n c n ñ vi c gi i quy t mâu thu n t o nên ñng l c thúc ñy quá trình d y h c: + ðiu ki n th nh t: ch th d y-hc (GV, HS ) ph i nh n th c rõ khó kh ăn mà mình ñang g p, vì sao có khó kh ăn ñó; ch th ph i có nhu c u gi i quy t khó kh ăn và t mình gi i quy t khó kh ăn. ð t o nên ñiu ki n này, trong d y h c, GV c n b i d ưng cho HS kh n ăng:
    Phát hi n ra khó kh ăn mà các em g p phi và th y ñưc s c n thi t ph i gi i quy t khó kh ăn.
    Phân tích khó kh ăn và tìm hiu nguyên nhân vì sao mình g p khó kh ăn.
    ð xu t các ph ươ ng án gi i quy t khó kh ăn và l a ch n ph ươ ng án gi i quy t t i ưu.
    Huy ñng n i l c (ho c s tr giúp c a ngo i l c) ñ gi i quy t khó kh ăn theo ph ươ ng án ñã ñ xu t.
    Ki m tra, ñánh giá nh m ñiu khi n, ñiu ch nh quá trình gi i quy t khó kh ăn.
    Rút ra bài h c kinh nghi m t vi c gi i quy t khó kh ăn. 23
24. • Trong tình hu ng trên, trò S ph i ý th c (ho c làm cho S ý thc) ñưc r ng em ñang gp khó kh ăn trong vi c ñc thành l i bài khóa ti ng Anh (ch ưa có k n ăng ñc ti ng Anh); r ng k n ăng ñ c ti ng Anh là c n thi t (không ch trong h c t p môn ti ng Anh hi n t i mà còn trong cu c s ng ngh nghi p sau này). S ph i t xem xét l i vi c h c ti ng Anh c a mình ñ tìm ra nguyên nhân khi n em ch ưa có k n ăng ñc ti ng Anh. S ph i mong mu n có s ti n b trong vi c ñ c ti ng Anh, tìm hi u cách th c kh c ph c khó kh ăn và S t kh c ph c ñưc (ho c có s kích thích, giúp ñ nào ñó c a GV, bn bè ) khó kh ăn. Khó kh ăn ch ñưc gi i quy t khi S ñc ñưc bài khóa ti ng Anh theo yêu c u. Dy h c gi i quy t tình hu ng có v n ñ, d y h c tình hu ng là nh ng bi n pháp t t ñ t o cho HS kh n ăng này. + ðiu ki n th hai: vi c gi i quy t mâu thu n ph i v a s c. ðiu ki n này có th hi u là nh ng yêu c u, nhi m v d y h c ñ ra ñ HS gi i quy t khó kh ăn ph i t ươ ng ng v i gi i h n cao nh t c a vùng phát tri n trí tu g n nh t (V ưgotxky L.X 1896-1934). ðiu ñó có nghĩa là HS có th gi i quy t ñưc khó kh ăn v i s n l c tích c c c a b n thân và có s kích thích, giúp ñ c a ng ưi khác (GV, b n bè ). V i s có g ng c a b n thân, khi khó kh ăn ñưc gi i quy t s khi n HS vui s ưng, t hào, t tin Chính nh ng y u t tâm lý tích c c này s khi n HS mong mu n ti p t c ñưc th c hi n nh ng nhi m v h c t p ti p theo. + ðiu ki n th ba: vi c gi i quy t mâu thu n ph i do ti n trình d y h c ñó qui ñnh. Mâu thu n di n ra trong ti n trình d y h c nào thì ph i ñưc chính ti n trình d y h c ñó gi i quy t. • tình hu ng trên, vi c ñc bài khóa ti ng Anh c a trò S ch ti n b trong quá trình hc môn ti ng Anh nói chung và h c ñc ti ng Anh nói riêng c a trò S. 1.2.5. Logic c a quá trình d y h c ?. ð ñ t hi u qu t i ưu, ti n trình d y h c di n ra qua các b ưc nào? L y ví d c th v logic c a m t quá trình d y h c môn h c ñ minh h a. 1.2.5.1. Khái ni m v logic c a quá trình d y h c Theo Êxipôp B. P (1977), logic c a quá trình d y h c là quy lu t khách quan di n t trình t vn ñ ng có hi u qu t i ưu c a HS t trình ñ tri th c và m c ñ phát tri n c a h ng v i lúc ban ñ u nghiên c u môn h c (hay m t ñ m c, m t ñ tài c a môn h c) nào ñó, ñn trình ñ tri th c và m c ñ phát tri n c a h ng v i lúc k t thúc môn h c (hay m t ñ mc, m t ñ tài c a môn h c) ñó. Quá trình d y h c suy cho cùng là ñ giúp HS nh n th c TLHT (hay môn h c). Cho nên, ph i quan tâm ñ n lo i logic trong h th ng HS-TLHT. Logic này bao g m logic môn hc và logic nh n th c c a HS. Mt m t, quá trình d y h c ph i v n ñ ng theo logic c a môn h c. Quá trình d y h c ph i v n ñng theo logic môn h c t c là GV ph i t ch c, ñiu khi n quá trình d y h c ñ nó v n ñ ng theo h th ng nh ng tri th c, k n ăng, k x o ñã ñưc xây d ng trong môn h c. Mt khác, quá trình d y h c l i ph i v n ñng theo logic nh n th c c a HS, t c phù hp v i quá trình nh n th c c a HS. 24
25. Logic c a quá trình d y h c là h p kim c a logic môn h c và logic nh n th c c a HS. Quá trình d y h c v n ñ ng theo t ng b ưc t lúc b t ñ u cho ñ n lúc hoàn thành nhi m v , m i b ưc có th coi là m t khâu. 1.2.5.2. Các khâu c a quá trình d y h c Có nhi u cách ti p c n logic c a quá trình d y h c. - Theo Êxipôp B. P (1977), các khâu c a quá trình d y h c bao g m: ñ xu t và gây ý th c v nhi m v nh n th c, làm n y n HS nh ng kích thích thúc ñy h c t p; HS tri giác tài li u m i t nh ng ngu n khác nhau, ti p thu nh ng tri th c m i, cách gi i quy t các v n ñ trong quá trình làm vi c t l c; khái quát hóa và hình thành các khái ni m khoa h c, l ĩnh hi các quy lu t khoa hc ; c ng c và hoàn thi n ki n th c, luy n t p, làm các bài th c hành và thí nghi m nh m luy n cho HS k n ăng, k x o; ng d ng tri th c, k n ăng, k x o; phân tích các thành qu c a HS và ki m tra s l ĩnh h i ki n th c, k n ăng, k x o c a HS. - Phân tích quá trình h c t p c a HS, Marzano R J (1992) ñã ñư a ra n ăm khía c nh hc t p: thái ñ và s nh n th c tích c c v h c t p; ti p thu và t ng h p ki n th c; m r ng và trau d i ki n th c; s d ng ki n th c có hi u qu ; thói quen trí tu có hi u qu . - Các nhà lý lu n d y h c n ưc ta lâu nay ñã ñ c p ñn các khâu c a quá trình d y hc, t ñó xây d ng ti n trình c a m t bài h c trên l p (n ăm b ưc lên l p), bao g m: kích thích thái ñ h c t p tích c c c a HS; t ch c ñiu khi n HS n m tri th c m i; t ch c, ñiu khi n HS c ng c tri th c, k n ăng, k x o; t ch c, ñiu khi n HS rèn luy n k n ăng, k xo; t ch c, ñiu khi n HS v n d ng tri th c, k n ăng, k x o; t ch c, ñiu khi n vi c ki m tra, ñánh giá m c ñ n m tri th c, k n ăng, k x o c a HS ñ ng th i t ch c cho các em t ki m tra, ñánh giá m c ñ n m tri th c, k n ăng, k x o c a b n thân. Nh ng ñim chung trong các cách xây d ng logic c a quá trình d y h c ñó là: mu n hc t p có hi u qu , HS c n có thái ñ h c t p tích c c; c n ti n hành ho t ñng nh n th c ñ có s hi u bi t; nh p tri th c hi u bi t vào h th ng kinh nghi m ñã có c a mình và s d ng chúng m t cách hi u qu . Tng h p t các nghiên c u trên, có th khái quát các khâu c a quá trình d y h c bao gm 5 b ưc: kích thích thái ñ h c t p tích c c c a HS; t ch c ñiu khi n HS n m tri th c mi; t ch c, ñiu khi n HS c ng c , m r ng và h th ng hóa tri th c; t ch c, ñiu khi n HS áp d ng tri th c ñ hình thành k n ăng, k x o và s d ng tri th c, k n ăng, k x o m t cách có hi u qu ; t ch c, ñiu khi n và t t ch c ñiu khi n vi c ki m tra, ñánh giá quá trình l ĩnh h i, s d ng tri th c, k n ăng, k x o c a HS. 1). Kích thích thái ñ h c t p tích c c c a HS Thái ñ tích c c trong h c t p là s huy ñ ng m c ñ cao các ch c n ăng tâm lý (s chú ý; nhu c u, h ng thú h c t p; các ph m ch t ñ o ñ c; các ph m ch t trí tu ; các ph m ch t th ch t ) ñ giúp cho vi c h c t p ñ t hi u qu . Thái ñ h c t p tích c c th hi n ñ c tr ưng s chú ý và nh t là h ng thú c a HS ñ i v i vi c h c. Cho nên, kích thích HS tích cc h c t p t c là kích thích s chú ý c a HS, làm cho các em có h ng thú v i vi c h c; làm cho các em ý th c ñưc h c t p là nhu c u, là ni m vui và c ũng là trách nhi m c a ng ưi HS. T ñó các em s ch ñng, tích c c, chuyên c n hc t p, bi t tìm cách kh c ph c khó kh ăn ñ h c t p t t. Thái ñ h c t p tích c c c a HS ñưc coi là ñiu ki n, ñ ng l c thúc ñ y quá trình h c t p. T nghiên c u c u trúc c a quá trình d y h c, các nhà tâm lý, giáo d c h c cho r ng các y u t nh h ưng ñn thái ñ h c t p tích c c c a HS bao g m: môi tr ưng h c t p; yêu 25
26. cu, nhi m v h c t p; n i dung h c t p; GV ñ c bi t là ph ươ ng pháp d y h c c a GV và t chính b n thân HS. - Y u t thu c môi tr ưng h c t p: môi tr ưng tâm lý-xã h i (quan h GV-HS, HS- HS, HS và các ñi t ưng khác có liên quan); môi tr ưng t nhiên-xã h i (các y u t sinh thái, cơ s v t ch t, ph ươ ng ti n k thu t, k ho ch và ch ươ ng trình h c t p ). - Y u t yêu c u, nhi m v h c t p: các yêu c u, nhi m v ñưc ñ ra trong h c t p. - Y u t n i dung h c t p: n i dung ñưc ñưa ra cho HS h c. - Y u t GV: ph m ch t nhân cách, trình ñ hi u bi t (nh t là trình ñ chuyên môn) và ph ươ ng pháp d y h c c a GV. - Y u t HS: nhân cách ñưc giáo d c toàn di n c a HS. Kích thích thái ñ h c t p tích c c c a HS là quá trình ñiu khi n, ñiu ch nh t t c các y u t tác ñ ng trên nh m t o nên thái ñ tích c c c a HS trong h c t p. Bi n pháp: - Các bi n pháp nh m xây d ng môi tr ưng h c t p thu n l i (bi n pháp tác ñ ng bên ngoài) bao g m: + Các bi n pháp th hi n s quan tâm c a GV ñ i v i HS, s quan tâm c a các em v i nhau làm cho các em có c m giác ñưc quan tâm, ch p nh n. + Các bi n pháp ñiu khi n, ñiu ch nh các y u t sinh h c (nhi t ñ , ánh sáng ), k ho ch, ch ươ ng trình làm vi c thu n l i nh m t o tâm lý tho i mái, ti n l i và c m giác an toàn cho HS trong h c t p. - Các bi n pháp kích thích giá tr c a yêu c u, nhi m v h c t p bao g m: + Làm cho HS ý th c ñưc giá tr c a nhi m v h c t p. + Làm cho HS hình dung rõ ràng ñưc yêu c u, nhim v c n th c hi n. + Cung c p các ñiu ki n th c hi n yêu c u, nhi m v ; làm cho HS tin t ưng vào kh năng th c hi n yêu c u, nhi m v c a b n thân và khuy n khích s c g ng c a các em. - Xây d ng và khai thác giá tr tác ñ ng c a y u t n i dung d y h c. - S m u m c c a GV c ũng là s c thu hút ñ i v i HS. Trong ñó ph i k ñ n trình ñ ca GV và ñc bi t là kh n ăng s d ng các ph ươ ng pháp d y h c: + S d ng ph i h p, h p lý các ph ươ ng pháp d y h c. + S d ng các ph ươ ng pháp d y h c tích c c và ph ươ ng tin d y h c hi n ñ i - Ch ăm lo ñn các bi n pháp giáo d c nhân cách toàn di n cho HS nh m t o ñ ng l c thúc ñy bên trong cho quá trình h c t p: + B i d ưng nh ng ph m ch t nhân cách c n thi t cho s h c nh ư ý th c trách nhi m, tinh th n h p tác, c u tin trong h c t p. + ðc bi t c n hình thành và b i d ưng cho HS các ph m ch t trí tu ñ giúp HS có thói quen t ư duy m t cách có hi u qu . Kích thích thái ñ h c t p tích c c cho HS là trách nhi m c a c GV và HS. Trong ñó, vi c HS t kích thích b ng nhân cách ñưc giáo d c c a mình ñóng vai trò quy t ñnh tr c ti p; s giúp ñ c a GV ñóng vai trò ch ñ o. 26
27. Cn duy trì thái ñ h c t p tích c c c a HS trong su t quá trình d y h c. 2). T ch c ñiu khi n HS n m tri th c m i Vi c t ch c ñiu khi n HS n m tri th c m i ñưc b t ñ u t ch : + Kích thích HS huy ñng các tri th c, kinh nghi m có liên quan ñã bi t làm c ơ s cho vi c n m tri th c m i. + T ch c, ñiu khi n HS thu th p thông tin v v n ñ nghiên c u v i các bi n pháp khai thác thông tin t các ngu n nh ư: t n i dung bài gi ng phong phú, h p d n, l i nói sinh ñng, giàu hình t ưng, d hi u c a GV; t vi c s d ng ñúng các ph ươ ng ti n tr c quan, hưng d n HS quan sát ñúng; t các ngu n tài li u thu ñưc qua các ph ươ ng ti n thông tin ñi chúng hay t vi c khai thác kinh nghi m s ng c a HS + Trên c ơ s nh ng thông tin (tài li u c m tính) mà HS có ñưc, t ch c, ñiu khi n HS v n d ng các thao tác t ư duy ñ hình thành khái ni m, phán ñoán và suy lu n. Quá trình ñó ñưc ti n hành v i các bi n pháp giúp HS bi t huy ñ ng nh ng kinh nghi m ñã có, nh ng tài li u c m tính làm nguyên li u cho nh n th c lý tính; giúp HS th c hi n các thao tác t ư duy nh ư phân tích, t ng h p, so sánh qua các câu h i, các bài t p có v n ñ 3). T ch c, ñiu khi n HS c ng c , m r ng và h th ng hoá tri th c Trong m t th i gian ng n c a ti t h c trên l p, HS không th n m ch c tài li u h c t p ñ bi n tri th c thành kinh nghi m c a b n thân; HS c ũng ch ưa th th a mãn ñưc nhu c u hi u bi t c a mình. Cho nên, ph i h ưng d n HS: + Bi t cách h c lý thuy t c a bài h c trên l p. + Bi t cách thu th p, x lý thông tin có liên quan ñn bài h c trên l p t nhi u ngu n khác nhau ñ n m v ng, m r ng, phát tri n tri th c ñã h c. + Bi t cách h th ng hóa tri th c h c ñưc, ñưa tri th c m i ti p thu vào h th ng nh ng kinh nghi m v n có c a mình. + Bi t cách ghi nh , nh t là ghi nh có ch ñ nh, có ý ngh ĩa. + Bi t cách ôn t p, ôn t p th ưng xuyên, liên t c và b ng nhi u cách. 4). T ch c, ñiu khi n HS luy n t p k n ăng, k x o và s d ng tri th c, k n ăng, k xo m t cách có hi u qu Khâu này nh m luy n t p cho HS kh n ăng v n d ng tri th c (luy n k n ăng, k x o) và b i d ưng cho HS kh n ăng s d ng tri th c, k n ăng, k x o ñã có ñ gi i quy t các v n ñ di n ra trong h c t p và trong cuc s ng m t cách sáng t o (kh n ăng s d ng tri th c có hi u qu ). Luy n t p và b i d ưng b ng cách giao, h ưng d n cho HS t : + Gi i quy t các bài t p, các nhi m v h c t p v i các lo i, các m c ñ d , khó khác nhau. + Làm thí nghi m, th c nghi m. + Gi i quy t các v n ñ , các tình hu ng x y ra trong cu c s ng. + S d ng tri th c ñ t ch c ho t ñng lao ñng m t cách khoa h c. + S d ng tri th c trong ho t ñng ñu tranh chính tr xã h i ñ góp ph n c i t o và xây d ng xã h i t t ñp. Khi t chc luy n t p k n ăng, k x o và s d ng tri th c, k n ăng, k x o c n tuân 27
28. th các nguyên t c luy n t p: luy n t p có m c ñích, có k ho ch; luy n t p m t cách có h th ng; luy n t p t th p ñ n cao; luy n t p có c ơ s khoa h c 5). T ch c, ñiu khi n và t t ch c ñiu khi n vi c ki m tra, ñánh giá quá trình l ĩnh hi, s d ng tri th c, k n ăng, k x o c a HS Khâu này nh m ñ m b o các m i liên h xuôi, ng ưc di n ra trong quá trình d y h c qua ñó giúp cho GV có c ơ s ñ ñiu khi n, ñiu ch nh quá trình d y h c; HS t ñiu khi n, ñiu ch nh quá trình h c t p c a mình. Khi t ch c th c hi n khâu này c n tuân th ñúng các nguyên t c c ũng nh ư các ch c năng c a vi c ki m tra, ñánh giá. Quan tr ng h ơn là b i d ưng cho HS ý th c và n ăng l c t ki m tra, ñánh giá k t qu n m tri th c, k n ăng, k x o c a b n thân. Logic c a quá trình d y h c ñưc th hi n qua s ơ ñ logic c a quá trình d y h c dưi ñây: Sơ ñ logic c a quá trình d y h c S D NG TRI TH C KN, KX HÌNH THÀNH KN, KX CNG C M R NG H TH NG HÓA TRI TH C NM TRI TH C M I 1.3. QUY LU T VÀ NGUYÊN T C D Y H C 1.3.1. Quy lu t dy h c ?. Quy lu t là gì?Quy lu t c a quá trình d y h c là gì?Vì sao nên nghiên c u quy lu t dy h c? ?. Quá trình d y h c có nh ng quy lu t nào?Quy lu t nào là quy lu t c ơ b n? 1.3.1.1. Khái quát chung v quy lu t c a quá trình d y h c - Lecne I. Ia (1980) ñã t ng nói r ng m i khoa h c ñưc ñc tr ưng b ng các quy lu t mà nó nghiên c u. Vi c nghiên c u quy lu t và tính quy lu t c a quá trình d y h c ñã tr thành m t trong nh ng v n ñ quan tr ng c a lý lu n d y h c và ñã thu hút s chú ý c a 28
29. nhi u nhà s ư phm hi n nay vì hai nguyên nhân: + V i t ư cách là m t khoa h c, cùng v i vi c hình thành h th ng khái ni m và ph m trù riêng, lý lu n d y h c ph i có h th ng các quy lu t riêng. + Trong ñiu ki n giáo d c ph c p, công tác d y h c không th là m t vi c làm tùy ti n mà nó c n ñt ñưc tính hi u qu n ñnh nh s d ng h th ng quy lu t d y h c h p lý. - Khái ni m quy lu t và tính quy lu t trong lý lu n d y h c + Quy lu t Nói ñn quy lu t là nói ñn m i quan h . Hi u theo ngh ĩa chung nh t, quy lu t ph n ánh m i quan h ch y u, t t y u, b n v ng di n ra gi a các s v t, hi n t ưng trong hi n th c khách quan. Ví d quy lu t ph n ánh m i quan h gi a l ưng và ch t (trong m i tr ưng hp c l ưng ñi là ch t ñi). + Tính quy lu t Trong m t s tài li u c a lý lu n d y h c có ñ c p ñn tính quy lu t. Có nh ng cách hi u v tính quy lu t khác nhau. M t s hi u tính quy lu t r ng h ơn quy lu t. M t s khác hi u tính quy lu t là quy lu t ñưc nh n th c ch ưa ñy ñ. Trong vi c nghiên c u các v n ñ v lý lu n d y h c, có ý ki n cho r ng nên hi u tính quy lu t theo ngh ĩa th hai. - C ơ s ph ươ ng pháp lu n ñ phát hi n các quy lu t d y h c Babanxki Iu. K (1983) cho r ng quan ñim h th ng c u trúc duy v t bi n ch ng là c ơ s ph ươ ng pháp lu n ch ño ñ nghiên c u các quy lu t d y h c. Quan ñim này cho phép nghiên c u m t cách liên t c và có h th ng các m i liên h quy lu t gi a quá trình d y h c và h th ng các ñiu ki n bên ngoài có quan h v i nó, xem xét các m i liên h gi a các quá trình d y-hc và gi a các y u t riêng bi t c a b n thân quá trình d y h c. - Quy lu t d y h c + Khái ni m Theo cách hi u nh ư trên có th nói quy lu t d y h c ph n ánh m i quan h ch y u, tt y u và b n v ng gi a các thành t trong c u trúc c a quá trình d y h c (và gi a các y u t trong t ng thành t ). + H th ng các quy lu t d y h c Quan ñim h th ng c u trúc cho phép tìm ra m t h th ng hoàn ch nh và m ra kh năng hoàn thi n h th ng quy lu t d y h c. Thái Duy Tuyên (1998) ñã phân chia c u trúc h th ng c a quá trình d y h c thành ba tng: bên ngoài quá trình d y h c là môi tr ưng; b n thân quá trình d y h c v i các thành t ca nó (m c ñích, n i dung, ph ươ ng pháp ) và m i thành t trong c u trúc c a quá trình d y hc, b n thân nó l i là m t c u trúc bao g m các y u t (ví d thành t m c ñích d y h c bao gm ba y u t : tri th c, k n ăng và thái ñ). D a vào c u trúc c a quá trình d y h c ông nêu lên các m i liên h c ơ b n t ñó xây d ng h th ng các quy lu t d y h c. + M i liên h gi a môi tr ưng bên ngoài và quá trình d y h c. Jean Vial (1986) ñt ng ũ giác s ư ph m trong môi tr ưng (hình 4-tr 18). Môi tr ưng bên ngoài ng ũ giác s ư ph m bao g m: môi tr ưng qu c t , môi tr ưng xã h i (gia ñình, c ng ñng, xã h i, kinh t , v ăn hóa, s n xu t, kinh doanh, nghiên c u, thi t k , d ch v ) và môi tr ưng nhà tr ưng bao g m nh ng ñiu ki n c n thi t cho ho t ñng d y h c nh ư: ñiu ki n v c ơ s v t ch t-k thu t (tr ưng s , phòng thí nghi m-th c hành, x ưng th c t p ), ñiu 29
30. ki n v thông tin (th ư vi n, phòng máy tính, công ngh thông tin ), ñiu ki n v qu n lý nhà tr ưng (qu n lý hành chính, tài chính, h c chính, qu n lý nhân l c và c ơ ch ñiu hành b máy nh ư lu t l , n i qui, phân công, phân c p ). Do ñó s có các m i liên h nh ư: m i liên h gi a d y h c và s phát tri n v kinh t , v ăn hóa, xã h i, gia ñình, c ng ñng ; mi liên h gi a d y h c và s phát tri n v s n xu t, kinh doanh, nghiên c u, thi t k , d ch v ; mi liên h gi a d y h c và s nâng c p v c ơ s v t ch t-k thu t, thông tin, qu n lý nhà tr ưng ðây là nh ng m i liên h bao trùm lên toàn b quá trình d y h c, nh h ưng t i t t c các thành t c a nó, là c ơ s ñ ñ xu t các quy lu t chung nh t. + M i liên h gi a các thành t trong c u trúc c a quá trình d y h c v i nhau nh ư: mi liên h gi a m c tiêu-ni dung và ph ươ ng pháp d y h c, liên h gi a ho t ñng d y c a GV và ho t ñng h c c a HS Nh ng m i liên h này là c ơ s ñ phát hi n nh ng quy lu t chung. + M i liên h gi a các y u t trong t ng thành t nh ư: liên h gi a ph m ch t s ư ph m và n ăng l c s ư phm c a ng ưi GV, liên h gi a h c l c và h nh ki m c a ng ưi HS, liên h gi a tri th c, k n ăng và thái ñ trong m c tiêu d y h c ðây là c ơ s ñ phát hi n ra các quy lu t ñc thù. T ñó h th ng các quy lu t d y h c bao g m: + Các quy lu t chung nh t: quy lu t th ng nh t bi n ch ng gi a d y h c và s phát tri n s n xu t, kinh doanh, nghiên c u, thi t k , d ch v ; quy lu t th ng nh t bi n ch ng gi a d y h c và s phát tri n các ñiu ki n d y h c c a nhà tr ưng + Các quy lu t chung bi u th m i quan h gi a các thành t trong c u trúc c a quá trình d y h c: quy lu t th ng nh t bi n ch ng gi a m c ñích, n i dung và ph ươ ng pháp dy hc; quy lu t th ng nh t bi n ch ng gi a ho t ñng d y c a GV và ho t ñng h c c a HS + Các quy lu t ñc thù: quy lu t th ng nh t bi n ch ng gi a d y h c tri th c-k n ăng và thái ñ trong quá trình d y h c; quy lu t th ng nh t bi n ch ng gi a rèn luy n ph m ch t và rèn luy n n ăng l c s ư ph m trong c u trúc nhân cách ng ưi GV Các quy lu t d y h c c n ñưc nghiên c u và vn d ng ñ lãnh ño, t ch c, ñiu khi n m t cách khoa h c ho t ñng d y h c t c p v ĩ mô (c p qu c gia) ñn c p vi mô (m t ti t h c). Trong ñó c n nghiên c u và v n d ng có hi u qu quy lu t c ơ b n c a quá trình d y h c. 1.3.1.2. Quy lu t c ơ b n c a quá trình d y h c Trong các quy lu t trên, quy lu t th ng nh t bi n ch ng gi a ho t ñ ng d y c a GV và ho t ñ ng h c c a HS ñưc coi là quy lu t c ơ b n c a quá trình d y h c. B i vì quy lu t này ph n ánh m i quan h gi a hai thành t c ơ b n, hai thành t trung tâm ñc tr ưng cho tính ch t hai m t c a quá trình d y h c: ho t ñ ng gi ng d y c a GV và ho t ñ ng h c t p c a HS. M t khác, quy lu t này chi ph i, nh h ưng tích c c t i các quy lu t khác c a quá trình dy h c và các quy lu t khác ch có th phát huy tác d ng tích c c d ưi nh h ưng tác ñ ng ca quy lu t c ơ b n này. Xem xét quy lu t c ơ b n c a quá trình d y h c c ũng t c là xem xét m i quan h GV- HS, quan h gi a ho t ñ ng d y và ho t ñ ng h c trong quá trình d y h c. Jean Vial (1986) khi xem xét c u trúc c a quá trình d y h c, ông ñã cho r ng t bào ca quá trình d y h c là s tác ñ ng qua l i gi a GV, HS và ñi t ưng ( ðT) mà GV c n n m vng ñ d y còn HS c n n m v ng ñ h c. Do ñó ông ñã ñư a ra m t tam giác th hi n m i quan h gi a GV, HS và ðT. Tam giác có ba ñnh là GV, HS và ðT (Hình 1- tr 15). Trong tam giác s ư ph m, cùng v i th i gian và s ti n b c a xã h i, c a giáo d c, vai 30
31. trò c a GV và HS thay ñi qua s phát tri n c a các ph ươ ng pháp s ư ph m. ?. Trình bày vai trò c a GV và HS qua s ơ ñ v các ph ươ ng pháp s ư ph m c a Jeal Vial dưi ñây: Sơ ñ v các ph ươ ng pháp s ư ph m ðT 4 4 GV GV: 1.GV n m tri th c và quy n l c 3 3 2.GV là ng ưi truy n ñt 2 3.GV tr ng tài-c v n 2 4.GV có vai trò m nh t 1 1 HS: 1.Vai trò lu m 2.Vai trò th ñng 3.Vai trò ch ñng 1 4.Vai trò t h c ðT: 2 1.L p l i 2.Tái hi n 3.Tái t o 3 4.Sáng t o 4 HS Hai quan ñim d y h c c ơ b n: d y h c c truy n (d y h c l y GV làm trung tâm) và dy h c m i (d y h c l y HS làm trung tâm) ñã và ñang ñưc bàn lu n nhi u trong nhà tr ưng chúng ta hi n nay. ?. B n bi t gì v hai quan ñim này? So sánh s khác nhau gi a quan ñim d y h c ly GV làm trung tâm và d y h c l y HS làm trung tâm. ?. Trong nhà tr ưng Vi t Nam hi n nay ñang t n t i m i quan h d y h c nào (l y th y làm trung tâm hay trò làm trung tâm)? Ch ng minh? Ưu th c a m i quan h d y-hc, m i quan h GV-HS theo quan ñim d y h c m i so v i dy h c c truy n ñưc th hi n qua b ng so sánh d y h c c truy n và d y h c m i (trang 32). Tm nhìn Vi t Nam ñ n n ăm 2020, Vi t Nam s tr thành m t qu c gia phát tri n theo ñnh h ưng “Vi t Nam dân giàu, n ưc m nh, xã h i công b ng, dân ch , v ăn minh”. Con ng ưi t ch , n ăng ñ ng, sáng t o; con ng ưi có kh n ăng phát hi n và gi i quy t nh ng vn ñ n y sinh trong cu c s ng xã h i, là m c tiêu và ñng l c c a s phát tri n xã h i Vi t Nam. ð ñáp ng yêu c u này, giáo d c Vi t Nam, d y h c trong nhà tr ưng Vi t Nam hi n nay ñang có xu h ưng chuy n d ch m i quan h tác ñ ng ch y u và ph bi n m t chi u t GV ñn HS sang m i quan h t ươ ng tác hai chi u GV-HS và nhi u chi u c a HS (HS-HS, HS-XH) b ng cách ti p c n d n m c tiêu, n i dung và ph ươ ng pháp d y h c tích c c. Trong ñó, GV ch ñóng vai trò ch ñ o nh m phát huy tính ch ñ ng, tích c c, sáng t o và t h c ca HS. 1.3.2. Nguyên t c d y h c ?. Nguyên t c d y h c là gì? T i sao trong quá trình d y h c c n ph i th c hi n t t các nguyên t c d y h c? H ưng th c hi n ra sao? 31
32. ?. Hãy ch ra nh ng vi ph m nguyên t c d y h c trong ho t ñng d y h c mà b n bi t. Cách kh c ph c nh ư th nào? Bng so sánh d y h c c truy n và d y h c m i Dy h c l y GV làm trung tâm Dy h c l y HS làm trung tâm -Quan ni m: h c là quá trình ti p thu -Quan ni m: h c là quá trình ki n t o; HS tìm tòi, và l ĩnh h i, qua ñó hình thành ki n khám phá, phát hi n t hình thành hi u bi t, n ăng th c, k n ăng, t ư t ưng, tình c m. lc và ph m ch t. -Bn ch t: truy n th tri th c, truy n -Bn ch t: t ch c ho t ñ ng nh n th c cho HS, d y th và ch ng minh chân lý c a GV HS cách tìm ra chân lý. -Mc tiêu: chú tr ng cung c p tri -Mc tiêu: chú tr ng hình thành các n ăng l c (sáng th c, k n ăng, k x o, HS ñ i phó to, h p tác ), d y ph ươ ng pháp và k thu t khoa vi thi c . hc, d y cách h c ñ ñáp ng v i yêu c u c a cu c sng hi n t i và t ươ ng lai. -Cách ti p c n: ti p c n c ơ b n lên -Cách ti p c n: ti p c n c ơ b n lên các v n ñ ni dung -Vai trò c a GV và HS: -Vai trò c a GV và HS: GV ch ñ ng ñiu khi n, HS th GV ch ñ o; HS ch ñ ng, tích c c, sáng t o. M i ñng ti p thu. M i quan h ch y u: quan h : GV HS GV HS HS HS và HS XH -Ni dung: SGK+GV -Ni dung: t nhi u ngu n khác nhau: SGK, GV, các tài li u khoa h c phù h p, b o tàng, th c t g n vi v n hi u bi t, kinh nghi m&nhu c u c a HS, tình hu ng th c t , b i c nh và môi tr ưng ñ a ph ươ ng, nh ng v n ñ HS quan tâm. -Ph ươ ng pháp: các ph ươ ng pháp d y -Ph ươ ng pháp: các ph ươ ng pháp d y h c hi n ñ i hc truy n th ng (trong ñó, ch y u (trong ñó, GV h ưng d n; HS h c cách h c, cách GV ñc tho i, phát v n, áp ñ t ki n gi i quy t v n ñ , cách s ng và tr ưng thành nh ư th c s n có, ñ c quy n ñánh giá, cho tìm tòi, ñiu tra, gi i quy t v n ñ , d y h c t ươ ng ñim c ñ nh; HS nghe, ghi, h c tác. HS t ñánh giá, t ñiu ch nh làm c ơ s ñ GV thuc và tr bài ). cho ñim c ơ ñng). -Hình th c t ch c c ñ nh, gi i h n -Hình th c t ch c c ơ ñng, linh ho t: h c l p, trong 4 b c t ưng c a l p h c, GV phòng thí nghi m, hi n tr ưng, trong th c t ; ñi di n v i c l p. hc cá nhân, ñôi b n, nhóm và c l p ñ i di n v i GV. -Kt qu : ch y u b i d ưng cho HS -Kt qu : b i d ưng cho HS tính t ch , n ăng ñ ng, trí nh , t ư duy tái hi n, khó có kh sáng t o; n ăng l c phát hi n và gi i quy t v n ñ , năng thích ng v i cu c s ng. kh n ăng h p tác có kh n ăng thích ng cao trong cu c s ng. 1.3.2.1. Khái ni m - Khái ni m nguyên t c Hoàng Phê (1994) cho r ng nguyên t c là ñiu c ơ b n ñ nh ra nh t thi t ph i tuân theo trong m t lo t vi c làm. Ví d : Nguyên t c s d ng máy móc, nguyên t c c ư x c a con ng ưi trong các m i quan h xã h i 32
33. Nguyên t c là nh ng t ư t ưng chung ñưc ñúc k t thành lu n ñim c ơ b n ch ñ o vi c th c hi n ho t ñ ng cho ñúng h ưng. - Khái ni m nguyên t c d y h c Nguyên t c d y h c là nh ng lu n ñim c ơ b n có tính quy lu t c a lý lu n d y h c, có tác d ng ch ñ o toàn b ti n trình gi ng d y và h c t p nh m th c hi n t t m c ñích d y h c. Trong khái ni m nguyên t c d y h c nêu trên cho th y: + Nguyên t c d y h c ph n ánh quy lu t dy h c; + Nguyên t c d y h c ch ñ o toàn b ho t ñ ng d y h c: c ho t ñng gi ng d y c a GV l n ho t ñ ng h c t p c a HS; ch ño ho t ñng d y h c t c p ñ v ĩ mô ñn c p ñ vi mô; + Các nguyên t c d y h c ch ñ o vi c l a ch n, v n d ng n i dung, ph ươ ng pháp và hình th c t ch c d y h c. 1.3.2.2. C ơ s ñ xác ñ nh h th ng các nguyên t c d y h c Các nguyên t c d y h c ñưc xây d ng d a vào các c ơ s sau: - D a vào m c ñích giáo d c; - D a vào nh n th c lu n c a ch ngh ĩa Mác; - D a vào các quy lu t d y h c; - D a vào ñc ñim tâm sinh lý c a HS; - D a vào kinh nghi m và th c ti n giáo d c quá kh . + Kh ng T (551-479 tr. CN) ñã ñư a ra các nguyên t c nh ư: d y h c ph i phát huy tính t giác, tính tích c c c a trò; ph i luôn luôn c ng c, ôn t p Ông ñã tng nói: “Không tc gi n vì mu n bi t thì không g i m cho, không b c vì không hi u rõ ñưc thì không bày v cho”. + Cômenxki J. A (1592-1670), nhà s ư ph m l i l c Ti p Kh c là ng ưi ñu tiên nêu lên nh ng nguyên t c d y h c m t cách có h th ng và có c ơ s khoa h c. Ông ñã ñư a ra h th ng các nguyên t c d y h c sau:
    Nguyên t c ñ m b o tính tr c quan
    Nguyên t c phát huy tính t giác, tích c c
    Nguyên t c ñ m b o tính h th ng liên t c
    Nguyên t c ñm b o tính b n v ng c a tri th c
    Nguyên t c ñ m bo tính v a s c
    Chú ý ñn ñc thù c a l a tu i Trong ñó nguyên t c v tính tr c quan ñưc ông coi là nguyên t c vàng ng c “Cái gì HS nhìn ñưc thì cho nhìn, nghe ñưc thì cho nghe, ng i ñưc thì cho ng i Cái gì HS tri giác ñưc b ng t t c các giác quan thì cho h tri giác b ng t t c các giác quan”. Sau Cômenxki J. A, các nhà giáo d c nh ư Rousseau J. J (Pháp), Pextalozi J. H (Th y s), Distedveg A ( ðc), Usinxki K. D (Nga) ñã k th a và phát tri n các nguyên t c trên, làm cho chúng ngày càng sâu sc và hoàn thi n h ơn. 1.3.2.3. H th ng các nguyên t c d y h c Trong l ch s d y h c, ñã t ng có nhi u h ưng xây d ng nguyên t c d y h c. Hai 33
34. hưng xây d ng chính là: - Xây d ng nguyên t c d y h c trong ñó m i nguyên t c ph n ánh m t ph m trù. - Xây d ng nguyên t c d y h c trong ñó m i nguyên t c ph n ánh m t c p ph m trù th ng nh t bi n ch ng. Trong các tài li u bàn v nguyên t c d y h c, m i tác gi có cách xây d ng h th ng các nguyên t c d y h c khác nhau. Tuy nhiên nh ng ñim gi ng nhau là c ơ b n. H th ng các nguyên t c d y h c ñưc ðng V ũ Ho t và nhi u nhà lý lu n d y h c Vi t Nam ñ c p ñn bao g m các nguyên t c:
    Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a tính khoa h c và tính giáo d c trong d y h c
    Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a lý lu n và th c ti n trong d y h c
    Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a cái c th và cái tr u t ưng trong d y h c
    Nguyên t c ñ m b o s v ng ch c c a tri th c, k n ăng, k x o và tính m m d o ca t ư duy trong d y h c
    Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a tính v a s c chung và tính v a s c riêng trong d y h c
    Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a vai trò ch ñ o c a ng ưi d y và vai trò t giác, tích c c, ñ c l p c a HS trong d y h c 1). Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a tính khoa h c và tính giáo d c trong d y h c Nguyên t c này ñòi h i, trong quá trình d y h c, GV và HS ph i tuân th tính khoa hc ñ ng th i tuân th tính giáo d c. Hai ph m trù th ng nh t bi n ch ng ñây là tính khoa hc và tính giáo d c - Tính khoa h c trong d y h c th hin ch : tri th c ñưc ñưa ra trong d y h c ph i chân chính, chính xác t c là ñúng v i b n ch t có th t c a s v t, hi n t ưng mà HS c n nghiên c u. Qua ñó, giúp các em hi u ñúng b n ch t s v t, hi n t ưng trong hi n th c khách quan, bi t s d ng m t s ph ươ ng pháp nghiên c u khoa h c c ơ b n, có thói quen suy ngh ĩ, làm vi c m t cách khoa h c. - Tính giáo d c trong d y h c th hi n ch : thông qua vi c n m v ng tri th c và ph ươ ng pháp nh n th c, HS ñưc hình thành th gi i quan, nhân sinh quan khoa h c và nh ng ph m ch t c a ng ưi lao ñ ng m i. T c là thông qua d y h c nh m b i d ưng cho HS: + Có quan ñim duy v t bi n ch ng khi nghiên c u, xem xét s v t hi n t ưng nào ñó; + Có thái ñ ñúng ñ n ñi v i s v t, hi n t ưng ñó; + Có s tác ñng ñúng ñn (hành vi, thói quen/ ph m ch t nhân cách) t ươ ng ng v i s hi u bi t và thái ñ ñi v i s v t, hi n t ưng ñó. Nguyên t c này ph n ánh m i quan h bi n ch ng gi a d y h c và giáo d c, gi a d y ch và d y ng ưi trong quá trình d y h c. Lch s phát tri n c a nhà tr ưng và quá trình giáo d c m i con ng ưi ñã ch ng t rng vi c d y h c có tác d ng giáo d c to l n ñn s hình thành và phát tri n nhân cách toàn di n m i con ng ưi. Trong ñiu ki n c a xã h i xã h i ch ngh ĩa, không có mâu thu n gi a ni dung khoa h c c a d y h c v i các nhi m v giáo d c c a nhà tr ưng, c a xã h i. ðim ñc tr ưng c a d y h c có tính giáo d c th hi n ch nh ng s ki n, nh ng quan ni m và nh ng h c thuy t khoa h c ñưc l ĩnh h i ñúng ñn và t giác s bi n thành ni m tin và th 34
35. gii quan c a HS; th hi n nh ng vi c làm liên t c c a HS nh m rèn luy n cho các em tính tích c c và t p quán lao ñng có h th ng, khoa h c, làm n y n trong các em lòng khát khao hi u bi t và hoài bão ng d ng s hi u bi t c a mình ph c v l i ích chung; ñm b o cho HS nm ñưc nh ng tiêu chu n luân lý và hành vi ng x ñúng ñn trong các ho t ñng, các m i quan h xã h i trên c ơ s nh ng ñiu lu t xã h i quy ñnh. D y h c và giáo d c trong s th ng nh t, khi ñưc t ch c ñúng ñn, s bao g m m i m t c a nhân cách HS: lý t ưng, trí tu , tình c m, ý chí, hành vi, thói quen. Nguyên t c này ñưc quán tri t thông qua vi c xây d ng, thi t k ch ươ ng trình, sách giáo khoa (SGK) nói chung, thi t k n i dung bài h c c a GV nói riêng; thông qua vi c l a ch n, v n d ng ph ươ ng pháp và hình th c t ch c d y h c. - Yêu c u khi quán tri t nguyên t c: + ð ñm b o tính khoa h c, trong quá trình d y h c c n:
    Cho h c sinh ñưc l ĩnh h i nh ng nguyên lý ñã ñưc xác l p v ng vàng, nh ng chân lý ñã ñưc kh ng ñ nh b ng vi c xác ñnh nh ng nguyên t c xây d ng ch ươ ng trình, SGK; xây d ng logic môn h c; tuân th ñúng ñn ch ươ ng trình, SGK, logic môn h c và nh ng yêu c u khác trong quá trình d y h c. Cùng v i s phát tri n nh ư v ũ bão c a cách m ng khoa h c-k thu t và công ngh hi n nay, l ưng thông tin khoa h c t ăng r t nhanh. M c dù kh n ăng l ĩnh h i tri th c c a HS hi n nay ñã ñưc phát tri n, m r ng song không th nào ñt ñưc m c ñ t ăng nh ư kh i lưng tri th c khoa h c. ð giúp HS n m ñưc tri th c khoa h c, k c t ư t ưng c a khoa hc hi n ñi c n ph i tìm ra nh ng nguyên t c l a ch n n i dung c ơ b n nh t c a khoa h c ñ truy n th cho HS, t c là c n xác ñnh nh ng c ơ s khoa h c ch a ñng ñiu chính y u trong khoa h c và ñm b o con ñưng ng n nh t ñ n m v ng ñưc nh ng tư t ưng và n i dung c a khoa h c hi n ñi. Mu n v y c n ph i tìm ra logic c a các môn h c, logic nào ñm bo ñi g n ñn nh ng khái ni m khoa h c m i ngay t nh ng b ưc ñu tiên. Mt khi ch ươ ng trình, SGK d y h c ñã ñm b o tính khoa h c thì vi c tuân th ñúng ch ươ ng trình, SGK c a GV và HS trong quá trình d y h c ñã là th c hi n t t tính khoa h c trong d y h c. Yu t quy t ñnh s n m v ng ki n th c khoa h c chân chính là tri giác ñúng ñn, không b bóp méo các s v t, hi n t ưng c a th gi i hi n th c và ph n ánh chân th c trong ý th c HS nh ng m i liên h và quan h ch y u gi a các hi n t ưng và ñi t ưng. Mu n vy, s tri giác cái m i không nên quy v m t hành ñng nào ñó mà là c m t quá trình, trong ñó HS xem xét m i s v t hay hi n t ưng m i nh ng khía c nh khác nhau, xác l p ñưc tính muôn hình, muôn v c a các m i liên h gi a ñi t ưng ñó v i các ñi t ưng khác tươ ng t nó c ũng nh ư khác bi t rõ r t v i nó.
    S d ng nh ng ph ươ ng pháp, hình th c t ch c d y h c g n g ũi v i ph ươ ng pháp ca khoa hc t ươ ng ng ñang nghiên c u bng cách tuân th quy lu t nh n th c trong d y hc; cho HS làm quen v i l ch s phát minh quan tr ng nh t c a khoa h c; ph n ánh ph ươ ng pháp nghiên c u khoa h c vào trong ph ươ ng pháp d y h c. HS s n m v ng các ki n th c hay quy lu t khoa h c khi quá trình này ñưc t ch c mt cách khoa h c, tuân theo quy lu t nh n th c. Quá trình n m v ng khái ni m s di n ra có k t qu h ơn n u các khái ni m ñó ñưc ñem ñi chi u v i các khái ni m ñi l p hay mâu thu n v i chúng. Tùy theo kh n ăng, vi c nghiên c u các quy lu t khoa h c c n ph i v ch ra ñưc s phong phú và ña d ng c a các hi n t ưng c th mà quy lu t y chi ph i. C n thi t ph i gi i thi u cho HS bi t l ch s phát minh quan tr ng nh t trong khoa h c. Áp d ng 35
36. nh ng bi n pháp làm cho HS th y mình nh ư ñang ñưc s ng trong phòng thí nghi m khoa hc c a nhà bác h c, ñi sâu vào nh ng ph ươ ng th c nghiên c u mà ông cha ta ñã v n d ng. Mi ngành khoa h c phát tri n ñưc là nh nh ng ph ươ ng pháp nh n th c riêng c a mình. Vi c nghiên c u các c ơ s khoa h c trong nhà tr ưng ñưc ti n hành b ng các ph ươ ng pháp và hình th c t ch c d y h c. Tuy có s khác bi t gi a ph ươ ng pháp nh n th c khoa hc và ph ươ ng pháp d y h c, nh ưng gi a chúng v n có m i liên h n i t i. Các ph ươ ng pháp nghiên c u khoa h c ph i ñưc ph n ánh vào trong các ph ươ ng pháp d y h c. + ð ñm b o tính giáo d c, trong quá trình d y h c c n:
    L a ch n, xây d ng ch ươ ng trình, SGK và TLHT có ý ngh ĩa t ư t ưng Ch ươ ng trình, SGK, tài li u h c t p ñưc l a ch n, xây d ng ñm b o tính t ư t ưng có ngh ĩa là qua ñó ph i b i d ưng cho HS quan ñim duy v t bi n ch ng (giáo d c ch ngh ĩa Mác-Lênin, t ư t ưng H Chí Minh) khi xem xét các s v t, hi n t ưng t nhiên, xã h i và t ư duy, qua ñó b i d ưng cho các em ý th c, n ăng l c phân tích, phê phán nh ng hi n t ưng mê tín d ñoan, nh ng quan ñim, lý thuy t duy tâm, ph n ñ ng, ph n khoa h c ; b i d ưng cho HS ý th c, n ăng l c liên h tri th c trong bài h c v i th c ti n, ñúc rút nh ng bài h c kinh nghi m quý báu t bài h c; b i d ưng cho HS thái ñ ñúng ñn ñi v i hi n th c và nh ng hành vi thói quen t ươ ng ng.
    L a ch n, v n d ng ñúng ñn các ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c dy h c sao cho qua ñó: ;Khai thác ñưc nh ng giá tr t ư t ưng ch a ñng trong n i dung d y h cه Thúc ñy tính tích c c, sáng t o và kích thích tính t l c c a HS trong h c t p và laoه ñng; Hình thành và phát tri n nh ng giá tr c n thi t c a HS trong t p th l p h c và c ngه ñng xã h i. 2). Nguyên t c ñ m b o s th ng nh t gi a lý lu n và th c ti n trong d y h c Nguyên t c này ph n ánh m i quan h gi a lý lu n và th c ti n trong d y h c. Hai ph m trù th ng nh t bi n ch ng trong nguyên t c là lý lu n và th c ti n. Theo Bùi Hi n và các c ng s (2001): - Lý lu n là hình th c cao nh t c a t ư duy khoa h c, là h th ng các khái ni m, các ph m trù, các quy lu t ph n ánh nh ng thu c tính c ơ b n, nh ng m i quan h c a các s v t trong th c ti n. Lý lu n là y u t c u trúc c ơ b n c a khoa h c, lý lu n liên k t nh ng s vi c, nh ng v n ñ, nh ng gi ñnh, nh ng ph ương pháp nh n th c thành m t th th ng nh t. - Th c ti n là ho t ñng v t ch t, tinh th n c a con ng ưi nh m tác ñng và c i t o th c t khách quan vì l i ích c a con ng ưi. Th c hi n nguyên t c th ng nh t lý lu n và th c ti n là s k t h p m t cách h u c ơ gi a m t bên là vi c nghiên c u tri th c m t cách có h th ng theo m t tr t t logic ch t ch và vi c n m v ng tu n t nh ng k n ăng, k x o và m t bên là ng d ng các k t qu ñó vào ñi s ng ñ gi i quy t nh ng v n ñ có tính ch t th c ti n. C n thi t ph i có s k t h p này là do ñc tính c a lý lu n khoa h c và nh ng liên h th ưng xuyên, ña d ng c a nó v i th c ti n, v i ñi s ng. Lý lu n khoa h c bao gi c ũng là m t h th ng nh ng s ki n, khái ni m, ñnh lu t, h c thuy t trong ñó ph n ánh m t l ĩnh v c nh t ñnh c a th gi i hi n th c và nh ng quy lu t phát tri n c a nó. Lý lu n khoa h c xu t hi n t nhu c a th c ti n loài ng ưi và không ng ng g n v i ñi s ng, v i th c ti n, v i nhu c u c a s n xu t. Do ñó, mu n n m 36