Giáo trình Lý luận dạy học - Bùi Thị Mùi (Phần 2)

Nội dung text: Giáo trình Lý luận dạy học - Bùi Thị Mùi (Phần 2)

1. Ch ươ ng 2 CÁC PH ƯƠ NG PHÁP& HÌNH TH C T CH C D Y H C GI I THI U T nh ng t ư t ưng, quan đim chung v d y h c do ch ươ ng 1 cung c p, SV ti p t c nghiên cu đ n m v ng nh ng v n đ c ơ b n v cách th c t ch c, điu khi n quá trình d y h c. MC TIÊU C N ð T Sau khi h c xong ch ươ ng này, SV s : 1. V ki n th c Hi u: - Cách thi t k ch ươ ng trình d y h c: phân tích tình hình, xác đnh m c tiêu và thi t k ch ươ ng trình d y h c. - Khái ni m, các lo i, ưu-nh ưc đim và các yêu c u c n tuân th khi s d ng các ph ươ ng pháp d y h c c ơ b n. - Khái ni m, ưu-nh ưc đim và các yêu c u c n tuân th khi s d ng các hình th c t ch c d y h c c ơ b n. 2. V k n ăng - Nghiên c u h th ng tri th c c ơ b n, hi n đ i v cách th c t ch c quá trình d y h c (cách xác đnh m c tiêu, các cách thi t k ch ươ ng trình, s d ng ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c) đt hi u qu . - Liên h th c ti n v cách th c t ch c quá trình d y h c hi n nay (liên h vi c xác đnh m c tiêu, thi t k n i dung và s d ng các ph ươ ng pháp, hình th c t ch c ho t đng dy h c hi n nay ra sao? T t, ch ưa t t ch nào? Vì sao? H ưng kh c ph c). - Rút ra đưc nh ng bài h c s ư ph m c n thi t t nh ng ki n th c c ơ b n v cách th c ti n hành quá trình d y h c và t th c ti n d y h c cĩ liên quan. - Thi t k (d ưi d ng phác th o nh ng ý c ơ b n) m c tiêu, n i dung ch ươ ng trình d y hc; l a ch n, s d ng các ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c quá trình d y h c thơng qua ho t đng h c t p, th c hành mơn h c và các ho t đng rèn luy n nghi p v s ư ph m (qua gi ng d y mơn h c) khác. - Ghi chép và nh n xét đ h c h i kinh nghi m gi ng d y t các ti t h c trên l p. 3. Thái đ - Cĩ quan đim duy v t bi n ch ng trong nghiên c u, liên h , v n d ng và thơng báo nh ng ki n th c c ơ b n v các th c t ch c ho t đng d y h c. - Cĩ ý th c, thái đ tích c c trong vi c tìm hi u ki n th c v cách th c t ch c ho t đng d y h c cĩ hi u qu qua ch ươ ng 2 làm c ơ s đ ti p t c c p nh t s hi u bi t này m t cách khoa h c, cĩ h th ng trong quá trình đào t o s ư ph m và trong ho t đng d y h c mơn hc sau này. - Tích c c tham gia các ho t đng h c t p và rèn luy n nghi p v s ư ph m nĩi chung, rèn luy n k n ăng d y h c nĩi riêng do khoa, b mơn, GV gi ng d y mơn h c t ch c hay do 67
2. lp, nhĩm ho c b n thân t t ch c. - Cĩ ý th c chu n b k n ăng d y h c theo yêu c u chu n đưc đào t o đi v i GV b mơn. NI DUNG Ch ươ ng này bao g m nh ng tri th c c th v cách th c t ch c quá trình d y h c: - Thi t k ch ươ ng trình d y h c (phân tích tình hình, xác đnh m c tiêu và thi t k ch ươ ng trình d y h c) - Các ph ươ ng pháp d y h c - Các hình th c t ch c d y h c 2.1. THI T K CH ƯƠ NG TRÌNH D Y H C Trên c ơ s quan đim ti p c n n i dung h c v n, ch ươ ng trình d y h c đưc thi t k và phát tri n. Thi t k và phát tri n ch ươ ng trình d y h c th ưng di n ra theo quy trình bao gm: phân tích tình hình (phân tích các điu ki n, các địi h i đi v i d y h c), xây d ng mc tiêu, thi t k , th c hi n, đánh giá và điu ch nh ch ươ ng trình d y h c. Trong quy trình trên, thi t k ch ươ ng trình bao g m: phân tích tình hình, xác đnh m c tiêu và thi t k ch ươ ng trình. Cịn phát tri n ch ươ ng trình bao hàm c th c hi n, đánh giá và điu ch nh ch ươ ng trình. D y h c trong điu ki n phát tri n c a xã h i hi n nay địi h i khơng ch d ng l i thi t k mà ph i th ưng xuyên cĩ s điu ch nh ch ươ ng trình cho phù h p. Nu m c tiêu d y h c đưc đ c p đn v i nhi u c p đ t khái quát đn c th khác nhau thì ch ươ ng trình d y h c c ũng đưc xây d ng t ươ ng ng nh ư v y. M c tiêu d y h c (MTDH) - Ch ươ ng trình d y h c (CTDH) MTDH CTDH QU C GIA QU C GIA MTDH CTDH NGÀNH H C NGÀNH H C MTDH CTDH BC H C BC H C MTDH CTDH CP H C CP H C MTDH CTDH TR ƯNG H C TR ƯNG H C MTDH CTDH MƠN H C MƠN H C MTDH BÀI/TI T CTDH BÀI/TI T QUÁ TRÌNH/HO T ðNG QUÁ TRÌNH/HO T ðNG 68
3. Dưi đây đ c p đn vi c thi t k ch ươ ng trình d y h c c a GV th hi n hai c p đ c th cu i cùng. Quá trình thi t k ch ươ ng trình dy h c c a GV bao g m: - Phân tích tình hình - Xây d ng m c tiêu d y h c - Thi t k ch ươ ng trình d y h c 2.1.1. Phân tích tình hình Phân tích tình hình là quá trình xem xét nh ng điu ki n, nh ng địi h i bên trong và bên ngồi chi ph i quá trình d y h c nĩi chung và thi t k ch ươ ng trình d y h c nĩi riêng. ?. T c u trúc c a quá trình d y h c theo quan đim c a Jean Vial (tr 18) hãy phân tích nh ng điu ki n bên trong và bên ngồi chi ph i vi c thi t k ch ươ ng trình d y h c c a ng ưi GV. 2.1.1.1. Nh ng điu ki n, địi h i bên ngồi Quá trình d y h c v n hành và phát tri n trong m i quan h t ươ ng tác v i mơi tr ưng. Do đĩ, khi thi t k ch ươ ng trình d y h c c n xem xét, phân tích nh ng điu ki n, nh ng địi hi t thành t mơi tr ưng bên ngồi đi v i quá trình d y h c. - Nh ng điu ki n: + ðiu ki n v c ơ s v t ch t-k thu t nh ư: tr ưng s , phịng thí nghi m-th c hành, xưng th c t p + ðiu ki n v thơng tin bao g m: th ư vi n, phịng máy tính, cơng ngh thơng tin + ðiu ki n v qu n lý nhà tr ưng nh ư: qun lý hành chính, tài chính, h c chính, qu n lý nhân l c và c ơ ch điu hành b máy nh ư lu t l , n i quy, phân cơng, phân c p - Nh ng địi h i c a: + S h i nh p, h p tác, trao đ i qu c t + Gia đình, c ng đ ng, xã h i, kinh t , v ăn hĩa, s n xu t, kinh doanh, thi t k , nghiên cu, d ch v + Nhà tr ưng: ho t đ ng giáo d c, nghiên c u, ph c v , qu n lý 2.1.1.2. Nh ng địi h i bên trong chi ph i vi c thi t k ch ươ ng trình d y h c Trong ng ũ giác s ư ph m, ch ươ ng trình d y h c, thu c thành t n i dung d y h c, cĩ tác đng qua l i v i b n thành t cịn l i Do đĩ, khi thi t k ch ươ ng trình d y h c c n xem xét nh ng địi h i đi v i ch ươ ng trình d y h c c a các thành t khác cĩ liên quan nh ư: + M c tiêu d y h c + Ph ươ ng pháp d y h c + H c sinh-đi t ưng và đng ch th c a quá trình d y h c. + Kh n ăng c a b n thân GV (và t p th GV b mơn) Ph n trình bày d ưi đây đ c p đn hai b ưc cịn l i trong thi t k ch ươ ng trình, đĩ là: xây d ng m c tiêu và thi t k ch ươ ng trình d y h c. 69
4. 2.1.2. Xây d ng m c tiêu d y h c Các m c tiêu d y h c đưc xây d ng (trong quá trình d y h c) th ưng t p trung trình bày nh ng gì HS c n đt đưc cu i m i đơ n v gi ng d y. Do đĩ, m c tiêu h c t p là cái đích cu i cùng c a quá trình d y h c. Thi t l p nh ng đích h c t p c th , rõ ràng cho HS là bưc đu tiên c a ng ưi GV trong quá trình d y h c. ð xây d ng m c tiêu h c t p c n tr li đưc các câu h i sau: C ăn c vào đâu đ xây d ng m c tiêu h c t p?Cĩ các tiêu chí nào giúp xác đnh chính xác m c tiêu h c t p? Nên xây d ng m c tiêu h c t p nh ư th nào? 2.1.2.1. Xác đnh các c ăn c đ xây d ng m c tiêu h c t p ?. Da vào đâu đ xây d ng m c tiêu h c t p? Khi xác đnh m c tiêu h c t p cho HS, GV cĩ th c ăn c vào các ngu n m c tiêu h c tp d ưi đây: - C ăn c vào các phép phân lo i m c tiêu h c t p c a các tác gi th hi n trong các tài li u Cĩ nhi u phép phân lo i m c tiêu h c t p. M i phép phân lo i cĩ nh ng h n ch nh t đnh song chúng v n cĩ nh ng giá tr giúp GV hình dung ra m t danh sách các m c tiêu h c tp v i nh ng đng t ch hành đng rõ ràng. Theo James và m t s tác gi khác, cĩ th tham kh o, so sánh nhi u phép phân lo i m c tiêu h c t p khác nhau đ t đĩ l a ch n, hịa tr n và phĩng tác m c tiêu h c t p c a mình cho phù h p (ch đng cho r ng ph i s d ng tồn b m t h th ng phân lo i m c tiêu h c t p đơ n nh t nào). (Tham kh o m t s phép phân lo i m c tiêu d y h c Ph l c 1). - C ăn c vào m c tiêu giáo d c-đào t o con ng ưi Vi t Nam trong giai đon hi n nay; mc tiêu c a ngành h c, b c h c, c p h c đưc th hi n Lu t Giáo d c (2005) Mc tiêu giáo d c c p đ này ph n ánh m t cách khái quát và tồn di n nh ng yêu cu chung đ ra cho m i ng ưi, m i đi t ưng. C ăn c này giúp cho vi c xác đnh m c tiêu hc t p đm b o tính tồn di n và phù h p v i nhu c u đào t o con ng ưi c a xã h i Vi t Nam. Tuy nhiên, đây l i là m c tiêu quá chung chung. - C ăn c vào ch ươ ng trình d y h c nĩi chung và ch ươ ng trình d y h c mơn h c nĩi riêng Ch ươ ng trình d y h c nĩi chung và ch ươ ng trình d y h c mơn h c nĩi riêng là v ăn bn do nhà n ưc ban hành trong đĩ cĩ xác đnh m c tiêu h c t p. Mc tiêu h c t p đưc xác đnh trong ch ươ ng trình d y h c c a ngành h c, b c h c, cp h c và t ng mơn h c hi n nay đã đm b o s nh t quán và bao g m ba m c tiêu h c t p: mc tiêu tri th c, m c tiêu k n ăng và m c tiêu thái đ. C ăn c này giúp các GV xác đnh đưc ph ươ ng h ưng, đm b o s th ng nh t và nh t quán khi xác đnh m c tiêu h c t p cho các quá trình d y h c c a h . Nh ưng đây v n là m c tiêu đưc xác đnh chung cho t t c HS ca ngành h c, b c h c, c p h c và các l p h c trên ph m vi tồn qu c ch ch ưa ph i m c tiêu h c t p c th cho HS t ng vùng, t ng đa ph ươ ng hay t ng lo i tr ưng, l p. - C ăn c vào SGK và sách GV SGK là tài li u chính đ GV gi ng d y và HS h c t p. B n thân vi c biên so n SGK đã ph i tuân th m c tiêu giáo d c-đào t o c p h c. Do đĩ, dù trong SGK cĩ trình bày m c tiêu h c t p hay khơng thì qua nghiên c u n i dung bài d y trong SGK, GV c ũng cĩ th hình dung ra m c tiêu h c t p hi n di n trong đĩ. ði kèm theo SGK là sách h ưng d n GV. Thơng th ưng sách h ưng d n GV ph i thi t k m c tiêu h c t p cho t ng bài h c hay ch đ. Tuy nhiên, các SGK và sách GV c ũng m i ch đư a ra nh ng m c tiêu h c t p c p đ chung áp dng cho t t c các l p h c trên ph m vi tồn qu c. 70
5. - M c tiêu h c tp đưc xác đnh trong SGK và các TLHT, gi ng d y ch ưa ph i là ngu n duy nh t, t t nh t đi v i m c tiêu h c t p c a t ng quá trình d y h c c th . GV ph i xem xét nh ng m c tiêu cĩ liên quan tr c ti p đn tình hình gi ng d y c a mình. Cho nên nghiên c u mc tiêu giáo d c c a đa ph ươ ng, ph ươ ng h ưng ho t đng c a nhà tr ưng, c a lp h c đ xác đnh m c tiêu h c t p c th là vi c làm c n thi t c a ng ưi GV. 2.1.2.2. Xây d ng các tiêu chí l a ch n m c tiêu h c t p ?. Các tiêu chí nào giúp GV l a ch n m c tiêu h c t p? Theo James (2005), cĩ các tiêu chí giúp GV đánh giá s chính xác c a các m c tiêu hc t p đưc xây d ng. Các tiêu chí đĩ bao g m: - Xác l p m t l ưng đ các m c tiêu cho t ng th i l ưng và đơ n v gi ng d y (m t năm, m t h c k ỳ, m t đơ n v gi ng d y, m t bài). - Xác l p m c tiêu h c t p tồn di n mơ t đưc các lo i hình h c t p quan tr ng c a đơ n v gi ng d y. - Xác l p m c tiêu h c t p ph n ánh m c đích giáo d c c a nhà tr ưng, đa ph ươ ng, đt n ưc. - Xác đnh m c tiêu h c t p cao nh ưng kh thi, m c tiêu h c t p ph i thách th c HS và cĩ đưc c p đ k t qu cao nh t. - Xác l p m c tiêu h c t p nh t quán v i nh ng nguyên t c và đng c ơ h c t p c a HS. - Xác l p m c tiêu h c t p tr ưc khi d y đ GV và HS ý th c đưc và th c hi n trong su t quá trình d y h c. 2.1.2.3. Xây d ng m c tiêu h c t p - Sau khi đã xác đnh các c ăn c và tiêu chí đ xây d ng m c tiêu h c t p, GV ti n hành l a ch n, xây d ng m c tiêu h c t p cho phù h p v i quá trình d y h c c a mình và trình bày m c tiêu h c t p b ng các đng t cĩ th l ưng hĩa đưc. Mc tiêu h c t p cĩ th đưc xây d ng b ng cách k t h p, phĩng tác theo các phép phân lo i m c tiêu h c t p khác nhau t vi c so sánh, đi chi u chúng. Ví d : d a vào các mc tiêu h c t p theo phép phân lo i c a Bloom hay James (b ng so sánh d ưi đây) đ xây dng các m c tiêu ki n th c, các m c tiêu k n ăng, các m c tiêu thái đ c th và trình bày chúng b ng nh ng đng t phù h p (Ph l c 1). Ch ươ ng trình giáo d c Bloom (1956) James (2005) ph thơng Vi t Nam (2005) -Nh n bi t -Ki n th c và hi u đơ n -Thơng hi u gi n (ki n th c h i nh , hi u, hi u/áp d ng) Mc tiêu ki n th c -Áp d ng -Hi u sâu và l p lu n (hi u -Phân tích sâu nh các k n ăng t ư -Tng h p duy) -ðánh giá 71
6. -C đng ph n x - K n ăng (các k n ăng -C đng c ơ b n hay t nhiên liên quan đn k t qu h c -Năng l c tri giác tp Mc tiêu k n ăng -Năng l c th ch t - S n ph m (kh n ăng sáng -K n ăng v n đng to ra các s n ph m liên -K n ăng giao ti p phi ngơn ng quan đn k t qu h c t p -Ti p nh n Tác đng (thái đ, giá tr , -ðáp l i hng thú, cơng hi u t Mc tiêu thái đ -Giá tr hĩa thân) -T ch c -Tính cách hĩa Cách xây d ng m c tiêu lý t ưng nh t là m c tiêu h c t p đưc nêu ra m c c th , va ph i, đ l ưng thơng tin cho gi ng d y và đánh giá mà l i khơng h n ch s linh ho t ca GV (GV cĩ th điu ch nh gi ng d y cho phù h p khi c n thi t). • Nh ng k t qu h c t p mà HS ph i đt đưc sau m t đơ n v gi ng d y th ưng đưc các GV xác đnh v i các ph m vi r ng, h p khác nhau. Ba m c đ th ưng đưc xác đnh đĩ là: quá chung chung, quá h n h p và v a ph i. N u các m c tiêu h c t p đưc xây d ng m c đ quá chung chung thì s ít cĩ tác d ng h ưng d n gi ng d y c ũng nh ư khĩ đánh giá. Cịn n u xác đnh m c tiêu h c t p quá chi ti t, quá c th s tr thành li t kê các chi ti t v n v t d n đn m t nhi u th i gian theo dõi và điu hành đng th i h n ch tính linh ho t, sáng t o trong d y h c. • Tham kh o các ví d v các m c tiêu d y h c c a James H. McMillan (2005) d ưi đây: Quá c th Va ph i Quá t ng quát Cho m t bài báo cĩ hai đon, HS ph i HS ph i nêu s HS ph i bi t xác đnh đúng m ưi câu ch s ki n và khác nhau gi a s ph ươ ng pháp t ư duy năm câu ch ý ki n, quan đim trong th i ki n và quan đim. phê phán. gian g n m ưi phút, khơng s d ng b t k ỳ ngu n tài li u nào. Qua đc n i dung nh ng cu c tranh HS ph i xác So sánh và đi cãi gi a Linconln và Douglas trong đnh nh ng điu h chi u các cu c kho ng th i gian trên m t tu n, HS t vi t đng ý và khơng tranh cãi gi a bn đon trong th i gian m t gi tĩm t t đng ý v các cu c Lincoln và Douhlas. đưc nh ng điu đng ý và khơng đng ý, tranh cãi gi a Lincoln chính xác ít nh t là 80%. và Douglas. HS đưc phát gi y k bi u s phân ðưc phát các s li u HS ph i v các bi u tích các s li u v t n s ngày sinh nh t v t n s và gi y k đ k khung. ca HS trong m i m t tháng và v m t bi u, HS ph i v bi u bi u đ trong th i gian m t gi theo t ng đ nh ng bi n s đã cp các k t qu nêu rõ hai tháng cĩ nhi u la ch n nh t và hai tháng cĩ ít ngày sinh nh t nh t. [20, tr 28]. Mt ph ươ ng h ưng khác: cĩ th nêu m t m c tiêu t ng quát h ơn, sau đĩ nêu ra nh ng mc tiêu c th , chi ti t ch ra nh ng lo i ho t đng khác nhau ph i th hi n c a HS. 72
7. • Ví d : Mc tiêu t ng quát: Bi t ngh ĩa c a t . Mc tiêu c th : + Vi t đúng đnh ngh ĩa c a 80% s t . + Xác đnh đúng t trái ngh ĩa c a 50% s t . + Xác đnh đúng t đng ngh ĩa c a 80% s t . + V tranh minh h a đúng 80% s t . + Viêt câu đúng ng pháp c a 80% s t . [20, tr 28]. - ð đm b o các ch c n ăng c a m c tiêu h c t p, t m c tiêu h c t p đnh ra các tiêu chu n h c t p bao g m tiêu chu n n i dung và tiêu chu n th c hành: + Tiêu chu n n i dung: tiêu chu n n i dung trình bày nh ng gì HS cĩ th bi t, hi u và cĩ th làm đưc. + Tiêu chu n th c hành: tiêu chu n th c hành ch ra m c đ thành th o ph i đưc th hi n cho bi t m c đ đt đưc các tiêu chu n n i dung. Tiêu chu n th c hành c ũng cĩ th hi u là s trình bày nh ng gì HS ph i làm và các m c đ khác nhau c a chúng. • Ví d : h c v Quy n t do ngơn lu n. • Tiêu chu n n i dung xác đnh HS ph i hi u v quy n t do ngơn lu n: quy n t do ngơn lu n là gì, quy n t do ngơn lu n cĩ ý ngh ĩa gì? • Tiêu chu n th c hành mơ t HS ph i làm gì đ cĩ th th c hi n kh n ăng đĩ: xem xét v n đ quy n t do ngơn lu n, gi i thích ý ngh ĩa c a quy n t do ngơn lu n đĩ trong m t n n dân ch và chú gi i nh ng h n ch do tịa án đt ra. - ð đm b o ch c n ăng ki m tra, đánh giá, c n xác đnh các tiêu chí Tiêu chí là nh ng mơ t rõ ràng cĩ tính cơng khai các khía c nh ho c kích c các ho t đng th c hành c a HS (cịn g i là tiêu chí th c hành). Tiêu chí đưc xác đnh rõ ràng s r t ti n l i trong d y h c v nhi u ph ươ ng di n. ðĩ là: + Xác đnh rõ cơng vi c đt đưc m c nào: gi i, khá, trung bình, y u, kém. + Giúp cho HS và nh ng ng ưi cĩ liên quan bi t đưc m c tiêu và các tiêu chí h c t p đ ph n đu th c hi n. + Cĩ các h ưng d n đánh giá quá trình h c t p nh t quán, khơng thiên v . + HS cĩ c ơ s đ t đánh giá cơng vi c c a h . Nh ng tiêu chu n và tiêu chí h c t p là c ơ s đ xây d ng k thu t và ph ươ ng pháp đánh giá giúp cho vi c h c t p c a HS đt hi u qu . Khi xác đnh tiêu chí, c n thi t ph i tĩm l ưc các khía c nh ho t đng th c hành đưc dùng đ đánh giá cơng vi c c a HS c p đ đã đnh. ðĩ là nh ng đc tính ho t đng th c hành c t y u. ð xác đnh nh ng đc tính đĩ, cĩ th đt ra m t s câu hi: Nh ng đc tính ca th c hành đưc th c hi n t t là gì? Làm th nào đ tính đưc HS đã đt đưc nh ng c p đ khác nhau? Ví d cho nh ng c p đ là gì? GV ch đi điu gì khi đánh giá cơng vi c c a 73
8. HS? GV c n bi t cách xác đnh các tiêu chí h c t p. ?. ðc Ph l c 1 và cho bi t các tiêu chí ho t đng th c hành đưc xác l p nh ư th nào? Mt khi đã xác đnh đưc các khía c nh cĩ th xây d ng đưc thang b c v ch t lưng ho c s l ưng ch ra các c p đ th c hành khác nhau. G n nhãn mác cho các c p đ đĩ là gi i, khá, trung bình, y u, kém. ?. ðc Ph l c 1, cho ví d v tiêu chí ho t đng h c t p. Vi c cho HS bi t tr ưc tiêu chí đánh giá trong quá trình h c t p là r t c n thi t; đng th i, n u đã xác đnh đưc các c p đ c a ho t đng th c hành thì vi c cho HS hình dung ra mt ki u m u cơng vi c (ví d v s n ph m hay ho t đng th c hành hồn ch nh) m i c p đ s làm cho các tiêu chí đưc hi u rõ ràng h ơn. - H th ng m c tiêu h c t p nên đưc xác đnh ngay t đu quá trình d y h c, và đưc th hi n trong k ho ch, ch ươ ng trình d y h c c a mình. 2.1.3. Thi t k ch ươ ng trình d y h c mơn h c ?. Ch ươ ng trình d y h c mơn h c là gì?Ti sao nên thi t k ch ươ ng trình mơn h c? Các thành ph n c ơ b n th ưng th y trong ch ươ ng trình mơn h c? ?. Cĩ các ki u thi t k ch ươ ng trình d y h c mơn h c nào? Ch ươ ng trình d y h c mơn hc Trung h c Vi t Nam hi n nay đưc thi t k theo ki u nào? Ch ươ ng trình d y h c mơn h c (Syllabus) là hình th c bi u hi n c a k ho ch d y h c mơn h c; là s ph n ánh cách thi t k quá trình d y hc mơn h c c a GV; trong đĩ bao g m: các yêu c u đ ra đi v i HS, n i dung s d y, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n, hình th c và nh ng điu ki n giúp quá trình d y h c đt hi u qu . Do đĩ, ch ươ ng trình d y h c mơn h c giúp cho HS bi t tr ưc nh ng thơng tin c n thi t, c ơ b n, khái quát v m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp d y h c mơn h c. Cĩ th coi ch ươ ng trình mơn h c là h p đng gi a ng ưi d y và ng ưi h c. T ch ươ ng trình d y h c, GV s d ki n đưc các ho t đng gi ng d y đt hi u qu h ơn. Các thành ph n c ơ bn trong ch ươ ng trình mơn h c th ưng bao g m: - Tên mơn h c: - ði t ưng h c: - Th i gian và đa đim d y h c: - Tên GV (và đa ch liên l c): - M c tiêu c n đt (ki n th c, k n ăng và thái đ hay ki n th c&hi u đơ n gi n, hi u sâu và l p lu n, k n ăng, s n ph m và thái đ): - N i dung mơn h c-đ c ươ ng các ch đ h c t p: - Ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c t ch c d y h c: - Tài li u đc thêm cho t ng ch đ/t ng ti t: - SGK và các ngu n TLHT khác ph c v cho d y h c mơn h c: - Cách ki m tra, đánh giá kt qu h c t p: T các cách ti p c n ch ươ ng trình khác nhau, cĩ các cách thi t k ch ươ ng trình d y hc mơn h c khác nhau. Ba cách thi t k ph bi n hi n nay là: thi t k ch ươ ng trình theo bài hc truy n th ng, thi t k ch ươ ng trình theo mơ đun và thi t k ch ươ ng trình theo d án. 74
9. 2.1.3.1. Thi t k ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng - Khái ni m ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng Ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng là ch ươ ng trình d y h c trong đĩ n i dung khoa h c c a mơn h c đưc tích phân thành các b ph n, đơ n v (tri th c) và đưc s p x p theo m t tuy n tính ch t ch mà vi c th c hi n b ph n, đơ n v này là điu ki n đ tri n khai vi c th c hi n b ph n, đơ n v ti p theo. Mi b ph n c a ch ươ ng trình d y h c đưc quy ưc th c hi n trong m t bài h c và đưc ti n hành trong m t kho ng th i gian (m t ho c vài ti t h c). Cho nên cĩ th nĩi đơ n v cơ b n c a ch ươ ng trình d y h c này là h th ng bài h c. H ưng tri n khai n i dung bài h c cĩ th theo logic t khái quát, chung đn c th , riêng ho c t tr ưng h p riêng, c th đn khái quát, chung. - ðc tr ưng c a ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng ðc tr ưng c a ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng là tính khuơn m u ch t ch v logic tuy n tính c a các b ph n, đơ n v n i dung (bài h c): bài 1 → bài 2 → bài 3 → M i bài là m t h th ng các ti t h c: ti t 1 → ti t 2 → ti t 3 T ươ ng ng v i ch ươ ng trình, n i dung tài li u d y h c c ũng đưc c u trúc theo ph n, ch ươ ng, bài trong m i quan h liên k t ch t ch v i nhau. Tuy cách biên so n SGK và tài li u gi ng d y, h c t p đang ti p c n d n v i xu h ưng hi n đi hĩa, tích c c hĩa trong d y h c, ch ươ ng trình d y h c theo bài h c truy n th ng v n đang ph bi n nhà tr ưng ph thơng Vi t Nam hi n nay. SGK và các tài li u h c t p ch yu v n là n ơi trình bày chi ti t và cĩ h th ng n i dung h c v n mà HS c n l ĩnh h i trong quá trình d y h c. T đĩ chi ph i ph ươ ng pháp d y h c ch y u v n là ph ươ ng pháp thuy t trình. V i ph ươ ng pháp này, s đu t ư ch y u c a GV hi n nay cho bài d y v n là đu t ư cơng s c chu n b t t ph n n i dung h c v n. Quá trình d y h c c a GV đưc th c hi n ch y u trong các ti t lên l p đ th c hi n bài h c. Cĩ nhi u c ơ s đ phân lo i bài h c trên l p. Nh ưng c ơ s phân lo i h p lý h ơn c là da vào m c tiêu d y h c c a bài h c. M c tiêu d y h c c a bài h c cĩ tác d ng quy t đ nh đi v i lo i bài h c và c u trúc c a nĩ. C ăn c vào m c tiêu d y h c c a bài h c cĩ các lo i bài h c sau: + Bài l ĩnh h i tri th c m i + Bài luy n t p k n ăng, k x o + Bài c ng c , hồn thi n tri th c, k n ăng k x o + Bài ki m tra tri th c, k n ăng, k x o + Bài h n h p Mi lo i bài h c cĩ c u trúc riêng. C u trúc c a bài h c cĩ các d u hi u: cĩ các y u t xây d ng nên bài h c, các y u t đĩ đưc s p x p theo m t trình t nh t đ nh, gi a các y u t cĩ m i liên h v i nhau. Cĩ th xây d ng c u trúc v ĩ mơ và c u trúc vi mơ c a bài h c. Cu trúc v ĩ mơ là c u trúc bao g m nh ng y u t c ơ b n c a bài h c. Ví d : n đ nh t ch c lp, tích c c hĩa tri th c C u trúc vi mơ là c u trúc bao g m nh ng y u t gĩp ph n thc hi n nh ng y u t v ĩ mơ. Ví d : vi c s d ng các ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n đ n đ nh t ch c l p. Cu trúc v ĩ mơ c a các lo i bài h c: • Lo i bài l ĩnh h i tri th c m i: m c tiêu c ơ b n c a lo i bài này là t ch c, điu khi n 75
10. HS l ĩnh h i tri th c m i. C u trúc v ĩ mơ c a lo i bài này bao g m các y u t : t ch c lp; tái hi n HS nh ng tri th c làm đim t a cho vi c l ĩnh h i tri th c m i; thơng báo đ bài và m c đích, nhi m v c a bài h c; h c bài m i; ki m tra s l ĩnh h i tài li u v a h c và c ng c s ơ b l n đ u; t ng k t bài h c và ra bài t p v nhà. • Bài luy n t p k n ăng, k x o: lo i bài này nh m t ch c, điu khi n HS luy n t p k năng, k x o. C u trúc v ĩ mơ c a lo i bài này bao g m các y u t : t ch c l p; thơng báo đ bài, m c đích, nhi m v c a bài h c; tái hi n HS nh ng tri th c và nh ng kinh nghi m th c hành c n thi t cho vi c luy n t p; gi i thi u lý thuy t luy n t p; t ch c điu khi n HS t luy n t p; t ng k t, đánh giá bài h c; ra bài t p v nhà (n u c n). • Bài c ng c , hồn thi n tri th c, k n ăng, k x o: m c tiêu bài h c này là nh m giúp HS khái quát hĩa, h th ng hĩa tri th c, k n ăng, k x o đã h c. C u trúc v ĩ mơ c a lo i bài này bao g m các y u t : t ch c l p; thơng báo m c đích, nhi m v c a bài hc; kích thích HS nh l i nh ng tri th c, k n ăng, k x o c n thi t; khái quát hĩa, h th ng hĩa chúng; ki m tra bài đã làm; ra bài t p v nhà (n u c n) và t ng k t bài h c. • Bài ki m tra tri th c, k n ăng, k x o: m c tiêu c a bài này là nh m ki m tra, đánh giá mc đ n m tri th c, k n ăng, k x o c a HS. C u trúc v ĩ mơ c a lo i bài này bao gm các y u t : t ch c l p; thơng báo m c đích, nhi m v c a bài h c, ph m vi và yêu c u ki m tra, đánh giá; t ch c, điu khi n HS đ c l p hồn thành n i dung ki m tra theo th i gian quy đ nh; thu bài (n u là bài vi t) ho c s n ph m th c hành; t ng k t bài h c. • Bài h n h p: lo i bài này nh m th c hi n nhi u m c đích khác nhau. Ví d : t ch c, điu khi n HS l ĩnh h i tri th c m i, luy n t p k n ăng, k x o C u trúc v ĩ mơ c a lo i bài này bao g m các y u t đưc xây d ng t vi c tích h p nh ng y u t c ơ b n ly t c u trúc v ĩ mơ c a các lo i bài khác nhau t ươ ng ng đưc s d ng trong lo i bài h n h p. Bài h n h p là lo i bài đưc s d ng ph bi n trong quá trình lên l p nhà tr ưng hi n nay. - Thi t k ch ươ ng trình d y h c mơn h c theo bài h c truy n th ng nhà tr ưng ph thơng Vi t Nam, ch ươ ng trình d y h c đã đưc nhà n ưc xây d ng và s d ng chung trong d y h c trên ph m vi tồn qu c. Quá trình d y h c t ng mơn th ưng di n ra su t m t n ăm h c, cho nên cơng tác chu n b th c hi n ch ươ ng trình d y h c c a GV hi n nay th ưng bao g m: xây d ng k ho ch, ch ươ ng trình d y h c cho n ăm h c, cho t ng ch ươ ng và cho t ng bài gi ng (so n giáo án). * K ho ch, ch ươ ng trình d y h c cho n ăm h c ð chu n b k ho ch, ch ươ ng trình d y h c mơn h c cho c n ăm h c, GV c n nghiên cu k : + K ho ch d y h c c a nhà tr ưng trong n ăm h c, trong đĩ đ c bi t chú ý đ n các mc th i gian l n mà nhà n ưc và nhà tr ưng quy đ nh (khai gi ng, k t thúc h c k ỳ hay n ăm hc, thi, ki m tra ch t l ưng ); + B n phân ph i ch ươ ng trình d y h c b mơn. + H th ng SGK và tài li u tham kh o; + ðc đim tình hình HS l p mình gi ng d y; + C ơ s v t ch t, ph ươ ng ti n k thu t và nh ng điu ki n c a nhà tr ưng cĩ th h 76
11. tr trong quá trình d y h c; + Kh n ăng c a GV, HS trong vi c t t o điu ki n, ph ươ ng ti n d y h c và t ch c các ho t đ ng d y h c; + ðc đim tình hình đa ph ươ ng đ t n d ng và ph i h p trong d y h c Ni dung k ho ch, ch ươ ng trình d y h c n ăm h c cĩ th bao g m các m c sau: + Mơn h c: + ði t ưng h c: + M c tiêu d y h c mơn h c: + N i dung d y h c mơn h c: các ch ươ ng, bài + Th c hi n ch ươ ng trình: phân ph i các bài h c, bài gi ng, bài ki m tra, đánh giá k t qu h c t p theo t ng tháng, tu n. + Gi ng d y trên l p: n i dung và bi n pháp th c hi n ch ươ ng trình theo yêu c u c a nhà tr ưng. + SGK và các ngu n tài li u ph c v cho vi c d y h c mơn h c: + T ch c nh ng ho t đ ng ngo i khĩa đ h tr cho ging d y trên l p: + H ưng d n HS h c t p: h ưng d n HS h c t p nhà, b i d ưng HS gi i, ph đ o HS y u kém + GV t b i d ưng: t b i d ưng chuyên mơn, nghi p v cho b n thân. + Xây d ng c ơ s v t ch t, ph ươ ng ti n k thu t ph c v cho d y h c mơn h c. Sau khi xây d ng k ho ch, ch ươ ng trình d y h c mơn h c, nên xây d ng k ho ch, ch ươ ng trình d y h c cho t ng ch ươ ng. * K ho ch, ch ươ ng trình d y h c cho t ng ch ươ ng Ch ươ ng là m t thành ph n c u trúc l n c a mơn h c trong đĩ trình bày m t v n đ hồn ch nh và đưc xây d ng thành các bài h c theo m t logic ch c ch . K ho ch, ch ươ ng trình d y h c t ng ch ươ ng, giúp GV nhìn tr ưc đưc vi c t ch c các bài h c s p t i trong mt h th ng ch t ch . Nh xác đ nh đưc v trí c a t ng bài trong tồn ch ươ ng, khi d y m t bài h c GV cĩ th c ng c tri th c c a bài tr ưc qua vi c tái hi n tri th c cĩ liên quan đn bài h c đ ng th i chu n b tri th c c n thi t cho bài h c t i. GV d a vào k ho ch, ch ươ ng trình d y h c t ng ch ươ ng đ tính tốn th i gian cho t ng bài h c và cho vi c ti n hành các ho t đ ng d y h c khác. Vì ch ươ ng là m t đơn v tr n v n nên khi d y m t ch ươ ng c n cĩ s m đ u, cĩ tri n khai t ng bài theo m t logic h p lý và cu i cùng ph i cĩ khái quát hĩa, h th ng hĩa tồn ch ươ ng. Khi so n ch ươ ng trình d y h c t ng ch ươ ng c n l ưu ý các điu ki n sau: + N m v ng m c tiêu d y h c c a ch ươ ng trên c ơ s hi u rõ m c tiêu c a mơn h c đ đm b o tính liên thơng, tính liên t c, k th a trong d y h c. + Th y tr ưc đưc tồn b h th ng bài h c, logic phát tri n n i dung, các ph ươ ng pháp, hình th c d y h c, các ph ươ ng ti n d y h c đưc s d ng đ đ t đưc m c tiêu c a ch ươ ng. + Xác đnh đưc nh ng ki n th c đã d y c n thi t cho vi c d y ki n th c m i trong ch ươ ng, t đĩ yêu c u HS ơn l i ki n th c c ũ b ng các câu h i hay bài t p. K ho ch, ch ươ ng trình d y h c t ng ch ươ ng cĩ th bao g m: 77
12. + Mơn: Ch ươ ng: + M c tiêu: + N i dung: các bài và s ti t + Ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n và hình th c d y h c thích h p: + Ngu n tài li u ph v cho d y h c ch ươ ng: + Cách th c ki m tra, đánh giá k t qu h c t p: * K ho ch, ch ươ ng trình d y h c cho t ng bài h c ðây là cơng vi c trong đĩ GV chu n b k ho ch, ch ươ ng trình d y h c cho t ng bài hc d ưi hình th c so n giáo án. Khi so n giáo án, GV c n xác đ nh đưc nh ng n i dung: xác đnh m c tiêu bài h c; xác đnh c u trúc n i dung bài h c; xác đ nh ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n, hình th c t ch c dy h c; ki m tra, đánh giá k t qu h c t p bài h c thích h p và vi t bài so n. + Xác đnh m c tiêu d y h c c a bài h c Khác v i m c tiêu d y h c c a mơn h c, c a t ng ch ươ ng, m c tiêu d y h c c a bài hc c n đưc xác đnh c th , chi ti t h ơn. + Xác đnh n i dung tri th c ð làm đưc vi c này, GV c n cĩ s hi u bi t sâu r ng v n i dung khoa h c c a bài hc. Khi xác đ nh n i dung, GV c n c ăn c vào m c tiêu c a bài h c, n i dung c a bài trong SGK và các TLHT khác. Xác đnh kh i l ưng tri th c cho m t ti t h c phù h p v i th i gian quy đnh; xác đnh rõ nh ng ý chính, nh ng v n đ tr ng tâm c a bài d y; cĩ th s ơ đ hĩa chúng. + Xác đnh ph ương pháp, ph ươ ng ti n, hình th c t ch c d y h c cho ti t h c m t cách phù h p. D ki n tr ưc các tình hu ng cĩ th x y ra và h ưng gi i quy t, d ki n phân ph i th i gian, d ki n nh ng HS cĩ th g i, bài làm v nhà (n u cĩ), n i dung ghi lên b ng, ni dung cho HS ghi Trong giáo án đưc so n bao g m hai ph n: ph n khái quát chung và ph n n i dung chi ti t. Ph n khái quát chung bao g m các m c t i thi u sau: + Tên bài d y, l p d y: Th i gian, đa đim: + M c tiêu c a bài h c: + Dàn bài, tr ng tâm: + Ph ươ ng pháp d y h c ch y u và các ph ươ ng pháp d y h c h tr : + Các ph ươ ng ti n d y h c: + Tài li u gi ng d y, h c t p: + Ki m tra, đánh giá k t qu h c t p: Ni dung chi ti t cĩ th trình bày theo b ng sau: Yu t v ĩ mơ/(hay Ni dung bài h c Ho t đ ng c a th y-trị các b ưc lên l p) Th i gian t ươ ng ng 78
13. ?. ð bài h c trên l p cĩ hi u qu c n chu n b và th c hi n t t các yêu c u nào? a. Yêu c u v m t t ư t ưng Thơng qua vi c cung c p tri th c, k n ăng, c n hình thành cho HS th gi i quan, nhân sinh quan khoa h c và nh ng ph m ch t khác c a con ng ưi m i. T c thơng qua d y tri th c, ph ươ ng pháp đ b i d ưng cho HS quan đim DVBC; thái đ đúng đ n đi v i hi n th c và nh ng ph m ch t nhân cách c a con ng ưi m i. b. Yêu c u v m t lý lu n d y h c Vi c xây d ng và th c hi n bài h c trên l p c n quán tri t nh ng yêu c u v lý lu n dy h c quy đ nh nh ư: + Xây d ng và th c hi n các lo i bài h c v i c u trúc h p lý, linh ho t. + Xác đnh v trí c a bài h c trong mơn h c. + V n d ng linh ho t các nguyên t c, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n, hình th c t ch c dy h c sao cho cĩ th phát huy cao đ tính t giác, tích c c, đ c l p c a HS d ưi s ch đ o c a GV. c. Yêu c u v m t tâm lý Vi c th c hi n bài h c trên l p c n tuân th các yêu c u v m t tâm lý: + Yêu c u v t ư th , thái đ , tác phong c a GV. + Yêu c u v ý th c, thái đ h c t p c a HS. + Yêu c u v b u khơng khí tâm lý c a t p th l p: m i quan h GV-HS, HS-HS d. Yêu c u v m t v sinh nh ư ánh sáng, ch đ h c t p, các điu ki n, ph ươ ng ti n hc t p phù h p - M t m nh và h n ch c a ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng Ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng cĩ nh ng m t m nh và h n ch sau: + M t m nh: thi t k ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng phù h p v i ho t đng dy h c trong đĩ ng ưi h c c n l ĩnh h i m t h th ng tri th c khoa h c cĩ logic ch t ch , tưng minh và là m t h th ng phát tri n. Trong xây d ng n i dung d y h c hi n nay, lo i ch ươ ng trình đưc thi t k theo ki u này đang r t ph bi n. + M t h n ch : tính khuơn m u ch t ch c a ch ươ ng trình đưc xây d ng theo cách này đã làm gi m r t nhi u tính sáng t o, h n ch kh n ăng hành đng v i đi t ưng c a HS. - ð phát huy m t m nh, c ũng nh ư h n ch m t y u c a ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng, khi chu n b k ho ch, ch ươ ng trình d y h c mơn h c, bài h c, khi so n tài li u hc t p cho HS, GV c n tuân th : + Nh ng nguyên t c xây d ng ch ươ ng trình, nh ng yêu c u v c u trúc c a mơn h c, bài h c; trong đĩ c n chú tr ng đm b o tính logic ch t ch c a ch ươ ng trình, tính rõ ràng, chi ti t, d hi u c a v n đ trình bày + T n d ng đim m nh c a các ki u thi t k ch ươ ng trình d y h c khác đ t i ưu hĩa ch ươ ng trình d y h c theo bài h c truy n th ng b ng cách ph i h p v i các ki u thi t k ch ươ ng trình khác. ðây là xu h ưng đang đưc áp d ng trong quá trình xây d ng và th c hi n ch ươ ng trình d y h c hi n nay. 2.1.3.2. Thi t k ch ươ ng trình theo mơ đun ?. ðc Thi t k ch ươ ng trình d y h c theo mơ đun Ph l c 3 (và các tài li u khác), 79
14. trình bày s hi u bi t c a b n v mơ đun d y h c và thi t k ch ươ ng trình d y h c theo mơ đun. * Mơ đun d y h c - Mơ đun Trong d y h c, cĩ nhi u cách hi u thu t ng mơ đun (module): • Ví d : + Bùi Hi n và các c ng s (2001) cho r ng mơ đun d y h c ch “ đơ n v h c t p thu c m t ch ươ ng trình đào to, m t ch ươ ng trình mơn h c, ch a đng c m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp d y h c cùng v i h th ng cơng c đánh giá, điu khi n k t qu h c t p, t o nên m t th hồn ch nh” [16, tr 261)]. + Phan Tr ng Ng (2005), mơ đun “ đưc dùng đ ch m t đơ n v ki n th c ho c m t h th ng k n ăng (th c ti n hay trí ĩc) v a t ươ ng đi tr n v n và đc l p, v a cĩ th k t h p v i ki n th c ho c k n ăng khác, t o thành h th ng tr n v n, cĩ quy mơ l n h ơn” [29, tr 115)]. - Mơ đun d y h c + Mơ đun d y h c là m t đơ n v ch ươ ng trình h c t ươ ng đi đc l p đưc c u trúc nh m ph c v cho ng ưi h c trong đĩ bao g m c m c tiêu d y h c, n i dung d y h c, ph ươ ng pháp d y h c và h th ng cơng c đánh giá k t qu h c t p g n bĩ ch t ch v i nhau thành m t ch nh th . + Mơ đun d y h c bao g m hai lo i: mơ đun và ti u mơ đun
    Mơ đun: là ch ươ ng trình xây d ng t ươ ng ng v i m t v n đ h c t p tr n v n.
    Ti u mơ đun: là các thành ph n c u t o nên mơ đun đưc xây d ng t ươ ng ng v i các nhi m v h c t p mà ng ưi h c ph i th c hi n. - C u trúc c a m t mơ đun d y h c bao g m h vào, thân mơ đun và h ra, ba b ph n này h p thành m t ch nh th th ng nh t. + H vào c a mơ đun bao g m tên g i hay tiêu đ c a mơ đun; gi i thi u v trí, t m quan tr ng và l i ích ca vi c h c theo mơ đun; nêu rõ ki n th c, k n ăng c n cĩ tr ưc; h th ng m c tiêu c a mơ đun và test vào mơ đun. + Thân mơ đun bao g m m t lo t nh ng ti u mơ đun (v lý thuy t và th c hành k ti p nhau). M i ti u mơ đun g m ba ph n: ph n m đu (gi ng h vào c a mơ đun), n i dung, ph ươ ng pháp h c t p và test trung gian. Khi c n thi t thân mơ đun cịn đưc b sung các mơ đun ph đo giúp HS b sung ki n th c cịn thi u, s a ch a sai sĩt và ơn t p. + H ra bao g m m t b n t ng k t chung; m t test k t thúc; h th ng ch d n đ ti p tc h c t p (n u đt đưc t t c các m c tiêu c a mơ đun, HS chuy n sang mơ đun ti p theo) và h th ng h ưng d n dành cho GV và HS. - Mơ đun d y h c cĩ nh ng đc tr ưng c ơ b n sau: + M i mơ đun d y h c mang m t ch đ xác đnh, t đĩ, xác đnh đưc m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp và quy trình th c hi n (tính tr n v n; do đĩ, nĩ khơng ph thu c vào n i dung đã cĩ và s cĩ sau đĩ (tính đc l p). + Ch ươ ng trình c a m t mơ đun ph i cĩ tính m m d o, d dàng thay đi, b sung đ 80
15. thích h p v i t ng đi t ưng h c t p (tính cá bi t) + Quy trình th c hi n m t mơ đun đưc đánh giá th ưng xuyên b ng h th ng câu h i thu c d ng test (tính t ki m tra, đánh giá). + Mơ đun ph i cĩ kh n ăng liên k t v i các mơ đun khác sao cho phù h p v i m c đích ca quá trình đào t o (tính phát tri n). + Mơ đun c n cĩ kh n ăng tích h p gi a lý thuy t và th c hành c ũng nh ư gi a các y u t c a quá trình d y h c (tính tích h p). - Các mơ đun d y h c liên k t v i nhau t o nên m t h th ng hồn ch nh, m t ch ươ ng trình. Ch ươ ng trình d y h c theo mơ đun cĩ các đc đim và ch c n ăng sau: + Các mơ đun v a cĩ tính liên k t, v a cĩ tính đc l p t ươ ng đi v n i dung d y h c; do đĩ, cĩ th “l p ghép” và “tháo g ” các mơ đun đ xây d ng nh ng ch ươ ng trình d y h c đa d ng và phong phú. ðim n i b t này c a mơ đun làm cho ch ươ ng trình d y h c cĩ tính c ơ đng, tính ng d ng cao và là m t ch ươ ng trình m . + Kích c c a mơ đun tùy thu c vào dung l ưng ki n th c ho c k n ăng thành ph n trong mơ đun. Kích c c a m i mơ đun th hi n th i l ưng h c t p c a HS (1 tu n, h c k ỳ, năm ) và s l ưng cơng vi c (ho t đng) mà HS ph i th c hi n trong m t đơ n v h c t p tươ ng ng v i đơ n v th i gian h c t p đưc quy đnh trong mơ đun. + Các mơ đun trong ch ươ ng trình cĩ th đưc k t n i theo m ng khơng gian (trong kho ng th i gian cho phép, tùy theo kh n ăng và điu ki n, HS cĩ th th c hi n đng th i mt s mơ đun) ho c theo tuy n tính (trong kho ng th i gian cho phép, HS th c hi n l n l ưt tng mơ đun). + Vi c đánh giá k t qu h c t p ph i đưc ti n hành trong t ng mơ đun và đưc th c hi n tr ưc khi sang mơ đun m i. ðc đim này làm cho m i mơ đun d y h c là m t ph ươ ng ti n t h c h u hi u. + HS cĩ th l a ch n các mơ đun (tuân theo các nguyên t c quy đnh trong ch ươ ng trình) đ hồn thành ch ươ ng trình h c t p theo quy đnh. ðc đim này c a ch ươ ng trình cho phép HS phát huy tính đc l p, s linh ho t trong h c t p phù h p v i hồn c nh, kh n ăng ca mình. + Do kh n ăng cĩ th “l p ghép” và “tháo g ” các mơ đun mà ch ươ ng trình d y h c theo mơ đun t o kh n ăng k t h p, liên thơng gi a các ch ươ ng trình. Trong các ch ươ ng trình hc t p cĩ th cĩ các mơ đun gi ng nhau. ðiu đĩ cho phép HS cùng m t lúc cĩ th theo đui mt s ch ươ ng trình, trên c ơ s khai thác ngu n l c c a mình. * Ưu-nh ưc đim c a ch ươ ng trình theo mơ đun - Ưu đim ðim m nh c a ch ươ ng trình theo mơ đun là vi c thi t k các ho t đng, chú tr ng s dng nhi u ph ươ ng ti n truy n đt khác nhau (tài li u in, b ăng ). T đĩ ch ươ ng trình cĩ tác dng tích c c hĩa ho t đng h c t p c a HS, kích thích ĩc sáng t o và kh n ăng gi i quy t vn đ; làm cho HS d h c, d hi u. Ngồi ra, kh n ăng k t h p, liên thơng c a ch ươ ng trình cịn t o cho HS c ơ h i h c m t cách th ưng xuyên, h c su t đi theo nhu c u và điu ki n ca mình trên c ơ s tích l ũy các mơ đun trong điu ki n và kh n ăng, hồn cnh cho phép c a mình. - Nh ưc đim Hn ch l n nh t c a ch ươ ng trình theo mơ đun là nh ng khĩ kh ăn và t n kém trong vi c t ch c h c t p: khĩ kh ăn trong vi c b trí th i gian h c t p, th i gian bi u; th i gian 81
16. hc t p cĩ th b kéo dài, thi u tính h th ng (n u vi c h c ch y u theo hình th c tích l ũy tín ch ); địi h i ph i cĩ đy đ c ơ s v t ch t, thi t b và tài li u h c t p. * Quy trình thi t k mơ đun d y h c Theo tài li u c a D án VIF/98/018 (6, tr 120-121), quy trình thi t k mơ đun d y h c đưc th hi n qua s ơ đ d ưi đây: Quy trình thi t k mơ đun d y h c Phân tích mc ti êu Phân tích ch ươ ng trình Xác đnh ch đ Phân tích ni dung Xác đnh các mơ đun A B C Xác đnh m c tiêu Xác đnh ti u mơ đun Biên so n mơ đun H th ng câu h i ki m tra, đánh giá&ch d n Th nghi m và đánh giá mơ đun * Các cách xây d ng mơ đun Cĩ nhi u cách xây d ng mơ đun h c t p, d ưi đây là m t s cách: - D a trên giáo trình đã cĩ đ xây d ng mơ đun ða ph n SGK và giáo trình đã cĩ hi n nay đưc xây d ng theo bài h c truy n th ng. Do đĩ, cĩ th d a vào c u trúc h th ng tri th c đưc trình bày trong tài li u đưc biên so n theo bài h c truy n th ng s n cĩ đ xây d ng các mơ đun. - D a trên nh ng ch đ chung đ xây d ng mơ đun. Mơ đun c ũng cĩ th đưc xây d ng da vào m t ch đ nào đĩ mà HS c n l ĩnh h i trong quá trình h c t p (n i khĩa ho c ngo i khĩa). Trong tr ưng h p này, mơ đun đưc xây dng đc l p v i các giáo trình đã cĩ. - Mơ đun cịn cĩ th đưc xây d ng đ b sung cho m t giáo trình đang cĩ nh m làm phong phú thêm n i dung c a giáo trình ho c đ ph c v cho s cá bi t hĩa trong d y h c (giúp HS kém đui k p trình đ chung, b i d ưng HS gi i ) 2.1.3.2. Thi t k ch ươ ng trình theo d án 82
17. ?. Trình bày s hi u bi t c a b n v thi t k ch ươ ng trình theo d án. - Thu t ng D án (Project) cĩ ngh ĩa là d ki n, phác th o, thi t k . Trong giáo d c, đào t o, d án đưc hi u là b n thi t k h th ng vi c làm (Project work) nh m đt đưc m c tiêu giáo d c-đào t o. ðc tr ưng c a ch ươ ng trình d y h c theo d án là tồn b n i dung h c t p đưc thi t k theo h th ng vi c làm c a HS; sao cho thơng qua h th ng vi c làm này đ th c hi n m c đích và nhi m v h c t p. - So v i ch ươ ng trình theo bài h c truy n th ng và mơ đun, ch ươ ng trình theo d án cĩ tác d ng phát huy, m r ng tính ch đng, tích c c c a HS h ơn nhi u. Trong ch ươ ng trình này, HS đưc coi là y u t quy t đnh, là đi tác c a GV, là ng ưi ch đng thi t k và th c hi n các cơng vi c trên c ơ s cam k t v i GV. GV ch gi vai trị: c v n, gĩp ý, th m đnh, phê duy t, cung c p các điu ki n h c t p (tài li u, SGK và các ph ươ ng ti n khác) và đánh giá hi u qu th c hi n d án c a HS. Vi các ưu đim này, ch ươ ng trình d y h c theo d án đang đưc coi là m t trong nh ng h ưng đi m i ch y u trong phát tri n ch ươ ng trình d y h c nh m đt đưc m c tiêu dy h c mà UNESCO đã đ xu t: h c đ phát tri n, đ bi t, đ làm Tuy nhiên, ch ươ ng trình theo d án khơng d th c hi n trong điu ki n và thĩi quen dy h c c a Vi t Nam hi n nay. - Phng theo tài li u c a Ooms (2000), ti n trình h c t p theo mơ hình d án c a HS th ưng bao g m các b ưc sau: + ðnh h ưng v n đ: phân tích v n đ t m th i nh m t p trung s chú ý c a HS vào d án, nh ng v n đ cĩ liên quan và kh n ăng ti p c n đ gi i quyt v n đ; cung c p tài li u (cĩ th ph ng v n chuyên gia ho c đnh h ưng t i ch thêm). + Xác đnh m c tiêu nghiên c u và thành l p các nhĩm th c hi n. + Xác đnh v n đ: xác đnh v n đ c n nghiên c u (d ưi d ng câu h i). + Chi n l ưc nghiên c u: xác đnh nh ng thơng tin c n thi t đ tr l i cho câu h i bưc ba và ph ươ ng pháp nghiên c u. + Lên k ho ch và ti n hành th c hi n k ho ch So n th o m t k ho ch làm vi c rõ ràng (chú ý đ t ng ph n c a d án ho t đng nh p nhàng và ăn kh p v i nhau). Bám sát m c tiêu c a d án cĩ th ch n cho d án m t cái tên (tên c a d án ph i nêu rõ đưc v n đ c n gi i quy t và đnh h ưng gi i quy t v n đ). Mt s n i dung c n th c hi n trong b ưc này:
    Mơ t d án: t a bài; m c l c; tĩm t t v n đ; m c tiêu nghiên c u và nhĩm th c hi n; xác đnh v n đ; đnh ngh ĩa các khái ni m và phác h a; xác đnh các v n đ nh , nh ng thơng tin c n thi t và ph ươ ng pháp th c hi n; đ c ươ ng chi ti t.
    K ho ch: phác h a các giai đon làm vi c; yêu c u v k t qu , báo cáo c a t ng giai đon; báo cáo k ho ch s d ng kinh phí; t ch c và nhân s c a d án. - Khi xây d ng ch ươ ng trình theo d án ph i đm b o các yêu c u sau: + H th ng các hành đng đưc xây d ng trong d án ph i h ưng đn nh ng nhi m v xác đnh trong m c tiêu chung. 83
18. + ðm b o cho HS tham gia đy đ vào các giai đon c a d án. + Các nhi m v và vi c làm c a HS nên g n v i các yêu c u c a th c ti n. + K t qu c a d án ph i là s n ph m hay hành đng c th cĩ th l ưng giá và ki m sốt đưc. 2.2. CÁC PH ƯƠ NG PHÁP D Y H C Trong tài li u này trình bày h th ng các ph ươ ng pháp d y h c đã và đang đưc s dng ph bi n nhà tr ưng Vi t Nam, đng th i gi i thi u m t s ph ươ ng pháp d y h c theo các h ưng ti p c n ph ươ ng pháp d y h c m i. Da vào ph ươ ng ti n s d ng và ch c n ăng c a ph ươ ng pháp d y h c, các ph ươ ng pháp d y h c đang đưc s d ng ph bi n hi n nay th ưng đưc phân thành các nhĩm ph ươ ng pháp: nhĩm ph ươ ng pháp d y h c s d ng ngơn ng nĩi, nhĩm ph ươ ng pháp d y hc tr c quan, nhĩm ph ươ ng pháp d y h c th c hành và nhĩm ph ươ ng pháp d y h c nh m ki m tra, đánh giá k t qu h c t p c a HS. 2.2.1. Các ph ươ ng pháp d y h c s d ng ngơn ng nĩi ðây là nhĩm ph ươ ng pháp d y h c s d ng l i nĩi đ tác đ ng đ n HS trong quá trình dy h c. Nhĩm ph ươ ng pháp này bao g m: ph ươ ng pháp thuy t trình và ph ươ ng pháp h i-đáp. 2.2.1.1. Ph ươ ng pháp thuy t trình ?. Tìm hi u ph ươ ng pháp thuy t trình qua nh ng thơng tin d ưi đây và ch n m t trong các v n đ sau đ thuy t trình tr ưc nhĩm: - C u trúc c a ph ươ ng pháp thuy t trình. - Ưu-nh ưc đim c a ph ươ ng pháp thuy t trình. - Làm sao đ thuy t trình cĩ hi u qu ? - Vi c s d ng ph ươ ng pháp thuy t trình trong d y h c mơn h c (thu c chuyên ngành ca b n) ph thơng hi n nay ra sao? (T t?Ch ưa t t? Vì sao?Cách kh c ph c?). Thuy t trình cĩ ngu n g c t ti ng Hy L p. Theo ti ng Latin trung c , thu t ng thuy t trình (lecture) đưc rút ra t “lectate”. Letate cĩ ngh ĩa là đc l n lên. Cùng v i th i gian, t p quán xã h i, vi t và đc đã thay đi, nh ưng ph ươ ng pháp d y h c “ đ c l n lên” t SGK v n đưc s d ng. Trên th gi i và Vi t Nam hi n nay, s l ưng HS ngày càng t ăng; do đĩ, s ĩ s HS trong m t l p h c th ưng nhi u (trung bình m i l p kho ng 50 HS ph thơng và nhi u h ơn đ i h c). V i nh ng l p đơng nh ư v y, ph ươ ng pháp d y h c đưc s d ng ph bi n là ph ươ ng pháp thuy t trình. * Khái ni m: Ph ươ ng pháp thuy t trình là ph ươ ng pháp GV dùng l i nĩi sinh đ ng đ trình bày tài li u m i ho c đ t ng k t nh ng tri th c mà HS thu đưc. Ph ươ ng pháp này s d ng ph ươ ng ti n là ngơn ng đ c tho i c a GV. * Các lo i thuy t trình Cĩ nhi u cách phân lo i thuy t trình Mt s nhà lý lu n d y h c Vi t Nam d a vào n i dung c n trình bày đã chia thuy t trình thành ba ph ươ ng pháp: gi ng thu t, gi ng gi i và gi ng di n. - Gi ng thu t (cịn g i là ph ươ ng pháp k chuy n) là ph ươ ng pháp thuy t trình trong 84
19. đĩ ch a đ ng y u t tr n thu t và mơ t . ðây là ph ươ ng pháp đưc s d ng r ng rãi trong vi c gi ng d y các mơn thu c khoa h c xã h i và nhân v ăn c ũng nh ư các mơn khoa h c t nhiên khi c n mơ t các hi n t ưng, thí nghi m, cách th c ho t đ ng, trình bày các thành t u ni ti ng trong khoa h c, k thu t ho c trình bày v cu c đ i và s nghi p c a các nhà bác hc l i l c - Gi ng gi i là ph ươ ng pháp thuy t trình trong đĩ nh ng lu n c , nh ng s li u đưc đư a ra đ gi i thích, ch ng minh m t khái ni m, m t hi n t ưng, m t s ki n, quy t c, đ nh lý, đnh lu t trong các mơn h c. Gi ng gi i ch a đ ng các y u t phán đốn, suy lu n nên cĩ nhi u kh n ăng phát tri n t ư duy logic cho HS. - Gi ng di n là ph ươ ng pháp thuy t trình nh m trình bày m t v n đ hồn ch nh, cĩ tính ph c t p, tr u t ưng, khái quát trong m t th i gian t ươ ng đi lâu dài. Da vào m i quan h gi a ng ưi thuy t trình và ng ưi nghe William J. Ekeler (1994) đã đư a ra hai ph ươ ng pháp thuy t trình: thuy t trình nghiêm túc và thuy t trình thân m t. - Thuy t trình nghiêm túc là thuy t trình trong đĩ ng ưi thuy t trình trình bày m t v n đ cĩ c u trúc rõ r t và khơng c n cĩ s tham gia c a ng ưi nghe. - Thuy t trình thân m t là ph ươ ng pháp thuy t trình trong đĩ v n đ trình bày khơng cĩ dàn bài rõ r t, cĩ s giao l ưu v i ng ưi nghe và quá trình thuy t trình t p trung vào ng ưi thuy t trình nhi u h ơn là vào n i dung thuy t trình. S d ng ph i h p v i các ph ươ ng pháp d y h c khác cĩ các ph ươ ng pháp thuy t trình: thuy t trình ph n hi (trong đĩ cĩ s k t h p gi a ph ươ ng pháp thuy t trình v i h i đáp ho c cho h c sinh trao đ i, th o lu n), thuy t trình theo ki u nêu v n đ (trong đĩ cĩ s kt h p gi a ph ươ ng pháp thuy t trình v i ph ươ ng pháp d y h c nêu v n đ ) * C u trúc c a ph ương pháp thuy t trình Cu trúc c a ph ươ ng pháp thuy t trình th ưng tr i qua ba b ưc: nêu v n đ, gi i quy t vn đ và k t lu n. - Nêu v n đ b ưc này, GV thơng báo v n đ d ưi d ng t ng quát, cĩ th b ng thơng báo tái hi n ho c cĩ tính ch t v n đ nh m kích thích s chú ý ban đ u c a HS. Sau đĩ đưa ra nh ng v n đ c th d ưi d ng câu h i giúp HS đ nh h ưng đưc nh ng v n đ c n trình bày và ý th c đưc rõ ràng n i dung c n nghiên c u đ giúp HS cĩ nhu c u nghiên c u, cĩ h ng thú nh n th c. - Gi i quy t vn đ b ưc này GV cĩ th ti n hành gi i quy t v n đ theo hai logic ph bi n: quy n p hay di n d ch. + Gi i quy t v n đ theo logic quy n p là quá trình trình bày v n đ trên c ơ s đi t cái đơ n nh t đ n cái chung, cái khái quát; đi t cái c th đ n nguyên lý hay quy lu t. Theo logic quy n p, cĩ th áp d ng ba cách trình bày khác nhau, tùy đc đim c a n i dung:
    Quy n p phân tích t ng ph n: đưc s d ng khi các v n đ trình bày t ươ ng đi đ c lp v i nhau. Trong tr ưng h p này, GV ch c n tu n t gi i quy t t ng v n đ đưc s p x p theo logic đnh tr ưc; t c là ti n hành gi i quy t v n đ th nh t, rút ra k t lu n r i ti p t c gi i quy t các v n đ ti p theo cho đ n h t theo cách th c nh ư v y.
    Quy n p phát tri n: đưc s d ng khi các v n đ nêu ra cĩ m i liên k t ch t ch v i nhau. Trong đĩ, v n đ này đưc gi i quy t s là c ơ s đ gi i quy t v n đ kia (cịn g i là cách gi i quy t v n đ theo l i mĩc xích). Cách làm này th ưng đưc s d ng trong ch ng 85
20. minh các bài tốn hình h c hay các ph n ng hĩa hc
    Quy n p song song-đi chi u: đưc s d ng khi nh ng v n đ đưc đưa ra đ gi i quy t ch a đ ng nh ng m t t ươ ng ph n, đ i l p v i nhau (ví d m t ưu, khuy t c a vi c sng thành ph ). Trong tr ưng h p này, cĩ th dùng phân tích đ t đĩ so sánh nh ng m t, nh ng thu c tính hay quan h hai đ i t ưng t ươ ng ph n, đ i l p nhau đ t đĩ rút ra k t lu n t ng đim c n so sánh. + Gi i quy t v n đ theo logic di n d ch là quá trình trình bày v n đ tuân theo con đưng nh n th c đi t nguyên lý chung đn cái c th , đơn nh t. Theo cách này, GV đư a ra khái quát s ơ b , sau đĩ ti n hành gi i quy t v n đ theo ba cách v a nêu trên (di n d ch phân tích t ng ph n, di n d ch phát tri n, di n d ch so sánh-đi chi u). ðiu khác v i gi i quy t vn đ theo logic quy n p là ba cách gi i quy t này nh m minh h a cho s khái quát s ơ b đã nêu. - K t lu n Kt lu n là b ưc k t thúc c a v n đ trình bày. Trong đĩ GV đúc k t l i d ưi d ng súc tích, chính xác nh ng khái quát b n ch t v n đ đưc đưa ra xem xét. * Ưu đim và h n ch c a ph ươ ng pháp thuy t trình - Ưu đim Nu s d ng t t, ph ươ ng pháp thuy t trình cĩ nh ng ưu đim sau: + Cho phép GV truy n đ t nh ng n i dung lý thuy t t ươ ng đi khĩ, ph c t p, ch a đng nhi u thơng tin mà HS khơng d dàng t mình tìm hi u đưc m t cách sâu s c và nhanh chĩng. + Cho phép GV truy n đ t đưc m t kh i l ưng thơng tin khá l n cho nhi u HS trong cùng m t th i đim cho nên nĩ cĩ tính hi u qu kinh t cao, đáp ng đưc yêu c u đào t o ngu n nhân l c r ng l n c a xã h i. + B ng ph ươ ng pháp thuy t trình, GV khơng ch s d ng ngơn ng nĩi c a mình tác đng tr c ti p đ n HS mà cịn tác đng đ n các em b ng nh ng hành vi, c ch th hi n quan đim, thái đ , ni m tin, ph m ch t nhân cách c a mình cho nên ph ươ ng pháp này cĩ th tác đng m nh đ n t ư t ưng, tình c m c a HS. + Cách thuy t trình cĩ s c thuy t ph c c a GV là bài h c quí báu cho HS v vi c s dng ngơn ng đ trình bày m t v n đ do cu c s ng yêu c u, v cách t ư duy logic, v cách đt và gi i quy t v n đ . - Nh ưc đim + HS th đ ng khi n cho các em chĩng m t m i, chán n n, bu n ng + HS khơng cĩ điu ki n đ phát tri n ngơn ng nĩi. + GV khĩ thu đưc tín hi u ng ưc nên khĩ trong điu khi n, điu ch nh quá trình d y hc và khĩ d y sát đ i t ưng. * Nh ng yêu c u c ơ b n khi s d ng ph ươ ng pháp thuy t trình ð cĩ hi u qu , khi s d ng ph ươ ng pháp thuy t trình c n tuân th các yêu c u sau: - Trình bày v n đ chính xác, rõ ràng, d hi u, theo m t trình t logic ch t ch ; đ m bo tính t ư t ưng, tính th c ti n - L i nĩi rõ ràng, trong sáng, giàu hình t ưng, chu n xác; chú ý t c đ nĩi, âm l ưng nĩi k t h p hành vi, c ch phù h p v i trình đ HS. 86
21. - Bi t cách đ t và gi i quy t v n đ . - S d ng ph i h p v i các ph ươ ng pháp khác đc bi t là nên ph i h p v i ph ươ ng pháp nêu v n đ đ cĩ ph ươ ng pháp thuy t trình theo ki u nêu v n đ . 2.2.1.2. Ph ươ ng pháp h i-đáp (hay v n đáp, đàm tho i) ?. ðc n i dung m c 2.2.1.2. Ph ươ ng pháp h i-đáp d ưi đây và tr l i: - Câu h i khái quát (hay câu h i chính) là gì? - Hãy so n th o nh ng câu h i chính nh m h ưng d n ng ưi đc tìm hi u ni dung “Ph ươ ng pháp h i đáp” này. * Khái ni m: Ph ươ ng pháp h i-đáp là ph ươ ng pháp GV nêu câu h i, HS tr l i nh m giúp HS ti p thu tri th c m i; c ng c , ơn t p đ m r ng, đào sâu tri th c đã h c; v n d ng tri th c hình thành k n ăng, k x o và ki m tra m c đ n m tri th c, k n ăng, k x o c a HS. Ph ươ ng pháp hi-đáp s d ng ngơn ng đ i tho i. * Ưu và nh ưc đim c a ph ươ ng pháp h i-đáp - Ưu đim Nu bi t v n d ng m t cách khéo léo thì ph ươ ng pháp h i-đáp cĩ các ưu đim sau: + Kích thích HS tích c c, đ c l p t ư duy. + B i d ưng cho HS n ăng l c di n đ t b ng l i m t v n đ khoa h c nào đĩ. + GV cĩ điu ki n đ thu đưc tín hi u ng ưc t HS đ cĩ th điu khi n ho t đ ng dy và h c m t cách k p th i, nhanh chĩng; thơng qua đĩ, GV v a cĩ kh n ăng ch đ o ho t đng nh n th c c a tồn l p, v a ch đ o nh n th c c a t ng HS. + T o đưc b u khơng khí làm vi c sơi n i, sinh đ ng. - Nh ưc đim Nu v n d ng khơng khéo thì ph ươ ng pháp h i-đáp cĩ nh ng h n ch nh t đ nh: + Vi c so n th o và s d ng h th ng câu h i nh m đt đưc m c tiêu d y h c nào đĩ là r t khĩ. + Quá trình gi i quy t v n đ b ng h th ng câu h i t n nhi u th i gian. + GV khĩ ki m sốt vì nh ng tình hu ng ng u nhiên x y ra trong quá trình h i-đáp và ti n trình d y h c d l ch h ưng v i ch đ ban đu. + N u khơng khéo điu khi n d bi n h i-đáp thành cu c đ i tho i tay đơi gi a GV và mt vài HS ho c h n ch s phát tri n trí tu c a các em (n u ch s d ng câu h i tái hi n). * Các lo i h i-đáp Cĩ th d a vào nhi u c ơ s đ phân lo i ph ươ ng pháp h i-đáp, d ưi đây là m t s cách phân lo i: Da vào m c đích và các khâu c a quá trình d y h c, b n ph ươ ng pháp h i-đáp đưc xây d ng: - H i-đáp g i m Hi-đáp g i m đưc s d ng khi gi ng bài m i cho HS. ph ươ ng pháp này, GV đt vn đ b ng nh ng câu h i cĩ tính ch t g i m d n đ d n d t HS t rút ra k t lu n. Ph ươ ng pháp này cịn cĩ tên g i là “thu t đ đ ” hay ph ươ ng pháp Xơcrát, do nhà hi n tri t Xơcrát 87
22. (469-399 Tr CN) đ ra đ gi ng mơn Tri t. Ph ươ ng pháp h i đáp này cĩ tác d ng phát huy đưc tính tích c c, đ c l p, sáng t o và h ng thú nh n th c c a HS. - H i-đáp c ng c Hi đáp-cng c đưc s d ng sau khi hình thành tri th c, k n ăng, khi ơn t p, hay sau khi ki m tra tri th c, k n ăng. Ph ươ ng pháp này cĩ tác d ng giúp HS c ng c , m r ng, đào sâu tri th c, k n ăng. - H i-đáp t ng k t Hi đáp t ng k t đưc s d ng đ d n d t HS khái quát hĩa, h th ng hĩa tri th c, k năng sau khi h c xong nh ng bài, nh ng ch ươ ng hay nh ng giáo trình nh t đ nh. Ph ươ ng pháp này cĩ tác d ng phát tri n HS n ăng l c khái quát hĩa, h th ng hĩa, giúp HS n m tri th c, k n ăng m t cách cĩ h th ng. - H i-đáp ki m tra Hi đáp ki m tra đưc s d ng tr ưc, trong và sau khi gi ng bài, ch ươ ng hay giáo trình. Ph ươ ng pháp này cĩ tác d ng giúp GV ki m tra và HS t ki m tra m c đ n m tri th c, k n ăng, k x o c a các em, t đĩ cĩ th đánh giá đưc trình đ tri th c, k n ăng, k xo c a các em trong quá trình h c t p đ cĩ c ơ s điu khi n, điu ch nh quá trình đĩ theo đúng m c đích, nhi m v d y h c đã đ ra. Da vào tính ch t nh n th c c a HS cĩ th phân ra các lo i h i-đáp sau: - H i-đáp tái hi n Hi đáp tái hi n là ph ươ ng pháp GV đt ra nh ng câu h i; trong đĩ, ch c n HS tr l i tr c ti p câu h i b ng t ư duy tái hi n, d a trên c ơ s c a trí nh là chính, khơng địi h i ph i suy lu n. - H i-đáp gi i thích-minh h a Hi đáp gi i thích minh h a là ph ươ ng pháp trong đĩ, GV đt ra nh ng câu h i địi hi HS ph i gi i thích và làm sáng t m t v n đ nào đĩ cĩ kèm theo nh ng ví d minh h a cho l i gi i thích c a mình. Lo i h i-đáp này khơng ch đơn thu n yêu c u HS ph i nh l i tri th c đã h c mà cịn c u trúc l i nh ng tri th c đã h c đ cĩ s suy lu n c n thi t. - H i-đáp tìm tịi-phát hi n Hi đáp tìm tịi phát hi n là ph ươ ng pháp GV đt ra nh ng câu h i cĩ tính ch t v n đ, làm cho HS ý th c đưc v n đ đĩ, cĩ nhu c u gi i quy t v n đ , t các em ph i tìm tịi, tra cu thơng tin đ gi i quy t v n đ . Da vào ch c n ăng c ơ b n nh t c a câu h i-ch c n ăng t ch c quá trình l ĩnh h i, Nguy n ðình Ch nh (1995) đã phân ra ba nhĩm câu h i trong h i đáp: - Nhĩm câu h i th c hi n ch c n ăng c ng c tri th c, k n ăng, k x o. Nh ng câu h i này cĩ tác d ng giúp HS tái hi n, h th ng hố tri th c, rèn luy n các k n ăng. - Nhĩm câu h i th c hi n ch c n ăng điu khi n HS n m v ng các thao tác t ư duy tr u tưng (phân tích, t ng h p, so sánh, khái quát hố, tr u t ưng hố, c th hố ) - Nhĩm câu h i th c hi n ch c n ăng áp d ng tri th c. Nh ng câu h i này cĩ tác d ng giúp HS n m v ng các k n ăng, k x o. Da vào m c đích và ch c n ăng, ðng Thành H ưng (2002) đư a ra ba lo i câu h i: - Lo i câu h i h ưng d n: lo i câu h i bao g m c ch đo, t ch c, điu ch nh, h tr 88
23. (g i m , g i ý) các ho t đng c a ng ưi h c. - Lo i câu h i ch n đốn: lo i câu h i bao g m c th ăm dị, tìm hi u, kh o sát, th m đnh, ki m tra quá trình và th c tr ng h c t p c a HS. - Lo i câu h i đng viên, khuy n khích: lo i câu h i ch y u dùng nh h ưng c a thái đ trong câu h i và nh h ưng c a nh ng câu tr l i đ t o ra và duy trì mơi tr ưng, quan h tích c c, thu n l i trong d y h c. * K thu t so n th o và s d ng câu h i Hi-đáp là m t ph ươ ng pháp d y h c cĩ tác d ng điu khi n ho t đ ng nh n th c c a HS m t cách uy n chuy n và linh ho t vào b c nh t. ð s d ng ph ươ ng pháp này cĩ hi u qu , vi c so n th o và s d ng câu h i c n tuân th m t quy trình nh t đnh bao g m nh ng bưc c ơ b n sau: - Chu n b câu h i ban đu Xây d ng h th ng câu h i là vi c làm đu tiên và r t c n thi t c a quá trình d y h c theo ph ươ ng pháp này. C n xác đ nh rõ m c đích d y h c và tính ch t c a ni dung tài li u hc t p đ xây d ng h th ng câu h i. Cĩ th d ki n hai nhĩm câu h i: + Câu h i ch t, câu h i khái quát (hay cịn g i là câu h i chính). ðây là nh ng câu h i bao quát n i dung h c t p c ơ b n, cĩ liên quan đn nh ng ý chính c a bài h c. Lo i câu h i này khơng nhi u (s l ưng câu h i tùy thu c vào s l ưng các ý chính c a bài h c). + Câu h i m r ng hay câu h i b sung ho c g i m . Lo i câu h i này đưc chu n b dưi d ng các tình hu ng d ki n, gi đnh, cịn câu h i c th thì ch ưa xác đnh đưc mà tùy thu c vào tình hu ng lúc d y h c đĩ ra sao. Tuy khơng chu n b đưc chính xác lo i câu h i này, nh ưng ph i cĩ đnh h ưng rõ ràng vì chúng cĩ vai trị quy t đnh trong t ươ ng tác h i- đáp, gi cho quá trình th c hi n ph ươ ng pháp đưc ti n hành đúng h ưng và sơi n i, sinh đng. - Xem xét s thích h p c a các câu h i + Câu h i đ t ra ph i rõ ràng, sáng s a, d hi u, chính xác và phù h p v i trình đ c a HS. + Câu h i ph i cĩ tác d ng kích thích t ư duy tích c c c a HS. + Câu h i nên đnh h ưng đn nhĩm hay s đơng HS đ thu hút s t p trung c a t t c ho c nhi u HS. Các đi t ch ng ưi các ngơi trong câu h i nên dùng s nhi u, tránh kêu đích danh tên HS hay s d ng ngơi Tơi (nên dùng Chúng ta, L p ta, Nhĩm ta, V n đ c a chúng ta ). + Nên s d ng h p lý các lo i câu h i. - Di n đt câu h i b ng l i sao cho đt đưc m c đích s d ng t t nh t. Nh ng t và c m t nghi v n nĩi chung đưc s d ng nh ư: + Ai, Cái gì, Khi nào, đâu, Cái nào, Bao gi ? th ưng đưc s d ng các câu h i đơ n gi n, trình đ th p, nh m vào các s ki n, câu h i tái hi n, ơn t p, h th ng hĩa, tìm hi u kinh nghi m c a HS + T i sao, Vì sao, Nh ư th nào, Do đâu, Làm th nào, B ng cách nào, S ra sao ? th ưng thích h p đ bi u đt nh ng câu h i trình đ cao, khĩ, cĩ tính vn đ, g i suy ngh ĩ, suy lu n, khái quát hĩa, đánh giá + V i cùng m t n i dung và ý t ưng, cùng m t m c đích, câu h i càng ng n g n, càng ít t , ít m nh đ, ít c u trúc, ít thu t ng m i l càng t t. 89
24. - ðiu khi n h i-đáp ðiu khi n HS tr l i là c m t ngh thu t s ư ph m. Trong đĩ, c n tuân th các yêu cu sau: + Cách nêu câu h i Cn nêu câu h i sao cho kích thích đưc s chú ý và t ư duy tích c c c a HS. Cĩ nh ng cách nêu câu h i tr ưc l p khác nhau. Ví d : cĩ GV kêu HS sau đĩ nêu câu h i nh ưng cũng cĩ GV nêu câu h i tr ưc l p sau đĩ m i kêu HS tr l i. Nêu câu h i theo cách 2 nên đưc s d ng ph bi n b i vì cách đĩ cĩ tác d ng kích thích thái đ h c t p tích c c c a t t c HS trong l p. + Yêu c u HS chú ý l ng nghe câu tr l i c a b n đ cĩ th tham gia nh n xét, b sung câu tr l i đĩ nh m thu hút s chú ý và kích thích ho t đ ng chung c a c l p. + C n chú ý l ng nghe câu tr l i c a HS đ n u c n cĩ th đ t thêm câu h i ph , g i m d n d t HS tr l i câu h i chính. + C n cĩ thái đ bình t ĩnh khi nghe HS tr l i; tránh nơn nĩng, v i vàng c t ngang câu tr l i c a các em khi khơng c n thi t. C n bi t khuy n khích, đ ng viên đ HS tr l i t t, nh t là đi v i nh ng em cĩ tính r t rè, nhút nhát. + Chú ý s d ng m i bi n pháp thúc đ y HS m nh d n nêu th c m c và khéo léo s dng nh ng th c m c đĩ đ t o nên tình hu ng cĩ v n đ và thu hút tồn l p tham gia th o lu n, tranh lu n nh m gi i quy t v n đ đĩ. - U n n n, b sung và đánh giá câu tr l i c a các em v c n i dung l n hình th c. - S d ng ph i h p h i-đáp v i các ph ươ ng pháp d y h c khác. 2.2.2. Các ph ươ ng pháp d y h c tr c quan ?. Tìm hi u ph ươ ng pháp d y h c tr c quan qua nh ng thơng tin d ưi đây, cho bi t nh ng hn ch c a vi c s d ng các ph ươ ng pháp này trong gi ng d y mơn h c (thu c chuyên ngành c a b n) ph thơng, nguyên nhân và h ưng kh c ph c? * Ph ươ ng pháp d y h c tr c quan là ph ươ ng pháp đưc xây d ng trên c ơ s quán tri t nguyên t c đ m b o tính tr c quan trong quá trình d y h c. Trong quá trình d y h c GV hưng d n HS th c hi n các bi n pháp quan sát s v t, hi n t ưng hay hình nh c a chúng đ trên c ơ s đĩ mà hình thành khái ni m. * Ph ươ ng pháp d y h c tr c quan bao g m ph ươ ng pháp quan sát và ph ươ ng pháp trình bày tr c quan - Ph ươ ng pháp trình bày tr c quan Trình bày tr c quan là ph ươ ng pháp s d ng nh ng ph ươ ng ti n tr c quan, nh ng ph ươ ng ti n k thu t d y h c trong quá trình d y h c. Nh ng ph ươ ng ti n tr c quan bao g m: + V t th t: đĩ là nh ng đ ng, th c v t s ng trong thiên nhiên, các khống v t, m u hĩa ch t, các hi n t ưng v t lý, hĩa h c + V t t ưng tr ưng nh ư: b n đ , đ th , s ơ đ, hình v giúp HS th y đưc m t cách tr c quan các s v t, hi n t ưng đưc bi u di n d ưi d ng khái quát, gi n đơn. + V t t o hình nh ư: tranh nh, mơ hình, hình v , phim thay cho nh ng s vt, hi n tưng khĩ trơng th y tr c ti p (c u t o các l p đ t đá) ho c khơng trơng th y đưc ( đ ng v t 90
25. th i c đ i, ho t đ ng c a h th n kinh ) ho c quá ph c t p nh ư máy mĩc + Thí nghi m do GV bi u di n hay do HS ti n hành. + Ngơn ng giàu hình t ưng c a GV. + Các ph ươ ng ti n k thu t d y h c nh ư: phim đèn chi u, phim giáo khoa, b ăng video, vơ tuy n truy n hình, máy vi tính, máy phĩng hình, máy chi u phim, đ u video - Ph ươ ng pháp quan sát Quan sát là tri giác cĩ ch đ nh, cĩ k ho ch t o kh n ăng theo dõi ti n trình và s bi n đ i di n ra trong đ i t ưng quan sát. Quan sát là hình th c nh n th c c m tính tích c c nh m thu th p nh ng s ki n, hình thành nh ng bi u t ưng ban đ u v đ i t ưng c a th gi i xung quanh đ trên c ơ s đĩ làm tư li u cho quá trình t ư duy. Quan sát đưc HS s d ng khi GV trình bày các ph ươ ng ti n tr c quan, các ph ươ ng ti n k thu t d y h c trong các khâu c a quá trình d y h c ho c khi chính các em ti n hành cơng tác thí nghi m, th c nghi m. Căn c vào cách th c, ph m vi, th i gian và m c đ t ch c quan sát mà cĩ th phân ra nhi u lo i quan sát nh ư: quan sát tr c ti p và quan sát gián ti p, quan sát khía c nh và quan sát tồn di n, quan sát ng n h n, quan sát dài h n, quan sát t nhiên và quan sát cĩ b trí ð HS ti n hành quan sát cĩ hi u qu , GV c n xác đ nh m c đích, yêu c u, nhi m v quan sát, h ưng d n các em cách quan sát, cách ghi chép nh ng điu quan sát đưc. Trên c ơ s đĩ, h ưng d n các em rút ra nh ng k t lu n đúng đ n cĩ tính khái quát và bi u đ t đưc nh ng k t lun đĩ d ưi d ng b ng l i nĩi, ch vi t m t cách rõ ràng, chính xác. * Ưu, nh ưc đim c a ph ươ ng pháp d y h c tr c quan - Ưu đim Nu s d ng t t, ph ươ ng pháp này s cĩ tác d ng: + Phát huy đưc vai trị c a nh n th c c m tính trong d y h c. + K t h p đưc tín hi u 1 và tín hi u 2 trong d y h c khi n HS d hi u, nh lâu, gi m mt nh c. + Phát tri n n ăng l c quan sát, ĩc tị mị, h ng thú c a HS trong h c t p. + T o điu ki n cho HS liên h v i cu c s ng. - Nh ưc đim Nu khơng khéo s d ng ph ươ ng pháp này s cĩ nh ng h n ch : + HS d phân tán chú ý. + H n ch phát tri n t ư duy tr u t ưng. * Nh ng yêu c u c ơ b n khi s d ng ph ươ ng pháp d y h c tr c quan ð phát huy hi u qu , khi s d ng ph ươ ng pháp d y h c tr c quan c n tuân th các yêu c u sau: - GV c n l a ch n các ph ươ ng ti n tr c quan, ph ươ ng ti n k thu t d y h c cho phù hp v i m c đích, nhi m v và n i dung d y h c c a bài. - Gi i thích rõ m c đích trình bày và trình bày theo yêu c u c a bài. 91
26. - ðm b o cho t t c HS đưc quan sát rõ ràng, đy đ (l ưu ý v trí đt các ph ươ ng ti n tr c quan, ánh sáng ). - Các ph ươ ng ti n tr c quan, ph ươ ng ti n k thu t d y h c c n cĩ tác d ng tích c c đn quá trình nh n th c, ho t đ ng đ c l p c a HS. Nên nh , b n thân các ph ươ ng ti n tr c quan hay các ph ươ ng ti n k thu t dy h c ch ưa th phát huy đưc tác d ng tích c c đ i v i HS n u GV khơng bi t cách s d ng chúng. - Các ph ươ ng ti n đĩ c n ph i đưc đ m b o nh ng yêu c u v k thu t, th m m , v sinh, an tồn và kinh t - Quán tri t t t ba nguyên t c c ơ c ơ b n: s d ng ph ươ ng ti n tr c quan đúng lúc; đúng ch và đ c ưng đ . - S d ng ph i h p v i các ph ươ ng pháp d y h c khác. 2.2.3. Các ph ươ ng pháp d y h c th c ti n Các ph ươ ng pháp d y h c th c ti n đưc xây d ng trên c ơ s coi ho t đ ng th c ti n ca HS nh ư là m t ph ươ ng ti n, m t ngu n tri th c. Nhĩm này bao g m các ph ươ ng pháp: - Ph ươ ng pháp h ưng d n HS h c t p t SGK và các ngu n TLHT - Ph ươ ng pháp luy n t p - Ph ươ ng pháp ơn t p - Ph ươ ng pháp làm thí nghi m 2.2.3.1. Ph ươ ng pháp h ưng d n HS h c t p t SGK và các ngu n TLHT ?. SGK là gì? Ngồi SGK, cĩ th h ưng d n HS h c t p thơng qua các ngu n tài li u nào? ?. SGK và các TLHT khác cĩ vai trị gì? M t s cách h ưng d n HS h c t p t SGK và các ngu n TLHT. * Vai trị c a SGK và các TLHT khác Vi t ư cách là ngu n cung c p ki n th c c ơ b n cho HS, SGK đưc s d ng đ giúp HS ơn t p và c ng c ki n th c đã h c trên l p; h c thu c hay tra c u chính xác nh ng s li u, đ nh ngh ĩa, đ nh lý, cơng th c, các s ki n ; khái quát hĩa n i dung t các ph n, các ch ươ ng, các bài theo m t ch đ nh t đ nh Ngồi SGK, các TLHT khác là ngu n tri th c b sung quan tr ng, phong phú, sinh đng; là ph ươ ng ti n h tr đ c l c cho GV và HS trong d y h c, nh t là khi khoa h c k thu t, cơng ngh phát tri n nh ư v ũ bão v i s bùng n thơng tin nh ư hi n nay. Vi c s d ng cĩ ph ươ ng pháp SGK và các ngu n TLHT giúp HS m r ng, đào sâu vn hi u bi t m t cách cĩ h th ng; rèn luy n k n ăng, thĩi quen s d ng SGK và các TLHT; b i d ưng ĩc nh n xét, phê phán, tình c m trong sáng, h ng thú h c t p chu n b cho HS kh n ăng t h c, h c m t cách th ưng xuyên, liên t c, su t đi trong t ươ ng lai. T đĩ, trong quá trình gi ng d y m i mơn h c, GV c n làm cho HS cĩ ý th c và thái đ đúng đn đi v i vi c h c t p t SGK và các TLHT khác, nh t là bi t h ưng d n HS ph ươ ng pháp h c t p t SGK và các TLHT. * M t s cách s d ng SGK và TLHT trong quá trình d y h c - S d ng SGK và TLHT khác trong quá trình gi ng d y trên l p 92
27. Cĩ th s d ng SGK và TLHT (GV cĩ th copy TLHT phân phát cho HS) đ h ưng dn HS nghiên cu bài h c trên l p v i các bi n pháp sau: + H ưng d n HS làm vi c v i SGK hay TLHT khác ngay sau khi GV ra bài t p, sau li m đ u, ho c sau khi GV t o tình hu ng cĩ v n đ. H ưng d n HS phân tích tài li u và phát bi u ý ki n xây d ng bài, cùng nhau th o lu n v v n đ nghiên c u trong tài li u. + Xen k gi a vi c trình bày c a GV v i vi c đ c l p nghiên c u tài li u c a HS. Trong đĩ, nh ng ph n khĩ GV trình bày cịn nh ng ph n d h ưng d n HS t nghiên c u đ xây d ng bài. + Cho HS xem l i ki n th c đã h c trong SGK hay TLHT khác cĩ liên quan (thay cho câu h i yêu c u HS tái hi n l i tri th c cĩ liên quan) đ làm c ơ s cho vi c ti p thu tri th c m i. + Cho HS nghiên c u SGK hay TLHT khác đ cĩ t ư li u gi i thích k t qu di n ra trong quá trình làm thí nghi m ho c s d ng các ph ươ ng ti n d y h c tr c quan. + Cho HS s d ng SGK hay TLHT khác đ ghi nh chính xác ki n th c (s li u, s ki n, đ nh ngh ĩa, đ nh lý ). - S d ng SGK và TLHT khác đ h ưng d n HS c ng c ki n th c, rèn k n ăng, k xo sau khi HS đã h c xong tri th c trên l p ho c ơn t p nhà + Sau khi GV gi i thi u xong tài li u m i thì h ưng d n HS nghiên c u SGK hay TLHT đ đ i chi u, b sung tri th c trong bài gi ng. + H ưng d n HS s d ng SGK hay TLHT khác đ c ng c , ơn t p tài li u trên c ơ s khái quát hĩa, h th ng hĩa ki n th c t m t ch ươ ng ho c nhi u ch ươ ng. + H ưng d n HS nghiên c u SGK và TLHT khác đ gi i quy t các d ng bài t p khác nhau đưc đưa ra trong quá trình d y h c nh ư bài t p s ưu t m các tài li u tr c quan đ minh ha, kh ng đnh cho m t khái ni m hay m t quy lu t đưc trình bày trong sách, bài luy n t p mt quy t c nào đĩ - H ưng d n HS t tìm tịi, tra c u thơng tin t SGK và các ngu n h c t p khác nh m th a mãn nhu c u hi u bi t&nhu c u truy n thơng tin c a cá nhân, nhĩm SGK là ngu n tài li u gi ng d y và h c t p chính c a th y-trị ph thơng Bên c nh SGK, đ h c t p t t, HS ph i tham kh o thêm thơng tin t nhi u ngu n TLHT khác. Cùng vi s phát tri n nh ư v ũ bão c a cách m ng khoa h c, k thu t và cơng ngh , các ngu n TLHT ngày càng phong phú và đa d ng (Các tài li u in n: các lo i sách, báo, t p chí ; thơng tin trên m ng Internet; thơng tin trên các ph ươ ng ti n truy n thơng đ i chúng khác: phát thanh, truy n hình ; thơng tin t cu c s ng th c ti n ). Các s n ph m và d ch v thơng tin c a các th ư vi n, nh t là c a các trung tâm h c li u c ũng vơ cùng phong phú: các c ơ s d li u, tài li u tham kh o, tài li u nghe nhìn, h i đáp thơng tin, h i ngh , h i th o, câu l c b Do đĩ, HS đưc hu n luy n ph ươ ng pháp thu th p, x lý và s d ng thơng tin t SGK và các ngu n TLHT khác nh m gi i quy t m t câu h i, m t nhi m v , m t v n đ hay m t tình hu ng h c t p nào đĩ do GV đ ra hay do chính HS t đ ra trong quá trình h c t p là yêu c u c p bách trong c i ti n, đ i m i ph ươ ng pháp d y h c tích c c, nh t là d y h c trong điu ki n ch ươ ng trình giáo d c đã đưc c i ti n, đi m i nh ư hi n nay. ?. Quy trình tìm tịi, tra c u thơng tin t các ngu n tài li u th ưng bao g m nh ng bưc nào? Cn ti p t c rèn luy n các k n ăng nào khi làm vi c v i SGK và TLHT? *Quy trình tìm tịi, tra c u thơng tin Quy trình tìm tịi, tra c u thơng tin bao g m các giai đon, các b ưc c ơ b n: đ xu t 93
28. ch đ, v n đ c n tìm tịi, tra c u; thu th p và x lý thơng tin; s d ng thơng tin đ gi i quy t v n đ . - ð xu t ch đ, v n đ tìm tịi tra c u Trong h c t p theo ph ươ ng pháp tìm tịi tra c u, ch đ cĩ th hi u là đ tài đưc ch n làm n i dung nghiên c u; cịn v n đ là điu c n xem xét, gi i quy t trong ch đ đĩ. V n đ tìm tịi, tra c u th ưng đưc xu t hi n hay th hi n d ưi d ng câu h i g i m kích thích h ng thú, s quan tâm đ n vi c tìm tịi, tra c u nh m tho mãn nhu c u hi u bi t m t ch đ nào đĩ c a sinh viên. Ch đ và v n đ tìm tịi, tra c u cĩ th do HS t đ xu t ho c do GV g i ý trong quá trình d y h c. Sau khi xác đ nh ch đ và v n đ, HS c n ý th c rõ ràng m c đích tìm tịi, tra c u và xác đnh các yêu c u, nhi m v c th cùng nh ng điu ki n c n thi t đ ti n hành quá trình tìm tịi, tra c u thơng tin nh m gi i quy t v n đ . Giai đon này s đưc chính xác hĩa thêm trong quá trình thu th p và x lý thơng tin. - Thu th p và x lý thơng tin Khi đã xác đnh đưc ch đ và v n đ c n tìm tịi, tra c u, HS c n xây d ng k ho ch và ti n hành quá trình thu th p, x lý thơng tin. Hai b ưc quan tr ng trong giai đon này là thu th p và x lý thơng tin. + Thu th p thơng tin
    Tr ưc h t c n xác đ nh ngu n TLHT c n tìm ki m b ưc này, HS cĩ th đưc GV tr c ti p cung c p TLHT (b n copy) ho c gi i thi u danh m c các tài li u tham kh o. Tích c c h ơn, sau khi xác đnh đưc v n đ c n tìm tịi, tra cu, HS t tìm ki m TLHT. ð th c hi n cơng vi c này, HS c n h c các k n ăng tìm ki m tài li u nh ư: xác đnh c ăn c l a ch n tài li u (c ăn c vào m c đích, nhi m v , th i gian, điu ki n ); xác l p danh m c tài li u tìm ki m; xác đ nh ngu n tài li u, đ a ch (th ư m c th ư vi n, đ a ch trên m ng Internet ) và s p x p danh m c tài li u theo th t ưu tiên. GV cĩ th cho HS nh ng l i khuyên đ các em bi t ch n l c nh ng tài li u đáng tin c y (d a vào tác gi , nhà xu t b n ).
    L p k ho ch làm vi c v i tài li u: xác đ nh m c đích, nhi m v , các điu ki n, th i gian và kh i l ưng cơng vi c c n gi i quy t; xác l p th t tài li u c n nghiên c u t ươ ng ng v i th i gian, nhi m v và k t qu c n đ t; ki m tra đ chính xác hĩa k ho ch d ki n.
    Thu thơng tin: đc nhanh tài li u đ xác đ nh ph m vi, v trí thơng tin mình c n; sau đĩ cĩ th copy tồn b thơng tin (thơng tin thơ) ho c đ c k (phân tích, thơng hi u thơng tin) và ghi chép (trích d n, tĩm t t ) thơng tin đưa vào h s ơ ch đ nghiên c u. Lưu ý: đ ti n l i khi s d ng, m i thơng tin thu th p đưc (b ng copy hay ghi chép), cn l ưu l i trên đĩ đy đ các thơng tin nh ư tên tác gi , tác ph m, nhà xu t b n, n ăm xu t bn, trang hay đ a ch trên Internet ho c đ a ch c a các thơng tin thu đưc qua các ngu n khác nh ư ch ươ ng trình nào, đâu, th i gian nào + X lý thơng tin Sau khi đã thu th p đưc m t l ưng l n các thơng tin đ gi i quy t v n đ trong ch đ, HS cĩ th :
    Chia s v i các HS khác trong nhĩm: chia s v cách tìm ki m thơng tin; so sánh và chia s thơng tin thu th p đưc cho nhau.
    Phân lo i thơng tin thu đưc theo h ưng gi i quy t v n đ (theo yêu c u, nhi m v và k t qu c n đ t). 94
29. 
    T ng h p thơng tin (th c hi n các thao tác t ư duy: phân tích, so sánh, t ng h p thơng tin) theo m c đích, nhi m v s d ng. - S d ng thơng tin Giai đon này bao g m các b ưc: + Xác đnh m c đích, nhi m v và yêu c u ng d ng thơng tin. + ð xu t các ph ươ ng án s d ng và l a ch n ph ươ ng án t i ưu. + Huy đng v n kinh nghi m và thơng tin thu đưc t tài li u đ gi i quy t nhi m v s d ng theo ph ươ ng án đã ch n. Trình bày thành qu tìm tịi, tra c u thành s n ph m. S n ph m đĩ cĩ th là m t b s ưu t p, m t bài lu n hay m t trang Web v ch đ nghiên c u. Chính vi c trình bày s n ph m s giúp HS cĩ c ơ h i xem xét các quan đim khác nhau và th hi n quan đim cá nhân c a mình v v n đ nghiên c u. + ðánh giá, rút kinh nghi m quá trình tìm tịi, tra c u và thành qu tra c u. + S d ng thơng tin thu đưc qua vi c tìm tịi, tra c u đ gi i quy t các v n đ khác trong h c t p và trong cu c s ng. *M t s k n ăng c n ti p t c rèn luy n khi làm vi c v i TLHT Các k n ăng này HS đưc hu n luy n trong su t quá trình h c t p ph thơng. D ưi đây là m t s k n ăng cơ b n: - K n ăng đnh h ưng K n ăng đ nh h ưng bao g m: k n ăng đ xu t ch đ , v n đ tìm tịi, tra c u; k năng xác đnh m c đích, nhi m v tìm tịi, tra c u; k n ăng xác đ nh ngu n tài li u, l a ch n tài li u; k n ăng l p k ho ch tìm tịi, tra c u. - K n ăng thu th p và x lý thơng tin K n ăng thu th p và x lý thơng tin bao g m: k n ăng đ c v ăn b n; k n ăng phân lo i tài li u đ c đưc; k n ăng ghi chép thơng tin; k n ăng l p dàn bài, đ c ươ ng hay tĩm t t thơng tin. + K n ăng đ c v ăn b n
    K n ăng đ c l ưt v ăn b n ðc lưt là cách đc nhanh (li c qua) đ bi t tài li u đ c nĩi v cái gì (b c c, ý chính). ð bi t nhanh n i dung chính c a tài li u cĩ th xem ph n m c l c hay ph n gi i thi u c a tài li u (n u cĩ), cịn n u tài li u khơng cĩ ph n gi i thi u hay m c l c thì cĩ th đc nhanh qua các ph n, ch ươ ng, m c đ s ơ b n m n i dung thơng tin, xác đ nh nh ng ph n, ch ươ ng, m c c n nghiên c u k .
    K n ăng đ c k ĩ ðc k ĩ là cách đc đ nghiên c u, xem xét (phân tích và thơng hi u) nh m hi u sâu, nm v ng ch đ , các lu n đim chính c a tài li u; phân tích v ăn b n đ xác đ nh đưc các ý trong m i đon, m c; xác đ nh các ý c t lõi, ý chính, ý ph , lo i b nh ng ý v n v t, xác đnh m i liên h gi a các ý, khu bi t các nhĩm ý; t ng h p các ý trong m i nhĩm, khái quát hĩa chúng thành các lu n đim, khái ni m hay t ư t ưng c ơ b n. HS c n bi t đ t các câu h i khi đ c tài li u: đây nĩi v cái gì? Cái đĩ đ c p đ n nh ng khía c nh nào? Trong nh ng khía c nh đĩ thì khía c nh nào là ch y u, b n ch t? ð tr l i đưc các câu h i đĩ, HS c n bi t di n đ t ý chính c a n i dung đ c đưc, đ t tên 95
30. cho ph n, đon đã đc sao cho tên đ m c ph n ánh đưc ý chính.
    K n ăng đ c và phân tích b ng s li u, bi u đ , b n đ , đ th , hình v trong tài li u. + K n ăng phân lo i tài li u Phân lo i tài li u trên c ơ s ti n hành phân tích c u trúc logic c a bài đc. Trong bài đc cĩ nh ng lu n đim c ơ b n và nh ng d n ch ng ch ng minh cho nh ng lu n đim đĩ. Cho nên, HS c n bi t phân bi t nh ng thành ph n đĩ trong bài đc. + K n ăng ghi chép thơng tin Cĩ các hình th c ghi chép thơng tin nh ư: đánh d u, g ch chân hay tơ đ m, trích ghi hay ghi đi ý. Trích ghi là ghi l i nguyên v ăn nh ng câu, nh ng đon trong tài li u (trong đĩng m ngo c kép) đ khi c n cĩ th s d ng làm t ăng thêm tính thuy t ph c c a nh ng lu n đim trình bày. Khi trích ghi c n ghi rõ h tên tác gi , n ăm xu t b n, tên tác ph m, nhà xu t b n, th m chí cĩ th c s trang, dịng (ví d : Hà Th Ng , ð ng V ũ Ho t (1986), Giáo d c h c T1, Nxb Giáo d c, tr 8). + K n ăng l p dàn bài Dàn bài là t h p các đ m c ch a đ ng nh ng ý c ơ b n cĩ trong bài đc. L p dàn bài là xác đnh nh ng ý c ơ b n c a bài đc c ăn c vào các đ m c do tác gi đưa ra hay do HS đã chi ti t hĩa, phân nh bài đc ra t ng ph n. ð l p dàn bài c n tách ra các ý chính, thi t lp gi a chúng m i quan h , và trên c ơ s đĩ chia nh bài đc, l a ch n đ m c cho t ng ph n nh sao cho quan h gi a ph n nh v i ph n l n h ơn là quan h gi a tồn th v i b ph n. + K n ăng l p đ c ươ ng ð c ươ ng là nh ng ý c ơ b n c a bài đc đưc tĩm t t l i, cĩ th nĩi đ c ươ ng là s chi ti t h ơn c a dàn bài cĩ kèm theo nh ng câu, nh ng đon trích d n. + K n ăng tĩm t t tài li u đ c đưc Tĩm t t là ghi l i nh ng ý c ơ b n đã đưc ch ng minh trong bài đc, nh ng d n ch ng minh h a. Tĩm t t cĩ nhi u m c đ khác nhau tùy thu c vào s đ y đ khác nhau c a ni dung. D ng tĩm t t đ y đ là ghi l i m t cách tĩm t t tồn b các hi n t ưng, s ki n vi m i tính ch t, đ c đim c a nĩ. D ng tĩm t t đơn gi n h ơn ch ghi tĩm t t nh ng n i dung khĩ và quan tr ng nh t, nh ng n i dung cịn l i ch ghi d ưi d ng đ c ươ ng, nêu tên các vn đ , các trích d n ð làm tĩm t t, c n bi t phân tích bài đc, tách ra đi t ưng và nh ng đc đim c a đ i t ưng đĩ, thi t l p m i quan h gi a các đ i t ưng. - K n ăng s d ng thơng tin K n ăng s d ng thơng tin bao g m: + K n ăng xác đ nh m c đích, nhi m v và yêu c u s d ng thơng tin. + K n ăng đ xu t các ph ươ ng án s d ng và l a ch n ph ươ ng án t i ưu. + K n ăng huy đ ng v n kinh nghi m và thơng tin thu đưc t tài li u đ gi i quy t nhi m v s d ng theo ph ươ ng án đã ch n. - K n ăng đánh giá, rút kinh nghi m ð vi c tìm tịi, tra c u thơng tin t các ngu n tài li u khác nhau ph c v cho nhi m v h c t p, HS c n th ưng xuyên đánh giá quá trình tra c u và thành qu tra c u làm c ăn c điu khi n, điu ch nh ph ươ ng pháp h c t p này đt hi u qu t t h ơn. 96
31. 2.2.3.2. Ph ươ ng pháp luy n t p * Khái ni m: Luy n t p là l p đi l p l i nhi u l n nh ng hành đng nh t đ nh nh m hình thành và phát tri n nh ng k n ăng, k x o. Tt c các mơn h c đ u c n t ch c luy n t p nh m hình thành cho HS nh ng hành đng trí tu ho c hành đng v n đ ng t ươ ng ng. ðĩ là k n ăng, k x o gi i nh ng bài tốn v Tốn h c, V t lý, Hĩa h c th c hi n các b n v hình h a, so n các v ăn b n, các k n ăng, k x o trong th d c th thao, lao đ ng Vi c luy n t p khơng ch hình thành và phát tri n nh ng k n ăng, k x o riêng t ng mơn h c mà cịn hình thành và phát tri n nh ng k n ăng, k x o chung-k n ăng, k x o t ư duy logic, t ch c lao đ ng, h c t p m t cách khoa h c. * Các lo i luy n t p - Theo d ng th hi n ng ưi ta phân thành luy n t p nĩi, luy n t p vi t và luy n t p thơng qua các thao tác khác (luy n t p th c hành). - Theo m c đ tích c c cĩ luy n t p tái hi n, luy n t p sáng t o - Theo m c đ khĩ c a ho t đng th c hành cĩ luy n t p gi i bài t p v i các lo i bài th c hành khác nhau: làm bài t p; làm thí nghi m, th c nghi m; gi i quy t các v n đ g p trong cu c s ng; lao đng và tham gia vào các ho t đng chính tr xã h i. Trong d y h c, lo i th c hành ph bi n nh t đi v i HS là làm bài t p. ?. Quy trình gi i bài t p truy n th ng th ưng bao g m nh ng giai đon và nh ng bưc nào? Quy trình gi i bài t p truy n th ng th ưng di n ra qua b n giai đon: phân tích đ; xây d ng k ho ch gi i; gi i và ki m tra, đánh giá nh m điu khi n, điu ch nh quá trình gi i bài t p. + Phân tích đ Giai đon phân tích đ th ưng ph i th c hi n các b ưc:
    Xác đnh lo i bài t p
    Xác đnh yêu c u c a bài t p
    Hi u n i dung bài t p
    Xác đnh tri th c cĩ liên quan + Xây d ng k ho ch gi i ðây là giai đon HS d ki n tr ưc n i dung và cách th c gi i bài t p: ð gi i bài t p này c n làm nh ng gì và làm nh ư th nào? Th t nh ng cơng vi c đĩ? + Gi i bài t p Gi i bài t p là quá trình HS bi t huy đng nh ng tri th c cĩ liên quan đã đưc xác đnh đ th c hi n k ho ch gi i. + Th ưng xuyên ki m tra, đánh giá nh m điu khi n, điu ch nh k p th i quá trình gi i bài t p. * Yêu c u c n th c hi n khi s d ng ph ươ ng pháp luy n t p ð phát huy hi u qu , khi s d ng ph ươ ng pháp luy n t p c n tuân th các yêu c u sau: 97
32. - Luy n t p ph i nh m m c đích, yêu c u nh t đ nh. - N m v ng lý thuy t r i m i luy n t p. - Luy n t p ph i đưc ti n hành theo m t tr t t ch t ch : lúc đ u đơn gi n cĩ s ch dn, sau t ăng d n tính ph c t p c a hành đng và t luy n t p. - Luy n t p theo kh n ăng (phù h p) trong nh ng hồn c nh khác nhau, theo nhi u ph ươ ng án. - Ti n hành luy n t p v i nhi u hình th c đa d ng, phong phú. 2.2.3.3. Ph ươ ng pháp ơn t p * Ý ngh ĩa c a ơn t p Ơn t p là ph ươ ng pháp d y h c giúp HS m r ng, đào sâu, khái quát hĩa, h th ng hĩa tri th c đã h c, n m v ng ch c nh ng k n ăng, k x o đã đưc hình thành, phát tri n trí nh , t ư duy đc l p. ð i v i GV, thơng qua ơn t p đ s a ch a nh ng sai l m, l ch l c trong vi c n m tri th c, k n ăng, k x o c a HS, đ ng th i điu ch nh ho t đ ng c a mình đ giúp HS n m v ng tri th c, k n ăng, k x o. * Các d ng ơn t p Căn c vào ch c n ăng c a ơn t p ng ưi ta phân ra các lo i ơn t p: - Ơn t p c ng c b ưc đ u. D ng ơn t p này đưc áp d ng ngay sau khi l ĩnh h i tri th c, k năng, k x o. Ơn t p c ng c đưc di n ra hàng ngày. - Ơn t p khái quát hĩa, h th ng hĩa tri th c. Ơn t p này th ưng di n ra sau khi h c xong m t ch ươ ng, m t s ch ươ ng, m t mơn h c. D ng ơn t p này nh m khái quát hĩa, h th ng hĩa, đào sâu, m r ng tri th c, hồn thi n nh ng k n ăng, k x o. * Nh ng yêu c u khi s d ng ph ươ ng pháp ơn t p ð s d ng cĩ hi u qu ph ươ ng pháp ơn t p, c n tuân th các yêu c u sau: - Ơn t p c n cĩ k ho ch, cĩ h th ng và k p th i. - Ơn t p tr ưc khi quên, ơn xen k nhi u mơn. - Ơn t p ph i cĩ tính ch t tích c c: ơn t p b ng cách tái hi n l i tri th c, c u trúc l i tri th c đ gi i quy t v n đ , nh m l ĩnh h i tri th c m i, nh m v n d ng tri th c vào hồn c nh quen thu c hay hồn c nh m i, trong quá trình đĩ ph i v n d ng nh ng thao tác khác nhau đ gi i quy t v n đ . - Khi ti n hành ơn t p khái quát, GV c n đ ra m t h th ng câu h i đ khi HS nghiên cu l i SGK và các TLHT khác, tái hi n l i tri th c theo m t trình t nh t đ nh và d a vào chúng mà tìm cách tr l i đúng đ n. - Khi ơn t p, HS c n l p s ơ đ, b ng nh m h th ng hĩa nh ng s ki n và nh ng khái quát theo m t ph m vi câu h i nh t đ nh và m i quan h l n nhau gi a các khái quát đĩ. ?. Liên h th c ti n vi c s d ng ph ươ ng pháp ơn t p trong d y h c ph thơng hi n nay (t t, ch ưa t t, nguyên nhân và đ xut gi i pháp kh c ph c). 2.2.3.4. Ph ươ ng pháp làm thí nghi m * Khái ni m Làm thí nghi m là ph ươ ng pháp d y h c trong đĩ, HS s d ng nh ng thi t b v i ph ươ ng pháp th c nghi m đ làm sáng t , kh ng đ nh nh ng lu n đim lý thuy t mà GV đã 98
33. trình bày nh m c ng c , đào sâu nh ng tri th c đã l ĩnh h i ho c v n d ng lý lu n đ nghiên cu nh ng v n đ do th c ti n đ ra. Khi làm thí nghi m b ng nh ng thi t b nh t đ nh, HS t gây ra hi n t ưng ho c quá trình c n ph i nghiên c u làm bi n đ i đ i t ưng, trên c ơ s đĩ quan sát và rút ra k t lu n. Ph ươ ng pháp này đưc s d ng r ng rãi trong các mơn khoa h c t nhiên nh t là các mơn khoa h c th c nghi m nh ư Lý, Hĩa, Sinh ho c mơn cơng ngh . * Tác d ng c a ph ươ ng pháp làm thí nghi m: giúp HS n m tri th c v ng vàng, tin tưng vào tính chính xác c a các tri th c khoa h c; gây h ng thú h c t p, ĩc tị mị khoa h c; rèn luy n k n ăng quan sát, k n ăng s d ng các d ng c thí nghi m; b i d ưng n ăng l c và ph m ch t c a ng ưi lao đ ng nh ư: gi gìn, ch ăm sĩc và b o v máy mĩc, làm vi c g n gàng, ng ăn n p, cĩ tính t ch c, k lu t và quan tr ng h ơn c là giúp HS b ưc đ u làm quen v i cơng tác nghiên c u khoa h c. * Cách ti n hành ph ươ ng pháp làm thí nghi m Tùy theo điu ki n trang thi t b thí nghi m c a nhà tr ưng và tính ch t ph c t p c a cơng tác thí nghi m, HS cĩ th làm thí nghi m cá nhân hay theo nhĩm. Khi ti n hành thí nghi m: - Giúp HS n m v ng m c đích, yêu c u c a thí nghi m; n m v ng lý thuy t cĩ liên quan đn n i dung thí nghi m; ch dn n i dung thí nghi m và các giai đon thí nghi m vi các thi t b c n thi t; l ưu ý HS cách s d ng các thi t b , các nguyên v t li u thí nghi m - HS đc l p ti n hành thí nghi m, ghi chép và vi t b n t ưng trình thí nghi m trong khi đĩ GV ch giám sát đ u n n n k p th i. - Cu i bu i thí nghi m GV ch đ nh m t vài HS trình bày thí nghi m c a mình và nh ng k t lu n đưc rút ra. Cho HS trao đ i th o lu n và GV t ng k t, đánh giá chung. ?. Liên h th c ti n vi c s d ng ph ươ ng pháp làm thí nghi m trong d y h c ph thơng hi n nay (t t, ch ưa t t, nguyên nhân và ý ki n đ xu t) 2.2.4. Ph ươ ng pháp đánh giá trong d y h c ?. Tìm hi u kinh nghi m đánh giá trong d y h c qua các tài li u sau: - Tr n Bá Hồnh (1995), ðánh giáo giáo d c, Hà N i. - James H Mc Millan (2005), ðánh giá l p h c, Vi n đ i h c Virginia. - Dươ ng Thi u T ng (1995), Tr c nghi m và đo l ưng thành qu h c t p, ðHSP Tp HCM. - Quentin Stodo la Kalmer Stordahl (1996), Tr c nghi m và đo l ưng c ơ b n trong giáo d c, Hà N i. Sau đây s gi i thi u khái quát (cĩ tính đnh h ưng) m t s v n đ c ơ b n v đánh giá trong d y h c. 2.2.4.1. Khái ni m và các thành t trong đánh giá ðánh giá trong d y h c là quá trình hình thành nh ng nh n đ nh, phán đốn v h c tp c a HS d a vào s phân tích nh ng thơng tin thu đưc qua ki m tra đ i chi u v i yêu c u hc t p đã đ ra đ t đĩ cĩ c ơ s đ xu t nh ng quy t đ nh thích h p nh m c i thi n th c tr ng h c t p c a HS, điu ch nh, nâng cao ch t l ưng d y h c. Nh ng thành t trong đánh giá bao g m: 99
34. - M c đích đánh giá ( đánh giá nh m m c đích gì?); - Xác đnh nh ng thơng tin (c n s d ng nh ng th thu t gì đ thu th p thơng tin) đ làm c ăn c đánh giá; - ðánh giá (gi i thích nh ng k t qu nh ư th nào? s d ng nh ng tiêu chu n, tiêu chí nào đ đánh giá?); - S d ng (s d ng k t qu đánh giá làm gì? đ chu n đốn, phân lo i và ra nh ng quy t đnh trong gi ng d y). 2.2.4.2. Vai trị c a đánh giá trong d y h c ðánh giá và gi ng d y cĩ m i quan h m t thi t v i nhau. GV liên t c s d ng đánh giá HS c a mình so v i m c tiêu h c t p đ đư a ra nh ng quy t đnh điu khi n, điu ch nh trong gi ng d y và h c t p. ðư a ra quy t đnh tr ưc khi gi ng bài đ đt ra nh ng m c tiêu hc t p, l a ch n nh ng ho t đng gi ng d y thích h p và chu n b tài li u h c t p. Trong khi lên l p, c n cĩ nh ng quy t đnh cách th c và nh p đ gi i thi u thơng tin bài gi ng, ki m sốt hành vi c a HS, điu ch nh k ho ch gi ng d y. Sau bài gi ng, GV đánh giá s h c tp c a HS (HS t đánh giá ho t đng h c t p c a mình), đánh giá các ho t đng gi ng d y và đánh giá chính b n thân GV đ c i ti n, nâng cao ch t l ưng gi ng d y và h c t p. ðánh giá là m t ph n c a cơng tác đào t o, s khơng th cĩ gi ng d y và h c t p ch t l ưng nu khơng cĩ đánh giá phù h p và đáng tin c y. Ng ưi ta ưc tính đưc r ng ho t đng liên quan t i đánh giá chi m kho ng m t ph n ba l ưng th i gian cơng vi c c a GV. James (2005) đã th hi n m i quan h gi a gi ng d y và đánh giá qua s ơ đ sau: Mc ðánh Mc Bng K Gi ng ðánh tiêu giá tiêu ch ng ho ch dy giá hc tr ưc hc v bài cĩ tác sau tp khi tp hc gi ng đng gi ng tng gi ng c th tp đn dy quát HS ðánh giá liên t c 2.2.4.3. Quy trình đánh giá trong d y h c ðánh giá trong d y h c bao g m vi c quy t đnh m c tiêu, phân tích n i dung h c t p; s d ng các ph ươ ng pháp thu th p thơng tin v h c t p c a HS, phân tích thơng tin và s dng các thơng tin. - B ưc đu tiên trong đánh giá là xác đnh m c tiêu h c t p phù h p và rõ ràng; t xác đnh m c tiêu, xác đnh chu n, tiêu chí đánh giá. - Phân tích n i dung mơn h c, bài h c - Xây d ng k ho ch ki m tra Sau khi n m v ng m c tiêu và phân tích n i dung h c t p, xây d ng k ho ch ki m tra (hay b ng thơng s chi ti t) mơ t nh ng m c tiêu đnh đánh giá và xác đnh tr ng tâm n i dung c n đánh giá. B ng thơng s đĩ là m t b ng quy đnh hai chi u, m t chi u (ngang hay dc) bi u th n i dung cịn chi u kia bi u th m c tiêu h c t p c n kh o sát. Trong m i ơ c a bng quy đnh hai chi u y ghi t l ph n trăm (hay s ) các câu h i ki m tra d trù cho m c 100
35. tiêu hay đơ n v n i dung t ươ ng ng v i hàng d c và hàng ngang c a ơ y. D ưi đây là m t ví d : Mu k ho ch ki m tra (James 2005) Ni dung chính Mc tiêu h c t p Tng c ng Ki n th c Hi u sâu K n ăng Sn Tác hi u đơ n gi n và l p lu n ph m đng 1. (ch đ) s % s % s % s % s % s % 2. (ch đ) s % s % s % s % s % s % 3. (ch đ) s % s % s % s % s % s % 4. (ch đ) s % s % s % s % s % s % N. (ch đ) s % s % s % s % s % s % Tng s các đ s % s % s % s % s % Tng s mc ki m tra mc/100% - Tìm ra các ph ươ ng pháp đánh giá phù h p v i m c tiêu và n i dung h c t p + Xác đnh các ph ươ ng pháp đánh giá Cĩ nhi u lo i ph ươ ng pháp đưc s d ng đ đánh giá HS. Theo các tài li u và các v ăn bn th ưng g p, đánh giá bao g m các ph ươ ng pháp: quan sát; v n đáp; vi t (g m t lu n và tr c nghi m); th c hành; t đánh giá. Hay theo James H. McMillan (2005), các ph ươ ng pháp đánh giá bao g m b n lo i chính:
    Tr l i l a ch n bao g m: nhi u l a ch n, l a ch n đúng sai, ch n câu phù h p hay câu ghép đơi. Câu đúng sai: là lo i câu trong đĩ, tr ưc m t câu d n xác đ nh HS ch c n tr l i ð ه ho c S. ,Câu nhi u l a ch n: là lo i câu h i trong đĩ, đã cĩ t ba đ n n ăm đáp án tr l i s n ه HS ch c n l a ch n m t câu tr l i đúng ho c đúng nh t. Câu ghép đơi (ch n câu phù h p): là lo i câu h i trong đĩ th ưng cĩ hai dãy, m t ه dãy bao g m nh ng câu h i tr c nghi m và m t dãy là nh ng câu tr l i, HS ph i tìm ra t ng cp câu tr l i t ươ ng ng v i câu h i. Lo i tr l i l a ch n đưc g i là khách quan (hay tr c nghi m khách quan) vì đm b o tính khách quan trong ch m đim.
    T tr l i bao g m: câu tr l i ng n, bài t p trên c ơ s th c hi n g m s n ph m và k n ăng, ti u lu n, v n đáp). Câu tr l i ng n: câu tr l i ng n g n nh ư đin vào m t ph n tr ng cu i câu, vi t ه mt s t ho c m t hai câu ho c nĩi rõ ph ươ ng pháp gi i m t bài tốn nh ư th nào đ cĩ đáp s nh ư v y. M c dù đánh giá theo cách này mang nhi u tính ch quan, song v n cĩ th ch m câu tr l i ng n m t cách khách quan vì ch cĩ câu tr l i ng n nên d xác đnh. ðánh giá d a trên kh n ăng th hi n thao tác. Thao tác t o ra m t s n ph m nh ư m t ه bc v , m t đ án, m t b n báo cáo, m t trang web hay m t k n ăng th thao, thuy t trình, đc k ch, th o lu n, đánh máy Ti u lu n (hay t lu n) cho phép HS t xây d ng câu tr l i. T lu n bao g m t ه lu n cĩ gi i h n v n i dung trình bày, s dịng, ch th hi n n i dung và t lu n m r ng trong đĩ HS đưc vi t t do h ơn và đưc trình bày trong nhi u đon hay trang. V n đáp đưc dùng th ưng xuyên đ ki m tra ho c xác đnh m c đ hi u bài d ưi ه 101