Giáo trình Phương pháp giảng dạy - Nguyễn Văn Tuấn (Phần 1)

88 trang hapham 2420

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Phương pháp giảng dạy - Nguyễn Văn Tuấn (Phần 1)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_phuong_phap_giang_day_nguyen_van_tuan.pdf

Nội dung text: Giáo trình Phương pháp giảng dạy - Nguyễn Văn Tuấn (Phần 1)

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT TP. HOÀ CHÍ MINH GIAÙO TRÌNH PHÖÔNG PHAÙP GIA ÛNG DAÏY S P K (LÖU HAØNH NOÄI BOÄ) T TP. HOÀ CHÍ MINH, THAÙNG 01 NAÊM 2007Trang-1-
CHUÛ BIEÂN TS. NGUYEÃN VAÊN TUAÁN THÖ KYÙ - BIEÂN TAÄP VOÕ ÑÌNH DÖÔNG TAÄP THEÅ CAÙC CAÙC TAÙC GIAÛ TS. VOÕ THÒ XUAÂN PHAÀN 1: TS. NGUYEÃN VAÊN TUAÁN THIEÁT KEÁ GIAÛNG DAÏY TS. PHAN LONG PHAÀN 2: KS.NGUYEÃN MINH KHAÙNH PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC THS. LEÂ THÒ HOAØNG PHAÀN 3: TS. NGUYEÃN VAÊN TUAÁN PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC THS. NGUYEÃN THÒ PHÖÔNG HOA PHAÀN 4: THS.ÑOÃ THÒ MYÕ TRANG KIEÅM TRA - ÑAÙNH GIAÙ KS.ÑAËNG THÒ DIEÄU HIEÀN Trang-2-
LÔØI TÖÏA Phương pháp dạy học là một bộ phận của Bộ môn “Lý luận dạy học”, nhằm cung cấp cho Giáo sinh các kiến thức khoa học về lý luận thiết kế dạy học, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học cũng như lý thuyết về kiểm tra đánh giá thành tích học tập của học sinh, đồng thời là những định hướng giúp Giáo sinh có thể thực hiện tốt các chức năng và nhiệm vụ dạy học sau khi ra trường. Giáo trình này được biên soạn và chỉnh sửa từ giáo trình môn “Phương pháp giảng dạy đại cương” từ năm 1978 và các tài liệu bài giảng của các Giáo viên Bộ môn Phương pháp Giảng dạy. Trên cơ sở yêu cầu của thực tiễn dạy học ở các trường Trung cấp chuyên nghiệp, các trường dạy nghề, nơi các Giáo sinh của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật công tác sau này, đồng thời trên cơ sở phân bố chương trình các môn thuộc “Khoa học giáo dục” đào tạo giáo viên dạy kỹ thuật, giáo trình được thiết kế gồm 4 phần: phần thiết kế dạy học; phần phương tiện dạy học; phần phương pháp dạy học; phần kiểm tra và đánh giá thành tích học tập. Phần một đề cập đến các nội dung kiến thức về như mục tiêu dạy học, nội dung chương trình đào tạo và cũng như những định hướng về thiết kế nội dung chương trình đào đối với các cơ sở đào tạo nghề trong hệ thống giáo dục nghề nghiệp. Trong phần này giáo sinh sẽ nắm được các kế hoạch dạy học đối với người giáo viên và cũng như cách thức biên soạn tài liệu dạy học. Phần hai là những kiến thức lý luận về phương tiện dạy học và các kỹ thuật thiết kế chế tạo cũng như kỹ thuật sử dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học. Phần ba là những kiến thức đại cương về phương pháp dạy học, các đặc trưng của phương pháp dạy học và cách vận dụng của các phương pháp dạy học thông dụng trong truờng chuyên nghiệp và dạy nghề. Phần bốn bao gồm các kiến thức đại cương về kiểm tra đánh giá thành tích học tập và cũng như các phương pháp kiểm tra đánh giá cho điểm. Ñaây laø giaùo trình tạm thời cuûa moân “Phöông Phaùp Giaûng Daïy’’phuïc vuï cho Giaùo sinh tröôøng Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Kyõ Thuaät Tp. Hoà Chí Minh, hoïc vieân caùc lôùp boài döôõng sö phaïm cuõng nhö caùc baïn ñoïc quan taâm ñeán lónh vöïc noùi treân. Maëc daàu, caùc taùc giaû ñaõ coá gaéng raát nhieàu ñeå bieân soaïn taøi lieäu treân, tuy nhieân cuõng khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Raát mong nhaän ñöôïc caùc yù kieán ñoùng goùp cuûa baïn ñoïc cho taøi lieäu ngaøy caøng phong phuù hôn. Caùc yù kieán xin göûi veà Khoa Sö Phaïm Kyõ Thuaät, tröôøng Ñaïi hoïc Sö Phaïm Kyõ Thuaät Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, soá 01, Voõ Vaên Ngaân, Thuû Ñöùc, Thaønh Phoá Hoà Chí Minh . Thaønh Phoá Hoà Chí Minh, thaùng 09 naêm 2006 Caùc taùc giaû Trang-3-
MỤC LỤC ĐỀ MỤC NỘI DUNG TRANG PHAÀN 1. THIEÁT KEÁ DAÏY HOÏC 8 BAØI 1. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC 8 1. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM 8 2. CAÙC LOAÏI VAØ CAÙC MÖÙC ÑOÄ CUÛA MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC 10 2.1. CAÙC LOAÏI MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC 10 2.2. CAÙC CAÁP ÑOÄ DIEÃN ÑAÏT MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC 11 3. TÍNH CUÏ THEÅ VAØ CHÍNH XAÙC CUÛA VIEÄC DIEÃN ÑAÏT MUÏC TIEÂU 12 DAÏY HOÏC 4. TRIEÅN KHAI MUÏC TIEÂU CHI TIEÁT TÖØ MUÏC TIEÂU CHUYEÂN MOÂN 13 BAØI 2. NỘI DUNG CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO NGHEÀ 17 1. ÑAÏI CÖÔNG VỀ NỘI DUNG DẠY HỌC 17 1.1. KHÁI NIỆM VỀ NỘI DUNG DẠY HỌC 17 1.2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NỘI DUNG DẠY HỌC 17 1.3. THÀNH PHẦN CỦA NỘI DUNG DẠY HỌC 18 2. CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO 18 2.1. CẤU TRÚC CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO 18 2.2. NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG VÀ NGUYÊN TẮC PHÁT TRIỂN CHƯƠNG 21 TRÌNH ĐÀO TẠO TRONG HỆ THỐNG GIÁO DỤC NGHỀ 2.3. QUI TRÌNH XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ 22 BAØI 3. PHAÙT TRIEÅN TAØI LIEÄU DAÏY HOÏC 24 1. GIAÙO TRÌNH 24 1.1. ÑÒNH NGHÓA, CHÖÙC NAÊNG VAØ YEÂU CAÀU 24 1.2. NHÖÕNG CÔ SÔÛ CHO VIEÄC BIEÂN SOAÏN GIAÙO TRÌNH 25 1.3. CAÁU TRUÙC CUÛA GIAÙO TRÌNH 26 1.4. QUI TRÌNH SOẠN GIAÙO TRÌNH 27 2. BIEÂN SOAÏN PHIEÁU DAÏY HOÏC: 29 2.1. ÑAÏI CÖÔNG 29 2.2. CAÙC LOAÏI PHIEÁU DAÏY HOÏC 30 BAØI 4. KẾ HOAÏCH GIAÛNG DAÏY 38 1. LÒCH TRÌNH GIAÛNG DAÏY 38 1.1. ÑÒNH NGHÓA 38 1.2. THAØNH PHAÀN CUÛA LÒCH TRÌNH GIAÛNG DAÏY 38 2. GIAÙO AÙN 39 2.1. ÑÒNH NGHÓA 39 2.2. PHAÂN LOAÏI 39 Trang-4-
2.3. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA SOAÏN GIAÙO AÙN 39 2.4. THAØNH PHAÀN CUÛA MOÄT GIAÙO AÙN 40 2.5. MAÃU GIAÙO AÙN 40 PHAÀN 2. PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC 44 BAØI 1. ÑAÏI CÖÔNG PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC 44 I. ÑAÏI CÖÔNG : 44 1. PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC TRONG QUAÙ TRÌNH DAÏY HOÏC 44 2. ÑÒNH NGHÓA PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC 46 3. PHAÂN LOAÏI PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC 46 4. TÍNH CHAÁT CUÛA PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC 49 5. NGUYEÂN TAÉC SÖÛ DUÏNG PHÖÔNG TIEÂN DAÏY HOÏC 50 6. CÔ SÔÛ CHUNG ÑEÅ LÖÏA CHOÏN PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC. 50 II. KÊNH THU NHẬN THÔNG VÀ CÁC BIỆN PHÁP SỰ DỤNG 51 PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC HIỆU QUẢ 1. SÖÏ THU NHAÄN THOÂNG TIN QUA CAÙC KEÂNH TRUYEÀN THOÂNG 51 2. CAÙC MÖÙC ÑOÄ TRÖÏC QUAN 52 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP TĂNG HIỆU QUẢ DẠY HỌC 54 III. VAI TROØ KHAÛ NAÊNG VAØ CAÙC CHÖÙC NAÊNG CUÛA PHÖÔNG TIEÄN 54 DAÏY HOÏC 1. VAI TROØ VAØ KHAÛ NAÊNG 54 1.1. VAI TROØ 54 1.2. KHAÛ NAÊNG CUÛA PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC 55 2. CHÖÙC NAÊNG CUÛA PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC 56 2.1. CHÖÙC NAÊNG XEÙT THEO MOÁI QUAN HEÄ CÔ BAÛN CUÛA QUAÙ 56 TRÌNH DAÏY HOÏC 2.2. CHÖÙC NAÊNG CUÛA PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC XEÙT THEO CAÙC 57 KHAÂU CUÛA QUAÙ TRÌNH DAÏY HOÏC BAØI 2. PHÖÔNG TIEÄN NHÌN 59 I. ÑAÏI CÖÔNG 59 1. PHAÏM Vl SÖÛ DUÏNG CUÛA PHÖÔNG TIEÄN NHÌN 59 2. CHÖÙC NAÊNG CUÛA PHÖÔNG TIEÄN NHÌN 60 3. CAÙC LOAÏI PHÖÔNG TIEÄN NHÌN 60 II. PHÖÔNG TIEÄN NHÌN TRÖÏC QUAN PHAÚNG 60 1. PHÖÔNG TIEÄN NHÌN TÓNH KHOÂNG GIAN HAI CHIEÀU 60 1.1. XEÙT VEÀ NOÄI DUNG PHÖÔNG TIEÄN 60 1.2. PHÖÔNG TIEÄN NHÌN TÓNH HAI CHIEÀU XEÙT THEO KYÕ THUAÄT SÖÛ 61 DUÏNG 2. CAÙC LOAÏI BAÛNG TRÌNH BAØY 63 Trang-5-
III. VAÄT THAÄT–MOÂ HÌNH-TRIEÃN LAÕM–THAM QUAN 65 1. VAÄT THAÄT 65 2. MOÂ HÌNH 66 2.1. KHAÙI NIEÄM 66 2.2. MUÏC ÑÍCH CUÛA VIEÄC SÖÛ DUÏNG MOÂ HÌNH 66 2.3. CAÙC LOAÏI MOÂ HÌNH 66 3. TRIEÅN LAÕM 67 4. THAM QUAN 68 BAØI 3. PHÖÔNG TIEÄN CHIEÁU ROÏI 71 I. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ PHÖÔNG TIEÄN CHIEÁU ROÏI 71 1. CAÙC ÑAËC ÑIEÅM 71 2. SÖÛ DUÏNG PHÖÔNG TIEÄN CHIEÁU ROÏI 71 II. CAÙC LOAÏI MAÙY CHIEÁU VAØ KYÕ THUAÄT SÖÛ DUNG 72 1. CAÙC LOAÏI MAÙY CHIEÁU 72 2. KYÕ THUAÄT SÖÛ DUÏNG CAÙC LOAÏI MAÙY CHIEÁU TÓNH THOÂNG 73 DUÏNG BAØI 4. ÑA PHÖÔNG TIEÄN TRONG DAÏY HOÏC 77 I. TRUYEÀN HÌNH VAØ VIDEO DAÏY HOÏC 77 1. ÑAËC ÑIEÅM CUÛA TRUYEÀN HÌNH VIDEO DAÏY HOÏC 77 2. CAÙC LOAÏI TRUYEÀN HÌNH DAÏY HOÏC 77 3. SÖÛ DUÏNG BAÊNG GHI HÌNH TRONG DAÏY HOÏC (VIDEO) 78 II. ÑA PHÖÔNG TIEÄN VÔÙI COÂNG NGHEÄ THOÂNG TIN TRONG DAÏY 80 HOÏC 1. ÑAÏI CÖÔNG 80 2. MAÙY VI TÍNH VAØ KHAÛ NAÊNG ÖÙNG DUÏNG TRONG DAÏY HOÏC 82 3. NHÖÕNG PHAÀN MEÀM THOÂNG DUÏNG TRONG DAÏY HOÏC 85 PHAÀN 3. PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC 86 BAØI 1. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC 86 1. KHAÙI NIEÄM PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC 86 1.1. KHAÙI NIEÄM PHÖÔNG PHAÙP 86 1.2. PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC 87 2. CAÁU TRUÙC PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC 88 3. PHAÂN LOAÏI CAÙC PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC 89 4. CAÙC CÔ SÔÛ LÖÏA CHOÏN PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC 95 BAØI 2. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP TRUYEÀN THUÏ 97 Trang-6-
I. PHÖÔNG PHAÙP THUYEÁT TRÌNH 97 1. ÑÒNH NGHÓA 97 2. ĐIỂM MẠNH VÀ HẠN CHẾ CỦA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH 98 3. PHAÂN LOAÏI PHÖÔNG PHAÙP THYEÁT TRÌNH 99 4. CẤU TRÚC BÀI THUYẾT TRÌNH 100 5. VẬN DỤNG 101 5.1. NHỮNG YẾU TỐ CHI PHỐI BÀI THUYẾT TRÌNH 101 5.2. GỢI Ý CHUẨN BỊ VÀ THỰC HIỆN BÀI THUYẾT TRÌNH 102 II. PHÖÔNG PHAÙP DIEÃN TRÌNH LAØM MAÃU 105 1. NHÖÕNG CÔ SÔÛ CHUNG 105 2. CAÙC BÖÔÙC THÖÏC HIEÄN PHÖÔNG PHAÙP DIEÃN TRÌNH 106 3. VAÄN DUÏNG VAØ ÑAÙNH GIAÙ BAØI DIEÃN TRÌNH LAØM MAÃU 109 BAØI 3. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC COÙ TÍNH CHAÁT ÑOÁI THOAÏI 111 I. PHÖÔNG PHAÙP ÑAØM THOAÏI 111 1. NHÖÕNG CÔ SÔÛ CHUNG 111 2. NHÖÕNG YEÂU CAÀU CÔ BAÛN TRONG VIEÄC SÖÛ DUÏNG PHÖÔNG 112 PHAÙP 3. MOÄT SOÁ ÑÒNH HÖÔÙNG ÑAÙNH GIAÙ BAØI DAÏY BAÈNG PHÖÔNG 115 PHAÙP ÑAØM THOAÏI II. PHÖÔNG PHAÙP THAÛO LUAÄN 116 1. NHỮNG CƠ SỞ CHUNG 116 2. PHAÂN LOAÏI PHÖÔNG PHAÙP THAÛO LUAÄN 116 3. ÖU ÑIEÅM VAØ HAÏN CHEÁ 117 4. TOÅ CHÖÙC THAÛO LUAÄN NHOÙM 117 BAØI 4. TOÅ CHÖÙC DAÏY THÖÏC HAØNH 121 I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT VEÀ PHÖÔNG PHAÙP DAÏY THÖÏC HAØNH 121 1. KHAÙI NIEÄM 121 2. NHIEÄM VUÏ CUÛA DAÏY THÖÏC HAØNH 121 3. PHAÂN LOAÏI 121 4. QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH KYÕ NAÊNG 122 5. THÖÏC HIEÄN BAØI DAÏY THÖÏC HAØNH 123 II. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP DAÏY THÖÏC HAØNH 124 1. PHÖÔNG PHAÙP DẠY THỰC HAØNH 4 BÖÔÙC 124 2. PHÖÔNG PHAÙP DẠY THỰC HAØNH 3 BÖÔÙC 126 3. PHÖÔNG PHAÙP DAÏY THÖÏC HAØNH 6 BÖÔÙC 127 BAØI 5. HÌNH THÖÙC TOÅ CHÖÙC HOÏC 130 I. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ HÌNH THÖÙC TOÅ CHÖÙC HOÏC 130 II. CAÙC HÌNH THÖÙC TOÅ CHÖÙC HOÏC 130 Trang-7-
1. DAÏY HOÏC TOAØN LÔÙP - TRÖÏC DIEÄN 131 2. DAÏY HOÏC CAÙ NHAÂN – CHUYEÂN BIEÄT HOÙA 131 3. DAÏY HOÏC THEO NHOÙM 132 BAØI 6. PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC GIAÛI QUYEÁT VAÁN ÑEÀ 134 1. KHAÙI NIEÄM 134 2. ÑAËC TRÖNG CUÛA DAÏY HOÏC GIAÛI QUYEÁT VAÁN ÑEÀ: 134 2.1. ÑAËC TRÖNG CÔ BAÛN CUÛA DAÏY HOÏC GIAÛI QUYEÁT VAÁN ÑEÀ LAØ 134 XUAÁT TÖØ TÌNH HUOÁNG COÙ VAÁN ÑEÀ 2.2. QUAÙ TRÌNH DAÏY HOÏC THEO PHÖÔNG PHAÙP GQVÑ ÑÖÔÏC CHIA 135 THAØNH NHÖÕNG GIAI ÑOAÏN COÙ MUÏC ÑÍCH CHUYEÂN BIEÄT. 2.3. QUAÙ TRÌNH DAÏY HOÏC THEO PHÖÔNG PHAÙP GQVÑ BAO GOÀM 137 NHIEÀU HÌNH THÖÙC TOÅ CHÖÙC ÑA DAÏNG 2.4. COÙ NHIEÀU MÖÙC ÑOÄ TÍCH CÖÏC THAM GIA CUÛA HOÏC SINH KHAÙC 137 NHAU 3. ÖU ÑIEÅM VAØ HAÏN CHEÁ CUÛA PHÖÔNG PHAÙP 138 4. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP CUÏ THEÅ DAÏY HOÏC GIAÛI QUYEÁT VAÁN ÑEÀ 139 4.1. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TÌNH HUOÁNG 139 4.2. PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC THEO DÖÏ AÙN (Projectmethode) 143 PHAÀN 4. KIEÅM TRA VAØ ÑAÙNH GIAÙ 148 BAØI 1. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ KIEÅM TRA VAØ ÑAÙNH GIAÙ 148 I. KHAÙI NIEÄM 148 1. ÑÒNH NGHÓA 148 2. CHÖÙC NAÊNG CUÛA KIEÅM TRA VAØ ÑAÙNH GIAÙ. 148 3. PHAÂN LOAÏI KIEÅM TRA 149 II. MUÏC ÑÍCH CUÛA KIEÅM TRA VAØ ÑAÙNH GÍA 149 1. MUÏC ÑÍCH CÔ BAÛN 149 2. MUÏC ÑÍCH CUÏ THEÅ 149 2.1. ÑOÁI VÔÙI HOÏC SINH 149 2.2. ÑOÁI VÔÙI GIAÙO VIEÂN 149 2.3. ÑOÁI VÔÙI NHAØ TRÖÔØNG, PHUÏ HUYNH VAØ CAÙC CÔ QUAN GIAÙO 149 DUÏC III. CAÙC TIEÂU CHUAÅN CUÛA MOÄT BAØI KIEÅM TRA 150 1. COÙ GIAÙ TRÒ 150 2. ÑAÙNG TIN CAÄY 150 3. DEÃ SÖÛ DUÏNG 150 IV. CAÙC NGUYEÂN TAÉC ÑAÙNH GIAÙ 151 1. KHAÙCH QUAN 151 Trang-8-
2. DÖÏA VAØO MUÏC TIEÂU DẠY HọC 151 3. TOAØN DIEÄN 151 4. ÑAÙNH GIAÙ PHAÛI THÖÔØNG XUYEÂN VAØ COÙ KEÁ HOAÏCH 151 5. ÑAÙNH GIAÙ NHAÈM CAÛI TIEÁN PHÖÔNG PHAÙP GIAÛNG DAÏY, HOAØN 151 CHÆNH CHÖÔNG TRÌNH HOÏC BAØI 2. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP KIEÅM TRA 153 I. KIEÅM TRA VAÁN ÑAÙP (KIEÅM TRA MIEÄNG) 153 1. CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP SÖÛ DUÏNG KIEÅM TRA VAÁN ÑAÙP 153 2. PHAÂN LOAÏI KIEÅM TRA VAÁN ÑAÙP 153 3. ÖU VAØ NHÖÔÏC ÑIEÅM CUÛA KIEÅM TRA VAÁN ÑAÙP 153 4. VAÄN DUÏNG KIEÅM TRA VAÁN ÑAÙP 154 II. KIEÅM TRA VIEÁT 155 1. CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP SÖÛ DUÏNG 155 2. PHAÂN LOAÏI 155 3. ÖU VAØ NHÖÔÏC ÑIEÅM 155 4. VAÄN DUÏNG 156 III. KIEÅM TRA THÖÏC HAØNH 156 1. CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP SÖÛ DUÏNG 156 2. PHAÂN LOAÏI 156 3. ÖU VAØ NHÖÔÏC ÑIEÅM 157 4. VAÄN DUÏNG 157 BAØI 3. TRAÉC NGHIEÄM 159 I. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ TRAÉC NGHIEÄM 159 1. SÔ LÖÔÏC VEÀ QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN CUÛA 159 TRAÉC NGHIEÄM 2. ÑAËC ÑIEÅM CÔ BAÛN CUÛA TRAÉC NGHIEÄM 160 II. PHAÂN LOAÏI TRAÉC NGHIEÄM 160 1. TRAÉC NGHIEÄM ĐUÙNG - SAI 161 2. TRAÉC NGHIEÄM NHIEÀU LÖÏA CHOÏN: KYÙ HIEÄU "MCQ" 162 3. TRAÉC NGHIEÄM GHEÙP HÔÏP 163 4. TRAÉC NGHIEÄM ÑIEÀN KHUYEÁT 164 III. SOAÏN BAØI TRAÉC NGHIEÄM 165 1. DAØN BAØI TRAÉC NGHIEÄM 165 2. HÌNH THỨC TRẮC NGHIỆM 166 IV. ÖU NHÖÔÏC ÑIEÅM CUÛA KIEÅM TRA TRAÉC NGHIEÄM 166 1. ÖU ÑIEÅM 166 2. NHÖÔÏC ÑIEÅM 166 3. MOÄT SOÁ ÑIEÅM KHAÙC BIEÄT, TÖÔNG ÑOÀNG GIÖÕA KIEÅM TRA 167 Trang-9-
THOÂNG THÖÔØNG, KIEÅM TRA TRAÉC NGHIEÄM BAØI 4. XÖÛ LYÙ KEÁT QUAÛ KIEÅM TRA ÑAÙNH GIAÙ 169 I. HEÄ THOÁNG ÑIEÅM 169 1. CAÙC LOAÏI HEÄ THOÁNG ÑIEÅM 169 2. YÙ NGHÓA HEÄ THOÁNG ÑIEÅM 10 169 3. HEÄ THOÁNG ÑIEÅM BAÄC 5 170 4. ÑIEÅM CHÖÕ A,B,C,D 170 II. YÙÙ NGHÓA CUÛA CAÙC LOAÏI TRÒ SOÁ 170 1. ÑIEÅM TRUNG BÌNH LYÙ THUYEÁT CUÛA BAØI TRAÉC NGHIEÄM 170 2. ÑIEÅM TRUNG BÌNH CUÛA BAØI TEST: ( X ) 171 3. ÑIEÅM TRUNG VÒ CUÛA BAØI TEST ME (MEDIAN) 171 4. ÑIEÅM YEÁU VÒ MO 172 5. ÑOÄ LEÄCH TIEÂU CHUAÅN δ 172 6. TÍNH ÑIEÅM 172 7. TRÖØ ÑIEÅM ÑOAÙN MOØ 174 Trang-10-
PHAÀN 1: THIEÁT KEÁ DAÏY HOÏC BAØI 1. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC A. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Sau khi hoïc xong baøi naøy, hoïc vieân coù khaû naêng: − Giaûi thích ñöôïc khaùi nieäm muïc tieâu daïy hoïc, chöùc naêng cuûa noù trong trong hoaït ñoäng daïy hoïc; − Giaûi thích ñöôïc caùc möùc ñoä cuûa muïc tieâu daïy hoïc veà kieán thöùc, kyõ naêng vaø thaùi ñoä; vaø caùch dieãn ñaït muïc tieâu daïy hoïc; − Nhaän bieát ñöôïc phaïm vi dieãn ñaït vaø möùc ñoä dieãn ñaït muïc tieâu daïy hoïc; − Giaûi thích ñöôïc yeâu caàu veà dieãn ñaït muïc tieâu cuï theå vaø roõ raøng . B. NOÄI DUNG 1. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM Ñeå hieåu roõ muïc tieâu daïy hoïc laø gì, tröôùc tieân chuùng ta haõy tìm hieåu muïc tieâu laø gì. Hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ñöôïc ñieàu khieån bôûi aùp löïc cuûa thöïc tieãn vaø muïc tieâu. Muïc tieâu ñöôïc hieåu laø: caùi ñieåm, caùi yù ñònh, caùi maãu maét mình troâng vaøo, nhaém vaøo1. Theo töø ñieån tieáng Vieät thoâng duïng NXB Giaùo duïc – 1998, thuaät ngöõ “muïc tieâu” ñöôïc giaûi thích laø: Ñích ñaët ra caàn phaûi ñaït tôùi. Theo R.F Mager muïc tieâu daïy hoïc laø moät lôøi phaùt bieåu moâ taû veà keát quaû nhöõng söï thay ñoåi coù tính mong muoán ôû ngöôøi hoïc sau quaù trình daïy hoïc2. Theo Chr. Moeller: muïc tieâu daïy hoïc laø söï moâ taû veà traïng thaùi ngöôøi hoïc sau quaù trình daïy hoïc ñaït ñöôïc.3 Theo S. Bloom: “Noùi ñeán muïc tieâu daïy hoïc (leaner object) laø chuùng toâi muoán noùi ñeán loái phaùt bieåu roõ raøng veà caùc phöông thöùc theo ñoù chuùng ta coù theå mong ñôïi taïo neân söï thay ñoåi haønh vi ôû hoïc sinh thoâng qua daïy hoïc. Nhö vaäy, nghóa laø caùc phöông thöùc theo ñoù hoïc sinh thay ñoåi kieán thöùc (tö duy), tình caûm, vaø ñoäng cô taâm lyù hoùa (kyõ naêng kyõ xảo)”. Nhö vaäy muïc tieâu daïy hoïc laø söï moâ taû traïng thaùi mong muoán ôû ngöôøi hoïc goàm haønh vi vaø noäi dung sau quaù trình daïy hoïc caàn phaûi ñaït ñöôïc. 1 Xem Nguyeãn Thuïy Aùi, phöông phaùp daïy kyõ thuaät, ÑHSPKT, 1983 trang 36 2 Robert F. Mager: 1994 3 Xem Decker: Grundlagen und neue Ansaetze in der Weiterbildung 1984 trang 45 Trang-11-
Caùc haønh vi ñöôïc trình baøy bôûi caùc ñoäng töø nhö: giaûi thích ñöôïc, laép ñöôïc Coøn noäi dung laø ñoái töôïng nhö: caáu taïo cuûa maùy tieän, maïch ñieän ñuùng kyõ thuaät. Muïc tieâu daïy hoïc chính laø muïc tieâu cho quaù trình daïy hoïc. Quaù trình daïy hoïc coù theå laø quaù trình daïy moät phaàn baøi daïy, moät baøi, moät moân hoïc hay caû quaù trình ñaøo taïo. Chính vì vaäy maø muïc tieâu daïy hoïc cuõng chính laø muïc tieâu ñaøo taïo, muïc tieâu cuûa moät moân hoïc cuï theå naøo ñoù, hoaëc moät phaàn cuûa moät chöông trình moân hoïc hoaëc moät baøi daïy hay moät phaàn baøi giaûng. Trong thöïc tieãn hoaït ñoäng giaùo duïc vaø ñaøo taïo coù nhieàu töø ñöôïc gheùp vôùi töø muïc tieâu nhö muïc tieâu ñaøo taïo, muïc tieâu moân hoïc, muïc tieâu baøi hoïc, muïc tieâu daïy hoïc cuûa baøi hoïc vv. Nhöõng nhaø lyù luaän daïy hoïc kỹ thuật - ngheà cuõng ñang vaø ñaõ tìm caùch phaân roõ giôùi haïn vaø yù nghóa cuûa noù vaø ñi ñeán thoáng nhaát khaùi nieäm trong hoaït ñoäng sö phaïm noùi chung vaø hoaït ñoäng daïy hoïc trong tröôøng chuyeân nghieäp vaø daïy ngheà noùi rieâng. Trong thöïc tieãn nhieàu giaùo vieân dieãn ñaït muïc tieâu daïy hoïc döôùi daïng laø muïc ñích yeâu caàu. Muïc ñích daïy hoïc ñöôïc hieåu laø traû lôøi caâu hoûi “ñeå laøm gì ?” . Muïc ñích thöôøng ñöôïc dieãn ñaït nhö cung caáp, trang bò vv, coøn yeâu caàu laø yeâu caàu ngöôøi hoïc phaûi ñaït ñöôïc nhöõng gì, nhöng vaãn coøn coù söï laãn loän, phaàn lôùn laø dieãn ñaït caùc hoaït ñoäng döï truø cuûa giaùo vieân nhö cung caáp, giaûi thích, trang bò vv. Vôùi caùch dieãn ñaït nhö vaäy khoâng xaùc ñònh ñöôïc keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Theo tieáp caän môùi nhieàu nhaø sö phaïm ôû Vieät Nam ñeà xuaát thay theá cuïm töø “muïc ñích yeâu caàu” baèng “muïc tieâu daïy hoïc”. Muïc tieâu daïy hoïc bao goàm caùc chöùc naêng sau ñaây: − Chöùc naêng ñònh höôùng o Ñoái vôùi giaùo vieân: Caên cöù vaøo muïc tieâu daïy hoïc laøm cô sôû cho vieäc löïa choïn, xaùc ñònh noäi dung vaø phöông phaùp phöông tieän daïy hoïc. Ñoàng thôøi coù hoaït ñoäng ñieàu khieån vaø ñieàu chænh quaù trình daïy hoïc höôùng ñeán muïc tieâu. o Ñoái vôùi hoïc sinh: Qua taùc ñoäng cuûa giaùo vieân, hoïc sinh yù thöùc ñöôïc muïc tieâu daïy hoïc ñeå ñieàu chænh hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa mình cho phuø hôïp vaø taïo ñöôïc nhu caàu hoïc taäp. − Chöùc naêng kieåm tra: Noù nhö laø nhöõng thöôùc ño maø giaùo vieân caên cöù vaøo ñoù ñeå ñaùnh giaù thaønh tích hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Coøn hoïc sinh döïa vaøo noù ñeå töï ñaùnh giaù thaønh tích hoïc taäp cuûa mình töø ñoù ñieàu chænh hoïat ñoäng hoïc taäp cuûa mình. − Chöùc naêng gaây ñoäng cô hoïc taäp: Giaùo vieân chuyeån ñoåi muïc tieâu daïy hoïc thaønh döôùi daïng aån trong tình huoáng ñeà ñeå daãn daét hoïc sinh vaøo baøi, qua kích thích ñöôïc söï höùng thuù hoïc taäp ôû hoïc sinh. Trang-12-
2. CAÙC LOAÏI VAØ CAÙC MÖÙC ÑOÄ CUÛA MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC 2.1. CAÙC LOAÏI MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Có nhiều cách xác định mục tiêu đánh giá kết quả học tập của học viên (đầu ra của quá trình dạy học). Tuy nhiên, hiện nay phổ biến hơn cả là cách phân loại của Ben Jamin S. Bloom4, mặc dù cách phân loại này ra đời từ năm 1956 ở Mỹ. Theo oâng, muïc tieâu daïy hoïc bao goàm ba loaïi (hoaëc ba lónh vöïc): nhaän thöùc (Cognitives), ñoäng cô taâm lyù hoùa hay kyõ naêng (Psychomotorish), caûm xuùc thaùi ñoä (Affectives). a. Muïc tieâu veà nhaän thöùc( Cognitives) Laø muïc tieâu veà hieåu bieát, giaûi quyeát vaán ñeà. Loaïi muïc tieâu naøy döïa theo möùc ñoä toång quaùt thaønh 6 caáp baäc: (1). Bieát: Nhaän bieát ñöôïc caùc tri thöùc qua quaù trình tri giaùc, hình thaønh bieåu töôïng, caùc khaùi nieäm ban ñaàu sô khai thuû ñoäng. Trình baøy laïi ñöôïc caùc thoâng tin ñaõ thu nhaän (reproduktion). Ở mức naøy bao gồm: Neâu laïi ñöôïc nhöõng döõ kieän: heä thoáng thuaät ngöõ, söï kieän., caùc döõ lieäu, quy öôùc, chieàu höôùng, chuoãi caùc thao taùc, xeáp loaïi, nhaän daïng, löïa choïn vv. Ví duï: Nhôù laïi (nhaän daïng laïi) caùc ñònh lí, coâng thöùc toaùn, lí, hoùa, caùc vaät duïng vv. (2). HiÓu: Giaûi thích ñöôïc baûn chaát, moái quan heä, noäi haøm vaø ngoaïi dieän cuûa caùc khaùi nieäm, heä thoáng tri thöùc. Khoâng chæ trình baøy laïi ñöôïc caùc thoâng tin ñaõ thu nhaän maø coøn giaûi thích ñöôïc baèng ngoân ngöõ cuûa mình (Caáu truùc laïi taøi lieäu theo yù cuûa mình vv.) Ở mức này có chú trọng hơn tới các họat động trí tuệ. Cụ thể: Giải thích, chuyển đổi vấn đề bằng cách khác, ngôn ngữ khác (nói, viết, biểu tượng). Diễn đạt: Cấu trúc lại tài liệu bằng vật liệu khác, theo một quan điểm mới, cách hiểu mới; xác định được nguyên nhân, lấy ví dụ minh họa. Ngoại suy: Suy luận từ dạng này sang dạng khác. (3). VËn dông: Ứng dông ®−îc th«ng tin ®· thu nhËn ®Ó gi¶i quyÕt mét t×nh huống cụ thể, hay moät nhieäm vuï nhaän thöùc. (4). Ph©n tÝch: Coù theå phaân tích néi dung thμnh nh÷ng chi tiÕt nhá vμ t×m ra c¸c mèi quan hÖ cÊu tróc vμ tÝnh chÊt cña chóng (5). Tổng hợp: Tập hợp, lựa chọn, sử dụng, phối hợp những kiến thức và kĩ năng đa dạng, khác biệt lại với nhau để hoàn thành một nhiệm vụ mới. Ở mức này có khả năng tóm tắt, khái quát hóa, lập luận, sắp xếp, giải thích lí do. 4 Xem Bloom, Benjamin: Taxonomy of Education Objectives, Hanbook I and II, New York 1956/1964 Trang-13-
(6). Ñaùnh giaù: ñaùnh giaù nhaän xeùt ñöôïc noäi dung hay thoâng tin naøo ñoù. Khaû naêng pheâ phaùn, ñaùnh giaù, laäp luaän thuaän vaø nghòch, khaû naêng pheâ bình treân cô sôû döïa vaøo nhöõng tieâu chí beân trong vaø beân ngoaøi. Do ph©n baäc muïc tieâu veà kieán thøc cña Bloom qu¸ nhiÒu baäc nªn qu¸ tr×nh vμ còng kh«ng cÇn ph¶i cã mét th−íc ®o tinh vi nh− vËy, cho nªn có nhiều tác giả đề xuất ph©n chia lo¹i môc tieâu nμy thμnh 4 cÊp ®ã lμ: biÕt, hiÓu, vËn dông, ®¸nh gi¸ nhËn xÐt thèng nhÊt cho viÖc diễn ®¹t môc tieâu d¹y häc. b. Muïc tieâu veà kyõ naêng (psychomotorish) Phaân loaïi muïc tieâu daïy hoïc veà nhaän thöùc coù giaù trò raát lôùn trong vieäc laäp chöông trình vaø hoaït ñoäng daïy hoïc lyù thuyeát. Töông töï, muïc tieâu veà taâm vaän (kyõ naêng) khoâng keùm phaàn quan trong trong daïy thöïc haønh. Dave5 chia loaïi muïc tieâu naøy thaønh naêm caáp: (1). B¾t ch−íc cã quan s¸t: Thöïc hieän caùc thao taùc, ñoäng taùc, hoaït ñoäng theo maãu. (2). Lμm l¹i theo cÊu tróc néi t©m kh«ng cã sù quan s¸t n÷a: Caùc kyõ naêng ñaõ böôùc ñaàu hình thaønh treân cô sôû chæ daãn vaø nhöõng kieán thöùc, kinh nghieäm ñaõ hình thaønh. Thöïc hieän ñöôïc nhö ñaõ höôùng daãn. (3). ChÝnh x¸c hãa ho¹t ®éng cña c¬ b¾p, thø tù ho¹t ®éng b¾t ®Çu quen dÇn: Hình thaønh caùc khaû naêng, naêng löïc lieân keát, phoái hôp kyõ naêng trong qui trình thöïc hieän moät coâng vieäc hoaëc moät saûn phaåm nhaát ñònh. Thöïc hieän chính xaùc nhö ñaõ höôùng daãn. (4). Hoμn thiÖn thø tù c¸c ho¹t ®éng (laøm bieán hoùa): C¸c ho¹t ®éng nμy phèi hîp víi nhau nhuÇn nhuyeãn. Hình thaønh kyõ xaûo. (5). Tù ®éng ho¸ c¸c ho¹t ®éng, saùng taïo kyõ naêng kyõ xaûo môùi c. Muïc tieâu tình caûm thaùi ñoä (affectiv) N¨m 1968 Krathwohl lμ thμnh viªn nghiªn cøu cña Ben Jamin S. Bloom ®· ®−a ra c¸c cÊp môc tieâu c¶m xóc. ¤ng chia lo¹i môc tieâu nμy thμnh 5 caáp: a. §éng lßng, c¶m xóc b. Ph¶n øng (b»ng lßng, s¼n sμng hμnh ®éng) c. Tá th¸i ®é d. Quan ®iÓm e. ThÕ giíi quan Do vieäc dieãn ñaït caùc loaïi muïc tieâu naøy khoù ñuùng nhö möùc ñoä mong muoán do vaäy thöôøng ngöôøi ta thöôøng trình baøy goàm caùc töø mang tính toång quaùt nhö coù ñaïo ñöùc, quan ñieåm, loøng yeâu ngheà, coù thaùi ñoä vv. 2.2. CAÙC CAÁP ÑOÄ DIEÃN ÑAÏT MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC 5 Lμ thμnh viªn nghiªn cøu cña Ben Jamin S. Bloom Trang-14-
Tuøy theo caáp ñoä cho caû moät quaù trình ñaøo taïo, cho moân hoïc hay cho moät baøi daïy ngöôøi ta coù theå dieãn ñaït muïc tieâu daïy hoïc döôùi nhöõng hình thöùc khaùc nhau nhö toång quaùt, thoâ hay chi tieát. Söï phaân bieät giöõa caùc caáp ñoä naøy laø tính cuï theå hay toång quaùt. Giôùi haïn giöõa chuùng mang tính taïm thôøi vaø coù theå coù nhieàu caáp ñoä dieãn ñaït muïc tieâu daïy hoïc khaùc nhau. Thoâng thöôøng, theo tieáp caän xaây döïïng chöông trình ñaøo taïo truyeàn thoáng, muïc tieâu moân hoïc hay chöông trình ñaøo taïo laø döôùi daïng toång quaùt. Muïc tieâu daïy hoïc trong caùc chöông trình ñaøo taïo theo tieáp caän môùi daïng modul hoaït ñoäng ñöôïc dieãn ñaït theo daïng chöa chi tieát cuï theå. Nhieäm vuï cuûa giaùo vieân khi soaïn giaùo aùn baøi daïy laø trieån khai caùc muïc tieâu coù trong chöông trình ñaøo taïo lieân quan ñeán baøi daïy thaønh caùc muïc tieâu daïy hoïc chi tieát nhö hình sô ñoà sau6: Muïc tieâu toång quaùt Tröøu töôïng Trieån khai chi tieát hoùa Muïc tieâu trun gian Trieån khai chi tieát hoùa Muïc tieâu chi tieát Cuï theå Hình 2: Caùc caáp ñoä dieãn ñaït vaø trieån khai MTDH 3. TÍNH CUÏ THEÅ VAØ CHÍNH XAÙC CUÛA VIEÄC DIEÃN ÑAÏT MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Muïc tieâu daïy hoïc khoâng chæ laø ñieåm ñeå hoaït ñoäng daïy vaø hoïc höôùng ñeán, maø noù coøn laø thöôùc ño ñeå ñaùnh giaù thaønh tích hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Moãi mét th−íc ®o ®Òu cã nh÷ng thang ®o vμ c¸c thang ®o nμy rÊt lμ chi tieát vμ chÝnh x¸c. Do vaäy muïc tieâu daïy hoïc coù nh÷ng tÝnh chÊt sau ®©y: (SMART) S = specific Cô thÓ M = measurable §o ®−îc A = attainable Lμm ®−îc R = realistic GÇn guõi thùc tÕ T = time bound Cã döõ kiÖn thêi gian 6 Xem Mausolf W, Paetzold G: Planung und Durchfuehrung beruflichen Unterrichts. Essen, 1982, trang 64. Trang-15-
Cuõng theo quan ñieåm ñoù, theo tieán syõ Döông Thieäu Toáng7 moät muïc tieâu daïy hoïc roõ raøng laø nhöõng caâu phaùt bieåu: − Phaûi cuï theå, roõ raøng. − Phaûi ñaït tôùi trong khoùa hoïc trong baøi hoïc. − Phaûi bao goàm noäi dung hoïc taäp thieát yeáu. − Phaûi qui ñònh roõ keát quaû cuûa vieäc hoïc taäp nghóa laø caùc khaû naêng maø ngöôøi hoïc coù ñöôïc khi ñaït ñöôïc muïc tieâu. − Phaûi ño löôøng ñöôïc. Toùm laïi: muïc tieâu daïy hoïc roõ raøng (toát) laø nhöõng phaùt bieåu maø thoâng tin ñöôïc chính xaùc (khoâng sai laàâm, mô hoà) veà keát quaû ñaït ñöôïc theo mong muoán cuûa ngöôøi ñeà ra. Noù phaûi khoâng goàm nhöõng töø mang yù nghóa chung chung, mô hoà vôùi yù nghóa quaù roäng hoaëc quaù tröøu töôïng. Ví duï nhö caùc töø : Hieåu, bieát, naém ñöôïc, phaùt huy ñöôïc, . Noù neân ñöôïc xaùc laäp baèng nhöõng töø chæ haønh vi cuï theå, roõ raøng ít gaây mô hoà hay nhaàm laãn. Ví duï: − Giaûi thích ñöôïc; trình baøy; lieät keâ; moâ taû; so saùnh vv. − Söûa chöõa ñöôïc; thay theá ñöôïc; laøm thaønh thaïo (moät ñoäng taùc, hay coâng taùc) − Coù yù thöùc tieát kieäm vaät lieäu, veä sinh an toaøn lao ñoäng vv Muïc tieâu chi tieát cuï theå cuûa moät baøi daïy tuøy vaøo nhieäm vuï daïy hoïc maø phaûi coù theå theå hieän roõ caû 3 loaïi muïc tieâu: kieán thöùc, kyõ naêng kyõ xảo , thaùi ñoä tình caûm. Noù ñöôïc trình baøy theo hình thöùc sau ñaây: Muïc tieâu daïy hoïc cuûa baøi daïy: − Veà kieán thöùc: - Neâu ñöôïc ; - Giaûi thích ñöôïc ; - Vaän duïng ñöôïc ; - Moâ taû ñöôïc ; - So saùnh ñöôc − Kyõ naêng, kyõ xaûo: - Cheá taïo ñöôïc vôùi tieâu chuaån ; - Phuïc hoài thay theá ñöôïc ; - Thu thaäp ñöôïc thoâng tin töø − Veà thaùi ñoä, tình caûm: - Coù tinh thaàn hôïp taùc; - Coù yù thöùc baûo veä moâi tröôøng, 4. TRIEÅN KHAI MUÏC TIEÂU CHI TIEÁT TÖØ MUÏC TIEÂU CHUYEÂN MOÂN Cô sôû cho vieäc chuaån bò baøi daïy laø chöông trình ñaøo taïo maø trong ñoù coù chöông trình moân hoïc coù tính phaùp leänh do boä chuû quaûn quaûn lyù. Muïc tieâu daïy hoïc trong chương trình moân học hay modul thöôøng dieãn ñaït döôùi daïng chöa chi tieát. Do vaäy nhieäm vuï cuûa giaùo vieân khi soaïn giaùo aùn baøi daïy laø xaùc ñònh vaø dieãn ñaït laïi döôùi daïng chi tieát. Sau ñaây laø qui trình thöïc hieän: 7 Döông Thieäu Toáng – “Traéc nghieäm vaø ño löôøng thaønh quaû hoïc taäp”- Boä GDÑT – 1995 – trang 14, 16. Trang-16-
Böôùc 1: Nghieân cöùu, xaùc đñịnh mục tieâu noäi dung lieân quan ñeán phaïm vi baøi daïy coù trong trong chöông trình moân hoïc, modul ñaøo taïo; Böôùc 2: Tìm hieåu thu thaäp caùc thaønh phaàn noäi dung vaø caáu truùc cuûa noäi dung chuyeân ngaønh; Böôùc 3: Xaùc ñònh noäi dung daïy hoïc caàn thieát; Böôùc 4: Xaùc ñònh caáu truùc baøi daïy; Böôùc 5: Xaùc ñònh muïc tieâu chi tieát cuûa baøi daïy; Cuï theå caùc böôùc nhö sau: Böôùc 1: Xaùc ñònh muïc tieâu trong chöông trình moân hoïc Vieäc dieãn ñaït muïc tieâu daïy hoïc trong chöông trình moân hoïc hay chöông trình ñaøo taïo tuøy theo phaïm vi noäi dung maø phaûi theå hieän ñöôïc caùc loaïi muïc tieâu nhö veà kieán thöùc (cognitiv), ñoäng cô taâm lyù hoùa – taâm vaän (Psychomotorish) vaø tình caûm thaùi ñoä (affectiv). Ví duï muïc tieâu veà phaàn noäi dung vaät lieäu kim loaïi töø chöông trình treân:“Moâ taû ñöôïc caáu taïo maïng tinh theå cuûa kim loaïi vaø hôïp kim, söï hình thaønh vaø caáu truùc toå chöùc cuûa kim loaïi thoâng duïng. Muïc tieâu dieãn ñaït nhö vaäy coøn chöa chi tieát. Maïng tinh theå coù nhieàu loaïi vaø kim loaïi thoâng duïng laø kim loaïi naøo? Quaù trình hình thaønh kim loaïi nhö theá naøo? Toå chöùc kim loaïi goàm nhöõng loaïi naøo vaø ñaëc tính cuûa noù ra sao vaø öùng duïng laøm gì ? Tri thöùc lieân quan ñeán maïng tinh theå cuûa kim loaïi vaø hôïp kim cuõng nhö hình thaønh vaø caáu truùc toå chöùc laø raát nhieàu, do vaäy giaùo vieân caàn phaûi trieån khai ra vaø giôùi haïn laïi phuø hôïp vôùi löôïng thôøi gian cho pheùp vaø noäi dung caàn thieát cho hoaït ñoäng ngheà nghieäp cuûa hoïc sinh. Böôùc 2: Tìm hieåu caùc thaønh phaàn veà caáu truùc cuûa noäi dung chuyeân ngaønh Moãi moät muïc tieâu daïy hoïc baát kyø ôû möùc ñoä tröøu töôïng hoaëc chi tieát cuï theå cuõng ñeàu theå hieän leân ñöôïc noäi dung chuyeân moân khoa hoïc ñöùng ñaèng sau noù. Giaùo vieân caàn phaûi nghieân cöùu phaân tích caùc noäi dung chuyeân moân khoa hoïc. Nhöõng noäi dung khoa hoïc trong lónh vöïc veà vaät lieâu cô khí ñöôïc trình baøy trong caùc taøi lieäu chuyeân ngaønh nhö saùch giaùo trình, taøi lieäu tham khaûo, taïp chí vv, laø nhöõng cô sôû cho vieäc nghieân cöùu phaân tích. ÔÛ ví duï treân caàn nghieân cöùu caùc loaïi maïng vaø caáu truùc cuõng nhö tính chaát cuûa noù, cuõng nhö caáu truùc toå chöùc kim loaïi, tính chaát cuûa chuùng, quaù trình hình thaønh vv. Böôùc 3: Xaùc ñònh noäi dung daïy hoïc caàn thieát: Nhöõng ai muoán xaùc ñònh noäi dung daïy lieân quan caàn thieát thì caàn phaûi xaùc ñònh yù nghóa taùc duïng giaùo duïc ñaøo taïo cuûa noäi dung daïy hoïc ñoù. Vieäc xaùc ñònh ñoù seõ traû lôøi cho caâu caâu hoûi sau: Hoïc sinh caàn nhöõng noäi dung kieán thöùc gì cho hoaït ñoäng ngheà nghieäp cuûa hoï sau naøy? Trang-17-
Giaùo vieân cuõng caàn coù söï chuù yù ñeán nhöõng höôùng phaùt trieån cuûa kyõ thuaät coâng ngheä cho ngheà nghieäp maø hoïc sinh ñang hoïc vaø nhöõng yeâu caàu mang tính chaát xaõ hoäi cuõng nhö caù nhaân ñeå coù tính ñònh höôùng xaùc ñònh nhöõng kieán thöùc daïy hoïc caàn thieát. Theo Klafki8 , khi xaùc ñònh noäi dung daïy hoïc caàn chuù yù caùc nguyeân taéc sau ñaây: - Ñònh höôùng thöïc tieån vaø töông lai - Coù ñaëc tính maãu ñaïi dieän cho nhöõng noäi dung ñoái töôïng khaùc (ví duï hoïc moät soá maùy tieän cuï theå naøo ñoù thay vì phaûi hoïc taát caû) - Chuyeån taûi ñöôïc - Phaûi coù moái lieân heä vôùi nhau - Ñaùp öùng caùc yeâu caàu veà hoaït ñoäng ngheà nghieäp Caên cöù theo nhöõng nguyeân taéc ta coù nhöõng noäi dung daïy hoïc cuï theå goàm: - Khaùi nieäm, kyù hieäu, teân goïi, - Phöông phaùp, caáu truùc, tính chaát, phaân loaïi, nguyeân lyù, bieän phaùp, thí nghieäm - Ñònh nghóa, coâng thöùc, qui taéc, lyù thuyeát naøo phuø hôïp vôùi muïc tieâu trong chöông Böôùc 4: xaùc ñònh caáu truùc baøi daïy Nhöõng noäi dung daïy hoïc ñaõ ñöôïc xaùc ñònh ôû böôùc treân, ôû böôùc naøy ñöôïc xeáp laïi thaønh caáu truùc baøi daïy. Caáu truùc naøy phaûi vöøa coù tính loâgíc cuûa noäi dung chuyeân ngaønh vaø vöøa coù tính loâgíc sö phaïm. Ñoái vôùi nhöõng noäi dung veà kyõ thuaät cô khí kim loaïi caàn phaûi ñöôïc saép xeáp thaønh moät heä thoáng loâ gic cuûa caùc moái quan heä. Böôùc 5: Xaùc ñònh muïc tieâu chi tieát cuï theå Ñeán baây giôø chuùng ta ñaõ xaùc ñònh ñöôïc caùc noäi dung vaø thöù töï daïy hoïc cuûa noù nhöng chuùng ta chöa xaùc ñònh laø hoïc sinh caàn coù nhöõng kieán thöùc kyõ naêng thaùi ñoä gì khi hoïc caùc noäi dung kyõ thuaät ñoù. Trong khi chuaån bò baøi giaùo vieân coù theå xem xeùt laø moät noäi dung boä phaän coù theå chöùa ñöïng ñaïi dieän cho taát caû caùc nhoùm muïc tieâu daïy hoïc khaùc (caùc boä phaän noäi dung khaùc). Cho neân giaùo vieân caàn phaûi choïn caùc noäi dung troïng ñieåm cuï theå laø traû lôøi caùc caâu hoûi sau ñaây: - Noäi dung boä phaän naøo trong caáu truùc kieán thöùc hoïc sinh caàn phaûi coù? - Noäi dung boä phaän naøo trong caáu truùc kieán thöùc seõû laø nhöõng noäi dung daïy hoïc ôû traïng thaùi coù vaán ñeà? - Noäi dung boä phaän naøo trong caáu truùc kieán thöùc daïy hoïc seõ laø nhöõng noäi dung daïy hoïc phaùt trieån naêng löïc haønh ñoäng? - Vôùi noäi dung kieán thöùc chuyeân moân ñoù coù theå trieãn khai ñöôïc caùc muïc tieâu veà thaùi ñoä tình caûm naøo? 8 Xem Klafki Wolfgang: Neue Studien zur Bildungstheorie und Didaktik. Weinheim, 1983. Trang-18-
Caên cöù vaøo caáu truùc döï truø veà noäi dung daïy hoïc traû lôøi caùc caâu hoûi treân, giaùo vieân dieãn ñaït muïc tieâu chi tieát cuï theå cuûa baøi daïy. C. CAÂU HOÛI THAÛO LUAÄN VAØ OÂN TAÄP Caâu 1: Haõy trình baøy khaùi nieäm, phaân loaïi (lónh vöïc) cuûa muïc tieâu daïy hoïc! Caâu 2: Haõy neâu vaø phaân tích caùc caáp ñoä dieãn ñaït cuûa muïc tieâu daïy hoïc! Caâu 3: Haõy trình baøy caùc chöùc naêng cuûa muïc tieâu daïy hoïc! Caâu 4: Trình baøy ngaén goïn caùc böôùc trieån khai muïc tieâu chi tieát töø muïc tieâu chuyeân moân trong chöông trình moân hoïc! Cho ví duï minh hoïa! Caâu 5: Haõy vieát muïc tieâu daïy hoïc cho moät baøi hoïc trong moân hoïc chuyeân ngaønh maø baïn ñaõ hoïc! Trang-19-
BAØI 2. NỘI DUNG CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO NGHEÀ A. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Sau khi hoïc xong baøi naøy hoïc vieân coù khaû naêng: - Giaûi thích ñöôïc khaùi nieäm noäi dung daïy hoïc vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán vieäc xaùc ñònh noäi dung daïy hoïc trong ñaøo taïo kyõ thuaät ngheà; - Trình baøy ñöôïc caùc thaønh phaàn chính cuûa noäi dung daïy hoïc trong tröôøng daïy kyõ thuaät ngheà; - Giaûi thích ñöôïc caùc moái quan heä giöõa thay ñoåi coâng ngheä trong saûn xuaát vaø thay ñoåi noäi dung daïy hoïc; - Giaûi thích ñöôïc caáu truùc, thaønh phaàn vaø öu ñieåm cuõng nhö haïn cheá cuûa caùc loaïi chöông trình ñaøo taïo; - Giaûi thích ñöôïc qui trình xaây döïng chöông trình ñaøo taïo noùi chung. B. NOÄI DUNG 1. ÑAÏI CÖÔNG VỀ NỘI DUNG DẠY HỌC 1.1. KHÁI NIỆM VỀ NỘI DUNG DẠY HỌC Noäi dung daïy hoïc (nddh) laø moät thaønh toá quan troïng cuûa quaù trình daïy hoïc. Noù laø taäp hôïp, heä thoáng caùc kieán thöùc khoa hoïc, caùc kyõ naêng lao ñoäng caàn thieát ñeå hình thaønh vaø phaùt trieån caùc phaåm chaát naêng löïc ngheà nghieäp ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu cuûa ngheà ôû trình ñoä mong mong ñôïi. Noäi dung daïy hoïc coù tính phaùp lyù ñöôïc moâ taû trong chöông trình ñaøo taïo. 1.2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN NỘI DUNG DẠY HỌC Löïa choïn vaø xaùc ñònh noäi dung daïy hoïc trong giaùo duïc ngheà nghieäp chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá. moät maët ñaùp nhaèm boå sung kieán thöùc phoå thoâng vaø nhöõng tri thöùc ñaùp öùng muïc tieâu giaùo duïc cuûa quoác gia maët khaùc phaûi ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu veà caùc naêng löïc thöïc hieän trong hoat ñoäng ngheà nghieäp cuûa neàn saûn xuaát, ñoàng thôøi phaûùi döïa treân nhöõng khoa hoïc chuyeân ngaønh , Chính vì vaäy löïa choïn vaø xaùc ñònh noäi dung daïy hoïc trong giaùo duïc ngheà nghieäp phaûi döïa treân caùc yeáu toá sau ñaây: (a) Söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc, kyõ thuaät vaø coâng ngheä lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa ngaønh ngheà caàn ñaøo taïo taïi thôøi ñieåm xaùc ñònh noäi dung vaø cuõng nhö nhöõng xu höôùng phaùt trieån trong töông lai gaàn. Söï phaûn aùnh cuûa noäi dung khoa hoïc trong noäi dung giaùo duïc ngheà phaûi ñöôïc giaûn löôïc (induction) phuø hôïp vôùi trình ñoä baäc ñaøo taïo. (b) Nhu caàu vaø ñònh höôùng giaùo duïc cuûa xaõ hoäi: noäi dung daïy hoïc trong giaùo duïc ngheà phaûi phaûi ñaùp öùng caùc nhu caàu phaùt trieån cuûa xaõ hoäi nhö lieân thoâng giöõa caùc caáp baäc Trang-20-
cuûa heä thoáng giaùo duïc quoác daân vaø lieân thoâng ngay trong heä thoáng giaùo duïc ngheà nghieäp. noäi dung daïy hoïc phaûi gaén vôùi caùc muïc tieâu giaùo duïc phaùt trieån ngöôøi hoïc phuø hôïp vôùi xu theá chính trò vaø kinh teá cuûa ñaát nöôùc, ñaùp öùng nguoàn nhaân löïc cho coâng nghieäp hoaù vaø hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc vaø oån ñònh chính trò. noäi dung daïy hoïc coù tính phaùp lyù ñöôïc qui ñònh vaø moâ taû trong chöông trình ñaøo taïo. nhieäm vuï cuûa giaùo vieân laø trieån khai thaønh noäi dung daïy hoïc chi tieáát phuø hôïp vôùi muïc tieâu cuûa baøi daïy. (c) Nhu caàu cuûa thò tröôøng lao ñoäng veà naêng löïc ôû ngöôøi lao ñoäng. Noäi dung ñaøo taïo phaûi phaûi ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa ngheà nghieäp vaø baäc ngheà ñaøo taïo ñoù. Ñeå laøm ñöôïc vieäc naøy, giaùo duïc ngheà nghieäp taïi cô sôû ñaøo taïo (tröôøng hoïc) phaûi keát hôïp vôùi ñaøo taïo taïi doanh nghieäp coù ngheà phuø hôïp vôùi ngheà ñaøo taïo. Xaây döïng chöông trình ñaøo taïo phaûi caên cöù vaøo keát quaû phaân tích ngheà. Noäi dung daïy hoïc theo höôùng tích hôïp ñònh höôùng haønh naêng (naêng löïc hoaït ñoäng). 1.3. THÀNH PHẦN CỦA NỘI DUNG DẠY HỌC Nội dung dạy học là kết quả trực tiếp của mục tiêu dạy học, đòng thời là cơ sở để xác định phương pháp phương tiện, hình thức tổ chức của quá trình dạy học. Là cơ sở để tạo mối quan hệ chặt chẽ giữa giáo viên và học sinh, quyết định một hệ thống những tri thức, kỹ năng, năng lực liên quan đến ngành nghề đào tạo. Chính vì vậy thành phần của nội dung dạy học bao gồm: (a) Những tri thức về khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và khoa học chuyên ngành liên quan đến ngề đào tạo. Những tri thức này được sắp xếp theo các nhóm tri thức: - Tri thúc cơ bản: Các môn giáo dục chung mang tính phỏ thông và các môn có tính giáo dục chính trị tư tưởng - Tri thức cơ sở chuyên ngành: Tri thức cơ sở ngành và - Tri thức chuyên ngành: Tri thức cần thiết trực tiếp cho hoạt động nghề nghiệp. (b) Hệ thông những kỷ năng, kỹ xảo về nghề nghiệp. Tuỳ theo ngành nghề đào tạo và cấp đào tạo mà có hệ thông các bài tập thực hành tương thích. Hệ thống các bài tập trên cơ sở tích hợp các tri thức ở phần trên. 2. CHÖÔNG TRÌNH ÑAØO TAÏO 2.1. CẤU TRÚC CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO (a) Chương trình đào tạo theo hệ thống môn học Caáu truùc chöông trình ñaøo taïo nghề theo truyeàn thoáng goàm nhieàu moân hoïc ñöôïc saép xeáp theo caáu truùc keá hoaïch ñaøo taïo. Loaïi chương trình này gọi là chương trình đào tạo theo hệ thống môn học. Thành phần chính của loại chương trình này gồm: - Mục tiêu đào tạo theo trình độ đào tạo (trình bày dưới dạng tổng quát); - Kế hạch đào tạo; - Chương trình môn học: Chöông trình moân hoïc laø moät boä phaän cuûa chöông trình ñaøo taïo, noù chöùa ñöïng taát caû nhöõng löôïng kieán thöùc kyõ naêng chuyeân moân cuûa moân hoïc. Trang-21-
Thành phần chính là gồm đề mục nội dung cần dạy và được trình bày một cách có hệ thống logic tuyeán tính chaët cheõ, maø vieäc thöïc hieän phaàn töû trước laø ñieàu kieän ñeå trieån khai phaàn töû tieáp sau. Moãi phaàn töû nhö vaäy coù theå ñöôïc quy öôùc thöïc hieän trong moät tieát hoïc, moät baøi hoïc hoặc chương. Do thành phần chính trong chương trình môn học của loại chương trình đào tạo này là nội dung, do vậy người ta thường gọi loại chương trình đào tạo này qui định về nội dung. Giáo viên căn cứ vào nội dung để xác định mục tiêu dạy học và thành phần nội dung dạy học của bài dạy. Moân hoïc laø moät heä thoáng tri thöùc phaûn aùnh moät ñoái töôïng khoa hoïc maø hoïc vieân caàn naém vöõng trong quaù trình hoïc taäp vaø ñöôïc caáu truùc sao cho ngöôøi hoïc coù theå lónh hoäi toát nhaát ñoái töôïng khoa hoïc trong heä thoáng, treân cô sôû ñoù phaùt trieån naêng löïc hoaït ñoäng (thöïc tieãn vaø trí tueä) cuûa mình. (b) Chöông trình ñaøo taïo theo hệ thống Modul (moâ dun) tích hợp Xu höôùng caûi tieán cuûa theá giôùi trong vaøi thaäp nieân trôû laïi ñaây, thieát keá chöông trình ñaøo tạo theo hệ thống caáu truùc Modul tích hợp ñònh höôùng hoaït ñoäng. Moãi moâ dun ñöôïc xem laø moät ñôn nguyeân ñoäc laäp goàm caùc kieán thöùc vaø kyõ naêng caàn thieát ñeå giaûi quyeát moät coâng vieäc ngheà. Chương trình ñaøo taïo theo cấu truùc modul coù tính meàm deûo, linh hoaït, taïo ñieàu kieän lieân thoâng giöõa caùc ngheà, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng ngheà cuøng moät lónh vöïc kyõ thuaät nhôø vieäc söû duïng chung moät soá modul ñôn vò. Hieäu quaû kinh teá ñaøo taïo cao, vì haàu heát caùc kieán thöùc vaø kyõ naêng ñieàu coù theå söû duïng ngay ñeå haønh ngheà sau khi hoïc xong moãi modul. Tuy vaäy noù coù nhöôïc ñieåm nhö tính heä thoáng logic tri thöùc cuûa töøng boä moân khoa hoïc bò caét xeù. Ñieåm maïnh: Caáu truùc chöông trình theo moâ ñun laø moät trong nhöõng caùch toát nhaát ñeå theå hieän quan ñieåm phaùt trieån, quan ñieåm nhaân vaên trong daïy hoïc. Vì noù ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu veà daïy hoïc phaùt trieån (nhu caàu vaø sôû thích caù nhaân ñöôïc toân troïng, caùc naêng löïc, tính ñoäc laäp vaø töï chuû, töï do cuûa hoïc vieân ñöôïc phaùt huy). Moät ñieåm maïnh khaùc cuûa chöông trình theo moâ ñun laø taïo cô hoäi cho ngöôøi hoïc hoïc thöôøng xuyeân, hoïc suoát ñôøi, theo nhu caàu vaø ñieàu kieän cuûa mình, treân cô sôû tích luõy ñöôïc caùc moâ ñun trong nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi (tích luõy tín chæ). Haïn cheá: Haïn cheá lôùn nhaát cuûa chöông trình theo moâ ñun laø vieäc toå chöùc hoïc taäp. Vieäc boá trí thôøi gian hoïc taäp vaø thôøi khoùa bieåu laø coâng vieäc khoâng ñôn giaûn. Maët khaùc, neáu vieäc hoïc chuû yeáu theo hình thöùc tích luõy tín chæ (caáu truùc moâ ñun theo maïng) deã daãn ñeán thôøi gian hoïc taäp keùo daøi, thieáu tính heä thoáng, ñoâi khi daãn ñeán laõng phí. Moät khoù khaên nöõa cuûa hoïc taäp theo moâ ñun, ñoøi hoûi cô sôû vaät chaát, thieát bò vaø taøi lieäu phuïc vuï cho hoïc taäp cuûa hoïc vieân phaûi ñaày ñuû, ñieàu naøy daãn ñeán chi phí hoïc taäp toán keùm. Trang-22-
Thành phần chính của loại chương trình này gồm: - Mục tiêu đào tạo theo trình độ đào tạo (trình bày dưới dạng tổng quát); - Kế hạch đào tạo; - Sơ đồ và các modul đào tạo. - Nội dung các modul Trong chương trình đào tạo theo hệ thống Modul, mỗi modul được thiết kế gồm một hệ thông các bài dạy, được xác định với các mục tiêu dạy học tương ứng. Sau đây là ví dụ về cấu trúc9: Tªn ch−¬ng Söa ch÷a m¸y tμu thñy cÊp ®é 2 tr×nh Tªn m« ®un: §iÖn kü thuËt M· m« ®un: MEME 02 STT Tªn bμi häc Môc tiªu thùc hiÖn: Sù thùc hiÖn: §iÒu kiÖn: Tiªu chuÈn hoÆc tiªu chÝ: Khi kÕt thóc bμi d¹y, häc viªn (C¸c ®iÒu kiÖn hoÆc bèi (Tr×nh ®é thùc hiÖn hoÆc cã kh¶ n¨ng: c¶nh mμ häc viªn sÏ ph¶i tr×nh ®é th«ng th¹o mμ häc thùc hiÖn hoÆc ho¹t ®éng) viªn ph¶i ®¸p øng) 01 TÜnh ®iÖn - Ph¸t biÓu c¸c kh¸i niÖm vÒ - Trong phßng häc lý - ChÝnh x¸c 100%. ®iÖn tr−êng, ®iÖn tÝch. thuyÕt - X¸c ®Þnh ph−¬ng, chiÒu, ®é - Phßng thÝ nghiÖm ®iÖn. lín cña lùc tÜnh ®iÖn, cña vÐc- t¬ c−êng ®é ®iÖn tr−êng theo d÷ liÖu vμ c«ng thøc ®iÖn. 02 M¹ch ®iÖn mét - C¸c kh¸i niÖm vÒ ®iÖn (dßng - Trong phßng häc lý - ChÝnh x¸c 100% c¸c lo¹i chiÒu ®iÖn, c−êng ®é dßng ®iÖn, thuyÕt. kh¸i niÖm vμ c«ng thøc. ®iÖn trë, ®iÖn trë suÊt, c«ng - Cung cÊp mét bμi tËp bÊt - §¹t chÝnh x¸c 100%. suÊt, ®iÖn n¨ng). kú trong s¸ch. - C¸c biÓu thøc tÝnh to¸n trong m¹ch ®iÖn mét chiÒu - Ph−¬ng ph¸p gi¶i m¹ch ®iÖn mét chiÒu. Ngoài ra các thành tố liên quan đến bài dạy như mục tiêu bài dạy, nội dung, điều kiện thực hiện cũng được xác định như sau: 9 Xem Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm kyõ thuaät Vónh Long: Maãu chöông trình ñaøo taïo theo döï aùn xaây döïng chöông trình. Trang-23-
M· bμi:MEME 02-01 Tªn bμi: TÜnh ®iÖn Môc tiªu Sù thùc hiÖn §iÒu kiÖn Tiªu chuÈn hoÆc tiªu chÝ: thùc hiÖn Ph¸t biÓu c¸c kh¸i niÖm. Trong phßng häc lý thuyÕt. ChÝnh x¸c 100%. Lo¹i néi Gîi ý Lo¹i tr¾c Gîi ý c¸c häc liÖu tèt nhÊt Néi dung bμi dung d¹y ph−¬ng nghiÖm F; C; P; ph¸p d¹y hoÆc kü T; A häc thuËt ®¸nh gi¸ - §iÖn tÝch . F, C ThuyÕt KiÓm tra - 10 ¶nh slide. - §iÖn tr−êng . tr×nh cã vÊn ®¸p - 01 Tμi liÖu h−íng dÉn 04 - §iÖn thÕ - hiÖu ®iÖn thÕ (®iÖn ¸p). th¶o luËn trang. vμ ho¹t ®éng nhãm. Môc tiªu Sù thùc hiÖn §iÒu kiÖn Tiªu chuÈn hoÆc tiªu chÝ: thùc hiÖn X¸c ®Þnh ph−¬ng, Trong phßng häc lý thuyÕt vμ phßng thÝ §¹t chÝnh x¸c 100%. chiÒu, ®é lín cña lùc nghiÖm ®iÖn. tÜnh ®iÖn, cña vÐc-t¬ c−- êng ®é ®iÖn tr−êng theo d÷ liÖu vμ c«ng thøc ®iÖn. Do thành phần chính của chương trình như mục tiêu và nội dung đã được xác định tương ứng với các bài dạy, cho nên người ta thường gọi loại chương trình đào tạo theo modul là chuơng trình đào tạo qui định về mục tiêu và nội dung. (c) Loại chương trình đào tạo cấu trúc phối hợp Ngoài hai loại chương trình đào tạo trên, còn có loại chương trình đào tạo kết hợp gồm các môn học và các modul. Hiện nay các chương trình đào tạo nghề dài hạn thường xây dựng theo ý kiển này. 2.2. NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG VÀ NGUYÊN TẮC PHÁT TRIỂN CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO TRONG HỆ THỐNG GIÁO DỤC NGHỀ Chương trình đào tạo có tính pháp lệnh, do các tổ chức có thẩm quyền xây dựng và quản lý. Việc đào tạo được thực hiện ở các cơ sở đào tạo khác nhau và dưới hình thức loại trường khác nhau. Trang-24-
Theo qui định điều 25 của quyết định 212/2003, Uỷ ban nhân nhân các tỉnh, các truờng và các cơ sở đào tạo nghề chịu trách nhiệm tổ chức xây dựng và thẩm định ban hành chương trình đào tạo nghề (trong hệ thống quản lý của BLĐTBXH). Các chương trình được xây dụng trên cơ sở của chương trình khung do bộ ban hành. Theo qui định điều 35 của luật giáo dục sửa đổi có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2006: “Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước về dạy nghề phối hợp với Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ có liên quan, trên cơ sở thẩm định của hội đồng thẩm định ngành về chương trình dạy nghề, quy định chương trình khung cho từng trình độ nghề được đào tạo bao gồm cơ cấu nội dung, số lượng, thời lượng các môn học và các kỹ năng nghề, tỷ lệ thời gian giữa lý thuyết và thực hành, bảo đảm mục tiêu cho từng ngành, nghề đào tạo. Căn cứ vào chương trình khung, cơ sở dạy nghề xác định chương trình dạy nghề của cơ sở mình’’. Đối với các trường trung học chuyên nghiệp, xây dựng chương trình đào tạo được qui định trong điều 35 của luật giáo dục sửa đổi có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2006 như sau: “Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Ðào tạo phối hợp với Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ có liên quan, trên cơ sở thẩm định của hội đồng thẩm định ngành về chương trình trung cấp chuyên nghiệp, quy định chương trình khung về đào tạo trung cấp chuyên nghiệp bao gồm cơ cấu nội dung, số môn học, thời lượng các môn học, tỷ lệ thời gian giữa lý thuyết và thực hành, thực tập đối với từng ngành, nghề đào tạo. Căn cứ vào chương trình khung, trường trung cấp chuyên nghiệp xác định chương trình đào tạo của trường mình’’. Như vậy mỗi trường phải tự xây dựng chương trình đào tạo cho chính truờng mình theo khung chương trình đào tạo của Bộ quản lý chuyên môn. Sau đây là một số Nguyên tắc định hướng xây dựng chương trình đào tạo nghề: - Tuân thủ theo Danh mục ngành nghề đào tạo đã ban hành; - Đảm bảo tính toàn diện, khoa học, hệ thống, phù hợp và ổn định; - Đảm bảo thống nhất của các nhóm nghề trong nhóm nghề và tính đặc thù của từng nghề; - Nguyên tắc định hướng năng lực thực hiện; - Nguyên tắc thực tiển: gắn với thị trường lao động và phù hợp với trình độ phát triển về kỹ thuật, công nghệ của các lĩnh vực sản xuất; - Nguyên tắc vừa sức: phù hợp với đối tượng đầu vào và bậc đào tạo. - Nguyên tắc liên thông dọc và ngang giữa các chương trình đào tạo và liên thông giữa các bậc đào tạo và nghề trong nhóm nghề. 2.3. QUI TRÌNH XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH ĐÀO TẠO NGHỀ Qui trình xây dựng chương trình đào tạo tuỳ theo các tiếp cận, có nhiều cách khác nhau. Song về cơ bản gồm các giai đoạn như sau: (a) Mô tả tình huống: Các nội dung cần thực hiện là: - Phải phân tích chương trình nếu chương trình đó đã có và cần thiết phải xây dựng lại. - Phân tích nhu cầu xã hội về nghề cần đào tạo Trang-25-
- Phân tích thực trạng kỹ thuật công nghệ trong nền sản xuất liên quan đến ngành nghề cần đào tạo. Kết quả của giai đoạn này là trả lời câu hỏi về sự cần thiết phải phát triển, xây dựng mới chương trình đào tạo. (b) Xác định đối tượng đầu vào và đầu ra: - Trình độ đầu vào trong hệ thống giáo dục quốc dân và yêu cầu về giới tính - Loại bằng cấp, chúng chỉ trong hệ thống văn bằng quốc gia cho nghề cần đào tạo. - Kết quả là xác định đúng đối tượng đầu vào và đầu ra phù hợp với hệ thống giáo dục quốc dân. (c) Phân tích nghề: - Phân tích nghề theo Phương pháp truyền thống phân tích chổ làm và phỏng vấn tổ trưởng sản xuất (Phương pháp truyền thống) hoặc và phương pháp chuyên gia trong phương pháp xây dựng chương trình đào tạo theo DACUM; - Lập danh mục và phân tích các công việc của nghề và các kỹ năng đồng thời các kiến thức liên hệ (kiến thức chuyên ngành liên quan đến các hoạt động nghề đó); (d) Xác định mục tiêu của chương trình đào tạo: - Liệt kê tất cả các mục tiêu dạy học cho nghề đào tạo đó từ kết quả phân tích nghề (e) Xây dựng chương trình đào tạo: - Nghiên cứu khung chương trình đào tạo - Xác định các nhóm mục tiêu, nhóm kiến thúc kỹ năng cần thiết - Quyết định cấu trúc hệ thống chương trình đào tạo (theo hệ thống môn học, Môdul, hay cả hai) - Soạn chương trình đào tạo (f) Dạy thục nghiệp, hoàn thiện - Soạn bài và dạy thực nghiệm - Kiểm tra đánh giá và điều chỉnh C. CAÂU HOÛI OÂN TAÄP VAØ THAÛO LUAÄN Caâu 1: Noäi dung daïy hoïc laø gì? Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán noäi dung daïy hoïc? Caâu 2: Noäi dung daïy hoïc coù nhöõng thaønh phaàn naøo? Caâu 3: Neâu caùc caáu truùc cuûa chöông trình ñaøo taïo. Cho ví duï minh hoïa! Caâu 4: Trình baøy ngaén goïn nhöõng ñònh höôùng vaø nguyeân taéc phaùt trieån chöông trình ñaøo taïo trong heä thoáng giaùo duïc ngheà! Caâu 5: Trình baøy quy trình xaây döïng chöông trình ñaøo taïo ngheà! Trang-26-
BAØI 3. PHAÙT TRIEÅN TAØI LIEÄU DAÏY HOÏC A. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Sau khi hoïc xong baøi naøy hoïc vieân coù khaû naêng − Trình baøy ñònh nghóa, chöùc naêng cuûa giaùo trình vaø caùc yeâu caàu khi soaïn; − Giaûi thích ñöôïc caáu truùc cuûa moät giaùo trình; − Trình baøy ñònh nghóa, ñaëc ñieåm, phaân loaïi cuûa phieáu daïy hoïc; − Trình baøy ñöôïc thaønh phaàn, chöùc naêng cuûa caùc loaïi phieáu daïy hoïc: Phieáu giao baøi, Phieáu thoâng tin noäi dung hoïc taäp, phieáu höôùng daãn hoïc taäp. B. NOÄI DUNG 1. GIAÙO TRÌNH 1.1. ÑÒNH NGHÓA, CHÖÙC NAÊNG VAØ YEÂU CAÀU Giaùo trình laø loaïi taøi lieäu hoïc taäp ñöôïc thieát keá vaø bieân soaïn treân cô sôû chöông trình moân hoïc ñaõ ñöôïc pheâ duyeät, ñeå laøm taøi lieäu hoïc taäp chính thöùc cho hoïc sinh, taøi lieäu giaûng daïy chính thöùc cho giaùo vieân. Giaùo trình luoân baùm saùt noäi dung chöông trình ñaøo taïo, ñaûm baûo tính heä thoáng, tính öùng duïng, tính cô baûn, tính chính xaùc veà noäi dung khoa hoïc cuûa moân hoïc. Giáo trình phải đáp ứng yêu cầu: Tri thức khoa học tối thiểu. Nội dung khoa học của giáo trình phải thỏa mãn yêu cầu: Một mặt không phải là bản sao, cũng không phải là bản thu nhỏ của tài liệu khoa học cần truyền thụ cho người học; mặt khác, nó phải phản ánh được logic phát triển của khoa học đó. Để đáp ứng được yêu cầu này, nhà khoa học cần phân tích hệ thống sự kiện của đối tượng khoa học (sẽ chuyển tải vào trong nội dung học tập), chọn và đưa vào trong giáo trình một số lượng tối thiểu sự kiện nhất thiết phải có (thông thường đó là những sự kiện cốt lõi, những sự kiện có tính nguyên tắc, nguyên lí, phương pháp). Nói cách khác, nhà khoa học phải sử dụng lượng tri thức tối thiểu để thỏa mãn đến mức tối đa tính khoa học của đối tượng. Ñoàng thôøi, giaùo trình cuõng phaûi ñöôïc thieát keá döïa treân nhöõng nguyeân taéc sö phaïm phuø hôïp ñeå höôùng daãn quaù trình hoïc taäp ñaït hieäu quaû cao vaø phuø hôïp vôùi ñoái töôïng ngöôøi hoïc. Giaùo trình coù caùc chöùc naêng sau ñaây 3 Chöùc naêng thoâng tin: Ñaây laø chöùc naêng thoâng baùo noäi dung khoa hoïc, noäi dung taøi lieäu. Thöïc hieän chöùc naêng naøy thoâng qua: keânh chöõ (chöõ vieát) vaø keânh hình (hình aûnh, bieåu ñoà, sô ñoà, ) Trang-27-
3 Chöùc naêng höôùng daãn hoïc taäp vaø nghieân cöùu: Giuùp ngöôøi hoïc coù naêng löïc chuyeån quaù trình ñaøo taïo thaønh quaù trình töï ñaøo taïo. Nhö moãi baøi hoïc hay moãi chöông phaàn ñeàu coù phaàn muïc tieâu, noäi dung, heä thoáng caâu hoûi vaø baøi taäp, giôùi thieäu taøi lieäu ñoïc theâm. 3 Chöùc naêng kích thích höùng thuù hoïc taäp: Hình thöùc taïo caûm giaùc thoaûi maùi khi söû duïng nhö in aán roõ raøng, saïch ñeïp, caân ñoái hôïp lyù phuø hôïp taâm sinh lyù cuûa hoïc sinh. Noäi dung coù söùc thuyeát phuïc cao, ngoân ngöõ trong saùng, ñaûm baûo tính vöøa söùc. Caùc yeâu caàu ñoái vôùi giaùo trình • Veà noäi dung: Phaûi ñaûm baûo 3 tính chaát: - Cô baûn: Ñoøi hoûi noäi dung phaûi ñöôïc choïn loïc tieâu bieåu, laø nhöõng kieán thöùc troïng taâm, neàn taûng cô sôû khoâng theå thieáu khi tieáp thu moân hoïc ñoù. - Hieän ñaïi: Noäi dung phaûi phuø hôïp vôùi thöïc tieãn phaùt trieån cuûa khoa hoïc ñoù. - Thöïc tieån: Phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh thöïc teá xaõ hoäi vaø coâng ngheä trong neàn saûn xuaát coù lieân quan trong moân hoïc. • Veà maët sö phaïm: Phaûi baûo ñaûm tính logic veà maët caáu truùc; ñaûm baûo tính vöøa söùc vaø ñaûm baûo caùc chöùc naêng caùc khaâu của quaù trình daïy hoïc trong giaùo trình. • Veà söû duïng: Ñaûm baûo chöùc naêng höôùng daãn vaø kích thích hoïc sinh hoïc taäp ñoù laø taøi lieäu phaûi ñöôïc trình baøy roõ raøng, saïch ñeïp, chính xaùc, taïo söï loâi cuoán hoïc sinh. 1.2. NHÖÕNG CÔ SÔÛ CHO VIEÄC BIEÂN SOAÏN GIAÙO TRÌNH Giaùo trình ñöôïc bieân soaïn laøm taøi lieäu giaûng daïy – hoïc taäp chính cuûa chöông trình, ñoàng thôøi höôùng tôùi moät ñoái töôïng ngöôøi hoïc nhaát ñònh vaø trong nhöõng moâi tröôøng hoïc taäp cuï theå. Vôùi cuøng moät moân hoïc, tuyø theo caáp lôùp, tuyø theo ñaëc ñieåm ngöôøi hoïc, tuyø theo ñieàu kieän cô sôû vaät chaát – xaõ hoäi maø noäi dung vaø loái tieáp caän cuûa giaùo trình seõ khaùc nhau. Nhöõng cô sôû chuû yeáu ñeå bieân soaïn giaùo trình laø: - Muïc tieâu daïy hoïc. Muïc tieâu naøy ñöôïc qui ñònh ôû chöông trình ñaøo taïo (Coù daïng moâ taû toång quaùt cho muïc tieâu caû moân hoïc, coù daïng cuï theå ñeán töøng ñeà muïc cuûa töøng baøi daïy), - Noäi dung, caáu truùc caùc ñeà muïc trong chöông trình ñaøo taïo. - Ñaëc ñieåm ngöôøi hoïc. Loái tieáp caän noäi dung chuyeân moân, loái trình baøy (caùch haønh vaên, hình thöùc trình baøy), caùc hình thöùc tröïc quan minh hoaï trong giaùo trình .v.v. phaûi phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm ngöôøi hoïc veà : löùa tuoåi, trình ñoä hieän coù (vaên hoaù vaø chuyeân moân), daân toäc, nieàm tin, giôùi tính. Trang-28-
- Ñaëc ñieåm moâi tröôøng hoïc taäp, caû moâi tröôøng vaät chaát vaø moâi tröôøng töông taùc xaõ hoäi. Vì giaùo trình laø moät phaàn trong heä thoáng caùc taøi lieäu, phöông tieän hoïc taäp, neân phaûi ñöôïc bieân soaïn phuø hôïp vôùi moâi tröôøng hoïc taäp vaø ñieàu kieän cuûa cô sôû ñaøo taïo 1.3. CAÁU TRUÙC CUÛA GIAÙO TRÌNH (a) Caáu truùc chung cuûa moät giaùo trình goàm nhöõng phaàn chính nhö sau: - Lôøi giôùi thieäu muïc tieâu toång quaùt vaø caáu truùc chính cuûa giaùo trình. - Ñoái töôïng vaø höôùng daãn söû duïng. Phaàn naøy giuùp ngöôøi hoïc coù theå bieát caàn chuaån bò nhöõng gì tröôùc khi hoïc, caàn ñoïc vaø söû duïng giaùo trình nhö theá naøo cho coù hieäu quaû - Noäi dung. Ñaây laø phaàn chính, phaàn quan troïng nhaát cuûa giaùo trình, trong ñoù ñöôïc caáu truùc thaønh caùc phaàn, chöông, baøi, ñeà muïc caùc caáp, noäi dung chi tieát, heä thoáng caâu hoûi oân taäp vaø baøi taäp. - Muïc luïc, chæ muïc phuï muïc. Muïc luïc laø daøn baøi cuûa giaùo trình theo caùc caáp ñeà muïc, duøng ñeå tra cöùu theo caáu truùc noäi dung, coøn chæ muïc ñöôïc söû duïng ñeå tra cöùu theo caùc thuaät ngöõ chính, caùc baûng bieåu vaø sô ñoà hình aûnh trong giaùo trình. Phuï luïc duøng ñeå löu caùc phaàn noäi dung phuï. Ñeà muïc coù nhieàu caáp, neân muïc luïc chæ neân theå hieän ñeán caáp ñeà muïc phuø hôïp, traùnh sô löôïc quaù hay chi tieát quaù. - Taøi lieäu tham khaûo. Taøi lieäu tham khaûo ñöôïc hieåu theo hai yù, moät laø nhöõng taøi lieäu ñöôïc söû duïng khi bieân soaïn, thieát keá giaùo trình; vaø hai laø nhöõng taøi lieäu maø hoïc sinh caàn ñoïc theâm khi muoán tìm hieåu saâu hôn veà moät chuû ñeà naøo ñoù. Vôùi caùch hieåu thöù hai, taøi lieäu tham khaûo coù hai loaïi, loaïi taøi lieäu tham khaûo baét buoäc phaûi ñoïc vaø loaïi taøi lieäu tham khaûo chæ ñoïc khi muoán bieát nhieàu hôn so vôùi muïc tieâu giaùo trình. (b) Caáu truùc chöông/ baøi. Chöông baøi vaø caùc noäi dung trình baøy trong ñoù laø phaàn chính cuûa giaùo trình. Giaùo trình phaûi trình baøy moät caùch ngaén goïn, loâgic, xuùc tích, coù heä thoáng caáu truùc chöông, baøi goàm caùc phaàn chính sau: - Muïc tieâu: cuï theå, chính xaùc, roõ raøng ñaûm baûo ñaït ñöôïc muïc tieâu chung cuûa khoaù hoïc. Muïc tieâu cuûa chöông, baøi cuõng phaûi neâu cuï theå nhöõng gì ngöôøi hoïc ñaït ñöôïc, laøm ñöôïc, theå hieän ñöôïc sau khi hoaøn taát noäi dung hoïc taäp töông öùng. Ñoái vôùi moät giaùo trình, heä thoáng muïc tieâu (giaùo trình – chöông – baøi) laø baét buoäc. Nhöõng muïc tieâu naøy cuõng laø cô sôû ñeå bieân soaïn heä thoáng baøi taäp vaø nhaát laø heä thoáng tieâu chí ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh. - Noäi dung. Noäi dung cuûa chöông ñöôïc phaân thaønh caùc baøi, vaø noäi dung cuûa caùc baøi ñöôïc phaân thaønh caùc ñeà muïc. Nhö theá, noäi dung baøi hoïc laø phaàn cô baûn cuûa giaùo trình. Ngöôøi ta aùp duïng phöông phaùp chia nhoû khi chia noäi dung cho baøi hoïc, sao cho ñoái töôïng Trang-29-
cuûa moãi baøi hoïc laø moät khaùi nieäm hoaøn chænh, töông ñoái ñoäc laäp vaø coù theå thöïc hieän ñöôïc troïn veïn trong moät ñôn vò thôøi gian boá trí trong thôøi khoaù bieåu. Moät baøi ñöôïc chia thaønh caùc ñeà muïc lôùn, caùc ñeà muïc lôùn ñöôïc chia thaønh caùc ñeà muïc nhoû, caùc ñeà muïc nhoû laïi coù theå chia thaønh caùc ñeà muïc nhoû hôn. Heä thoáng kyù hieäu, ñaùnh soá caùc ñeà muïc caàn hôïp lyù vaø coù ñònh daïng thoáng nhaát trong toaøn giaùo trình, taøi lieäu, hình veõ, baûng bieåu, coâng thöùc, ghi chuù cuoái trang hoaëc cuoái taøi lieäu - Baøi taäp. Trong giaùo trình caàn coù heä thoáng baøi taäp ñeå cuûng coá kieán thöùc vaø kyõ naêng môùi hoïc, ñoàng thôøi taäp aùp duïng kieán thöùc vaøo trong nhöõng hoaøn caûnh môùi, nhöõng hoaøn caûnh thöïc tieån. Heä thoáng baøi taäp naøy khoâng nhaát thieát phaûi coù lôøi giaûi, nhöng neân coù nhöõng ñònh höôùng vôùi caùc baøi khoù vaø coù keát quaû ñeå ñoái chieáu. Neáu heä thoáng baøi taäp laø caùc caâu hoûi traéc nghieäm, thì caàn coù phuï luïc veà ñaùp aùn ñuùng vaø caùch tính toaùn ñeå coù keát quaû ñaùnh giaù, cuõng nhö nhöõng nhaän xeùt ñaùnh giaù veà moät soá möùc keát quaû chính. 1.4. QUI TRÌNH SOẠN GIAÙO TRÌNH a. Caùc böôùc bieân soaïn giaùo trình: caùc böôùc chính khi bieân soaïn giaùo trình coù theå toùm taét theo trình töï döôùi ñaây: (1) Chuaån bò vaø xaùc ñònh nguoàn taøi nguyeân 3 Nghieân cöùu muïc tieâu daïy hoïc. Ngöôøi bieân soaïn caàn coù trong tay heä thoáng muïc tieâu cuûa chöông trình. Ít nhaát cuõng phaûi coù heä thoáng muïc tieâu cuûa khoaù hoïc (hoaëc chöông trình ñaøo taïo), moân hoïc. Neáu chöa coù heä thoáng muïc tieâu cuûa caùc baøi hoïc, ngöôøi chuû trì bieân soaïn coù theå caên cöù treân kinh nghieäm, treân caùc cô sôû döõ lieäu khi thieát keá khoaù hoïc ñeå xaây döïng heä thoáng muïc tieâu cho chöông, baøi hoïc trong giaùo trình. Trình baøy muïc tieâu daïy hoïc phải chi tieát cuï theå (xem chöông I) 3 Nghieân cöùu ngöôøi hoïc. Thöôøng vieäc nghieân cöùu ngöôøi hoïc ñöôïc tieán haønh khi baét tay vaøo thieát keá chöông trình ñaøo taïo, thieát keá khoùa hoïc. Cho neân, khi bieân soaïn giaùo trình, ngöôøi vieát chuû yeáu tham khaûo ñeán muïc moâ taû ngöôøi hoïc ñeå coù theâm thoâng tin caàn thieát cho vieäc löïa choïn phöông aùn tieáp caän, trình baøy .v.v. ñöôïc phuø hôïp. 3 Thu thaäp caùc giaùo trình/taøi lieäu lieân quan. Taøi lieäu coù lieân quan ñeán giaùo trình bao goàm caùc loaïi giaùo trình hieän coù, caùc taøi lieäu chuyeân khaûo, caùc taøi lieäu tham khaûo, caùc thoâng tin veà tieán boä môùi trong lónh vöïc chuyeân moân vaø caùc taøi lieäu veà nhu caàu cuûa thò tröôøng lao ñoäng ñoái vôùi ngaønh ngheà ñaøo taïo maø giaùo trình phuïc vuï. (2) Löïa choïn vaø xaây döïng cô sôû döõ lieäu. Chuaån bò cô sôû döõ lieäu laø moät trong nhöõng böôùc quan troïng aûnh höôûng lôùn ñeán toác ñoä bieân soaïn vaø nhaát laø chaát löôïng cuûa giaùo trình. Khi baét ñaàu vieát giaùo trình, ngöôøi bieân soaïn caàn coù ñaày ñuû caùc hình veõ, caùc moâ taû thí nghieäm, caùc baûng bieåu, caùc soá lieäu lieân quan Trang-30-
ñeán noäi dung cuûa giaùo trình. Caùc döõ lieäu naøy ñöôïc saép xeáp ñeå sau naøy seõ ñaùnh soá theo heä thoáng kyù hieäu ñaõ löïa choïn vaø phuø hôïp vôùi caáu truùc cuûa giaùo trình. (3) Phaùc thaûo daøn yù (caáu truùc) cuûa giaùo trình. Caên cöù vaøo muïc tieâu daïy hoïc, ñaëc ñieåm ngöôøi hoïc, ñaëc ñieåm logic khoa hoïc cuûa noäi dung chuyeân moân, vôùi ngöôøi chuû bieân seõ phaùc thaûo daøn yù (caáu truùc chi tieát) cuûa giaùo trình. Ngöôøi chuû bieân, baèng kinh nghieäm cuûa mình, cuõng coù theå coù moät soá qui ñònh chi tieát caàn thieát naøo ñoù veà caáu truùc cuûa giaùo trình, nhaát laø vôùi nhöõng giaùo trình coù nhieàu ngöôøi tham gia bieân soaïn, ñeå baûo ñaûm tính thoáng nhaát chung. b. Toå chöùc bieân soaïn giaùo trình Vieäc toå chöùc bieân soaïn giaùo trình goàm nhöõng coâng vieäc chính sau : (1). Phaân coâng vaø thoáng nhaát caùc vaán ñeà chung. Duø giaùo trình ñöôïc bieân soaïn bôûi moät taùc giaû duy nhaát hay bôûi moät nhoùm taùc giaû thì phaân coâng bieân soaïn: 3 Thoáng nhaát hình thöùc vaø khuoân maãu trình baøy. 3 Thoáng nhaát caáu truùc noäi dung, caùch tieáp caän 3 Thoáng nhaát caùc thoâng soá coù tính kyõ thuaät nhö : heä ñôn vò ño, heä thoáng kyù hieäu, heä thoáng thuaät ngöõ, caùc chöõ vieát taét, ñaùnh soá caùc hình veõ .v.v. 3 Thoáng nhaát keá hoaïch bieân soaïn, lòch laøm vieäc phoái hôïp ñeå trao ñoåi nhöõng noäi dung caàn thieát cuõng caàn phaûi laøm toát nhöõng coâng vieäc chính sau: Caùc taùc giaû bieân soaïn noäi dung ñöôïc phaân coâng, ñaûm baûo nhöõng tieâu chuẩn ñaõ thoáng nhaát, ñuùng keá hoaïch. (2). Ngöôøi chuû bieân duy trì nhöõng buoåi laøm vieäc chung Ñeå ñaûm baûo tính ñoàng nhaát trong giaùo trình. Ñoái vôùi ngaønh daïy ngheà, vieäc ñaøo taïo höôùng vaøo naêng löïc thöïc hieän (competency), thì caùc vaán ñeà lyù luaän khoâng yeâu caàu trình baøy quaù saâu, nhöng taát caû caùc noäi dung ñeàu phaûi höôùng vaøo vieäc hình thaønh caùc kyõ naêng vaø öùng duïng cuï theå vaøo hoaït ñoäng ngheà nghieäp. (3). Sau ñaõ bieân soaïn xong caùc phaàn, chöông cuûa toaøn boä taøi lieäu Ngöôøi chuû bieân toång hôïp toaøn boä vaøo trong moät taøi lieäu duy nhaát, raø soaùt laïi toaøn boä caáu truùc, ñònh daïng chung, ñaùnh soá trang, thöù töï caùc hình veõ cuõng nhö coâng thöùc vaø baûng bieåu vv. ñeå coù theå in ra baûn thaûo ñaàu tieân. (4). Phaûn bieän vaø tu chænh Phaûn bieän coù theå thöïc hieän ngay sau moãi phaàn, chöông ñöôïc bieân soaïn, nhöng cuõng coù theå chæ thöïc hieän sau khi ñaõ hoaøn chænh toaøn boä baûn thaûo giaùo trình. Baûn thaûo ñöôïc raø soaùt laàn cuoái bôûi nhöõng ngöôøi bieân soaïn vaø sau ñoù chuyeån cho ngöôøi phaûn bieän. Ngöôøi phaûn bieän seõ ñoïc toaøn boä baûn thaûo vaø cho nhaän xeùt, ñaùnh giaù, ñöa ra nhöõng ñeà nghò hieäu Trang-31-
chænh, söûa chöõa vv. Nhaän ñöôïc caùc yù kieán phaûn bieän, nhöõng ngöôøi bieân soaïn giaùo trình seõ tu chænh laïi ñeå coù theå hoaøn chænh veà noäi dung cuûa giaùo trình, keå caû baøi taäp. (5). Hoaøn thieän vaø xuaát baûn Sau khi ñaõ hoaøn thaønh phaàn noäi dung, giaùo trình böôùc vaøo khaâu hoaøn thieän. Vieäc hoaøn thieän seõ laøm cho hình thöùc cuûa giaùo trình phuø hôïp vôùi noäi dung vaø coù theå ñem ra xuaát baûn. Khaâu hoaøn thieän caàn chuù yù ñeán caùc vaán ñeà : loãi chính taû, loãi trình baøy (ví duï : noäi dung ôû moät trang trong khi hình veõ minh hoaï laïi ôû trang khaùc, ñeà muïc ôû doøng cuoái moät trang trong khi toaøn boä noäi dung cuûa noù laïi ôû trang keá tieáp .v.v.), caùc kyù hieäu chuyeân moân, caùc coâng thöùc, ñôn vò ño vv. Ñoàng thôøi cuõng phaûi chuù yù ñeán caùc hình thöùc ôû beân ngoaøi cuûa giaùo trình (trang bìa, loaïi bìa saùch .v.v.) vaø nhôø ngöôøi vieát lôøi giôùi thieäu (neáu caàn). Baûn thaûo hoaøn chænh phaûi ñöôïc in thaønh nhiều boä, chuyeån giao cho caùc boä phaän quaûn lyù coù lieân quan nhö : boä moân, khoa, phoøng ñaøo taïo nhaø tröôøng Cuoái cuøng laø chuyeån cho boä phaän xuaát baûn vaø phaân phoái. ÔÛ nhieàu tröôøng, boä phaän naøy do phoøng ñaøo taïo nhaø tröôøng quaûn lyù. Maëc duø khaâu hoaøn chænh baûn in vaø phaân phoái thöôøng khoâng naèm trong phaïm vi kieåm soaùt cuûa giaùo vieân, nhöng giaùo vieân caàn bieát ñeå höôùng daãn hoïc sinh bieát laøm theá naøo ñeå coù ñöôïc giaùo trình hoïc taäp. 2. BIEÂN SOAÏN PHIEÁU DAÏY HOÏC: 2.1. ÑAÏI CÖÔNG Trong heä lôùp baøi, khi giaûng daïy ngöôøi daïy giaû ñònh raèng taát caû hoïc sinh trong lôùp ñeàu coù nhöõng khaû naêng nhö nhau hoaëc gaàn nhö nhau. Nhöng trong thöïc teá maëc duø caùc hoïc vieân ñaõ qua tuyeån choïn kyõ vaø xeáp vaøo töøng lôùp khaû naêng tieáp thu cuûa hoï cuõng khaùc nhau, möùc tieán boä cuõng khaùc nhau. Daïy hoïc vôùi xu theá nhaèm tích cöïc hoùa ngöôøi hoïc nhö laøm vieäc ñoäc laäp vôùi noäi dung baøi hoïc (töï nghieân cöùu noäi dung, töï laäp qui trình lao ñoäng, töï giaûi quyeát caùc vaán ñeà trong baøi daïy vaø hoaït ñoäng theo nhoùm nhaèm phaùt trieån khaû naêng hôïp taùc ôû hoïc sinh vv) Moät trong soá caùc bieän phaùp maø ngöôøi daïy kyõ thuaät coù theå duøng coù hieäu quaû ñeå boå sung baøi giaûng veà hoaït ñoäng phöông phaùp trong lôùp hoïc lyù thuyeát, trong xöôûng vaø phoøng thí nghieäm laø söû duïng caùc phieáu daïy hoïc. Phieáu daïy hoïc (taøi lieäu phaùt tay) laø taøi lieäu hoã trôï cho hoïc sinh ñoäc laäp thu nhaän thoâng tin, thöïc hieän caùc nhieäm vuï hoïc taäp: thí nghieäm, lyù thuyeát cuõng nhö thöïc haønh, ñoàng thôøi nhaèm cuûng coá, kieåm tra kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo cuûa hoïc sinh. Ñöôïc trình baøy döôùi daïng phieáu rôøi do giaùo vieân töï soaïn ñeå phaùt cho hoïc sinh. Ñònh nghóa: Phieáu daïy hoïc laø loaïi phieáu trình baøy baèng chöõ vaø (hoaëc) hình aûnh nhaèm hoã trôï cho quaù trình thu nhaän thoâng tin, củõng coá, luyeän taäp, thöïc hieän caùc Trang-32-
nhieäm vuï hoïc taäp vaø öùng duïng noäi dung baøi hoïc cuûa hoïc sinh trong quaù trình daïy hoïc. Phieáu chöùa ñöïng thoâng tin noäi dung giaûng daïy, nhieäm vuï hoïc taäp (coù theå laø baøi taäp, baøi luyeän taäp ), ñöôïc trình baøy theo nhöõng muïc ñích, phöông phaùp sö phaïm nhö: Gaây yù thöùc ñoäng cô hoïc taäp cuûa hoïc sinh Ñieàu khieån quaù trình hoïc taäp cuûa hoïc sinh Cung caáp thoâng tin vaø heä thoáng hoùa noäi dung baøi hoïc Caù theå hoùa quaù trình hoïc taäp Cuûng coá, kieåm tra thaønh tích hoïc taäp Taêng tính tích cöïc cuûa hoïc sinh Keát hôïp vôùi caùc phöông tieän daïy hoïc khaùc 2.2. CAÙC LOAÏI PHIEÁU DAÏY HOÏC Tuyø theo caùc chöùc naêng cuûa phieáu maø coù nhöõng loaïi nhö phieáu thoâng tin, phieáu giao baøi – giao nhieäm vuï, phieáu höôùng daãn thöïc haønh vaø thí nghieäm, phieáu kieåm tra. Taát caû ba loaïi treân xeùt veà toång theå thì ñeàu coù caùc thaønh phaàn nhö: Muïc tieâu hoïc taäp Thoâng tin noäi dung vaø nhieäm vuï hoïc taäp Höôùng daån veà toå chöùc hoaït ñoäng hoïc taäp Caùc phieáu naøy coù theå thieát keá rieâng leû hay keát hôïp vôùi nhau tuyø theo muïc ñích sö phaïm. Caùc loaïi phieáu thöôøng duøng goàm: 3 Phieáu thoâng tin : chöùa ñöïng nhöõng thoâng tin veà caùc söï kieän, khaùi nieäm, nguyeân lyù trong giaùo trình hoaëc taøi lieäu hoïc taäp cuûa hoïc sinh khoâng coù. Ñoù coù theå laø nhöõng baûn veõ, baøi vieát, coâng thöùc, tranh aûnh, coâng thöùc Muïc ñích cuûa phieáu naøy giuùp cho hoïc sinh töï nghieân cöùu noäi dung lyù thuyeát. 3 Phieáu giao baøi : goàm nhöõng vaán ñeà caàn giaûi quyeát, nhöõng baøi taäp, nhöõng caâu hoûi caàn traû lôøi, nhöõng quan saùt caàn thöïc hieän, nhöõng nhieäm vuï caàn laøm. 3 Phieáu höôùng daãn hoïc taäp: Phieáu naøy ñöa ra qui trình thöïc haønh hoaëc ñeå troáng ñeå hoïc sinh töï laäp qui trình keá hoaïch thöïc haønh (söû duïng trong phöông phaùp daïy thöïc haønh 6 böôùc). 3 Phieáu kieåm tra: phieáu coù chöùc naêng kieåm tra keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh, neân noäi dung chính laø caùc caâu hoûi. Khi soaïn phieáu caàn chuù yù nhöõng ñieåm sau: - Xaùc ñònh roõ muïc tieâu cuûa phieáu. - Söu taàm taøi lieäu ôû thö vieän ñeå thu thaäp caøng nhieàu thoâng tin caäp nhaät caøng toát. Trang-33-
- Ñaët tieâu ñeà roõ raøng cho phieáu. - Söû duïng ngoân töø roõ raøng vaø ñôn giaûn. - Ñònh nghóa caùc thuaät ngöõ môùi (neáu coù). - Minh hoïa lôøi noùi baèng caùc sô ñoà phaùc hoïa, tranh minh hoïa vaø caùc bieåu ñoà thích hôïp. - Traùnh vieát daøy ñaëc treân trang giaáy, haõy ñeå leà phuø hôïp. - Söû duïng gaïch döôùi hoaëc in ñaäm, ñaùnh soá hay gaïch ñaàu doøng ñeå nhaán maïnh hay phaân bieät caùc tieâu ñeà, phuï ñeà vaø noäi dung. - Söû duïng thuaät ngöõ nhaát quaùn. - Nhôø caùc giaùo vieân khaùc ñoïc kieåm tra baûn thaûo phieáu cuûa mình. - Thöôøng xuyeân chænh söûa laïi phieáu. Tuy nhieân tuøy theo laø loaïi phieáu naøo maø ngöôøi bieân soaïn seõ trình baøy noäi dung chi tieát veà noù khaùc nhau. (a) Phieáu giao baøi Thaønh phaàn cuûa phieáu baøi: Nhö phaàn treân ta ñaõ bieátø phieáu giao baøi laø phieáu giao nhieäm vuï hoïc taäp cho hoïc sinh. Nhieäm vuï coù theå laø moät baøi luyeän taäp, moät baøi thí nghieäm. Veà caáu truùc goàm caùc thaønh phaàn chính sau ñaây: (1) Phaàn ñaàu: Muïc ñeà phieáu giao baøi, soá tôø, ngaøy,lôùp (2) Phaàn chính: - Noäi dung baøi taäp (Baøi vieát vaø hoaëc hình veõ) - Caùc nhieäm vuï hoïc taäp caàn thöïc hieän - Höôùng dẫn veà an toaøn lao ñoäng (neáu coù) Trang sau laø ví duï veà phieáu giao baøi. (Ví duï minh hoïa: phieáu giao baøi: ñænh luaät OÂm – söï phuï thuoäc giaù trò ñieän trôû vaø nhieät ñoä) Trang-34-
Nhöõng ñieåm löu yù khi bieân soaïn phieáu giao baøi: (1). Baøi taäp hoaëc baøi kieåm tra phaûi ñöôïc ñònh höôùng muïc tieâu daïy hoïc (2). Caàn ñöôïc söï giaûi thích toái ña (3). Chuù yù nguyeân taéc thieát keá phöông tieän vaên baûn vaø hình aûnh (4). Caáu taïo theo söï ñònh höôùng giaûi quyeát vaán ñeà (5). Phieáu phaûi ñöôïc sao chuïp ra nhieàu baûn ñeå phaùt cho hoïc sinh laøm taøi lieäu rieâng cuûa mình (b) Phieáu thoâng tin noäi dung hoïc taäp Phieáu thoâng tin laø phieáu trình baøy nhöõng noäi dung daïy hoïc hoaëc thoâng tin lieân quan ñeán noäi dung daïy hoïc ví duï nhö moät ñoaïn trích veà noäi dung naøo ñoù lieân quan ñeán baøi hoïc, moät baûn thoáng keâ, moät tình huoáng daïy hoïc (thay vì ñoïc cho hoïc sinh cheùp). Thoâng qua phieáu hoïc sinh ñoäc laäp nghieân cöùu thu nhaän thoâng tin. Thaønh phaàn cuûa phieáu: - Phaàn ñaàu: Muïc ñeà phieáu, soá tôø, ngaøy, lôùp Trang-35-
- Phaàn chính: Noäi dung thoâng tin Nhöõng ñieåm löu yù khi bieân soaïn phieáu: Noäi dung thoâng tin phaûi nhaèm hoã trôï cho vieäc thöïc teá hoùa muïc ñích daïy hoïc Chuù yù caùc nguyeân taéc thieát keá phöông tieän vaên baûn vaø hình aûnh Phieáu phaûi ñöôïc sao chuïp ra nhieàu baûn ñeå phaùt cho hoïc sinh laøm taøi lieäu rieâng cuûa mình (c) Phieáu höôùng daãn hoïc taäp Phieáu höôùng daãn hoïc taäp laø phieáu höôùng daãn caùc böôùc thöïc hieän hoaït ñoäng hoïc taäp (ví duï caùc böôùc thöïc hieän nhieäm vuï ngheà nghieäp naøo ñoù) vaø caùc hình thöùc toå chöùc hoïc cuûa hoïc sinh (theo nhoùm, caù nhaân). Thoâng qua ñoù hoïc sinh ñoäc laäp thöïc hieän vaø töï toå chöùc hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa mình. Thaønh phaàn cuûa phieáu: - Phaàn ñaàu: Muïc ñeà cuûa phieáu, soá tôø, ngaøy, lôùp - Phaàn chính: Noäi dung höôùng daãn hoïc taäp, qui trình thöïc haønh vv Nhöõng ñieåm löu yù khi bieân soaïn phieáu: Noäi dung höôùng daãn phaûi roû raøng Chuù yù caùc nguyeân taéc thieát keá phöông tieän vaên baûn vaø hình aûnh Phieáu phaûi ñöôïc sao chuïp ra nhieàu baûn ñeå phaùt cho hoïc sinh laøm taøi lieäu rieâng cuûa mình Trong thöïc teá ngöôøi ta coù theå keát hôïp caùc loaïi phieâu naøy laïi treân moät phieâu nhö ví duï sau ñaây: PHIEÁU GIAO BAØI THÖÏC HAØNH Nhoùm: Baøi: Khaûo saùt vaø öùng duïng cuûa Baøi soá: 15 diode zener Teân: Thôøi gian: 3 giôø Lôùp: Ngaøy: . Trang-36-
I. Duïng cuï thieát bò, vaät tö: - Boä thí nghieäm ñieän töû: - Ñoàng hoà ño vaïn naêng (VOM) - Kìm caét, kìm nhoïn, nhíp - Ñieän trôû : 10K; 1K; bieán trôû 10K; diode zener 5,6V ; diode 4007. - Daây ñieän caém tesboosd. II. Caùc böôùc thöïc hieän: Phaàn A: Khaûo saùt ñaëc tuyeán cuûa diode zener. - Tieán trình thöïc taäp 1- Sô ñoà maéc nghòch cho diode zener: - Böôùc 1 : Laép raùp maïch theo hình . Söû duïng tesboosd. A R = 1K VDC = 9VDC VR = 10K DZ = 5,6 V - Böôùc 2 : Xoay bieán trôû VR veà 0 (vaën veà phía taän cuøng beân traùi), sau ñoù ñaët nguoàn 9VDC vaøo sôi ñoà hình 1. - Böôùc 3 : Vaën bieán trôû VR ñeå naâng ñieän aùp caáp cho sô ñoà töøng böôùc theo baûng 1. Duøng ñoàng hoà ño theá ño laàn löôïc theá caáp U(A) taïi ñieåm A, vaø suïp theá treân zener U(Z). Ño doøng qua maïch . Ghi keát quaû ño vaøo baûng 1. Sô ñoà zener maéc thuaän Sô ñoà zener maéc ngöôïc U(A) U(Z) I U(Z) I 1V 2V 3V 4V 5V 6V 7V 8V 9V Trang-37-
2 - Sô ñoà maéc thuaän cho doide zener: A R = 1K VDC = 9VDC DZ = 5,6 V VR = 10K - Böôùc 1 : Xoay bieán trôû VR veà 0 ( vaën veà phía traùi). Ñaûøo chieàu diode zener ñeå maéc thuaän nhö hình 2. - Böôùc 2 : Vaën bieán trôû VR ñeå naâng ñieän aùp caáp cho sô ñoà töøng böôùc theo baûng 1. Duøng ñoàng hoà ño theá ño laàn löôïc theá caáp U(A) taïi ñieåm A vaø suït theá treân zener U(Z) , ño doøng qua maïch . Ghi keát quaû ño vaøo baûng 1 - Böôùc 3 : Nhaän xeùt keát quaû ño trong baûng 1: - Neâu roõ ñaëc ñieåm diode zener khi maéc ngöôïc . - Xaùc ñònh khoaûng ñieän theá caáp U(A) maø theá U(Z) khoâng ñoåi. - Xaùc ñònh giaù trò doøng ôû khoaûng oån aùp. - Böôùc 4 : Döïng ñoà thò ñaëc tröng Volt – Ampere cho diode zener theo keát quaû ôû baûng1 vaøo hình A. Truïc tung ñaëc giaù trò doøng, truïc hoaønh ñaëc giaù trò theá. Caùc giaù trò ño phaân cöïc thuaän ñaët ôû cung phaàn tö thöù nhaát. Caùc giaù trò ño phaân cöïc nghòch ñaët ôû cung phaàn tö thöù ba. II I I V III IV Trang-38-
HÌNH ÑAËC TRÖNG VOLT – AMPERE CUÛA DIODE ZENER Phaàn B: ÖÙng duïng cuûa diode zener: Böôùc 1:Laép raùp maïch nhö hình veõ (hình A). Söû duïng tesboosd. R1 1k R2 Vout Vin 1N4007 10K Böôùc 2: Duøng nguoàn thay ñoåi ñöôïc vôùi giaù trò ban ñaàu 3V caáp vaøo maïch (hình3) Böôùc 3: Taêng töøng böôùc nguoàn caáp theo caùc giaù trò cuûa baûng 2. Ño ñieän aùp ngoõ vaøo vaø ñieän aùp ngoõ ra töông öùng. Ghi keát quaû ño vaøo baûng 2. aùp ngoõ ra caáp ñieän aùp aén diode thöôøng aén diode zener Böôùc 4: Vaën bieán trôû veà taän cuøng beân traùi ñeå giaûm ñieän aùp veà 0 (vò trí min), sau ñoù thay doide thöôøng baèng diode zener (hình 4) chuù yù gaén ñuùng cöïc zener. R1 1K DZ R2 Vin 10K Böôùc 5: Taêng töøng böôùc nguoàn caáp theo caùc giaù trò baûng 2. Ño ñieän aùp ngoõ vaøo vaø ñieän aùp ngoõ ra töông öùng ghi keát quaû ño vaøo baûng 2. Böôùc 6: Nhaän xeùt quaù trình thay ñoåi cuûa ñieän theá ngoõ ra cuûa maïch duøng diode zener. Xaùc ñònh giaù trò giôùi haïn cuûa ñieän aùp ngoõ ra, so saùnh giaù trò giôùi haïn naøy vôùi ñieän theá oån aùp danh ñònh cuûa diode zener. Trang-39-
Böôùc 7: So saùnh söï gioáng vaø khaùc nhau giöõa diode thöôøng vaø diode zener. Keát luaän veà vai troø cuûa diode zener cuûa trong maïch oån aùp. CAÂU HOÛI OÂN TAÄP VAØ THAÛO LUAÄN Caâu 1: Haõy trình baøy ñònh nghóa, chöùc naêng cuûa giaùo trình vaø caùc yeâu caàu khi soaïn! Caâu 2: Khi bieân soaïn giaùo trình ngöôøi ta döïa treân nhöõng cô sôû naøo? Caâu 3: Moät giaùo trình coù caùc caáu truùc naøo? Haõy neâu ñaëc ñieåm cuûa töøng caáu truùc ñoù? Caâu 4: Trình baøy ngaén goïn caùc böôùc bieân soaïn moät giaùo trình? Caâu 5: Phieáu daïy hoïc: ñònh nghóa, ñaëc ñieåm, phaân loaïi? Caâu 6:Haõy trình baøy thaønh phaàn, chöùc naêng cuûa caùc loaïi phieáu daïy hoïc: Phieáu giao baøi, Phieáu thoâng tin noäi dung hoïc taäp, phieáu höôùng daãn hoïc taäp! Caâu 7: Haõy bieân soaïn phieáu höôùng daãn hoïc taäp cho moät baøi daïy LT/TH cuûa moät moân hoïc chuyeân ngaønh maø baïn ñaõ hoïc! Trang-40-
BAØI 4. KẾ HOAÏCH GIAÛNG DAÏY A. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Hoïc xong baøi naøy hoïc vieân coù khaû naêng: - Neâu ñöôïc vaø phaân bieät ñöôïc caùc loaïi keá hoaïch daïy hoïc maø ngöôøi giaùo vieân phaûi soaïn; - Giaûi thích ñöôïc caùc böôùc leân lôùp vaø caùc khaâu theå hieän trong giaùo aùn. - Trình baøy ñöôïc ñònh nghóa, phaân loaïi, vai troø cuûa giaùo aùn - Laäp ñöôïc lòch trình vaø soaïn ñöôïc giaùo aùn ñuùng yeâu caàu; B. NOÄI DUNG 1. LÒCH TRÌNH GIAÛNG DAÏY 1.1. ÑÒNH NGHÓA Lòch trình giaûng daïy laø baûng lieät keâ nhöõng baøi hoïc lyù thuyeát vaø thöïc haønh cho moät moân hoïc, Noù ñöôïc saép xeáp theo thöù töï hôïp lyù, ñuùng nguyeân taéc sö phaïm maø giaùo vieân vaø hoïc sinh phaûi hoaøn taát trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh ñaõ qui ñònh trong chöông trình moân hoïc. Chöùc naêng sö phaïm cuûa noù laø: chöùc naêng keá hoaïch vaø chöùc naêng kieåm tra. 1.2. THAØNH PHAÀN CUÛA LÒCH TRÌNH GIAÛNG DAÏY Moãi tröôøng coù maãu lòch trình rieâng nhöng ñeàu coù caùc yeáu toá sau: - Ñeà muïc baøi giaûng: Caùc baøi lyù thuyeát vaø thöïc haønh. - Thôøi gian: Ñôn vò giaûng daïy laø tuaàn leã (tuaàn baét ñaàu cho ñeán tuaàn keát thuùc) - Soá tieát duøng ñeå daïy cho töøng phaàn - Soá tieát taïi lôùp vaø soá tieát ôû nhaø. Ngoaøi ra lòch trình giaûng daïy caàn phaûi lieät keâ saùch vaø taøi lieäu tham khaûo. 1.3. MAÃU LÒCH TRÌNH GIAÛNG DAÏY: LÒCH TRÌNH GIAÛNG DAÏY TRÖÔØNG: SOÁ TUAÀN LEÃ: Khoa: Soá tieát baøi giaûng: Moân hoïc: Giaùo vieân phuï traùch Ngaønh: Soá tieát baøi taäp: Naêm thöù: Soá tieát thí nghieäm: Hoïc kyø: Soá tieát laøm ôû nhaø: Naêm hoïc: Toång soá tieát: Trang-41-
Thöù töï tuaàn leã Noäi dung vaø caùc loaïi baøi giaûng, baøi taäp, baøi thí nghieäm Saùch Soá Baøi giaûng Soá Soá Soá tieát Soá tieát Toång tham Tieát Teân caùc ñeà baøi tieát thí baøi soá khaûo muïc vaø chöông taäp thöïc nghieäm laøm ôû tieát theo ñeà cöông taïi haønh nhaø Thaùng giaûng daïy lôùp Tuaàn leã thöù 1. Töø Ñeán Toå tröôûng boä moân: Giaùo vieân phuï traùch moân hoïc: Keát quaû kieåm tra tình hình thöïc hieän lòch trình giaûng daïy: Ngöôøi kieåm tra Ngaøy thaùng naêm 2. GIAÙO AÙN 2.1. ÑÒNH NGHÓA Giaùo aùn laø keá hoaïch giaûng daïy cho moät tieát hoïc, moät laàn leân lôùp hay cho moät buoåi hoïc. Do chính giaùo vieân soaïn döïa theo chöông trình moân hoïc vaø lòch trình giaûng daïy. - Vieäc bieân soaïn giaùo aùn naèm trong giai ñoaïn chuaån bò giaûng daïy. - Giaùo vieân soaïn giaùo aùn treân cô sôû giaùo trình vaø nhöõng taøi lieäu tham khaûo khaùc. 2.2. PHAÂN LOAÏI • Xeùt veà noäi dung: Coù 3 loaïi - Giaùo aùn soaïn cho töøng phaàn, töøng chuû ñieåm cuûa giaùo trình. - Giaùo aùn duøng ñeå daïy hoïc sinh thöïc hieän moät döï aùn. - Giaùo aùn soaïn cho töøng buoåi hoïc, töøng tieát hoïc. • Xeùt veà hình thöùc: Coù 2 loaïi - Giaùo aùn giaûn löôïc: Chæ ghi nhöõng ñeà muïc vaø nhöõng phaàn chính cuûa noäi dung, duøng cho giaùo vieân coù kinh nghieäm. - Giaùo aùn chi tieát: thöôøng duøng trong caùc tröôøng hôïp: + Moät baøi maãu daïy cho ngöôøi khaùc. + Tham khaûo + Do yeâu caàu cuûa nhaø tröôøng + Giaùo vieân trong thôøi gian taäp söï. 2.3. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA SOAÏN GIAÙO AÙN Ñaây laø keá hoaïch leân lôùp do ñoù ñoøi hoûi giaùo vieân phaûi chuaån bò chu ñaùo. Moät tieát leân lôùp phaûi chuaån bò töø (3 – 4) tieát ôû nhaø. Trang-42-
− Khoâng cho pheùp giaùo vieân giaûng daïy tuøy tieän treân lôùp maø ñoøi hoûi giaùo vieân phaûi daïy ñuùng theo keá hoaïch ñaõ ñeà ra trong giaùo aùn. − Giaùo aùn giuùp cho giaùo vieân traùnh ñöôïc sai soùt veà noäi dung giaûng daïy. − Thoâng qua giaùo aùn giaùo vieân baûo ñaûm daïy coù chaát löôïng vaø ñaûm baûo thôøi gian thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu. − Coù giaùo aùn, giaùo vieân töï tin hôn, naém ñöôïc tình hình lôùp, ñaûm baûo uy tín giaûng daïy. − Ñoái vôùi giaùo vieân coù nhieàu kinh nghieäm thì giaùo aùn raát caàn thieát vì noù laø choã döïa trí nhôù cho hoï, khoáng cheá döõ kieän caàn trình baøy ñeå baûo ñaûm tính keá hoaïch cuûa moät giaùo aùn. − Ñoái vôùi giaùo vieân treû: Giaùo aùn raát caàn thieát vì hoï chöa coù nhieàu kinh nghieäm. − Söï hieän dieän cuûa giaùo aùn giuùp giaùo vieân thaáy ñöôïc öu nhöôïc ñieåm khi leân lôùp ñeå hoï suy nghó tìm caùch caûi tieán, söûa ñoåi giaùo aùn hôïp lyù hôn. 2.4. THAØNH PHAÀN CUÛA MOÄT GIAÙO AÙN Moãi tröôøng coù maãu giaùo aùn khaùc nhau nhöng noù bao goàm caùc ñieåm chính sau: − Muïc tieâu hoïc taäp. − Vaät lieäu, duïng cuï, maùy moùc, ñoà duøng daïy hoïc ñeå giaùo vieân duøng khi giaûng baøi. − Giôùi thieäu baøi môùi. − Trình baøy baøi môùi, nhaán maïnh caùc ñieåm troïng taâm. − Phöông phaùp giaûng daïy − Phaân chia thôøi gian − Baøi taäp aùp duïng cho hoïc sinh, nhöõng caâu hoûi ñaët ra − Caùc bieän phaùp an toaøn caàn thieát (baøi hoïc ôû xöôûng) − Caùc bieän phaùp kieåm tra vaø ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh − Nhöõng taøi lieäu vaø saùch tham khaûo. Tieán trình baøi daïy ñöôïc chia laøm 5 böôùc leân lôùp vaø 4 böôùc giaûng daïy (4 khaâu). Naêm böôùc leân lôùp: oån ñònh, oân baøi cuõ, giaûng baøi môùi, cuûng coá, giao baøi. Trong böôùc giaûng baøi môùi chia laøm 4 böôùc nhoû goïi laø 4 böôùc giaûng daïy goàm: Giôùi thieäu baøi môùi, trình baøy baøi môùi, aùp duïng, kieåm tra vaø ñaùnh giaù. 2.5. MAÃU GIAÙO AÙN: Xeùt veà caáu truùc coù raát nhieàu maãu giaùo aùn khaùc nhau. Sau ñaây laø moät soá maãu tham khaûo: GIAÙO AÙN LYÙ THUYEÁT Moân daïy: Lôùp daïy: Teân baøi: Trang-43-
Giaùo aùn soá: Soá tieát daïy: Soá tieát ñaõ daïy Thöïc hieän töø ngaøy: Ñeán ngaøy: A. CHUAÅN BÒ I. Muïc tieâu daïy hoïc: Sau khi hoïc xong baøi naøy hoc sinh: - Giaûi thích ñöôïc (xem phaàn muïc tieâu daïy hoïc) II. Vaät lieäu, duïng cuï, phöông tieän daïy hoïc: Lieät keâ taát caû nhöõng ñoà duøng trong giaûng daïy. B. CAÙC BÖÔÙC LEÂN LÔÙP: 1. OÅn ñònh lôùp: Ñieåm danh, giôùi thieäu laøm quen, thoâng baùo tin töùc coù lieân quan ñeán ngöôøi hoïc. (2 – 4 phuùt). 2. OÂn baøi cuõ (soá phuùt) - Caùc caâu hoûi. - Döï kieán soá hoïc sinh tham gia traû lôøi. - Coù theå ghi phaàn traû lôøi. 3. Giaûng baøi môùi: a. Giôùi thieäu baøi môùi: (soá phuùt) Neân ghi cuï theå noäi dung vaø caùch thöùc giôùi thieäu (gaây ñoäng cô hoïc taäp) b. Trình baøy baøi môùi: (soá phuùt) Thôøi gian Noäi dung Hoaït ñoäng cuûa GV Hoaït ñoäng cuûa HS Ghi chuù Ghi thôøi gian Toùm taét, kyù hieäu, coâng - - - (phuùt) töông thöùc töông öùng vôùi noäi öùng vôùi töøng dung cuûa thöù töï ñeà ñeà muïc muïc. Hình veõ, töø ngöõ, (ÔÛ phaàn treân coù theå thieát keá goàm caùc coät: Thôøi gian, Noäi dung, phöông phaùp – phöông tieän, ghi chuù) 4. Cuûng coá baøi: (soá phuùt) Giaùo vieân cuûng coá, heä thoáng hoùa noäi dung baøi hoïc hoaëc nhaán maïnh nhöõng troïng ñieåm, troïng taâm cuûa baøi. (Phaàn naøy coù theå trình baøy vaøo trong baûng treân) 5. Giao baøi: (soá phuùt) giaùo vieân seõ giao baøi veà nhaø cho hoïc sinh laøm, baøi taäp taùi hieän hay saùng taïo, hoaëc baøi ñoïc theâm, GIAÙO AÙN THÖÏC HAØNH Sôû Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam Tröôøng TH Ñoäc laäp _ Töï do _ Haïnh phuùc GIAÙO AÙN THÖÏC HAØNH Moân daïy: Lôùp daïy: Trang-44-
Baøi thöïc haønh soá: Soá ca daïy: ca Thöïc hieän ngaøy: TEÂN BAØI: A. CHUAÅN BÒ: 1. Muïc tieâu daïy hoïc : 2. Saûn phaåm öùng duïng: 3. Duïng cuï vaø thieát bò caàn thieát: 4. Hình thöùc toå chöùc: B. QUAÙ TRÌNH HÖÔÙNG DAÃN: 1. OÅn ñònh lôùp (soá phuùt) 2. Kieåm tra baøi cuõ (soá phuùt) 3. Giaûng baøi môùi (soá phuùt) a. Ñaët vaán ñeà, giôùi thieäu baøi thöïc haønh b. Tieán trình höôùng daãn TG. Noäi dung quaù trình höôùng daãn Hoaït ñoäng cuûa Hoaït ñoäng cuûa GV HS ÔÙNG DAÃN MÔÛ ÑAÀU + Giôùi thieäu, lyù thuyeát, nhieäm vuï baøi thöïc haønh + Giôùi thieäu duïng cuï thieát bò + Trình töï thöïc haønh + Neâu caùc daïng hö hoûng vaø caùc söûa chöõa + Giaùo vieân thao taùc maãu + Goïi hoïc sinh laøm thöû moät coâng ñoaïn trong baøi giaûng (tuøy theo quyeát ñònh cuûa giaùo vieân) Nhaän xeùt cuûng coá baøi Qui ñònh an toaøn lao ñoäng Phaân coâng, ñònh möùc thôøi gian thöïc haønh. B. HÖÔÙNG DAÃN THÖÔØNG XUYEÂN Theo doõi, uoán naén caùc thao taùc cuûa hoïc sinh. Quan taâm caùc hoïc sinh yeáu. Trang-45-
Phaùt hieän sai soùt, höôùng daãn caùch khaéc phuïc Nhaéc nhôû an toaøn lao ñoäng C. HÖÔÙNG DAÃN KEÁT THUÙC Nhaän xeùt buoåi thöïc taäp + Thao taùc cuûa hoïc sinh. + Chaáp haønh giôø giaác, qui ñònh cuûa xöôûng. Nhöõng coâng vieäc hoïc sinh caàn chuaån bò cho baøi sau. I. RUÙT KINH NGHIEÄM: (Giaùo vieân töï nhaän xeùt sau ca giaûng: Veà thôøi gian, noäi dung, phöông phaùp, toå chöùc chuaån bò ) Ngaøy thaùng naêm Ngaøy thaùng naêm TRÖÔÛNG TOÅ BAN GIAÙO VIEÂN (kyù vaø ghi roõ hoï teân) (kyù vaø ghi roõ hoï teân) CAÂU HOÛI OÂN TAÄP VAØ THAÛO LUAÄN Caâu 1: Lòch trình giaûng daïy laø gì? Lòch trình giaûng daïy coù nhöõng thaønh phaàn naøo? Caâu 2: Haõy trình baøy moät maãu lòch trình giaûng daïy! Caâu 3: Haõy trình baøy ñònh nghóa, phaân loaïi, vai troø cuûa giaùo aùn? Caâu 4: Trình baøy moät maãu giaùo aùn lyù thuyeát! Caâu 5: Trình baøy moät maãu giaùo aùn thöïc haønh! Caâu 6: Haõy soaïn 1 giaùo aùn lyù thuyeát hoaëc thöïc haønh cho moät baøi daïy thuoäc chuyeân moân cuûa mình. Trang-46-
PHAÀN 2. PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC BAØI 1. ÑAÏI CÖÔNG PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC A. MUÏC TIEÂU Sau khi hoïc xong baøi treân sinh vieân coù caùc khaû naêng sau: - Phaân bieät caùc khaùi nieäm phöông tieän daïy hoïc, phöông tieän kyõ thuaät daïy hoïc, ñoà duøng daïy hoïc . - Trình baøy ñöôïc caùch phaân loaïi PTDH vaø caùc yù nghóa cuûa töøng caùch phaân loaïi PTDH trong coâng taùc daïy hoïc vaø coâng taùc quaûn lyù. - Trình baøy vaø giaûi thích caùc tính chaát, caùc yeáu toá quan troïng cuûa PTDH. - Phaân tích caùc möùc ñoä tröïc quan vaø phaân tích muïc tieâu ñeå choïn löïa phöông tieän daïy hoïc. B. NỘI DỤNG. I. ÑAÏI CÖÔNG : 1. PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC TRONG QUAÙ TRÌNH DAÏY HOÏC Xuaát phaùt töø chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa ngöôøi giaùo vieân kyõ thuaät chuyeân nghieäp, trong ñoù chöùc naêng toå chöùc quaù trình daïy hoïc laø moät trong 4 chöùc naêng cô baûn : - Chöùc naêng thieát keá coâng taùc daïy hoïc - Chöùc naêng toå chöùc coâng taùc daïy hoïc. - Chöùc naêng laõnh ñaïo coâng taùc daïy hoïc. - Chöùc naêng kieåm tra vaø ñaùnh giaù coâng taùc daïy hoïc. Trong ñoù chöùc naêng toå chöùc coâng taùc daïy hoïc ñoøi hoûi ngöôøi giaùo vieân phaûi bieát toå chöùc quaù trình daïy hoïc cuûa mình moät caùch hieäu quaû nhaát: nhö toå chöùc vieäc choïn löïa, cheá taùc vaø khai thaùc caùc phöông tieän daïy hoïc, ñoù laø chöùc naêng khoâng theå thieáu ñoái vôùi ngöôøi giaùo vieân kyõ thuaät chuyeân nghieäp (KTCN). Trang-47-
Ngoaøi ra döïa vaøo caùc moái lieân heä töông taùc vôùi nhau giöõa muïc ñích, noäi dung, phöông phaùp, phöông tieän, hình thức tổ chức vaø kiểm tra ñaùnh giaù trong quaù trình daïy hoïc ñöôïc theå hieän döôùi sô ñoà töông taùc sau: MĐ PT ND TC PP KT Hình 2.1: Söï töông taùc cuûa caùc thaønh toá trong quaù trình daïy hoïc Trong ñoù muïc ñích quyeát ñònh noäi dung, noäi dung quyeát ñònh phöông phaùp vaø phöông phaùp quyeát ñònh phöông tieän trong moái quan heä töông taùc qua laïi laãn nhau. Hôn nöõa trieån khai veà phöông phaùp daïy hoïc tröïc quan laø caùch thöùc, bieän phaùp, caùc yeáu toá trong vieäc söû duïng caùc phöông tieän nhö nguoàn giao tieáp chính ñeå truyeàn ñaït kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo cho ngöôøi hoïc. + Nguyeân taéc daïy hoïc tröïc quan trong quaù trình daïy hoïc (QTDH). Trong hoaït ñoäng giaûng daïy vaø quaù trình lónh hoäi tri thöùc cuûa sinh vieân, trong töøng giai ñoaïn cuûa vieäc nhaän thöùc ñoøi hoûi ngöôøi giaùo vieân phaûi phaân tích vaø tìm ra ñieåm xuaát phaùt cuûa tính cuï theå trong vieäc tìm hieåu caùc söï vaät, hieän töôïng, caùc quaù trình vaø hình thaønh caùc khaùi nieäm khoa hoïc trong lónh vöïc chuyeân moân cuûa moân hoïc. + Quaù trình nhaän thöùc: Trong vieäc xaùc ñònh söï chuyeån bieán mang tính quy luaät cuûa quaù trình nhaän thöùc ngöôøi hoïc luoân xuaát phaùt töø nhaän thöùc caûm tính ñeán nhaän thöùc lyù tính, söï tri giaùc töø caùi ñôn nhaát, caùi cuï theå ñeán caùi chung mang tính tröøu töôïng. Nhöõng vaán ñeà treân caàn phaûi ñöôïc xem xeùt döôùi quan ñieåm cuûa trieát hoïc Mac Leânin veà söï thoáng nhaát giöõa cuï theå vaø tröøu töôïng maø noù ñöôïc dieãn taû baèng nguyeân taéc tröïc quan cuûa QTDH nhö :” Töø tröïc quan sinh ñoäng ñeán tö duy tröøu töôïng vaø töø tö duy tröøu töôïng ñeán thöïc tieãn laø con ñöôøng nhaän thöùc” Ñaây laø coâng thöùc toång quaùt cuûa Leâ Nin veà quaù trình nhaän thöùc. Trang-48-
Ngoaøi ra PTDH coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc ñeán quaù trình daïy hoïc, phaùt huy tính töï giaùc naâng cao trình ñoä chuyeån bieán nhaän thöùc phaùt huy khaû naêng tö duy tröøu töôïng ñoù laø nhu caàu quan troïng ñoái vôùi hoaït ñoäng daïy hoïc ñeå baét kòp söï phaùt trieån caùc lónh vöïc veà khoa hoïc kyõ thuaät vôùi nhöõng coâng ngheä môùi nhö trong lónh vöïc ñieän töû, vi tính ñoøi hoûi giaùo vieân vaø sinh vieân phaûi thöôøng xuyeân caäp nhaät hoùa, nhaát laø trong thôøi ñaïi truyeàn thoâng ña phöông tieän ñang phaùt trieån maïnh treân theá giôùi, nhö vaäy phöông tieän daïy hoïc laø gì ? 2. ÑÒNH NGHÓA PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC a. Theo nghóa roäng: PTDH laø toaøn boä caùc yeáu toá nhaèm xaùc laäp caùc moái quan heä trong daïy hoïc nhaèm taêng cöôøng nhaän thöùc cuûa ngöôøi hoïc trong quaù trình daïy hoïc, ñoù laø yeáu toá vaät chaát hoùa veà hình thöùc cuûa phöông phaùp ñeå taùc ñoäng ñeán söï chuyeån bieán noäi dung ñaït ñöôïc muïc ñích daïy hoïc. Nhö vaäy döïa vaøo ñònh nghóa treân ta thaáy phöông tieän daïy hoïc (PTDH) bao goàm caùc yeáu toá nhö caùc vaät lieäu daïy hoïc caùc coâng cuï daïy hoïc, maùy moùc nguyeân vaät lieäu vaø keå caû kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo saün coù cuûa giaùo vieân vaø sinh vieân cuõng nhö keå caû cheá ñoä hoïc taäp. Qua ñònh nghóa treân về khái niệm và chủng loại của phương tiện laø quaù roäng neân raát khoù ñi saâu vaøo tìm hieåu vaø khai thaùc cho coù hieäu quaû cao trong daïy hoïc neân caùc nhaø sö phaïm veà truyeàn thoâng ñöa ra ñònh nghóa heïp nhö sau : b. Theo nghóa heïp: “Phương tiện dạy học là những đối tượng vật chất được giáo viên sử dụng với tư cách là những phương tiện tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh nhằm đạt mục tiêu dạy học”. Ngoài ra khái niệm về phương tiện dạy học còn có thể diễn đạt theo nghĩa sau: − PTDH laø nhöõng phöông tieän nghe nhìn vaø töông taùc, ñöôïc söû duïng tröïc tieáp vaøo quaù trình daïy hoïc ñeå chuyeån bieán noäi dung hình thaønh muïc ñích daïy hoïc vaø ñöôïc söû duïng phoå bieán hieän nay vôùi thuaät ngöõ laø phöông tieän nghe nhìn (PTNN). − PTDH laø toaøn boä caùc phöông tieän mang tin, phöông tieän truyeàn tin vaø phöông tieän töông taùc trong söï hoã trôï vaø ñieàu khieån quaù trình daïy hoïc. 3. PHAÂN LOAÏI PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC : Tuøy thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhau vaø caùc cô sôû phaân loaïi khaùc nhau ta coù caùc caùch thöùc phaân loaïi nhö sau : a). Döïa vaøo tính chaát bieåu hieän cuûa phöông tieän: Trang-49-
− Caùc vaät thaät goàm : caùc vaät maãu vaø caùc maãu vaät nguyeân baûn, caùc loaïi maùy moùc coâng cuï nguyeân lieäu bao goàm caùc vaät soáng, vaät cheát vaø vaät caét vv − Caùc loaïi töôïng hình goàm : moâ hình, tranh aûnh, sô ñoà, löôïc ñoà, taøi lieäu sao, aûnh chuïp vv − Caùc loaïi phöông tieän hoaït ñoäng töông taùc : nhö thí nghieäm, tham quan, maùy luyeän taäp. − Caùc phöông tieän kyõ thuaät daïy hoïc bao goàm : caùc loaïi thieát bò öùng duïng töø thaønh quaû cuûa khoa hoïc kyõ thuaät nhö : caùc loaïi maùy chieáu roïi, caùc loaïi maùy truyeàn daãn khueách ñaïi, maùy daïy hoïc, maùy kieåm tra hay caùc maïng cuûa maùy vi tính trong daïy hoïc vv b). Döïa vaøo söï taùc ñoäng qua caùc giaùc quan: − Nhoùm phöông tieän nghe : chæ taùc ñoäng vaøo keânh nghe nhö PT truyeàn thanh giaùo duïc, caùc phöông tieän thu phaùt aâm vv − Nhoùm phöông tieän nhìn : bao goàm caùc loaïi hình chæ taùc ñoäng qua keânh nhìn vaø ñöôïc chia laøm hai loaïi : tröïc quan phaúng vaø tröïc quan khoái. Tröïc quan phaúng : caùc loaïi baûng trình baøy, baûng daïy hoïc, caùc loaïi tranh aûnh sô ñoà löôïc ñoà, ñoà thò, caùc loaïi phim ñeøn chieáu vv Tröïc quan khoái : nhö caùc loaïi moâ hình, moâ hình phoûng taïo vv − Phöông tieän nghe nhìn : bao goàm caùc loaïi hình taùc ñoäng ñoàng thôøi caû keânh nghe vaø caû keânh nhìn trong hoaït ñoäng daïy hoïc nhö : phim ñieän aûnh, truyeàn hình, video daïy hoïc, maùy vi tính trong daïy hoïc. − Phöông tieän töông taùc bao goàm caùc daïng phöông tieän mang tính chaát chöông trình hoùa hay hoaït ñoäng nhö: tham quan, thí nghieäm, maùy luyeän taäp vaø caùc loaïi hình ña phöông tieän töông taùc. v.v c). Döïa vaøo cô sôû vaät chaát trang thieát bò daïy hoïc: Ñoái vôùi caùch phaân loaïi naøy thöôøng coù yù nghóa toát cho vieäc quaûn lyù vaø trang bò phöông tieän vaø ñöôïc chia thaønh 5 nhoùm cô baûn sau : − Vaät lieäu daïy hoïc (Hoïc lieäu): laø toaøn boä nhöõng giaù mang chöùa đñöïng noäi dung thoâng tin daïy hoïc, ñöôïc saûn xuaát vôùi noäi dung mang tính khoa hoïc vaø phuø hôïp vôùi nhöõng muïc ñích yeâu caàu nhaát ñònh. Ñoái vôùi loaïi naøy ñöôïc chia thaønh 2 nhoùm : Trang-50-
o Söû duïng tröïc tieáp: laø nhöõng loaïi hình maø ñöôïc giaùo vieân vaø hoïc sinh khai thaùc, söû duïng khoâng caàn phaûi qua caùc phöông tieän trung gian nhö saùch, giaùo trình, taøi lieäu tham khaûo, soå tay vv o Söû duïng giaùn tieáp: laø nhöõng loaïi hình maø khi söû duïng hoaëc khai thaùc phaûi thoâng qua caùc phöông tieän trung gian nhö caùc boä phim ñeøn chieáu, baêng nghi aâm, baêng ghi hình, ñóa vi tính vv − Phöông tieän kyõ thuaät daïy hoïc: laø nhoùm phöông tieän mang tính truyeàn taûi, khueách ñaïi, phaân phoái mang tính trung gian nhö caùc loaïi maùy chieáu phim tónh, maùy chieáu phim ñoäng, heä thoáng TV video, maùy thu phaùt aâm, daøn maùy vi tính. camera ghi hình vv − Nhoùm coâng cuï day hoïc: bao goàm caùc loaïi maùy moùc, coâng cuï trang thieát bò phuïc vuï cho coâng taùc thöïc haønh thí nghieäm. − Nhoùm phöông tieän toå chöùc daïy hoïc: bao goàm caùc loaïi hình maø dieãn ra hoaït ñoäng daïy hoïc coù söï toå chöùc moät caùch khoa hoïc nhö xöôûng tröôøng, vöôøn tröôøng, khu vöïc thí nghieäm, phoøng thí nghieäm, trieån laõm, tham quan vv − Nhoùm phöông tieän phuïc vuï chung: bao goàm caùc loaïi hình mang tính tieän nghi trong daïy hoïc vaø ñaùp öùng nhu caàu phuïc vuï cho caùc hoaït ñoäng daïy hoïc nhö tuû, baøn gheá, phoøng oác, ñieän nöôùc vv d). Dựa vaøo nhận thức trực quan ñöôïc phaân loaïi nhö sau: Nhóm hoạt động nhận thức trực quan Loại phương tiện + Phương tiện nghe Âm thanh, tiếng động, băng đĩa âm thanh, các chương trình truyền thanh dạy học, phòng học tiếng + Phương tiện nhìn - Phương tiện nhìn trực quan phẳng: Tài liệu vẽ, tranh ảnh, sơ đồ, lược đồ, phim trong, phim slide, phim đoạn.v.v. - Phương tiện nhìn trực quan khối: Sa bàn, vật thật, mô hình - Bảng trình bày: Bảng phấn, bảng từ, bảng ghim, bảng điện tử + Đa phương tiện nghe nhìn Truyền hình dạy học, thu phát hình, băng hình video, đĩa hình dạy học, phim ảnh động.v.v Trang-51-
+ Đa phương tiện tương taùc - Đa phương tiện hoạt động: Máy luyện tập, phương tiện thực hành, thí nghiệm, tham quan.v.v. - Đa phương tiện điện tử: Mạng máy tính, thư điện tử, CD-ROM, phần mền mô phỏng, sách điện tử e) Phaân loaïi döïa theo hình thöùc löu tröõ: PTDH tương tự (analog) PTDH số (digital) Đa phương tiện Liên kết Tương tác Phương tiện kỹ thuật Hình 2.2: lieân keát vaø töông taùc cuûa caùc daïng phöông tieän daïy hoïc 4. TÍNH CHAÁT CUÛA PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC a. Tính ngöng giöõ: Tính ngöng giöõ ñöôïc theå hieän ôû caùc yeáu toá nhö baûo toàn, löu tröõ hoaëc taùi taïo laïi caùc quaù trình, caùc söï kieän, caùc hieän töôïng ñeå phuïc vuï cho coâng taùc daïy hoïc vaø tính ngöng giöõ cho pheùp chuùng ta chuyeån taûi caùc söï kieän vaø hieän töôïng vöôït thôøi gian nhö : nhieáp aûnh, thu phaùt aâm, thu phaùt hình phim ñeøn chieáu vv. b. Tính gia coâng : Tính gia coâng cuûa coâng ngheä daïy hoïc cho pheùp chuùng ta coù theå bieán ñoåi, cheá bieán, bieân taäp laïi ñeå phuø hôïp vôùi muïc ñích yeâu caàu trong vieäc söû duïng. Ngoaøi ra tính gia coâng coøn cho pheùp chuùng ta khai thaùc caùc yeáu toá quan troïng nhö : thuùc ñaåy quaù trình ñoái vôùi nhöõng quaù trình thöïc dieãn ra quaù chaäm hoaëc keàm haõm quaù trình neáu quaù trình thöïc dieãn ra Trang-52-
quaù nhanh nhaèm giuùp cho ngöôøi hoïc quan saùt ñöôïc moät caùch troïn veïn vaø chi tieát caùc quaù trình. c. Tính phaân phoái. Tính phaân phoái cuûa PTDH ñöôïc xem xeùt ôû nhöõng yeáu toá nhö truyeàn taûi cho nhieàu nôi khaùc nhau trong cuøng moät thôøi ñieåm hoaëc khueách ñaïi leân nhieàu laàn ñeå ñaùp öùng cho nhu caàu soá ñoâng ñöôïc tröïc tieáp tham gia, baûo ñaûm tính kinh teá kyõ thuaät vaø hieäu quaû cao. Nhö vaäy tính phaân phoái cho pheùp chuùng ta chuyeån taûi caùc söï kieän, hieän töôïng, caùc hoaït ñoäng vöôït khoâng gian nhö caùc chöông trình truyeàn thanh, truyeàn hình vv 4. NGUYEÂN TAÉC SÖÛ DUÏNG PHÖÔNG TIEÂN DAÏY HOÏC a. Nguyeân taéc baûo ñaûm an toaøn. Vieäc söû duïng PTDH phaûi baûo ñaûm an toaøn cho con ngöôøi nhö caùc söï coá veà taùc ñoäng cô hoïc,taùc ñoäng ñieän,vaø caùc yeáu t61 khaùc.Ngoaøi ra coøn chuù yù ñeán an toaøn veà cho phöông tieän vaø trang thieát bò hoã trôï cho quaù trình daïy hoïc. b. Nguyeân taéc baûo ñaûm phuø hôïp. Nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi phaûi baûo ñaûm söï phuø hôïp giöõa muïc tieâu,noäi dung,phöông phaùp, phöông tieän vaø trình ñoä cuûa ngöôøi hoïc.Ñöôïc theå hieän qua caùc yeáu toá sau: − Söû duïng PTDH ñuùng luùc:PTDH phaûi söû duïng ñuùng thôøi ñieåm thích hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa noäi dung tieán trình giaûng daïy,traùnh vieäc laøm phaân taùn söï chuù yù cuûa hoïc sinh trong vieäc baøy bieän quaù nhieàu caùc phöông tieän khi chöa duøng ñeán. − Söû duïng phöông tieän daïy hoïc ñuùng tröôøng hôïp. − Caàn phaûi thieát keá phöông tieän daïy hoïc phuø hôïp cho töøng chöông,baøi caàn thieát vaø phaûi coù chuaån bò tröôùc caùc ñieàu kieän hoã trôï ñaày ñuû. − Söû duïng PTDH phaûi vöøa söùc vôùi söï tieáp thu cuûa hoïc sinh. − Tính vöøa söùc cuûa söï tieáp thu trong quaù trình söû duïng phöông tieän caàn phaûi ñuû lieàu löôïng,traùnh keùo daøi quaù thôøi gian nhöõng noäi dung khoâng caàn thieát,traùnh gaây nhaøm chaùn maø phaûi taùc ñoäng ñeán söï tích cöïc cuûa hoïc sinh. − Söû duïng PTDH phaûi phuø hôïp vôùi nhaân traéc hoïc. − Yeáu toá naøy trong quaù trình cheá taïo caùc trang thieát bò phöông tieän caùc nhaø saûn xuaát,caùc nhaø thieát keá cuõng phaûi thöïc hieän,nhöng trong quaù trình söû duïng caàn chuù troïng ñeán vieäc vöøa taàm maét,vöøa taàm tay cuûa hoïc sinh vaø giaùo vieân.Nhö vò trí baøn gheá,caùc vò trí ñöùng thao taùc phaûi phuø hôïp vôùi nhaân traéc cuûa TCVN. Trang-53-
5. CÔ SÔÛ CHUNG ÑEÅ LÖÏA CHOÏN PHÖÔNG TIEÄN DAÏY HOÏC. Khi tieán haønh löïa choïn phöông tieän daïy hoïc chuùng ta xem xeùt ñeán yeáu toá cô baûn sau : (1.) Muïc tieâu daïy hoïc cuï theå Tuøy muïc tieâu daïy hoïc cuï theå seõ choïn löïa caùc phöông tieän phuø hôïp cuï theå ñaùp öùng cho yeâu caàu treân. Muïc tieâu daïy hoïc laø moät yeáu toá coù tính quyeát ñònh khi löïa choïn phöông tieän daïy hoïc. Ví duï 1: MÑDH: Hoïc sinh laép ñaët ñaûm baûo kyõ thuaät maùy bôm nhieân lieäu. PTDH: Tröôøng hôïp naøy caàn phaûi coù bôm thaät. Ví duï 2: MTDH: Hoïc sinh giaûi thích ñöôïc hoaït ñoäng cuûa bôm nhieân lieäu. PTDH: Caàn moät moâ hình caét cuûa bôm nhieân lieäu. Ví duï 3: MTDH: Hoïc sinh giaûi thích ñöôïc dieån bieán aùp löïc trong heä thoáng. PTDH: Caàn moät hình veõ. (2.) Ñaëc ñieåm moân hoïc Tuøy thuoäc vaøo lónh vöïc chuyeân ngaønh tính chaát moãi ñeà taøi khaùc nhau caàn phaûi coù phöông tieän phuø hôïp vôùi noäi dung vaø phöông phaùp tieán haønh. (3.) Muïc tieâu nhieäm vuï hoïc taäp chung Tuøy thuoäc vaøo muïc tieâu hoïc taäp nhö naém vöõng kieán thöùc, hình thaønh khaùi nieäm, hay hoaøn thieän kyõ naêng, hình thaønh kyõ xaûo hay ñeå hình thaønh thaùi ñoä taùc phong, haønh vi tö töôûng vv thì phöông tieän phaûi ñaùp öùng cho töøng muïc tieâu cuï theå. (4.) Ñaëc ñieåm ñoái töôïng hoïc sinh Vieäc löïa choïn phöông tieän coøn phaûi xem xeùt ñeán trình ñoä cuûa ñoái töôïng nhö voán kieán thöùc, naêng löïc, kinh nghieäm, löùa tuoåi vaø caùc qui luaät veà taâm sinh lyù cuûa ngöôøi hoïc. (5.) Ñaëc ñieåm ñieàu kieän cô sôû vaät chaát thöïc teá vaø caùc yeáu toá khuyeán khích cuûa nhaø tröôøng. Chuùng ta khoâng theå söû duïng chöông trình Powerpoint trình chieáu ñeå daïy hoïc neáu nhaø tröôøng khoâng coù trang bò Projector, cuõng nhö caùc thanh töø ñeå trình baøy caùc hình thöùc daïy hoïc neáu khoâng coù baûng töø. Treân ñaây laø nhöõng cô sôû chung ñeå choïn löïc phöông tieän, tuy nhieân khi ñi saâu vaøo caùc tröôøng hôïp cuï theå caùc ñeà taøi cuï theå vaø ñaùp öùng caùc muïc tieâu cuï theå caàn phaûi ñöôïc phaân Trang-54-