Giáo trình Phương pháp giảng dạy - Nguyễn Văn Tuấn (Phần 2)

93 trang hapham 2020

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Phương pháp giảng dạy - Nguyễn Văn Tuấn (Phần 2)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_phuong_phap_giang_day_nguyen_van_tuan_phan_2.pdf

Nội dung text: Giáo trình Phương pháp giảng dạy - Nguyễn Văn Tuấn (Phần 2)

PHAÀN 3. PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC BAØI 1. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC A. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Sau khi hoïc xong baøi hoïc naøy, ngöôøi hoïc coù khaû naêng: − Giaûi thích ñöôïc ñònh nghóa phöông phaùp vaø phöông phaùp daïy hoïc − Trình baøy ñöôïc moái lieân heä daïy hoïc, giöõa sö phaïm vaø chuyeân moân. Phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc. − Phaân tích tính ñaëc thuø cuûa noäi dung moân hoïc, baøi hoïc. Löïa choïn ñöôïc phöông phaùp daïy hoïc theo quan ñieåm tích cöïc hoaù ngöôøi hoïc. − Neâu höôùng ñoåi môùi, caûi tieán phöông phaùp daïy hoïc. B. NOÄI DUNG 1. KHAÙI NIEÄM PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC 1.1. KHAÙI NIEÄM PHÖÔNG PHAÙP Thuaät ngöõ “Phöông phaùp” baét nguoàn töø tieáng Hy Laïp, Methodos” – nguyeân vaên laø con ñöôøng, caùch thöùc vaän ñoäng cuûa moät söï vaät, hieän töôïng ñi tôùi moät caùi gì ñoù; coù nghóa laø caùch thöùc ñaït tôùi muïc ñích. Khaùi nieäm “Phöông phaùp” theo trieát hoïc ñöôïc xem laøø caùch nhaän thöùc hay toaøn boä phöông thöùc vaø phöông tieän ñeå ñaït tôùi muïc ñích nhaát ñònh, ñeå giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï nhaát ñònh trong nhaän thöùc vaø trong thöïc tieån (Ñònh nghóa phoå quaùt nhaát trong caùc baùch khoa toaøn thö, töø ñieån baùch khoa). Cuøng phaïm vi trieát hoïc Hegel cho raèng: phöông phaùp laø yù thöùc veà hình thöùc cuûa söï töï vaän ñoäng beân trong cuûa noäi dung. Caùc ñaëc ñieåm cô baûn cuûa phöông phaùp: - Tính muïc tieâu laø daáu hieäu cô baûn cuûa phöông phaùp. Muïc tieâu naøo phöông phaùp naáy phöông phaùp giuùp con ngöôøi thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu cuûa mình: nhaän thöùc theá giôùi vaø caûi taïo theá giôùi vaø qua ñoù töï caûi taïo mình. - Phöông phaùp coù tính caáu truùc treân con ñöôøng ñi tôùi muïc tieâu con ngöôøi phaûi thöïc hieän moät loaït caùc thao taùc ñöôïc saép xeáp theo moät trình töï logic, coù heä thoáng, coù keá hoaïch. - Phöông phaùp gaén lieàn vôùi noäi dung. Phöông phaùp thay ñoåi theo töøng ñoái töôïng nghieân cöùu. Noäi dung qui ñònh phöông phaùp, nhöng baûn thaân phöông phaùp coù taùc duïng trôû laïi noäi dung laøm cho noäi dung phaùt trieån leân moät böôùc môùi. Trang-89-
- Phöông phaùp mang tính chuû theå. Phương phaùp do chủ thể sự dụng, cho neân bị quy đñịnh bởi trình đñộ nhận thức veà kinh nghiệm cuûa chủ thể. Do vaäy, phương phaùp mang tính chủ quan. Mặt chủ quan của phương phaùp thể hiện bởi năng lực, kinh nghiệm của chủ thể - Phöông phaùp cuõng ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû noäi dung, ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng. Nhö vaäy ñoái töôïng naøo, muïc tieâu naøo thì coù phöông phaùp ñoù. Khoâng coù phöông phaùp vaïn naêng cho moïi ñoái töôïng, cho moïi muïc tieâu. Ngöôïc laïi khi coù heä thoáng phöông phaùp hoaøn chænh thì baûn thaân noù taùc ñoäng trôû laïi noäi dung laøm cho noäi dung ñaït chaát löôïng cao, muïc tieâu saùng roõ. Noùi caùch khaùc muïc tieâu noäi dung qui ñònh phöông phaùp, phöông phaùp chòu söï chi phoái cuûa muïc tieâu, noäi dung. Nhöng noù coù taùc ñoäng ngöôïc trôû laïi giuùp ñaït muïc tieâu, noäi dung. 1.2. PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC Trong quaù trình daïy hoïc, phöông phaùp daïy hoïc laø moät yếu toá cô baûn quan troïng. Cuøng vôùi noäi dung maø ngöôøi hoïc coù theå chieám lónh tri thöùc, kó naêng- kó xaûo theo nhöõng phöông phaùp khaùc nhau vaø keát quaû ñaït ñöôïc cuõng khoâng gioáng nhau. Do taàm quan troïng ñoái vôùi phöông phaùp vaø quaù trình daïy hoïc, ñaõ töø laâu phöông phaùp daïy hoïc luoân luoân laø trung taâm chuù yù cuûa caùc nhaø giaùo treân theá giôùi vaø trong nöôùc. Cho ñeán nay phöông phaùp daïy hoïc vaãn ñang laø moät phaïm truø ñöôïc caùc nhaø lí luaän daïy hoïc quan taâm. Coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà khaùi nieäm, caáu truùc, söï phaân loaïi, xu theá phaùt trieån về phương phaùp dạy học. Noùi chung lí luaän veà phöông phaùp daïy hoïc ñaõ ñöôïc phaùt trieån ngaøy caøng hoaøn thieän treân cô sôû keá thöøa coù pheâ phaùn vaø choïn loïc nhöõng thaønh töïu veà taâm lí sö phaïm vaø lí luaän daïy hoïc, ñaëc bieät laø nhöõng tö töôûng môùi veà daïy hoïc vaø phaùt trieån veà tích cöïc hoùa, toái öu hoùa quaù trình daïy hoïc. Sau ñaây laø một số ñònh nghóa veà phöông phaùp: - Baùch khoa toaøn thö cuûa Lieân xoâ naêm 1965: ”phöông phaùp daïy hoïc laø caùch thöùc laøm vieäc cuûa giaùo vieân vaø hoïc sinh, nhôø ñoù maø hoïc sinh naém vöõng kieán thöùc, kó naêng, kó xaûo, hình thaønh theá giôùi quan, phaùt trieån naêng löïc nhaän thöùc”. - Phöông phaùp daïy hoïc theo theo GS. Nguyeãn Ngoïc Quang “caùch thöùc laøm vieäc cuûa thaày vaø troø döôùi söï chæ ñaïo cuûa thaày nhaèm laøm cho troø naém vöõng kieán thöùc kó naêng, kyõ xaûo moät caùch töï giaùc, tích cöïc töï löïc, phaùt trieån nhöõng naêng löïc nhaän thöùc vaø naêng löïc haønh ñoäng, hình thaønh theá giôùi quan duy vaät khoa hoïc ”. Trang-90-
Như vậy, coù nhiều tiếp cận veà dấu hiệu khaùc nhau về khaùi niệm phương phaùp dạy học ví dụ vài trò của giáo viên, học sinh trong phương phaùp dạy học, song dấu hiệu chung nhất về khaùi niệm phương phaùp dạy học như sau: Phöông phaùp daïy hoïc laø con ñöôøng, laø toång hôïp caùc caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc trong quaù trình daïy hoïc nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu daïy hoïc. Trong thöïc tieãn, phöông phaùp daïy hoïc thöôøng ñöôïc hieåu theo nhieàu caáp ñoä: − Caáp ñoä roäng nhaát laø phöông phaùp daïy hoïc coù tính chieán löôïc, lyù thuyeát, moâ hình, phöông höôùng, khoâng theå taùch bieät moät caùch rieâng bieät theo caùc muïc ñích vaø noäi dung daïy hoïc xaùc ñònh, ví duï phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc, phöông phaùp daïy hoïc laáy hoïc sinh laøm trung taâm, PP daïy hoïc ñònh höôùng naêng löïc thöïc hieän (hoaït ñoäng), PPDH ñònh höôùng giaûi quyeát vaán ñeà − Caáp ñoä thöù hai: daïy hoïc ñöôïc hieåu laø kieåu phöông phaùp daïy hoïc nhö kieåu PPDH môû, kieåu PPDH thoâng baùo – taùi hieän, kieåu PPDH phaùt hieän, kieåu PPDH kieán taïo vv. − Caáp ñoä thöù ba: Phöông phaùp daïy hoïc ñöôïc hieåu laøphöông phaùp cuï theå, laø caùch thöùc tieán haønh caùc hoaït ñoäng cuûa ngöôøi daïy vaø ngöôïc hoïc nhaèm thöïc hieän moät noäi dung daïy hoïc ñaõ ñöôïc xaùc ñònh. Phöông phaùp daïy hoïc mang tính chieán thuaät, kyõ thuaät. 2. CAÁU TRUÙC PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC Moãi phöông phaùp daïy hoïc cuï theå laø moät cô caáu nhieàu taàng bao goàm caùc yeáu toá coù quan heä nhaân quaû vôùi nhau: noäi dung lyù luaän cuûa phöông phaùp; heä thoáng bieän luaän kyõ thuaät vaø caùc thuû thuaät coù tính saùng taïo. Noäi dung lyù luaän cuûa phöông phaùp daïy hoïc bao goàm söï moâ taû toaøn boä noäi dung cuûa phöông phaùp daïy hoïc, töø cô sôû lyù luaän cuûa phöông phaùp ñeán heä thoáng caùc bieän phaùp tieán haønh; töø muïc ñích, chöùc naêng, tính chaát, nguyeân taéc, caùch thöùc trieån khai caùc bieän phaùp ñeán nhöõng gôïi yù coù tính linh hoaït khi söû duïng caùc bieän phaùp daïy hoïc, trong nhöõng tình huoáng phoå bieán. Noäi dung lyù luaän cuûa phöông phaùp cuõng ñeà caäp tôùi nhöõng öu theá vaø haïn cheá cuûa phöông phaùp, phaïm vi söû duïng coù hieäu quaû cuûa noù; nhöõng yeâu caàu veà phía ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc khi tieán haønh phöông phaùp naøy; söù maïng hieän taïi vaø nhöõng trieån voïng cuûa phöông phaùp trong töông lai vv. Ñoái vôùi ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc, vieäc hieåu saâu saéc vaø thaáu ñaùo noäi dung lyù luaän cuûa phöông phaùp seõ giuùp hoï coù cô sôû lyù luaän vöõng chaéc ñeå trieån khai caùc bieän phaùp daïy vaø hoïc trong thöïc tieãn. Trang-91-
Noäi dung lyù luaän cuûa phöông phaùp duø ñaày ñuû, saâu saéc vaø hieän ñaïi ñeán ñaâu cuõng môùi chæ laø hình thaùi lyù luaän cuûa phöông phaùp, chöa phaûi laø phöông phaùp daïy hoïc trong thöïc tieãn. Ñieàu quyeát ñònh söï toàn taïi trong hieän thöïc vaø hieäu quaû cuûa phöông phaùp daïy hoïc laø heä thoáng bieän phaùp daïy hoïc. Bieän phaùp daïy hoïc laø heä thoáng caùc caùch thöùc taùc ñoäng cuï theå cuûa ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc vaøo ñoái töôïng noäi dung daïy hoïc, qua ñoù thöïc hieän ñöôïc nhieäm vuï daïy hoïc. 3. PHAÂN LOAÏI CAÙC PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC Phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc laø vieäc ñònh danh moät phöông phaùp vaø phaân nhoùm caùc phöông phaùp hieän coù. Giaù trò cuûa vieäc phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc laø ôû choã: moät maët giuùp ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc hieåu bieát veà phöông phaùp daïy hoïc, maët khaùc ñònh danh vaø löïa choïn ñöôïc noù trong heä thoáng phöông phaùp hieän coù. Ngoaøi ra, vieäc phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc coøn phaûn aùnh yeâu caàu cuûa xaõ hoäi vaø xu theá phaùt trieån cuûa daïy hoïc. Trong thöïc teá, vieäc söû duïng caùc thuaät ngöõ daïy hoïc thuï ñoäng, daïy hoïc tích cöïc, daïy hoïc höôùng vaøo ngöôøi hoïc ñeå phaân loaïi caùc nhoùm phöông phaùp daïy hoïc ñaõ phaûn aùnh xu theá phaùt trieån cuûa daïy hoïc maëc duø vieäc phaân loaïi caùc phöông phaùp daïy hoïc coøn nhieàu tranh luaän. Nhö vaäy, vieäc phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc coù giaù trò lyù luaän raát lôùn. Tuy nhieân, ñeå ñaûm baûo vieäc söû duïng coù hieäu quaû caùc phöông phaùp trong thöïc tieãn, caàn löu yù nhöõng ñieåm sau ñaây10: Thöù nhaát: Ñieàu kieän tieân quyeát ñeå phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc laø xaùc ñònh tieâu chí phaân loaïi. Vì vaäy, khi phaân tích vaø vaän duïng heä thoáng phöông phaùp daïy hoïc cuûa moãi taùc giaû caàn phaûi baét ñaàu töø caùc tieâu chí ñoù. Tuy nhieân, ñaây laø vaán ñeà phöùc taïp, vì caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng coù goùc nhìn khaùc nhau veà cô sôû xuaát phaùt. Do ñoù hieän taïi coù nhieàu heä thoáng phaân loaïi phöông phaùp khaùc nhau. Vieäc phaân loaïi, ñaëc bieät laø vieäc phaân nhoùm caùc phöông phaùp daïy hoïc laø caâu chuyeän khoâng coù hoài keát vaø khoù coù theå ñaït ñeán söï thoáng nhaát giöõa caùc nhaø lyù luaän daïy hoïc. Ñôn giaûn vì ñoù laø vaán ñeà coù tính quy öôùc. Vì vaäy khoâng neân tuyeät ñoái hoùa caùch phaân loaïi naøo. Thöù hai: Vieäc phaân loaïi caùc nhoùm phöông phaùp laø con dao hai löôõi. Moät maët, giuùp cho ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc ñònh danh vaø deã daøng hôn khi ñi tìm ñòa chæ moät phöông phaùp daïy hoïc cuï theå. Nhöng maët khaùc (maët traùi cuûa vieäc phaân loaïi), do vieäc quy gaùn theo quan ñieåm cuûa ngöôøi phaân loaïi, neân ngöôøi duøng raát deã bò hieåu laàm veà chöùc naêng vaø giaù trò söû duïng cuûa caùc phöông phaùp daïy hoïc cuï theå. 10 Xem Phan Huy Ngoï: Daïy hoïc vaø phöông phaùp daïy hoïc trong nhaø tröôøng. Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Sö phaïm, Naêm 2005. Trang-92-
Thöù ba: Vì phöông phaùp daïy hoïc khoâng phaûi laø phaïm thuø muïc ñích, maø laø phaïm truø phöông tieän. Do vaäy, yeâu caàu cuûa vieäc phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc cuõng gioáng vieäc phaân loaïi phöông tieän cuûa ngöôøi thôï moäc. ÔÛ ñaây khoâng theå döøng laïi ôû möùc hieåu moät caùch tröøu töôïng cöa toát hôn ñuïc hay ngöôïc laïi. Maø phaûi hieåu ôû möùc raát cuï theå: neáu ñeå cöa goã thì duøng cöa toát hôn duøng ñuïc, coøn ñeå ñuïc moät loã moäng thì chaéc haún duøng ñuïc toát hôn duøng cöa. Trong lyù luaän daïy hoïc cuõng vaäy, nhaø nghieân cöùu vaø giaùo vieân khoâng theå ñöa ra nhaän ñònh tieân quyeát, cöùng nhaéc: phöông phaùp naøy toát hôn phöông phaùp kia, maø phaûi chæ roõ phöông phaùp ñoù laø gì? Chöùc naêng goác (cô baûn) cuûa noù? Caùch duøng noù? Phaïm vi vaø giôùi haïn toái öu cuûa noù Coøn vieäc söû duïng chuùng nhö theá naøo cho coù lôïi nhaát trong thöïc tieãn hoaøn toaøn laø do muïc ñích vaø khaû naêng söû duïng cuûa ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc. Ñieàu naøy cuõng gioáng ngöôøi thôï moäc duøng caùc phöông tieän vaøo coâng vieäc cuûa mình. Thöù tö: Trong thöïc tieãn, khoâng coù phöông phaùp naøo toàn taïi ñoäc laäp. Trong moät quaù trình daïy hoïc cuï theå, tuøy theo muïc ñích vaø noäi dung daïy hoïc, caùc phöông phaùp daïy hoïc ñöôïc söû duïng phoái hôïp vôùi nhau thaønh heä thoáng theo chöùc naêng cuûa moãi phöông phaùp, nhaèm taêng cöôøng maët maïnh vaø giaûm thieåu haïn cheá cuûa noù. Ñaây laø heä thoáng cô ñoäng, trong ñoù taïi moät thôøi ñieåm, öùng vôùi moät noäi dung hoïc xaùc ñònh, coù moät phöông phaùp giöõ vai troø chuû yeáu, coøn caùc phöông phaùp khaùc hoã trôï. Khi chuyeån noäi dung daïy hoïc seõ daãn ñeán chuyeån vai troø cuûa caùc phöông phaùp trong heä thoáng ñoù. Vì vaäy, vieäc söû duïng ñôn nhaát, cuõng mang laïi hieäu quaû khoâng cao. Ñieàu naøy gioáng nhö ngöôøi thôï moäc, ñeå taïo ra moät saûn phaåm (caùi tuû, caùi giöôøng), khoâng chæ duøng moät maø phaûi phoái hôïp nhieàu coâng cuï. Thöù naêm: Trong thöïc tieãn daïy hoïc, khoâng chæ ñaûm baûo tính heä thoáng cuûa phöông phaùp daïy hoïc, maø coøn phaûi naâng leân möùc heä thoáng phöông phaùp daïy hoïc hieän ñaïi. Töùc laø phaûi ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu vaø xu theá phaùt trieån cuûa muïc ñích vaø noäi dung daïy hoïc; phaûi khai thaùc ñöôïc toái ña söï phaùt trieån cuûa caùc phöông tieän khoa hoïc kyõ thuaät vaøo trong daïy hoïc, ñaëc bieät laø coâng ngheä ñieän töû vaø thoâng tin. Maët khaùc, cuõng khoâng chæ döøng laïi ôû möùc caùc bieän phaùp kyõ thuaät, maø phaûi naâng leân möùc thuû phaùp ngheä thuaät daïy hoïc cuûa phöông phaùp. Caùc heä thoáng phöông phaùp daïy hoïc Phöông phaùp daïy hoïc raát ña daïng vì hoaït ñoäng daïy vaø hoïc chòu söï chi phoái bôûi nhieàu yeáu toá, muïc tieâu, noäi dung. Hôn nöõa baûn chaát, caáu truùc cuûa phöông phaùp daïy hoïc cuõng raát phöùc taïp. Vì vaäy, vieäc phaân loaïi phöông phaùp coøn nhieàu tranh luaän, coøn nhieàu quan ñieåm chöa thoáng nhaát. Hieän nay coù nhieàu caùch phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc. Döôùi ñaây laø moät soá trong raát nhieàu heä thoáng phaân loaïi hieän coù trong lyù luaän daïy hoïc. Trang-93-
(a) Heä thoáng phöông phaùp daïy hoïc caên cöù söï ñieàu khieån hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa ngöôøi hoïc Iu.K.Babaxki laø nhaø lyù luaän daïy hoïc Lieân Xoâ (tröôùc ñaây). OÂng xuaát phaùt töø quan ñieåm daïy hoïc laø söï ñieàu khieån hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa ngöôøi hoïc. Theo ñoù hoïc taäp goàm ba maët: ñoäng cô hoïc taäp, toå chöùc nhaän thöùc vaø kieåm tra nhaän thöùc. Vì vaäy, coù theå chia phöông phaùp daïy hoïc thaønh ba nhoùm: − Nhoùm caùc phöông phaùp kích thích vaø xaây döïng ñoäng cô hoïc taäp, bao goàm caùc phöông phaùp kích thích höùng thuù hoïc taäp cuûa ngöôøi hoïc, phöông phaùp kích thích nhieäm vuï vaø tinh thaàn traùch nhieäm cuûa ngöôøi hoïc. − Nhoùm phöông phaùp toå chöùc vaø thöïc hieän hoaït ñoäng hoïc taäp. Trong nhoùm naøy coù caùc nhoùm nhoû hôn: Caùc phöông phaùp theo nguoàn kieán thöùc vaø tri giaùc thoâng tin: Caùc phöông phaùp duøng lôøi (keå chuyeän, dieãn giaûng, thuyeát trình), tröïc quan (minh hoïa, bieåu dieãn), thöïc haønh (thí nghieäm, luyeän taäp ). Nhoùm phöông phaùp theo loâgic truyeàn thuï vaø tri giaùc thoâng tin: phöông phaùp quy naïp vaø phöông phaùp suy dieãn. Nhoùm phöông phaùp theo möùc ñoä tö duy ñoäc laäp vaø tích cöïc cuûa hoïc vieân: caùc phöông phaùp taùi hieän (Daïy baét chöôùc theo maãu, phöông phaùp algorit, phöông phaùp chöông trình hoùa) vaø caùc phöông phaùp saùng taïo (daïy hoïc neâu vaán ñeà, phöông phaùp tìm toøi ôrixtic ). Caùc phöông phaùp theo möùc ñoä ñieàu khieån hoaït ñoäng hoïc taäp (Ñieàu khieån cuûa thaày, hoïc taäp ñoäc laäp, laøm vieäc vôùi saùch ). − Nhoùm phöông phaùp kieåm tra, bao goàm caùc phöông phaùp kieåm tra mieäng vaø töï kieåm tra, caùc phöông phaùp kieåm tra vieát, caùc phöông phaùp kieåm tra thöïc haønh. (b) Heä thoáng phöông phaùp daïy hoïc caên cöù vaøo muïc ñích cuûa lí luaän daïy hoïc M.A Ñanhiloáp vaø B.P Exipoáp ñaõ phaân ra caùc nhoùm theo muïc ñích chöùc naêng lyù luaän cuûa daïy hoïc nhö sau: − Nhoùm phöông phaùp daïy hoïc nghieân cöùu taøi lieäu môùi, hình thaønh kó naêng, kó xaûo. − Nhoùm phöông phaùp daïy hoïc cuûng coá, hoaøn thieän kieán thöùc, kó naêng, kó xaûo. − Nhoùm phöông phaùp daïy hoïc öÙng duïng kieán thöùc kó naêng, kó xaûo. − Nhoùm phöông phaùp daïy hoïc kieåm tra ñaùnh giaù kieán thöùc, kó naêng, kó xaûo. (c) Döïa vaøo nguoàn kieán thöùc vaø tính ñaëc tröng cuûa söï tri giaùc thoâng tin. Vôùi quan ñieåm naøy E.I.Proâpxki, E.I.Golant nhaø lyù luaän daïy hoïc Lieân Xoâ (tröôùc ñaây) ñaõ phaân ra caùc nhoùm phöông phaùp sau ñaây: − Phöông phaùp duøng ngoân ngöõ. − Phöông phaùp tröïc quan. − Phöông phaùp thöïc haønh. Trang-94-
(d) Heä thoáng phöông phaùp daïy hoïc döïa vaøo ñaëc tröng hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa hoïc sinh I.Ia.Lecne laø nhaø lyù luaän daïy hoïc Lieân Xoâ (tröôùc ñaây). OÂng cho raèng coù theå chia caùc phöông phaùp daïy hoïc thaønh naêm nhoùm: + Nhoùm phöông phaùp thoâng baùo – thu nhaän (phöông phaùp giaûi thích – minh hoïa). + Nhoùm phöông phaùp taùi taïo (hay taùi hieän). + Phöông phaùp trình baøy coù tính vaán ñeà (Phöông phaùp trình baøy neâu vaán ñeà). + Phöông phaùp tìm toøi töøng phaàn (Phöông phaùp tìm toøi ôrixtic). + Phöông phaùp nghieân cöùu (Phöông phaùp tìm toøi toaøn phaàn). (e) Phaân loaïi theo maët trong vaø maët ngoaøi Moät heä thoáng phaân loaïi coù giaù trò coá gaéng xaây döïng chaët cheõ veà maët logic xeùt töø nhieàu phöông dieän khaùc nhau giuùp giaùo vieân naém ñöôïc toång theå veà phöông phaùp daïy hoïc, Klingberg nhaø lyù luaän daïy hoïc cuûa CHDC Ñöùc11 vaø Nguyeãn Kim Baù12 vaø ñaõ ñöa ra moät caùch phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc xeùt veà phöông dieän maët ngoaøi vaø phöông dieän maët trong. (Theo quan ñieåm naøy, hình thöùc toå chöùc daïy hoïc vaø phöông phaùp daïy ñoàng khaùi nieäm). Phöông phaùp daïy hoïc ñöôïc chia thaønh 2 nhoùm: Xeùt veà phöông dieän maët ngoaøi vaø phöông dieän maët trong. Theá naøo laø nhoùm phöông phaùp xeùt theo phöông dieän maët ngoaøi? Ñoù laø caùc phöông phaùp coù theå deã nhaän thaáy xaûy ra trong quaù trình daïy hoïc baèng caùch quan saùt hình thöùc toå chöùc giaùo tieáp giöõa thaày – troø - noäi dung ví duï nhö nhoùm phöông phaùp: • Hình thöùc toå giôø hoïc (ñòa ñieåm hoïc: hoïc theo baøi lôùp, tham quan, hoïc trong quaù trình lao ñoäng, ) • Hình thöùc toå chöùc hoïc taäp (Daïy hoïc toaøn lôùp, daïy hoïc theo nhoùm, daïy hoïc caù nhaân – phaân hoùa). • Caùc hình thöùc hoaït ñoäng cuûa thaøy vaø troø: thuyeát trình, trình baøy tröïc quan, dieãn trình laøm maãu, ñaøm thoaïi, thaûo luaän. Nhoùm phöông phaùp daïy hoïc xeùt theo phöông dieän maët trong laø döïa theo söï vaän ñoäng cuûa noäi dung vaø tieán trình thöïc hieän trong quaù trình daïy hoïc, noù goàm 4 nhoùm sau: • Caùc chöùc naêng lyù luaän cuûa quaù trình daïy hoïc ( Caùc chöùc naêng ñieàu haønh quaù trình daïy hoïc) − Caùc phöông phaùp giôùi thieäu taøi lieäu môùi. − Caùc phöông phaùp cuûng coá taøi lieäu môùi. − Caùc phöông phaùp vaän duïng kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo. 11 Xem Hortsch: Tập baøi giaûng veà Lyù luaän daïy ngheà. Dresden, 1997. 12 Xem Nguyeãn Kim Baù, Vuõ Duy Thuõy: Phöông phaùp daïy toaùn. Nhaø xuaát baûn Giaùo duïc, naêm 11992, trang 68 Trang-95-
− Caùc phöông phaùp heä thoáng hoaù, khaùi quaùt hoaù. − Caùc phöông phaùp kieåm tra – ñaùnh giaù kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo. • Caáu truùc con ñöôøng lónh hoäi tri thöùc ñôn giaûn (phöông phaùp logic): Caùc böôùc tieán haønh theo thöù töï cuûa caáu truùc con ñöôøng lónh hoäi tri thöùc ñôn giaûn cuûa con ngöôøi nhö theo qui naïp, dieãn dòch, phaân tích hay toång hôïp, keá thöøa- phaùt trieån (genetisch) • Caáu truùc con ñöôøng lónh hoäi tri thöùc phöùc hôïp , chuyeân bieät: Goàm caùc phöông phaùp nhö daïy hoïc theo chöông trình hoùa, daïy hoïc giaûi quyeát vaán ñeà, daïy hoïc theo Algorit, daïy hoïc theo Grap Theo Nguyeãn Vaên Tuaán13 caùc phöông phaùp ñöôïc phaân loại coù teân trong heä thoáng phaân loaïi treân mang tính ñôn nhaát. Khi löïa choïn ñeå söû duïng, giaùo vieân caên cöù vaøo muïc ñích chung vaø kieåu phöông phaùp. Töø caùc phöông phaùp ñôn nhaát naøy, giaùo vieân coù theå löïa choïn vaø keát hôïp ñeå xaây döïng thaønh caùc phöông phaùp daïy hoïc môùi. Xem baûng 1 ôû trang sau. 13 Xem Nguyeãn Vaên Tuaán: Analyse der neueren Entwicklungen in der Ausbildung von Technischen Lehrern für die Berufsausbildung in Vietnam unter besonderer Berücksichtigung der Konzeptionierung einer angepassten Fachdidaktik Metall- und Maschinentechnik. Venturus-Verlag, 2006. Trang-96-
Baûng 1: Heä thoáng phöông phaùp daïy hoïc. Phöông phaùp daïy hoïc höôùng muïc tieâu chung veà giaùo duïc hay nhöõng ñònh höôùng chung veà PPDH PP daïy hoïc ñònh höôùng naêng löïc thöïc hieän (hoaït ñoäng), PPDH ñònh höôùng giaûi quyeát vaán ñeà, PP daïy hoïc tích cöïc Kieåu phöông phaùp (Concept) Kieåu PPDH môû, kieåu PPDH thoâng baùo – taùi hieän, kieåu PPDH phaùt hieän, kieåu PPDH kieán taïo CAÁU TRUÙC BEÂN NGOAØI (Hình thöùc toå chöùc) CAÁU TRUÙC TRONG (Vaän ñoäng cuûa noäi dung daïy hoïc) Hình thöùc toå chöùc Muïc ñích, chöùc naêng Theo con ñöôøng nhaän thöùc lyù luaän Ñôn giaûn Phöùc hôïp HT. toå chöùc giôø HT. toå chöùc coäng Hình thức hoaït ñoäng (PP loâgic) hoïc ñoàng hoïc taäp (kieåu hoaït ñoäng) - Daïy hoïc treân - Daïy hoïc toaøn lôùp - Nhoùm pp truyền thụ:- PP gaây ñoäng cô - PP phaân tích toång hôïp - Phöông phaùp daïy hoïc lôùp (leân lôùp) - Daïy hoïc theo Thuyeát trình, dieãn trình - PP nghieân cöùu noäi dung - PPP qui naïp giaûi quyeát vaán ñeà, - Daïy hoïc trong nhoùm - Nhoùm pp ñoái thoaïi: ñaøm tri thöùc môùi - P dieãn dòch - PP daïy hoïc chöông quaù lao ñoäng - Daïy hoïc theo caù thoaïi, thaûo luaän - PP öùng duïng tri thöùc, KN - PP Keá thöøa phaùt trieån hoùa, - Tham quan nhaân - Nhoùm pp nghieân cứu, thöïc- PP. cuûng coá - PP heä thoáng hoùa - PP daïy hoïc Algorit - Trieån laõm haønh: PP nghieân cöùu, pp- PP. kieåm tra ñaùnh giaù - Thöïc taäp thöïc haønh - Thi, kieåm tra Caùc phöông phaùp ña hôïp: Phöông phaùp daïy hoïc theo döï aùn, PP daïy hoïc 6 böôùc, PP nghieân cöùu tình huoáng, pp thí nghieäm, pp saém vai, PP tình höoáùng ñieän hình (PPdaïy khaùi nieäm, PPdaïy baøi taäp ) Trang-97-
4. CAÙC CÔ SÔÛ LÖÏA CHOÏN PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC Coù raát nhieàu cô sôû ñeå löïa choïn phöông phaùp daïy hoïc vaø caùc nhaø lyù luaän daïy hoïc cuõng ñöa ra nhieàu caùch ñeå löïa choïn phöông phaùp daïy hoïc. Sau ñaây laø moät soá yeáu toá quan troïng cô sôû cho vieäc choïn phöông phaùp daïy hoïc: a. Muïc tieâu daïy hoïc: Ngaøy nay muïc tieâu cuûa quaù trình daïy hoïc cuï theå thöôøng raát ña daïng, phong phuù. Tuy nhieân, ngöôøi ta thöôøng chuù yù nhieàu hôn ñeán moät trong ba lónh vöïc: Thöù nhaát, cung caáp cho ngöôøi hoïc caùc tri thöùc khoa hoïc vaø phöông phaùp nhaän thöùc chuùng. Thöù hai: Hình thaønh vaø phaùt trieån caùc kyõ naêng haønh ñoäng trí oùc vaø thöïc tieãn. Thöù ba: Khôi daäy, phaùt trieån caùc nhu caàu tieàm naêng cuûa ngöôøi hoïc ñeå giuùp hoï laøm chuû ñôøi soáng cuûa mình trong hieän taïi vaø töông lai. Treân cô sôû caùc muïc tieâu ñöôïc xaùc ñònh, seõ hình thaønh noäi dung daïy hoïc vaø phöông phaùp daïy hoïc phuø hôïp. b. Noäi dung daïy hoïc: Noäi dung daïy hoïc laø yeáu toá tröïc tieáp quy ñònh phöông phaùp daïy hoïc. Noäi dung daïy hoïc ñöôïc qui ñònh trong caùc chöông trình vaø keá hoaïch giaûng daïy. Phöông phaùp daïy hoïc phaûi phuø hôïp vôùi noäi dung daïy hoïc. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän ít nhaát ôû boán ñieåm: tính ñaëc thuø cuûa tri thöùc khoa hoïc boä moân; trình ñoä cuûa caùc khaùi nieäm khoa hoïc trong caùc heä thoáng khoa hoïc, caáu truùc moân hoïc vaø tính chaát cuûa baøi hoïc. c. Muïc ñích sö phaïm: phöông phaùp daïy hoïc ñöôïc söû duïng nhaèm muïc ñích sö phaïm naøo. Ví duï nhö ñeà xuaát vaø gaây yù thöùc veà nhieäm vuï nhaän thöùc; truyeàn thuï kieán thöùc môùi, hình thaønh khaùi nieäm; cuûng coá hoaøn thieän kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo; vaän duïng kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo; kieåm tra vieäc lónh hoäi kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo d. Trình ñoä phaùt trieån khaû naêng cuûa ngöôøi hoïc: Yeáu toá chuû quan cuûa ngöôøi daïy; Löôïng thôøi gian cho pheùp. Treân daây laø moät soá yeáu toá beân trong cuûa hoaït ñoäng daïy hoïc chi phoái vieäc löïa choïn söû duïng phöông phaùp daïy hoïc. Taát nhieân vieäc söû duïng phöông phaùp daïy hoïc khoâng chæ phuï thuoäc vaøo nhöõng yeáu toá ñoù, maø coøn nhieàu yeáu toá khaùc nhö naêng löïc vaø phong caùch daïy hoïc cuûa giaùo vieân Ngoaøi ra chuùng coøn bò chi phoái nhieàu bôûi caùc yeáu toá beân ngoaøi, nhöng aûnh höôûng raát lôùn ñeán hoaït ñoäng daïy hoïc nhö moâi tröôøng kinh teá – vaên hoùa – xaõ hoäi vaø khoa hoïc; caùc ñieàu kieän vaät chaát, thieát bò phuïc vuï cho vieäc daïy vaø hoïc vv. Nhöõng yeáu toá naøy nhaát thieát phaûi ñöôïc tính ñeán trong quaù trình soaïn thaûo vaø söû duïng phöông phaùp daïy hoïc cuûa giaùo vieân. Toùm laïi: Khi löïa choïn phöông phaùp daïy hoïc, ta neân ñaëc bieät chuù yù ñeán caùc yeáu toá muïc tieâu – noäi dung – phöông tieän – nhöõng ñieàu kieän khaùc. Moãi phöông phaùp daïy hoïc duø toát nhaát vaãn coù maët maïnh, maët yeáu, khi thöïc hieän neân phoái hôïp nhieàu phöông phaùp vì khoâng coù moät phöông phaùp naøo laø vaïn naêng. Ngoaøi ra, lao ñoäng sö phaïm laø moät lao ñoäng ñoøi hoûi Trang-98-
tính saùng taïo cao, ngöôøi giaùo vieân coù khaû naêng phaân tích nhanh choùng caùc tình huoáng sö phaïm, söû duïng ñuùng nhöõng tri thöùc vaø kyõ naêng sö phaïm, kinh nghieäm cuûa baûn thaân vaø cuûa giaùo vieân khaùc, chuù yù ñaày ñuû nhöõng ñieàu kieän ñaëc thuø khi thöïc hieän baøi daïy. C. CAÂU HOÛI THAÛO LUAÄN VAØ OÂN TAÄP Caâu 1: Phöông phaùp daïy hoïc laø gì? Haõy phaân tích caùc ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp daïy hoïc? Caâu 2: Haõy trình baøy caùc caùch phaân loaïi phöông phaùp daïy hoïc! Haõy neâu vaø cho bieát yù nghóa cuûa việc phaân loại phöông phaùp daïy hoïc theo cấu truùc mặt trong vaø maët ngoaøi! Caâu 3: Ñeå löïa choïn ñöôïc phöông phaùp daïy hoïc thích hôïp, baïn caàn phaûi caên cöù vaøo nhöõng cô sôû naøo? Neâu ví duï minh hoïa? Trang-99-
BAØI 2. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP TRUYEÀN THUÏ A. MỤC TIEÂU DẠY HỌC Sau khi học xong bài này, sinh viên: − Neâu ñược khái niệm phương pháp thuyết trình và phương pháp diễn trình làm mẫu. − Trình baøy ñöôïc öu nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp thuyeát trình vaø dieãn trình. − Neâu ñöôïc caùch vaän duïng ñeå phöông phaùp thuyeát trình coù hieäu quaû. − Trình baøy ñöôïc caùc löu yù maø khi söû duïng phöông phaùp dieãn trình giaùo vieân caàn quan taâm. B. NỘI DUNG I. PHÖÔNG PHAÙP THUYEÁT TRÌNH 1. ÑÒNH NGHÓA Phöông phaùp thuyeát trình laø phöông phaùp daïy hoïc maø giaùo vieân duøng lôøi noùi sinh ñoäng keát hôïp vôùi phương tiện dạy học ñeå trình baøy, giaûi thích, minh hoïa theo moät trình töï nhaát ñònh hoaëc trình baøy kieåu neâu giaûi quyeát vaán ñeà, coøn hoïc sinh lónh hoäi tri thöùc baèng con ñöôøng tieáp thu, taùi hieän taøi lieäu, nhaèm ñaït muïc ñích daïy hoïc laø giuùp hoïc sinh tham gia ñeå tìm ra kieán thöùc môùi vaø phaùt trieån thaùi ñoä, tình caûm moân hoïc, baøi hoïc, hieåu ñöôïc baøi vaø ghi cheùp ñöôïc baøi hoïc. Phương pháp thuyết trình là phương pháp giáo viên sử dụng ngôn ngữ nói và ngôn ngữ không lời để truyền đạt cho người học hệ thống thông tin về nội dung học tập. Người học tiếp nhận hệ thống thông tin đó từ người dạy và xử lí chúng tùy theo tính chủ thể người học và yêu cầu của dạy học. Phương pháp thuyết trình được định nghĩa thống nhất như sau: Ñieåm noåi baät cuûa phöông phaùp: − Mang tính chaát thoâng baùo trong lôøi giaûng cuûa giaùo vieân, − Noäi dung baøi giaûng mang tính ñoàng loaït, ít chuù yù caù bieät hoïc sinh. − Học sinh thì tieáp nhaän moät caùch thuï ñoäng ïnhöõng thoâng tin ñoù. Hoï chæ nghe, nhìn theo lôøi giaûng cuûa thaày vaø ghi nhôù. − Phöông phaùp naøy cho pheùp học sinh chæ ñaït tôùi trình ñoä taùi hieän cuûa söï lónh hoäi. Muïc ñích sö phaïm cuûa phöông phaùp thuyeát trình: − Thoâng tin truyeàn thuï cho hoïc sinh moät noäi dung mang tính khaùch theå: baùo caùo, mieâu taû, keå chuyeän, giaûng thuaät vaø giaûng giaûi. − Thoâng tin veà quaûn ñieåm yù kieán tröôùc moät vaán ñeà noäi dung mang tính chuû theå: bình luaän, nhaän xeùt. − Thuyeát phuïc, kích thích hoïc sinh veà moái quan heä cuûa moät vaán ñeà naøo ñoù. Với mục đích là thông tin truyền thụ, thông thường bài thuyết trình bao gồm các nội dung cần truyền đạt sau: Trang-100-
− Caùc kieán thöùc veà chính boä moân khoa hoïc ñoù (caùc bieåu töôïng, caùc khaùi nieäm, caùc quan heä, caùc qui luaät vv; − Kieán thöùc veà phöông phaùp luaän, phöông phaùp nhaän thöùc söï vaät; − Kieán thöùc veà thaùi ñoä, veà giaù trò (ñaùnh giaù, nhaän thöùc veà giaù trò, xaùc laäp giaù trò vv); − Kieán thöùc veà haønh vi öùng xöû (caùc quy taéc öùng xöû, nhaän thöùc veà traùch nhieäm, vai troø vv). 2. ĐIỂM MẠNH VÀ HẠN CHẾ CỦA PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH a. Điểm mạnh − Thứ nhất: với cách diễn đạt lưu loát, rõ ràng, dễ hiểu, phù hợp với logic nhận thức và trình độ người nghe, phương pháp thuyết trình đã chuyển tải đến người học một khối lượng lớn thông tin cần thiết cho số lượng lớn học sinh mà giáo viên đã chắt lọc được từ kho tàng tri thức của xã hội. Đây là điểm mạnh của phương pháp thuyết trình mà không dễ gì các phương pháp khác có được. Trong khoảng thời gian ngắn (chẳng hạn một tiết học), giáo viên có thể cung cấp cho người học một khối lượng thông tin rất phong phú, được cấu trúc theo một logic chặt chẽ. Học sinh tiếp thu tài liệu bằng con đường ngắn nhất. Giaùo vieân chuû ñoäng ñöôïc thôøi gian vaø keá hoaïch leân lôùp. − Thứ hai: cung cấp cho người học những thông tin cập nhật, chưa kịp trình bày trong các tài liệu giáo khoa. Thông thường, các tri thức được mô tả trong tài liệu giáo khoa, giáo trình mà nhà trường yêu cầu người học phải đọc thường lạc hậu hơn sự phát triển hiện tại của lĩnh vực khoa học đó. Bài thuyết trình của giáo viên tốt là nguồn cung cấp những thông tin cập nhật lý thuyết và thành tựu về những chủ đề đang nghiên cứu. − Thứ ba: bài thuyết trình khác với đọc hiểu. Thuyết trình là giao tiếp trực tiếp giữa người giảng và người nghe. Vì vậy, khi thuyết trình, giảng viên có thể thường xuyên thay đổi các biện pháp, các thủ thuật thuyết trình và hiệu chỉnh lại nội dung tài liệu cho phù hợp với trình độ hiện tại của người nghe. Thái độ và sự nhiệt tình của giảng viên khi thuyết trình có vai trò quan trọng trong việc tích cực hóa hoạt động học tập và nghiên cứu của người học, truyền cảm hứng và sáng tạo cho họ. − Thứ tư: các bài thuyết trình không chỉ cung cấp thông tin về đối tượng học tập cho người học mà còn cung cấp cho họ khuôn mẫu và phương pháp nhận thức, phương pháp tổng hợp, cấu trúc tài liệu học tập; giúp người học phương pháp nhận thức. b. Hạn chế Thuyết trình cũng có nhiều hạn chế. Có thể kể ra khá nhiều hạn chế của phương pháp này khi so với các phương pháp dạy học khác: − Thu được rất ít thông tin phản hồi từ phía người học, do dạy học chủ yếu là truyền thụ một chiều. Chủ yêú sử dụng cơ chế ghi nhớ và tư duy tái tạo của người học. Trang-101-
− Mức độ lưu giữ thông tin của người học rất ít. Do trí nhớ ngắn hạn và trí nhớ làm việc của người nghe thường xuyên bị quá tải. Vì vậy cần thiết phải có các phương tiện hỗ trợ ghi nhớ. − Tính cá thể hóa trong dạy học thấp, do giảng viên phải dùng một số biện pháp chung cho cả nhóm, lớp học sinh. − Ít có sự tham gia tích cực của người học. Mức độ khai thác và liên kết giữa kinh nghiệm đã có của người học với nội dung mới rất thấp. Người học gần như thụ động tiếp nhận thông tin từ phía người thuyết trình, ít có cơ hội thể hiện và áp dụng các ý tưởng của mình đối với tài liệu học tập. Do đó, bài học dễ dẫn đến đơn điệu, nhàm chán, chóng mệt mỏi. − Thời gian thu hút và duy trì sự chú ý của người học vào nội dung bài học thấp hơn các phương pháp khác. 3. PHAÂN LOAÏI PHÖÔNG PHAÙP THYEÁT TRÌNH Muïc ñích chính cuûa phöông phaùp thuyeát trình trong daïy hoïc laø truyeàn thuï cho hoïc sinh moät noäi dung mang tính khaùch theå. Treân cô sôû naøy, tuøy theo caùch thöùc thuyeát trình ngöôøi ta phaân thaønh ba loaïi sau: a. Giaûng giaûi Giải giải là phương pháp thuyết trình mà trong đó giáo viên dùng lời và các phương tiện để giải thích làm sáng tỏ một vấn đề nào đó; tạo ra sự liên kết giữa vấn đề đó với kinh nghiệm hiện có của người học. Qua đó giúp người học lĩnh hội được nó. Giaùo vieân giaûi thích, chöùng minh caùc söï kieän, caùc khaùi nieäm, caùc töø, caùc thuaät ngöõ, qui taéc, ñònh lyù, ñònh luaät, caùc nguyeân taéc hoaït ñoäng baèng caùc luaän cöù, soá lieäu, thí duï cuï theå. Giaûng giaûi neâu ñöôïc caùc thuoäc tính cho thí duï ñuùng - sai, töông töï khaùc bieät, duøng khaùi nieäm ñaõ hoïc ñeå so saùnh khaùi nieäm môùi, chöùa ñöïng caùc yeáu toá phaùn ñoaùn, suy luaän neân coù nhieàu khaû naêng phaùt trieån tö duy logic, saùng taïo cuûa hoïc sinh. Vai troø cuûa giaùo vieân reøn luyeän hoïc sinh kyõ naêng chöùng minh vaán ñeà moät caùch toái öu. Giaûng giaûi aùp duïng ñeå giaûng caùc khaùi nieäm cô baûn môùi, ñaëc bieät khi hoïc sinh khoâng hieåu baøi hoaëc maéc sai laàm. Thôøi gian daïy töø 5 ñeán 10 phuùt. b. Giaûng thuaät Giaûng thuaät laø keå laïi, thuaät laïi, moâ taû laïi nhöõng hieän töôïng, thí nghieäm hoaëc trình baøy lòch söû quaù trình phaùt trieãn moät ñoái töôïng naøo ñoù. Noäi dung giaûng thuaät phaûi coù lieân quan ñeán baøi hoïc, daøn baøi caâu chuyeän goàm: nhaäp ñeà, thaân baøi, keát luaän, coù soá lieäu, hình aûnh, taøi lieäu minh hoïa ñöôïc trích daãn hay coù theå ñöôïc chöùng minh treân cô sôû khoa hoïc, ñöa thôøi söï, thoâng tin môùi vaøo lôùp hoïc. Cuõng coù theå söû duïng phöông tieän tröïc quan, phöông tieän kyõ thuaät ñeå minh hoaï cho vieäc trình baøy cuûa mình hoaëc ñaët moät soá caâu hoûi nhaèm thu huùt söï chuù yù, nhaèm Trang-102-
ñònh höôùng vieäc laéng nghe hoaëc nhaèm kích thích tính tích cöïc hoaëc kieåm tra keát quaû vieäc lónh hoäi tri thöùc cuûa hoïc sinh. Sau khi nghe giaûng thuaät hoïc sinh phaûi ruùt ra ñöôïc keát luaän caâu chuyeän keå. c. Dieãn giaûng: Dieãn giaûng laø giaùo vieân thuyeát trình keát hôïp baûng phaán trình baøy moät vaán ñeà hoaøn chænh, coù tính phöùc taïp tröøu töôïng vaø khaùi quaùt trong moät thôøi gian töông ñoái daøi. Khi dieãn giaûng giaùo vieân coù theå keát hôïp phöông phaùp daïy hoïc khaùc nhö giaûng giaûi, giaûng thuaät, ñaøm thoaïi, söû duïng taøi lieäu, Algorit, neâu vaán ñeà ñeå phaân tích, toång hôïp, so saùnh, heä thoáng hoaù, khaùi quaùt hoaù, ñaùnh giaù caùc luaän ñieåm khaùc nhau, söû duïng taøi lieäu khi caàn thieát vaø chuyeån tieáp roõ raøng nhaèm ruùt ra keát luaän vöõng chaéc coù tính thuyeát phuïc cao taïo cho hoïc sinh nieàm tin khoa hoïc kyõ thuaät. Dieãn giaûng ôû tröôøng phoå thoâng, daïy ngheà giaùo vieân trình baøy taøi lieäu theo noäi dung, ñeà muïc saùch giaùo khoa giaùo trình vaø thænh thoaûng ñaët caâu hoûi xen keõ, hoïc sinh traû lôøi. Dieãn giaûng ôû tröôøng Ñaïi hoïc chieám töø 40% - 60% thôøi gian daønh cho baøi daïy, giaùo vieân trình baøy taøi lieäu coù theå thu heïp (boû qua bôùt hoaëc ñi saâu) hoaëc môû roäng daøn baøi cuûa giaùo trình, giaùo vieân ñaët caâu hoûi, sinh vieân suy nghó vaø giaùo vieân traû lôøi. Neáu caùch ñaây vaøi theá kyû, nhöõng giaùo sö vaø baùc hoïc chæ ñoïc nhöõng cuoán saùch daøy vaø keøm theo lôøi bình luaän tröôùc sinh vieân trong nhöõng giaûng ñöôøng Ñaïi hoïc, thì ngaøy nay dieãn giaûng laø coâng trình saùng taïo baèng lôøi cuûa caùc nhaø giaùo Ñaïi hoïc. Do ñoù noù luoân coù vai troø daãn ñaàu trong caùc phương pháp daïy hoïc Ñaïi hoïc. Moät daïng khaùc cuûa phöông phaùp thuyeát trình laø thuyeát trình cuûa hoïc sinh: Giaùo vieân giao cho hoïc sinh (caù nhaân, nhoùm, taäp theå) moät chuû ñeà, hoïc sinh thu thaäp taøi lieäu, ghi cheùp vaø trình baøy keát quaû töø baùc boû. Muïc ñích giuùp hoïc sinh töï tin, töï giaùc tích cöïc, reøn luyeän khaû naêng dieãn ñaït tröôùc ñaùm 10 ñeán 20 phuùt, sau ñoù cho hoïc sinh khaùc ñaët caâu hoûi ñeå cuûng coá, môû roäng hoaëc thaéc maéc, ñoâng, tö duy ñuùng trình töï, bieát phaùt bieåu, baûo veä yù kieán, quan ñieåm cuûa mình. 4. CẤU TRÚC BÀI THUYẾT TRÌNH Một bài thuyết trình dù ngắn hay dài đều có một cấu trúc chung gồm ba phần: a. Phần mở đầu. Phần mở đầu thường có tính chất định hướng cho người nghe chuẩn bị những yếu tố cần thiết về kinh nghiệm và phương pháp cho bài học; gợi mở, dẫn dắt cho người nghe vào nội dung của bài thuyết trình. Trong phần mở đầu, giảng viên cần tạo ra sự liên kết giữa những kiến thức, kinh nghiệm đã có của người học với những thông tin mới cần cung cấp cho người nghe. b. Phần nội dung. Đây là phần chính của bài thuyết trình. Trong phần này, giáo viên cần cấu trúc nội dung thuyết trình thành những đơn vị kiến thức truyền thụ và sắp xếp chúng theo một logic hợp lí. Trong mỗi phần, cần dự kiến kỹ thuật thuyết trình và các kỹ thuật Trang-103-
hỗ trợ khác (câu hỏi, các phương tiện, mô hình, ). Sau mỗi phần hoặc sau nội dung quan trọng cần có tóm tắt để nhấn mạnh cho người học dễ hiểu, dễ ghi chép và nhớ. c. Phần kết. Giáo viên khẳng định những nội dung đã được trình bày; điều chỉnh những lỗi người học mắc phải trong khi nghe giảng; chính xác hóa kiến thức; chỉ ra phương hướng vận dụng chúng trong tương lai; đưa ra các phương pháp, phương tiện đánh giá kết quả học tập và yêu cầu người học nêu các câu hỏi, các vấn đề cần tiếp tục suy nghĩ và giải quyết vv. 5. VẬN DỤNG 5.1. NHỮNG YẾU TỐ CHI PHỐI BÀI THUYẾT TRÌNH Có nhiều yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả của bài thuyết trình. Dưới đây là một số yếu tố phổ biến14: - Thứ nhất: khả năng tập trung chú ý của người học vào bài thuyết trình. Chú ý là điều kiện tiên quyết của việc học tập. Vậy chú ý của người học diễn ra như thế nào? Việc tạo ra và duy trì thời gian tập trung chú ý của người học vào bài dạy tùy thuộc rất nhiều vào các thủ thuật của giáo viên. Tuy nhiên, thông thường trong một tiết học, khoảng từ 3 đến 5 phút đầu người học chưa tập trung chú ý vào bài giảng của giáo viên. Từ 5 đến 15 phút tiếp theo sự chú ý của người học đạt đến cao độ. Sau đó giảm dần đến phút thứ 30; 15 phút còn lại của tiết học người nghe thường khó tập trung chú ý, nếu không có sự thay đổi các biện pháp làm “thức tỉnh họ”. Trong khoảng thời gian này, nhiều học viên thường ngủ gật, nói chuyện, làm việc riêng hoặc giết thời gian bằng các hành động khác. Vì vậy trong một buổi thuyết trình, khoảng thời gian 5 phút đầu (vào bài) và 15 phút cuối thường là những thử thách khó khăn của giáo viên. Đòi hỏi giáo viên phải có nhiều thủ thuật dạy học viên động. - Thứ hai: ngôn ngữ và phong cách của giáo viên trong thuyết trình. Hầu hết mọi người nói với tốc độ khỏang 100 – 200 từ/ phút. Với tốc độ như vậy, một giờ thuyết trình có thể lên đến 12000 từ. Trong khi đó trí nhớ ngắn hạn của người học chỉ có thể tiếp nhận khỏang 800 – 1000 từ. Điều này vượt quá xa khả năng tiếp nhận và ghi nhớ của người nghe. Vì vậy, nếu giảng viên nói quá nhanh sẽ dẫn đến hiện tượng người nghe quá tải không hề động lại điều gì trong đầu của họ. Không nên nói quá nhanh, hãy nói chậm, vừa phải. Hãy dành một thời gian im lặng vừa đủ sau một câu quan trọng, sao cho nó kịp “ngắm vào” ngừơi nghe. Nếu quan sát người giảng bài giỏi ta sẽ thấy hiệu quả của bài giảng không phải ở chỗ họ giảng cái gì mà là do cách họ nói về cái đó, do họ thường xuyên thay đổi âm lượng và cường độ, nhịp độ giọng nói. Một giọng nói đều đều kéo dài sẽ là liều thúôc ngủ tốt cho học viên trong buổi thuyết trình. Phong cách giảng bài của giảng viên cũng ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả bài thuyết trình. Nhiều giảng viên có thói quen ngồi yên một chỗ sau bàn hoặc ghế, đọc và giải thích tài liệu. Không có gì tẻ nhạt hơn thế. Giáo viên có kinh nghiệm không làm như vậy. Họ đi vòng 14 Xem Phan Huy Ngoï: Daïy hoïc vaø phöông phaùp daïy hoïc trong nhaø tröôøng. Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Sö phaïm, Naêm 2005, trang 192-194 Trang-104-
quanh lớp, qua từng bàn, mắt không ngừng quan sát người học (nếu không có sự tiếp xúc bằng ánh mắt giữa giảng viên với học viên thì lớp học bị rơi vào khỏang trống không). Cường độ và âm lượng ngôn ngữ luôn thay đổi theo từng nội dung (nhấn mạnh, thể hiện cảm xúc vui nói nhanh, giọng cao và hùng hồn hơn; buồn giọng trầm và chậm hơn, ), kết hợp với nét mặt, điệu bộ, cử chỉ và sự hài hước. Nếu có học viên muốn phát biểu, họ lại gần người đó và lắng nghe, Họ trình bày như đang nói chuyện, không đọc, mắt không dán vào giáo án. Chính phong cách giảng của họ đã hấp dẫn, thu hút sự chu ý của học viên trong suốt giờ học. Thứ ba: phương pháp nghe giảng của người học và sự chuẩn bị bài thuyết trình của giảng viên. Nhiều học viên có thói quen nghe giảng mà không cần chuẩn bị trước và không ghi chép lời giảng của giảng viên. Đó là thói quen không tốt. Nó tạo ra sự thụ động ở người học. Cần lưu ý rằng: việc kết hợp nghe giảng với ghi chép mang lại hiệu quả cao hơn nhiều trong việc hiểu bài và ghi nhớ tài liệu so với nghe đơn thuần. Tuy nhiên, việc ghi chép cũng có những khó khăn nhất định. Nhiều người quá chú ý vào việc ghi chép ảnh hưởng ảnh hưởng đến việc nghe bài giảng. Thậm chí có người ghi tòan bộ lời giảng của giảng viên, biến nó thành bản copy bài giảng, Cách tốt nhất là giảng viên thống nhất với học viên cách ghi bài giảng của mình và khi giảng những vấn đề mới, khó, cần động viên người học tập trung chú ý nghe sau đó về khôi phục lại. Việc chuẩn bị kế họach và tài liệu thuýêt trình của giảng viên cũng ảnh hưởng tới hiệu quả bài thuyết trình. Một bài thuyết trình có chất lượng phải đảm bảo tính nhất quán về tư tưởng và nội dung học thuật. Trong khi đó, điều này rất khó thực hiện, vì trong khi thuyết trình thường có nhiều sự kiện ngẫu nhiên. Để kiểm sóat và làm chủ được bài thuyết trình, giảng viên và học viên cần chuẩn bị trước đề cương cho mình. Tuy nhiên, đề cương cũng không nên quá so sài hoặc quá chi tiết. Hơn nữa, không nhất thiết tất cả những điều học viên phải học đều được thuyết trình; chỉ có những gì chủ yếu, những điều người học gặp khó khăn thì việc thuyết trình mới có giá trị; còn những thứ khác, giảng viên cần hướng dẫn cho người học tự học. Điều này cũng phải được thể hiện qua đề cương và người học cần được biết trước. Thứ tư: Sự hỗ trợ của các kĩ thuật dạy học khác. Trong dạy học hiện đại, phương pháp thuyết trình sẽ khắc phục được những hạn chế, nếu được kết hợp với những kĩ thuật dạy học khác. Trước hết là sự kết hợp thuyết trình với các kĩ thuật giải thích, kĩ thuật đặt câu hỏi gợi mở, phiếu ghi nhớ, sử dụng các phương tiện minh họa: bảng biểu, máy chiếu qua đầu, mô hình và các phương tiện kĩ thuật khác, . 5.2. GỢI Ý CHUẨN BỊ VÀ THỰC HIỆN BÀI THUYẾT TRÌNH (a) Chuẩn bị: Timiradep nhaø baùc hoïc Nga coù phaùt bieåu veà ngöôøi caùn boä giaûng daïy söû duïng kieán thöùc chuyeân moân nhö moät nhaø hoïa só chöù khoâng nhö nhaø nhieáp aûnh vaø ngöôøi caùn boä ñoù khoâng theå töï haï mình xuoáng laøm moät chieác loa phaùt thanh laïi, Để bài thuyết trình có hiệu quả tốt, bước chuẩn bị không kém phần quan trọng. Sau đây là một số gợi ý: - Xác định rõ mục tiêu, nội dung và cấu trúc bài giảng. Trang-105-
- Đọc và hiểu rõ nội dung cần truyền đạt (đọc nhiều lần, phân tích tài liệu, đặt câu hỏi, cấu trúc lại tài liệu, diễn đạt lại tài liệu theo ý của mình). - Lập đề cương cho bài giảng. Xác định các bước truyền đạt tài liệu cho phù hợp với người nghe (kế họach, thời gian, phương tiện truyền đạt và phương tiện hỗ trợ). - Có kế hoạch tốt về phương pháp kết hợp các phương pháp nhận thức logíc như phân tích- tổng hợp, qui nạp, diễn dịch vv. Không nên sử dụng thuyết trình là phương pháp duy nhất trong một bài dạy. - Chuẩn bị nhiều và diễn đạt dễ hiểu các câu hỏi gợi mở để kích thích tư duy người nghe. (b) Thực hiện bài thuyết trình: 3 Thu huùt vaø duy trì söï chuù yù cuûa hoïc sinh, gaây ñöôïc höùng thuù hoïc taäp, höôùng daãn tö duy hoïc sinh: - Giaùo vieân phaûi coù thaùi ñoä tích cöïc, nhieät tình vaø say söa ñoái vôùi noäi dung baøi daïy; - Hieåu bieát hoïc sinh vaø duy trì söï chuù yù cuûa hoï. Giaùo vieân taùc ñoäng tình caûm thaùi ñoä hoïc sinh, taïo khoâng khí sinh ñoäng ñeå hoïc sinh töï nguyeän nghe thaày giaûng; - Nhaäp ñeà, coù tính caùch ñoäng vieân kích thích ñeå thu huùt söï chuù yù vaø chuaån bò cuûa hoïc sinh. - Trong khi giaûng baøi, giaùo vieân phaûi phaùn ñoaùn caùc phaûn öùng cuûa hoïc sinh, giaùo vieân phaûi luoân luoân saün saøng coù theå thay ñoåi thuû thuaät trình baøy khi caàn, moät caâu chuyeän vui ñuùng möùc, caùch ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà keát hôïp lôøi noùi, ñieäu boä neùt maët, caùch duøng baûn veõ, bieåu ñoà, hình aûnh vaø ñoà duøng daïy hoïc tröïc quan khaùc ñeå nhaán maïnh moät ñieåm naøo ñoù, thænh thoaûng ñaët caâu hoûi ñeå nhaán maïnh ñieåm quan troïng hoaëc kieåm tra söï theo doõi baøi cuûa hoïc sinh. Söï chuyeån tieáp noäi dung thaønh phaàn naøy sang noäi dung thaønh phaàn khaùc moät caùch sinh ñoäng. - Khi giaûng baøi neân duøng theå vaên noùi hôn vaên vieát, duøng caâu ñôn giaûn, deã hieåu vaø ñuùng ngöõ phaùp, duøng nhieàu caâu ngaén vaø ít caâu quaù daøi, trình baøy coù logic, coù heä thoáng caùc yù kieán. Loái tieáp caän naøy taïo khoâng khí thoaûi maùi trong lôùp vaø töø ñoù taïo neân moái lieân heä toát ñeïp töï nhieân giöõa Thaày vaø Troø. 3 Ñieäu boä, phong caùch, cöû chæ cuûa giaùo vieân: Cuõng goùp phaàn vaøo söï thaønh coâng cuûa baøi giaûng, yeáu toá khaùch quan cuûa phöông phaùp thuyeát trình laø noäi dung baøi giaûng, yeáu toá chuû quan laø phong caùch dieãn ñaït cuûa giaùo vieân. Giaùo vieân khoâng neân ngoài yeân moät choã ñeå giaûng baøi, neân ñöùng ngay ngaén, daùng ñieäu töï nhieân tröôùc hoïc sinh ñeå moïi ngöôøi coù theå thaáy ñöôïc. Thoâng thöôøng nhöõng cöû ñoäng chaäm, töï nhieân khoâng laøm xao laõng hoïc sinh, ñoâi khi moät vaøi böôùc di chuyeån qua beân naøy hoaëc beân kia giuùp nhaán maïnh, chaám döùt moät ñieåm trong baøi ñeå chuyeån qua ñieåm khaùc. Giaùo vieân coù theå ñi laïi tröôùc lôùp nhöng traùnh nhöõng cöû ñoäng khoâng caàn thieát nhö tung phaán trong tay, choáng tay nghieâng mình treân baøn. Ñieäu boä, cöû ñoäng cuõng giuùp vaøo vieäc truyeàn yù nghóa cuûa lôøi noùi, moät caùch laéc ñaàu nhìn hoïc sinh naøy moät laùt roài nhìn hoïc sinh khaùc laøm cho caû lôùp coù Trang-106-
caûm töôûng nhö nhìn thaáy töøng ngöôøi, moät caùi giô tay ñuùng luùc truyeàn yù nghóa nhieàu hôn lôøi noùi. Cöû ñoäng cuõng coù xu höôùng laøm dòu söï caêng thaúng thaàn kinh cuûa lôùp hoïc vaø giuùp giaùo vieân laáy laïi bình tónh. 3 Gioïng noùi, toác ñoä: Cöôøng ñoä cuûa gioïng noùi phaûi lôùn hôn möùc nghe caàn thieát ñeå moïi ngöôøi trong lôùp ñeàu nghe roõ. Neáu lôùp ñoâng, ñeà nghò moät hoïc sinh ôû xa nhaát cho bieát coù nghe roõ khoâng? Khi noùi neân keát hôïp vôùi ghi cheùp luùc giaûng noäi dung baøi hoïc vaø löu yù ñeán phaûn öùng cuûa ngöôøi hoïc seõ ñeå loä treân neùt maët neáu khoâng nghe roõ, cuõng khoâng neân noùi lôùn quaù laøm cho ngöôøi noùi cuõng nhö ngöôøi nghe deã mau meät. Gioïng noùi cao thaáp cuõng aûnh höôûng ñeán söï chuù yù, gioïng ñeàu ñeàu cuøng moät aâm saéc laøm cho ngöôøi nghe buoàn teû, ngöôøi giaùo vieân caàn bieát thay ñoåi gioïng cao thaáp moät caùch kheùo leùo tuøy theo yù nghóa vaø taàm quan troïng cuûa moãi caâu, moãi töø. Toác ñoä noùi cuõng aûnh höôûng ñeán söï tieáp thu cuûa hoïc sinh, noùi nhanh quaù hoïc sinh khoâng ñuû thôøi gian ñeå suy nghó vaø hieåu. Thoâng thöôøng neân noùi nhanh ñoái vôùi nhöõng taøi lieäu deã hoïc vaø ñaõ hoïc, noùi chaäm khi trình baøy moät vaán ñeà khoù hieåu vaø môùi. Thænh thoaûng neân döøng laïi ñeå hoïc sinh naém ñöôïc nhöõng ñieåm quan troïng maø giaùo vieân muoán löu yù. Khi giaûng baøi, moãi phaàn coù toùm taét vaø cuoái baøi coù toùm taét chung. Toùm taét vaø kieåm tra giuùp traùnh nhöõng nhaän thöùc sai vaø buoäc chaët caùc ñieåm chính laïi, giuùp hoïc sinh deã heä thoáng laïi caùc tri thöùc vöøa tieáp thu. 3 Höôùng daãn hoïc sinh: Caùch ghi cheùp vaøo taäp vaø taøi lieäu phaùt tay baèng caùch keát hôïp baûng phaán, hoïc sinh neân ghi theo caùch hieåu, toùm taét, khoâng ghi nguyeân vaên tröø ñònh nghóa, coâng thöùc. Ghi nhöõng yù chính cô baûn, traùnh ghi traøn lan, ghi nhanh baèng kyù hieäu, vieát taét sô ñoà, keát hôïp vôùi hình veõ, bieåu ñoà. Ñaûm baûo ghi chính xaùc coù heä thoáng, coù tính logic vöøa ghi vöøa suy nghó ñeå kòp thôøi phaùt hieän nhöõng ñieåm chöa hieåu, ñaùnh daáu leà taäp nhöõng choã quan troïng. (c) Moät soá tieâu chí ñaùnh giaù baøi thuyeát trình > Tính vöøa söùc cuûa baøi thuyeát trình: khi xem xeùt tính vừa sức của baøi thuyeá trình cần traû lôøi caùc caâu hoûi sau: - Baøi tuyeát trình coù vöøa söùc vôùi khaû naêng cuûa hoïc sinh hay khoâng? - Dieãn ñaït noäi dung coù deã hieåu khoâng? > Chöùc naêng daïy hoïc: - Baøi thuyeát trình coù nhöõng muïc tieâu, chuû taâm naøo? - Hieäu öùng cuûa noù ra sao (ví duï nhö taêng ñöôïc kieán thöùc, khôi daäy ñöôïc nhöõng quan taâm, tình caûm, )? > Tính lieân thoâng, lieân heä vôùi nhau: - Coù daãn daét töø nhöõng hieåu bieát kinh nghieäm cuûa hoïc sinh hay khoâng? Trang-107-
- Caùc böôùc daïy hoïc coù daãn daét lieân thoâng lieân heä vôùi nhau roõ raøng khoâng? > Tính troïn veïn: - Muïc tieâu ñöa ra cho hoïc sinh coù roõ raøng khoâng? - Coù taäp trung theo muïc tieâu noäi dung ñaõ ñònh khoâng? - Hoïc sinh coù taäp trung chaêm chuù lónh hoäi khoâng? - Coù söû duïng nhöõng phöông tieän daïy hoïc naøo? > Trình baøy: - Giaùo vieân thuyeát trình töï do hay phuï thuoäc vaøo baøi chuaån bò? - Söï giao tieáp vôùi hoïc sinh theá naøo? - Ngoân ngöõ trình baøy: töø ngöõ, caâu? - Coù bieän phaùp ñeå gaây söï chuù yù cuûa hoïc sinh khoâng? - Cöû chæ beân ngoaøi theá naøo (hoaït ñoäng tay, chaân, ñaàu)? Thuyeát trình cho pheùp trình baøy chaët cheõ nhöõng vaán ñeà lí thuyeát tröøu töôïng, phöùc taïp, lôøi noùi truyeàn caûm loâ gích chaët cheõ, huøng bieän trong saùng seõ gaây ñöôïc caûm xuùc maïnh meõ cho HS khi nghe giaûng. Moät daïng cuûa phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng ñeå phaùt huy tính tích cöïc cuûa HS ñoù laø trình baøy neâu vaán ñeà. Baûn chaát cuûa phöông phaùp naøy laø giaùo vieân khoâng trình baøy vaán ñeà moät caùch ñôn thuaàn maø saép xeáp taøi lieäu nhö theá naøo ñeå neâu ra nhöõng vaán ñeà nhöõng maâu thuaãn caàn giaûi quyeát, sau ñoù chæ ra con ñöôøng giaûi quyeát vaán ñeà. HS khoâng tröïc tieáp tham gia giaûi quuyeát vaán ñeà nhöng vôùi ngheä thuaät cuûa ngöôøi thaày, HS caûm thaáy nhö ñang tham gia giaûi quuyeát vaán ñeà ñaët ra, laøm cho HS haøo höùng, tích cöïc hoïc taäp. II. PHÖÔNG PHAÙP DIEÃN TRÌNH LAØM MAÃU 1. NHÖÕNG CÔ SÔÛ CHUNG a. Ñònh nghóa Người học có thể học thông qua sự hướng dẫn của giáo viên, nhưng cũng có thể học qua việc quan sát và bắt chước hành vi của người khác. Điều này dẫn đến phương pháp trình diễn làm mẫu trong dạy học. Phöông phaùp dieãn trình laøm maãu laø phöông phaùp daïy hoïc trong ñoù giaùo vieân trình baøy caùc thao taùc vôùi ñoà duøng daïy hoïc ñeå hoïc sinh tröïc tieáp quan saùt, nhaèm nhaän thöùc ñuùng ñaén söï vaät, hieän töôïng, caùc thí nghieäm hoaëc caùc thao taùc thuoäc kyõ naêng, kyõ xaûo ngheàø nghieäp, qua ñoù hoïc sinh nhaân thöùc, ghi nhôù vaø laøm theo caùc thao taùc maãu. b. Ñaëc ñieåm − Giaùo vieân laø ngöôøi bieåu dieãn laøm maãu, hoïc sinh quan saùt. − Phöông tieän: thao taùc + ñoà duøng daïy hoïc + lôøi noùi cuaû giaùo vieân. Trang-108-
− Qua phöông phaùp dieãn trình vaø laøm maãu hoïc sinh chæ môùi nhaän thöùc maø chöa hình thaønh kyõ naêng kyõ xaûo vv. c. Muïc ñích cuûa trình dieãn maãu − Cung caáp caùc maãu thao taùc ñeå ngöôøi hoïc laëp laïi hay vaän duïng nhaèm boå sung moät soá kieán thöùc tröôùc khi thöïc haønh. − Trình dieãn raát ña daïng bao goàm töø vieäc neâu ví duï minh hoïa, daãn chöùng cho baøi thuyeát trình, hay cho vieäc giaûi thích moät vaán ñeà nhaát ñònh, ñeán dieãn taû moät thöïc nghieäm, moät quy trình kó thuaät nhö thao taùc treân caùc thieát bò maùy moùc vv. Noäi dung trình dieãn coù theå laø caùc haønh ñoäng thöïc tieãn hay haønh ñoäng trí oùc. − Reøn luyeän kyõ naêng quan saùt, nhaän thöùc veà qui trình, kyõ naêng − Laøm cho hoïc sinh hoïc ngheà hình dung ñöôïc roõ raøng töøng ñoäng taùc rieâng leõ cuûa kyõ thuaät lao ñoäng vaø nhaän thöùc ñöôïc trình töï caùc ñoäng taùc aáy − Laøm maãu laø ñieàu kieän cô baûn nhaát cho vieäc luyeän taäp mang tính muïc ñích cuûa hoïc sinh hoïc ngheà vaø laø moät phaàn quan troïng trong vieäc höôùng daãn ban ñaàu cuûa baøi thöïc haønh nhö ñeå giaûng giaûi veà qui trình, hoûng hoùc, sai laàm naøo ñoù. (a) Phaân loaïi Xeùt veà noäi dung coù caùc loaïi: − Giaùo vieân laøm laøm maãu, hay trình dieãn mu (1 ñoäng taùc, 1 coâng taùc). − Giaùo vieân söû duïng ñoà duøng daïy hoïc phöông tieän kyõ thuaät daïy hoïc ñeå trình dieãn minh hoïa moät soá kieán thöùc nhö nguyeân lyù, sô ñoà, ñoà thò, bieåu ñoà, baûn veõ, vaät thaät moâ hình. Xeùt veà hình thöùc coù caùc loaïi: − Giaùo vieân dieãn trình, laøm maãu. − Giaùo vieân vaø hoïc sinh laøm maãu. − Hoïc sinh laøm maãu (coù taäp döôït tröôùc). − Chuyeân gia laøm maãu. 2. CAÙC BÖÔÙC THÖÏC HIEÄN PHÖÔNG PHAÙP DIEÃN TRÌNH a. Giai ñoaïn chuaån bò Việc trình diễn của giáo viên chỉ có hiệu quả khi tất cả học viên trong lớp đều quan sát được đầy đủ các động tác của giáo viên ( .) Thứ nhất: Bố trí chỗ ngồi cho học viên trong lớp. Thông thường các bàn trong phòng học được bố trí theo dãy. Điều này gây khó khăn cho việc quan sát của người học, nhất là những học viên ngồi cuối lớp. Vì vậy, cần bố trí lại chỗ ngồi cho họ. Có thể theo hình chữ U, chữ V để ai cũng quan sát được. Trong điều kiện cho phép nên chia lớp học thành từng nhóm nhỏ. Việc bố trí chỗ ngồi cho học viên cũng cần chú ý đến đặc điểm tâm sinh lí của từng người: chiều cao, đặc điểm về giác quan, thói quen, tính cách, Trong mọi trường hợp, vị trí giáo viên đứng trình diễn không nên quá xa học viên, mà càng gần càng tốt. Trang-109-
Thứ hai: Tìm hiểu học sinh, chuẩn bị các biện pháp gây động cơ học tập, mục tiêu nhiệm vụ nội dung bài diễn trình. Trước khi trình diễn, giáo viên cần biết người học đã sẵn sàng tập trung quan sát chưa. Đây là vấn đề quan trọng, vì trong phương pháp dùng lời, nếu học viên sao nhãng việc nghe trong vài phút, họ có thể xem vở ghi của người khác, còn trong trình diễn, điều này khó thực hiện được, do các động tác của giáo viên sẽ trôi qua. Cách làm thông thường của các giáo viên trước khi trình diễn là đưa người học vào trong tình huống có tính khởi động (tình huống có vấn đề tư duy, trò chơi, ). Mặt khác, trước khi quan sát, học viên cần được phổ biến rõ ràng về mục đích và nội dung trình diễn; được lưu ý những điểm trọng tâm để định hướng trước cho họ tập trung chú ý vào những thao tác chính của giáo viên. Trong suốt buổi trình diễn cần có sự tham gia tích cực của người quan sát. Để làm được việc này, giáo viên nên chuẩn bị trước các câu hỏi gợi mở, chất vấn và động viên sẽ dùng đối với học viên; những yêu cầu mô tả, bắt chước hay lặp lại hành động quan sát được. Đối với những kĩ thuật trình diễn phức tạp hay các thí nghiệm, cần yêu cầu người học chuẩn bị ghi chép và mô tả chi tiết bằng lời trước khi để họ tự thực hành. Thứ ba: lựa chọn và chuẩn bị những bài trình diễn mẫu điển hình: Mục tiêu của trình diễn là cung cấp cho người học các thao tác mẫu để họ bắt chước, áp dụng hay lĩnh hội tri thức. Vì vậy, giáo viên cần lựa chọn và chuẩn bị những bài trình diễn mẫu điển hình (những ví dụ, các thao tác chuẩn, chẳng hạn thao tác khám bệnh của bác sĩ làm mẫu cho các học viên trong bệnh viện). Nguồn bài mẫu có thể do giáo viên và học viên sưu tập, cũng có thể do chính học viên trong lớp làm ra. Thứ tư: giáo viên cần luyện tập kĩ các động tác. Các thao tác được trình diễn của giáo viên phải được thể hiện theo trình tự logic nhất định một cách thuần thục. Trong đó, có những thao tác chủ yếu và thao tác phụ. Nếu các thao tác được diễn ra rời rạc, thiếu logic (thậm chí sai), thì hiệu quả trình diễn rất thấp. Vì vậy, để trình diễn thành công, giáo viên cần luyện tập kĩ các động tác; ghi chép và chuẩn bị đầy đủ các thiết bị cần dùng cho buổi trình diễn (kể cả những thiết bị dự phòng); cần lưu ý và nhấn mạnh các thao tác chủ yếu, quan trọng để người học ghi nhớ. Phải tính đến các yếu tố an toàn cho cả người trình diễn và người quan sát, nhất là đối với những trình diễn trên thiết bị kĩ thuật, máy móc hay thí nghiệm b. Giai ñoaïn tieán haønh dieãn trình Việc chuẩn bị rất quan trọng, nhưng quyết định thành công buổi trình diễn là quá trình thể hiện của giáo viên trước người học. Xoay quanh vấn đề này cần chú ý một số yêu cầu sau: - Chỉ bắt đầu trình diễn khi người học đã được bố trí chỗ ngồi hợp lí và đã sẵn sàng quan sát. - Sắp xếp các thiết bị theo đúng trình tự của chúng trong hành động trình diễn. Nên giới thiệu sơ qua các thiết bị đó cho người học biết, trước khi sử dụng chúng. - Trình diễn kết hợp với giải thích không chỉ về cách làm (bắt chước, lặp lại hoặc vận dụng được) mà còn phải giải thích tại sao lại làm như vậy. - Thể hiện chậm từng động tác, cần lặp lại những động tác phức tạp, khó. Những lần lặp lại sau có thể tiến hành nhanh dần. Trang-110-
- Vừa trình diễn, vừa giải thích, vừa quan sát người học, vừa sử dụng các câu hỏi gợi mở, chất vấn người học. Việc giải thích có thể dưới dạng câu hỏi: Tại sao tôi làm thế này? Tôi sẽ làm gì tiếp theo? Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi sẽ làm thế này? Kĩ thuật phối hợp trên đây rất khó, nhưng nếu thực hiện được sẽ mang lại hiệu quả cao. - Thường xuyên thu nhận thông tin phản hồi từ phía người học. Để phát hiện những thông tin này, ngoài việc đặt các câu hỏi và câu trả lời của người học, giáo viên có thể lặp lại các thao tác dưới hình thức “người thực hiện” theo “sự hướng dẫn” của người học. Nếu được, “người dạy” có thể thực hiện một vài động tác sai để kiểm tra mức độ hiểu biết của người học. - Cần lưu ý đến khía cạnh của trình diễn là người học học qua bắt chước, học theo mẫu hành vi. Người học chú ý nhiều hơn đến hành vi của người dạy so với lời giảng. Vì vậy, không chỉ những hành động có ý thức mà cả những hành động không chủ ý, theo thói quen của người dạy cũng có giá trị dạy học. Do đó, muốn đảm bảo thuyết trình thành công thì người dạy cần chú ý cả những hành động tưởng như nhỏ nhặt: sằp đặt thiết bị, tắt công tắc sau khi trình diễn, . Một số kĩ thuật trình diễn: Giáo viên có thể sử dụng nhiều cách trình diễn. Dưới đây là một số cách thông dụng: - Trình diễn không cần giải thích. Theo cách này, trước khi trình diễn, giáo viên cần nêu rõ trong phần trình diễn tiếp theo sẽ không có giải thích và yêu cầu người học quan sát cẩn thận để sau đó trả lời các câu hỏi của người dạy. Yêu cầu này thường có giá trị kích thích sự chú ý của người học, đặc biệt là những chi tiết phức tạp hoặc khó hiểu. - Trình bày có giải thích. Đây là cách trình bày phổ biến nhất và thường đem lại kết quả cao, vì có sự kết hợp giữa hành động với lời mô tả, giải thích của người dạy. Theo cách này, người dạy vừa trình diễn từng động tác vừa mô tả bằng lời cách tiến hành hành động đó, kết hợp với câu hỏi gợi mở, dẫn dắt người học tham gia vào việc trình diễn của giáo viên. - Người học tự trình diễn. Theo cách này người học có thể tự trình diễn dưới sự hướng dẫn của người dạy. Đây là cách khá phổ biến trong việc củng cố các ví dụ hoặc các thí nghiệm được lặp lại. Chẳng hạn như học viên làm bài tập, giải quyết các tình huống theo mô hình mẫu, . Các bước tiến hành diễn trình làm mẫu: - Laøm maãu vôùi toác ñoä bình thöôøng: Hoïc sinh hoïc ngheà naém khaùi quaùt veà coâng vieäc aáy. Giaùo vieân neâu ra caùc böôùc coâng vieäc. - Laøm maãu vôùi toác ñoä chaäm: Chia coâng vieäc ra caùc thao taùc, ñoäng taùc rieâng bieät, trong ñoù phaûi phaân bieät roõ caùc phaàn coâng vieäc chaúng haïn nhö ñieàu khieån coâng cuï, keïp phoâi lieäu vaø neâu baät caùc böôùc chuyeån tieáp giöõ chuùng. Troïng taâm ôû ñaây laø vieäc giaûng giaûi. Neáu caàn thieát thì phaûi döøng laïi ñeå giaûng giaûi khi chuyeån thao taùc ñoäng taùc. Khi ñoù hoïc sinh phaûi naém moät caùch chính xaùc töøng ñoäng taùc rieâng reõ vaø ghi nhôù trình töï cuûa caùc thao taùc, Trang-111-
ñoäng taùc. Laëp laïi vieäc laøm maãu nhöõng thao taùc, ñoäng taùc môùi hay ñaëc bieät phöùc taïp. Nhaát laø ñoái vôùi nhöõng ñoäng taùc môùi, giaùo vieân phaûi giaûng giaûi caën keõ. - Laøm maãu toùm taét toaøn boä coâng vieäc vôùi toác ñoä bình thöôøng: Mục ñích cuûa böôùc naøy laø nhaèm taïo ôû hoïc sinh aán töôïng toång theå veà tieán trình coâng vieäc. Khi laøm maãu, giaùo vieân phaûi thöïc hieän trong caùc ñieàu kieän y nhö sau ñoù hoïc sinh seõ luyeän taäp. Ñieàu ñoù laøm taêng taùc duïng chuaån möïc cuûa vieäc laøm maãu. Phaûi saép xeáp sao cho taát caû hoïc sinh ñeàu coù theå quan saùt ñöôïc moïi vieäc ñeå ghi nhôù tieán trình coâng vieäc. Giaùo vieân phaûi laøm maãu tröôùc ñaày ñuû caû nhoùm hoïc sinh hoaëc laøm sao ñeå phaân phoái ñeàu khaû naêng quan saùt cho caû nhoùm. Vieäc giao nhieäm vuï quan saùt seõ laøm taêng söï chuù yù cuûa hoïc sinh trong khi laøm maãu. c. Giai ñoaïn cuûng coá Sau khi diễn trình laøm maãu giaùo vieân phaûi xem taát caû hoïc sinh ñaõ naém vöõng quaù trình coâng ngheä vôùi nhöõng ñieåm chi tieát cuûa noù chöa. Giaùo vieân yeâu caàu hoïc sinh coù nhieäm vuï nhaéc laïi vaø giaûng giaûi, laøm maãu laïi tröôùc toå, nhoùm quaù trình coâng vieäc. Trong khi caùc hoïc sinh khaùc phaûi chuù yù phaùt hieän sai soùt vaø boå sung. Neáu nhö keát quaû kieåm tra chöa thoûa maõn thì giaùo vieân phaûi laøm maãu laïi laàn nöõa tröôùc khi cho hoïc sinh tieán haønh luyeän taäp. 3. VAÄN DUÏNG VAØ ÑAÙNH GIAÙ BAØI DIEÃN TRÌNH LAØM MAÃU: a. Vaän duïng: - Khi laøm maãu giaùo vieân phaûi thöïc hieän trong caùc ñieàu kieän y nhö sau ñoù hoïc sinh hoïc ngheà seõ luyeän taäp, ñieàu ñoù laøm taêng taùc duïng chuaån möïc cuûa vieäc laøm maãu. Phaûi saép xeáp sao cho taát caû hoïc sinh ñeàu coù theå quan saùt ñöôïc moïi vieäc ñeå ghi nhôù ñöôïc tieán trình coâng vieäc. - Giöõ caùc böôùc theo trình töï phuø hôïp. - Taïm ngöøng laïi nhöõng ñieåm choát, ñaët caâu hoûi ñeå chaéc chaén raèng caùc hoïc vieân ñang theo doõi. - Giaùo vieân phaûi laøm maãu tröôùc ñaày ñuû caùc toå hôïp hoïc sinh hoïc ngheà hoaëc laøm sao coù theå phaân phoái ñeàu khaû naêng quan saùt cho caû toå. Vieäc giao nhieäm vuï quan saùt seõ laøm taêng söï chuù yù cuûa hoïc sinh trong khi laøm maãu. - Dieãn trình troïn veïn moät ñoäng taùc hoaøn chænh ñeå taïo söï tin töôûng cho hoïc sinh. - Trong khi giaûi thích veà thieát bò thì khoâng neân noùi quay maët vaøo thieát bò maø phaûi theo doõi hoïc sinh. - Söû duïng caùc phöông tieän tröïc quan ñeå laøm saùng toû caùc böôùc phöùc taïp. Caùc bieåu ñoà treo töôøng laø raát höõu duïng cho vieäc trình dieãn ôû xöôûng thöïc haønh, chuùng coøn löu laïi treân töôøng trong suoát thôøi gian thöïc haønh. Trang-112-
- Baèng caùc caâu hoûi nhö: “Toâi laøm gì ñaây?”, “ Taïi sao phaûi caàn thieát laøm caùi ñoù theo caùch naøy?”, “Caùi gì xaûy ra neáu toâi laøm ñieàu ñoù baèng caùch khaùc?”. b. Ñaùnh giaù baøi dieãn trình laøm maãu: Sau ñaây laø moät soá tieâu chí ñaùnh giaù baøi dieãn trình laøm maãu: Tröôùc khi trình dieãn : - Saép xeáp moâi tröôøng vaät chaát? Thöïc taäp trình dieãn tröôùc? - Thu thaäp toaøn boä coâng cuï, thieát bò, phuï kieän caàn thieát vaø ñoà duøng daïy hoïc tröïc quan? - Xaây döïng danh muïc kieåm tra kyõ naêng? Ñeå phöông tieän daïy hoïc trong taàm tay? Trong khi trình dieãn : - Trình baøy kyõ naêng caàn ñöôïc trình dieãn? Ñaûm baûo chaéc chaén taát caû ñeàu nghe, nhìn thaáy. - Noùi vôùi hoïc vieân chöù khoâng noùi vôùi thieát bò? Trình dieãn caùc böôùc moät caùch chaäm raõi.? - Chæ trình baøy moãi qui trình moät laàn? Giöõ caùc böôùc trình dieãn theo trình töï ñuùng? - Söû duïng ñoà duøng daïy hoïc tröïc quan ñeå laøm roõ caùc böôùc phöùc taïp. - Nhaán maïnh nhöõng ñieåm kieåm tra an toaøn vaø nhöõng ñieåm gay caán. - Loâi cuoán hoïc vieân baèng caùch hoûi hoï moät soá caâu hoûi toùm taét. - Laäp laïi toaøn boä hay töøng phaàn cuoäc trình dieãn neáu caàn. CAÂU HOÛI THAÛO LUAÄN VAØ OÂN TAÄP Caâu 1: Phöông phaùp thuyeát trình: ñònh nghóa, yù nghóa sö phaïm, öu ñieåm, haïn cheá? Caâu 2: Phöông phaùp thuyeát trình coù caùc hình thöùc naøo? Haõy phaân tích vaø cho ví duï minh hoïa? Caâu 3: Ñeå thöïc hieän toát nhieäm vuï truyeàn ñaït kieán thöùc cho hoïc sinh, baøi thuyeát trình caàn coù caáu truùc noäi dung ra sao? Caâu 4: Trình baøy ngaén goïn quy trình daïy moät baøi thuyeát trình? Caâu 5: Ñeå baøi daïy baèng thuyeát trình coù hieäu quaû toát, caàn coù nhöõng bieän phaùp naøo? Caâu 6: Haõy trình baøy caùc tieâu chí ñaùnh giaù moät baøi thuyeát trình! Caâu 7: Haõy trình baøy ñònh nghóa, phaân loaïi vaø muïc ñích sö phaïm cuûa phöông phaùp dieãn trình laøm maãu! Caâu 8: Haõy trình baøy ngaén goïn caùc böôùc thöïc hieän moät baøi dieãn trình? Tröôùc luùc vaø trong luùc dieãn giaùo vieân caàn löu yù ñieàu gì? Trang-113-
BAØI 3. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP DAÏY HOÏC COÙ TÍNH CHAÁT ÑOÁI THOAÏI A. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Học xong bài này sinh viên có khả năng: − Giải thích được muïc ñích sö phaïm cuûa phöông phaùp daïy hoïc coù tính chaát ñoái thoaïi. − Trình baøy öu nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp ñaøm thoaïi, phöông phaùp thaûo luaän. − Trình baøy quy trình toå chöùc baøi daïy baèng phöông phaùp thaûo luaän. − Trình baøy yeâu caàu cô baûn khi söû duïng phöông phaùp ñaøm thoaïi. B. NỘI DUNG I. PHÖÔNG PHAÙP ÑAØM THOAÏI 1. NHÖÕNG CÔ SÔÛ CHUNG (a) Khaùi nieäm Phöông phaùp ñaøm thoaïi laø phöông phaùp hoûi ñaùp trong daïy hoïc, trong ñoù giaùo vieân ñaët ra caâu hoûi, khích leä vaø gôïi môû ñeå hoïc sinh döïa vaøo kieán thöùc ñaõ hoïc maø traû lôøi nhaèm ruùt ra nhöõng kieán thöùc môùi hay cuûng coá hoaëc kieåm tra. Phöông phaùp ñaøm thoaïi laø phöông phaùp maø giaùo vieân caên cöù vaøo noäi dung baøi hoïc kheùo leùo ñaët caâu hoûi ñeå hoïc sinh caên cöù vaøo nhöõng ñieàu ñaõ bieát veà kieán thöùc, kinh nghieäm ñaõ coù cuûa baûn thaân hoaëc sau khi hoïc sinh quan saùt hình, ñoïc taøi lieäu, nghe baêng ghi aâm , ñöa ra nhöõng tri thöùc môùi, hay nhaèm cuûng coá, môû roäng, ñaøo saâu nhöõng tri thöùc ñaõ tieáp thu ñöôïc hoaëc nhaèm toång keát heä thoáng hoùa tri thöùc ñaõ thu löôïm ñöôïc, hay kieåm tra, ñaùnh giaù vieäc naém vöõng tri thöùc cuûa hoïc sinh. (b) Ñaëc ñieåm: - Phöông tieän giao tieáp laø lôøi noùi, coù söï hoûi ñaùp giöõa giaùo vieân vaø hoïc sinh, ñaët caâu hoûi – traû lôøi. - Coù tính kích leä laø vai toø chuû ñaïo cuûa giaùo vieân, giuùp cho hoïc sinh hoaït ñoäng coù tính töï giaùc, töï löïc, tích cöïc tham gia vaøo quaù trình ñaøm thoaïi. (c) Mục ñích sö phaïm cuûa phöông phaùp: - Taùi hiện kieán thöùc vaø cuûng coá kieán thöùc - Phaùt trieån kieán thöùc môùi - Lieân thoâng vôùi kieán thöùc kinh nghieäm cuûa hoïc sinh - Phaùt trieån naêng löïc dieãn ñaït (d) Phaân loaïi Döïa vaøo muïc ñích lyù luaän daïy hoïc coù theå phaân loaïi: ñaøm thoaïi gôïi môû, ñaøm thoaïi cuûng coá, ñaøm thoaïi toång keát, ñaøm thoaïi kieåm tra. Trang-114-
Döïa vaøo tính chaát nhaän thöùc cuûa hoïc sinh goàm, ñaøm thoaïi taùi hieän, ñaøm thoaïi giaûi thích – minh hoïa, ñaøm thoaïi kieåm tra. Nhìn chung phöông phaùp ñaøm thoaïi chia ra 2 daïng chính : (1) Ñaøm thoaïi taùi hieän Laø phöông phaùp ñaøm thoaïi, trong ñoù nhöõng caâu hoûi vaø traû lôøi höôùng vaøo cuûng coá, oân taäp caùc noäi dung ñaõ hoïc hoaëc toång keát, kieåm tra baøi môùi. Taùc duïng ñaøm thoaïi taùi hieän laø giuùp hoïc sinh reøn luyeän trí nhôù vaø taïo söï tin töôûng cho hoïc sinh trong vieäc naém vöõng tri thöùc. (2) Ñaøm thoaïi gôïi môû (ñaøm thoaïi phaùt trieãn) Giaùo vieân ñaët ra moät heä thoáng caâu hoûi lieân tieáp nhau ñeå hoïc sinh suy nghó vaø traû lôøi töøng caâu hoûi ñeå tìm ra tri thöùc môùi maø tröôùc ñoù baûn thaân hoïc sinh chöa coù kieán thöùc naøy. Ñaøm thoaïi gôïi môû coù 2 daïng sau: - Ñaøm thoaïi gôïi môû Algorit : caâu hoûi ñaët theo moät trình töï Algorit, hoïc sinh suy nghó seõ tìm keát quaû. - Ñaøm thoaïi gôïi môûi neâu vaán ñeà : Heä thoáng caùc caâu hoûi- traû lôøi xuaát phaùt töø tình huoáng coù vaán ñeà, chöùa ñöïng ñieàu ñaõ bieát vaø caùi chöa bieát. hoïc sinh phaûi tö duy vaø traû lôøi laàn luôït caùc hoûi thì cuoái cuøng ñöa ra ñöïôïc keát quaû giaûi quyeát vaán ñeà ñoù. (e) Öu ñieåm vaø nhöõng haïn cheá cuûa phöông phaùp ñaøm thoaïi So vôùi phöông phaùp truyeàn thuï nhö phöông phaùp thuyeát trình, phöông phaùp ñaøm thoaïi coù chuù yù ñeán vai troø chuû theå nhaän thöùc cuûa hoïc sinh vaø neáu vaän duïng toát phöông phaùp seõ coù nhöõng öu ñieåm sau : 3 Öu ñieåm - Ñieàu khieån toát hoaït ñoäng tö duy cuûa hoïc sinh, kích thích tính tích cöïc hoaït ñoäng nhaän thöùc cuûa hoïc sinh. - Boài döôõng cho hoïc sinh naêng löïc dieãn ñaït baèng lôøi nhöõng vaán ñeà khoa hoïc moät caùch chính xaùc, ñaày ñuû, goïn gaøng, nhôù laâu taøi lieäu. - Giuùp giaùo vieân thu ñöôïc tín hieäu ngöôïc töø hoïc sinh moät caùch nhanh goïn ñeå kòp thôøi ñieàu chænh hoaït ñoäng cuûa mình vaø hoïc sinh. Thoâng qua ñoù giaùo vieân vöøa coù vai troø chæ ñaïo nhaän thöùc toaøn lôùp, vöøa chæ ñaïo nhaän thöùc cuûa töøng hoïc sinh. 3 Nhöõng haïn cheá - Neáu vaän duïng khoâng kheùo leùo, ñaøm thoaïi taùi hieän chieám nhieàu thôøi gian thì khoâng phaùt trieån trí tueä cuûa hoïc sinh. - Neáu quaù nhieàu caâu hoûi seõ maát nhieàu thôøi gian, aûnh höôûng keá hoaïch leân lôùp. - Ñaøm thoaïi coù theå trôû thaønh ñoái thoaïi giöõa giaùo vieân vaø moät vaøi hoïc sinh, khoâng thu huùt toaøn lôùp tham gia vaøo hoaït ñoäng chung. 2. NHÖÕNG YEÂU CAÀU CÔ BAÛN TRONG VIEÄC SÖÛ DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP Trang-115-
(a) Ñaët caâu hoûi 3 Ñaëc ñieåm cuûa caâu hoûi toát: - Caâu hoûi phaûi kích thích söï suy nghó, ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi gia coâng trí nhôù vaø vaän duïng tri thöùc, traùnh caâu hoûi coù, khoâng? Ñuùng, sai? Neáu coù giaûi thích lyù do? - Caâu hoûi phaûi vaén taét, roõ raøng, deã hieåu vaø ñaày ñuû, moãi laàn neân hoûi moät caâu, neân duøng ngoân ngöõ ñôn giaûn, vöøa söùc trình ñoä hoïc sinh, traùnh nhöõng caâu hoûi hai nghóa lôø môø, hoûi kyõ laïi khi coù nhieàu caâu traû lôøi. - Caâu hoûi phaûi coù muïc ñích, lieân quan tröïc tieáp tôùi taøi lieäu cô baûn trong baøi vaø ñöôïc ñaët ñuùng vò trí vaø ñuùng luùc trong baøi ñeå nhaán maïnh ñieåm choát. - Caâu hoûi kích thích söï quan saùt (ñaët ñieåm, bieän phaùp). - Caâu hoûi vaän duïng phöông phaùp logíc, höôùng daãn khaû naêng khaùi quaùt hoùa, heä thoáng hoùa caùc moái quan heä nhaân quaû - Ñoái vôùi caâu hoûi taùi hieän, giaùo vieân ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi tích cöïc ñöa ra noäi dung taøi lieäu ñaõ ñöôïc lónh hoäi tröôùc ñaây, vaïch ra yù nghóa cô baûn cuûa tri thöùc ñaõ hoïc, vaän duïng nhöõng tri thöùc ñaõ hoïc ñoù ñeå giaûi quyeát vaán ñeà môùi. Caâu hoûi phaûi neâu ñöôïc baûn chaát cuûa nhöõng söï vaät, hieän töôïng hình thaønh vaø phaùt trieån tö duy logic. - Khoái löôïng cuûa nhöõng khaùi nieäm trong caâu hoûi cuûa giaùo vieân khoâng ñöôïc vöôït quaù khaû naêng tìm ra caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh (caâu hoûi vöøa söùc vaø ñeå hoïc sinh coù thôøi gian suy nghó traû lôøi). 3 Soaïn caâu hoûi: Ñaët caâu hoûi ôû nhieàu daïng khaùc nhau - Loaïi xaùc ñònh : Ai? Taïi sao? Theá naøo? Ôû ñaâu? Bao giôø? Caùch naøo? Laøm gì? - Loaïi löïa choïn vaø giaûi thích. - Loaïi gôïi môû: lieät keâ, moâ taû, chöùng minh, giaûi thích, so saùnh, phaân tích, toång hôïp. - Loaïi ñaùnh giaù: nhaän xeùt, pheâ bình, yù kieán rieâng, thí duï. - Loaïi gôïi môû söï ham muoán hieåu bieát baøi môùi? Ñieän laø gì? - Loaïi loâi cuoán söï chuù yù cuûa hoïc sinh lô ñeãnh hoaëc thôø ô: “Anh haõy toùm taét caùc ñieàu vöøa noùi xong”. - Loaïi gôïi môû baøi giaûng môùi, caâu hoûi maïch laïc, coù heä thoáng, theo trình töï ñaõ hoaïch ñònh caån thaän tröôùc, ñi töø ñieàu ñaõ bieát, töø deã ñeán khoù, töø nguyeân nhaân ñeán keát quaû hoaëc theo phöông phaùp quy naïp hay suy dieãn. - Kích thích hoïc sinh suy nghó töï laäp theo maãu trong saùch hoaëc cuûa thaày “coøn ai muoán ñoùng goùp yù kieán, muoán hoûi gì, yù kieán rieâng veà vaán ñeà naøy, coù theå giaûi baèng caùch khaùc hôn ”. - Caâu hoûi phaûi coù ñaùp aùn keøm theo ñeå ñaùnh giaù caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh. 3 Kyõ thuaät ñaët caâu hoûi vaø goïi hoïc sinh traû lôøi: Trang-116-
Giaùo vieân ñaët caâu hoûi cho toaøn lôùp, nghe suy nghó (noùi chaäm raõi, lôùn ñeå moïi ngöôøi cuøng nghe, khoâng laëp laïi nhieàu laàn), chæ ñònh cho hoïc sinh traû lôøi. Khi hoïc sinh naøo ñoù traû lôøi xong, caàn yeâu caàu caùc hoïc sinh khaùc nhaän xeùt boå sung caâu traû lôøi (ñuùng, sai, thieáu, thöøa, dieãn ñaït roõ hôn) nhaèm kích thích chuù yù vaø kích thích hoaït ñoäng chung cuûa toaøn lôùp. Giaùo vieân cuõng taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh ñính chính, boå sung. Sau ñoù giaùo vieân nhaán maïnh caâu traû lôøi ñuùng cuûa hoïc sinh. Vaán ñeà goïi hoïc sinh, neân traùnh goïi moät soá hoïc sinh nhieàu laàn vaø boû queân moät soá khaùc. Muoán nhö vaäy neân duøng nhöõng theû teân vaø duøng caùch naøo ñoù ñeå ñaùnh daáu soá hoïc sinh traû lôøi trong giôø hoïc. Caâu hoûi phaûi vöøa söùc trình ñoä ngöôøi hoïc, ñeå duy trì nhòp ñieäu caàn thieát cuûa phöông phaùp ñaøm thoaïi vaø baûo ñaûm tính caù bieät trong daïy hoïc. Giaùo vieân chuaån bò nhöõng caâu hoûi khoù vaø caâu hoûi deã, neân daønh caâu hoûi khoù cho hoïc sinh gioûi. Tuy nhieân, vaán ñeà naøy coøn phuï thuoäc vaøo tình huoáng cuûa lôùp, ñoâi luùc hoïc sinh khaù cuõng theo doõi söï phaùt bieåu cuûa caâu hoûi deã vaø hoïc sinh keùm cuõng hieåu ñöôïc caâu hoûi khoù nhôø söï daãn daét töøng böôùc cuûa giaùo vieân. (b) Thaùi ñoä cuûa giaùo vieân : Khuyeán khích hoïc sinh traû lôøi baèng caâu hoûi phuï, neùt maët vui töôi, laéng nghe, teá nhò, khoâng cheá dieãu caâu traû lôøi sai, khoâng khí thoaûi maùi khoâng coù söï choáng ñoái, traùnh ñoái thoaïi tay ñoâi giöõa giaùo vieân vaø hoïc sinh hoaëc nhoùm rieâng. Giaùo vieân neân laéng nghe thaéc maéc cuûa hoïc sinh, phöùc taïp neân ñeå cuoái baøi giaûng hoaëc dieãn trình, giaùo vieân seõ giaûi thích. Thaêm doø laø moät kyõ xaûo “ñaøo xôùi” suy nghó cuûa hoïc sinh ñeå tìm ra yù töôûng, yù kieán. Caùc kieåu thaêm doø nhö : - Im laëng – cho pheùp hoïc sinh coù thôøi gian suy nghó vaø coù theå noùi vôùi baïn nhieàu hôn (coù giôùi haïn thôøi gian). - Khích leä – “xin cöù tieáp tuïc” - Chi tieát hoùa – “haõy cho toâi bieát roõ hôn”. - Laøm roõ – “yù baïn ñònh noùi gì vôùi” - Thaùch thöùc – “nhöng neáu ñieàu ñoù ñuùng, thì ñieàu gì seõ ” - Baèng chöùng – “baïn coù baèng chöùng gì cho thaáy raèng ”. - Söï lieân quan – “phaûi, nhöng phöông phaùp duøng vaøo ñaây theá naøo ”. - Neâu thí duï : “cho toâi moät ví duï cuï theå veà ”. Trong tröôøng hôïp hoïc sinh khoâng traû lôøi caùc caâu chuùng giaùo vieân ñaët ra, coù theå do caùc caâu hoûi khoâng roõ raøng hoaëc baøi giaûng chöa roõ troïng taâm. Vì theá, giaùo vieân phaûi tìm caùch ñaët laïi caâu hoûi khaùc phuø hôïp vôùi khaû naêng nhaän thöùc cuûa hoïc sinh. (c) Ñaùnh giaù caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh : Trang-117-
Ñeå hoïc sinh bieát caâu traû lôøi ñuùng hay sai nhieàu ít baèng caùch hieåu moät caùch khaùc caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh hoaëc gôïi môû theâm nhöng khoâng neân thaønh thoùi quen luoân nhaéc laïi caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh. Khi hoïc sinh traû lôøi giaùo vieân löu yù: - Caâu traû lôøi phaûi roõ raøng ñeå moïi ngöôøi coù theå nghe thaáy roõ. - Nhöõng nhaän thöùc sai laàm hoaëc nhöõng tin töùc khoâng chính xaùc, caàn ñöôïc söûa chöõa, boå sung ngay . - Khoâng khí trong lôùp thoaûi maùi, hôïp taùc, khoâng coù söï choáng ñoái giöõa hoïc sinh. - Vieäc quan troïng nhaát phaûi laøm laø nghe caâu traû lôøi. Haõy xem xeùt boán khaû naêng coù theå vaø caùc öùng xöû cuûa hoïc sinh. (1) Traû lôøi ñuùng: khen ngôïi, thöøa nhaän hoïc sinh ñoù. (2) Traû lôøi ñuùng moät phaàn : ñaàu tieân khaúng ñònh phaàn traû lôøi ñuùng, roài ñeà nghò ngöôøi khaùc boå sung, caûi tieán phaàn khoâng ñuùng. (3) Traû lôøi sai: - Ghi nhaän ñoùng goùp cuûa hoïc sinh ñoù, söûa caâu traû lôøi, khoâng phaûi söûa hoïc sinh. - Ñeà nghò nhöõng ngöôøi khaùc traû lôøi. - Neáu caàn laøm roõ theâm, thoâng baùo vôùi hoïc sinh seõ quay trôû laïi. - Khoâng pheâ bình hoïc sinh. (4) Khoâng traû lôøi: - Ñöøng laøm to chuyeän, hoûi moät hoïc vieân khaùc. - Ñaët laïi caâu hoûi döôùi daïng khaùc. - Duøng caùc phöông tieän nhìn ñeå laøm saùng toû caâu hoûi roài hoûi laïi. - Giaûng laïi khaùi nieäm ñoù hoaëc yeâu caàu hoïc vieân tìm trong caùc taøi lieäu tham khaûo. 3. MOÄT SOÁ ÑÒNH HÖÔÙNG ÑAÙNH GIAÙ BAØI DAÏY BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP ÑAØM THOAÏI Để đánh giá một bài dạy bằng phương pháp thuyết trình người ta căn cứ cào các yếu tố sau: • Caùc chöùc naêng daïy hoïc cuûa phöông phaùp - Ñaøm thoaïi coù khôi daäy söï chuù yù cuûa hoïc sinh hay khoâng? - Ñaøm thoaïi coù taïo ñöôïc yù thöùc veà vaán ñeà ôû hoïc sinh hay khoâng? - Ñaøm thoaïi coù taùi hieän ñöôïc kieán thöùc ôû hoïc sinh khoâng? - Ñaøm thoaïi coù daãn daét hoïc sinh trieån khai phaùt trieån kieán thöùc môùi khoâng? - Ñaøm thoaïi coù vaän duïng cuûng coá kieán thöùc hay khoâng? • Caáu truùc ñaøm thoaïi - Baøi ñaøm thoaïi coù tuaân thuû theo caùc böôùc caáu truùc cuûa noù hay khoâng? • Kyõ thuaät ñaët caâu hoûi - Caâu hoûi coù deã hieåu, roõ raøng phuø hôïp vôùi trình ñoä cuûa hoïc sinh hay khoâng? - Coù khoaûng thôøi gian thích öùng ñeå kích thích hoïc sinh suy nghó khoâng? Trang-118-
• Vai troø chuû theå cuûa giaùo vieân - Phaûn öùng cuûa thaày giaùo tröôùc caùc caâu traû lôøi cuûa hoïc sinh: coù gaây ñoäng cô hoïc taäp toát khoâng? - Giaùo vieân coù khuyeán khích kích thích tính tích cöïc ñoùng goùp yù kieán (caâu traû lôøi) cuûa hoïc sinh hay khoâng? - Giaùo vieân coù daãn daét hoïc sinh traû lôøi ñuùng höôùng, ñuùng noäi dung cuûa caâu hoûi hay khoâng? II. PHÖÔNG PHAÙP THAÛO LUAÄN 1. NHỮNG CƠ SỞ CHUNG (a) Khái niệm Phöông phaùp thaûo luaän laø phöông phaùp duøng lôøi noùi trong ñoù giaùo vieân hoaëc tröôûng nhoùm gôïi môû ñoäng vieân vaø toå chöùc cho hoïc sinh tham gia yù kieán veà moät vaán ñeà môû, treân cô sôû ñoù ruùt ra keát luaän, kieán thöùc môùi, xaùc ñònh vaø laøm saùng toû vaán ñeà, trao ñoåi yù kieán, tin töùc lieân quan ñeán baøi hoïc, chuaån bò cho moät keá hoaïch tìm toøi hay nghieân cöùu vaán ñeà vv. (b) Ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp thaûo luaän: - Ñaây laø phöông phaùp toå chöùc vieäc hoïc taäp mang tính tích cöïc, töï löïc, töï giaùc raát cao vaø coù tính chaát chuû theå. - Ñoøi hoûi ngöôøi hoïc phaûi coù kieán thöùc, kinh nghieäm, coù ñuû taøi lieäu tham khaûo. - Ngöôøi hoïc tìm ra kieán thöùc môùi döôùi söï gôïi môû cuûa giaùo vieân. - Phaùt huy tính tích cöïc, nhìn vaán ñeà nhieàu goùc caïnh khaùc nhau. - Veà maët xaõ hoäi : thaûo luaän taïo ñieàu kieän phaùt trieån quan heä giöõa caùc thaønh vieân nhoùm hoïc sinh, nghe, noùi, tranh luaän, laõnh ñaïo. - Veà maët giaùo duïc phaùt trieån tính daân chuû, hôïp taùc ôû hoïc sinh. (c) Muïc ñích sö phaïm cuûa phöông phaùp: - Taïo cho hoïc sinh coù cô hoäi laäp luaän baûo veä yù kieán cuûa mình. - Taïo cho hoïc sinh coù cô hoäi laéng nghe yù kieán cuûa baïn vaø ñieàu chænh quan ñieåm cuûa mình - Ñöa ra moät yù kieán quyeát ñònh chung cuûa moät nhoùm hoaëc moät taäp theå töø nhieàu yù kieán, kinh nghieäm khaùc nhau 2. PHAÂN LOAÏI PHÖÔNG PHAÙP THAÛO LUAÄN (a) Thaûo luaän coù höôùng daãn: Toaøn lôùp hay nhoùm nhoû cuøng ñeà taøi thaûo luaän hoaëc khaùc ñeà taøi thaûo luaän, nhaèm ñöa ra nhieàu yù kieán keát quaû khaùc nhau töø ñoù thoáng nhaát chung laïi döôùi söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân. Trang-119-
(b) Baùo caùo Xeâmina coù thaûo luaän: Sau khi baùo caùo chuyeân ñeà, ngöôøi nghe seõ ñoùng goùp yù kieán hoaëc neâu thaéc maéc, moät hoaëc nhieàu ngöôøi seõ trao ñoåi yù kieán vôùi ngöôøi nghe, daãn ñeán keát luaän. (c) Toïa ñaøm: Theo cuøng moät chuû ñeà, coù nhieàu yù kieán coù theå maâu thuaãn, khoâng khí oân hoaø, khoâng pheâ bình yù kieán, töï ruùt ra keát luaän. (d) Tranh luaän : Thaûo luaän cuøng moät ñeà taøi, nhieàu ngöôøi coù nhieàu yù kieán, coù theå baùc boû yù kieán ngöôøi khaùc ñeå baûo veä yù kieán nhoùm treân cô sôû coù daãn chöùng taøi lieäu, khoâng khí khaù caêng thaúng. Trong daïy hoïc kyõ thuaät ôû baäc THCN vaø daïy ngheà, giaùo vieân thöôøng söû duïng phöông phaùp thaûo luaän nhoùm coù söï höôùng daãn. 3. ÖU ÑIEÅM VAØ HAÏN CHEÁ (a) Öu ñieåm − Taêng khaû naêng giao tieáp hoïc sinh vaø giaùo vieân hoaëc hoïc sinh vôùi hoïc sinh. − Nhieàu ngöôøi trình baøy ñöôïc nhieàu yù kieán döôùi goùc nhìn khaùc nhau. Vôùi thaùi ñoä hieåu bieát vaø chaáp nhaän. − Coù khaû naêng xöû lyù thoâng tin, nhaïy beùn vôùi caùc quyeát ñònh. − Phaùt huy tính töï giaùc, tích cöïc, töï löïc cuûa hoïc sinh. − Taêng tinh thaàn hôïp taùc, töï toå chöùc cuûa hoïc sinh. (b) Nhöõng haïn cheá − Soá ngöôøi thaûo luaän nhoùm phaûi coù giôùi haïn. − Haïn cheá chuû ñeà moät soá noäi dung, moät soá hoïc sinh. − Toán nhieàu thôøi gian chuaån bò, tieán haønh, ñuùc keát. − Ngöôøi tham gia phaûi coù kinh nghieäm vaø ñuû taøi lieäu tham khaûo. − Ngöôøi hoïc khoù chòu vì phaûi suy nghó, chuù yù nhieàu, goùp yù kieán nhieàu. − Moät soá ngöôøi coøn chuû quan, thaønh kieán daãn ñeán baûo thuû, nguïy bieän, laïc ñeà. 4. TOÅ CHÖÙC THAÛO LUAÄN NHOÙM (a). Chuaån bò Giaùo vieân choïn muïc tieâu cho buoåi thaûo luaän, nghóa laø xaùc ñònh roõ ngöôøi hoïc bieát, hieåu nhöõng gì vaø muoán thöïc hieän ñieàu gì trong hoaït ñoäng thaûo luaän hoïc sinh seõ laøm ñöôïc gì vôùi nhöõng thoâng tin vaø yù töôûng trong thaûo luaän (tranh luaän/phaûn baùc treân cô sôû hôïp lyù), baøi taäp goàm caùc caâu hoûi ñöôïc vieát leân baûng phaán hoaëc baûng laät, hoaëc caâu hoûi phaùt tay keøm caùc thoâng tin caàn thieát cho nhoùm hoaït ñoäng vaø ít thaéc maéc, caâu hoûi veà tình huoáng ñaõ giaûi quyeát ñöôïc hoaëc chöa giaûi quyeát, ñaâu laø coát loõi cuûa vaán ñeà, thoâng tin naøy ôû ñaâu coù laøm caùch naøo naøo ñeå coù thoâng tin ñoù hoaëc caâu hoûi ñoù, vaán ñeà caàn giaûi quyeát trong moät buoåi hoïc, giaû ñònh Trang-120-
hoaëc giaûi thuyeát, tieâu chí cuûa caâu hoûi ñaët ra. Caùc nhoùm cuøng moät baøi taäp hoaëc nhöõng baøi taäp khaùc nhau. Giaùo vieân soaïn phaàn nhaäp ñeà, nhöõng tieâu ñeà chính, caâu hoûi gôïi môû, thaùch thöùc ñeå loâi cuoán chuù yù cuûa hoïc sinh chuû ñeà thaûo luaän. Giaùo vieân xaùc ñònh roõ soá nhoùm, caùc nhoùm thöôøng phaûi baùo caùo phuø hôïp, caøng nhieàu nhoùm thì thôøi baùo caøng nhieàu, hình thöùc baùo caùo (ñaïi dieän nhoùm trình baøy, hoaëc baûng bieåu treo töôøng, phim trong, ñoùng vai). Soá ngöôøi trong moãi nhoùm töø 3 – 7 ngöôøi laø toát vaø hôïp lyù, soá ngöôøi lyù töôûng laø 3 ngöôøi/nhoùm ñôn giaûn, nhaát trí cao. Soá ngöôøi 4 -7 ngöôøi phöùc taïp, nhieàu yù ( lôùn hôn 07 ngöôøi laø nhoùm lôùn). Caùch choïn ngöôøi trong moãi nhoùm ngaãu nhieân, döï kieán, ñeám soá theo sôû thích quan heä baïn beø chuû ñeà, nhoùm troïng taâm khaû naêng töø thaønh vieân tröôûng nhoùm, thö kyù, thaønh vieân), nhoùm hình thaønh theo töøng buoåi, hoaëc hoïc kyø: nhoùm theo buoåi caùc thaønh vieân haêng say, nhoùm theo hoïc kyø ñeå lieân keát, hôïp taùc, cuõng deã meät moûi. Hoaït ñoäng toå nhoùm ña daïng: ñoäng naõo, saém vai, laøm döï aùn nghieân cöùu tình huoáng, laøm vieäc theo caëp ñoäng naõo phaùt yù vaø phaân tích yù kieán Chuaån bò nôi thaûo luaän, phöông tieän hoã trôï cho buoåi thaûo luaän vaên phoøng phaåm cho thaûo luaän, vò trí caùc nhoùm ngoài thaûo luaän nhìn thaáy maët nhau. (b). Tieán haønh thaûo luaän Coù nhieàu caùch tieán haønh thaûo luaän tuøy thuoäc vaøo muïc ñích nhieäm vuï, chuû ñeà cuûa baøi daïy. Moät caùch tieáp caän thöôøng ñöôïc söû duïng laø cho hoïc sinh bieát ñeà taøi thaûo luaän veà muïc ñích cuûa baøi, sau ñoù goïi hoïc vieân phaùt bieåu yù kieán veà ñeà taøi vaø keá ñeán ñaët caâu hoûi thaùch thöùc ñeå hoïc vieân traû lôøi. Vì laø moät caâu hoûi thaùch thöùc neân caâu ñaùp thöôøng chæ traû lôøi moät phaàn naøo thoâi. Töø ñoù giaùo vieân (nhoùm tröôûng) loâi cuoán hoïc sinh vaøo vieäc phaùt bieåu yù kieán. YÙ kieán seõ ñöôïc chia nhoû giaûi quyeát töøng phaàn hoaëc giaûi quyeát theo kieåu keá thöøa moùc xích, hoaëc thay ñoåi quan ñieåm veà moät vaán ñeà, trình baøy theo thöù töï thôøi gian hoaëc chæ roõ söï khaùc nhau vaø gioáng nhau giöõa caùc loaïi yù kieán trong thaûo luaän Duy trì cuoäc thaûo luaän: Ñeå duy trì cuoäc thaûo luaän tieán haønh soâi noåi giaùo vieân phaûi thænh thoaûng ñöa ra nhöõng caâu hoûi gôïi môû. Nhöng neân traùnh traû lôøi nhöõng caâu hoûi cuûa lôùp. Neáu moät caâu hoûi ñöôïc ñaët ra cho giaùo vieân thì giaùo vieân neân ñöa laïi caû lôùp baèng caùch noùi. Thí duï nhö : “Tröôùc khi toâi coù yù kieán, toâi muoán nghe yù kieán cuûa caùc em” hoaëc “Em naøo muoán traû lôøi caâu hoûi ñoù khoâng?”. Ñeå traùnh hoïc sinh coù xu höôùng hoûi thaày, giaùo vieân vöøa theo doõi thaûo luaän vöøa vieát leân baûng nhöõng ñieåm quan troïng keát quaû cuûa thaûo luaän. Ñieàu naøy laøm cho hoïc sinh coù caûm giaùc laø nhöõng ñoùng goùp ñaõ ñöôïc ghi nhaän vaø cuõng khuyeán khích hoï tham gia tích cöïc hôn. Löu yù söï tham gia ñeàu ñaën cuûa taát caû thaønh vieân: Trang-121-
Trong thaûo luaän coù xu höôùng caùc hoïc sinh lanh leï, xoâng xaùo thöôøng thích phaùt bieåu coøn caùc hoïc sinh deø daët ít tham gia. Nhieäm vuï cuûa giaùo vieân laø laøm cho moïi ngöôøi ñeàu ñoùng goùp yù kieán. Caùc hoïc sinh ít noùi caàn ñöôïc ñoäng vieân theâm baèng caùch giaùo vieân ñöa ra nhöõng caâu nhö : “Em muoán theâm gì vaøo yù kieán vöøa roài khoâng?” hoaëc “Ñeà nghò em phaùt bieåu yù kieán vöøa roài theo caùch khaùc?” hoaëc “Em thaáy coøn lyù do gì khaùc khoâng?”. Nhöõng caâu hoûi naøy taïo dòp cho hoïc sinh kieåm ñieåm vaø phaùn ñoaùn nhöõng yù kieán cuûa mình vaø cuõng cho hoï thaáy raèng yù kieán cuûa hoï ñaõ ñöôïc nghe ñeå giuùp cho hoïc sinh coù söï coá gaéng tìm hieåu, löu yù nhöõng hoïc vieân coù gaëp khoù khaên khi phaùt bieåu yù kieán. Trong quaù trình thaûo luaän ñoâi khi coù nhöõng phaùt bieåu sai laàm hoaëc khoâng thích hôïp theo söï mong muoán cuûa giaùo vieân. Giaùo vieân khoâng neân laáy ñoù laøm moät vaán ñeà tranh luaän. Neân ñôïi gaàn cuoái giôø khi toùm taét môùi ñem vaán ñeà ra ñeå tieáp tuïc trao ñoåi theâm. Höôùng daãn thaûo luaän ñi tôùi keát quaû mong muoán: Ñeán ñieåm naøo ñoù cuûa thaûo luaän, lôùp baét ñaàu löïa choïn nhöõng yù kieán vaø ñeà nghò noåi baät, giaùo vieân caàn phaûi höôùng daãn söï löïa choïn ñoù vaø lieät keâ leân baûng ñeå moïi ngöôøi ñeàu thaáy. Nhöõng keát luaän neân giöõ voâ danh khoâng caàn phaûi ñöôïc neâu roõ laø cuûa ai ñaõ ñoùng goùp, coù theå laáy bieåu quyeát. (c). Keát thuùc thaûo luaän: Ñaùnh giaù buoåi thaûo luaän − Söï chuaån bò ñeà taøi thaûo luaän cuûa thaønh vieân lôùp; Soá ngöôøi tham gia thaûo luaän. − Noäi dung thaûo luaän so vôùi muïc ñích – yeâu caàu ñaët ra. − Khoâng khí buoåi thaûo luaän coù hôïp lyù, tranh luaän, coù thoaû maõn tröôùc khi ra veà khoâng. Toùm laïi buoåi thaûo luaän toát: 3 Nhaäp ñeà ñeå söûa soaïn cho hoïc sinh veà vaán ñeà seõ thaûo luaän vaø thu huùt söï chuù yù cuûa hoïc sinh. Coù theå môû ñaàu baèng: − Xaùc ñònh moät hoaëc nhieàu söï vieäc; Xaùc ñònh moät yù kieán; Duøng moät thí duï minh hoaï. − Duøng moät baøi dieãn trình ñeå chöùng minh hoaëc tranh aûnh vv. 3 Xaây döïng thaûo luaän treân cô sôû kieán thöùc vaø kinh nghieäm cuûa hoïc sinh ñaõ coù. Ñaët caâu hoûi quanh chuû ñeà ñeå giöõ cuoäc thaûo luaän lieân tuïc khoâng laïc ñeà, hoûi xa ñeà ôû möùc ñoä toái thieåu, duy trì cuoäc thaûo luaän cho caàn baèng. Ngay khi baét ñaàu hay khi kích thích söï tham döï töï giaùc vaø giöõ ñaø naøy suoát buoåi. Khuyeán khích hoïc sinh ruït reø vaø giôùi haïn hoïc sinh quaù khích. 3 Khoâng neân ñeå hoïc sinh ghi cheùp maø ñeå hoï taäp trung thaûo luaän. Giaùo vieân (hoïc sinh) neân ghi (löu) nhöõng yù quan troïng, nhöõng keát luaän treân baûng. 3 Toùm taét tieåu keát sau moãi phaàn vaø cuoái cuøng toùm taét toång keát baøi. Trang-122-
CAÂU HOÛI THAÛO LUAÄN VAØ OÂN TAÄP Caâu 1: Phöông phaùp ñaøm thoaïi: khaùi nieäm, ñaëc ñieåm, yù nghóa sö phaïm? Caâu 2: Phöông phaùp ñaøm thoaïi coù nhöõng loaïi naøo? Haõy neâu öu nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp ñaøm thoaïi? Caâu 3: Neâu ngaén goïn nhöõng yeâu caàu cô baûn khi söû duïng phöông phaùp ñaøm thoaïi? Caâu 4: Ñeå ñaùnh giaù baøi daïy baèng phöông phaùp ñaøm thoaïi, ngöôøi ta caên cöù vaøo nhöõng yeáu toá naøo? Caâu 5: Phöông phaùp thaûo luaän: ñònh nghóa, ñaëc ñieåm, muïc ñích sö phaïm? Caâu 6: Phöông phaùp thaûo luaän coù nhöõng loaïi naøo? Haõy neâu öu nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp thaûo luaän? Caâu 7: Trình baøy quy trình toå chöùc baøi daïy baèng phöông phaùp thaûo luaän? Trang-123-
BAØI 4. TOÅ CHÖÙC DAÏY THÖÏC HAØNH A. MUÏC TIEÂU DAÏY HOÏC Sau baøi hoïc naøy, ngöôøi hoïc coù khaû naêng: - Trình baøy ñöôïc caùch phaân loaïi cuûa phöông phaùp thöïc haønh vaø baûn chaát cuûa töøng loaïi. - Trình baøy ñöôïc caùch vaän duïng phöông phaùp thöïc haønh 3 böôùc, 4 böôùc, 6 böôùc. - Trình baøy ñöôïc öu nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp thöïc haønh. B. NOÄI DUNG I. CÔ SÔÛ LYÙ THUYEÁT VEÀ PHÖÔNG PHAÙP DAÏY THÖÏC HAØNH 1. KHAÙI NIEÄM Daïy hoïc ñöôïc dieãn ra döôùi nhieàu hình thöùc toå chöùc khaùc nhau nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu daïy hoïc cuõng nhö phuø hôïp vôùi nhieàu noäi dung lyù thuyeát hay thöïc haønh. ÔÛ phaàn naøy chæ xeùt ñeán caùc phöông phaùp daïy hoïc chuû ñaïo trong vieäc toå chöùc giôø hoïc thöïc haønh. Phöông phaùp daïy thöïc haønh laø phöông phaùp daïy hoïc höôùng ñeán vieäc lónh hoäi vaø hình thaønh moät kyõ naêng, kyõ xaûo hoïat ñoäng ngheà nghieäp. Phöông phaùp dạy thöïc haønh laø phöông phaùp daïy học maø trong ñoù hoïc sinh döïa vaøo söï quan saùt giaùo vieân laøm maãu vaø tieán haønh thöïc haønh töï löïc döôùi söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân, nhaèm giuùp cho hoïc sinh reøn luyeän kyõ naêng thöïc haønh. 2. NHIEÄM VUÏ CUÛA DAÏY THÖÏC HAØNH − Hoaøn thieän vaø vaän duïng hieåu bieát kyõ thuaät − Hình thaønh vaø reøn luyeän kyõ naêng kyõ xaûo lao ñoäng − Hình thaønh vaø phaùt trieån tö duy kyõ thuaät, boài döôõng naêng löïc kyõ thuaät − Thöïc hieän caùc chöùc naêng giaùo duïc nhö taùc phong lao ñoäng, hôïp taùc, ñoäc laäp saùng taïo, giaûi quyeát vaán ñeà, veä sinh moâi tröôøng. − Thöïc haønh kieåm nghieäm lyù thuyeát 3. PHAÂN LOAÏI Phöông phaùp daïy thöïc haønh ñöôïc phaân loaïi theo noäi dung vaø hình thöùc. Phaân loaïi theo noäi dung: - Thöïc haønh nhaän bieát: Laø xaùc ñònh vaät maãu, ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi coù khaû naêng quan saùt. Giaùo vieân phaûi höôùng daãn hoïc sinh quan saùt baèng giaùc quan vaø keát hôïp caùc phöông tieän daïy hoïc khaùc, caùc bieân phaùp so saùnh, ñoái chieáu vaø höôùng daãn hoïc sinh coù kyõ naêng, thoùi quen quan saùt. Trang-124-
- Thöïc haønh khaûo saùt: Ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi phaân tích caùc döõ kieän ñeå coù ñuû cô sôû naém vöõng noäi dung. - Thöïc haønh kieåm nghieäm: Ñoái vôùi moät noäi dung hoïc sinh ñaõ naém ñöôïc veà maët lyù thuyeát vaø thöïc haønh ñeå kieåm nghieäm lyù thuyeát ñoù. ÔÛ hình thöùc naøy ta coù theå giaû thuyeát (giaû thuyeát laø nhöõng phoûng ñoaùn hôïp lyù döïa treân cô sôû khoa hoïc. Giaû thuyeát coù theå ñuùng hoaëc sai, ñuùng khi keát quaû thöïc haønh phuø hôïp giaû thuyeát, sai khi keát quaû khoâng phuø hôïp giaû thuyeát). - Thöïc haønh theo quy trình saûn xuaát : Nhaèm reøn luyeän hoïc sinh coù kyõ naêng, kyõ xaûo nhö: thöïc hieän moät saûn phaåm, thieát keá, söû duïng duïng cuï (ño kieåm tra, vaän haønh, caàm tay, ña muïc ñích), söûa chöõa, thaùo raùp. b. Phaân loaïi theo hình thöùc: Phöông phaùp thöïc haønh 4 böôùc, phöông phaùp thöïc haønh 3 böôùc, phöông phaùp thöïc haønh 6 böôùc. 4. QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH KYÕ NAÊNG Lónh hoäi hieåu bieát Baét chöôùc Luyeän taäp HS kyõ thuaät Hình aûnh, bieåu Ñoäng hình vaän Kyõ naêng KQ töôïng vaän ñoäng ñoäng Ñònh höôùng, thoâng Laøm maãu Huaán luyeän GV tin kyõ thuaät Hình 3.1: Quá trình hình thành kỹ năng - Hoạt động của giáo viên và học sinh 15 Kyõ naêng coù nhieàu loaïi, nhöng chuùng thöôøng ñöôïc hình thaønh theo nhöõng quy luaät nhaát ñònh, thöôøng baét ñaàu töø vieäc nhaän thöùc vaø keát thuùc laø bieåu hieän ôû haønh ñoäng cuû theå. Coù theå toùm taét theo hình treân. Qua sô ñoà treân cho ta thaáy, quaù trình hình thaønh kyõ naêng ôû hoïc sinh goàm ba giai ñoaïn: (1) Giai ñoaïn hình thaønh ñoäng cô vaø lónh hoäi hieåu bieát caàn thieát cho hoaït ñoäng. Keát quaû cuûa giai ñoaïn naøy laø hình thaønh bieåu töôïng vaø hình aûnh haønh ñoäng, bao goàm 15 Xem Nguyễn Văn Bính, Traàn Sinh Thaønh vaø Nguyeãn Vaên Khoâi: Phöông phaùp daïy kyõ thuaät coâng nghieäp. Nhaø xuaát baûn Giaùo duc, Haø noäi, naêm 1999, trang 84. Trang-125-
nhaän thöùc veà muïc ñích, nhieäm vuï vaø trình töï caùc ñoäng taùc caàn thöïc hieän. Ñeå ñaït ñöôïc keát quaû naøy giaùo vieân phaûi ñònh höôùng taïo ñoäng cô hoïc taäp vaø caùc hieåu bieát caàn thieát cho hoïc sinh. (2) Giai ñoaïn taïo döïng ñoäng hình vaän ñoäng: Nhaèm chuyeån bieåu töôïng vaän ñoäng thaønh caùc vaän ñoäng tay chaân, hay coøn goïi laø ñoäng hình vaän ñoäng. Ñoäng hình coù ñöôïc nhôø quan saùt vaø baét chöôùc moät caùch coù yù thöùc nhöõng ñoäng taùc ñang vaø ñaõ coù tröôùc ñaây. Ñeå hoã trôï cho hoïc sinh ñoäng hình giaùo vieân caàn phaûi laøm maãu, giaûi thích kyõ löôïng cho hoïc sinh veà haønh ñoäng caàn hình thaønh kyõ naêng. (3) Giai ñoaïn hình thaønh kyõ naêng: Ở giai ñoaïn naøy kyõ naêng ñöôïc hình thaønh daàn daàn nhôø taùi hieän, laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn nhöõng ñoäng hình ñaõ coù keát hôïp vôùi vieäc phaân tích, ñieàu chænh vaän ñoäng. Do ñoù giai ñoaïn naøy giaùo vieân caàn toå chöùc huaán luyeän cho hoïc sinh. Töø vieäc phaân tích quaù trình hình thaønh kyõ naêng treân chuùng ta thaáy ñöôïc raèng trong daïy thöïc haønh caàn keát hôïp söû duïng nhieàu phöông phaùp daïy hoïc ñôn leõ khaùc nhau tuøy theo muïc ñích vaø noäi dung cuûa töøng giai ñoaïn nhö phuông phaùp laøm maãu – quan saùt, huaán luyeän – luyeän taäp. Caùc giai ñoaïn hình thaønh kyõ naêng laø cô sôû cho vieäc thieát keá caáu truùc baøi daïy thöïc haønh (giai ñoaïn höôùng daãn ban ñaàu, höôùng daãn thöôøng xuyeân, höôùng daãn keát thuùc) vaø caùc phöông phaùp daïy thöïc haønh ñeà caäp ôû phaàn keá tieáp. 5. THÖÏC HIEÄN BAØI DAÏY THÖÏC HAØNH (a) Chuaån bò: Giaùo vieân phaûi: - Choïn phöông aùn thöïc haønh döïa vaøo nhieàu yeáu toá nhö hoïc sinh, thôøi gian, noäi dung, phöông tieän maø ta choïn phöông aùn caù nhaân, ñoàng loaït hay nhoùm. - Chuaån bò duïng cuï: ÔÛ trong tình trang söû duïng ñöôïc vaø ñuû cho töøng hoïc sinh. - Döïa treân phöông aùn thöïc haønh ñaõ choïn ñeå chia nhoùm, phaân coâng hoïc sinh. - Kieåm tra vaø saép xeáp duïng cuï, chuù yù yeáu toá an toaøn. - Khi ñaõ coù ñaày ñuû phöông tieän thì giaùo vieân coù theå choïn phöông aùn caù nhaân giao cho töøng hoïc sinh thöïc hieän vôùi phöông tieän vaø thôøi gian töông ñöông nhau. (b) Giai ñoaïn tieán haønh baøi daïy: Thoâng thöôøng ñöôïc tieán haønh theo 3 giai ñoaïn: 3 Giai ñoaïn höôùng daãn môû ñaàu: Giaùo vieân phaûi söû duïng moät soá phöông phaùp daïy hoïc khaùc nhö phöông phaùp thuyeát trình ñeå trình baøy roõ muïc tieâu baøi hoïc vaø phöông phaùp dieãn trình ñeå höôùng daãn caùch thöïc hieän. Giaùo vieân söû duïng caùc sô ñoà vaø nhaán maïnh vieäc söû duïng duïng cuï vaø löu yù caùc moác kieåm, ñieåm khoùa. Trang-126-
Giaùo vieân kieåm tra hoïc sinh veà baøi lyù thuyeát coù tính chaát baét buoäc. 3 Giai ñoaïn höôùng daãn thöôøng xuyeân: Sau khi hoïc sinh ñaõ naém vöõng veà caùch thöïc hieän baøi thöïc haønh thì cho hoïc sinh tieán haønh theo töøng nhoùm, töøng toå hay caù nhaân. Trong luùc thöïc haønh hoïc sinh ghi nhaän nhöõng keát quaû vaøo phieáu ñeå giaùo vieân coù theå ñaùnh giaù. Giaùo vieân phaûi theo doõi töøng nhoùm hay töøng caù nhaân ñeå höôùng daãn kòp thôøi vaø giaûi ñaùp nhöõng thaéc maéc bao goàm caû lôùp. Phaûi coù söï phaân phoái thôøi gian ñeå höôùng daãn ñoàng ñeàu taát caû hoïc sinh. 3 Giai ñoaïn höôùng daãn keát thuùc: Yeâu caàu veà maët sö phaïm laø phaûi keát thuùc thöïc haønh tröôùc giôø qui ñònh ñeå giaùo vieân nhaän xeùt: + Phaân tích keát quaû thöïc hieän vaø giaûi ñaùp thaéc maéc. + Löu yù nhöõng sai soùt maø ña soá hoïc sinh vaáp phaûi + Cuûng coá kieán thöùc ñaõ hoïc thoâng qua thöïc haønh. II. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP DAÏY THÖÏC HAØNH 1. PHÖÔNG PHAÙP DẠY THỰC HAØNH 4 BÖÔÙC Muïc ñích chính cuûa daïy thöïc haønh laø hình thaønh kyõ naêng cao hôn laø kyõ xaûo. Töø caáu truùc toå chöùc baøi daïy thöïc haønh 3 giai ñoaïn tieán haønh baøi daïy treân, ñeå daïy kyõ naêng laàn ñaàu ngöôøi ta chia höôùng daãn môû ñaàu vaø höôùng daãn thöôøng xuyeân thaønh moät moâ hình phöông phaùp môùi laø moâ hình phöông phaùp 4 böôùc. • Moâ hình phöông phaùp 4 böôùc laø moät phöông phaùp ñöôïc xuaát phaùt töø thuyeát haønh ñoäng vaø ñöôïc caûi tieán thaønh 4 böôùc coù söï dieãn trình cuûa giaùo vieân. Noù laø moät phöông phaùp quan troïng trong daïy thöïc haønh ngheà maø ôû ñoù hoïc sinh phaùt trieån caû trí tueä vaø kyõ naêng thöïc haønh. Coù nhieàu taùc giaû goïi phöông phaùp naøy laø phöông phaùp daïy thöïc haønh. Phöông phaùp naøy ñöôïc tuaân thuû theo nguyeân taéc dieãn trình /laøm maãu vaø laøm theo sau ñoù tieán haønh luyeän taäp. Trang-127-
Böôùc 1: Trình baøy thoâng tin baøi thöïc haønh, thao taùc THOÂNG caàn luyeân taäp TIN - Khôi daäy söï chuù yù - Giôùi thieäu, laøm roõ nhieäm vuï, kieán thöùc sô boä Böôùc 2: Laøm maãu vaø giaûi thích LAØM - Laøm maãu vaø giaûi thích caùi gì, nhö theá naøo, taïi sao MAÃU (böôùc/coâng ñoaïn coâng vieäc laø gì? Böôùc coâng vieäc ñoù laøm nhö theá naøo? vaø taïi sao thöïc hieän coâng ñoaïn ñoù?) - Ñöa ra nhöõng ñieåm cô baûn - Laëp laïi nhöõng böôùc coâng vieäc LAØM Böôùc 3: Laøm laïi vaø giaûi thích LAÏI - Laøm laïi caùc böôùc coâng vieäc vaø giaûi thích laøm caùi gì, nhö theá naøo, taïi sao - Giaùo vieân: Ñaët caâu hoûi kieåm tra, söûa loãi, ñem ñeán söï chaéc chaén, taïo ñoäng cô hoïc taäp, khen ngôïi, kieåm traùch, pheâ bình coù theå Böôùc 4: Töï luyeän taäp/ chuyeån hoùa TÖ Ï LUYEÄN - Töï thöïc hieän caùc coâng ñoaïn coâng vieäc TAÄP - Can thieäp vaøo baèng söï giuùp ñôõ neáu caàn thieát - Kieåm tra keát quaû, kieåm tra caùc tieâu chuaån ñaùnh giaù - Höôùng daãn caùc kyõ naêng tieáp theo Hình 3.2: Caáu truùc phöông phaùp daïy thöïc haønh 4 böôùc16 Böôùc 1: Môû ñaàu baøi daïy, muïc ñích cuûa böôùc naøy laø khôi daäy ñoäng cô hoïc taäp ñoái vôùi noäi dung baøi hoïc ñoù vaø nhaèm giuùp hoïc sinh nhaän bieát ñöôïc nhieäm vuï hoïc taäp. Nhieäm vuï daïy hoïc cuûa giaùo vieân luùc naøy laø: - OÅn ñònh lôùp, taïo khoâng khí hoïc taäp. - Gaây ñoäng cô hoïc taäp. - Xaùc ñònh nhieäm vuï cuûa hoïc sinh, tieâu chuaån chaát löôïng (kyõ thuaät, qui trình, thôøi gian, noäi quy). - Kieåm tra söï chuaån bò duïng cuï, vaät lieäu cuûa hoïc sinh. 16Xem Arnold R, Lipsmeier A, Ott H: Berufspaedagogik Kompakt. Cornelsen, 1998, trang 39. Trang-128-
Böôùc 2: Giaùo vieân dieãn trình laøm maãu: Dieãn trình (giaûi thích + phaân tích). Muïc ñích cuûa böôùc naøy laø dieãn trình laøm maãu ñeå hoïc sinh quan saùt vaø tieáp thu. Bôûi vaäy giaùo vieân caàn chuù yù: - Phaûi saép xeáp lôùp sao cho toaøn boä hoïc sinh coù theå quan saùt ñöôïc. - Thöïc hieän baøi dieãn trình vôùi toác ñoä vöøa phaûi, khoâng cuøng moät luùc dieãn trình nhieàu thao taùc. - Giaûng giaûi cuøng vôùi bieåu dieãn. - Ñaët caâu hoûi ñeå thuùc ñaåy lôùp suy nghó hoïc loâi keùo söï chuù yù caû lôùp vaøo nhöõng ñieåm chính. - Nhaán maïnh nhöõng ñieåm chính. - Laëp ñi, laëp laïi moät vaøi laàn, neáu caàn thieát coù theå kieåm tra laïi söï tieáp thu cuûa hoïc sinh. Böôùc 3: Hoïc sinh laøm laïi vaø giaûi thích (hoïc sinh laøm töøng phaàn, bôû ngôõ). Muïc ñích cuûa böôùc naøy laø taïo cho hoïc sinh trieån khai söï tieáp thu thaønh hoïat ñoäng chaân tay ôû giai ñoïan ñaàu tieân coù söï giuùp ñôõ, kieåm tra cuûa giaùo vieân. Noäi dung cuûa böôùc naøy laø: - Hoïc sinh neâu laïi vaø giaûi thích ñöôïc caùc böôùc coâng taùc. - Hoïc sinh laäp laïi caùc böôùc coâng taùc. - Kieåm tra, ñieåu chænh laïi hoïat ñoäng cho hoïc sinh. Böôùc 4: luyeän taäp ñoäc laäp (HS laøm hoøan chænh). Muïc ñích cuûa böôùc naøy laø hoïc sinh luyeän taäp kyõ naêng. Noäi dung cuûa böôùc naøy laø: - Hoïc sinh luyeän taäp. - Giaùo vieân quan saùt, kieåm tra, giuùp ñôõ hoïc sinh. 2. PHÖÔNG PHAÙP DẠY THỰC HAØNH 3 BÖÔÙC Khi hoïc sinh ñaõ coù moät ít kyõ naêng veà hoaït ñoäng ngheà naøo ñoù, nhaèm luyeän taäp kyõ naêng cao hôn , hoaëc nhöõng kyõ naêng ñôn giaûn thì giaùo vieân söû duïng moâ hình phöông phaùp daïy thöïc haønh 3 böôùc. Phöông phaùp naøy coù taùc duïng taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh tieáp thu caùc qui trình thao taùc thöïc haønh ñeå hình thaønh bieåu töôïng vaø chuyeån taïi nhöõng tri thöùc thaønh kyõ naêng thao taùc thöïc haønh. Chính vì vaäy hoïc sinh hoïc taäp coøn bò ñoäng vaøo nhöõng gì giaùo vieân truyeàn vaø phaûi laøm theo. Trang-129-