›
›

Giáo trình Quản trị kế toán - Bài 8: Thông tin thích hợp cho việc ra quyết định - Hồ Phan Minh Đức

pdf 23 trang hapham 2140
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Quản trị kế toán - Bài 8: Thông tin thích hợp cho việc ra quyết định - Hồ Phan Minh Đức", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_quan_tri_ke_toan_bai_8_thong_tin_thich_hop_cho_vi.pdf

Nội dung text: Giáo trình Quản trị kế toán - Bài 8: Thông tin thích hợp cho việc ra quyết định - Hồ Phan Minh Đức

  1. BÀI GIẢNG 8 BÀI GIẢNG 8 THÔNG TIN THÍCH HỢP CHO VIỆC RA QUYẾT ĐỊNH Giảng viên: Th.S. Hồ Phan Minh Đức Mục tiêu Mô tả được qui trình ra quyết định Nắm được vai trò của kế toán viên đối quá trình việc ra quyết định Nắm được các tiêu chuẩn của thông tin thích hợp Nắm được cách phân tích các chi phí và thu nhập thích hợp Có khả năng phân tích các thông tin về chi phí và doanh thu thích hợp cho các tình huống ra quyết định đặc biệt Ra quyết định là một trong những chức năng cơ bản của nhà quản lý. Các nhà quản lý phải thường xuyên đương đầu với những quyết định như: Sản xuất cài gì? Sản xuất như thế nào? Nên tự làm hay mua các bộ phận, các linh kiện, phụ tùng? Định giá sản phẩm ra sao? Sử dụng các kênh phân phối nào? Có nên chấp nhận các đơn đặt hàng đặc biệt hay không? Để thành công trong việc ra quyết định, các nhà quản lý phải dựa vào các nhân viên kế toán quản trị để cúng cấp cho họ các thông tin thích hợp cho từng tình huống ra quyết định. Trong bài này chúng ta tìm hiểu vai trò của thông tin kế toán quản trị đối với các quyết định khác nhau của nhà quản lý. Ra quyết định là một trong những chức năng cơ bản của nhà quản lý. Các nhà quản lý phải thường xuyên đương đầu với những quyết định như: Sản xuất cài gì? Sản xuất như thế nào? Nên tự làm hay mua các bộ phận, các linh kiện, phụ tùng? Định giá sản phẩm ra sao? Sử dụng các kênh phân phối nào? Có nên chấp nhận các đơn đặt hàng đặc biệt hay không? Để thành công trong việc ra quyết định, các nhà quản lý phải dựa vào các nhân viên kế toán quản trị để cúng cấp cho họ các thông tin thích hợp cho từng tình huống ra quyết định. Trong bài này chúng ta tìm hiểu vai trò của thông tin kế toán quản trị đối với các quyết định khác nhau của nhà quản lý. 1. Vai trò của nhân viên kế toán quản trị Vai trò chủ yếu của nhân viên kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định là cung cấp thông tin thích hợp (relevant information) cho các nhà quản lý ở các lĩnh vực, các cấp quản lý trong tổ chức để ra các quyết định. Do đó, các nhân viên kế toán quản trị phải am hiểu các quyết định của nhà quản lý. Vai trò chủ yếu của nhân viên kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định là cung cấp thông tin thích hợp (relevant information) cho các nhà quản lý ở các lĩnh vực, các cấp quản lý trong tổ chức để ra các quyết định. Do đó, các nhân viên kế toán quản trị phải am hiểu các quyết định của nhà quản lý. (Nguồn Hiệu chỉnh từ: Hilton, 1991)
  2. 2. Quá trình ra quyết định 2.1. Các bước trong quá trình ra quyết định Quá trình ra quyết định bao gồm sáu bước công việc, có thể được minh hoạ qua sơ đồ 8.1 như sau: Sơ đồ 8.1 Quá trình ra quyết Bước 1: Làm rõ vấn đề ra quyết định. Có khi vấn đề ra quyết định đã rõ ràng, chẳng hạn như: Công ty nhận được một đơn hàng đặc biệt với mức giá thấp hơn mức giá bình thường, vấn đề ra quyết định ở đây là chấp nhận hoặc từ chối đơn hàng Tuy nhiên, nhiều trường hợp vấn đề ra quyết định chưa rõ ràng và khá mơ hồ, chẳng hạn như: Khi nhu cầu sản phẩm của công ty bị giảm sút. Điều gì đã gây ra vấn đề này? Do sự gia tăng cạnh tranh, hay do chất lượng sản phẩm của công ty giảm, hay do sự xuất hiện loại sản phẩm mới trên thị trường? Khi nhu cầu sản phẩm của công ty bị giảm sút. Điều gì đã gây ra vấn đề này? Do sự gia tăng cạnh tranh, hay do chất lượng sản phẩm của công ty giảm, hay do sự xuất hiện loại sản phẩm mới trên thị trường? Trước khi ra quyết định hành động, nhà quản lý cần làm rõ bài toán ra quyết định là gì? Từ đó mới có những giải pháp, hành động đúng đắng để giải quyết. Bước 2: Lựa chọn tiêu chuẩn Khi bài toán ra quyết định đã được xác định, nhà quản lý cần xác định/lựa chọn tiêu chuẩn ra quyết định. Chẳng hạn như tiêu chuẩn ra quyết định là: Tối đa hoá lợi nhuận Tăng thị phần
  3. Giảm thiểu chi phí Cải thiện hình ảnh của công ty trước công chúng Điều cần lưu ý là có khi các tiêu chuẩn ra quyết định có thể xung đột nhau, chẳng hạn như chi phí sản xuất cần được cắt giảm trong khi chất lượng sản phẩm cần phải được duy trì. Trong những trường hợp này, một tiêu chuẩn sẽ được chọn làm mục tiêu và têu chuẩn kia sẽ là ràng buộc. Bước 3: Xác định các phương án ra quyết định Ra quyết định là việc lựa chọn một trong nhiều phương án khác nhau. Đây là bước quan trọng trong quá trình ra quyết định. Chẳng hạn, khi thiết bị sản xuất bị hỏng, có hai phương án có thể lựa chọn ra quyết định: Phương án 1: Sửa chữa thiết bị Phương án 2: Thay thế thiết bị Bước 4: Xây dựng mô hình ra quyết định Mô hình ra quyết định là một hình thức thể hiện đơn giản hoá bài toán ra quyết định, nó sẽ liên kết các yếu tố được liệt kê ở trên: tiêu chuẩn ra quyết định, các ràng buộc, và các phương án ra quyết định. Bước 5: Thu nhập số liệu Việc thu thập số liệu để phục vụ cho việc phân tích và ra quyết định của nhà quản lý là một trong những vai trò quan trọng nhất của nhân viên kế toán quản trị. Bước 6: Ra quyết định Mỗi khi bài toán ra quyết định đã được xác định, các tiêu chuẩn được lựa chọn, các phương án so sánh được nhận diện, và các số liệu liên quan đến việc ra quyết định được thụ thập, nhà quản lý sẽ tiến hành phân tích và lựa chọn một phương án khả thi nhất. Việcn này gọi là ra quyết định. 2.2. Phân tích định lượng và phân tích định tính Các bài toán ra quyết định có liên quan đến các số liệu kế toán thường được biểu diễn dưới hình thức định lượng (số lượng và giá trị). Tiêu chuẩn quyết định trong những bài toán này thường ba gồm các mục tiêu như tối đa hoá lợi nhuận hoặc tối thiểu hoá chi phí. Khi nhà quản lý ra quyết định cuối cùng, ngoài việc so sánh các chỉ tiêu định lượng giữa ác phương ám, việc xem xét các đặc điểm định tính (qualitative characteristics) của các phương án cũng đóng một vai trò quan trọng. Các đặc điểm định tính là những nhân tố không thể biểu diễn bằng các con số. Ví dụ, khi nhà quản lý một công ty đang xem xét bài toán ra quyết định có nên đóng cửa một nhà máy hay tiếp tục duy trì hoạt động. Quá trình phân tích định lượng đã chỉ ra rằng phương án đóng của nhà máy sẽ có lợi cho kết quả kinh doanh (lợi nhuận) của công ty. Tuy nhiên, trước khi ra quyết định cuối cùng, nhà quản lý phải xem xét các nhân tố định lượng như: ảnh hưởng của việc đóng cửa nhà máy lên người lao động của nhà máy, lên cộng đồng địa phương, hoặc là hình ảnh của công ty? Do vậy, trước khi ra quyết định cuối cùng nhà quản lý phải cân nhắc giữa các yếu tố định lượng và định tính. Việc này cần kỹ năng, kinh nghiệm, sự phán đoán, cũng như đạo đức của các nhà quản lý. 2.3. Thu thập thông tin Những tiêu chuẩn nào nhân viên kế toán quản trị sử dụng trong việc thiết kế hệ thống thông tin
  4. kế toán để cung cấp số liệu và thông tin cần thiết cho việc ra quyết định. Có ba đặc điểm của thông tin hữu ích như sau: Thích hợp: Tính thích hợp của thông tin cho từng bài toán ra quyết định là rất quan trọng. Những tình huống ra quyết định khác nhau cần những thông tin khác nhau. Chính xác: Thông tin phục vụ cho việc ra quyết định phải chính xác. Nếu thông tin không chính xác, quyết định sẽ sai lầm. Nhanh chóng: Thông tin là thích hợp và chính xác, nhưng sẽ vô dụng nếu không kịp thời cho việc ra quyết định. Do vậy, ngoài yếư tố chính xác và thích hợp thì thông tin cần được cung cấp nhanh để kịp thời cho các quyết định. Tuy nhiên, đôi khi tính chính xác và nhanh chóng của thông tin cần phải đánh đổi lẫn nhau. Tóm lại, vai trò chủ yếu của nhân viên kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định của nhà quản lý thể hiện ở hai điểm: 1. Quyết định xem thông tin nào là thích hợp cho vấn đề ra quyết định. 2. Cung cấp thông tin chính xác và kịp thời cho việc ra quyết định. Trong quá trình này nhân viên kế toán quản trị còn phải cân nhắc sự đánh đổi giữa tính chính xác và nhanh chóng của thông tin. 3. Thông tin thích hợp và tầm quan trọng của việc nhận diện thông tin thích hợp 3.1. Như thế nào được gọi là thông tin thích hợp? Các vấn đề cần xem xét: Thông tin có liên quan đến tương lai không: Các quyết định thường liên quan đến tương lai. Vì vậy, để thích hợp cho việc ra quyết định, các thông tin về chi phí và thu nhập phải liên quan đến sự kiện trong tương lai. Thông tin quá khứ ít thích hợp cho việc ra quyết định. Thông tin phải khác biệt giữa các phương án: Ra quyết định là việc so sánh giữa các phương án. Do vậy, thông tin thích hợp cho việc ra quyết định phải là thông tin có sự khác biệt giữa các phương án so sánh. Tóm lại, thông tin thích hợp cho việc ra quyết định phải khác nhau giữa các phương án so sánh và liên quan đến tương lai. 3.2. Tầm quan trọng của việc nhận diện thông tin thích hợp Vì sao nhân viên kế toán quản trị cần nhận diện các thông tin về chi phí và doanh thu thích hợp cho việc ra quyết định? Có hai nguyên nhân: Thứ nhất, việc thu thập và xử lý thông tin là tốn kém. Bằng việc chỉ tập trung thu thập những thông tin thích hợp, nhân viên kế toán quản trị ít tốn kém công sức và thời gian cho quá trình thu thập thông tin. Thứ hai, nếu được cung cấp quá nhiều thông tin, nhà quản lý sẽ sử dụng thông tin không hiệu quả vì sự quá tải thông tin. Bằng việc chỉ cung cấp những thông tin thích hợp, nhân viên kế toán quản trị có thể hạn chế được điều này. 4. Xác định thông tin thích hợp
  5. Những thông tin nào là thích hợp cho việc ra quyết định? Thông tin thích hợp cho việc ra quyết định thoả mãn hai tiêu chuẩn: - Chúng ảnh hưởng đến tương lai - Chúng khác nhau giữa các phương án so sánh Nói chung, tất cả các thông tin thoả mãn hai tiêu chuẩn nêu trên đều thích hợp cho việc so sánh giữa các phương án và ra quyết định. Vậy thì những thông tin nào là không thích hợp cho việc ra quyết định? Những chi phí chìm là chi phí không thích hợp vì chúng không ảnh hưởng đến tương lai. Những chi phí và thu nhập giống nhau giữa các phương án so sánh là không thích hợp. Chúng có thể bị bỏ qua khi so sánh giữa các phương án ra quyết định. 4.1. Các chi phí chìm không phải là những chi phí thích hợp Chi phí chìm (sunk costs) là những chi phí đã phát sinh trong quá khứ. Chi phí chìm là không thể tránh được cho dù người quản lý quyết định lựa chọn phương án nào. Như vậy, các chi phí chìm không thích hợp với các sự kiện tương lai và phải được loại bỏ trong quá trình ra quyết định. Để hiểu rõ hơn vì sao chi phí chìm không phải là chi phí thích hợp cho việc ra quyết định, chúng ta xem xét thí dụ dưới đây. Trong thí dụ này, chúng ta tập trung nghiên cứu một loại chi phí chìm trong việc ra quyết định liên quan đến việc lựa chọn các máy móc, thiết bị sản xuất. Ở đây, giá trị trị sổ sách của máy móc, thiết bị được xem là một loại chi phí chìm. Thí dụ: Công ty X đang xem xét có nên mua máy mới để thay thế máy cũ đang sử dụng hay không? Các số liệu có liên quan đến hai loại máy này như sau: Máy cũ Máy mới
  6. Giá ban đầu $175.000 Giá mua $200.000 Giá trị còn lại trên sổ sách 140.000 Thời gian sử dụng 4 năm Thời gian sử dụng còn lại 4 năm Giá trị bán trong 4 năm tới 0 Giá bán hiện tại 90.000 Chi phí hoạt động hàng năm 300.000 Giá trị bán trong 4 năm tới 0 Doanh thu hàng năm 500.000 Chi phí hoạt động hàng năm 345.000 Doanh thu hàng năm 500.000 Một số nhà quản lý của công ty cho rằng sẽ họ không bán máy cũ vì việc này sẽ làm cho công ty bị thiệt hại $50.000:
  7. Giá trị còn lại trên sổ sách $140.000 Giá bán hiện nay 90.000 Lỗ do bán máy cũ $50.000 Nhiều nhà quản lý cho rằng đã đầu tư vào máy cũ do vậy họ không còn cách chọn lựa nào khác ngoài việc sử dụng máy cũ đó cho đến khi sự đầu tư đã được bù đắp (phải sử dụng và khấu hao hết giá trị đã đầu tư ban đầu). Tuy nhiên, nhân viên kế toán quản trị của công ty X lập luận rằng giá trị còn lại của máy cũ được ghi trong sổ sách kế toán ($140.000) là một chi phí chìm và nó không ảnh hưởng đến quyết định có nên mua máy mới hay không. Để chứng tỏ lập luận của mình là đúng, nhân viên kế toán quản trị thu thập thông tin liên quan đến hai máy và soạn thảo bảng phân tích như trong bảng 8.1 dưới đây: Bảng 8.1: So sánh báo cáo thu nhập của hai phương án Giữ máy cũ Mua máy mới Chênh lệch Doanh số (qua 4 năm) $2.000.000 $2.000.000 0 Chi phí hoạt động (1.380.000) (1.200.000) $180.000 Chi phí khấu hao máy mới (140.000) (200.000) (200.000) Chi phí khấu hao của máy cũ $480.000 (140.000) 0 Thu nhập từ bán máy cũ 90.000 90.000 Tổng lợi nhuận qua 4 năm $550.000 $70.000 Qua bảng phân tích trên, chúng ta nhận thấy rằng việc bán máy cũ và mua máy mới rõ ràng có lợi hơn, mang lại lợi nhuận qua bốn năm cao hơn phương án giữ lại máy cũ. Điều này được thể hiện qua mức lãi thuần chênh lệch $70.000. Những chi phí nào trong thí dụ trên đây là thích hợp trong quyết định liên quan tới việc lựa chọn phương án mua máy mới và bán máy cũ? Áp dụng trình tự phân tích và nhận diện chi phí thích hợp như đã trình bày ở trên, chúng ta sẽ đi đến quyết định tương tư với cách dễ dàng hơn nhiều. Chúng ta sẽ loại bỏ (1) các chi phí chìm và (2) các khoản thu chi mà không có sự khác nhau giữa các phương án. (1). Chi phí chìm: Giá trị còn lại của máy cũ $140.000 là chi phí chìm vì nó là một khoản tiền đã chi, do vậy chi phí này sẽ diện hiện trong cả hai phương án mà công ty đang lựa chọn. Do vậy, nó không phải là thông tin thích hợp nên cần được loại bỏ khi so sánh các phương án. (2). Các khoản thu, chi không chênh lệch: Trong thí dụ trên, doanh thu của cả hai phương án giữ lại máy cũ và mua máy mới qua bốn năm đều là $2.000.000 nên khoản thu này sẽ không phải xét đến khi so sánh hai phương án. Ngoài ra, chi phí hoạt động hàng năm khi đưa vào để đánh giá chỉ sử dụng phần chênh lệch $45.000/năm (345.000-300.000). Những khoản thu chi khác đều là những thông tin thích hợp cho việc lựa chọn phương án. Quá trình phân tích, so sánh hai phương án được trình bày như sau: Thu, chi chênh lệch Giảm chi phí hoạt động do sử dụng máy mới ($45.000 x 4 năm) $180.000 Chi phí mua máy mới (200.000)
  8. Thu nhập do bán máy cũ 90.000 Lợi nhuận tăng do sử dụng máy mới $70.000 Như vậy, việc ứng dụng khái niệm chi phí thích hợp trong quá trình ra quyết định, chúng ta cũng đi đến một quyết định tương tự là chọn mua máy mới, nhưng với một cách đơn giản và thuận lợi hơn nhiều. 4.2. Các chi phí, thu nhập không chênh lệch không phải là chi phí thích hợp Như trên đã trình bày, mọi chi phí và thu nhập không chênh lệch giữa các phương án trong một tình huống ra quyết định không phải là chi phí thích hợp. Chỉ có các khoản chênh lệch của các chi phí và thu nhập giữa các phương án so sánh mới là thông tin thích hợp cho việc ra quyết định. Chúng ta nghiên cứu thí dụ sau đây. Giả sử một công ty đang xem xét mua một máy mới để giảm nhẹ bớt lao động. Giá mua máy mới là $30.000 và máy có thời gian sử dụng là 10 năm. Số liệu về doanh số và chi phí của công ty hàng năm trong trường hợp mua và không mua máy mới được trình bày trong bảng dưới đây: Hiện tại Khi có máy mới Sản lượng sản xuất và tiêu thụ (chiếc) 5.000 5.000 Giá bán/1 sản phẩm $40 $40 Chi phí nguyên liệu trực tiếp/1 sản phẩm 14 14 Chi phí lao động trực tiếp/1 sản phẩm 8 5 Chi phí sản xuất chung khả biến/1 sản phẩm 2 2 Chi phí bất biến hàng năm 62.000 62.000 Khấu hao máy mới - 3.000 Như vậy, việc mua máy mới đã tiết kiệm được $3/1 sản phẩm ($8 - $5) nhưng nó làm tăng chi phí bất biến lên $3.000 hàng năm. Tất cả các chi phí khác, cũng như khối lượng sản phẩm sản xuất ra và tiêu thụ đều giống nhau. Quá trình phân tích được nhân viên kế toán quản trị của công ty thực hiện như sau: 1. Loại bỏ các chi phí chìm: trong thí dụ này không có chi phí nào là chi phí chìm. 2. Loại bỏ các chi phí (và các khoản thu) không chênh lệch: - Giá bán sản phẩm không có chênh lệch (đều là $40/1). - Chi phí nguyên liệu/1 sản phẩm không có chênh lệch ($14). - Chi phí sản xuất chung khả biến/1 sản phẩm không có chênh lệch ($2) - Các chi phí bất biến khác không cho chênh lệch ($62.000/năm) Như vậy, chỉ còn lại chi phí lao động/1 sản phẩm và chi phí khấu hao máy mới là các chi phí chênh lệch, và chúng là những thông tin thích hợp cho việc ra quyết định. Kết quả phân tích như sau: Chi phí lao động tiết kiệm được $15.000 (5.000 sản phẩm x $3/sản phẩm) Chi phí cố định tăng thêm ($3.000) Chi phí tiết kiệm được hàng năm $12.000 Chúng ta cũng sẽ có được kết quả tương tự bằng cách xem xét toàn bộ các khoản mục chi phí và doanh thu của cả hai phương án, từ đó tính ra thu nhập thuần cho mỗi phương án, rồi thực hiện việc
  9. so sánh và ra quyết định. Trên bảng 8.2, chênh lệch thu nhập thuần giữa phương án mua máy mới và phương án không mua tính được cũng là $12.000/năm. Bảng 8.2: Doanh thu và chi phí chênh lệch của 2 phương án Hiện tại Mua máy mới Chênh lệch Doanh số (5.000 sản phẩm x $40) $200.000 $200.000 - Chi phí nguyên liệu trực tiếp (70.000) (70.000) - Chi phí lao động trực tiếp (40.000) (25.000) 15.000 Chi phí sản xuất chung khả biến (10.000) (10.000) - Các chi phí bất biến (62.000) (62.000) - Khấu hao máy mới $18.000 (3.000) (3.000) Thu nhập thuần $30.000 $12.000 Một câu hỏi cần đặt ra ở đây là tại sao phải tách riêng các chi phí thích hợp? Trong thí dụ trên, chúng ta đã sử dụng hai cách tính khác nhau để chi ra rằng việc mua máy mới là có lợi. Cách thứ nhất, chúng ta chỉ xem xét các chi phí thích hợp và cách thứ hai thì chúng ta xem xét tất cả các khoản mục chi phí. Điều này sẽ khiến cho nhiều người hỏi: "Tại sao lại phải tách riêng các chi phí thích hợp khi toàn bộ các chi phí thực hiện công việc đó cũng cần thiết phải xem xét?" Việc tách riêng các chi phí thích hợp là nên làm vì những lý do sau đây: Thứ nhất, việc thu thập nhiều thông tin sẽ tốn kém (thời gian, công sức, và chi phí). Thứ hai, việc sử dụng các thông tin không thích hợp lẫn lộn với các thông tin thích hợp có thể làm cho người quản lý không thấy được những sự việc thực sự chủ yếu của vấn đề cần giải quyết. Ngoài ra, việc phân tích các chi phí thích hợp sẽ giúp chúng ta đi đến một quyết định nhanh hơn do quá trình tính toán bao gồm ít khoản mục hơn và đơn giản hơn. Tóm lại, trong quá trình so sánh các phương án để ra quyết định, những thông tin nào không có sự chênh lệch giữa các phương án nên được loại bỏ. 5. Phân tích các quyết định đặc biệt Những thông tin chi phí và thu nhập nào là thích hợp khi nhà quản lý phải ra quyết định chấp nhận hoặc từ chối một đơn hàng đặc biệt? Những thông tin nào là thích hợp khi quyết định nên tiếp tục hoặc ngưng kinh doanh một sản phẩm hoặc một bộ phận kinh doanh? Những quyết định này và những tình huống ra quyết định tương tự cần sự phân tích và cung cấp các thông tin về doanh thu và chi phí thích hợp của nhân viên kế toán quản trị. Trong phần này, chúng ta nghiên cứu việc phân tích một số quyết định đặc biệt sau đây: 1. Quyết định chấp nhận hay từ chối một đơn hàng đặc biệt 2. Quyết định tiếp tục hoặc ngưng kinh doanh một sản phẩm/bộ phận kinh doanh 3. Quyết định nên làm hay mua sản phẩm/linh kiện 4. Quyết định nên bán hoặc tiếp tục sản xuất (tại điểm phân chia) 5. Ra quyết định trong điều kiện ràng buộc về nguồn lực 5.1 Chấp nhận hoặc từ chối một đơn hàng đặc biệt Quyết định chấp nhận hay từ chối một đơn hàng đặc biệt khá phổ biến trong các công ty sản xuất và dịch vụ. Công ty phải đối mặt với việc bán sản phẩm với giá thấp hơn giá thông thường. Có hai vấn đề quan trọng cần xem xét:
  10. Cách ứng xử của chi phí: Nhiều nhà quản lý nghĩ rằng việc chấp nhận đơn hàng sẽ làm cho tất cả các chi phí của doanh nghiệp đều gia tăng. Tuy nhiên, thực tế việc chấp nhận đơn hàng chỉ ảnh hưởng đến các chi phí biến đổi. Vì vậy, nhà quản lý nên chấp nhận đơn hàng chừng nào giá của đơn hàng còn cao hơn chi phí biến đổi và doanh nghiệp còn năng lực nhàn rỗi. Năng lực nhàn rỗi: Khi còn năng lực nhàn rỗi các định phí thường là thông tin không thích hợp, các biến phí là thông tin thích hợp. Khi không còn năng lực nhàn rỗi, chi phí cơ hội phải được xem xét, nó là thông tin thích hợp cho việc ra quyết định. Để minh hoạ, chúng ta hãy phân tích một quyết định đặc biệt sau đây. Một Công ty du lịch ở Nhật Bản có ý định thuê dịch vụ vận chuyển hành khách từ Nhật Bản đến Hawaii bằng máy bay phản lực loại lớn của hãng hàng không Worldwide Airways. Mức giá mà Công ty du lịch Nhật bản đề nghị là $150.000 cho một chuyển bay đi và về. Trong khi đó, doanh thu hiện tại của cho một chuyến bay từ Nhật Bản đến Hawaii và trở về là $280.000. Worldwide Airways vừa mới loại bỏ một số tuyến bay ít lợi nhuận, do vậy hiện tại Worldwide Airways có 2 máy bay chưa được sử dụng và hãng hàng không chưa có ý định mở các tuyến bay mới. Các biến phí cho chuyến bay bao gồm: nhiên liệu, bảo trì, chi phí cho đội bay, các bửa ăn & dịch vụ và lệ phí mặt đất. Các định phí của Worldwide Airways sẽ được phân bổ cho từng chuyến bay: khấu hao máy bay, bảo trì và khấu hao các thiết bị, chi phí quản lý cố định. Thông tin về chi phí cho một chuyến bay đi-về giữa Nhật Bản và Hawaii hiện tại được thể hiện qua Biểu 8.3 như sau: Biểu 8.3 Doanh thu và chi phí cho chuyến bay giữa Nhật Bản và Hawaii Biểu 8.3 Doanh thu và chi phí cho chuyến bay giữa Nhật Bản và Hawaii Doanh thu: Doanh thu: Hành khách $ 250.000 Hành khách $ 250.000 Hàng hóa 30.000 Hàng hóa 30.000 Tổng $280.000 Tổng $280.000 Chi phí: Chi phí: Biến phí 90.000 Biến phí 90.000 (trong đó chi phi đặt chổ, bán vé là $5.000) (trong đó chi phi đặt chổ, bán vé là $5.000) Định phí phân bổ 100.000 Định phí phân bổ 100.000 Tổng chi phí 190.000 Tổng chi phí 190.000 Lợi nhuận $ 90.000Lợi nhuận $ 90.000 Nếu nhà quản lý của hãng hàng không Worldwide Airways không am hiểu về kế toán quản trị, ông ta sẽ từ chối đơn hàng này vì cho rằng việc chấp nhận đơn hàng là không có lợi. Quyết định này dựa trên phân tích sai lầm như sau: Mức giá của đơn hàng $150.000 Tổng chi phí của chuyến bay 190.000 Lỗ do chấp nhận đơn hàng $40.000
  11. Tuy nhiên, nhân viên kế toán quản trị của hãng phân tích rằng, định phí phân bổ cho chuyển bay là thông tin không thích hợp cho quyết định này vì nó luôn tồn tại cho dù hãng có chấp nhận đơn hàng hay không? Thêm vào đó, việc chấp nhận đơn hàng này sẽ cắt giảm được chi phí biến đổi của chuyến bay được $5.000 do công ty không phải tốn chi phí đặt chổ và bán vé. Phân tích của nhân viên kế toán quản trị như sau: Mức giá đề nghị cho chuyến bay $ 150.000 Chi phí cho chuyến bay Biến phí 90.000 Trừ: Biến phí tiết kiệm từ việc đặt chổ và bán vé 5.000 Định phí 0 Tổng chi phí cho chuyến bay $ 85.000 Lợi nhuận $ 65.000 Phân tích của nhân viên kế toán quản trị chỉ ra rằng việc chấp nhận chuyến bay này sẽ đem về cho hãng hàng không được $65.000 để bù đắp các định phí và lợi nhuận. Do vậy, quyết định tối ưu là chấp nhận đơn hàng đặc biệt này. Lưu ý rằng, trong trường hợp hãng hàng không đã hoạt động hết công suất, không còn năng lực nhãn rỗi. Để thực hiện đơn hàng này hãng phải huỷ bỏ các tuyến bay khác. Lúc này, chi phí cơ hội do việc huỷ bỏ các chuyến bay khác phải được đưa vào xem xét trong quá trình ra quyết định. 5.2. Quyết định tăng thêm hay loại bỏ các đây chuyền hoặc bộ phận sản xuất Các quyết định về việc nên duy trì hoặc loại bỏ một sản phẩm, dây chuyền sản xuất hoặc một bộ bộ phận là một trong những quyết định khó khăn mà người quản lý phải thực hiện. Trong những quyết định này, cần phải xem xét các chi phí cố định một cách kỹ lưỡng và quyết định xem liệu rằng chúng có thể tránh được hay không tránh được. Khi nhà quản lý đang xem xét để loại bỏ một sản phẩm hoặc một bộ phận kinh doanh, các chi phí liên quan đến sản phẩm hoặc bộ phận phải được xem xét cẩn thận, đặc biệt là các chi phí cố định. Nhà quản lý cần lưu ý rằng rất nhiều chi phí cố định là không thể cắt giảm cho dù sản phẩm hoặc bộ phận ngưng hoạc động. Chúng ta hãy nghiên cứu các bộ phận bán hàng trong Công ty thương mại Discount (Công ty D). Công ty có 3 bộ phận bán hàng chính: mỹ phẩm, dược phẩm và đồ gia dụng. Doanh số và chi phí trong tháng trước của từng từng bộ phận và của từng công ty được cho trong bảng 8.4 như sau: Bảng 8.4: Báo cáo thu nhập của các bộ phận trong Công ty D Tổng Bộ phận Cộng Dược Mỹ Đồ gia dụng phẩm phẩm
  12. Doanh số $250.000 $125.000 $75.000 $50.000 Trừ: Chi phí khả biến 105.000 50.000 25.000 30.000 Số dư đảm phí 145.000 75.000 50.000 20.000 Trừ: Các chi phí bất biến 50.000 29.500 8.000 Lương 15.000 1.000 12.500 6.500 Quảng cáo 5.000 1.000 7.500 2.000 Khấu hao TSCĐ 20.000 10.000 2.000 4.000 Thuê nhà 3.000 2.000 6.000 500 Bảo hiểm 32.000 15.500 500 7.000 Quản lý chung 125.000 59.000 9.500 28.000 Tổng chi phí bất biến $20.000 $16.000 38.000 $(8.000) Lãi (lỗ) $12.000 Có thể làm gì để nâng cao kết quả thực hiện của toàn công ty? Ở bảng trên chúng ta thấy rằng, bộ phận kinh doanh đồ gia dụng hiện tại kinh doanh bị lỗ $8.000. Có lẽ loại bỏ bộ phận này để nâng lợi nhuận của toàn công ty lên. Nếu sản phẩm đồ gia dụng bị loại bỏ thì công ty sẽ bị mất đi số dư đảm phí là $20.000 hàng tháng mà hiện nó đang đóng góp vào sự bù đắp các chi phí bất biến. Tuy nhiên, việc bỏ bớt bộ phận này cũng sẽ giảm thiểu được một số chi phí cố định. Thí dụ như, có thể giảm bớt một số nhân viên quản lý hoặc cắt giảm bớt các chi phí quảng cáo của bộ phận. Nếu như việc bỏ bớt bộ phận đồ gia dụng mà công ty có khả năng giảm thiểu được các chi phí bất biến một lượng lớn hơn số dư đảm phí mà bộ phận đem lại, thì khi đó việch loại bỏ bộ phận này là một quyết định đúng, vì lợi nhuận chung của toàn công ty được nâng lên. Ngược lại, nếu các chi phí bất biến giảm thiểu được từ việc loại bỏ bộ phận đồ gia dụng này thấp hơn số dư đảm phí mà bộ phận đem lại, thì việc này là không nên làm. Như vậy, để đi đến quyết định tiếp tục hay ngưng hoạt động bộ phận đồ gia dụng, nhà quản lý cần phải nhận diện ra các chi phí nào có thể tránh được và liệu chúng có bù đắp những thiệt hại về thu nhập (hoặc số dư đảm phí) nếu như loại bỏ bộ phận này. + Chi phí tiền lương: Lương phản ánh tiền lương phải trả cho nhân viên trực tiếp làm việc trong từng bộ phận. Tất cả các nhân viên làm việc trong bộ phận đồ gia dụng có thể bị sa thải nếu bộ phận đó ngưng hoạt động. + Chi phí quảng cáo: Quảng cáo phản ánh chi phí quảng cáo trực tiếp của mỗi bộ phận và có thể tránh được nếu bộ phận ngưng hoạt động. + Chi phí khấu hao TSCĐ: Phản ánh chi phí khấu hao TSCĐ sử dụng để trưng bày các loại sản phẩm trong từng bộ phận. Giả thiết rằng việc bán lại những tài sản này rất khó hoặc giá trị rất thấp. Đây là chi phí không thể tránh được. + Chi phí thuê nhà: Phản ánh chi phí thuê toàn bộ văn phòng làm việc, cửa hàng của toàn công ty, nó được phân bổ cho các bộ phận căn cứ trên doanh số của bộ phận. Chi phí thuê hàng tháng là $20.000 là cố định theo hợp đồng lâu dài. Chi phí này được phân bổ cho Bộ phận đồ gia dụng $4.000. + Bảo hiểm: Phản ánh chi phí bảo hiểm tồn kho hàng hóa của từng bộ phận. Đây là chi phí có thể tránh được nếu bộ phận nhưng hoạt động. + Chi phí quản lý chung phản ánh các chi phí về kế toán, thu mua và quản lý chung, được phân bổ cho sản phẩm căn cứ trên doanh số của bộ phận. Tổng các chi phí chung là không đổi nếu bộ phận đồ gia dụng bị ngưng hoạt động. Với các thông tin này, người quản lý có thể nhận diện được những chi phí có thể tránh được và những chi phí không tránh được nếu bộ phận đồ gia dụng ngưng hoạt động. Quá trình phân tích được tóm tắt trong Bảng 8.5 Để xác định khi loại bỏ sản phẩm sẽ ảnh hưởng như thế nào đến lợi nhuận của công ty, chúng
  13. ta có thể so sánh số dư đảm phí bị thiệt hại với các chi phí có thể giảm được nếu bộ phận bị ngưng hoạt động. Số dư đàm phí bị thiệt hại nếu ngưng $(20.000) hoạt động bộ phận đồ gia dụng Trừ: Các chi phí bất biến có thể tránh được nếu bộ phận bị ngưng hoạt động 15.000 Lợi nhuận của công ty bị giảm $(5.000) Trong trường hợp này, các chi phí bất biến có thể tránh được do việc ngưng hoạt động Bộ phận đồ gia dụng thấp hơn số dư đảm phí bị thiệt hại $5.000. Do vậy, quyết định cuối cùng là không nên loai bỏ Bộ phận đồ gia dụng. Bộ phận này nên tiếp tục duy trì hoạt động cho đến khi có phương án kinh doanh khác mang lại lợi nhuận cao hơn. Bảng 8.5 Các chi phí cố định tránh được và không tránh được của Bộ phận đồ gia dụng Tổng Không Có thể Cộng tránh được tránh được Lương $8.000 $8.000 Quảng cáo 6.500 6.500 Khấu hao TSCĐ 2.000 $2.000 Thuê nhà 4.000 4.000 Bảo hiểm 500 500 Quản lý chung 7.000 7.000 Tổng chi phí bất biến $28.000 $13.000 $15.000 Một số nhà quản lý muốn lập báo cáo so sánh thu nhập để nêu lên các ảnh hưởng đối với toàn công ty của hai phương án tiếp tục hay ngưng hoạt động. Quá trình phân tích, so sánh này được trình bày qua Bảng 8.6 dưới đây: Bảng 8.6: Báo cáo kết quả kinh doanh của Bộ phận đồ gia dụng Tiếp tục Ngừng hoạt Chênh lệch: Tăng/giảm lợi động nhuận hoạt động
  14. Doanh số $50.000 -$0- $(50.000) Trừ: Chi phí khả biến 30.000 -0- 30.000 Số dư đảmphí 20.000 -0- (20.000) Trừ: Các chi phí bất 8.000 8.000 biến 6.500 -0- 6.500 Lương 2.000 -0- -0- Quảng cáo 4.000 2.000 -0- Khấu hao TSCĐ 500 4.000 500 Thuê nhà 7.000 -0- -0- Bảo hiểm 28.000 7.000 15.000 Quản lý chung $(8.000) 13.000 $(5.000) Tổng chi phí cố định $(13.000) Lãi/Lỗ Từ số liệu Bảng 8.6 trên đây chúng ta nhận thấy, lợi nhuận của toàn công ty bị giảm $5.000 mỗi tháng nếu bộ phận đồ gia dụng bị loại bỏ. Kết quả này hoàn toàn giống với kết quả chúng ta tính được trong phương pháp phân tích ở trên. 5.3. Quyết định nên làm hay nên mua Một quyết định để sản xuất nội bộ một hoặc nhiều bộ phận thay vì mua bộ phận đó từ nhà cung ứng bên ngoài thường được gọi là quyết định làm hay mua. Nhà quản lý rất có thể phải đứng trước lựa chọn là nên tự sản xuất hay nên mua, quyết định nào có lợi hơn cho công ty. Trong tình huống ra quyết định này doanh nghiệp phải xem xét cẩn thận các chi phí cố định liên quan đến sản xuất sản phẩm. Chi phí sản xuất bao gồm chi phí biến đổi và chi phí cố định. Nhiều chi phí cố định vẫn tồn tại cho dù doanh nghiệp ngưng sản xuất và mua sản phẩm từ nhà các cung ứng bên ngoài. Chúng ta xem xét trường hợp của Công ty Bonner. Công ty hiện đang sản xuất một loại linh kiện X (nhu cầu hàng năm là 8.000 chiếc) được dùng để sản xuất sản phẩm chính của công ty. Phòng kế toán của công ty báo cáo các chi phí để sản xuất linh kiện này như sau: Chi phí tính cho Chi phí tính cho Một đơn vị 8.000 chiếc Nguyên liệu trực tiếp $6 $48.000 Lao động trực tiếp 4 32.000 Sản xuất chung biến đổi 1 8.000 Lương quản lý phân xưởng 3 24.000 Khấu hao TSCĐ 2 16.000 Chi phí quản lý chung phân bổ 5 40.000 Tổng chi phí $21 $168.000 Công ty B mới nhận được lời chào hàng của một nguồn cung ứng bên ngoài là sẽ cung cấp cho công ty 8.000 linh kiện này với mức giá $19/chiếc. Công ty B có nên ngưng sản xuất linh kiện này và bắt đầu mua chúng từ nguồn cung ứng bên ngoài này hay không? Để ra quyết định này, nhà quản lý phải phân tích xem những chi phí nào là tránh được và những chi phí nào là không tránh được khi ngưng hoạt động sản xuất linh kiện. Những chi phí không thể trách được là các chi phí chìm và các chi phí tương lai phát sinh có cho dù các linh kiện được sản
  15. xuất hay mua ngoài. Những chi phí còn lại (sau khi đã loại bỏ các chi phí chìm và chi phí không tránh được) là những chi phí có thể trách được nếu công ty mua linh kiện từ bên ngoài. Tiêu chuẩn ra quyết định như sau: Nếu những chi phí có thể tránh được thấp hơn giá mua từ nhà cung cấp bên ngoài thì công ty nên tiếp tục sản xuất. Nếu chi phí có thể tránh được do việc ngừng sản xuất cao hơn giá mua từ nhà cung ứng thì công ty nên ngưng sản xuất và mua từ nhà cung ứng. Nghiên cứu các số liệu cho ở trên, chúng ta nhận thấy rằng chi phí khấu hao máy móc thiết bị chuyên dùng là một loại chi phí chìm, chi phí này sẽ hiện diện trong cả hai phương án lựa chọn của công ty. Cũng phải ghi nhận là công ty đang phân bổ một phần chi phí quản lý chung cho việc sản xuất các linh kiện, chi phí này luôn tồn tại cho dù linh kiện được sản xuất hay mua ngoài. Như vậy, chi phí khấu hao máy móc thiết bị và chi phí quản lý chung được phân bổ là những chi phí không thể tránh được cho dù công ty ngưng sản xuất. Các chi phí sản xuất khả biến (nguyên liệu trực tiếp, lao động trực tiếp, sản xuất chung khả biến) là những chi phí tránh được. Khi công ty ngưng sản xuất và mua các linh kiện từ nguồn cung ứng bên ngoài thì những chi phí này không phát sinh. Nếu người giám sát viên (quản lý phân xưởng) có thể bị thôi việc thì chi phí tiền lương phải trả cho anh ta có thể tránh được khi mua các linh kiện từ bên ngoài và do vậy nó cũng là một chi phí chênh lệch và thích hợp cho việc ra quyết định. Giả sử rằng, các chi phí khả biến và lương của giám sát viên đều có thể tránh được khi mua linh kiện từ nguồn cung ứng bên ngoài, quá trình phân tích thông tin để ra quyết định được trình bày trong bảng 8.7. Bảng 8.7: Phân tích nên làm hay nên mua Tính cho một đơn vị Tính cho 8.000 đơn vị Làm Mua Chênh Làm Mua Chênh lệch lệch Nguyên liệu trực tiếp 6 - 6 $48.000 - 48.000 Lao động trực tiếp 4 - 4 32.000 - 32.000 Sản xuất chung biến 1 - 1 8.000 - 8.000 đổi 3 - 3 24.000 - 24.000 Lương quản lý phân 2 2 - 16.000 16.000 - xưởng 5 5 - 40.000 40.000 - Khấu hao TSCĐ - 19 ($19) $152.000 ($152.000) Chi phí quản lý chung $21 $26 ($5) $168.000 $208.000 ($40.000) phân bổ Giá mua ngoài Tổng chi phí Từ bảng trên chúng ta nhận thấy rằng, nếu công ty tiếp tục sản xuất linh kiện X thì công ty sẽ tiết kiệm được $5/linh kiện so với mua ngoài, tương đương tiết kiệm được $40.000 tính cho 8.000 linh kiện. Như vậy, công ty nên quyết định tiếp tục sản xuất linh kiện X để sử dụng và từ chối lời chào hàng của nhà cung ứng bên ngoài. Vấn đề về chi phí cơ hội. Trong trường hợp các nguồn lực và phương tiện sử dụng trong sản xuất linh kiện X có thể sử dụng vào mục đích khác như cho thuê, hoặc sử dụng vào việc sản xuất sản phẩm khác thì chúng ta còn phải xem xét đến chi phí cơ hội của việc sử dụng các nguồn lực và phương tiện này. Trong trường hợp trên, nếu nguồn lực nhàn rỗi không có phương án sử dụng nào khác thì chi phí cơ hội của nó bằng 0. Nhưng nếu nguồn lực hiện đang sử dụng để sản xuất linh kiện X được sử dụng vào một mục đích khác có thể sinh lợi thì như thế nào? Trong trường hợp này, các nguồn lực hiện đang sử dụng sẽ có một chi phí cơ hội cần phải được xem xét cùng với lời chào hàng của nhà cung ứng bên ngoài.
  16. Giả sử rằng, các nguồn lực hiện đang sử dụng để sản xuất linh kiện X có thể được sử dụng vào một mục đích khác mà có thể sinh lợi hàng năm $60.000. Trong trường hợp này, công ty B nên quyết định mua linh kiện X từ nhà cung ứng bên ngoài thay vì tiếp tục sản xuất. Quá trình phân tích như sau: Làm Mua Chênh lệch Chi phí tính cho một đơn vị $21 $26 Số lượng linh kiện cần mỗi năm 8.000 8.000 Tổng chi phí hàng năm ($40.000) Chi phí cơ hội của việc sử dụng nguồn $168.000 $208.000 lực hiện có $60.000 Tổng chi phí $60.000 $20.000 $208.000 $228.000 Có lẽ chúng ta nên một lần nữa nhấn mạnh rằng các chi phí cơ hội không được ghi trong sổ kế toán của các tổ chức, công ty. Chúng không phản ánh số tiền thực tế bị thiệt hại. Đúng hơn, chúng phản ánh những lợi nhuận có tính chất kinh tế bị mất đi như là kết quả của việc theo đuổi một hành động nào đó. Ở đây, chi phí cơ hội của công ty B thực sự rất lớn ($60.000) khi nó theo đuổi việc tiếp tục sản xuất linh kiện X thay vì mua từ nhà cung ứng bên ngoài nếu đứng trên giác độ kinh tế mà đánh giá. 5.4. Các quyết định nên bán hay nên tiếp tục sản xuất. Quyết định nên bán ngay bán thành phẩm hay nên tiếp tục sản xuất hoàn thành rồi mới bán thường được gặp ở các công ty sản xuất nhiều loại sản phẩm từ một loại nguyên liệu đầu vào trên một qui trình sản xuất chung. Quy trình sản xuất tiêu biểu cho dạng này có thể được biểu diễn thông qua mô hình tổng quát sau đây: Hai hoặc nhiều sản phẩm được sản xuất ra từ một nguyên liệu chung được gọi là các sản phẩm chung (joint products). Điểm nằm trong qui trình sản xuất mà tại đó, các sản phẩm các sản phẩm chung được tách ra thành các sản phẩm riêng biệt được gọi là điểm phân chia (split-off point). Tại điểm này, một số các sản phẩm chung sẽ có thể được đem bán cho khách hàng. Số còn lại cần được
  17. tiếp tục chế biến cho đến sản phẩm hoàn thành trước khi chúng được đem tiêu thụ ngoài thị trường. Vấn đề đặt ra ở đây là sản phẩm nào nên được tiêu thụ ngay tại điểm phân chia và sản phẩm nào nên tiếp tục sản xuất rồi mới tiêu thụ? Một điều cần lưu ý là các chi phí phát sinh tính đến điểm phân chia là những chi phí chìm và không thích hợp trong các quyết định nên bán tại điểm phân chia hay sản xuất tiếp. Những chi phí phát sinh phát sinh sau điểm phân chi là những chi phí thích hợp. Nguyên tắc chung để quyết định là dựa vào kết quả so sánh giữa thu nhập tăng thêm với chi phí tăng thêm do tiếp tục sản xuất. - Nếu như thu nhập tăng thêm lớn hơn chi phí tăng thêm do tiếp tục sản xuất thì quyết định tiếp tục sản xuất - Nếu thu nhập tăng thêm bé hơn chi phí tăng thêm do tiếp tục sản xuất thì quyết định bán sản phẩm tại điểm phân chia. Để minh họa, chúng ta lấy thí dụ của một công ty chế biến thực phẩm sau đây. Giả sử có ba sản phẩm được sản xuất từ cùng một loại nguyên liệu. Các số liệu về chi phí và thu nhập liên quan đến các sản phẩm được cho trong Bảng 8.9: Bảng 8.9: Quyết định nên bán hay nên tiếp tục sản xuất Sản phẩm A B C Giá trị bán ở điểm phân chia $120.000 $150.000 $60.000 Giá trị bán sau khi chế biến thêm 160.000 240.000 90.000 Các chi phí sản phẩm chung phân bổ 80.000 100.000 40.000 Chi phí chế biến thêm 50.000 60.000 10.000 So sánh giữa việc bán sản phẩm tại điểm phân $160.000 $90.000 chia và chế biến thêm: 120.000 60.000 Giá trị bán sau khi chế biến thêm 40.000 $240.000 30.000 Giá trị bán tại điểm phân chia 50.000 150.000 10.000 Thu nhập tăng thêm cho chế biến thêm $(10.000) 90.000 $20.000 Chi phí chế biến thêm 60.000 Lãi/Lỗ do chế biến thêm $30.000 Qua số liệu phân tích trên Bảng 8.9, công ty nên quyết định bán sản phẩm A tại điểm phân chia vì việc tiếp tục chế biến sản phẩm này sẽ gây thiệt hại cho công ty $10.000. Còn đối với các sản phẩm B và C thì nên tiếp tục chế biến cho đến sản phẩm hoàn thành rồi mới tiêu thụ vì việc này mang lại lợi nhuận nhiều hơn cho công ty. 5.5. Quyết định trong điều kiện năng lực sản xuất của công ty có giới hạn Rất nhiều bài toán quyết định trong thực tế phức tạp hơn những tình huống ra quyết định được giới thiệu ở những phần trên, chẳng hạn như doanh nghiệp phải giải quyết vấn đề là sử dụng các nguồn lực sản xuất có giới hạn để đạt được kết quả tốt nhất. Trong điều kiện doanh nghiệp hoạt động với nhiều điều kiện hạn chế như nguyên vật liệu hạn chế, số giờ máy hoạt động hạn chế, mặt bằng sản xuất hạn chế, chi phí quảng cáo có giới hạn, v.v thì công ty phải hoạt động như thế nào để đạt được kết quả tốt nhất? Người ta sử dụng các phương pháp định lượng mà thông thường là bài toán quy hoạch tuyến tính để tìm ra lời giải tối ưu. Bài toán quy hoạch tuyến tính là một công cụ toán học được sử dụng để trợ giúp cho nhà quản lý trong quá trình ra quyết định về việc phân bổ các nguồn lực hạn chế nhằm đạt được các mục tiêu của nhà quản lý một cách tối ưu. Bài toán quy hoạch tuyến tính có thể được thiết lập và giải quyết thông qua các bước căn bản sau đây: - Xác định (xây dựng) hàm mục tiêu - Thiết lập các ràng buộc của bài toán.
  18. - Tìm lời giải tối ưu của bài toán. Để minh họa, chúng ta xem xét tình huống sau đây: Một công ty sản xuất hai loại sản phẩm X và Y. Mỗi kỳ, công ty chỉ sử dụng tối đa 36 đơn vị giờ máy và 24 đơn vị nguyên liệu. Các số liệu liên quan đến việc sản xuất và tiêu thụ hai sản phẩm A và B như sau: Sản phẩm X Y Số dư đảm phí đơn vị 8 10 Số giờ máy sản xuất 6 9 Nguyên liệu sử dụng 6 3 Mức tiêu thụ tối đa 3 (Nguồn: Trường Đại học Kinh tế Tp. HCM, 1993) Vấn đề đặt ra là công ty nên sản xuất như thế nào để đạt được lợi nhuận tối đa? Để giải quyết vấn đề này, chúng ta có thể thiết lập và giải bài toán quy hoạch tuyến tính để tìm ra phương án sản xuất tối ưu cho công ty. - Xây dựng hàm mục tiêu: Hàm mục tiêu trong bài toán này là tối đa hóa tổng số dư đảm phí. Gọi Z là tổng số dư đảm phí mà hai sản phẩm mang lại. Từ số liệu cho ở trên ta có: Z = 8X + 10Y > Max - Thiết lập các ràng buộc của bài toán: Bài toán này có các ràng buộc sau: + Ràng buộc về số giờ máy hoạt động: 6X + 9Y = 0; X, Y nguyên - Tìm lời giải của bài toán: Để giải quyết bài toán này, chúng ta có nhiều cách khác nhau như sử dụng đồ thị, dùng phương pháp đơn hình hoặc sử dụng các chương trình máy tính. Ở đây, chúng tôi xin được trình bày chỉ phần kết quả cuối cùng của bài toán để bạn đọc tham khảo chứ không đưa ra cách giải bài toán trong giáo trình môn học này. Kết quả: X Y Tổng Số lượng sản phẩm sản xuất 3 2 Tổng số dư đảm phí $24 $20 $44 Số dư đảm phí đạt giá trị cực đại là $44 nếu công ty sản xuất 3 sản phẩm X và 2 sản phẩm Y.
  19. Tóm tắt bài giảng Vài trò của nhân viên kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định là cung cấp những thông tin thích hợp cho các nhà quản lý để ra quyết định. Các nhà quản lý sử dụng thông tin được cung cấp để so sánh, đánh giá các phương án và ra quyết định. Khái niệm chi phí và thu nhập thích hợp được vận dụng rộng rãi trong quản trị. Trong chương này, chúng ta đã nghiên cứu việc sử dụng nó trong quyết định liên quan đến việc chấp nhận hoặc từ chối một đơn hàng đặc biệt, trong quyết định nên làm hay nên mua, trong quyết định nên ngừng hay tiếp tục kinh doanh một loại sản phẩm cũng như trong các quyết định liên quan đến việc sử dụng có hiệu quả các nguồn lực sản xuất có giới hạn. Để thích hợp cho việc ra quyết định, thông tin về chi phí và thu nhập phải thoã mãn: (1) liên quan đến tương lai và (2) khác nhau giữa các phương án so sánh. Nói chung, tất cả các chi phí đều thích hợp cho việc ra quyết định ngoài trừ các chi phí chìm và các chi phí không chênh lệch giữa các phương án. Một điều cần lưu ý là khái niệm “thông tin thích hợp” được vận dụng trong bài này chỉ liên quan đến các tình huống ra quyết định ngắn hạn, chỉ ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp trong ngắn hạn. Trong phân tích các quyết định dài hạn, chúng ta phải xem xét giá trị theo thời gian của tiền tệ. Phân tích các quyết định dài hạn cần sử dụng một công cụ gọi là dự toán vốn, sẽ được giới thiệu ở bài giảng 10. Câu hỏi ôn tập và bài tập Câu hỏi ôn tập 1. Trình bày vai trò của nhân viên kế toán quản trị trong quá trình ra quyết định. 2. Liệt kê và giải thích 6 bước trong quá trình ra quyết định. 3. Phân biệt giữa phân tích định lượng và phân tích định tính. 4. Các tiêu chuẩn của thông tin hữu ích là gì? Hãy giải thích từng tiêu chuẩn của thông tin hữu ích. Có phải lúc nào thông tin cũng đảm bảo tính chính xác và kịp thời cho việc ra quyết định không? 5. Liệt kê và giải thích hai tiêu chuẩn của thông tin thích hợp. 6. Giải thích vì sao giá trị còn lại trên sổ sách của tài sản cố định (ví dụ như máy móc thiết bị) không phải là một thông tin thích hợp? 7. Cho hai thí dụ về chi phí chìm. Giải thích vì sao chúng không thích hợp cho việc ra quyết định? 8. Vì sao một nhà quản lý thường có khuynh hướng xem xét không đúng chi phí chìm trong quá trình ra quyết định? Họ có thể mắc sai lầm là xem chi phí chìm là một chi phí thích hợp khi ra quyết định. 9. Các chi phí và thu nhập phát sinh trong tương lai có thể không thích hợp cho việc ra quyết định. Trong trường hợp nào điều này sẽ đúng. Cho một thí dụ minh hoạ. 10. Định nghĩa chi phí cơ hội. Cho một thí dụ minh hoạ. Chi phí cơ hội có phải là thông tin thích hợp cho việc ra quyết định không? Vì sao? 11. Sự tồn tại năng lực hoạt động nhàn rỗi có ảnh hưởng như thế nào đến quyết định chấp nhận hoặc từ chối một đơn hàng đặc biệt. 12. Khi ra quyết định tiếp tục hoặc ngưng hoạt động một bộ phận kinh doanh hoặc một sản phẩm, nhà quản lý sẽ sử dụng phương pháp phân tích như thế nào? Trong trường hợp nào thì quyết định duy trì và trong trường hợp nào thì quyết định ngưng hoạt động một bộ phận kinh doanh hoặc ngưng sản xuất một sản phẩm?
  20. 13. Khi ra quyết định nên làm hay nên mua các linh kiện/bộ phận cấu thành hoặc sản phẩm, nhà quản lý sẽ phân tích như thế nào? Trong trường hợp nào thì quyết định mua ngoài và trường hợp nào thì quyết định sản xuất? 14. Phương pháp nào được nhà quản lý sử dụng để ra quyết định trong điều kiện các nguồn lực sản xuất bị hạn chế? 15. Phân tích độ nhạy được sử dụng như thế nào để giải quyết các yếu tố không chắc chắn trong quá trình ra quyết định? Bài tập Bài tập 1 Hãy chọn một doanh nghiệp mà bạn biết (ví dụ: Công ty bia Huda Huế). Hãy cho ví dụ minh hoạ về một tình huống ra quyết định cụ thể của công ty. Mô tả từng bước trong quá trình ra quyết định này. Bài tập 2 Công ty P mua một lò nướng pizza cách đây hai năm với giá 90.000.000 đồng. Lò nướng này có thể sử dụng hữu ích thêm một năm nữa. Lò nướng này được khấu hao theo mô hình khấu hao đều. Công ty P có thể mua một lò nướng bánh mới có giá 20.000.000 đồng và có thời gian sử dụng hữu ích trong một năm. Việc đưa lò nướng bánh này vào hoạt động sẽ tiết kiệm được cho công ty 26.000.000 đồng chi phí hoạt động hàng năm (so với việc sử dụng lò nướng cũ). Nhà quản lý Công ty P đã quyết định không mua lò nướng mới vì ông ta cho rằng việc mua lò nướng mới sẽ gây thiệt hại cho công ty 4.000.000 đồng trong năm tới. Yêu cầu: 1. Theo bạn, nhà quản lý Công ty tính toán như thế nào để có được mức lỗ 24.000.000 đồng trong năm tới nếu lò nướng pizza được mua? 2. Bạn hãy đánh giá về cách nhà quản lý công ty đã phân tích và ra quyết định. 3. Là nhân viên kế toán quản trị, bạn phân tích tình huống trên như thế nào? Theo bạn, Công ty nên mua lò nướng mới để sử dụng không? Bài tập 3 Công ty H có một số phụ tùng tồn kho trị giá 200.000.000 đồng. Số phụ tùng này đã lỗi thời do sự thay đổi các tiêu chuẩn kỹ thuật thiết kế. Số phụ tùng này có thể bán ra thị trường với giá 120.000.000, hoặc chúng sẽ được hiệu chỉnh lại cho phù hợp với tiêu chuẩn kỹ thuật hiện hành và sau đó bán ra thì sẽ thu được 235.000.000 đồng. Chi phí cho việc hiệu chỉnh là 120.000.000 đồng. Yêu cầu: 1. Những thông tin nào là thích hợp cho quyết định liên quan đến số phụ tùng tồn kho? 2. Công ty nên bán số phụ tùng ngay hay sửa chữa/hiệu chỉnh rồi bán. Bài tập 4 Công ty thương mại X đang xem xét có nên tiếp tục kinh doanh hay ngưng kinh doanh ngành hàng A vì hiện nay ngành hàng này đem lại mức lợi nhuận âm 23 triệu đồng trong tháng 1/2006. Báo cáo thu nhập theo số dư đảm phí các ngành hàng của công ty như sau: Đơn vị tính: Triệu đồng Chỉ Ngành hàng Tổng tiêu cộng A B C
  21. Doanh thu 280,0 700,0 520,0 1.500,0 Trừ: Chi phí khả biến 156,0 435,6 312,0 903,6 Số dư đảm phí 124,0 264,4 280,0 596,4 Trừ: Chi phí bất biến: 147,0 218,5 174,5 540,0 1. Quảng cáo trực tiếp 26,0 40,0 31,5 97,5 2. Quảng cáo chung 5,6 14,0 10,4 30,0 3. Lương 36,0 58,0 42,0 136,0 4. Thuê nhà xưởng 19,0 31,5 26,0 76,5 5. Phục vụ (điện nước) 8,0 13,6 6,3 30,9 6. Thuế lao động 5,4 8,7 6,3 20,4 7. Khấu hao quầy hàng 10,8 16,3 12,9 40,0 8. Bảo hiểm hàng bán 1,2 1,4 1,1 3,7 9. Quản lý chung 20,0 20,0 20,0 60,0 10. Chi phí phục vụ khác 15,0 15,0 15,0 45,0 Lãi/Lỗ (23) 45,9 33,5 56,4 Nếu bạn được giao nhiệm vụ tư vấn cho ban giám đốc công ty, theo bạn công ty nên tiếp tục kinh doanh hay ngừng kinh doanh ngành hàng A? Cho biết các thông tin như sau: - Các ngành hàng kinh doanh trong cùng một tòa nhà. Công ty thuê toàn bộ tòa nhà với tiền thuê là chi phí cố định trả hàng năm. - Có một nhân viên có kinh nghiệm công tác lâu năm trong ngành hàng A, mức lương hàng năm của nhân viên này là 4 triệu đồng/tháng. Nếu ngành hàng A ngưng kinh doanh thì nhân viên này sẽ được chuyển sang ngành hàng khác và công ty vẫn phải trả cho nhân viên này theo mức lương hiện tại. - Nếu ngành hàng A ngưng kinh doanh thì các chi phí phục vụ điện nước sẽ cắt giảm được 7 triệu đồng/tháng. - 1/4 chi phí bảo hiểm của bộ phận A được phân bổ từ tổng chi phí bảo hiểm cháy nổ của tòa nhà và phần còn lại là chi phí bảo hiểm kho hàng của bộ phận A. - Công ty có hai bộ phận phục vụ là thu mua và kho hàng, nếu ngành hàng A ngưng hoạt động thì công ty cắt giảm được 5,5 triệu đồng tiền lương nhân viên phục vụ, chi phí quản lý chung không đổi. Yêu cầu: Bằng việc phân tích các chi phí thích hợp (nhận diện ra các chi phí có thể tránh được và những chi phí không thể tránh được), bạn hãy chứng minh bằng những số liệu cần thiết để đưa ra lời khuyên cho ban giám đốc công ty: nên hay không nên tiếp tục kinh doanh ngành hàng A. Xét hai trường hợp: 1. Khi ngành A ngừng kinh doanh thì phần diện tích mà ngành hàng này chiếm dụng trong tòa nhà chưa thể sử dụng vào việc gì khác. 2. Công ty có thể sử dụng phần diện tích chiếm dụng của ngành hàng A để cho thuê với giá 75 triệu đồng/quý. Bài tập 5 Romeo 's Pizza Shoppe là một cơ sở sản xuất bánh pizza. Ông chủ Stefano tập trung vào 2 loại pizza phổ biến (được tiêu thụ mạnh) là Romeo 's Special và Juliet's Pepperoni. Quá trình sản xuất pizza gồm 2 công đoạn là (1) Chuẩn bị và (2) Nướng. Thời gian chuẩn bị và nướng của 2 loại pizza trên như sau: Romeo's Special Juliet's Pepperoni Chuẩn bị (phút) 2 1,5 Nướng (phút) 6 9 Khả năng sản xuất hàng tuần của Romeo 's Pizza Shoppe: - Lao động: 40 giờ cho việc chuẩn bị.
  22. - Khả năng nướng của lò: 120 giờ Ông chủ Stefano muốn xác định số lượng sản xuất cho mỗi loại pizza sao cho lợi nhuận thu được từ việc sản xuất và tiêu thụ 2 loại pizza này đạt cực đại. Biết rằng, lợi nhuận thu được khi sản xuất và tiêu thụ 2 loại pizza này là: - Loại Romeo's Special: $ 1.5/sản phẩm - Juliet's Pepperoni: $1/sản phẩm (Nguồn: Lee S., Shim J., 1990) Bài tập 6 Công ty Fashion, chuyên cung cấp quần áo thời trang cho phụ nữ. Để thu hút khách hàng mới, công ty đang xem xét thực hiện một chiến lược quảng cáo. Công ty dự định sẽ chọn 4 phương tiện quảng cáo: quảng cáo trên truyền hình, trên sóng phát thanh, trên báo, và gửi thư trực tiếp. Chi phí quảng cáo hiện tại trên mỗi phương tiện quảng cáo như sau: Truyền hình $1.000/một lần quảng cáo Sóng phát thanh $150/mỗi lần thực hiện Báo chí $400 cho mỗi ¼ trang đăng tải quảng cáo Thư trực tiếp $5/mỗi thư Mục tiêu của Công ty khi thực hiện chiến dịch quảng cáo này là tối đa hoá hình ảnh của công ty đối với khách hàng thông qua chiến dịch quảng cáo này. Mức điểm được đánh giá cho mỗi phương tiện quảng cáo như sau: Truyền hình 20.000 điểm Sóng phát thanh 4.000 điểm Báo chí 10.000 điểm Thư trực tiếp 200 điểm (Lưu ý: mức điểm càng cao, nghĩa là hiệu quả quảng bá hình ảnh của công ty từ phương tiện quảng cáo càng lớn) Ban giám đốc công ty đã dành một ngân sách $30.000 cho chiến dịch quảng cáo này và cũng đã đưa ra chính sách quảng cáo như sau: (1) Chi phí quảng cáo bằng thư trực tiếp chiếm ít nhất 10% tổng ngân sách cho quảng cáo, (2) Chi phí quảng cáo trên truyền hình ít nhất phải là $5.000, (3) số lượng quảng cáo trên báo chí ít nhất phải là 10, và (4) tổng chi phí quảng cáo trên truyền hình và trên sóng phát thanh tối thiểu phải bằng với tổng chi phí quảng cáo trên báo chí và thự trực tiếp. Yêu cầu: 1. Thiết lập hàm mục tiêu của chiến dịch quảng cáo (tối đa hoá hình ảnh của công ty thông qua chiến dịch quảng cáo). 2. Thiết lập các ràng buộc của bài toán. 3. Xác định số lượng quảng cáo cần thực hiện trên mỗi phương tiện quảng cáo sao cho công ty tối đa hóa việc quảng bá hình ảnh của mình đối với khách hàng từ chiến lược quảng cáo này. (Nguồn: Lee S., Shim J., 1990) Bài tập 7 Công ty ABC đang xem xét ngưng hoạt động Bộ phận đóng gói của nó. Ban giám đốc công ty nhận được một lời đề nghị từ một công ty bên ngoài sẽ cung cấp toàn bộ nhu cầu đóng gói sản phẩm cho ABC. Để ra quyết định, giám đốc công ty yêu cầu nhân viên kế toán quản trị phân tích chi phí hoạt động của Bộ phận đóng gói. Trong số các chi phí hoạt động của bộ phận này có một
  23. khoản chi phí $9000 được phân bổ từ chi phí thuê văn phòng làm việc của công ty hàng năm. Nếu Bộ phận đóng gói nhưng hoạt động, không gian của bộ phận này sẽ được chuyển thành kho lưu trữ hàng hoá. Hiện tại Công ty ABC phải thuê kho để lưu trữ hàng hoá tại một nhà kho gần công ty với chi phí $10.000 mỗi năm. Chi phí thuê kho lưu trữ hàng hoá này sẽ được loại bỏ nếu Bộ phận đóng gói ngưng hoạt động. Yêu cầu: 1. Hãy thảo luận về những con số được đề cập trong thí dụ trên theo khía cạnh chúng là thông tin thích hợp hoặc không thích hợp cho việc ra quyết định ngưng hoạt động Bộ phận đóng gói. 2. Chi phí thuê kho lưu trữ $10.000 là loại chi phí gì, xét theo góc độ nó là chi phí của Bộ phận đóng gói? 3. Nếu Bộ phận đóng gói ngưng hoạt động, nhà quản lý bộ phận này sẽ được bổ nhiệm làm quản lý Bộ phận cắt. Lương của nhà quản lý Bộ phận đóng gói là $45.000/năm. Trong khi đó, để thuê một nhà quản lý cho Bộ phận cắt thì công ty phải chi trả $60.000/năm. Hãy thảo luận về tính thích hợp của các số liệu về chi phí lương đối với quyết định ngưng hoạt động Bộ phận đóng gói. Bài tập 8 Ông chủ của một cửa hàng dịch vụ ăn uống đang lo lắng vì kết quả kinh doanh không tốt của Quầy bán kem. Hiện tại Quầy bán kem đanh kinh doanh bị lỗ. Ông ta tiến hành phân tích kết quả hoạt động của Quầy bán kem như sau: Doanh thu $45.000 Trừ: Giá vốn 20.000 Lãi gộp 25.000 Trừ: Các chi phí hoạt động Lương nhân viên quầy kem 12.000 Chi phí khăn giấy sử dụng 4.000 Chi phí tiện ích (được phân bổ cho quầy kem) 3.000 Khấu hao tài sản của quầy hàng 2.500 Khấu hao cửa hàng (được phân bổ cho quầy kem) 4.000 Lương quản lý (được phân bổ cho quầy kem) 3.000 Tổng cộng 28.500 Lỗ của Quầy bán kem $(3.500) Yêu cầu: Hãy thảo luận về phân tích của ông chủ cửa hàng. Nếu phân tích trên là không đúng, bạn hãy hiệu chỉnh lại.