Giáo trình Tài chính doanh nghiệp - Chương 1: Bản chất và chức năng của tài chính doanh nghiệp

Nội dung text: Giáo trình Tài chính doanh nghiệp - Chương 1: Bản chất và chức năng của tài chính doanh nghiệp

1. Ch−¬ng I: b¶n chÊt vμ chøc n¨ng cña TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP 1.1. HỆ THỐNG TÀI CHÍNH TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG 1.1.1 Tài chính Nhà nước: - Ngân sách Nhà nước (ngân sách trung ương và địa phương) - Tín dụng Nhà nước (Nhà nước là người đi vay) 1.1.2. Tài chính doanh nghiệp: - Tài chính của các đơn vị, các tổ chức hoạt động kinh doanh và cung ứng dịch vụ thuộc mọi thành phần kinh tế. Tài chính doanh nghiệp là cơ sở để tích tụ - tập trung các nguồn lực tài chính nên nó gắn liền với quá trình sản xuất và cung ứng dịch vụ cho xã hội. - Tài chính doanh nghiệp là cơ sở để hình thành tài chính tập trung thông qua thuế phí, lệ phí. - Ngược lại tài chính doanh nghiệp được hình thành từ các khâu tài chính khác như ngân sách Nhà nước, các khâu tài chính trung gian thông qua việc cấp phát vốn, phát hành cổ phiếu, trái phiếu. 1.1.3. Tài chính trung gian (quỹ bảo hiểm, quỹ tín dụng, quỹ đầu tư, các tổ chức tài chính ) là các tổ chức kinh doanh chuyên làm nhiệm vụ môi giới, là cầu nối giữa cung và cầu về vốn cho nền kinh tế. 1.1.4. Tài chính của các tổ chức xã hội: - Nguồn hình thành chủ yếu dựa vào sự đóng góp của các hội viên, một số tổ chức được ngân sách Nhà nước hỗ trợ kinh phí (tổ chức Đảng, Đoàn thanh niên ) - Chi tiêu hoạt động cho các tổ chức này không vì mục đích lợi nhuận. Khi nhàn rỗi có thể tham gia thị trường tài chính với mục đích kiếm lời. 1.1.5. Tài chính của các hộ gia đình và dân cư: - Nguồn hình thành từ thu nhập do lao động của từng cá nhân, hộ gia đình, từ kế thừa tài sản, quà biếu tặng - Chi tiêu phục vụ cho mục đích tiêu dùng và tích luỹ của từng gia đình (thông qua đầu tư vào hoạt động tài chính). Mối quan hệ giữa các khâu trong hệ thống tài chính. - Tài chính Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong hệ thống tài chính (ngân sách cấp phát vốn ban đầu cho doanh nghiệp Nhà nước hoạt động). - Các khâu tài chính trung gian giữ vài trò hỗ trợ cho tài chính các doanh nghiệp, tài chính dân cư hộ gia đình là nguồn lực bổ sung cho tài chính doanh nghiệp. - Tài chính doanh nghiệp là khâu cơ sở trong hệ thống tài chính bởi vì hoạt động của tài chính doanh nghiệp gắn với hoạt động kinh doanh, là nguồn để hình thành các khâu tài chính khác, tài chính doanh nghiệp là cầu nối giữa Nhà nước và doanh nghiệp 1.2. BẢN CHẤT - CHỨC NĂNG CỦA TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP: 1.2.1. Bản chất của tài chính doanh nghiệp: 1
2. Để tiến hành sản xuất kinh doanh các doanh nghiệp cần có các yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất như: - Tư liệu lao động - Đối tượng lao động - Sức lao động Trong nền kinh tế thị trường mọi vận hành kinh tế đều được tiền tệ hoá vì vậy các yếu tố trên đều được biểu hiện bằng tiền. Số tiền ứng trước để mua sắm các yếu tố trên gọi là vốn kinh doanh. Trong doanh nghiệp vốn luôn vận động rất đa dạng có thể là sự chuyển dịch của giá trị chuyển quyền sở hữu từ chủ thể này sang chủ thể khác hoặc sự chuyển dịch trong cùng một chủ thể. Sự thay đổi hình thái biểu hiện của giá trị trong quá trình sản xuất kinh doanh được thực hiện theo sơ đồ: TLLĐ T - H ĐTLĐ - SX - H' - T' SLĐ Như vậy sự vận động của vốn tiền tệ trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp diễn ra liên tục, xen kẽ kế tiếp nhau không ngừng phát triển. Mặt khác sự vận động của vốn tiền tệ không chỉ bó hẹp trong một chu kỳ sản xuất, mà sự vận động đó hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp liên quan đến tất cả các khâu của quá trình tái sản xuất xã hội (sản xuất - phân phối - trao đổi - tiêu dùng). Nhờ sự vận động của tiền tệ đã làm hàng loạt các quan hệ kinh tế dưới hình thái giá trị phát sinh ở các khâu của quá trình tái sản xuất trong nền kinh tế thị trường. Những quan hệ kinh tế đó tuy chứa đựng nội dung kinh tế khác nhau, song chúng đều có những đặc trưng giống nhau mang bản chất của tài chính doanh nghiệp. Tài chính doanh nghiệp hệ thống các quan hệ kinh tế, biểu hiện dưới hình thái giá trị, phát sinh trong quá trình hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ nhằm phục vụ cho quá trình tái sản xuất của mỗi doanh nghiệp và góp phần tích luỹ vốn cho Nhà nước. Hệ thống quan hệ kinh tế dưới hình thái giá trị thuộc phạm trù bản chất tài chính doanh nghiệp gồm: + Quan hệ kinh tế giữa doanh nghiệp với Nhà nước - Các doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ với Nhà nước thông qua nộp thuế, phí, lệ phí cho ngân sách Nhà nước. - Ngân sách Nhà nước cấp vốn cho doanh nghiệp Nhà nước, mua cổ phiếu, góp vốn liên doanh .v.v. Cấp trợ giá cho các doanh nghiệp khi cần thiết. + Quan hệ kinh tế giữa doanh nghiệp này với doanh nghiệp khác (thể hiện qua trao đổi) và với thị trường tài chính. Mối quan hệ này được thể hiện thông qua trao đổi mua bán vật tư, sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ. Doanh nghiệp có lúc là người mua, có lúc là người bán. - Là người mua, doanh nghiệp mua vật tư, tài sản, hàng hoá, dịch vụ, mua cổ phiếu, trái phiếu, thanh toán tiền công lao động. - Là người bán, doanh nghiệp bán sản phẩm, hàng hoá, dịch vụ, bán trái phiếu, để huy động vốn cho doanh nghiệp. 2
3. + Quan hệ kinh tế trong nội bộ doanh nghiệp: mối quan hệ thể hiện quan hệ giữa doanh nghiệp với các phòng ban, với cán bộ công nhân viên trong nội bộ doanh nghiệp. - Biểu hiện của mối quan hệ này là sự luân chuyển vốn trong doanh nghiệp. Đó là sự luân chuyển vốn giữa các bộ phận sản xuất kinh doanh như nhận tạm ứng, thanh toán tài sản vốn liếng - Quan hệ giữa doanh nghiệp với cán bộ công nhân viên thông qua trả lương, thưởng và các khoản thu nhập khác cho người lao động. 1.2.2. Chức năng của tài chính doanh nghiệp: a. Tổ chức huy động chu chuyển vốn, đảm bảo cho sản xuất kinh doanh được tiến hành liên tục. Doanh nghiệp là đơn vị kinh tế cơ sở có nhiệm vụ sản xuất kinh doanh nên có nhu cầu về vốn, tuỳ theo từng loại hình doanh nghiệp mà vốn được huy động từ những nguồn sau: - Ngân sách Nhà nước cấp. - Vốn cổ phần. - Vốn liên doanh. - Vốn tự bổ sung. - Vốn vay. Nội dung của chức năng này: - Căn cứ vào nhiệm vụ sản xuất, định mức tiêu chuẩn để xác định nhu cầu vốn cần thiết cho sản xuất kinh doanh . - Cân đối giữa nhu cầu và khả năng về vốn. Nếu nhu cầu lớn hơn khả năng về vốn thì doanh nghiệp phải huy động thêm vốn (tìm nguồn tài trợ với chi phí sử dụng vốn thấp nhưng đảm bảo có hiệu quả). Nếu nhu cầu nhỏ hơn khả năng về vốn thì doanh nghiệp có thể mở rộng sản xuất hoặc tìm kiếm thị trường để đầu tư mang lại hiệu quả. - Lựa chọn nguồn vốn và phân phối sử dụng vốn hợp lý để sao cho với số vốn ít nhất nhưng mang lại hiệu quả cao nhất. b. Chức năng phân phối thu nhập của tài chính doanh nghiệp Thu nhập bằng tiền từ bán sản phẩm, hàng hoá, lao vụ, dịch vụ, lợi tức cổ phiếu, lãi cho vay, thu nhập khác của doanh nghiệp được tiến hành phân phối như sau: Bù đắp hao phí vật chất, lao động đã tiêu hao trong quá trình sản xuất kinh doanh bao gồm: - Chi phí vật tư như nguyên vật liệu, nhiên liệu, động lực, công cụ lao động nhỏ - Chi phí khấu hao tài sản cố định. - Chi phí tiền lương và các khoản trích theo lương. - Chi phí dịch vụ mua ngoài, chi phí khác bằng tiền (kể cả các khoản thuế gián thu). Phần còn lại là lợi nhuận trước thuế được phân phối tiếp như sau: ƒ Nộp thuế thu nhập doanh nghiệp theo luật định (hiện nay tính bằng 28% trên thu nhập chịu thuế) 3
4. ƒ Bù lỗ năm trước không được trừ vào lợi nhuận trước thuế (nếu có). ƒ Nộp thuế vốn (nếu có). ƒ Trừ các khoản chi phí không hợp lý, hợp lệ. ƒ Chia lãi cho đối tác góp vốn. ƒ Trích vào các quỹ doanh nghiệp. c. Chức năng giám đốc (kiểm soát) đối với hoạt động sản xuất kinh doanh Giám đốc tài chính là việc thực hiện kiểm soát quá trình tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ của doanh nghiệp. Cơ sở của giám đốc tài chính - Xuất phát từ tính quy luật trong phân phối sản phẩm quyết định (ở đâu có phân phối tài chính thì ở đó có giám đốc tài chính). - Xuất phát từ tính mục đích của việc sử dụng vốn trong sản xuất kinh doanh. Muốn cho đồng vốn có hiệu quả cao, sinh lời nhiều thì tất yếu phải giám đốc tình hình tạo lập sử dụng quỹ tiền tệ trong doanh nghiệp. Nội dung - Thông qua chỉ tiêu vay trả, tình hình nộp thuế cho Nhà nước mà Nhà nước, Ngân hàng biết được tình hình sử dụng vốn của doanh nghiệp tốt hay chưa tốt. - Thông qua chỉ tiêu giá thành, chi phí mà biết được doanh nghiệp sử dụng vật tư, tài sản, tiền vốn tiết kiệm hay lãng phí. - Thông qua chỉ tiêu tỷ suất lợi nhuận (tỷ suất lợi nhuận doanh thu, giá thành, vốn) mà biết được doanh nghiệp làm ăn có hiệu quả hay không ? 1.3. TỔ CHỨC TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP 1.3.1. Khái niệm tổ chức tài chính Tổ chức tài chính là việc hoạch định chiến lược tài chính và xây dựng hệ thống các biện pháp để thực hiện các chiến lược đó, nhằm đạt được mục tiêu kinh doanh của doanh nghiệp trong từng kỳ nhất định. 1.3.2. Những nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức tài chính doanh nghiệp a. Cơ chế quản lý vĩ mô của Nhà nước Trong thời kỳ bao cấp chỉ thừa nhận hai thành phần kinh tế đó là kinh tế quốc doanh và kinh tế tập thể, không thừa nhận nền kinh tế thị trường. Vì vậy tổ chức tài chính bị động, quan hệ tài chính bị ràng buộc, tính chủ động về tài chính bị giới hạn trong một phạm vi hẹp. Trong nền kinh tế thị trường có sự điều tiết vĩ mô của Nhà nước, chấp nhận nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, mở cửa cạnh tranh, kế hoạch Nhà nước mang tính định hướng gián tiếp nên quan hệ tài chính doanh nghiệp được mở rộng, mọi doanh nghiệp đều có quyền bình đẳng trước pháp luật. Vì vậy tổ chức tài chính phải thay đổi cho phù hợp với điều kiện mới của nền kinh tế. b. Sự đa dạng của các hình thức sở hữu tư liệu sản xuất trong nền kinh tế thị trường Do tồn tại nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần nên tồn tại nhiều hình thức sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất (sở hữu Nhà nước, sở hữu tập thể, sở hữu tư 4
5. nhân, sở hữu hỗn hợp ). Thích ứng với mỗi hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất sẽ có một cơ chế tài chính thích hợp (sẽ nghiên cứu ở phần sau). c. Những đặc điểm về kinh tế - kỹ thuật của mỗi loại hình doanh nghiệp Mỗi ngành sản xuất vật chất có đặc điểm kinh tế - kỹ thuật riêng mang tính chất đặc thù (quy mô vốn, kết cấu trong từng loại vốn, số lượng vốn, kết cấu chi phí sản xuất khác ). Những đặc điểm đó ảnh hưởng trực tiếp đến tổ chức tài chính như: Phương hướng tạo nguồn tài chính và đầu tư. Phương pháp phân phối kết quả kinh doanh 1.3.3. Các loại hình tổ chức tài chính trong doanh nghiệp a. Căn cứ vào chế độ sở hữu và hình thức kinh doanh, tổ chức tài chính gồm *. Doanh nghiệp Nhà nước: gồm doanh nghiệp sản xuất kinh doanh (những ngành then chốt) và doanh nghiệp công ích. - Nguồn vốn: do Nhà nước cấp và tổ chức quản lý, nếu thiếu vốn doanh nghiệp được vay theo pháp luật. - Phân phối kết quả kinh doanh: Bù đắp hao phí vật chất, lao động đã tiêu hao trong quá trình sản xuất. Hoàn thành nghĩa vụ với Nhà nước thông qua nộp thuế. Lợi nhuận sau thuế được phân phối theo quy định của Nhà nước. *. Doanh nghiệp tư nhân: do một cá nhân làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản vốn liếng của mình về hoạt động kinh doanh (doanh nghiệp chịu trách nhiệm vô hạn) - Nguồn vốn do chủ doanh nghiệp tự khai và có quyền tăng, giảm vốn đầu tư. Nếu thiếu vốn doanh nghiệp được vay theo quy định của pháp luật . - Phân phối kết quả kinh doanh: Bù đắp chi phí đã tiêu hao trong quá trình sản xuất. Hoàn thành nghĩa vụ với Nhà nước thông qua thuế. Lợi nhuận sau thuế được phân phối theo quy định của chủ doanh nghiệp. * Công ty cổ phần Là hình thức sở hữu hỗn hợp. Vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần, người mua cổ phiếu gọi là cổ đông. Cổ đông có thể là một tổ chức, cá nhân, nhưng số thành viên sáng lập công ty ít nhất là 3, không hạn chế số lượng tối đa. Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm hữu hạn trên số vốn góp vào công ty. - Nguồn vốn: Sự đóng góp của cổ đông. Thiếu vốn có thể phát hành chứng khoán để huy động. Công ty được vay theo luật định . - Phân phối kết quả kinh doanh: Bù đắp chi phí đã tiêu hao trong quá trình sản xuất. Hoàn thành nghĩa vụ với Nhà nước thông qua thuế 5
6. Lợi nhuận sau thuế được phân phối theo quyết định của đại hội cổ đông (đại biểu cổ đông ) * Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Là doanh nghiệp do một tổ chức làm chủ sở hữu vốn. Công ty có tư cách pháp nhân và không được phát hành cổ phiếu, chịu trách nhiệm hữu hạn trên phần vốn góp. Chủ sở hữu công ty có quyền chuyển nhượng toàn bộ hoặc một phần vốn điều lệ của công ty cho tổ chức hoặc cá nhân khác. Phân phối kết quả kinh doanh: Bù đắp chi phí đã tiêu hao trong quá trình sản xuất. Hoàn thành nghĩa vụ với Nhà nước thông qua thuế Lợi nhuận sau thuế được phân phối theo quyết định của công ty. * Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên Thành viên có thể là tổ chức hoặc cá nhân, số lượng thành viên không quá 50 người chỉ chịu trách nhiệm hữu hạn về khoản nợ của công ty trong phần vốn góp, không được quyền phát hành cổ phiếu. Phân phối kết quả kinh doanh: lợi nhuận sau thuế được phân phối theo quyết định của chủ doanh nghiệp. Nếu là công ty do nhiều người hùn vốn, phần này sau khi trích lập các quỹ, số còn lại đem chia cho các chủ sở hữu theo tỷ lệ vốn góp. * Công ty hợp danh Là doanh nghiệp có ít nhất 2 thành viên hợp danh có thể có cá nhân góp vốn. - Thành viên hợp danh có trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về nghĩa vụ của công ty (chịu trách nhiệm vô hạn) và có quyền quản lý công ty. - Thành viên góp vốn chịu trách nhiệm hữu hạn phần vốn góp không tham gia quản lý công ty, nhưng có quyền chia lợi nhuận theo tỷ lệ quy định của công ty. * Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài gồm - Doanh nghiệp liên doanh là doanh nghiệp được thành lập tại Việt Nam có thể do 2 hay nhiều bên tham gia để tiến hành đầu tư. Doanh nghiệp liên doanh chỉ chịu trách nhiệm hữu hạn trong phần vốn góp. Phân phối kết quả kinh doanh theo tỷ lệ vốn góp mỗi bên. - Doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư của nước ngoài, do nhà đầu tư nước ngoài thành lập tại Việt Nam, không được phát hành cổ phiếu. Tự phân phối kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. - Hình thức hợp đồng hợp tác kinh doanh là văn bản ký kết giữa 2 hay nhiều bên để tiến hành đầu tư kinh doanh ở Việt Nam. Quy định trách nhiệm và phân chia kết quả kinh doanh cho mỗi bên theo tỷ lệ vốn góp, không thành lập thành viên mới. * Hợp tác xã: Vốn của hợp tác xã do xã viên góp vốn, thu nhập sau khi trừ chi phí, hoàn thành nghĩa vụ với Nhà nước và trích vào quỹ hợp tác xã theo quy định phần còn lại được phân phối cho xã viên. b. Căn cứ vào đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh của mỗi ngành, tổ chức tài chính được chia thành * Tổ chức tài chính trong doanh nghiệp thuộc ngành công nghiệp . - Là ngành có số vốn đầu tư lớn. 6
7. - Chu kỳ sản xuất kinh doanh ngắn. - Sản phẩm dở dang không lớn. - Sản xuất - tiêu thụ được tiến hành thường xuyên. - Là ngành tạo ra nguồn thu lớn cho ngân sách Nhà nước. * Tổ chức tài chính trong doanh nghiệp thuộc ngành xây lắp. - Vì thời gian xây dựng dài nên tổ chức nghiệm thu thanh toán theo tiến độ kế hoạch hợp đồng xây dựng hoặc thanh toán theo khối lượng công tác xây lắp hoàn thành. - Sản phẩm dở dang lớn, chu kỳ sản xuất kinh doanh dài nên cần phải rút ngắn thời gian thi công công trình. * Tổ chức tài chính trong doanh nghiệp nông nghiệp. - Chu kỳ sản xuất kinh doanh dài. - Điều kiện sản xuất phụ thuộc rất lớn vào điều kiện tự nhiên. - Lợi nhuận mang lại không cao, không ổn định. * Tổ chức tài chính trong doanh nghiệp thương mại - dịch vụ + Lưu chuyển hàng hoá - dịch vụ Nhiệm vụ chủ yếu của ngành thương mại - dịch vụ là lưu thông hàng hoá, dịch vụ nhằm phục vụ tốt nhu cầu nhiều mặt của người tiêu dùng. Vì vậy, kế hoạch lưu chuyển hàng hoá, dịch vụ là kế hoạch kinh tế chủ yếu nhất, là cơ sở để lập các kế hoạch tài chính, đồng thời là đối tượng tài chính doanh nghiệp phải tập trung chú ý phục vụ. Trong kế hoạch lưu chuyển hàng hoá, kế hoạch bán hàng là quan trọng nhất. Trong lĩnh vực tài chính thì doanh thu bán hàng là chỉ tiêu tài chính chủ yếu., là cơ sở để tính các chỉ tiêu tài chính khác như: vốn, chi phí (giá thành sản phẩm lao vụ, dịch vụ) lợi nhuận Mặt khác dự trữ hàng hoá cũng là chỉ tiêu quan trọng cả về mặt tài chính lẫn kinh tế. Do đó, vốn lưu động trong doanh nghiệp thương mại là một bộ phận vốn quan trọng nhất, chiếm tỷ trọng lớn nhất toàn bộ vốn kinh doanh mà trong đó chủ yếu là vốn hàng hoá, nguyên nhiên vật liệu, vì thế vốn vay ngắn hạn ngân hàng của doanh nghiệp thường cao hơn các ngành khác. Tuy nhiên, ở các doanh nghiệp dịch vụ thường có tình trạng trái ngược với tình hình trên, ở những doanh nghiệp này phải đầu tư phần lớn vốn kinh doanh vào nhà cửa, máy móc, trang thiết bị. Hơn nữa, sản phẩm dịch vụ sản xuất xong đòi hỏi phải tiêu thụ ngay, vì thế hầu như không có vốn thành phẩm và sản phẩm dở dang. Do đó, ở những doanh nghiệp này vốn cố định thường chiếm tỷ trọng rất lớn, còn vốn lưu động chỉ chiếm tỷ trọng rất nhỏ (vì không phải dự trữ). Vì vậy, chi phí khấu hao, bảo dưỡng, sửa chữa tài sản chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành hàng hoá, dịch vụ. Tài chính doanh nghiệp cần phải tính toán, bố trí nguồn vốn kịp thời, đầy đủ đảm bảo cho việc sửa chữa tài sản nhằm đảm bảo phục vụ tốt khách hàng. Kế hoạch mua hàng là kế hoạch biện pháp nhằm đảm bảo cho kế hoạch bán ra, là cơ sở để bố trí điều hoà vốn kịp thời, đầy đủ cho việc tập trung hàng hoá, khai thác nguồn hàng. để có thể bố trí tốt cần phải xác định chính xác chỉ tiêu doanh số mua hàng. + Chu kỳ kinh doanh sản xuất 7
8. Doanh nghiệp thương mại - dịch vụ hoạt động trên nhiều lĩnh vực khác nhau, tính chất kinh doanh rất phức tạp, chu kỳ sản xuất kinh doanh của từng lĩnh vực hoạt cũng khác nhau. Nhìn chung chu chuyển vốn lưu động trong doanh nghiệp thương mại - dịch vụ vận động theo những quy luật sau: T - H - T hoặc T - H SX H ' - T ' Hơn nữa, trong doanh nghiệp dịch vụ quá trình sản xuất chế biến thường rất ngắn, sản xuất xong đòi hỏi phải tiêu thụ ngay (do tính chất mặt hàng phục vụ và do tâm lý muốn phục vụ ngay cho khách hàng), thậm chí có hoạt động dịch vụ mà quá trình sản xuất cũng chính là quá trình phục vụ, quá trình tiêu thụ cũng chính là quá trình phục vụ khách hàng. Điều đó nói lên rằng chu kỳ sản xuất kinh doanh ngành thương mại - dịch vụ rất ngắn nên tốc độ chu chuyển vốn rất nhanh. Vì vậy, tốc độ chu chuyển vốn lưu động trong doanh nghiệp thương mại - du lịch được coi là chỉ tiêu chất lượng tổng hợp, đòi hỏi tài chính doanh nghiệp cần phải tìm mọi biện pháp để tăng tốc độ chu chuyển vốn lưu động. + Giá thành dịch vụ - chi phí bán hàng và chi phí quản lý Trong ngành thương mại - dịch vụ chi phí và giá thành dịch vụ được xem là chỉ tiêu chất lượng quan trọng nhất. Vì vậy, tài chính doanh nghiệp có nhiệm vụ phải quản lý chặt chẽ đối với chỉ tiêu này nhằm không ngừng hạ thấp chi phí, giá thành dịch vụ một cách hợp lý, tích cực, để tăng lợi nhuận doanh nghiệp. Thông thường các doanh nghiệp dịch vụ vừa tự sản xuất ra sản phẩm, hàng hoá dịch vụ, vừa trực tiếp tiêu thụ các hàng hoá này và các hàng hoá mua sẵn khác tương tự như doanh nghiệp bán lẻ. Các quá trình sản xuất, tiêu thụ phục vụ tiếp diễn liên tục và xen kẽ nhau, hoà vào nhau nên khó tách riêng biệt chi phí nào là chi phí sản xuất, chi phí nào là chi phí lưu thông, phục vụ một cách chính xác. Đặc biệt trong doanh nghiệp dịch vụ ăn uống khó có thể tính chính xác giá thành của từng sản phẩm nên các nhà quản lý không tính giá thành mà chỉ tính giá vốn hàng tự chế, còn các khoản chi phí sản xuất kinh doanh khác ngoài giá vốn tính hết vào chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp. Chính vì thế ở những đơn vị này khó có thể tính chính xác hiệu quả của từng hoạt động, từng mặt hàng kinh doanh. Ngoài ra, chi phí sản xuất, dịch vụ, bán hàng và quản lý phát sinh ở từng nghiệp vụ, từng khâu kinh doanh, giữa các vùng cũng khác nhau. Vì thế, trong công tác quản lý tài chính cần chú ý điều hoà, phân bổ các chỉ tiêu về chi phí chặt chẽ không ngừng hạ thấp chi phí bán hàng, chi phí quản lý và giá thành dịch vụ hợp lý, đảm bảo phục vụ tốt cho hoạt động sản xuất kinh doanh. + Mạng lưới kinh doanh Cùng với sự phát triển của khoa học - kỹ thuật, xã hội ngày càng phát triển, phân công lao động xã hội theo hướng chuyên môn hoá và hợp tác hoá ngày càng cao. Do đó nhu cầu phục vụ con người ngày càng phong phú, đa dạng đòi hỏi các doanh nghiệp dịch vụ phải thường xuyên cải tiến tổ chức hoạt động để phục vụ ngày càng tốt hơn, thoả mãn nhu cầu phong phú đa dạng và ngày càng tăng của mọi người, đồng thời đảm bảo có được doanh lợi thoả đáng nhằm không ngừng phát triển hoạt động của mình. Nhằm đảm bảo phục vụ tốt cho người tiêu dùng, màng lưới kinh doanh của ngành thương mại - dịch vụ được tổ chức rộng rãi ở khắp nơi (đặc biệt là nơi đông dân cư) với nhiều loại hình khác nhau (ăn uống, khách sạn, hướng dẫn du lịch, cho thuê đồ dùng, sửa chữa may đo, giặt ủi, chụp hình uốn tóc ) tính chất của từng hoạt 8
9. động này rất phức tạp. Do đó, để quản lý tốt công tác tài chính cần phải nghiên cứu nắm vững những đặc điểm riêng từng loại hình hoạt động đó, phải chấp hành tốt nguyên tắc tập trung dân chủ. + Đối tượng phục vụ Đối tượng mà các doanh nghiệp Thương mại - du lịch phục vụ là mọi tầng lớp nhân dân với nhiều nhu cầu khác nhau, do khác nhau về dân tộc, tôn giá, giới tính, tuổi tác, sở thích, phong tục tập quán, nhận thức Vì vậy, yêu cầu công tác phục vụ rất đa dạng, rất phức tạp đòi hỏi cần phải tổ chức tốt từng khâu, từng bộ phận trong doanh nghiệp để thoả mãn mọi yêu cầu hợp lý của khách hàng nhằm tiết kiệm nguyên vật liệu, hàng hoá tăng uy tín, tăng doanh thu. Mặt khác, có những loại dịch vụ yêu cầu cần phải hoạt động liên tục cả ngày lẫn đêm, ngày này qua ngày khác kể cả ngày lễ, chủ nhật. Đặc biệt, vào các ngày lễ, tết nhu cầu phục vụ càng cao đòi hỏi cần phải chú ý trong việc bố trí, sử dụng lao động hợp lý, đảm bảo nâng cao năng suất lao động, chất lượng phục vụ. Chính vì thế, lực lượng lao động ở doanh nghiệp dịch vụ khá đông, lao động đòi hỏi phải có tay nghề kỹ thuật chuyên môn khá cao nên chi phí tiền lương chiếm tỷ trọng khá lớn trong giá thành dịch vụ. 1.4. VỐN KINH DOANH TRONG DOANH NGHIỆP 1.4.1. Khái niệm Để tiến hành sản xuất kinh doanh các doanh nghiệp cần có 3 yếu tố cơ bản: - Tư liệu lao động. - Đối tượng lao động. - Sức lao động. Muốn vậy doanh nghiệp phải có một lượng vốn tiền tệ để đầu tư mua sắm những yếu tố đó gọi là vốn kinh doanh. Vốn kinh doanh của doanh nghiệp là biểu hiện bằng tiền của toàn bộ tài sản mà doanh nghiệp phải ứng ra để phục vụ trong hoạt động sản xuất kinh doanh nhằm mục đích sinh lời. 1.4.2. Phân loại vốn kinh doanh a. Căn cứ vào nội dung vật chất vốn kinh doanh gồm: * Vốn thực (vốn phi tài chính) Vốn thực là toàn bộ tư liệu sản xuất phục vụ cho sản xuất và dịch vụ gồm: máy móc thiết bị, vật kiến trúc nhà cửa Nó tham gia trực tiếp vào hoạt động sản xuất kinh doanh. * Vốn tài chính Vốn tài chính là biểu hiện dưới dạng tiền, chứng khoán và giấy tờ có giá trị như tiền, phần vốn này dùng vào việc mua tài sản, máy móc thiết bị, tài nguyên khác. Nó gián tiếp tham gia vào hoạt động sản xuất kinh doanh thông qua công tác đầu tư. b. Căn cứ vào hình thái biểu hiện vốn kinh doanh gồm: * Vốn hữu hình Vốn hữu hình gồm tiền, các giấy tờ có giá trị như tiền và những tài sản biểu hiện bằng hiện vật như đất đai, nhà xưởng, máy móc thiết bị 9
10. * Vốn vô hình Vốn vô hình gồm: giá trị những tài sản cố định vô hình như: - Quyền sử dụng đất. - Quyền phát hành. - Bản quyền bằng sáng chế. - Nhãn hiệu hàng hoá. - Phần mềm vi tính. - Giấy phép và giấy phép nhượng quyền c. Căn cứ vào phương thức luân chuyển vốn kinh doanh gåm: - Vốn cố định: là lượng giá trị ứng trước về tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn. - Vốn lưu động: là lượng giá trị ứng trước tài sản lưu động và đầu tư tài chính ngắn hạn. d. Căn cứ vào thời hạn luân chuyển vốn kinh doanh gåm: - Vốn ngắn hạn là loại vốn có thời hạn luân chuyển trong vòng một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh. - Vốn trung hạn là loại vốn có thời hạn luân chuyển từ trên một năm đến ba năm. - Vốn dài hạn là loại vốn có thời hạn luân chuyển từ trên ba năm trở lên. 1.4.3. Nguồn hình thành vốn kinh doanh trong doanh nghiệp a. Nguồn vốn chủ sở hữu: thể hiện quyền sở hữu của người chủ về các tài sản của doanh nghiệp. Tùy theo từng loại hình doanh nghiệp mà nguồn vốn chủ sở hữu khác nhau. Nguồn vốn ngân sách cấp, nguồn vốn này được Nhà nước cấp cho doanh nghiệp Nhà nước để hoạt động kinh doanh hay hoạt động công ích. Nguồn vốn tự có được hình thành đối với doanh nghiệp mới bắt đầu đi vào hoạt động sản xuất kinh doanh: - Nếu là doanh nghiệp Nhà nước vốn tự có là vốn điều lệ ngân sách cấp. - Nếu là doanh nghiệp tư nhân vốn tự có là vốn do chủ doanh nghiệp bỏ ra để đấu tư. - Nếu là công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn vốn tự có do các cổ đông hay thành viên trong công ty góp vốn. Nguồn vốn liên doanh: doanh nghiệp liên doanh vốn tự có là do các thành viên trong nước và nước ngoài thỏa thuận góp vốn. Vốn bổ sung từ kết quả kinh doanh gồm: - Lợi nhuận chưa phân phối. - Chênh lệch do đánh giá lại tài sản. - Quỹ doanh nghiệp b. Nguồn vốn nợ phải trả Trong điều kiện kinh tế thị trường nguồn vốn vay đóng một vai trò rất quan trọng trong doanh nghiệp gồm: Tín dụng ngân hàng là khoản nợ vay của ngân hàng và đối tượng khác. 10
11. Tín dụng thương mại là khoản nợ mà doanh nghiệp chiếm dụng tạm thời từ các nhà cung cấp vật tư, hàng hoá, dịch vụ cho doanh nghiệp thông qua thanh toán sau. Phát hành trái phiếu là hình thức huy động vốn bằng cách phát hành trái phiếu. Khi phát hành trái phiếu công ty phải phát sinh thêm chi phí gồm:lãi phải trả mỗi kỳ, chi phí phát hành trái phiếu. Các khoản nợ tạm thời khác gồm: nợ lương, nợ thuế, nợ nội bộ đây là những khoản chiếm dụng tạm thời hợp pháp./. 11