Luận án Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên Trung học cơ sở

Nội dung text: Luận án Phát triển kỹ năng dạy học hợp tác cho giáo viên Trung học cơ sở

1. i B GIÁO D C VÀ ÀO T O I H C THÁI NGUYÊN NGUY N THÀNH K NH PHÁT TRI N K N NG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C C Ơ S Chuyên ngành: Lý lu n và L ch s giáo d c Mã s : 62.14.01.01 LU N ÁN TI N S GIÁO D C H C Ng i h ng d n khoa h c: 1. PGS.TS. PH M H NG QUANG 2. GS.TSKH. NGUY N V N H THÁI NGUYÊN - 2010
2. ii LI CAM OAN Tôi xin cam oan r ng, ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. T t c các ngu n s li u và k t qu nghiên c u trong lu n án này là trung th c và ch ưa ưc s dng b o v m t h c v nào. Các thông tin trích d n trong lu n án u ã ưc ch rõ ngu n g c. Tác gi lu n án Nguy n Thành K nh
3. iii NH NG T VI T T T TRONG LU N ÁN T vi t t t Xin c là C i ch ng CBQL Cán b qu n lý CSP Cao ng s ư ph m DHHT N Dy h c h p tác nhóm DDH dùng d y h c GDPT Giáo d c ph thông GS Giáo s ư GV Giáo viên HS Hc sinh HT Hc t p HHT Hc h p tác HTHT Hc t p h p tác KN K n ng PGS Phó giáo s ư PPDH Ph ươ ng pháp d y h c SGK Sách giáo khoa TBDH Thi t b d y h c TCGD Tp chí Giáo d c Tp Thành ph TD Thí d TN Th c nghi m TS Ti n s TSKH Ti n s khoa h c THCS Trung h c c ơ s THPT Trung h c ph thông
4. iv MC L C M U 1 1. Lý do ch n tài 1 2. M c ích nghiên c u 2 3. Khách th và i t ưng nghiên c u 2 3.1. Khách th nghiên c u 2 3.2. i t ưng nghiên c u 2 4. Gi thuy t khoa h c 3 5. Nhi m v nghiên c u 3 5.1. Xác nh c ơ s lý lu n và th c ti n c a vi c phát tri n các k n ng DHHT ca GVTHCS. 3 5.2. Xác nh h th ng k n ng DHHT c a GV THCS d a trên nh ng nguyên tc và yêu c u DHHT 3 5.3. xu t các bin pháp phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS trong quá trình b i d ưng GV 3 5.4. T ch c th c nghi m b i d ưng k n ng DHHT cho GV THCS t i m t s tr ưng t nh Tây Ninh. 3 6. Gii h n, ph m vi nghiên c u 3 6.1. H th ng k n ng DHHT ưc gi i h n nh ng k n ng chung cho các môn h c, không dành riêng cho t ng môn h c. 3 6.2. Bi n pháp phát tri n k n ng DHHT ưc gi i h n trong ph m vi ho t ng b i d ưng chuyên môn cho GV 3 6.3. Th c nghi m ưc gi i h n m t s tr ưng THCS c a t nh Tây Ninh, ph m vi kh o sát th c tr ng giáo d c ưc gi i h n m t s t nh mi n ông Nam B 3 7. Phươ ng pháp nghiên c u 3 7.1. Nhóm ph ươ ng pháp nghiên c u lý lu n 3 7.2. Nhóm các ph ươ ng pháp nghiên c u th c ti n 3 7.3. Các ph ươ ng pháp nghiên c u khác 4 8. Nhng lu n im c n b o v 4 9. óng góp m i c a lu n án 5 9.1. V m t lý lu n 5 9.2. V m t th c ti n 5 10. C u trúc lu n án 5
5. v Ch ư ng 1. CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N C A VI C PHÁT TRI N K NNG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C CƠ S 6 1.1. C ơ s lý lu n v phát tri n k n ng d y h c h p tác 6 1.1.1. T ng quan v n nghiên c u có liên quan n tài 6 1.1.1.1. Nghiên c u n ưc ngoài 6 1.1.1.2. Nghiên c u trong n ưc 9 1.1.2. C ơ s khoa h c c a d y h c h p tác 11 1.1.2.1. C ơ s tri t h c 11 1.1.2.2. C ơ s tâm lý h c 12 1.1.2.3. C ơ s xã h i h c 13 1.1.2.4. C ơ s lý lu n d y h c 14 1.1.3. Các khái ni m công c 15 1.1.3.1. Khái ni m h p tác 15 1.1.3.2. Khái ni m h c t p h p tác 15 1.1.3.3. Khái ni m d y h c h p tác 16 1.1.3.4. Khái ni m phát tri n 17 1.1.3.5. Khái ni m b i d ưng 18 1.1.3.6. Khái ni m k n ng 18 1.1.4. Bn ch t, c u trúc, tác d ng c a DHHT N 20 1.1.4.1. B n ch t c a DHHT N 20 1.1.4.2. C u trúc d y h c h p tác nhóm 21 1.1.4.3. Tác d ng c a DHHT i v i cp h c THCS 23 1.1.5. Phát tri n k n ng d y h c h p tác cho GV THCS 25 1.1.5.1. M c ích c a vi c phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS 26 1.1.5.2. N i dung phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS 26 1.1.5.3. Hình th c phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS 26 1.2. C ơ s th c ti n c a vi c phát tri n k n ng DHHT cho GV trung h c c ơ s 27 1.2.1. Th c tr ng s d ng các PPDH và i m i PPDH, s hi u bi t v DHHT, HTHT và ho t ng b i d ưng phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS qua kh o sát 27 1.2.1.1. T ch c kh o sát 27 1.2.1.2. K t qu kh o sát 28 1.2.2. K t lu n chung v th c tr ng qua kh o sát 40 1.3. K t lu n ch ươ ng 1 40
6. vi Ch ư ng 2. BI N PHÁP PHÁT TRI N K N NG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C C Ơ S 42 2.1. Các nguyên t c xây d ng bi n pháp phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS 42 2.1.1. Nguyên t c m b o tính m c ích 42 2.1.2. Nguyên t c m b o tính h th ng 43 2.1.3. Nguyên t c m b o tính th c ti n 43 2.1.4. Nguyên t c m b o tính hi u qu toàn di n 44 2.2. Bin pháp phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS 44 2.2.1. Nhóm bi n pháp 1: Xây d ng n i dung b i d ưng k n ng DHHT cho GV THCS 45 2.2.1.1. M c ích ý ngh a 45 2.2.1.2. N i dung 45 2.2.1.3. iu ki n th c hi n nhóm bi n pháp 60 2.2.2. Nhóm bi n pháp 2: H ưng d n th c hi n k n ng DHHT và ng d ng th c hành, rèn luy n k n ng DHHT t i tr ưng THCS 61 2.2.2.1. M c ích 61 2.2.2.2. N i dung nhóm bi n pháp 61 2.2.3. iu ki n th c hi n nhóm bi n pháp 75 2.3. M i liên h gi a các nhóm bi n pháp 75 2.4. K t lu n ch ươ ng 2 76 Ch ư ng 3. ÁNH GIÁ CÁC BI N PHÁP PHÁT TRI N K N NG DY H C HP TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C C Ơ S 77 3.1. Thc nghi m s ư ph m 77 3.1.1. M c ích 77 3.1.2. Ti n hành th c hi n 77 3.1.3. N i dung th c nghi m 79 3.1.4. Ph ươ ng pháp th c nghi m 79 3.1.4.1. L a ch n các l p th c nghi m và i ch ng 79 3.1.4.2. L a ch n GV d y các l p th c nghi m và i ch ng 79 3.1.4.3. Trao i v i GV v ph ươ ng pháp th c nghi m 79 3.1.4.4. Th i gian th c nghi m 80 3.1.4.5. Cách ánh giá k t qu h c t p c a h c sinh 80 3.1.5. K t qu th c nghi m 80 3.1.5.1. K t qu th ng kê t ng h p môn V n 7 c 3 tr ưng 80
7. vii 3.1.5.2. K t qu th ng kê t ng h p môn Toán l p 9 c 3 tr ưng 84 3.1.5.3. K t qu th ng kê t ng h p môn a 9 87 3.2. Quan sát, ánh giá s phát tri n k n ng DHHT c a GV 92 3.2.1. N i dung quan sát 92 3.2.2. Ti n hành th c hi n quan sát 92 3.2.3. a im quan sát 92 3.2.4. Tiêu chí ánh giá k t qu quan sát 93 3.2.5. K t qu t ng h p 93 3.2.6. Nh n xét chung v quan sát, ánh giá k t qu phát tri n k n ng DHHT 94 3.3. H i ý ki n chuyên gia 94 3.3.1. ánh giá tính kh thi và tính hi u qu c a các bi n pháp phát tri n k nng DHHT 94 3.3.1.1. M c ích 94 3.3.1.2. N i dung và ph ươ ng pháp ti n hành 95 3.3.1.3. K t qu 95 3.3.2. ánh giá vi c phát tri n k n ng DHHT c a GV THCS (Sau khi d lp b i d ưng) 96 3.3.2.1. M c ích 96 3.3.2.2. N i dung và ph ươ ng pháp 96 3.3.2.3. K t qu 96 3.4. K t lu n ch ương 3 100 KT LU N VÀ KHUY N NGH 101 1. K t lu n 101 2. Khuy n ngh 102 CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG B LIÊN QUAN N LU N ÁN 104 DANH M C TÀI LI U THAM KH O 105 PH L C 113
8. viii DANH M C CÁC S Ơ , BI U Sơ đồ 1.1. Mô hình lý thuy t v DHHT N 20 Bi ểu đồ 1.1. Thâm niên c a CBQL và GV tham gia kh o sát 29 Bi ểu đồ 1.2. Kt qu kh o sát th c tr ng i m i PPDH 32 Bi ểu đồ 1.3. Kt qu GV và CBQL tr l i v HTHT và DHHT 34 Bi ểu đồ 1.4. Kt qu kh o sát v th c tr ng k n ng DHHT c a CBQL, GV THCS 36 Bi ểu đồ 3.1. Tn su t c a hai l p TN và C u vào 80 Bi ểu đồ 3.2. Tn su t c a hai l p TN và C u ra 81 Bi ểu đồ 3.3. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C 81 Bi ểu đồ 3.4. Bi u biu di n k t qu x p lo i t ng h p c a môn V n 7 82 Bi ểu đồ 3.5. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS Chu V n An 83 Bi ểu đồ 3.6. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS M c nh Chi 83 Bi ểu đồ 3.7. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS Th tr n Tân Biên 83 Bi ểu đồ 3.8. Bi u bi u di n ưng t n su t c a hai l p TN và C u vào 84 Bi ểu đồ 3.9. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C 84 Bi ểu đồ 3.10. Bi u bi u di n k t qu x p lo i t ng h p c a môn Toán 9 85 Bi ểu đồ 3.11. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS Chu V n An 86 Bi ểu đồ 3.12. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS M c nh Chi 86 Bi ểu đồ 3.13. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS Th tr n Tân Biên 86 Bi ểu đồ 3.14. Bi u bi u di n ưng t n su t c a hai l p TN và C u vào 87 Bi ểu đồ 3.15. Bi u bi u di n ưng t n su t c a hai l p TN và C u ra 87 Bi ểu đồ 3.16. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C u ra 88 Bi ểu đồ 3.17. Bi u bi u di n k t qu x p lo i t ng h p c a môn a lý 9 88 Bi ểu đồ 3.18. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS Chu V n An 90 Bi ểu đồ 3.19. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS M c nh Chi 90 Bi ểu đồ 3.20. ưng bi u di n t n su t h i t ti n c a hai l p TN và C tr ưng THCS Th tr n Tân Biên 90 Bi ểu đồ 3.21. T ánh giá k n ng DHHT 98
9. ix DANH M C CÁC B NG Bảng 3.1. Bng t ng h p x p lo i môn V n 7 81 Bảng 3.2. Bng t n su t (f i ): s HS t im x i 84 Bảng 3.3. Bng t n su t (f i ): s HS t im x i 89 Bảng 3.4. Bng t ng h p các thông s th ng kê 91 Bảng 3.5. Tng h p k t qu quan sát nhóm 1 ( ã qua b i d ưng) 93 Bảng 3.6. Tng h p k t qu quan sát nhóm 2 (ch ưa qua b i d ưng) 94 Bảng 3.7. Tính kh thi và hi u qu c a các bi n pháp 95 Bảng 3.8. Kt qu t ánh giá v phát tri n k n ng DHHT 97
10. 1 M U 1. LÝ DO CH N TÀI Ngh quy t TW2 khóa VIII c a ng C ng s n Vi t Nam xác nh giáo d c là qu c sách hàng u, ã kh ng nh v trí vai trò ca giáo d c i v i s nghi p công nghi p hóa và hi n i hóa t n ưc. Vi Quan im nh h ưng chi n l ưc mà ng và Nhà n ưc ã nêu ra, s nghi p giáo d c c n thi t ph i có s hoàn thi n, i m i v t t c các ph ươ ng di n: m c tiêu, c ơ c u, h th ng, ni dung, ch ươ ng trình, i ng ng ưi d y, c ơ s v t ch t, t ch c qu n lý giáo d c, nh m t t i ch t l ưng hi u qu , áp ng ưc yêu c u c a s phát tri n kinh t - xã h i. Các v n b n c a ng và Nhà n ưc ch o cho ngành Giáo d c nh ư: Ch th s 14/CT-TTg ngày 11/6/2001 c a Th t ưng Chính ph ban hành v vi c i m i ch ươ ng trình giáo d c ph thông th c hi n Ngh quy t s 40/2000/QH10 c a Qu c h i; Ch th s 18/2001-TTg ngày 27/8/2001 c a Th t ưng Chính ph v m t s bi n pháp c p bách, nâng cao ch t l ưng i ng nhà giáo c a h th ng giáo d c qu c dân ã t ra cho ngành giáo d c và ào t o nhi m v có tính chi n l ưc trong vi c nâng cao ch t l ưng i ng nhà giáo và cán b qu n lý giáo d c trong giai on hi n nay. Có nhi u y u t nh h ưng n ch t l ưng giáo d c, nh ưng trong ó cht l ưng i ng Giáo viên (GV) ph i là y u t ưc quan tâm u tiên. Ch t l ưng GV ngày nay ưc hi u y h ơn tr ưc, bao g m o c ngh nghi p, t ư t ưng chính tr , nng l c s ư ph m và n ng l c chuyên môn, trong ó n ng l c s ư ph m và n ng l c chuyên môn là nh ng y u t ng nh t, b i nó ph i áp ng th ưng xuyên yêu c u i mi ch ươ ng trình giáo d c các c p h c. iu ó cng có ngh a là n n t ng n ng l c ngh nghi p ưc ào t o tr ưng s ư ph m c a GV ph i ưc phát tri n không ng ng theo s thay i c a m c tiêu, n i dung và ph ươ ng pháp d y h c trong nhà tr ưng, bng vi c b sung hoàn thi n nh ng k n ng phù h p h ơn, hi u qu h ơn, d a trên các quan im d y h c hi n i. Ch ươ ng trình giáo d c ph thông hi n nay th hi n r t rõ nh h ưng v n dng các mô hình ph ươ ng pháp d y h c (PPDH) hi n i, có tính n ng ng và có tính xã h i hóa cao, có ch c n ng tích c c hóa ng ưi h c, khuy n khích h c t p, phát tri n k n ng xã h i c a ng ưi h c. Có nh ư v y, dy h c mi giúp hình thành Hc sinh (HS) k nng h c t p hi u qu , k n ng s ng trong sinh ho t và ho t ng th c ti n. K n ng sng c a HS ph thông ưc c ng ng th gi i xem nh ư y u t h t nhân c a ch t l ưng giáo d c. Thi u k n ng s ng, ng ưi h c không th ưc xem là ã ưc giáo d c t t. áp ng yêu c u i m i PPDH c p trung h c c ơ s (THCS) GV và HS u ph i i m i cách d y, cách h c nh m nâng cao ch t l ưng d y h c. Dy h c h p tác
11. 2 (DHHT) là m t trong nh ng h ưng ti p c n quan tr ng trong i m i PPDH hi n nay nưc ta. Nó có nh h ưng tích c c n k t qu h c t p c ng nh ư phát tri n n ng l c xã hi c a ng ưi h c, ng th i c ng tác ng m nh m t i s phát tri n ngh nghi p c a chính GV. Mu n th c hi n DHHT thành công, GV c n có nh ng k n ng d y h c nh t nh, HS c n có nh ng k n ng h c t p nh t nh và nh ng k n ng y u ph i thích hp v i các nguyên t c và yêu c u DHHT. Gn ây các nhà tr ưng ã xu t hi n nhi u kinh nghi m v i m i PPDH nh vi c áp d ng nh ng mô hình và k thu t d y h c nh ư: th o lu n nhóm, thi t k bài gi ng in t , d y cách h c t p gi i quy t v n c bi t các thành ph (Tp)ln nh ư Hà N i, Tp. H Chí Minh, à N ng, Bà R a - V ng Tàu Các d án phát tri n giáo dc u nh n m nh i m i PPDH theo h ưng ki n t o, tìm tòi, tham gia, h p tác, phát huy tính tích c c c a ng ưi h c, nâng cao tính ch ng, sáng t o và hi u qu h c t p. Tuy nhiên, ó m i là nh ng ph ươ ng h ưng, nh ng cách ti p c n chung trong l nh v c, PPDH, trong khi ó c t lõi c a i m i ph ươ ng pháp chính là k n ng d y h c c a GV. Không có k n ng ti n hành PPDH theo lý lu n hay mô hình m i thì s không có ph ươ ng pháp i m i. Vn k n ng d y h c còn ít ưc quan tâm, nh t là k n ng d y h c nh m tích cc hóa h c t p nói chung và trong các môn h c nói riêng, như thi t k bài d y, ki m tra, ánh giá, sáng t o PPDH phù h p ti n hành d y h c theo nh ng chi n l ưc DHHT, hc t p tìm tòi, h c nhóm nh , h c t p theo d án, h c t p gi i quy t v n Riêng v k n ng DHHT tr ưng trung h c c ơ s (THCS) ưc xem là v n còn b tr ng trong nh ng n m v a qua. Vi nh ng lý do nêu trên, chúng tôi s i sâu nghiên c u v n : "Phát tri n k nng d y h c h p tác cho giáo viên trung h c c ơ s " và l y ó làm tài th c hi n lu n án ti n s . 2. M C ÍCH NGHIÊN C U Xây d ng bi n pháp phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS trong ho t ng bi d ưng GV c p t nh. 3. KHÁCH TH VÀ I T ƯNG NGHIÊN C U 3.1. Khách th nghiên c u Ho t ng b i d ưng nghi p v s ư ph m cho GV THCS c p t nh và t i tr ưng THCS. 3.2. i t ưng nghiên c u Quá trình phát tri n và b i d ưng k n ng DHHT cho GV THCS h ưng vào i mi PPDH c p h c này.
12. 3 4. GI THUY T KHOA H C Dy h c h p tác các tr ưng THCS s góp ph n nâng cao ch t l ưng và hi u qu d y h c, n u chúng có ưc m t h th ng bi n pháp phát tri n k n ng DHHT cho i ng GV d a trên c ơ s lý lu n d y h c xác áng và nh ng c im ho t ng b i dưng GV t s GD- T, phòng GD-T n các tr ưng THCS. 5. NHI M V NGHIÊN C U 5.1. Xác nh c ơ s lý lu n và th c ti n c a vi c phát tri n các k n ng DHHT c a GVTHCS. 5.2. Xác nh h th ng k n ng DHHT c a GV THCS d a trên nh ng nguyên t c và yêu cu DHHT. 5.3. xu t các bi n pháp phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS trong quá trình b i dưng GV. 5.4. T ch c th c nghi m b i d ưng k n ng DHHT cho GV THCS t i m t s tr ưng tnh Tây Ninh. 6. GI I H N, PH M VI NGHIÊN C U 6.1. H th ng k n ng DHHT ưc gi i h n nh ng k n ng chung cho các môn h c, không dành riêng cho t ng môn h c. 6.2. Bi n pháp phát tri n k n ng DHHT ưc gi i h n trong ph m vi ho t ng b i dưng chuyên môn cho GV. 6.3. Th c nghi m ưc gi i h n m t s tr ưng THCS c a t nh Tây Ninh, ph m vi kh o sát th c tr ng giáo d c ưc gi i h n m t s t nh min ông Nam b. 7. PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C U 7.1. Nhóm ph ư ng pháp nghiên c u lý lu n - Phân tích t ư li u lý lu n trong và ngoài n ưc tìm hi u tình hình nghiên c u có liên quan. - Ph ươ ng pháp l ch s và logic nh m xây d ng quan ni m c a tài và nh ng quan im lý lu n c ơ b n c a v n nghiên c u. 7.2. Nhóm các ph ư ng pháp nghiên c u th c ti n - Ph ươ ng pháp iu tra giáo d c b ng quan sát d y h c, kh o sát th c tr ng k nng DHHT b ng b ng h i, quan sát và ph ng v n.
13. 4 - Ph ươ ng pháp t ng k t kinh nghi m ánh giá th c tr ng i m i PPDH, th c tr ng phát tri n k n ng d y h c ca GV THCS. - Ph ươ ng pháp nghiên c u tài li u h s ơ giáo d c c a nhà tr ưng. - Ph ươ ng pháp th c nghi m s ư ph m nh m ki m tra tác d ng c a bi n pháp b i dưng phát tri n k n ng DHHT và tính h p lý c a h th ng k n ng ưc xây d ng. 7.3. Các ph ư ng pháp nghiên c u khác - Ph ươ ng pháp l y ý ki n chuyên gia v h th ng k n ng DHHT và ánh giá th c tr ng phát tri n k n ng DHHT. - X lý s li u và ánh giá b ng th ng kê toán h c. 8. NH NG LU N IM C N B O V 8.1. i m i PPDH nhà tr ưng ch có th t t i hi u qu khi có s k t h p m t cách hp lý, khoa h c gi a ho t ng dy ca GV và ho t ng h c c a HS. DHHT không ch tuân theo các quan im và lý thuy t gi ng d y, mà c n ph i tôn tr ng và phù h p v i các lý thuy t h c t p. M t trong nh ng lý thuy t h c t p hi n i, có hi u qu cao là HTHT. 8.2. HTHT có nh ng yêu c u và nguyên t c s ư ph m rõ ràng nh ó mà t o nên ho c phát huy ưc nh ng giá tr quan tr ng trong h c t p nh ư tính trách nhi m, quan h thân thi n, tính xã h i, tính c ng tác, hi u qu h c t p cao, môi tr ưng và c ơ h i h c tp a d ng Nhng c im ó là nhu c u c a HS, òi h i nhà tr ưng ph i trang b cho i ng GV các k n ng t ươ ng ng trong quá trình i m i PPDH. 8.3. M t trong nh ng y u t c t lõi i m i PPDH là i m i k n ng d y h c. D y h c theo chi n l ưc hay ph ươ ng pháp nào thì GV ph i có nh ng k n ng d y h c phù hp v i chi n l ưc hay ph ươ ng pháp ó. Th c hi n mô hình DHHT, d ưi s ch o c a GV, HS c ng ph i d n thích ng vi ki u h c t p nh ư v y có nh ng k nng HTHT t ươ ng ng. 8.4. DHHT òi h i GV ph i có nh ng k n ng d y h c c thù t khâu thi t k gi ng dy, lên l p cho n qu n lý h c t p và ánh giá k t qu h c t p. 8.5. Có th phát tri n các k n ng DHHT cho GV tr ưng THCS thông qua ho t ng bi dưng GV c p t nh, d ưi s h tr v lý lu n và k thu t ca các chuyên gia, cán b ch o, GV c t cán.
14. 5 9. ÓNG GÓP M I C A LU N ÁN 9.1. V m t lý lu n - Xác nh m t cách có h th ng quan im lý lu n v k n ng DHHT, có ý ngh a sư ph m trong i m i PPDH cp h c THCS. - Vn d ng và phát tri n lý lu n v n ng l c và k n ng d y h c, lý thuy t HTHT xây d ng h th ng k n ng DHHT phù h p v i GV THCS. H th ng này có th ưc xem nh ư khung k thu t chung tham kh o khi phát tri n nh ng nghiên c u ti p t c và sâu s c h ơn v l nh v c k n ng d y h c. 9.2. V m t th c ti n - Qua kh o sát th c trng i m i PPDH và th c tr ng k n ng d y h c m t s tr ưng THCS thu c các t nh mi n ông Nam b , phát hi n m t s ưu im và b t c p v nh n th c, nhu c u i m i cách d y, cách h c. - Da trên nh n th c lý lu n v HTHT xác l p ưc m t h th ng k n ng DHHT phù h p v i GV và ho t ng d y h c tr ưng THCS. - Xây d ng bi n pháp phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS bao g m 7 bi n pháp (chia thành 2 nhóm). Nh ng bi n pháp này ưc th c nghi m qua quá trình thi t k bài h c, ti n hành gi ng d y và t ch c cho HS h c t p c a GV, t ươ ng ng v i các nhóm k n ng d y h c mà GV ưc b i d ưng. Các bi n pháp c ng ưc th m nh qua ý ki n chuyên gia, cán b qu n lý giáo d c và GV tr ưng THCS. 10. C U TRÚC LU N ÁN Ngoài ph n m u, kt lu n và khuy n ngh , lun án có 3 ch ươ ng: Ch ươ ng 1: C ơ s lý lu n và th c ti n c a vi c phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS. Ch ươ ng 2: Các bi n pháp phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS. Ch ươ ng 3: ánh giá các bi n pháp phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS.
15. 6 Ch ư ng 1 CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N C A VI C PHÁT TRI N K N NG D Y H C H P TÁC CHO GIÁO VIÊN TRUNG H C C Ơ S 1.1. C Ơ S LÝ LU N V PHÁT TRI N K N NG D Y H C H P TÁC 1.1.1. T ng quan v n nghiên c u có liên quan n tài 1.1.1.1. Nghiên c u n c ngoài T th k XVIII, lý thuy t v hc t p h p tác (HTHT) ã th c hi n khá ph bi n các n ưc t ư b n. Th i k này có Joseph Lancaster và Andrew Bell ã th c nghi m và tri n khai r ng rãi vic HTHT nhóm Anh qu c và vào kho ng cu i th k XIX M ã cao HTHT, in hình có Fancis Parker, hi u tr ưng m t tr ưng công bang Massachusetts ã ư a ra các quan ni m nh m bi n h cho lý thuy t HTHT, ph n i ki u h c t p c nh tranh mang màu s c ca xã h i t ư b n. Theo Fancis Parker nu quá trình h c t p ưc th c hi n trên tinh th n chia s nhóm, l p v i c tình c m và trí tu thì vi c h c s không bao gi b nhàm chán; ni m vui l n nh t c a HS là cùng nhau chia s thành qu h c t p v i các b n trong t ươ ng tác h c t p v i tinh th n giúp l n nhau [103]. Ti p t c Parker, John Dewey ã vi t m t cu n sách có t a “N n Dân ch và Giáo d c” Ông cho r ng con ng ưi có b n ch t s ng h p tác, tr c n ưc d y bi t c m thông, tôn tr ng quy n c a ng ưi khác, làm vi c cùng nhau gi i quy t v n theo l ph i và c n ưc tr i nghi m quá trình s ng h p tác ngay t trong nhà tr ưng. Ông c ng cho r ng cu c s ng l p h c ph i là hi n thân c a dân ch , không ch trong vi c HS t do l a ch n cách h c và th c hi n các d án h c t p cùng nhau mà còn c trong vi c HS hc cách quan h v i ng ưi khác [113]. Các công trình nghiên c u ca các nhà khoa h c nh ư Devries.D. và Edwards.K. trung tâm t ch c xã h i, các tr ưng h c ã k t h p h c h p tác nhóm (HHT N) tranh ua gi a các nhóm và các trò ch ơi h c t p v n d ng vào th c ti n ho t ng trong l p hc; E. Cohen ã xây d ng m t ph ươ ng pháp HTHT d a trên nh ng lý thuy t, nh ng phát bi u mong i. W. Glasser ã nghiên c u thúc y vi c s d ng các m i quan h hp tác gi a HS v i nhau. Nh ng nghiên c u trên c ng nh ư các công trình khác c a các nhà nghiên c u giáo d c, khoa h c xã h i M , Canada ã i tiên phong trong vi c nghiên c u và tri n khai các bài h c, ch ươ ng trình, chi n l ưc và k n ng DHHT [113].
16. 7 Albert Bandura ư a ra lý thuy t h c t p mang tính xã h i: “S làm vi c ng i”. Lý thuy t này ưc xây d ng trên nguyên t c ph bin: HS n l c th c hi n nh ng nhi m v thì s ưc khen th ưng, còn n u không hoàn thành s không ưc khen ho c b chê. T ư t ưng chính c a thuy t này là khi các cá nhân làm vi c cùng nhau h ưng t i mc tiêu chung thì s ph thu c l n nhau s thúc y h ho t ng tích c c h ơn, qua ó giúp nhóm và chính b n thân mình t n k t qu h c t p mong mu n [95]. Jean Piaget v i h c thuy t “S gi i quy t mâu thu n” cho r ng, thúc y s phát tri n trí tu cho HS, GV s p t t ng c p HS có quan im i l p v i nhau v cách gi i quy t v n thành m t nhóm và yêu c u t ng c p hai em này ho t ng cùng nhau cho n khi nh t trí ho c có câu tr l i chung thì khi ó m i i n k t lu n v bài h c. Sau khi các em th ng nh t, GV ki m tra riêng t ng em và luôn th y r ng nh ng em lúc u còn kém c i v m t v n nào ó thì bây gi có th t mình gi i quy t m t cách úng n, không khác v i cách gi i quy t c a b n mình [81]. Các tác gi Palincsar và Brown xây d ng và phát tri n ph ươ ng pháp d y l n nhau. Theo ph ươ ng pháp này, HS và GV thay phiên nhau óng vai trò ng ưi d y sau khi cùng nghiên c u tài li u h c t p. GV làm m u ưa ra cách th c và các v n , t các câu h i, cách tóm t t, cách phân tích làm sáng t v n HS h c cách làm c a GV và áp d ng vào trong nhóm h c t p c a mình. Các thành viên khác c a nhóm tham gia th o lu n nêu ra các câu h i, tr l i, bình lu n, tìm ki m nh ng t ng chính xác, thích h p, khái quát và rút ra nh ng k t lu n. Vai trò c a t ng thành viên ưc luân phiên thay i [114]. Vào nh ng n m 1980 tr l i ây, vi c nghiên c u v DHHT ã ưc ti p t c y mnh các n ưc Tây Âu. Các nghiên c u này h ưng vào xây d ng mô hình và chi n lưc d y h c theo nhóm h p tác m t cách có hi u qu . Chúng ta có th k n các công trình nghiên c u tiêu bi u nh ư Brown và Palincsar n m 1989 [114], Rosenshine, Meister nm 1994 [123], Slavin n m 1990 [125] và Renkl n m 1995 [122]. Các Ông cho r ng DHHT t o l p và c i thi n nh ng m i quan h xã h i gi a các thành viên, v i nh ng c thù xã h i và ph m ch t cá nhân. Raja Roy Singh, nhà giáo d c c a n trong cu n sách “N n giáo d c cho th k XXI: Nh ng tri n v ng c a Châu Á - Thái Bình D ươ ng”, tác gi ã c p t i nhi u ni dung cho giáo d c th k XXI, song v n c n t p trung h ơn c v giáo d c con ng ưi là hình thành cho h n ng l c sáng t o, có k n ng h p tác chung s ng v i ng ưi khác, bi t g n bó con ng ưi v i xã h i trong th gi i toàn c u hóa và s ph thu c l n nhau ngày càng sâu r ng. Theo ông m t trong nh ng PPDH t t i m c tiêu trên, ó là mô hình DHHT, h c t p t b n bè, t c ng ng, t lao ng và các ho t ng xã h i. Ông
17. 8 còn cho r ng “S hoàn thi n c a ho t ng h c là s chia s , ng ưi ta càng h c càng khát khao ưc chia s H c t t i s ch c ch n là chu n b cho s chia s ” [84]. các n ưc xã h i ch ngh a, t p th luôn ưc xem là môi tr ưng th c hi n mc tiêu giáo d c con ng ưi phát tri n toàn di n. C. Mác kh ng nh: “Ch có trong c ng ng cá nhân m i có ưc nh ng ph ươ ng ti n phát tri n toàn di n nh ng n ng khi u ca mình và do ó, ch có trong c ng ng m i có t do cá nhân” [10]. B ng vi c ánh giá cao vai trò c a t p th , các nhà kinh in c a Ch ngh a Mác - Lênin cho r ng, giáo dc con ng ưi trong t p th là m t nguyên lý c ơ b n c a n n giáo d c xã h i ch ngh a. Da trên quan im Mác - Lê Nin v giáo d c, nhi u nhà khoa h c Liên Xô và các n ưc ông Âu tr ưc ây ã i sâu nghiên c u v DHHT và áp d ng thành công trong th c ti n giáo d c. Tr ưc tiên có th k t i công trình nghiên c u c a V ưgôtsky. Theo Ông, m i ch c n ng tâm lý cao c p u có ngu n g c xã h i và xu t hi n tr ưc h t c p liên cá nhân, tr ưc khi ưc chuy n vào trong và t n t i c p n i cá nhân. Ông cho r ng “Trong s phát tri n c a tr , m i ch c n ng tâm lý cao c p u xu t hi n hai l n, l n th nh t nh ư là m t ho t ng t p th , m t ho t ng xã h i, ngh a là nh ư mt ch c n ng liên tâm lý; l n th hai nh ư là m t ho t ng cá nhân, nh ư là m t ch c nng tâm lý bên trong”. V ưgôtsky ã ư a ra khái ni m xây d ng lý thuy t v vùng phát tri n g n, theo ó d y h c ch có hi u qu v vùng phát tri n khi tác ng c a nó n m vùng phát tri n g n c a HS. Ph i làm sao kích thích và làm th c t nh quá trình chuy n vào trong và ho t ng bên trong c a a tr và nh ng quá trình nh ư v y ch di n ra trong ph m vi m i quan h v i ng ưi xung quanh và s h p tác v i b n bè. Các quá trình h ưng ni này s t o nên nh ng k t qu bên trong c a b n thân tr . "iu tr em cùng v i nhau hôm nay, chúng s t làm ưc vào ngày mai". Quan im c a V ưgôtsky ã ch ra s c n thi t c a m i quan h t ươ ng tác gi a ng ưi h c v i môi tr ưng, gi a ng ưi h c v i nhau [129]. Dy h c nêu v n theo hình th c h p tác nhóm c ng ưc ti n hành nghiên c u vi qui mô l n Ba Lan vào nh ng n m 1950-1960 v i các công trình nghiên c u c a Bozdanxky, Rot, Kupixevich, Palatopxky các tác gi u kh ng nh: D y h c nêu vn theo hình th c h p tác nhóm có hi u qu h ơn h n so v i d y h c nêu v n l p ho c theo cá nhân. Trong cu n chuyên kh o “D y h c nêu v n ” Ôkôn, V. ã ti n hành t ng k t các hình th c và các giai on d y h c theo nhóm, m t khác c ng ch rõ vi c t ch c DHHT nhóm s ưc di n ra nh ư th nào trong hoàn c nh c th t ươ ng ng vi m c ích môn h c, ti t h c và vào tài ngh s ư ph m c a GV [76].
18. 9 1.1.1.2. Nghiên c u trong n c Vi t Nam v i truyn th ng hi u h c và oàn k t dân t c, tinh th n h c t p h p tác truy n th tri th c, kinh nghi m c a ng ưi i tr ưc cho th h sau ã th hi n bng nhi u hình th c linh ho t và sau này phát tri n thành các phong trào bình dân h c v , b túc v n hóa, h c cùng nhau, h c b n, h c nhóm. Vào nh ng n m 1960, chi n tranh di n ra ác li t nh ưng vi c nghiên c u khoa h c giáo d c cng ưc quan tâm nh m tìm ra các gi i pháp phát huy tính tích c c, ch ng hc t p c a HS. Kh u hi u “bi n quá trình ào t o thành quá trình t ào t o” c ng ã i vào các tr ưng s ư ph m t th i im ó. Nh ưng ph i n nh ng n m 1980 v n phát huy tính tích c c c a HS m i tr thành m t trong nh ng ph ươ ng h ưng c a c i cách giáo d c và ưc tri n khai trong ho t ng th c t các tr ưng ph thông. Tuy nhiên nh ng chuy n bi n trong giáo d c v n còn nhi u hn ch . Song ph i t i nh ng n m cu i c a th k XX, nh h ưng n y m i th c s có chuy n bi n rõ r t. Nhi u tài li u giáo d c và d y h c c p t i vi c chuy n t d y h c ly GV làm trung tâm sang d y h c l y HS làm trung tâm. Mt trong nh ng ph ươ ng pháp ưc x p vào các PPDH theo h ưng l y HS làm trung tâm có hi u qu ó là ph ươ ng pháp DHHT. Nhi u công trình nghiên c u c ng nh ư nhi u bài vi t quan tâm t i PPDH mang tính h p tác. in hình có mt s tác gi sau: Tác gi Thái Duy Tuyên i sâu nghiên c u v n v PPDH, trong cu n sách “Ph ươ ng pháp d y h c truy n th ng và i m i”. Trên c ơ s khái quát v b n ch t, c im, ý ngh a c a DHHT, Ông ã xu t qui trình t ch c d y h c theo ph ươ ng pháp DHHT [95]. Theo Nguy n H u Châu, trong cu n sách “Nh ng v n c ơ b n v ch ươ ng trình và quá trình d y h c” ã c p n DHHT nh ư là m t quan im d y h c m i. Theo ông, DHHT là vi c s d ng các nhóm nh HS làm vi c cùng nhau nh m t i a hóa kt qu h c t p c a b n thân cng nh ư c a ng ưi khác. Ông ã nh n m nh n vai trò to ln c a DHHT “Không ch ơn thu n là m t cách th c gi ng d y mà là còn là s thay i v c u trúc t ch c nh h ưng t i m i khía c nh i s ng h c ưng” [13]. Tác gi Tr n Bá Hoành, trong cu n sách “ i m i ph ươ ng pháp d y h c, ch ươ ng trình và sách giáo khoa” g m t p h p 26 bài vi t c p n nh ng v n ph c v công cu c i m i PPDH ang di n ra sôi n i t i các tr ưng h c ó là d y h c l y HS làm trung tâm, phát tri n các ph ươ ng pháp tích c c, t ng c ưng ph ươ ng pháp h c t p, t h c. Trong cu n sách này tác gi c ng ã ch r DHHT là m t trong nh ng chi n l ưc d y hc hưng v ng ưi h c, phát huy có hi u qu tính tích c c sáng t o c a ng ưi h c [36].
19. 10 Tác gi ng Thành H ưng, trong cu n sách "D y h c hi n i" khi c p v DHHT ã kh ng nh “Các quan h c a d y h c hi n i s phát tri n theo xu th t ng cưng s t ươ ng tác, h p tác và c nh tranh, tham gia và chia s ”; “Trong quan h th y trò, tính ch t h p tác là xu th n i b t”; “Quan h gi a ng ưi h c v i nhau trong quá trình dy h c hi n i nói chung mang tính h p tác và c nh tranh t ương i” [43]. DHHT còn ưc c p n trong cu n “Sách tr giúp gi ng viên cao ng s ư ph m”c a t p th tác gi Nguy n H u Châu, Nguy n V n C ưng, Tr n Bá Hoành, Nguy n Bá Kim, Lâm Quang Thi p thu c d án ào to GV THCS. ây là cu n sách tr giúp th ưng xuyên v m t PPDH cho gi ng viên các tr ưng cao ng s ư ph m, giúp h b i d ưng chuyên môn, ti p c n các PPDH hi n i trong ó c ng ã nh n m nh n vn DHHT nhóm [14]. Ngoài ra còn r t nhi u bài vi t v nh ng khía c nh khác nhau c a ki u DHHT nh ư Tác gi Lê V n T c ã ng bài vi t “M t s v n v c ơ s lý lu n hc h p tác nhóm” trên t p chí giáo d c (TCGD) s 81 (3/2004), n i dung bài vi t c p n khái ni m c a DHHT, c ơ s lý lu n c a DHHT c ng nh ư các b ưc th c hi n HHT N trong quá trình d y h c. Bài vi t “M t s trao i v HHT tr ưng ph thông” c a tác gi Tr n Th Bích Hà trên TCGD s 146 (9/2006). Các bài vi t “M t s v n lý lu n v k nng h c theo nhóm c a HS” c a tác gi Ngô Th Thu Dung trên TCGD s 46 (2002); bài “T ch c ho t ng h p tác trong h c t p theo hình th c th o lu n nhóm” c a tác gi Nguy n Thi H ng Nam trên TCGD s 26 (3/2002); bài “K thu t chia nhóm và iu khi n nhóm HTHT trong dy h c toán ti u h c” c a tác gi Tr n Ng c Lan trên TCGD s 157 (3/2007) Tt c các công trình nghiên c u khoa h c nh ư chúng tôi ã nêu trên u có m t im chung nh t ó là xác nh n s t n t i c a mô hình DHHT nh ư là con ưng c ơ b n nh m tích c c hoá ho t ng ca ng ưi h c, phát tri n các k n ng xã h i cho ng ưi hc; v n d ng DHHT vào d y h c các b c h c, môn h c khác nhau là phù h p v i xu th d y h c hi n i, em l i hi u qu thi t th c trong quá trình i m i giáo d c n ưc ta hi n nay. Tuy nhiên nh ng công trình ó m i c p ch y u n nh ng v n lý lu n chung ch ch ưa i sâu nghiên c u vi c phát tri n k n ng DHHT, c ng nh ư ch ưa có bi n pháp c th phát tri n k n ng này cho GV. Xem xét l ch s phát tri n v nh ng quan im lý lu n d y h c có liên quan n DHHT, chúng tôi nh n th y: T ư t ưng DHHT xu t hi n r t s m. Hin nay, DHHT ang ưc ti p t c nghiên c u, ng d ng r ng rãi nhi u n ưc trên th gi i c bi t trong các nưc có n n giáo d c phát tri n, cho dù v n còn t n t i nhiu cách ti p c n khác nhau v DHHT, song im chung c a các công trình nghiên c u n ưc ngoài u ánh giá cao vai trò to l n c a DHHT trong vi c phát tri n trí tu , thái và k n ng xã h i cho ng ưi hc. K t qu nghiên c u v DHHT c a các tác gi n ưc ngoài ã góp ph n làm phong
20. 11 phú thêm lý lu n d y h c, t o d ng c ơ s c ơ s lý lu n h t s c quan tr ng vào vi c tri n khai trên th c t tr ưc ây và hi n nay v các ph ươ ng pháp tích c c hóa ho t ng h c tp c a HS trong ho t ng d y h c. Tuy nhiên, m t s nghiên c u c ng ã ư a ra nh ng b ng ch ng v hn ch c a vi c HTHT nh ư nghiên c u c a Renkl n m 1995 ã c p n iu ki n c a vi c HHT N, c ng nh ư m t s h n ch c a hình th c h c t p này, theo Ông: “S c n thi t, s mong mu n hi u qu c a vi c HTHT không ng ngh a vi v trí c tôn c a ph ươ ng pháp này. Trái l i, c n b sung m t h th ng các hình th c hc t p cá nhân và hình th c h c t p khác do GV iu khi n” [122]. Qua nghiên c u v DHHT trong n ưc c ng cho th y nh ng m t h n ch các yu t : ng ưi d y, ng ưi h c, môi tr ưng, iu ki n c ơ s v t ch t, thói quen d y h c theo l l i c ; s nh h ưng c a t ư t ưng phong ki n và tác ng c a n n kinh t th tr ưng i v i quan h gi a HS v i GV và HS v i nhau có chi ph i n vi c i m i PPDH theo h ưng HTHT. Tuy nhiên vi c k th a nh ng thành t u v DHHT, HTHT các n ưc trên th gi i và trong n ưc là n n t ng quan tr ng giúp cho chúng tôi có c ơ s ti p t c nghiên cu, v n d ng, phát tri n lý thuy t HTHT xây d ng h th ng k n ng DHHT nh m bi d ưng phát tri n k n ng dy h c cho GV THCS. 1.1.2. C s khoa h c c a dy h c h p tác 1.1.2.1. Cơ s tri t h c Hc là quá trình n y sinh và gi i quy t các mâu thu n bên trong và bên ngoài, t ó t o ra n i l c và ngo i l c thúc y s phát tri n c a b n thân ng ưi h c. Tri t h c duy v t bi n ch ng ã kh ng nh: “M i s v t, hi n t ưng trong th gi i khách quan u v n ng và phát tri n không ng ng”. Nguyên nhân c a s v n ng và phát tri n này là n y sinh và gi i quy t liên t c các mâu thu n bên trong và bên ngoài, mà mâu thu n bên trong là s thúc y ch y u [102]. S phát tri n s t n trình cao nh t khi vi c gi i quy t các mâu thu n bên trong và bên ngoài c ng h ưng v i nhau t o thành m t h p l c. Theo qui lu t phát tri n, ngo i l c ch ưc coi là yu t thúc y, còn n i l c mi là y u t quy t nh. T c ơ s lý lu n này cho th y, trong quá trình d y h c, HS ph i là ch th tích c c t giác c a ho t ng h c t p, có nhu c u t bên trong. iu này òi hi ng ưi h c ph i bi t t h c. Tuy nhiên trên th c t cho th y, n ng l c t h c s khó có th phát tri n n u thi u s h ưng d n t ch c c a GV và s h p tác c a các b n cùng h c. H c t p c n k t h p n i l c v i ngo i l c, cá nhân hóa v i xã h i hóa nh m ti n t i trình cao nh t c a s phát tri n là c ng h ưng ngo i l c - d y, h p tác v i ni l c - h c. Quá trình t nghiên c u, cá nhân hóa vi c h c ph i bi t k t h p v i vi c hp tác v i các b n cùng nhóm, l p và quá trình d y c a GV t c là quá trình xã h i hóa
21. 12 vi c h c, iu này òi h i ng ưi h c c n có nh ng k n ng h c t p nh t nh phù h p vi yêu c u HTHT. 1.1.2.2. Cơ s tâm lý h c Các nhà tâm lý h c xã h i khi xây d ng mô hình lý gi i cho vi c h c th ưng nghiên c u các mâu thu n x y ra trong các cu c tranh lu n c a ch th v i nh ng t ươ ng tác xã h i n t ư duy. Các mâu thu n nh n th c làm cho các quan im b phân tán và do ó ch th ph i ý th c v cách hành ng c a b n thân. S t ươ ng tác xã h i bu c ch th ph i l ng nghe phân tích ch n l c, suy lu n, k t h p ý t ưng, quan im và hành ng ca mình v i các thành viên khác. Các mâu thu n ưc gi i quy t thông qua s h p tác vi t p th s làm cho ch th xác l p nh n th c c a mình [65]. Theo Michel Develay, d y h c c n làm n y sinh mâu thu n bên trong cá nhân. Mâu thu n ưc kh ơi d y xu t phát t nh ng bi u t ưng i l p nhau trong các tranh lu n t p th . HS th ưng tích c c h c t p khi g p tình hu ng v i ki n th c và kinh nghi m hi n có c a mình không gi i quy t, t c là xu t hi n mâu thu n bên trong. Các mâu thu n này ch a ng nh ng v t c n mà HS ph i v ưt qua b ng chính s c gng và n i l c b n thân. T t nhiên các mâu thu n này ph i v a s c v i HS, ti m c n v i “vùng t ươ ng c n c a s phát tri n”. xác nh “vùng t ươ ng c n c a s phát tri n” tươ ng ng v i n i dung h c c th và có gi i h n nh t nh, cách t t nh t là d a vào các bi u t ưng khác nhau c a HS v ch h c t p. Khi ó “vùng t ươ ng c n c a s phát tri n” s tr thành kho ng không gian s ư ph m mà GV t o nên các ý t ưng khác nhau c sát v i nhau t o thành mâu thu n và m i cá nhân s d a vào v t c n xu t gi i pháp, t ó có th giúp h v ưt qua. Gi i quy t các mâu thu n bên trong t o nên k t qu hc t p v i khuôn kh nh ng tình hu ng ã cho [65]. Nghiên c u v tâm lý h c l a tu i còn cho th y, HS THCS ang tu i c a th i k quá chuy n t tr ng thái tr em sang ng ưi ln. l a tui này có s chuy n bi n c bi t v tâm lý, th ch t, s phát d c và hình thành nh ng ph m ch t m i c a nhân cách. S xu t hi n nh ng y u t m i c a tr ng thái tr ưng thành là k t qu bi n i cơ th , c a quan h v i ng ưi l n, v i b n bè, c a ho t ng xã h i và ho t ng h c t p. Theo các nhà tâm lý h c, y u t u tiên và c ơ b n nh t nh h ưng n s phát tri n nhân cách c a HS THCS là s hình thành và phát tri n m nh m tính tích c c xã hi c a chính b n thân các em. Nh các y u t này mà các em l nh hi ưc các giá tr , các chu n m c xã h i, xây d ng ưc nh ng quan h tho áng v i ng ưi l n, b n bè và cu i cùng h ưng vào b n thân, thi t l p nhân cách và t ươ ng lai c a mình v i ý t ưng th c hi n các m c ích, ý nh, nhi m v m t cách c l p. HS THCS khao khát ưc quan h và giao ti p v i m i ng ưi xung quanh, c bi t là v i b n, vui thích ưc ho t ng cùng nhau, ưc s ng t p th và có b n bè thân
22. 13 thi t, tin c y. Theo Lê V n H ng, công tác giáo d c ph i t o iu ki n cho các em giao ti p v i nhau, h ưng d n và ki m tra các quan h c a các em, tránh tình tr ng ng n c m, hn ch s giao ti p l a tu i này và ông còn cho r ng qua giao ti p HTHT giúp cho các em “nh n th c ưc b n thân mình và ng ưi khác, ng th i qua ó phát tri n m t s k nng nh ư k n ng so sánh, phân tích khái quát hành vi c a b n và c a b n thân, làm phong phú thêm nh ng bi u t ưng v nhân cách c a b n và c a b n thân [39]. Nm ưc c im tâm lý l a tu i HS THCS ng th i n m v ng b n ch t và vn d ng có hi u qu các nguyên t c, c im c a DHHT s phát huy ưc tính tích cc h c t p c a HS, là m c tiêu c n t c a i m i PPDH hi n nay. 1.1.2.3. Cơ s xã h i h c Hp tác là m t y u t không th thi u ưc trong cu c s ng. V m t xã h i, s hp tác di n ra trong su t cu c i c a m i con ng ưi, trong gia ình, trong c ng ng. Ngày nay, s h p tác trên qui mô l n ã t o ra nh ng k t qu v khoa h c-công ngh và nh ng công trình có b n s c v n hóa r t a d ng, nó là trung tâm c a các m i quan h liên cá nhân, gia ình, các h th ng kinh t , pháp lý. S ph thu c l n nhau trên bình di n qu c t là m t th c t d a trên công ngh , kinh t , sinh thái và chính tr xuyên qu c gia trong m t th gi i h i nh p. Theo Thái Duy Tuyên, h p tác óng vai trò quan tr ng trong cu c s ng con ng ưi, nó quy t nh s thành b i ca m i cá nhân trong xã h i và Ông cho r ng c n rèn luy n cho HS các k n ng h p tác t khi còn ng i trên gh nhà tr ưng, c n chú ý coi tr ng vi c d y k n ng h p tác nh ư vi c d y ki n th c và k n ng c ơ b n khác [97]. Tri t lý d y h c c a ph ươ ng pháp DHHT xu t phát t nh ng quan ni m m i v bn ch t h c t p nói chung và vi c t ch c h c t p tr ưng h c hi n nay. M i ph ươ ng pháp d y h c hay m t nhóm ph ươ ng pháp d y h c g n nhau u xu t phát t m t tri t lý dy h c nh t nh. ó là quan im nhìn nh n vi c h c và ng ưi h c, nhìn nh n n nh ng tác ng c a ng ưi d y i v i vi c h c và ng ưi h c. Ph ươ ng pháp DHHT có ngu n g c t ph ươ ng pháp giáo d c xã h i. D a trên b n ch t xã h i c a vi c h c, nguyên t c c t l i hay tri t lý c a ph ươ ng pháp DHHT là s d ng các m i quan h xã hi mang tính t ươ ng tác tr c ti p, a chi u, gi a nhi u c p các ch th h c t ch c d y h c. M i quan h này th hi n hai m t: M t n i dung nói lên tính ch t c a các quan h xã h i trong h c ưng, ó là tính h p tác và tính c nh tranh lành m nh. M t hình th c bao g m t ng th các m i quan h xã h i phong phú, a d ng gi a các ch th hc trong h c ưng. M t n i dung c a ph ươ ng pháp DHHT c p n s huy ng hp tác gi a các ch th h c, s c ng h ưng ý t ưng c a nhi u ng ưi to nên s c mnh c a trí tu . Vi c h c c a m i ng ưi không ch là vi c thu nh n ki n th c cho cá nhân mà th hi n tính ch th c a b n thân ng ưi h c trong m i quan h v i các ch th
23. 14 khác, v i xã h i và hoàn c nh c th di n ra vi c h c. Vi c thu nh n ki n th c th hi n rõ tính ch th , b n s c v n hóa c a m i ng ưi. Nó òi h i con ng ưi ph i n l c u tranh v ươ n lên. Tuy nhiên, nh ng ki n th c mà cá nhân thu nh n ưc không ph i ch là k t qu ho t ng riêng bi t c a cá nhân ng ưi h c mà là nh ng iu HS thu nh n ưc thông qua quá trình c sát, chia s , h p tác. N u không có quan h , không có s thúc y hoàn c nh s ng, c a xã h i, c a b n h c, thì s không có ng l c h c. 1.1.2.4. C ơ s lý lu n d y h c Trong quá trình tìm ki m con ưng i m i PPDH cho nhà tr ưng Vi t Nam, tư t ưng d y h c h ư ng v ng ư i hc, phát huy dân trong y hc là m t trong nh ng t ư t ưng quan tr ng nh t trong vi c i m i PPDH. iu y c ng ã th hi n rõ trong t ư t ư ng H Minh v tinh th n dân trong y hc ch , cn i thích cho hc sinh hi u c ích nhi m hc t p tr nh nh ng con ngoan, tr i, nh ng ng ư i tươ ng lai a nưc , ưc nh ng ph m ch t nng lc cách ng, ng viên ng ư i c ch c c tham gia o lu n, tranh lu n v ni dung ph ươ ng p h c t p. iu ki n c ơ n p cho ng ư i c th c s tr nh th a nh h c t p, t huy tinh th n m a nh. ng ta bi t r ng, o c ng vai o, nh ưng nh s t ng a nhân m i yu t tr c ti p quy t nh s t tri n nhân ch. V vn y, H Minh tng i trong th ư cu i ng a Ng ư i g i nh o c “Trong tr ư ng c n dân . i v i i v n , th y ng nhau o lu n, ai kin u th t t bi u. iu ch ưa th ng nh t i, n cho thông su t. Dân nh ưng i nh th y, th y i ng , ch không i i b ng u ” [66]. ng ư i c th tham gia o lu n m t ch dân nh th t, theo H Minh: “Ng ư i c i t nguy n, t c, ch c c, tng n nh k ch c t p, nêu cao tinh th n u , c gng không i b ư c tr ư c b t kh n o trong vi c h c t p” [68]. i ra, ng ư i th y c n t tri n cho c sinh s suy c l p t do t ư t ư ng. H Minh ra r ng: “ i nêu cao c phong c l p suy t do t ư t ư ng, c i li u c n i m hi u , không tin ng o tng câu m t trong ch, vn ch ưa thông su t nh n ra o lu n cho v l” [67]. ng ư i c th tham gia o lu n m t ch dân thì ng ư i y ng ư i c i n k t trong m t t p th vng ch c nh m th c hi n c tiêu y c. Tr ư c ht th y i xem nhau nh ư n, ng nghi p trong t ng y c. Trong bc th ư g i c n b , o viên, nhân viên c sinh c tr ư ng ph thông, i c chuyên nghi p, H Minh khuyên r ng: “ o c s nghi p a qu n ng,
24. 15 cn t huy dân XHCN, xây d ng quan h thân thi t, n k t th t ch t gi a th y v i th y, gi a th y , gi a vi nhau” [68]. m o c m i quan h tt gi a th y , tr ư c h t, ng ư i th y i quan im qu n ng trong công c y c. Theo t ư t ư ng H Minh, ng ư i th y i tin t ư ng o c ưu th , ph m ch t nng l c t t p a c sinh, ph i bi t t ch c c sinh, bi t tâm a , bi t i ch n c v i , bi t t t c sinh thân yêu “Th y i n, ng , th y n i bi t khai c nh ng kinh nghi m a c sinh, bi t t ch c sao cho c sinh th c l n nhau c nhân dân” [68]. 1.1.3. Các khái ni m công c 1.1.3.1. Khái ni m h p tác S h p tác là linh h n c a cu c s ng xã h i. T in bách khoa Vi t Nam cho rng “H p tác là cùng chung s c, giúp l n nhau trong m t công vi c, m t l nh v c nào ó, nh m m t m c ích chung’’[93]. T vi c nghiên c u các quan ni m c a nh ng nhà khoa h c trong và ngoài n ưc v khái ni m hp tác, chúng tôi rút ra nh ng c im: h p tác có m c ích chung trên cơ s cùng có l i; bình ng, tin t ưng l n nhau và t nguy n cùng làm vi c ; cùng chung s c, giúp h tr và b sung cho nhau. Bi u hi n h p tác chính là s t ng h p s c m nh c a các c im nêu trên trong mt th th ng nh t và có m i liên h ch t ch v i nhau. Trong lu ận án này, khái ni ệm h ợp tác được hi ểu là s ự t ự nguy ện c ủa các cá nhân cùng nhau làm vi ệc m ột cách bình đẳng trong m ột t ập th ể (nhóm). Các thành viên trong nhóm ti ến hành ho ạt độ ng nh ằm m ục đích và l ợi ích chung, đồ ng th ời đạ t được m ục đích và l ợi ích riêng c ủa m ỗi thành viên trên c ơ s ở n ỗ l ực chung. Hoạt độ ng c ủa t ừng cá nhân trong quá trình tham gia công vi ệc ph ải tuân theo nh ững nguyên t ắc nh ất đị nh và có sự phân công trách nhi ệm c ụ th ể cho các thành viên trong nhóm. 1.1.3.2. Khái ni m hc t p h p tác ây là m t quan im h c t p r t ph bi n các n ưc ang phát tri n và em l i hi u qu cao. Quan im h c t p này yêu c u s tham gia, óng góp tr c ti p c a ng ưi hc vào quá trình h c t p, ng th i yêu c u ng ưi h c ph i làm vi c cùng nhau t ưc k t qu h c t p chung. Trong quá trình h p tác, m i ng ưi h c s tìm th y l i ích cho chính mình và cho tt c các thành viên trong t ch c (t, nhóm, l p). HS hc b ng cách làm ch không ch
25. 16 hc b ng cách nghe GV gi ng. HTHT m c tiêu ho t ng là chung, nh ưng m i ng ưi l i có nhi m v riêng, các ho t ng c a t ng cá nhân ưc t ch c ph i h p t m c tiêu chung. Thông qua ho t ng trong t p th nhóm, l p, các ý ki n ph n ánh quan ni m ca m i cá nhân ưc iu ch nh và qua ó, ng ưi h c nâng mình lên m t trình m i. Ho t ng trong t p th s làm cho t ng thành viên quen d n v i s phân công h p tác, nh t là lúc gi i quy t nh ng v n gay c n, lúc xu t hi n th c s nhu c u ph i h p gi a các cá nhân hoàn thành công vi c. Trong ho t ng t p th , tính cách, n ng l c c a mi cá nhân ưc b c l , u n n n, phát tri n tình b n, ý th c t ch c k lu t, t ươ ng tr ln nhau, ý th c c ng ng, t o nên môi tr ưng thân thi n, có trách nhi m gi a GV - HS, HS - HS v i nhau. Trong lu ận án này, chúng tôi s ử d ụng khái ni ệm h ọc t ập h ợp tác theo ý ngh ĩa s ư ph ạm: H ọc t ập h ợp tác (Cooperative Learning) là khái ni ệm dùng để ch ỉ ph ươ ng th ức hay chi ến l ược h ọc t ập d ựa trên s ự h ợp tác c ủa nhóm ng ười h ọc được s ự h ướng d ẫn, giám sát, giúp đỡ c ủa GV. HTHT có m ục tiêu chung, n ỗ l ực h ọc t ập chung c ủa nhóm, thành t ựu và trách nhi ệm h ọc t ập cá nhân hài hòa v ới nhau, có s ự chia s ẻ ngu ồn l ực, k ết qu ả và l ợi ích h ọc t ập, có tính xã h ội và thân thi ện trong h ọc t ập. 1.1.3.3. Khái ni m dy h c h p tác DHHT ó là chi n l ưc d y h c ưc xây d ng d a trên nh ng c im và nguyên t c c a HTHT. Trong DHHT iu c bi t là luôn luôn ph i có s h p tác gi a ng ưi d y và ng ưi h c, gi a nh ng ng ưi hc v i nhau. Theo ki u DHHT, ng ưi h c s ưc chia thành nh ng nhóm nh th c hi n các ho t ng h c t p nh ư th o lu n, óng vai, gi i quy t v n , là ch th tích c c trong vi c l nh h i ki n th c, k n ng thông qua s h p tác v i GV và s h p tác gi a HS v i nhau trong quá trình h c t p, t ó t ưc m c tiêu cá nhân, ng th i góp ph n t o ra s thành công c a nhóm. M i thành viên không ch có trách nhi m th c hi n các ho t ng chung c a nhóm mà còn ph i có trách nhi m h p tác, giúp cho các thành viên trong nhóm hoàn thành các nhi m v ưc phân công. GV là ng ưi h ưng d n, theo dõi, giám sát giúp HS ti p thu ki n th c m i, phát tri n k n ng HTHT và là ng ưi tr ng tài khoa h c. Theo chúng tôi, DHHT được hi ểu là dạy học theo h ướng học t ập h ợp tác, trong đó GV t ổ ch ức cho HS cùng h ọc t ập v ới nhau; mục đích, n ội dung h ọc t ập, mô hình t ổ ch ức dạy h ọc được ti ến hành d ựa trên đặc điểm nguyên t ắc c ủa HTHT. DHHT v ừa t ạo ra môi trường thu ận l ợi cho HS h ọc t ập ti ếp thu ki ến th ức, phát huy ti ềm n ăng trí tu ệ, góp ph ần tạo ra s ự thành công c ủa nhóm; đồng th ời h ướng d ẫn h ọ bi ết cách rèn luy ện, phát tri ển kỹ n ăng h ợp tác trong ho ạt độ ng h ọc t ập. Trong DHHT GV c n m b o 5 y u t : xây d ng các bài t p b t bu c HS ph i t ư duy; oàn k t các thành viên trong nhóm t o s tin t ưng l n nhau cùng h p tác làm
26. 17 vi c; m b o cho các thành viên trong nhóm u ho t ng; ph i quan sát ng ưi h c làm vi c nh ư th nào, bi t nh ng gì; d y ng ưi h c cách ánh giá, cách suy ngh , cách lng nghe và ti p nh n ý ki n ng ưi khác. T nh ng nghiên c u trên, chúng ta có th nh n th y nh ng c im n i b t sau ây c a DHHT: - V m c ích, DHHT không ch truy n th cho HS nh ng ki n th c trong ch ươ ng trình mà còn h ưng vào vi c phát tri n t ư duy, hình thành các k n ng h p tác, k n ng th c hành sáng t o, chu n b cho HS thích ng hòa nh p v i i s ng xã h i. - V n i dung, DHHT ngoài nh ng ki n th c qui nh trong ch ươ ng trình còn bao gm các bài t p nh n th c d ưi d ng tình hu ng, th c hành tìm tòi, gi i quy t v n . - V ph ươ ng pháp, coi tr ng vi c rèn luy n cho HS thói quen t h c, ho t ng c l p cá nhân ho c h p tác trong t p th thông qua th o lu n nhóm và th c hành. - V hình th c t ch c d y h c, DHHT s d ng ph i h p và linh ho t các d ng t ch c d y: nhóm - t p th , nhóm - cá nhân. Trong ó d ng t ch c d y h c nhóm - cá nhân có nhi u ưu th trong vi c tích c c hóa ho t ng h c t p và h p tác c a HS. Không gian t ch c d y h c, thi t b d y h c, bàn gh ưc b trí c ơ ng và linh ho t. - V ánh giá, HS t ch u trách nhi m v k t qu h c t p c a mình, cho nên cùng vi vi c ki m tra, ánh giá c a GV, HS ưc tham gia vào quá trình ánh giá, t ánh giá và ánh giá l n nhau. 1.1.3.4. Khái ni m phát tri n Thu t ng phát tri n có nhi u cách nh ngh a, xu t phát t nh ng c p xem xét khác nhau. c p chung nh t, phát tri n ưc hi u là: - Quá trình chuy n bi n t tr ng thái này sang tr ng thái khác hoàn thi n h ơn; chuy n t tr ng thái ch t l ưng c sang tình tr ng ch t l ưng m i, t ơn gi n n ph c tp, t th p n cao [77]. - Phát tri n là s tr i qua quá trình t ng tr ưng hay l n lên t nhiên, phân hóa ho c ti n hóa t nhiên v i nh ng thay i liên t c k ti p nhau [93]. - Phát tri n là s t ng tr ưng, m r ng, ti n hóa m t cách t t ho c là k t qu c a nh ng nguyên nhân [130]. Chúng tôi ti ếp c ận khái ni ệm phát tri ển theo h ướng c ải thi ện tình tr ạng ch ất l ượng cũ sang tình tr ạng ch ất l ượng m ới cho nh ững đố i t ượng c ần được phát tri ển, giúp h ọ nâng cao v ề nh ận th ức và k ỹ n ăng ho ạt độ ng trên c ơ s ở, nh ững ki ến th ức, k ỹ n ăng đã có, thông qua h ọc t ập, rèn luy ện để b ổ sung, hoàn thi ện, phát tri ển n ăng l ực và k ỹ n ăng ho ạt động theo yêu c ầu, m ục tiêu c ần đạ t.
27. 18 1.1.3.5. Khái ni m b i d ng V b i d ưng, theo quan ni m c a UNESCO: B i d ưng v i ý ngh a nâng cao ngh nghi p, quá trình này ch di n ra khi cá nhân và t ch c có nhu c u nâng cao ki n th c ho c k n ng chuyên môn, nghi p v c a b n thân nh m áp ng nhu c u lao ng ngh nghi p [127]. i T in Ti ng Vi t do Nguy n Nh ư Ý ch biên: B i d ưng là làm t ng thêm n ng l c ho c ph m ch t [112]. Chúng tôi cho r ng: Bồi d ưỡng chính là quá trình b ổ sung ki ến th ức, chuyên môn, nghi ệp v ụ và các k ỹ n ăng t ươ ng ứng nh ằm phát tri ển n ăng l ực và ph ẩm ch ất cho đố i tượng b ồi d ưỡng. Ch ủ th ể b ồi d ưỡng là nh ững ng ười đã được đào t ạo và có m ột trình độ chuyên môn nh ất định. B ồi d ưỡng th ực ch ất là quá trình c ập nh ật ki ến th ức, k ỹ n ăng m ới nh ằm nâng cao trình độ chuyên môn, nghi ệp v ụ trong l ĩnh v ực ho ạt độ ng. N ếu nh ư ở tr ường s ư ph ạm, GV là s ản ph ẩm đào t ạo được trang b ị ki ến th ức, chuyên môn, nghi ệp vụ làm n ền t ảng ban đầu thì b ồi d ưỡng là quá trình hoàn thi ện, phát tri ển n ăng l ực, k ỹ năng d ạy h ọc cho GV sau đào t ạo nh ằm đáp ứng yêu c ầu c ủa th ực ti ễn. 1.1.3.6. Khái ni m k n ng Cho n nay ã có nhi u công trình nghiên c u v k n ng và ư a ra nhi u khái ni m khác nhau, qua nghiên c u chúng tôi th y n i lên hai khuynh h ưng sau: - Khuynh h ưng th nh t: K n ng ưc xem xét nghiêng v k thu t hành ng phù h p v i m c ích và iu ki n ho t ng mà con ng ưi ã n m v ng. Ng ưi có k n ng ho t ng nào ó là ng ưi n m ưc các tri th c v ho t ng và th c hi n hành ng theo úng yêu c u c a nó mà không c n tính n k t qu c a hành ng. Quan im này có các tác gi nh ư: Kruchexky,V.A., Côvaliôp, A.G., Rudin, V.X Theo Kruchexky, V.A. thì “K n ng là các ph ươ ng th c ho t ng nh ng cái gì con ng ưi ã n m v ng”, Ông cho r ng, khi n m v ng ph ươ ng th c hành ng là con ng ưi ã có k n ng, không c n n k t qu c a hành ng [18]. Theo tác gi Côvaliôp, A.G., k n ng là ph ươ ng th c th c hi n hành ng phù h p v i m c ích và iu ki n c a ho t ng [12]. - Khuynh h ưng th hai: Xem xét k n ng nghiêng v m t n ng l c con ng ưi, kh ng nh k n ng ưc xem nh ư m t thành t quan tr ng th c hi n m t công vi c có k t qu v i ch t l ưng cn thi t và v i m t th i gian t ươ ng ng trong iu ki n c th . K n ng không ch là mt k thu t c a hành ng mà là bi u hi n c a n ng l c. Khuynh h ưng này chú ý n kt qu c a hành ng. Có th k t i các nhà khoa h c tiêu bi u cho khuynh h ưng này
28. 19 nh ư: Lêvitôv, N.D. Ông cho r ng k n ng là s th c hi n có k t qu m t ng tác nào ó hay m t ho t ng ph c t p b ng cách áp d ng hay l a ch n nh ng cách th c úng n có tính n nh ng iu ki n nh t nh, theo Ông, m t ng ưi có k n ng hành ng là ph i n m ưc và v n d ng úng n các cách th c c a hành ng và th c hi n hành ng có k t qu [61]. Platônôv, K.K. c ng kh ng nh: “C ơ s tâm lý c a k n ng là s th u hi u m i liên h gi a m c ích và hành ng, các iu ki n và ph ươ ng th c hành ng [83]. Pêtrôxki, A.V. c ng nh ngh a: “K n ng là s v n d ng tri th c, k xo ã có l a ch n và th c hi n nh ng ph ươ ng th c hành ng t ươ ng ng v i m c ích ra [79]. Theo ng Thành H ưng, k n ng là nh ng d ng chuyên bi t c a n ng l c nh m th c hi n hành ng cá nhân. N ng l c luôn ưc xem xét trong m i quan h v i m t dng ho t ng nh t nh. N ng l c ph i ưc cu thành b i ba thành t c n b n: Tri th c v l nh v c ho t ng và cách ti n hành; K n ng ti n hành ho t ng; Nhng iu ki n tâm lý t ch c th c hi n tri th c và k n ng trong m t c ơ c u th ng nh t và có nh h ưng c th [44]. Mt trong 3 c u t o tâm lý nói trên khi tách riêng ra u là nh ng d ng chuyên bi t c a n ng l c: Có lo i n ng l c d ng tri th c (n ng l c hi u bi t), có lo i n ng l c dng k n ng (n ng l c làm vi c, ho t ng) và có lo i n ng l c d ng xúc c m (n ng lc bi u c m). Chúng tôi ti ếp c ận k ỹ n ăng nghiêng v ề n ăng l ực c ủa con ng ười để th ực hi ện các công vi ệc có k ết qu ả trong đó bao hàm c ả quan ni ệm k ỹ n ăng là k ỹ thu ật hành động. Điều này đã ch ỉ ra cho ta th ấy khi s ự v ận d ụng tri th ức vào th ực ti ễn m ột cách thu ần th ục thì m ới đạt được k ết qu ả công vi ệc có ch ất l ượng t ốt. Mu ốn có k ỹ n ăng, tr ước h ết ph ải có ki ến th ức làm c ơ s ở cho vi ệc hi ểu bi ết v ề n ội dung công vi ệc mà k ỹ n ăng h ướng vào và tri th ức v ề b ản thân k ỹ n ăng nh ư qui trình luy ện t ập t ừng thao tác riêng l ẻ cho đế n khi th ực hi ện m ột hành động đúng v ới m ục đích đề ra. Xét v ề t ổng quát k ỹ n ăng được hi ểu là s ự th ực hi ện ho ạt độ ng m ột cách thành th ạo, linh ho ạt sáng t ạo phù h ợp v ới các m ục tiêu trong nh ững điều ki ện khác nhau. Con ng ười ch ỉ có th ể hành động có hi ệu qu ả khi bi ết s ử d ụng tri th ức và v ận d ụng tri th ức trong hành động để th ực hi ện nhi ệm v ụ t ươ ng ứng. Nh ư v ậy trong k ỹ n ăng có tri th ức, không ch ỉ có tri th ức v ề ph ươ ng th ức hành động mà còn là tri th ức v ề giá tr ị c ủa hành động. K ỹ n ăng bao gi ờ c ũng g ắn v ới m ột hành động hay m ột ho ạt độ ng nào đó, th ể hi ện sự ch ọn l ựa và v ận d ụng tri th ức, nh ững kinh nghi ệm đã có để th ực hi ện hành động cho phù h ợp v ới m ục tiêu và điều ki ện c ụ th ể.
29. 20 1.1.4. Bn cht, c u trúc, tác d ng ca DHHT N 1.1.4.1. B n ch t c a DHHT N Lu n án nghiên cu theo mô hình DHHT N bao g m các thành t : GV, HS và ni dung h c t p. Ba thành t nói trên v a t n t i c l p v a tác ng qua l i v i nhau trong môi tr ưng “nhóm”. T ch c DHHT N th hi n theo trình t sau: GV hình thành các nhóm Phân công nhi m v cho t ng nhóm Cá nhân trong t ng nhóm ti n hành công vi c Th o lu n trong nhóm Th o lu n gi a các nhóm K t lu n c a GV. Nh ư v y: DHHT N v b n ch t là quá trình t ch c và iu khi n m i quan h gi a các thành t : GV- Nhóm HS nh m th c hi n n i dung bài h c. T m i quan h c a các thành t nêu trên ta có th ưa ra mô hình lý thuy t v DHHT- N nh ư sau: NHT1 i HS1 Th tưng y HS2 HS3 hc t p NHT 2 NHT 3 Sơ 1.1. Mô hình lý thuy t v DHHT N - Bn ch t c a DHHT có nh ng im khác bi t v i d y h c truy n th ng, nó th hi n rõ nh t ho t ng c a ng ưi d y, ho t ng c a ng ưi h c và s t ươ ng tác c a ba thành t , ó là ng ưi d y, ng ưi h c và môi tr ưng. Các ho t ng nhóm h p tác ph i ưc thi t k sao cho cá nhân th hi n ưc trách nhi m c a mình i v i công vi c ưc giao. Kh i l ưng công vi c ph i t ươ ng ng v i s l ưng thành viên trong nhóm.
30. 21 - T ch c d y h c theo ph ươ ng th c h p tác nhóm (HT N), ng ưi h c th c hi n nhi m v h c t p ph i gi i quy t các m i quan h xã h i nh ư: quan h v i các cá nhân trong m t nhóm, quan h v i các nhóm khác, v i GV, nhóm h c t p không ch là nhân vt trung gian mà còn là m t ch th h c t p. Trong nhóm h c t p, HS có c ơ h i th hi n bn thân mình (th hi n các giá tr nh ư tính cc cao, tính ch th qua các ho t ng h c tp và ho t ng giao ti p), trách nhi m cá nhân, c ơ h i h c t p và s óng góp c a b n thân vào k t qu ho t ng chung c a nhóm, ưc ánh giá bình ng, khách quan. Trong gi h c, ch th h c t p c a ho t ng h c t p nhóm là các nhóm h c t p. Các nhóm h c t p t ươ ng tác v i nhau và v i GV. Nh ư v y, nhóm h c t p là ph ươ ng ti n GV chuy n các tác ng n cá nhân HS. Các tác ng d y h c c a GV n HS b khúc x qua nhóm. i v i HS, nhóm h c t p không ch là môi tr ưng h c t p tích c c (các em ph i h p v i nhau gi i quy t nhi m v h c t p, là n ơi các em giao ti p, chia s , ) mà nhóm h c t p còn là i t ưng h c t p c a HS (hc gi i quy t các m i quan h trong nhóm, trong c ng ng; h c cách t ch c, l p k ho ch, h c k n ng xã h i). Thông qua nhóm h c t p, tác ng d y h c c a GV n HS ưc khu ch i lên nhi u l n. Vì v y, hi u qu d y h c s cao h ơn r t nhi u so v i vi c GV tác ng tr c ti p vào m i HS. Hơn n a, nó còn tác ng ưc n t ng cá nhân HS, m b o s cá bi t hóa d y h c, iu mà trong d y h c các hình th c khác GV rt khó th c hi n. 1.1.4.2. Cu trúc d y h c h p tác nhóm Cu trúc n n t ng theo ph ươ ng th c DHHT N g m 5 y u t c ơ b n d ưi ây: Yếu t ố c ơ b ản th ứ nh ất: Tính ph thu c tích c c. S ph thu c tích c c bi u hi n ch : các thành viên c a nhóm s c g ng giúp nhóm t ưc m c ích chung; chia s s ph n chung v i nhau; quan tâm n s ti n b c a nh ng thành viên khác; chia s thành công c a nhóm; chia s t ư cách c a nhóm; t giác th c hi n nhi m v c a mình. Khi có s ph thu c tích c c s di n ra các hành vi nh ư: ch m u nhau bàn b c và chuy n trò v i nhau; tr b thu hút vào công vi c chúng ang ti n hành; c v l n nhau, chia s k t qu làm vi c; chia s tài li u v i nhau. S ph thu c tích c c t o nên s n i k t i v i s thành công c a m i ng ưi cng nh ư c a m t ng ưi. iu này c ng chính là linh h n c a HHT N. Không có s ph thu c tích c c l n nhau thì không có s h p tác. - Y ếu t ố c ơ b ản th ứ hai: S t ươ ng tác tr c di n T ươ ng tác tr c di n nh m: Thu hút m i thành viên m t cách tích c c vào ho t ng nhóm; t ng c ưng ng c ơ h c t p, làm n y sinh nh ng h ng thú; kích thích s
31. 22 giao ti p; s chia s nh ng t ư t ưng, ngu n l c và áp án; nâng cao ý th c oàn k t; phát tri n m i quan h g n bó quan tâm l n nhau. Mc ích c a vi c d y h c theo quan im HTHT N là làm cho các thành viên tr thành các cá nhân tích c c h ơn. iu ó có ngh a là các thành viên h c t p cùng nhau và dn d n s t o d ng cho h kh n ng gi i quy t và trình bày v n t t h ơn v i t ư cách là nh ng cá nhân. - Y ếu t ố c ơ b ản th ứ ba: Trách nhi m và công vi c cá nhân Nhóm h p tác ưc t ch c không có s ch ng chéo, ln tránh trách nhi m h c tp. M i ng ưi u có công vi c c a mình và các công vi c này ràng bu c v i nhau. M i thành viên u ph i h c, chia s ngu n l c, ng viên nhau, óng góp ph n mình vào công vi c và thành công c a nhóm. M i thông báo u ưc ưa ra rõ ràng và ưc t t c các thành viên ti p nh n. HS c n ưc th c hi n các ho t ng h c t p m t cách tích c c. Khuy n khích s tác ng qua l i gi a các thành viên h ơn là tác ng tr c di n t phía GV n HS. - Yếu t ố c ơ b ản th ứ t ư: S d ng nhng k n ng h p tác trong nhóm HTHT-N v n ph c t p h ơn quá trình h c t p c nh tranh hay cá nhân, vì nó òi h i HS ph i nh n th c ưc nhi m v h c t p c ng nh ư các k n ng ho t ng cá nhân và nhóm có ch c n ng là m t ph n c a ho t ng t p th . Các thành viên c a nhóm ph i bi t t o ra s lãnh o hi u qu , ưa ra quy t nh, xây d ng s trung th c, t o ra n i k t, gi i quy t mâu thu n và t t y u ph i có ng c ơ th c hi n úng. GV ph i d y cho HS các k nng làm vi c theo nhóm chính xác, có m c ích và xem ó nh ư là nh ng k nng c n ph i h c. - Yếu t ố th ứ năm: X lý t ươ ng tác nhóm X lý t ươ ng tác nhóm c n ưc xem nh ư m t b ph n h u c ơ c a m i bài hay ch HTHT. Sau khi k t thúc công vi c, HS ph i th o lu n ánh giá nhóm mình làm vi c v i nhau có t t không, nên ti p t c th nào t hi u qu cao h ơn. Vi c này giúp HS h c ưc k n ng h p tác v i ng ưi khác m t cách hi u qu . Có th ti n hành x lý tươ ng tác nhóm trong khi ho t ng ho c lúc g n k t thúc ho t ng h c nhóm.
    Nh ận xét: Nm y u t c ơ b n trên ây c n ph i ưc th c hi n mt cách ng b trong quá trình d y h c t o ra nh ng iu ki n cho ho t ng h p tác có hi u qu . GV c n ph i thành l p nhóm và ư a ra tình hu ng h c t p h p lý HS hi u ưc r ng h nh t thi t ph i tr c di n làm vi c cùng nhau, ư a ra s t ươ ng tr , ng h và ph i có trách nhi m cá nhân khi ti n hành công vi c. ng th i, HS ph i h c kh i l ưng ki n th c theo yêu cu, v a h c các k n ng làm vi c nhóm, liên kt cá nhân và sáng t o c i thi n hi u
32. 23 qu ho t ng nhóm HTHT. Chính nh ng y u t này t o nên s phân bi t gi a HTHT nhóm vi l p h c truy n th ng. 1.1.4.3. Tác d ng c a DHHT i v i c p h c THCS a. c im ho t ng c a c p h c THCS Theo Ngh nh 90/CP ngày 24/11/1993, giáo d c ph thông n ưc ta bao g m giáo d c ti u h c và giáo d c trung h c, trong ó giáo d c trung h c bao g m THCS và THPT. - M c tiêu giáo d c THCS ã ghi rõ t i iu 23 Lu t giáo d c: “Giáo d c THCS nh m giúp HS c ng c và phát tri n k t qu c a giáo d c ti u h c, có trình h c v n ph thông c ơ s và nh ng hi u bi t ban u v k thu t và h ưng nghi p ti p t c h c THPT, trung h c chuyên ban, h c ngh ho c i vào cu c s ng lao ng”. - N i dung d y h c bao g m các môn h c áp ng nhu c u giáo d c toàn di n, m b o m i quan h GDPT, giáo d c k thu t t ng h p, giáo d c h ưng nghi p và t ng cưng giáo d c nhân v n chu n b cho HS tr thành công dân, ng ưi lao ng n ng ng, sáng t o, tham gia tích c c vào ho t ng xã h i ang i m i và phát tri n. - Ph ươ ng pháp và hình th c t ch c: Phát huy ưc tính tích c c, t giác, ch ng sáng t o c a HS; phù h p v i c tr ưng môn h c, c im i t ưng HS. Các hình th c t ch c giáo d c ph i m b o cân i, hài hòa gi a d y h c các môn h c và ho t ng giáo d c; gi a d y h c theo l p, nhóm và cá nhân. Ho t ng giáo d c ưc ti n hành th c hi n theo t ng môn h c d ưi s ch o c a GV b môn. Nh ư v y HS ưc ti p xúc v i nhi u GV khác nhau và nhi u cách d y cùng v i nh ng phong cách giao ti p khác nhau. ây là iu ki n thu n l i giúp cho HS m r ng t m hi u bi t và t ó cng òi h i HS luôn quan tâm n vi c c i ti n ph ươ ng pháp h c t p c a mình có th thích ng nhanh v i hoàn c nh d y h c luôn bi n i. Trong th i k hi n nay, n ưc ta ang h i nh p v i n n kinh t th gi i, s phát tri n kinh t -xã h i òi h i con ng ưi ph i có nh ng ph m ch t n i b t nh ư n ng l c thích ng; n ng l c h p tác làm vi c nhóm; n ng l c ho t ng th c ti n Các yêu c u này t ra nhi m v h t s c n ng n cho ngành giáo d c. Chính vì v y vi c i m i giáo dc, nâng cao ch t l ưng ngu n nhân l c là yêu c u c p bách mà n n t ng là giáo d c ph thông, trong ó i ng GV là m t trong nh ng y u t quy t nh. nâng cao ch t lưng giáo d c cp h c THCS, GV c n ưc ti p c n v i các mô hình day h c tiên ti n nh ư: h p tác, tham gia, ki n t o Riêng v DHHT là mô hình dy h c có hi u qu cao có th áp d ng r ng r i, chính vì v y vi c b i d ưng ki n th c, nng l c h p tác, phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS là vi c làm r t có ý ngh a, c bi t là GV THCS nh ng vùng khó kh n.
33. 24 b. Tác d ng c a DHHT Mi ph ươ ng th c d y h c u có nh ng m t m nh và m t h n ch . Song, tùy thu c vào nh ng iu ki n c th v m c tiêu c n t t i trong gi ng d y môn h c và c im c a n i dung h c v n, ngoài s ph i h p c n có gi a các PPDH, ki u PPDH nào có ưu im v ưt tr i, áp ng nh ng òi h i c a phát tri n xã h i, mang l i hi u qu trong ào t o ngu n nhân l c, th a mãn nh ng òi h i chính áng cho s phát tri n cá nhân thì ki u ph ươ ng pháp ó ưc quan tâm, v n d ng r ng rãi trong th c ti n ho t ng d y hc c ng nh ư nghiên c u lý lu n. V i quan im ó, chúng tôi cho r ng ki u DHHT n u ưc t ch c t t s th c hi n ưc nhng ch c n ng và công d ng v ưt tr i so v i d y hc toàn l p ó là: - DHHT có ưu th n i tr i t o ra s ng thu n trong s phát tri n c a con ng ưi gi a nhà tr ưng và xã h i. Trong DHHT, HS ưc coi là ng ưi quy t nh th c hi n mc tiêu h c, quy t nh s phát tri n nhân cách c a b n thân. - DHHT giúp GV có th x lý m t l p h c có nhi u HS v i nh ng nhu c u khác nhau. HS h c t p trong môi tr ưng t ươ ng tác v i nhau, có th giúp l n nhau, t o l p, cng c các m i quan h xã h i và s không c m th y ph i ch u nhi u áp l c t phía GV. Th c hi n t t qui trình DHHT s mang l i hi u qu h c t p cao h ơn không ch riêng cho mi cá nhân HS mà còn mang l i hi u qu chung cho c t p th [28]. - DHHT t ra cho m i HS s kiên nh c a lý trí, duy trì s tham gia tích c c ca b n thân, luôn có ý th c và mong mu n ưc tham gia, ưc th hi n kinh nghi m và v n s ng c a mình tr ưc t p th , tr ưc ng ưi d y và iu ó c ng có ngh a là trong DHHT, ng ưi h c luôn ý th c ưc và n l c t gi i quy t nhi m v h c t p. Trong môi tr ưng HTHT ng ưi h c phát huy n ng l c, kh n ng t ch , c l p, sáng t o, ch ng l i thói chây l ưi, d a d m, t o nên ý chí “dám ngh , dám làm, dám ch u trách nhi m”. M t khi có h ng thú, có trách nhi m, có s c sát v i tp th , ưc khuy n khích, ưc s tôn tr ng c a th y, c a b n, hay nói m t cách khác có s phát tri n c a cá nhân trong môi tr ưng t t p thì iu ó s là c ơ h i thu n l i cho quá trình hình thành nhân cách c a con ng ưi. S ng thu n trong vi c xây d ng m i quan h thân thi n gi a ào t o con ng ưi c a nhà tr ưng v i i s ng xã h i chính là s th u hi u nh ng gì v n có c a i sng xã h i v n d ng nh ng nhân t t t p giúp ích cho quá trình ào t o c a nhà tr ưng nh m t o ra nh ng s n ph m, nh ng nhân cách bi t làm ch xã h i, làm ch b n thân, bi t mình, bi t ng ưi hòa nh p. - DHHT là m t trong nh ng ph ươ ng h ưng chi n l ưc quan tr ng nh m góp ph n nâng cao ch t l ưng giáo d c. N ng l c h p tác, k n ng giao ti p xã h i s ưc phát tri n t t qua HTHT. ây là n ng l c quan tr ng c n thi t trong vi c chu n b nh ng
34. 25 công dân t ươ ng lai c a xã h i có tính ph thu c l n nhau cao và xu th toàn c u hóa mnh m . - DHHT bao g m s tham gia c a m i HS, c a t p th ng ưi h c vào vi c chi m lnh n i dung hc v n, s khuy n khích ng viên, t ch c t o d ng môi tr ưng cho ng ưi h c c a GV là c n thi t và ph i ưc ph bi n r ng rãi trong quá trình d y h c các tr ưng ph thông. Trong giai on hi n nay, khi các c ơ s giáo d c ang ti n hành cu c v n ng xây d ng “Tr ưng h c thân thi n, HS tích c c” do B Giáo d c và ào to xut thì vi c v n d ng ki u DHHT s t o ra c ơ h i thu n ti n cho vi c th c hi n ch tr ươ ng này b i tính ng thu n c a nó v m t lý lu n và th c ti n. 1.1.5. Phát tri n k n ng dy h c h p tác cho GV THCS Nghiên c u v k n ng cho th y b n ch t c a s t p luy n k n ng là h ưng n vic hình thành k n ng, hoàn thi n, c ng c phát tri n k n ng t n m c m i h ơn v “ch t”. Hình thành, rèn luy n k n ng trong hc t p là m t ho t ng có nh h ưng ưc luy n t p nhi u l n v i m c ích hoàn thi n các k n ng giúp con ng ưi lao ng hi u qu h ơn. Tác gi Gônôbôlin, F.N. cho r ng s luy n t p không trùng h p v i s ào to v t ng th mà ch là m t m t c a nó, nh ưng m t này không tách r i kh i quá trình ào t o xét v t ng th [30]. Mu n phát tri n k n ng, con ng ưi ph i luy n t p theo m t qui trình nh t nh và ph i tr i qua nhi u giai on khác nhau. V các giai on phát tri n k n ng theo cách phân chia c a Platônôp, K.K. và Gôlubep, G.G. [83] có 5 giai on: Giai on u tiên: Có k n ng s ơ ng; Giai on th hai: Bi t cách làm nh ưng không y ; Giai on th ba: Có nh ng k n ng chung nh ưng còn mang tính ch t riêng l ; Giai on th t ư: Có k n ng phát tri n cao; Giai on th n m: Có tay ngh . T nh ng quan im lý lu n và các khái nim công c ã trình bày trên, chúng tôi cho r ng: Kỹ n ăng DHHT là s ự th ực hi ện có k ết qu ả các thao tác của hành động gi ảng d ạy để đạ t m ục tiêu d ạy h ọc b ằng cách l ựa ch ọn, v ận d ụng nh ững tri th ức, nh ững cách th ức ho ạt độ ng c ủa ng ười d ạy d ựa trên lý thuy ết HTHT và đặc điểm, yêu c ầu DHHT. M ỗi khâu c ủa quá trình DHHT có nh ững nhóm k ỹ n ăng t ươ ng ứng phù h ợp v ới mô hình d ạy h ọc được ti ến hành. Phát triển k ỹ n ăng DHHT cho GV THCS ph ải d ựa trên c ơ sở k ỹ n ăng d ạy h ọc chung c ủa c ấp h ọc, thông qua quá trình tác nghi ệp, GV được h ọc t ập, b ồi d ưỡng, rèn luy ện k ỹ n ăng DHHT để hoàn thi ện k ỹ n ăng đã có nh ưng ch ưa hoàn ch ỉnh, ho ặc b ổ sung nâng cao nh ận th ức lý lu ận và phát tri ển k ỹ n ăng d ạy h ọc theo mô hình DHHT.
35. 26 1.1.5.1. Mc ích c a vi c phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS Nâng cao n ng l c gi ng d y c a GV THCS theo h ưng ti p c n mô hình d y hc h p tác, nh m ci thi n tình tr ng d y h c hi n nay áp ng yêu c u i m i PPDH. 1.1.5.2. Ni dung phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS Lun án xu t xây d ng n i dung b i d ưng phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS ưc thit k thành h th ng g m ba nhóm k n ng: - Nhóm k n ng thi t k bài h c g m có các k n ng: Thi t k m c tiêu, n i dung, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti n gi ng d y và thi t k ho t ng. - Nhóm k n ng ti n hành gi ng d y g m các k n ng: K n ng thành l p nhóm; k n ng t ch c ho t ng nhóm; k n ng gi i thích m c tiêu và nhi m v c a HS trong HTHT nhóm; k n ng nh n xét ánh giá tươ ng tác nhóm. - Nhóm k n ng h tr ti n hành DHHT g m các k n ng: S d ng phi u h c tp; s d ng câu h i; s d ng l i nói. Ngoài 3 nhóm k n ng nêu trên, do tính ch t c thù c a k n ng vì v y chúng tôi ư a vào bi n pháp h ưng d n th c hành rèn luy n g m: K n ng xây d ng s ph thu c tích c c gi a các thành viên trong HTHT; Rèn luy n HS hình thành k n ng HTHT; Thi t k qui trình DHHT nhóm. 3 k n ng này v n là n i dung thu c h th ng k n ng c n b i dưng cho GV THCS. H th ng k n ng DHHT nêu trên ưc c th hóa thành các yêu c u c n t b i dưng cho GV và ó c ng chính là tiêu chu n ánh giá v s phát tri n k n ng DHHT ca GV THCS. Nh ng v n này ưc trình bày c th ph n ch ươ ng 2 lu n án. 1.1.5.3. Hình th c phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS Lu n án xác nh vi c phát tri n k n ng DHHT cho GVTHCS b ng các hình thc sau: - Phát tri ển k ỹ n ăng DHHT cho GV THCS được ti ến hành thông qua ho ạt độ ng bồi d ưỡng. Ho t ng b i d ưng ph i ưc xác nh rõ m c ích, nhi m v , n i dung, ph ươ ng pháp b i d ưng; l c l ưng tham gia, th i gian, a im ti n hành b i d ưng; các ngu n l c m b o cho công tác b i d ưng; ánh giá k t qu b i d ưng theo yêu c u phát tri n. Ni dung b i d ưng ưc xác nh là h th ng k n ng DHHT, k t h p v i các tài li u v lý thuy t HTHT, các h c thuy t, c ơ s khoa h c liên quan n mô hình DHHT do lu n xu t ưc biên so n theo trình t th c hi n các k n ng m t cách h p lý.
36. 27 Th i l ưng dành cho b i d ưng ni dung phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS c n 120 ti t, trong ó có 60 ti t th c hành. Các c ơ quan qu n lý giáo d c c p t nh (S GD-T), huy n (Phòng GD-T) có th ti n hành b i d ưng cho GV theo hình th c tp trung t nh hay c m huy n. Tùy theo c im c a t ng a ph ươ ng, t ng tr ưng ho c do tính ch t c a n i dung c n b i d ưng, có th chia n i dung ra t ng nhóm, t ng k n ng c th h c t p rèn luy n cho GVTHCS theo nh ng iu ki n và th i gian thich h p. Bi d ưng phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS ưc ánh giá s phát tri n theo tiêu chu n ưc xác l p trong lu n án này (xem ph l c s 8). - Phát tri ển k ỹ n ăng DHHT thông qua quá trình t ự h ọc, t ự rèn luy ện T h c, t rèn luy n là y u t quan tr ng trong vi c nâng cao ki n th c và k n ng DHHT, là iu ki n c ng c , nâng cao n ng l c, k n ng sn có. Vì vy cn khuy n khích GV ý th c t h c, t rèn luy n th ưng xuyên trong ho t ng chuyên môn; c n trang b ph ươ ng pháp và t o iu ki n thu n l i GV ti n hành t h c, t rèn luy n m t cách có hi u qu . - Tiến hành sinh ho ạt chuyên môn ở c ơ s ở tr ường h ọc Có th phát tri n các k n ng DHHT cho GV thông qua ho t ng chuyên môn cơ s tr ưng h c b ng các bi n pháp nâng cao ch t l ưng ho t ng chuyên môn nh ư t ch c seminar i sâu vào các chuyên i m i PPDH, nâng cao ch t l ưng gi ng dy, th c hành, ng d ng k n ng DHHT; d gi quan sát, ánh giá trao i kinh nghi m; t ch c cho GV i tham quan h c t p nh ng in hình tiên ti n v th c hi n mô hình DHHT. 1.2. C Ơ S TH C TI N C A VI C PHÁT TRI N K N NG DHHT CHO GV TRUNG H C C Ơ S 1.2.1. Th c tr ng s d ng các PPDH và i m i PPDH, s hi u bi t v DHHT, HTHT và ho t ng b i d ưng phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS qua kh o sát 1.2.1.1. T ch c kh o sát a. Mc ích kh o sát - Tìm hi u th c tr ng v vi c s d ng, m c s d ng các PPDH và vi c i mi PPDH c a GV THCS. - Tìm hi u s nh n th c c a GV v HTHT và DHHT. - Tìm hi u th c tr ng bi d ưng CM-NV và th c tr ng phát tri n k n ng DHHT ca GV THCS.
37. 28 b. i t ng, a bàn, ph m vi và th i gian kh o sát Chúng tôi ti n hành kh o sát 3 t nh thu c mi n ông Nam b : Tây Ninh, Bình D ươ ng, Bình Ph ưc. i t ưng ưc ch n kh o sát là CBQL và GV tr ưng THCS. Thi gian ti n hành: n m h c 2007-2008. c. N i dung kh o sát - Vi c s d ng các PPDH c a GV. - M c s d ng các PPDH . - GV t ánh giá vi c s d ng PPDH; c im phù h p và không phù h p trong i m i PPDH tr ưng THCS. - Nh n th c v i m i PPDH, th c hin i m i PPDH và k t qu i m i PPDH ca GVTHCS. - S nh n th c c a GV, CBQL tr ưng THCS v nhng c im, bi u hi n v DHHT, HTHT và th c tr ng s d ng k n ng DHHT. - N i dung, hình th c, iu ki n b i dưng CM-NV cho GV THCS. - Th c tr ng phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS. d. Ph ơ ng pháp kh o sát - Trao i, ph ng v n lãnh o các s GD-T, lãnh o phòng GD-T, Hi u tr ưng tr ưng C SP. - Nghiên c u tài li u, báo cáo t ng k t ánh giá v ho t ng b i d ưng GV. - iu tra b ng b ng h i i v i hi u tr ưng, GV tr ưng THCS và cán b ph trách chuyên môn S GD T và phòng GD T (xem ph lc 1 và ph l c 2). 1.2.1.2. K t qu kh o sát S phi u iu tra ã phát ra 449. T ng s phi u thu l i trong t kh o sát là 397, trong ó Bình Ph ưc 100 phi u, Tây Ninh 177 phi u, Bình D ươ ng 120 phi u. Có 52 ng ưi không tr l i chi m 11,58%; 345 ng ưi ưc kh o sát có ý ki n tr l i câu h i chi m t l 88,42% ( i t ưng cán b qu n lý 63 ng ưi, t l 14,04%; GV tr c ti p gi ng d y 282, t l 74,38%). S ng ưi không tr l i chi m t l g n 12% iu này c ng có th suy lu n r ng có th s ng ưi này không hi u bi t nhi u v DHHT nên h ng i tr l i.
38. 29 V thâm niên: s GV và CBQL t 15 n m tr lên chi m t l cao nh t 42,8% và t 5 n 10 n m là 30,3%, còn l i là s ng ưi có thâm niên t 1-5 n m và t 10-15 n m. iu này cho th y s GV & CBQL l n tu i chi m a s do ó có nh h ưng nh t nh n vi c i m i PPDH. Lý do là la tu i này GV có tâm lý ng i thay i, do ó s không h ng thú v i vi c áp d ng các PPDH m i. V chuyên môn nghi p v : Trong s ng ưi tr l i có 58,8% có trình i hc và 41,2% có trình cao ng. Nh ư v y t t c GV và CBQL có trình chu n và trên chu n. Bi u 1.1. Thâm niên c a CBQL và GV tham gia kh o sát Phân tích s li u chung c a c GV và CBQL và k t qu thu ưc các n ơi kh o sát cho th y không có s khác bi t l n v k t qu tr l i các câu h i gi a 3 t nh Bình D ươ ng, Bình Ph ưc và Tây Ninh. Vì th chúng tôi ch trình bày k t qu t ng h p ca c 3 t nh nh ư sau: a. Kt qu kh o sát thc tr ng s d ng các PPDH c a GV THCS * M ức độ s ử d ụng các PPDH Kt qu kh o sát cho th y các PPDH mà GV th ưng xuyên s d ng là thuy t trình v i 99,68% s GV th ưng xuyên s d ng, trc quan là 76,14% và vn áp 71,56%. Các PPDH mà h u nh ư r t ít GV s d ng là các PPDH: dạy h ọc theo d ự án (97,16% GV ch ưa t ng th c hi n), sử d ụng tình hu ống (96,37% GV ch ưa th c hi n), dạy h ọc theo nhóm (87,36% GV ch ưa th c hi n), cùng tham gia (98,20% GV ch ưa th c hi n), trò ch ơi đóng vai (95,26% GV ch ưa th c hi n), thảo lu ận nhóm (74,88% GV ch ưa th c hi n). Ph ươ ng pháp nêu v ấn đề có 27,17% GV th ưng xuyên s d ng nh ưng có 43,76% GV ch ưa t ng s d ng, s còn l i s d ng không th ưng xuyên.
39. 30 * V ề kh ả n ăng s ử d ụng các PPDH Vi các PPDH mà GV th ưng s d ng thì ph ươ ng pháp tr c quan ch có 29,06% GV cho r ng s d ng thành th o, 59,72% GV cho r ng kh n ng s dng còn h n ch . Phươ ng pháp v n áp ch có 15,64% s d ng thành th o, 69,04% s d ng còn h n ch vn còn 15,32% GV cho r ng ch ưa có k n ng. Ph ươ ng pháp thuy t trình thì GV có kh nng s d ng t t h ơn v i 56,71% GV. Qua kh o sát còn cho th y vi c th c hi n các PPDH theo các mô hình d y h c tiên ti n thì h u nh ư GV t ánh giá là không có k nng,c th nh ư: d y h c theo d án (99,84% cho là không có k n ng), d y h c theo nhóm (96,37%), s dng theo tình hu ng (97,63%), cùng tham gia (97,63), th o lu n nhóm (92,42%), trò ch ơi óng vai (93,84%). * Đánh giá v ề th ực tr ạng s ử d ụng PPDH Các k t qu kh o sát cho th y: GV THCS ch y u vn s d ng các PPDH truy n th ng nh ư thuy t trình, tr c quan, v n áp; các PPDH mi nh ư d y h c theo ph ươ ng pháp d án, s d ng tình hu ng, trò ch ơi óng vai, th o lu n nhóm thì ít ưc GV s dng. Các PPDH mà GV cho r ng hay s d ng thì s GV s d ng thành th o các ph ươ ng pháp này v n còn ít, ch riêng ph ươ ng pháp thuy t trình có trên 50% s GV cho rng s d ng thành th o. c bit các PPDH m i qua kh o sát cho th y h u nh ư GV ch ưa h có k n ng. Th c t này cho th y vi c i m i PPDH hi n nay v n còn nhi u khó kh n. b. Kt qu kh o th c tr ng v i m i PPDH * Nh ận th ức c ủa GV & CBQL tr ường THCS về đổ i m ới PPDH Trong ph n này chúng tôi ư a ra 14 c im trong ó có 9 c im mà chúng tôi cho là phù h p và 5 c im không phù h p v i nh h ưng i m i PPDH tìm hi u nh n th c c a GV và CBQL v i m i PPDH (xem ph lc s 2). Nhìn chung a s ng ưi tham gia kh o sát hi u úng nh ng c im phù h p v i nh h ưng i m i PPDH hi n nay. Trong ó s phi u nh n ưc s nh t trí cao l n l ưt là “K t h p nhi u ph ươ ng pháp khác nhau: Thuy t trình, th o lu n nhóm nh , s d ng tình hu ng, gi i quy t v n , tr c quan, th c hi n d án, tham quan, th c t p, s d ng phi u h c t p ” vi 97,3% s ng ưi ng ý; “GV t o iu ki n và khuy n khích HS phát huy tính tích cc, ch ng trong h c t p” v i 96,4% ý ki n ng ý; “GV là ng ưi t ch c, h ưng dn, khuy n khích, HS là ng ưi ho t ng chi m l nh ki n th c” v i 95,1% ý ki n ng ý. Nh ng c im nh n ưc s ng ý th p nh t là “Tuy t i không s d ng ph ươ ng pháp thuy t trình”, “Luôn luôn ph i thi t k và s d ng bài gi ng in t ”, “D y hc ch tuân theo nhu c u cá bi t c a t ng HS”, v i s ng ý l n l ưt là 16,7%; 8,2% và
40. 31 4,9%. Nh ng c im này úng là nh ng c im không phù h p v i nh h ưng i mi PPDH. Tuy nhiên có m t c im c ng không phù h p v i nh h ưng i m i PPDH nh ưng l i có khá nhi u ý ki n ng tình ó là “Bt bu c ph i có tài li u tr c quan trong gi ng d y” có 62,9% ý ki n ng ý. Vi nh ng s li u thu ưc ã giúp chúng tôi i t i k t lu n: GV và CBQL ã hi u t ươ ng i úng v i m i PPDH nh ưng s hi u bi t này ch ưa hoàn toàn y và chính xác. * Kết quả kh ảo sát Th ực tr ạng về th ực hi ện đổ i m ới PPDH ở tr ường THCS Kt qu kh o sát cho th y, GV b ưc u ã th c hi n m t s công vi c có liên quan t i v n i m i PPDH. Nh ng công vi c mà nhi u GV ã th c hi n là “D gi , trao i ý ki n và chia s kinh nghi m d y h c nhi u h ơn v i ng nghi p”, “Th ưng xuyên t ánh giá PPDH c a mình thay i”, “Tích c c tham kh o nhi u ngu n tài li u khi so n gi ng” v i t l th c hi n t ươ ng ng là 94,8%, 90,6% và 90,3% GV. M t s công vi c nh ư “Chuy n sang ánh giá HS hoàn toàn b ng tr c nghi m”, “H c thu c và luy n t p thành th o các bài m u áp d ng úng bài b n” có s ít GV th c hi n v i t l t ươ ng ng là 23,4%, 18,8% iu này cho th y GV hi u úng ó không ph i là i mi PPDH nên không th c hi n. Các công vi c c n thi t khác i m i PPDH thì c ng có khá nhi u GV ã th c hi n, chi m h ơn m t n a s GV tham gia tr l i. Qua ó ch ng t r ng GV các tr ưng ưc kh o sát ã quan tâm th c hi n i m i PPDH. Tuy nhiên vi yêu c u “D a vào nh ng HS gi i hay c t cán nâng cao hi u qu d y h c” là m t trong nh ng công vi c c n thi t ph i th c hi n i m i PPDH thì ch có r t ít GV th c hi n (21,3%). Và v i ý ki n “Còn h n ch v k n ng th c hi n các PPDH” thì ch có 24,0% GV ng ý, có ngh a là GV và CBQL cho r ng h ã có k n ng i m i PPDH tuy nhiên qua vi c tr l i các câu h i trên chúng tôi cho r ng các k n ng c a h là ch ưa ưc y và v ng ch c. Kt lu n v th c tr ng i m i PPDH: Có th nói GV và CBQL ã th c hi n i mi PPDH trong quá trình d y h c song v n ch ưa ph i là ã hoàn thi n nh ư yêu c u, b i vì v n còn m t s n i dung c n thi t ph i ti n hành i m i PPDH nh ưng GV v n ch ưa th c hi n. a s GV và CBQL cho r ng ã có nh n th c v k n ng th c hi n các PPDH, nh ưng vi c áp d ng vào th c ti n d y h c trên l p ch ưa ưc nhu n nhuy n, ch ưa t yêu c u cao. * Kh ảo sát v ề kết qu ả đổi m ới PPDH c ủa GV tr ường THCS: Có 90,3% ý ki n cho r ng k t qu c a i m i PPDH giúp cho “HS có h ng thú hc t p h ơn”, 83,0% cho r ng “GV n ng ng h ơn và d y h c hi u qu h ơn” và v i ý ki n “Phân bi t rõ h ơn trình h c t p và phát tri n c a HS” có 79,6% s ng ưi ng ý.
41. 32 Mt s bi u hi n nh ư “Quan h gi a GV và HS tr nên khô khan, ít thi n c m h ơn”, “K lu t h c t p trên l p c a HS kém i” có s ng ưi ng tình r t ít (ln l ơt là 2,7% và 11,9%). Qua m t s nh n nh trên cho th y a s GV và CBQL ã th y ưc k t qu ca vi c i m i PPDH. Tuy nhiên h c ng ch ưa th c s hi u úng v nh ng khó kh n ca i m i PPDH vì v i nh ng nh n nh “Ch o chuyên môn g p khó kh n nhi u hơn” ch có 10,0% s ng ưi ng ý và “U n n n, d y b o HS khó h ơn vì các em t do hơn” c ng ch có 14,9% s ng ưi ng ý, và “ i v i GV n ng l c chuyên môn còn h n ch thì th y khó kh n h ơn trong i m i PPDH” có 48% ng ý, trong khi rõ ràng là n u i m i PPDH thì nh ng khó kh n nh ư v y là t t y u x y ra. * Kết lu ận chung v ề th ực tr ạng đổ i m ới PPDH 80% 73.1% 72.0% 71.0% 70% 60% 50% Có 40% Không 28.0% 29.0% 30% 26.9% 20% 10% 0% Nh ận th ức Th ực hi ện Kết qu ả Bi u 1.2. Kt qu kh o sát th c tr ng i m i PPDH Qua xem xét bi u 1.2 cho th y: - Nh n th c v i m i PPDH: a s GV và CBQL hi u úng v i m i PPDH (73,1%), nh ưng v n còn m t s hi u bi t ch ưa chính xác v i m i PPDH; - Th c hi n i m i PPDH: Có 72% GV và CBQL ã th c hi n i m i PPDH mt s k n ng d y h c nh ư thi t k bài h c, ti n hành gi ng d y, ph ươ ng pháp s d ng DDH. M c dù v y v n có nh ng vi c quan tr ng c n ph i th c hi n trong i m i PPDH thì GV v n ch ưa làm ưc. - K t qu c a vi c i m i PPDH: Có 71% s ng ưi tham gia kh o sát hi u úng v k t qu c a vi c i m i PPDH, ch y u là nh ng tác ng tích c c. V n còn nhi u GV và CBQL ch ưa nh n th c úng v nh ng khó kh n do yêu c u i m i PPDH t ra.
42. 33 c. K t qu kh o sát v th c tr ng nh n th c, k n ng HTHT, DHHT c a GV, CBQL tr ng THCS và th c tr ng b i d ng phát tri n k n ng DHHT cho GV THCS * Kết qu ả kh ảo sát nhận th ức về HTHT c ủa GV và CBQL tr ường THCS Nu hi u HTHT là “HS cùng nhau h c t p ti n b nh ư nhau” là hoàn toàn sai vy mà có 56,2% s ng ưi ưc h i ng ý. “HS cùng nhau h c t p cùng ti n b v i kt qu cá nhân không nh ư nhau” là m t trong nh ng k t qu quan tr ng c a HTHT b i vì th c ch t không ph i t t c HS u có kh n ng h c t p nh ư nhau, v y mà tiêu chí này ch có 41,6% ng ưi ưc h i ng ý, iu ó ch ng t h c ng ch ưa hi u y v HTHT. M t s c im khác c a HTHT ưc a s ng ưi ưc h i ng ý cao là “HS va có trách nhi m cá nhân v a có trách nhi m v i nhóm”, “HS t ươ ng tr , giúp l n nhau, phân chia công vi c v i nhau trong h c t p”, “HS và GV c ng tác v i nhau trong gi h c t ưc m c tiêu bài h c”, “HS ưc trao i tr c ti p v i nhau v bài h c” vi s ng ưi ng ý l n l ưt là 86,9%, 84,4%, 83,0, 82,1%. Nh ng t l này cho th y bưc u h ã có hi u bi t nh t nh v HTHT. Nh n nh: Nhìn chung GV và CBQL ã hi u khá y nh ng c im c a HTHT nh ưng v n còn m t s c im r t quan tr ng khác thì h ch ưa nh n di n úng. * Kết qu ả kh ảo sát nh ận th ức v ề DHHT c ủa GV và CBQL tr ường THCS Vi cách hi u DHHT "Là cách d y h c có m c ích giúp cho HS v a h c t t bài hc v a rèn luy n ưc kh n ng HTHT" có 82,2% ng ý và "Là cách d y h c trong ó GV và HS c ng tác v i nhau ti n hành d y h c" có 67,2% ng ý. Tuy nhiên c ng vi m t s cách hi u úng khác v DHHT nh ư: " ó là chi n l ưc d y h c giúp HS h p tác v i nhau trong h c t p", "ó là d y cho HS cách h c t p theo kiu h p tác", "DHHT cng chính là HTHT" thì s ý ki n ng ý l i không cao l n l ưt 59,9%, 40,4% và 47,1% cho th y a s GV và CBQL ch ưa th c s hi u úng v DHHT, và cách hi u DHHT là "Là cách d y h c trong ó ho t ng gi ng d y và ho t ng HTHT k t h p vi nhau" là hoàn toàn sai thì l i có a s ý ki n ng ý v i 78,1%. Nh ư v y có th nh n nh r ng a s GV và cán b qu n lý b ưc u ã có mt s hi u bi t v DHHT, tuy nhiên s hi u bi t này ch ưa y và ch ưa hoàn toàn chính xác. * Kết qu ả kh ảo sát th ực tr ạng v ề th ực hi ện k ỹ n ăng DHHT ở tr ường THCS Theo k t qu thu ưc t kh o sát, h u h t GV và CBQL u ã áp d ng m t s yêu c u c a DHHT: 82,7% GV ã th c hi n vi c "T o môi tr ưng h c t p c i m HS t do trao i ý ki n v i GV và c nhóm"; 81,5% "T ch c HS thành nhóm nh h c
43. 34 tp"; 78,4% "T o c ơ h i cho m i HS t do phát bi u ý ki n c a mình"; v i các công vi c khác th c hi n DHHT thì a s GV tr l i ã th c hi n v i t l 70%. Tuy nhiên l i có 95,4% ng ưi ưc h i cho r ng h ch ưa t ng th c hi n DHHT. Nh ư v y hi n nay bưc u GV và CBQL ã bi t n DHHT và ã th c hi n m t s công vi c c a DHHT, tuy nhiên s hi u bi t này ch ưa y và ch ưa hoàn toàn chính xác, và th c t GV ch ưa dy h c theo úng c im nguyên t c, qui trình DHHT. T ó có th ưa ra k t lu n: a s GV và CBQL ch ưa hi u y và chính xác v DHHT và HTHT và c ng ch ưa th c hi n DHHT m t cách úng n. iu n y ch ng t r ng vi c DHHT v n là v n ch ưa th c s quen thu c v i GV, do ó t t nhiên h cng không th có các k n ng v DHHT ưc. * Kết qu ả khảo sát v ề tính hi ệu qu ả c ủa DHHT Theo nh ng ng ưi tham gia kh o sát thì DHHT nhìn chung mang l i k t qu tích cc: 85,4% cho r ng “Quan h s ư ph m gi a GV và HS tr nên tích c c và hi u qu hơn”, 83,9% ng ý. DHHT “Làm cho m i HS ph i suy ngh và ho t ng nhi u h ơn do ó có th phát huy kh n ng c a t ng em” 80,9% ý ki n ng ý “HS có h ng thú h c tp h ơn tr ưc” và v i n i dung này k t qu c a DHHT là có s ý ki n ng ý th p nh t cng là 56,2%. Nh ư v y h u h t s GV và CBQL u cho r ng DHHT rõ ràng mang l i k t qu tích c c. Kt lu n chung v th c tr ng nh n th c, th c hi n k n ng DHHT ca GV THCS 80% 74.6% 72.0% 73.0% 70% 60% 54.1% 50% 45.9% Có 40% Không 28.0% 30% 25.4% 27.0% 20% 10% 0% Nh ận th ức h ọc t ập Nh ận th ức d ạy h ọc Th ực hi ện Kết qu ả Bi u 1.3. K t qu GV và CBQL tr l i v HTHT và DHHT
44. 35 Bi u 1.3 cho th y: - Nh n th c v HTHT c a nh ng ng ưi tham gia kh o sát t 72% nh ưng v n còn có m t s c im c a DHHT a s GV ch ưa hi u m t cách y . - V DHHT thì GV và CBQL còn ch ưa hi u rõ l m. - V th c hi n DHHT, n u tính theo nh ng công vi c chi ti t thì có a s GV và CBQL ã th c hi n 74,6%, nh ưng v i câu h i “ch ưa th c hi n” thì có 95,4% ý ki n ng ý (có ngh a là h u h t GV và CBQL u cho r ng h ch ưa t ng th c hi n DHHT, ch ng t h ch ưa th c s hi u úng DHHT c n ph i th c hi n nh ng công vi c gì). - a s GV và CBQL ng ý v i kt qu tích c c c a DHHT em l i 73,05%. Có th nói nh n th c c a CBQL, GV v HTHT, DHHT ph n nhi u bi u hi n cm tính và kinh nghi m vì qua k t qu kh o sát cho th y có nhi u ch GV tr l i còn mơ h , thi u chính xác và trên th c t các tr ưng v n ch ưa t ch c gi ng d y theo mô hình DHHT. iu này ch ng t GV c ng ch ưa t ng h c t p b i d ưng nh n th c và k nng v DHHT. * K ết qu ả kh ảo sát b ằng phi ếu h ỏi v ề th ực tr ạng b ồi d ưỡng phát tri ển k ỹ n ăng DHHT cho GV THCS tìm hi u tình hình b i d ưng các k n ng DHHT cho GV và CBQL nh ư th nào, chúng tôi có ư a ra 14 k n ng ưc coi là c n thi t DHHT trên c ơ s nghiên cu c im và b n ch t c a HTHT. Theo s li u kh o sát thì t t c 14 k n ng ưc ư a ra u nh n ưc k t qu là d ưi 50% s GV cho r ng h ã ưc b i d ưng. Ch ng hn, các k n ng nh ư “K n ng trình bày k ho ch bài h c (giáo án) theo yêu c u HTHT”, “K n ng qu n lý l p và qu n lý h c t p (k c t ch c, giám sát, ki m tra, iu hành, ánh giá và ch o h c t p) trong môi tr ưng HTHT”, “K n ng phân tích n i dung h c t p d y HS HTHT” v i l n l ưt 41,4%, 30,5%, 24,5% s ý ki n GV cho là h ã ưc b i d ưng. M t s nh ng k n ng khác nh ư “K n ng giao ti p v i cá nhân HS theo h ưng HTHT”, “K n ng giao ti p v i l p (k c k n ng ng x v i hành vi ca ng ưi h c và k n ng tham gia, h p tác v i HS ng viên, khuy n khích HS trong h c t p) trong môi tr ưng HTHT”, k n ng “thi t k môi tr ưng h c t p và hình th c h c t p”, K n ng “trò chuy n v i HS”, k n ng “phân tích n i dung h c t p”, k nng thi t k m c tiêu bài h c và môn h c” có s ý ki n cho r ng h ã ưc b i d ưng ln l ưt là 19,6% và 9,9%, 18,7%, 21,0%, 24,5%, 16,3% Các k n ng còn l i (K n ng quan sát, phân tích h s ơ s n ph m ho t ng, ghi chép d li u v ng ưi h c; K n ng ho ch nh các ho t ng và t ươ ng tác trên l p theo yêu c u HTHT; K n ng x lý ánh giá thông tin ng ưi h c; K n ng t ch c và s d ng các ngu n l c; K n ng ánh giá và