Luận văn Phân tích cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam

pdf

95 trang hapham 2120

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Phân tích cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_phan_tich_canh_tranh_trong_he_thong_ngan_hang_viet.pdf

Nội dung text: Luận văn Phân tích cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam

B GIÁO D C iVÀ ÀO T O TR NG I H C KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH OÀN H NG VÂN A IA LU N V N TH C S KINH T TP. H Chí Minh - N m 2009
ii B GIÁO D C VÀ ÀO T O TR NG I H C KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH OÀN H NG VÂN A IA Chuyên ngành: Kinh t Tài chính - Ngân hàng Mã s : 60.31.12 LU N V N TH C S KINH T NG I H NG D N KHOA H C: TS. TR NG QUANG THÔNG TP. H Chí Minh - N m 2009
i LI CAM OAN Tôi xin cam oan lu n v n này do chính tôi nghiên c u và th c hi n. Các s li u và thông tin s d ng trong lu n v n này u có ngu n g c trung th c và ưc phép công b . Thành ph H Chí Minh - n m 2009 oàn H ng Vân
ii DANH M C CH VI T T T NHTM : Ngân hàng th ươ ng m i NHTMCP : Ngân hàng th ươ ng m i C ph n NHTMQD : Ngân hàng th ươ ng m i Qu c doanh NHNN : Ngân hàng Nhà n ưc NHTW : Ngân hàng Trung ươ ng NHNNg : Ngân hàng N ưc ngoài DNNVV : Doanh nghi p nh và v a UBCK : y ban ch ng khoán WTO : T ch c th ươ ng m i th gi i WB : Ngân hàng th gi i BIDV : Ngân hàng u t ư và Phát Tri n Vi t Nam Vietinbank : Ngân hàng Công th ươ ng Vi t Nam VCB : Ngân hàng Ngo i th ươ ng Vi t Nam (Vietcombank) Agribank : Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn Vi t Nam ACB : Ngân hàng th ươ ng m i c ph n Á Châu STB : Ngân hàng th ươ ng m i c ph n Sài Gòn Th ươ ng Tín (Sacombank) TCB : Ngân hàng th ươ ng m i c ph n K th ươ ng Vi t Nam (Techcombank) EIB : Ngân hàng th ươ ng m i c ph n Xu t nh p kh u Vi t Nam (Eximbank) TCTD : T ch c tín d ng DPRR : D phòng r i ro
iii DANH M C CÁC HÌNH Hình 1.1 Mô hình 5 l c l ưng c nh tranh c a Michael Porter Hình 1.2 Mô hình l i th c nh tranh DANH M C CÁC B NG Bng 2.1 Quá trình chuy n i và h i nh p c a Vi t Nam Bng 2.2 S l ưng ngân hàng giai on 1991 - 2009 Bng 2.3 Tng tr ưng tín d ng và ti n g i giai on 2002 - 2008 Bng 2.4 Th ph n c a các NHTM trong h th ng ngân hàng Vi t Nam trong giai on 2002 - 2008 Bng 2.5 Quy nh v v n pháp nh i v i NHTM Bng 2.6 Vn iu l và t ng tài s n n m 2007 và n m 2008 Bng 2.7 T l an toàn v n (CAR) giai on 2005 - 2008 Bng 2.8 T l n x u (NPL) và d phòng r i ro tín d ng giai on 2006 - 2008 Bng 2.9 T l chênh l ch lãi su t bình quân giai on 2002 - 2008 Bng 2.10 T l thu nh p lãi c n biên (NIM) giai on 2002 - 2008 Bng 2.11 T l ROA giai on 2002 - 2008 Bng 2.12 T l ROE giai on 2002 - 2008 Bng 2.13 T l tài s n sinh l i trên t ng tài s n giai on 2002 - 2008 Bng 2.14 T l thu nh p ngoài lãi c n biên giai on 2004 - 2008 Bng 2.15 Dư n cho vay trên t ng tài s n giai on 2002 - 2008 Bng 2.16 T l thu nh p c n biên tr ưc các giao d ch c bi t 2002 - 2008 Bng 2.17 Top 5 NHTM c a 5 nhóm s n ph m d ch v ngân hàng Bng 2.18 Nhóm s n ph m d ch v ngân hàng ưc bình ch n c a NHTM Bng 2.19 Các tiêu chí ưc ánh giá cao c a nhóm s n ph m d ch v NH Bng 3.1 Mt s ch tiêu ti n t và ho t ng ngân hàng giai on 2006 - 2010 Bng 3.2 Quy mô bình quân c a các ngân hàng n m 2008 Bng 3.3 Bi n ng giá c phi u c a m t s ngân hàng gi a n m 2009
I MC L C Li cam oan i Danh m c ch vi t t t ii Danh m c các b ng và hình iii Li m u 1 CH Ơ NG 1: T NG QUAN V LÝ THUY T C NH TRANH 4 1.1 Lý lu n chung v c nh tranh 4 1.1.1 Khái ni m c nh tranh 4 1.1.2 Nng l c c nh tranh 5 1.1.3 Li th c nh tranh 7 1.1.4 c thù trong c nh tranh c a ngân hàng th ươ ng m i 8 1.2 Các nhân t tác ng n n ng l c c nh tranh c a ngân hàng th ươ ng m i 10 1.2.1 Các nhân t bên ngoài ngân hàng th ươ ng m i 10 1.2.1.1 Cu i v i các d ch v ngân hàng 10 1.2.1.2 S phát tri n c a các ngành liên quan 11 1.2.1.3 Nh ng y u t c a môi tr ưng kinh t v mô 12 1.2.1.4 Vai trò c a Nhà n ưc 12 1.2.2 Các nhân t bên trong n i b ngân hàng th ươ ng m i 13 1.2.2.1 Nng l c tài chính 13 1.2.2.2 Nng l c v công ngh 14 1.2.2.3 Ngu n nhân l c 15 1.2.2.4 Nng l c qu n lý và c ơ c u t ch c 16 1.2.2.5 H th ng kênh phân ph i và m c a d ng hóa các d ch v 17 1.3 Các mô hình phân tích ánh giá c nh tranh 17 1.3.1 Mô hình 5 l c l ưng c nh tranh c a Michael Porter 17 1.3.1.1 Nguy c ơ xâm nh p t các i th ti m n ng 18 1.3.1.2 Áp l c c nh tranh c a các i th hi n t i trong ngành 19 1.3.1.3 Áp l c t các s n ph m thay th 20 1.3.1.4 Áp l c t phía khách hàng 21
II 1.3.1.5 Áp l c c a nhà cung ng 22 1.3.2 Mô hình l i th c nh tranh 23 1.3.2.1 Nng l c c nh tranh 23 1.3.2.2 Li th c nh tranh 24 1.3.2.3 Bi u hi n l i th c nh tranh 25 1.3.2.4 V th c nh tranh 27 KT LU N CH Ơ NG 1 28 CH Ơ NG 2: TH C TR NG C NH TRANH TRONG H TH NG NGÂN HÀNG VI T NAM 29 2.1 Quá trình thành l p và phát tri n h th ng ngân hàng Vi t Nam 29 2.1.1 S ra i c a h th ng ngân hàng Vi t Nam 29 2.1.2 H th ng ngân hàng Vi t Nam trong th i k h i nh p kinh t 32 2.1.2.1 Nh ng cam k t c a Vi t Nam liên quan l nh v c ngân hàng trong àm phán gia nh p WTO 32 2.1.2.2 Phân tích SWOT cho ngân hàng Vi t Nam nói chung 36 2.2 Phân tích c nh tranh trong h th ng ngân hàng Vi t Nam 41 2.2.1 Nhóm Ngân hàng th ươ ng m i Qu c doanh 44 2.2.2 Nhóm Ngân hàng th ươ ng m i C ph n 47 2.2.3 Phân tích c nh tranh gi a nhóm Ngân hàng th ươ ng m i Qu c doanh và nhóm Ngân hàng th ươ ng m i C ph n 49 2.2.3.1 Th ph n 49 2.2.3.2 Ti m l c v v n 49 2.2.3.3 Ch t l ưng tài s n có 51 2.2.3.4 Mc sinh l i 53 2.2.3.5 Sn ph m d ch v ngân hàng 59 2.2.4 Nhóm Ngân hàng n ưc ngoài, liên doanh và các t ch c tài chính khác 63 KT LU N CH Ơ NG 2 65 CH Ơ NG 3: GI I PHÁP NÂNG CAO N NG L C C NH TRANH C A CÁC NGÂN HÀNG TH Ơ NG M I VI T NAM 66
III 3.1 nh h ưng chi n l ưc phát tri n n n kinh t và h th ng ngân hàng th ươ ng mi Vi t Nam n n m 2020 66 3.1.1 nh h ưng phát tri n n n kinh t Vi t Nam n n m 2020 66 3.1.2 nh h ưng chi n l ưc phát tri n h th ng ngân hàng th ươ ng m i n nm 2020 68 3.2 Các g i ý chính sách c p v mô 69 3.3 Các gi i pháp c p vi mô 71 3.3.1 Tng c ưng n ng l c tài chính 71 3.3.1.1 Tng v n iu l 71 3.3.1.2 Nâng cao ch t l ưng tài s n có 74 3.3.1.3 Nâng cao m c sinh l i 77 3.3.2 Nâng cao n ng l c công ngh 77 3.3.3 Nâng cao ch t l ưng ngu n nhân l c 79 3.3.4 Nâng cao n ng l c qu n lý và c ơ c u t ch c 80 3.3.5 Nâng cao ch t l ưng và a d ng hóa s n ph m 81 3.3.6 Nâng cao ch t l ưng ph c v khách hàng 82 KT LU N CH Ơ NG 3 84 KT LU N 85 Tài li u tham kh o iv
1 LI M U 1. Lý do ch n tài Trong n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, các t ch c kinh t , các cá nhân ho t ng kinh doanh trong nhi u ngành ngh , l nh v c khác nhau. Trong ó, s phát tri n c a ngành ngân hàng là m t óng góp không th thi u i v i n n kinh t th tr ưng hi n nay. N n kinh t ch có th phát tri n v i t c cao n u có m t h th ng ngân hàng l n m nh . Khi n n kinh t th tr ưng phát tri n, tính c nh tranh gi a các nh ch tài chính trung gian ngày càng di n ra m nh h ơn, h c nh tranh b ng nhi u hình th c nh ư a d ng hóa s n ph m, d ch v ngân hàng nh m thu hút khách hàng v phía h . Rõ ràng, thành công c a ngân hàng hoàn toàn ph thu c vào n ng l c trong vi c xác nh các s n ph m, d ch v tài chính mà xã h i ang có nhu c u; th c hi n m t cách hi u qu và bán chúng t i m t m c giá c nh tranh. tài: “Phân tích c nh tranh trong h th ng ngân hàng th ươ ng m i Vi t Nam” nh m nghiên c u th c tr ng c nh tranh gi a các NHTM Vi t Nam nh m ưa ra m t s gi i pháp nâng cao n ng l c c nh tranh c a các NHTM Vi t Nam. 2. Mc tiêu nghiên c u Mc tiêu c a tài là phân tích và ánh giá tình hình cnh tranh gi a các NHTM Vi t Nam t ó xu t m t s gi i pháp chung cho vi c nâng cao n ng lc cnh tranh ca các NHTM Vi t Nam, c ng nh ư các hàm ý chính sách h ưng t i mt môi tr ưng c nh tranh ngày càng bình ng h ơn trong h th ng ngân hàng Vi t Nam 3. i t ưng và ph m vi nghiên c u i t ưng nghiên c u c a tài là s c nh tranh gi a 4 NHTM Qu c doanh và 4 NHTM C ph n trong l nh v c ngân hàng, so sánh thc tr ng ho t ng cng nh ư ư a ra các gi i pháp thúc y, nâng cao n ng l c c nh tranh cho các NHTM Vi t Nam nói chung. Ph m vi nghiên c u c a lu n v n là các NHTM Vi t Nam, trong ó t p trung phân tích tr ưng h p các NHTM Qu c doanh và NHTM C ph n.
2 4. Ph ươ ng pháp nghiên c u Qua nh ng d li u ã có trong quá trình ho t ng c a các NHTM, cùng v i nh ng ánh giá t ng quan c a tác gi i v i các nhân t làm nh hưng n nng lc c nh tranh c a các NHTM Vi t Nam ã giúp cho tác gi có nh ng phân tích và ư a ra nh ng gi i pháp phù h p, vi c nghiên c u c a tác gi d a trên c ơ s ph ươ ng pháp lu n ch ngh a duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s ng th i tác gi c ng ã s d ng ph ươ ng pháp t ng h p, th ng kê, phân tích và so sánh t ó ưa ra nh ng gi i pháp nh m nâng cao n ng l c c nh tranh c a các NHTM Vi t Nam. D li u ưc thu th p t nh ng ngu n sau: - T n i b NHTMQD nh ư: ngân hàng Ngo i th ươ ng Vi t Nam (VCB), ngân hàng u t ư và Phát tri n (BIDV), ngân hàng Công th ươ ng Vi t Nam (Vietin Bank), ngân hàng Nông nghi p và phát tri n nông thôn (Agribank); - T n i b NHTMCP nh ư: ngân hàng Á Châu (ACB), ngân hàng Sài Gòn Th ươ ng Tín (Sacombank), ngân hàng K th ươ ng Vi t Nam (Techcombank), ngân hàng XNK Vi t Nam (Eximbank); - T Internet: trang web c a NHNN Vi t Nam (www.sbv.gov.vn), trang web ca Hi p h i Ngân hàng Vi t Nam (www.vnba.org.vn), - T t p chí ngành ngân hàng: t p chí tài chính ti n t , t p chí Ngân hàng, t p chí công ngh ngân hàng, - Các t p chí kinh t khác, sách, báo, 5. Ý ngh a c a tài Vi vi c ánh giá th c tr ng cnh tranh gi a các NTHM Vi t Nam và tìm ra nh ng yu t nh h ưng n nng l c c nh tranh s mang l i m t s ý ngh a th c ti n cho các NHTM Vit Nam trong vi c xây d ng và c i thi n các yu t c n thi t nâng cao n ng l c c nh tranh trên c ơ s phân tích, tìm hi u th c tr ng, xác nh nh ng t n t i, tài nêu lên nh ng gi i pháp nh m nâng cao n ng l c c nh tranh ca NHTM Vi t Nam. 6. Ni dung Nội dung c ủa lu ận v ăn g ồm ba ph ần chính, v ới k ết c ấu nh ư sau:
3 Ch ươ ng 1: T ng quan v lý thuy t c nh tranh. Ch ươ ng 2: Th c tr ng c nh tranh trong h th ng ngân hàng Vi t Nam Ch ươ ng 3: Gi i pháp nâng cao n ng l c c nh tranh ca các ngân hàng th ươ ng m i Vi t Nam
4 CH NG 1: TNG QUAN V LÝ THUY T C NH TRANH 1.1 Lý lu n chung v c nh tranh 1.1.1 Khái ni m c nh tranh Cnh tranh là m t hi n t ưng g n li n v i kinh t th tr ưng, khái ni m c nh tranh ã xu t hi n trong quá trình hình thành và phát tri n s n xu t, trao i hàng hóa và phát tri n kinh t th tr ưng. Cnh tranh xu t phát t hai iu ki n c ơ b n là phân công lao ng xã h i và tính a nguyên ch th l i ích kinh t , iu này làm xu t hi n các cu c u tranh giành l i ích kinh t gi a ng ưi s n xu t hàng hóa, cung c p d ch v và các t ch c trung gian, th c hi n phân ph i l i các s n ph m hàng hóa, d ch v . Cu c u tranh này d a trên s c m nh v tài chính, k thu t công ngh , ch t l ưng i ng lao ng, quy mô ho t ng c a t ng ch th . M c ích cu i cùng c a các ch th kinh t trong quá trình c nh tranh là t i a hóa l i ích, v i ng ưi s n xu t kinh doanh là li nhu n và v i ng ưi tiêu dùng là ti n ích tiêu dùng. Thu t ng “C nh tranh” ưc s d ng r t ph bi n hi n nay trong nhi u l nh vc nh ư kinh t , th ươ ng m i, lu t, chính tr , quân s , sinh thái, th thao; th ưng xuyên ưc nh c t i trong sách báo chuyên môn, di n àn kinh t c ng nh ư các ph ươ ng ti n thông tin i chúng và ưc s quan tâm c a nhi u i t ưng, t nhi u góc khác nhau, dn n có r t nhi u khái ni m khác nhau v “c nh tranh”, c th nh ư sau: - Theo P.Samuelson trong quy n Kinh t h c thì: “C nh tranh là s kình ch gi a các doanh nghi p c nh tranh v i nhau giành khách hàng, th tr ưng” - Theo Michael Porter thì: “Cnh tranh là giành l y th ph n. Bn ch t c a cnh tranh là tìm ki m l i nhu n, là kho n l i nhu n cao h ơn m c l i nhu n trung bình mà doanh nghi p ang có. K t qu quá trình c nh tranh là s bình quân hóa l i nhu n trong ngành theo chi u h ưng c i thi n sâu d n n h qu giá c có th gi m i.”
5 - M t nh ngh a khác v c nh tranh nh ư sau: “C nh tranh có th nh ngh a nh ư là m t kh n ng c a doanh nghi p nh m áp ng và ch ng l i các i th c nh tranh trong cung c p s n ph m, d ch v m t cách lâu dài và có l i nhu n”. Qua các nh ngh a trên có th ti p c n v c nh tranh nh ư sau: - M t là, c nh tranh là s ganh ua nh m l y ph n th ng c a nhi u ch th cùng tham d . - Hai là, m c ích tr c ti p c a c nh tranh là m t i t ưng c th nào ó mà các ch th u mu n giành gi t (nh ư khách hàng, th tr ưng, d án, s n ph m, ); m c ích cu i cùng là tìm ki m l i nhu n cao. - Ba là, c nh tranh di n ra trong môi tr ưng c th và có nh ng qui nh chung mà các ch th tham gia ph i tuân th (nh ư iu ki n pháp lý, thông l kinh doanh, c im s n ph m, ) - B n là, trong quá trình c nh tranh các ch th tham gia ưc quy n s dng nh ng công c khác nhau (nh ư s n ph m, chính sách giá, phân ph i, chiêu th , ) Tóm l i, trong n n kinh t th tr ưng, n ơi mà xu t hi n quan h cung c u, cnh tranh là vi c u tranh ho c giành gi t t m t s i th v khách hàng, th ph n hay ngu n l c c a các doanh nghi p. Tuy nhiên, b n ch t c a cnh tranh ngày nay không ph i tiêu di t i th mà chính là doanh nghi p ph i t o ra và mang l i cho khách hàng nh ng giá tr gia t ng cao h ơn ho c m i l h ơn i th h có th la ch n mình mà không n v i i th c nh tranh. 1.1.2 Nng l c c nh tranh Trong quá trình nghiên c u v c nh tranh, ng ưi ta ã s d ng khái ni m nng l c c nh tranh. N ng l c c nh tranh ưc xem xét các góc khác nhau nh ư nng l c c nh tranh qu c gia, n ng l c c nh tranh doanh nghi p, n ng l c c nh tranh c a s n ph m và d ch v , lu n v n này, s ch y u c p n n ng l c cnh tranh c a doanh nghi p. Nng l c c nh tranh là kh n ng t n t i trong kinh doanh và t ưc m t s kt qu mong mu n d ưi d ng l i nhu n, giá c , l i t c ho c ch t l ưng các s n
6 ph m c ng nh ư n ng l c c a nó khai thác các c ơ h i th tr ưng hi n t i và làm ny sinh th tr ưng m i. Nng l c c nh tranh c a doanh nghi p là th hi n th c l c và l i th c a doanh nghi p so v i i th c nh tranh trong vi c tho mãn t t nh t các òi h i c a khách hàng thu l i ngày càng cao h ơn. Nh ư v y, n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p tr ưc h t ph i ưc t o ra t th c l c c a doanh nghi p. ây là các y u t ni hàm c a m i doanh nghi p, không ch ưc tính b ng các tiêu chí v công ngh , tài chính, nhân l c, t ch c qu n tr doanh nghi p, m t cách riêng bi t mà c n ánh giá, so sánh v i các i tác c nh tranh trong ho t ng trên cùng m t l nh v c, cùng m t th tr ưng. S là vô ngh a n u nh ng im m nh và im y u bên trong doanh nghi p ưc ánh giá không thông qua vi c so sánh m t cách t ươ ng ng v i các i tác c nh tranh. Trên c ơ s các so sánh ó, mu n t o nên n ng l c c nh tranh, òi h i doanh nghi p ph i t o ra và có ưc các l i th c nh tranh cho riêng mình. Nh l i th này, doanh nghi p có th tho mãn t t h ơn các òi h i c a khách hàng m c tiêu c ng nh ư lôi kéo ưc khách hàng c a i tác c nh tranh. Có quan im cho r ng, n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p g n li n v i ưu th c a s n ph m mà doanh nghi p ưa ra th tr ưng. Có quan im g n n ng lc c nh tranh c a doanh nghi p v i th ph n mà nó n m gi , c ng có quan im ng nh t c a doanh nghi p v i hi u qu s n xu t kinh doanh, Tuy nhiên, n u ch d a vào th c l c và l i th c a mình thì ch ưa , b i trong iu ki n toàn c u hóa kinh t , l i th bên ngoài ôi khi là y u t quy t nh. Th c t ch ng minh m t s doanh nghi p r t nh , không có l i th n i t i, th c l c bên trong y u nh ưng v n t n t i và phát tri n trong m t th gi i c nh tranh kh c li t nh ư hi n nay. Nh ư v y, “n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p là vi c khai thác, s d ng th c l c và l i th bên trong, bên ngoài nh m t o ra nh ng s n ph m - d ch v h p dn ng ưi tiêu dùng t n t i và phát tri n, thu ưc l i nhu n ngày càng cao và ci ti n v trí so v i các i th c nh tranh trên th tr ưng ”.
7 Th c t cho th y, không m t doanh nghi p nào có kh n ng th a mãn y tt c nh ng yêu c u c a khách hàng. Th ưng thì doanh nghi p có l i th v m t này và có h n ch v m t khác. V n c ơ b n là, doanh nghi p ph i nh n bi t ưc iu này và c g ng phát huy t t nh ng im m nh mà mình ang có áp ng t t nh t nh ng òi h i c a khách hàng. Nh ng im m nh và im y u bên trong m t doanh nghi p ưc bi u hi n thông qua các l nh v c ho t ng ch y u c a doanh nghi p nh ư marketing, tài chính, s n xu t, nhân s , công ngh , qu n tr , h th ng thông tin, Do ó, n ng l c c nh tranh th hi n vi c làm t t h ơn so v i các i th v : - Các ch tiêu nh l ưng: doanh thu; th ph n; kh n ng sinh l i. - Các ch tiêu nh tính: ch t l ưng s n ph m; kh n ng áp ng các yêu c u ca khách hàng; th ươ ng hi u, uy tín, hình nh; c bi t, s sáng t o s n ph m là nh ng khía c nh r t quan tr ng c a quá trình c nh tranh. Tóm l i, chúng ta có th th y, khái ni m n ng l c c nh tranh là m t khái ni m ng, ưc cu thành b i nhi u y u t và ch u s tác ng c a c môi tr ưng vi mô và v mô. M t s n ph m có th n m nay ưc ánh giá là có n ng l c c nh tranh, nh ưng n m sau, ho c n m sau n a l i không còn kh n ng c nh tranh n u không gi ưc các y u t l i th . 1.1.3 Li th c nh tranh Theo Michael Porter, l i th c nh tranh là giá tr mà doanh nghi p mang n cho khách hàng, giá tr ó v ưt quá chi phí dùng t o ra nó. Giá tr mà khách hàng sn sàng tr , và ng n tr vi c ngh nh ng m c giá th p h ơn c a i th cho nh ng l i ích t ươ ng ươ ng hay cung c p nh ng l i ích c nh t h ơn là phát sinh mt giá cao h ơn. Khi nói n l i th c nh tranh, là nói n l i th mà m t doanh nghi p, m t qu c gia ang có và có th có, so v i các i th c nh tranh c a h . L i th c nh tranh là m t khái ni m v a có tính vi mô (cho doanh nghi p), v a có tính v mô ( cp qu c gia).
8 Khi m t doanh nghi p có ưc l i th c nh tranh, doanh nghi p ó s có cái mà các i th khác không có, ngh a là doanh nghi p ho t ng t t h ơn i th , ho c làm ưc nh ng vi c mà các i th khác không th làm ưc. L i th c nh tranh là nhân t c n thi t cho s thành công và t n t i lâu dài c a doanh nghi p. iu quan tr ng i v i b t k m t t ch c kinh doanh nào là xây d ng cho mình mt l i th c nh tranh b n v ng. L i th c nh tranh b n v ng có ngh a là doanh nghi p ph i liên t c cung c p cho th tr ưng m t giá tr c bi t mà không có i th c nh tranh nào có th cung c p ưc. Tuy nhiên iu này th ưng r t d b xói mòn b i nh ng hành ng b t ch ưc c a i th . 1.1.4 c thù trong c nh tranh c a ngân hàng th ươ ng m i Ngân hàng c ng gi ng nh ư b t c lo i hình công ty nào u ph i i m t v i cnh tranh, các ngân hàng th ươ ng m i không ch b áp l c c nh tranh t các ngân hàng th ươ ng m i mà còn t t t c các t ch c tín d ng khác ang ho t ng kinh doanh trên th ươ ng tr ưng, v i m c tiêu là dành khách hàng, nh m t ng th ph n tín d ng c ng nh ư m r ng cung ng các s n ph m d ch v ngân hàng cho n n kinh t. Tuy v y, so v i s c nh tranh c a các t ch c tín d ng khác c nh tranh gi a các ngân hàng th ươ ng m i có nh ng c thù nh ư sau: - Cnh tranh ph i tuân th theo pháp lu t, không th c nh tranh b ng m i giá, bt ch p m i th on: Kinh doanh ti n t là l nh v c h t s c nh y c m, ch u tác ng b i r t nhi u nhân t v kinh t , chính tr , xã h i, tâm lý, truy n th ng, v n hóa, m i m t nhân t này có s thay i dù là nh nh t c ng có tác ng r t nhanh chóng và m nh m n môi tr ưng kinh doanh chung. Ví d ch là m t tin n th i dù là th t thi t c ng có th gây ra c ơn ch n ng r t l n v tâm lý, th m chí e d a s t n vong c a h th ng các t ch c tín d ng. M t ngân hàng ho t ng kém thanh kho n c ng có th tr thành gánh n ng cho các ngân hàng khác và dân chúng trên a bàn. Vì v y trong kinh doanh vi c c nh tranh là t ng b ưc m rng khách hàng, m r ng th ph n, nh ưng c ng không th c nh tranh b ng m i giá, s d ng m i th on, b t ch p pháp lu t thôn tính i th c a mình, b i vì i th là các ngân hàng th ươ ng m i khác b suy y u d n n s p , thì nh ng h u qu
9 mang l i th ưng là r t l n, th m chí d n n v luôn chính ngân hàng mình do tác ng dây chuy n. - Cnh tranh nh ưng luôn ph i h p tác v i nhau: Ho t ng kinh doanh c a ngân hàng có liên quan n t t c các t ch c kinh t , chính tr, xã h i, n t ng cá nhân thông qua các ho t ng huy ng ti n g i ti t ki m, cho vay c ng nh ư các lo i hình d ch v tài chính khác, ng th i trong ho t ng kinh doanh c a mình các ngân hàng c ng u m tài kho n cho nhau cùng ph c v các khách hàng chung. Chính vì th n u nh ư m t ngân hàng khó kh n trong thanh kho n, có nguy c ơ v thì t t y u s tác ng dây chuy n n g n nh ư t t c các ngân hàng th ươ ng m i khác. Không nh ng th các t ch c tài chính phi ngân hàng c ng s b nh h ưng lây lan. ây là iu mà các ngân hàng th ươ ng m i không bao gi mong mu n. Vì th , trong ho t ng kinh doanh các ngân hàng luôn ph i c nh tranh l n nhau dành l i th ph n, nh ưng luôn ph i h p tác v i nhau, nh m h ưng t i m t môi tr ưng c nh tranh lành m nh tránh r i ro h th ng. - Cnh tranh trong s giám sát ch t ch c a ngân hàng Nhà n ưc: Do ho t ng c a các ngân hàng có liên quan n t t c các ch th , n m i m t ho t ng kinh t xã h i, cho nên tránh s ho t ng các ngân hàng th ươ ng m i m o hi m có nguy c ơ v h th ng. Vì v y ngân hàng Nhà n ưc u giám sát ch t ch th tr ưng này và ư a ra h th ng c nh báo s m phòng ng a r i ro. Th c ti n s cnh tranh c a các ngân hàng không gi ng các lo i hình kinh doanh khác. - Cnh tranh không gi i h n ph m vi qu c gia: Ho t ng c a các ngân hàng th ươ ng m i liên quan n l ưu chuy n ti n t , không ch trong ph m vi m t n ưc, mà có liên quan n nhi u n ưc h tr cho các ho t ng kinh t i ngo i, do v y kinh doanh trong h th ng ngân hàng ph i ch u nhi u y u t trong n ưc và qu c t nh ư: Môi tr ưng pháp lu t, t p quán kinh doanh trong n ưc, các thông l qu c t , c bi t là s chi ph i m nh m c a c ơ s tài chính, trong ó công ngh thông tin óng vai trò c c k quan tr ng, có tính ch t quy t nh i v i ho t ng kinh doanh c a các ngân hàng này.
10 1.2 Các nhân t tác ng n n ng l c c nh tranh c a ngân hàng th ươ ng m i 1.2.1 Các nhân t bên ngoài ngân hàng th ươ ng m i 1.2.1.1 Cu i v i các d ch v ngân hàng ây là y u t có tác ng r t l n n s phát tri n c a ngân hàng. Thông qua nhu c u c a khách hàng, ngân hàng có th t n d ng ưc l i th theo quy mô, t ó ci thi n các ho t ng kinh doanh và d ch v c a mình. Nhu c u khách hàng còn có th g i m cho ngân hàng phát tri n các lo i hình s n ph m và d ch v m i. Các lo i hình này có th ưc phát tri n r ng rãi ra th tr ưng bên ngoài và khi ó ngân hàng ư a ra d ch v tr ưc tiên s có ưc l i th c nh tranh. Khách hàng c a các ngân hàng h u nh ư là toàn b các t ch c, doanh nghi p và ph n l n dân c ư. Vì th c u i v i các d ch v ngân hàng c ng a d ng, cho nên vi c ánh giá v c u i v i các d ch v ngân hàng c ng h t s c ph c t p, th hi n nh ng khía c nh sau: Cu trúc c a c u trong n ưc i v i các d ch v chính c a ngân hàng là: Dch v nh n g i, d ch v cho vay, d ch v trung gian thanh toán, d ch v mua bán ngo i t . Cu trúc c a c u th hi n các phân on c u i v i t ng lo i hình d ch v ; quy mô, c im nhu c u c a khách hàng trên t ng phân on ó. - Quy mô c a các phân on v c u i v i các d ch v ngân hàng s quy t nh m c u t ư và i m i c a các ngân hàng. - c im nhu c u c a khách hàng ph n ánh m c ph c t p, m c òi hi cao hay th p. Kh n ng n y sinh nhu c u m i c a khách hàng là ch tiêu quan tr ng tác ng n s phát tri n s n ph m m i c a các ngân hàng và nh ó t o ưc l i th c nh tranh. Quy mô c a t ng c u, tc t ng tr ưng cng nh ư m c b o hoà c a cu là y u t kích thích u t ư và thu hút các thành viên m i tham gia vào th tr ưng. Các ch tiêu ph n ánh quy mô c a c u th hi n:
11 - T ng nhu c u v n tài tr cho các ho t ng s n xu t kinh doanh c a toàn b n n kinh t . - Nhu c u s d ng các d ch v thanh toán trong và ngoài n ưc. - Tc t ng tr ưng c a c u càng cao thì các ngân hàng càng có ng c ơ u t ư h ơn. Còn t c b o hoà càng cao thì các ngân hàng b s c ép ph i u t ư và i m i nhi u h ơn. Cơ ch chuy n i c u trong n ưc thành c u qu c t và ng ưc l i cng là y u t r t c n thi t khi ánh giá v c u. Nhu c u i v i s n ph m d ch v có kh nng di chuy n r t cao cùng v i s di chuy n c a các lu ng v n qu c t , các ho t ng thanh toán qu c t làm cho c u trong n ưc và c u qu c t có m i liên h m t thi t. iu này d n n ngân hàng trong n ưc s m t i l i th c nh tranh tr ưc các NHNNg v n ã quen v i nh ng nhu c u m i, s n ph m m i. Cho nên vi c nghiên cu c ơ ch chuy n i c u giúp các ngân hàng trong n ưc ch ng kh c ph c b t li và phát huy nh ng l i th c a mình. 1.2.1.2 S phát tri n c a các ngành liên quan Nh ng ngành có m i quan h ph tr và liên quan m t thi t nh ư: các công ty tài chính, các công ty ch ng khoán, th tr ưng ti n t , các công ty b o hi m, các qu u t ư, công ty mua bán n , trung tâm giao d ch a c, Ngành cung c p u vào cho ngân hàng nh ư: ngành b ưu chính vi n thông, ngành công ngh thông tin, các c ơ quan ki m toán, S phát tri n c a các ngành liên quan và ph tr trên có tác ng tr c ti p, va là áp l c, v a là c ơ h i n s phát tri n c a l nh v c ngân hàng, c th nh ư sau: - Các nh ch tài chính khác phát tri n t o áp l c bu c ngân hàng phát tri n. ng th i c ng t o c ơ h i h p tác nghiên c u, tri n khai nh ng ng dng công ngh m i, t o ra nh ng kênh huy ng v n và u t ư m i cho ngân hàng, t o iu ki n a d ng hóa danh m c u t ư, gi m thi u r i ro th tr ưng, r i ro thanh khon.
12 - Ngành b ưu chính vi n thông, công ngh thông tin phát tri n s giúp ngân hàng c i ti n, i m i làm gi m chi phí giao d ch, hay làm khác bi t hóa s n ph m, d ch v . - D ch v ki m toán phát tri n giúp ngân hàng ánh giá chính xác h ơn v nng l c tài chính c a khách hàng, gi m thi u r i ro tín d ng. 1.2.1.3 Nh ng y u t c a môi tr ưng kinh t v mô Ngân hàng là m t ngành ch a ng r t nhi u r i ro. M i m t bi n ng b t li c a môi tr ưng kinh t v mô u có th nh h ưng n ho t ng bình th ưng ca m t ngân hàng. Khi n n kinh t phát tri n n nh, t c t ng tr ưng cao, các ch s v l m phát, lãi su t, t giá n nh s là iu ki n thu n l i cho s phát tri n ca h th ng ngân hàng và ng ưc l i s không thu n l i. 1.2.1.4 Vai trò c a Nhà n ưc i v i l nh v c ngân hàng, vai trò c a Nhà n ưc là m t y u t mang tính ch t xúc tác r t quan tr ng. Vai trò c a Nhà n ưc th hi n nh ng n i dung sau: - S y , tính ng b và hi u l c thi hành c a các quy nh pháp lu t, các chính sách liên quan n ho t ng ngân hàng. - N ng l c và hi u qu ho t ng c a NHNN trong vai trò giám sát và iu hành ho t ng c a h th ng NHTM. Do nh ng m i liên k t ch t ch c a toàn b h th ng NHTM, s v c a m t ngân hàng th ưng gây ra h u qu r t to ln và có kh n ng gây ra hi u ng lan truy n lên toàn h th ng. Vì th , ho t ng c a các NHTM ph i ch u s qu n lý và giám sát h t s c ch t ch c a chính ph và NHNN. - Vai trò c a Nhà n ưc v i t ư cách là ch s h u, con n và ch n l n nh t ca các NHTM. - Nhà n ưc có nh ng chính sách tác ng n cung, c u, n s n nh kinh t v mô, n các iu ki n nhân t s n xu t, các ngành liên quan và ph tr ca ngành ngân hàng t o thu n l i hay kìm hãm s phát tri n c a ngành ngân hàng.
13 1.2.2 Các nhân t bên trong ni b ngân hàng th ươ ng m i 1.2.2.1 Nng l c tài chính Nng l c tài chính là th ưc o s c m nh c a m t ngân hàng t i th i im nh t nh. Nng l c tài chính ưc th hi n qua các ch tiêu sau ây: Mc an toàn v n và kh n ng huy ng v n - Ngu n l c quan tr ng nh t quy t nh kh n ng c nh tranh c a m t ngân hàng là ti m l c v v n, th hi n qua các ch tiêu nh ư: quy mô v n ch s h u, h s an toàn v n (Capital Adequacy Ratio - CAR). Ti m l c v v n ch s h u ph n ánh s c m nh tài chính và kh n ng ch ng r i ro c a ngân hàng ó. - Theo hi p ưc Basel I ưc tho hi p gi a các NHTW c a 10 qu c gia, mt NHTM có CAR = Vn t có/T ng tài s n có r i ro >= 8%, ưc coi là ngân hàng có an toàn. Kh n ng c ơ c u l i v n và huy ng thêm v n c ng nói lên ti m l c v v n ca m t ngân hàng. Ch t l ưng tài s n có Ch t l ưng tài s n có ưc ánh giá qua các ch tiêu nh ư: t l n x u trên tng tài s n, m c l p d phòng và kh n ng x lý n quá h n, m c t p trung và a d ng hóa c a danh m c tín d ng, r i ro tín d ng, Mc sinh l i - M c sinh l i là ch tiêu ph n ánh k t qu ho t ng, c ng nh ư ph n ánh mt ph n k t qu c nh tranh c a ngân hàng. - M c sinh l i ưc ánh giá thông qua các ch tiêu nh ư: giá tr tuy t i c a li nhu n sau thu ; t c t ng tr ưng l i nhu n, c ơ c u c a l i nhu n, t su t l i nhu n trên v n ch s h u (ROE); t sut l i nhu n trên t ng tài s n (ROA), Kh n ng thanh kho n ưc th hi n qua các ch tiêu nh ư: kh n ng thanh toán nhanh, kh n ng qu n lý r i ro thanh kho n c a các NHTM.
14 Theo iu 12 c a quy t nh s 457/2005/Q -NHNN ngày 19/04/2005, v vi c ban hành “Quy nh v các t l b o m an toàn trong ho t ng c a các t ch c tín d ng”: “T ổ ch ức tín d ụng ph ải th ường xuyên đảm b ảo t ỷ l ệ v ề kh ả n ăng chi tr ả đố i với t ừng loại ti ền đồ ng, vàng nh ư sau: 1. T ỷ l ệ t ối thi ểu 25% gi ữa giá tr ị các tài s ản “Có” có th ể thanh toán ngay và các tài s ản “N ợ” s ẽ đế n h ạn thanh toán trong th ời gian 1 tháng ti ếp theo. 2. T ỷ l ệ t ối thi ểu b ằng 1 gi ữa t ổng tài s ản “Có” có th ể thanh toán ngay trong kho ảng th ời gian 7 ngày làm vi ệc ti ếp theo và t ổng tài s ản “N ợ” ph ải thanh toán trong kho ảng th ời gian 7 ngày làm vi ệc ti ếp theo”. 1.2.2.2 N ng l c v công ngh Công ngh óng vai trò quan tr ng trong vi c t o ra l i th c nh tranh c a mt ngân hàng, c bi t là công ngh thông tin c ng là thành ph n r t quan tr ng. Peter Rose vi t: “H th ng ngân hàng hi n i càng ngày càng gi ng v i m t ngành c a chi phí c nh. Ngân hàng mu n duy trì l i nhu n và kh n ng c nh tranh ph i m r ng ho t ng, th ưng b ng cách giành ưu th i v i các ngân hàng nh v n không có kh n ng theo k p nh ng thay i v công ngh ”. Theo ông, thì các máy móc ngày càng m nh n thêm nhi u công vi c, các thi t b t ng rút ng n th i gian tác nghi p, t ng m c chính xác và ti n li cho các ho t ng, d ch v c a ngân hàng. Nh ư v y, vi c áp d ng các thi t b vi tính, in t ang bi n ph n ln các chi phí bi n i (nh ư nhân công) thành chi phí c nh (nh ư chi phí mua, bo d ưng, kh u hao máy móc thi t b ). Nng l c công ngh bao g m: h th ng thanh toán in t , h th ng ngân hàng bán l , máy rút ti n t ng ATM, h th ng báo cáo r i ro, ưc ph n ánh thông qua các ch tiêu nh ư: s l ưng và trình nhân l c trong l nh v c này; dung lưng và tính n nh c a ưng truy n; các quy nh pháp lý liên quan n b o mt, n các giao d ch in t ; các chi phí s d ng công ngh ; trình s d ng công ngh thông tin; s l ưng máy tính trên u ng ưi. N ng l c công ngh không
15 nh ng th hi n s l ưng, ch t l ưng công ngh hi n t i mà còn bao g m kh n ng i m i công ngh hi n t i v m t k thu t và kinh t . Nh ng ti n b c a công ngh ã h tr ngân hàng x lý công vi c nhanh hơn, t o iu ki n thu n l i h ơn trong thu hút và áp ng các nhu c u khách hàng ng th i giúp cho NHTM gi m ưc chi phí kinh doanh, nâng cao v th c nh tranh. Vì th các NHTM ang ngày càng gia t ng u t ư vào các trang thi t b và ph ươ ng ti n hi n i d n thay th nh ng thao tác nghi p v th công. 1.2.2.3 Ngu n nhân l c Yu t con ng ưi v n có vai trò quan tr ng và mang tính quy t nh trong ho t ng kinh doanh c a NHTM. S phát tri n công ngh ã giúp cho các NHTM có ưc nh ng b ưc i dài trong t phá nâng cao ch t l ưng d ch v , áp ng ngày càng t t h ơn các nhu c u c a khách hàng, ph c v t t h ơn cho công tác th ng kê, phân tích hi u qu các ho t ng kinh doanh, nh ưng nh ng ti n b c a công ngh ch có th phát huy, t o ra nh ng l i th v ưt tri khi có s qu n lý và ki m soát hi u qu c a con ng ưi. Do ó, b t k m t doanh nghi p hay ngân hàng u không th thi u ngu n lc quan tr ng, ó là ngu n nhân l c. Nhân s c a m t ngân hàng là y u t mang tính k t n i các ngu n l c c a ngân hàng, là cái g c c a m i c i ti n hay i m i. - Ngu n nhân l c trong l nh v c ngân hàng th hi n qua các ch tiêu nh ư: quy mô ào t o hàng n m; trình , k n ng c a nhân viên m i; s l ưng các chuyên viên ngân hàng; các nhà qu n lý giàu kinh nghi m, có trình cao; các chuyên viên n ưc ngoài. Nng l c c nh tranh c a ngu n n ng l c c a ngân hàng th hi n nh ng y u t nh ư: - Trình thành th o nghi p v , k n ng c a nhân s là ch tiêu quan tr ng th hi n ch t l ưng c a ngu n nhân l c. - ng c ơ, ý th c ph n u, tác phong làm vi c, kh n ng h c t p và t ào to.
16 - M c cam k t g n bó là ch tiêu quan tr ng ph n ánh l i th c nh tranh ca ngân hàng. Ngân hàng òi h i nhân s ph i có trình cao và kinh nghi m ưc tích l y qua th i gian. ng th i quá trình tuy n d ng và ào t o m t chuyên viên c ng t n kém v th i gian và công s c. Nh ư v y, ngân hàng có t c l ưu chuy n nhân viên cao s m t i l i th c nh tranh v ngu n nhân l c. Cho nên, ngân hàng c n có chính sách nhân s , chính sách tuy n d ng t t duy trì i ng nhân s có ch t lưng cao. C ơ ch thù lao là m t ch tiêu quan tr ng và hi u qu th c hi n t t chính sách này thông qua các ch tiêu nh ư m c l ươ ng bình quân, các ch l ươ ng th ưng. 1.2.2.4 N ng l c qu n lý và c ơ c u t ch c Nng l c qu n lý ph n ánh n ng l c iu hành c a h i ng qu n tr , ban giám c và quy t nh hi u qu s d ng các ngu n l c c a m t ngân hàng. N u không có n ng l c qu n lý, có ngh a là không có kh n ng ưa ra nh ng chính sách, chi n l ưc h p lý, thích ng v i nh ng bi n i c a th tr ưng, s làm lãng phí các ngu n l c và làm y u i n ng l c c nh tranh c a ngân hàng ó. N ng l c qu n lý ưc ánh giá thông qua: - M c chi ph i và kh n ng giám sát ca h i ng qu n tr i v i ban giám c. - M c tiêu, ng c ơ, m c cam k t c a h i ng qu n tr và ban giám c i v i vi c duy trì và nâng cao n ng l c c nh tranh. - Ch t l ưng chính sách và quy trình kinh doanh, quy trình qun lý r i ro, ki m toán n i b . - Chính sách ti n l ươ ng và thu nh p i v i ban giám c. Cơ c u t ch c là m t ch tiêu quan tr ng ph n ánh c ơ ch phân b các ngu n l c c a ngân hàng có phù h p v i quy mô, trình qu n lý ngân hàng; phù hp v i c tr ưng ngành và yêu c u c a th tr ưng hay không. Cơ c u t ch c c a m t ngân hàng th hi n s phân chia các phòng ban ch c n ng, các b ph n tác nghi p, các ơn v tr c thu c.
17 Cơ c u t ch c có hi u qu t t ưc th hi n vào m c ph i h p gi a các phòng ban trong vi c th c hi n chi n l ưc kinh doanh, các ho t ng nghi p v hàng ngày; kh n ng thích nghi và thay i c ơ c u tr ưc s thay i c a ngành, môi tr ưng v mô, 1.2.2.5 H th ng kênh phân ph i và m c a d ng hóa các d ch v H th ng kênh phân ph i là y u t quan tr ng trong ho t ng kinh doanh ca ngân hàng, th hi n s l ưng các chi nhánh và ơ n v tr c thu c, c ng nh ư s phân b các chi nhánh theo a lý lãnh th . Trong iu ki n các d ch v truy n th ng c a ngân hàng v n còn phát tri n thì vai trò c a m t m ng l ưi chi nhánh rng l n r t có ý ngh a. Hi u qu c a m ng l ưi r ng ưc ánh giá thông qua hi u qu c a vi c qu n lý, giám sát ho t ng chi nhánh và tính h p lý trong phân b chi nhánh các vùng a lý. Mc a d ng hóa các d ch v cung c p phù h p v i nhu c u th tr ưng và nng l c qu n lý c a ngân hàng s t o cho ngân hàng có l i th c nh tranh. S a dng hóa các d ch v s t o cho ngân hàng phát tri n n nh và có th phát huy l i th nh quy mô. Tuy nhiên, s a d ng hóa các d ch v c n ph i ưc th c hi n trong t ươ ng quan so v i các ngu n l c hi n có c a ngân hàng. N u tri n khai dàn tr i quá m c các ngu n l c khi n cho ngân hàng kinh doanh không hi u qu . 1.3 Các mô hình phân tích ánh giá c nh tranh 1.3.1 Mô hình 5 l c lưng cnh tranh c a Michael Porter Mt doanh nghi p mu n c nh tranh thành công trong ngành, nh t thi t ph i tr l i ưc hai câu h i quan tr ng, ph i nh n ra khách hàng c n gì mình và làm th nào doanh nghi p có th ch ng s c nh tranh. Mu n v y, tr ưc h t doanh nghi p ph i t p trung vào phân tích môi tr ưng ngành d a trên mô hình n m l c lưng cnh tranh c a Michael Porter. Vi c phân tích này giúp công ty nh n ra nh ng c ơ h i và thách th c, qua ó doanh nghi p bi t mình nên ng v trí nào i phó m t cách hi u qu v i n m l c l ưng c nh tranh trong ngành. N m l c lưng này không ph i là y u t t nh, mà ng ưc l i nó vn ng liên l c cùng v i các giai on phát tri n c a ngành. T ó s xác nh
18 nh ng y u t thành công then ch t ưc xem nh ư là ngu n g c bên ngoài c a l i th c nh tranh. Michael Porter ã ư a ra mô hình n m l c lưng cnh tranh g m: (1) C ưng c nh tranh gi a các i th hi n t i trong ngành (2) Nguy c ơ nh p cu c c a các i th ti m n ng (3) M i e d a t các s n ph m có kh n ng thay th (4) Quy n l c th ươ ng l ưng c a ng ưi mua (5) Quy n l c th ươ ng l ưng c a nhà cung ng. Hình 1.1 Mô hình 5 l c l ưng c nh tranh c a Michael Porter CÁC I TH TI M N NG Nguy c ơ e d a t nh ng ng ưi m i vào cu c CÁC I TH C NH TRANH TRONG NGÀNH Quy n l c Quy n l c th ươ ng l ưng th ươ ng l ưng NHÀ KHÁCH CUNG NG ca nhà ca ng ưi HÀNG cung ng mua Cu c c nh tranh gi a các i th hi n t i Nguy c ơ e d a t Các s n ph m và d ch v thay th SN PH M THAY TH 1.3.1.1 Nguy c ơ xâm nh p t các i th ti m n ng i th c nh tranh ti m n là các doanh nghi p hi n t i ch ưa xu t hi n trên th tr ưng nh ưng có kh n ng c nh tranh trong t ươ ng lai. Nguy c ơ xâm nh p vào mt ngành ph thu c vào các rào c n xâm nh p th hi n qua các ph n ng c a các
19 i th c nh tranh hi n th i mà các i th m i có th d oán. N u các rào c n hay có s tr a quy t li t c a các nhà c nh tranh hi n h u ang quy t tâm phòng th thì kh n ng xâm nh p c a các i th m i r t th p. Theo Michael Porter, có 6 ngu n rào c n xâm nh p ch y u: • Li th kinh t theo quy mô: Nh ng doanh nghi p hi n có t n d ng l i th v quy mô l n làm gi m chi phí trên m t ơn v s n ph m. Do ó, doanh nghi p m i s g p b t l i v chi phí, nên khó có th c nh tranh n i. • S khác bi t c a s n ph m: Các doanh nghi p m i mu n có s n ph m ưu th hơn s n ph m hi n có thì c n ph i t n nhi u chi phí và th i gian nh t nh. • Các òi h i v v n: có th gia nh p vào ngành, doanh nghi p m i c n ph i có s v n pháp nh và v n u t ư c n thi t. • Chi phí chuy n i • Kh n ng ti p c n v i kênh phân ph i • Nhng b t l i v chi phí không liên quan n quy mô. Tuy nhiên, các NHTM s p tham gia vào th tr ưng c ng có nh ng l i th quan tr ng nh ư: có ng c ơ và mong mu n giành l y th ph n; ưc rút kinh nghi m t nh ng NHTM ang ho t ng, có nh ng d báo v th tr ưng. c bi t hơn là chi n l ưc và n ng l c c a các NHTM m i này ch ưa có thông tin gì, nên các NHTM hi n t i không có chi n l ưc ng phó. Vì th , các NHTM m i có th c lc nh ư th nào c ng là m i e d a v kh n ng chia s th ph n v i các NHTM hi n t i. 1.3.1.2 Áp l c c nh tranh c a các i th hi n t i trong ngành i th c nh tranh hi n t i trong ngành là các doanh nghi p ã có v th ch c ch n trên th tr ưng. Tính ch t và c ưng c nh tranh gi a các i th hin t i này ph thu c vào các y u t sau: • S l ưng các i th c nh tranh: S l ưng i th trong ngành càng ông thì cưng c nh tranh càng cao. Tuy nhiên, i th nào có quy mô và th l c ln s có kh n ng chi ph i ho t ng c a ngành.
20 • Tc t ng tr ưng c a ngành: N u t c t ng tr ưng c a ngành ch m, ch cn có m t doanh nghi p m r ng quy mô, tìm cách t ng th ph n, giành gi t th tr ưng c a các i th khác thì áp l c c nh tranh t ng lên. • Chi phí c nh và chi phí l ưu kho cao: Doanh nghi p có chi phí c nh l n ch u áp l c thu h i v n, nên th ưng t ng s n l ưng s n ph m, d n t i làm gi m giá bán và t ng m c c nh tranh. • S nghèo nàn v tính khác bi t c a s n ph m và các chi phí chuy n i. • Ngành có n ng l c d ư th a. • Tính a d ng c a ngành: S khác bi t c a các i th c nh tranh s làm cho các doanh nghi p g p khó kh n trong vi c àm phán. • S tham gia vào ngành cao. • Các rào c n rút lui: Khi m t doanh nghi p nh n th y không có kh n ng t n ti và kinh doanh không còn hi u qu , nh ưng c ng không th rút lui kh i ngành do chi phí t n th t quá l n, ho c do áp l c tâm lý, ho c do rào c n c a Nhà n ưc. Các i th c nh tranh hi n t i làm nh h ưng n chi n l ưc ho t ng kinh doanh c a m t NHTM trong t ươ ng lai nh ưng c ng là ng l c thúc y các NHTM không ng ng t ng quy mô v n, i m i công ngh , nâng cao ch t l ưng s n ph m dch v chi m ưu th trong c nh tranh. 1.3.1.3 Áp l c t các s n ph m thay th Các s n ph m thay th là m i e do tr c ti p n kh n ng phát tri n, t n t i và m c l i nhu n c a các doanh nghi p, hn ch m c l i nhu n ti m n ng c a m t ngành b ng cách t m t ng ưng t i a cho m c giá mà các công ty trong ngành có th kinh doanh có lãi. Do các lo i s n ph m có tính thay th cho nhau nên s d n n s cnh tranh trên th tr ưng. Khi giá bán ca sn ph m chính t ng, khách hàng s có xu h ưng s d ng s n ph m thay th và ng ưc l i. Vì v y làm nh h ưng n kh n ng tiêu th , doanh thu và l i nhu n c a doanh nghi p. Vi c phân bi t s n ph m là chính hay là s n ph m thay th ch mang tính t ương i trong ngành.
21 S ra i c a các t ch c phi ngân hàng ã e do l i th c a các NHTM khi cung c p các d ch v tài chính m i c ng nh ư các d ch v truy n th ng v n do các NHTM m nhi m. Các t ch c tài chính trung gian này cung c p cho khách hàng nh ng s n ph m mang tính khác bi t và t o cho khách hàng có c ơ h i l a ch n phong phú h ơn, th tr ưng ngân hàng m r ng h ơn. Ch ng h n, khách hàng có th chuy n sang mua b o hi m nhân th , thay th cho s n ph m g i ti t ki m c a ngân hàng, v a có quy n l i v b o hi m, v a tích l y và v n ưc h ưng ti n lãi. iu này t t y u s nh h ưng làm gi m t c phát tri n th ph n c a các NHTM. 1.3.1.4 Áp l c t phía khách hàng Áp l c t phía khách hàng ch y u có hai d ng là òi h i gi m giá hay m c c có ch t l ưng ph c v t t h ơn. Chính iu này làm cho các i th ch ng l i nhau, d n t i làm t n hao m c l i nhu n c a ngành. Áp l c t khách hàng xu t phát t các iu ki n sau: • Khi s l ưng ng ưi mua là nh , s c m nh khách hàng l n có kh n ng áp t giá và bu c giá c hàng hóa gi m, khi n t l l i nhu n c a ngành gi m xu ng. • Khi ng ưi mua mua m t l ưng l n s n ph m và t p trung. • Khi ng ưi mua chi m m t t tr ng l n trong s n l ưng c a ng ưi bán. • Các s n ph m không có tính khác bi t và là các s n ph m c ơ b n. • Khách hàng e d a h i nh p v phía sau. • Sn ph m ngành là không quan tr ng i v i ch t l ưng s n ph m c a ng ưi mua. • Khách hàng có y thông tin: Khi thông tin v các ngân hàng là ưc công khai và minh b ch, khách hàng có nhi u c ơ h i l a ch n giao d ch v i ngân hàng nào mang n l i ích t t nh t cho mình. iu ó, gây s c ép cho ngân hàng ph i i m t v i s mâu thu n gi a vi c làm cho ho t ng kinh doanh có hi u qu , t ng l i nhu n cho ngân hàng và v a ph i gi chân khách hàng.
22 1.3.1.5 Áp l c c a nhà cung ng Nhà cung ng có th kh ng nh quy n l c c a h b ng cách e d a t ng giá hay gi m ch t l ưng s n ph m, d ch v cung ng. Do ó, nhà cung ng có th chèn ép l i nhu n c a m t ngành khi ngành ó không có kh n ng bù p chi phí t ng lên trong giá thành s n xu t. Nh ng iu ki n làm t ng áp l c t nhà cung ng có xu h ưng ng ưc v i các iu ki n làm t ng quy n l c c a ng ưi mua. Áp l c t nhà cung ng s t ng lên n u: • Ch có m t s ít các nhà cung ng: N u nhà cung ng có th l c s t o nên sc ép cho doanh nghi p trong th ươ ng l ưng v giá c , ch t l ưng và th i hn giao hàng. • Khi s n ph m thay th không có s n. • Khi s n ph m c a nhà cung ng là y u t u vào quan tr ng i v i ho t ng c a khách hàng. Trong l nh v c ngân hàng, nh ng t ch c kinh t có ngu n l c tài chính m nh, c ng là nhà cung ng ti n cho ngân hàng. Nh ng t ch c này gây s c ép cho ngân hàng r t l n, vì có th rút l i v n b t c lúc nào, nh h ưng n ho t ng kinh doanh c a ngân hàng. • Khi s n ph m c a nhà cung ng có tính khác bi t và ưc ánh giá cao b i các i th c a ng ưi mua. • Khi ng ưi mua ph i gánh ch u m t chi phí cao do thay i nhà cung ng. • Khi các nhà cung ng e d a h i nh p v phía tr ưc. Mt trong nh ng c im quan tr ng c a ngành ngân hàng là t t c các cá nhân, t ch c kinh doanh s n xu t hay tiêu dùng, th m chí là các ngân hàng khác cng u có th v a là ng ưi mua các s n ph m d ch v ngân hàng, v a là ng ưi bán s n ph m cho ngân hàng. Nh ng ng ưi bán s n ph m thông qua các hình th c gi ti n, l p tài kho n giao d ch hay cho vay u có mong mu n là nh n ưc m t lãi su t cao h ơn, trong khi ó, nh ng ng ưi mua s n ph m (vay v n) l i mu n mình ch ph i tr m t chi phí vay v n nh h ơn th c t . Nh ư v y, ngân hàng s ph i i mt v i s mâu thu n gi a ho t ng t o l i nhu n có hiu qu và gi chân ưc
23 khách hàng c ng nh ư có ưc ngu n v n thu hút r nh t có th . iu này t ra cho ngân hàng nhi u khó kh n trong nh h ưng c ng nh ư ph ươ ng th c ho t ng trong tươ ng lai. 1.3.2 Mô hình l i th c nh tranh 1.3.2.1 Nng l c c nh tranh ánh giá nng l c c nh tranh c a doanh nghi p c n phân tích mô hình 6M c a Philip Kotler, t ó nh n bi t chính xác kh n ng c nh tranh c a doanh nghi p hi n t i và trong t ươ ng lai, d ưi tác ng c a môi tr ưng bên ngoài. ng th i c ng ánh giá ưc l i th c nh tranh c a doanh nghi p, giúp doanh nghi p chi m ưu th trong kinh doanh và giành l y th ph n trên th tr ưng. Philip Kotler ã ư a ra nguyên t c Marketing 6M giúp doanh nghi p ánh giá n ng l c c nh tranh c a mình, ó là: - M1, Ti n, V n (Money): Tr ưc tiên ph i xem v n c a doanh nghi p vì “có bt m i g t nên h ”. - M2, Máy móc, thi t b , công ngh (Machinery): Giúp ta hi u ưc n ng lc s n xu t, ch t l ưng s n ph m, n ng su t lao ng và quy mô phát tri n c a doanh nghi p. - M3, V t t ư (Materials): S n ph m làm ra b ng nh ng lo i v t t ư gì, m c ch ng ho c ph thu c c a doanh nghi p i v i nh ng lo i v t t ư ó, c ơ c u nh ng lo i v t t ư doanh nghi p c n s d ng, v t t ư trong n ưc hay nh p kh u, ngu n cung có d i dào không, kh n ng có v t t ư mi ho c ngu n cung m i thay th , u có th óng góp l n cho n ng l c c nh tranh. - M4, Nhân l c (Man power): C n ánh giá trình c a nhân l c các c p, cơ c u nhân l c, qu n tr nhân l c, chính sách s d ng, ãi ng và ào t o nhân l c, kh n ng nâng cao ch t l ưng và b sung ngu n nhân l c m i c a doanh nghi p - M5, Qu n lý (Management): Dù cho nh ng M trên ch ưa th t t t nh ưng có ưc nh ng con ng ưi qu n lý tài ba, có h th ng qu n lý t t thì s m mu n doanh nghi p s có th bi n y u thành m nh.
24 - M6, Ti p c n th tr ưng (Marketing): Nói cho cùng, chính th tr ưng m i là n ơi c xát, ánh giá n ng lc c a doanh ngi p m t cách toàn di n, chính xác nh t và quy t nh s tn t i c a doanh nghi p. Hình 1.2 Mô hình l i th c nh tranh NNG L C C NH TRANH Mnh và y u c a 6M (Men/ Money/ Machine/ Material/ Marketing/ Management) KH N NG LI TH BI U HI N V TH LI TH CNH TRANH CNH TRANH CNH TRANH (Hi n t i, t ươ ng lai) (4P v ưt tr i) CNH TRANH (Th ph n) (Chi phí h , khác bi t hóa) MÔI TR NG BÊN NGOÀI (Vi mô, v mô, các i th , ) Da trên c ơ s phân tích n ng l c c nh tranh c a doanh nghi p theo mô hình 6M, ánh giá kh n ng c nh tranh c a doanh nghi p d ưi tác ng c a môi tr ưng kinh t v mô và các i th c nh tranh. Doanh nghi p c n kh c ph c nh ng im y u và phát huy im m nh duy trì kh n ng c nh tranh hi n t i và trong tươ ng lai. 1.3.2.2 Li th c nh tranh S d ng mô hình 4P phân tích l i th c nh tranh c a doanh nghi p, bao gm: s n ph m (Product), giá (Price), phân ph i (Place), xúc ti n th ươ ng m i, truy n thông (Promotion). Các doanh nghi p th c thi chi n l ưc marketing m t cách hi u qu , òi h i s ph i h p nh p nhàng c a c b n y u t trong mô hình này tùy thu c vào tình hình th c t c a th tr ưng, c th nh ư sau: Sn ph m (Product) - Phát tri n dãi s n ph m.
25 - C i ti n ch t l ưng, c im, ng d ng. - H p nh t dãi s n ph m. - Quy chu n hóa m u mã - nh v - Nhãn hi u Giá (Price) Giá c là m i quan tâm c a khách hàng, cho nên doanh nghi p ph i ưa ra giá c s n ph m phù h p khuy n khích khách hàng s d ng s n phm c a mình. - Thay i giá, iu ki n, th i h n thanh toán - Áp d ng chính sách h t b t (skimming) - Áp d ng chính sách thâm nh p (penetration) Phân ph i (Place) Xây d ng và duy trì h th ng phân ph i r ng kh p luôn ưc coi là v n hàng u, ưa s n ph m n v i ng ưi tiêu dùng. - Thay i ph ươ ng th c giao hàng ho c phân ph i. - Thay i d ch v . - Thay i kênh phân ph i. Truy n thông (Promotion) - Thay i n i dung qu ng cáo ho c khuy n mãi. - Thay i nh v cho th ươ ng hi u (tái nh v ). - Thay i ph ươ ng th c truy n thông. - Thay i cách ti p c n. 1.3.2.3 Bi u hi n l i th c nh tranh Mi doanh nghi p t xác nh v trí cho mình trong l nh v c ang ho t ng bng cách t n d ng các ưu th s n có c a mình. Theo Michael Poter thì các ưu th ca m t doanh nghi p b t k s luôn n m m t trong hai khía c nh: L i th chi phí và s khác bi t hóa s n ph m. B ng cách áp d ng nh ng ưu th này, các doanh nghi p s theo ui ba chi n l ưc chung: d n u v chi phí, khác bi t hóa s n ph m và t p trung. Sau ây là chi n l ưc chung c a Michael Poter:
26 Chi n l ưc d n u v chi phí Chi n l ưc này h ưng t i m c tiêu tr thành nhà s n xu t có chi phí th p trong ngành v i tiêu chu n ch t l ưng nh t nh. Doanh nghi p có hai cách l a ch n là s bán s n ph m v i giá trung bình c a toàn ngành thu ưc l i nhu n cao, ho c s bán v i giá th p h ơn giá trung bình giành thêm th ph n. Chi n l ưc dn u v chi phí th ưng ưc áp d ng cho nh ng th tr ưng r ng l n. Doanh nghi p d a vào m t s ph ươ ng th c chi m ưu th v chi phí b ng cách c i ti n hi u qu c a quá trình kinh doanh, tìm c ơ h i ti p c n v i ngu n nguyên li u l n có giá bán th p, c t gi m nh ng chi phí không c n thi t Doanh nghi p áp d ng chi n l ưc này thành công th ưng có nh ng c im sau: - Kh n ng ti p c n v n t t u t ư vào thi t b s n xu t. ây c ng chính là rào c n mà nhi u doanh nghi p không th v ưt qua. - N ng l c thi t k s n ph m t ng hi u qu s n xu t, có th t o thêm m t chi ti t nh nào ó rút ng n c quá trình. - Có trình cao trong s n xu t. - Có các kênh phân ph i hi u qu . Chi n l ưc chi phí th p c ng có nh ng m o hi m n ch a bên trong. R i ro xy ra khi i th c nh tranh c ng có kh n ng h th p chi phí s n xu t, xoá i l i th c nh tranh c a doanh nghi p ang d n u v chi phí. Chi n l ưc khác bi t hóa s n ph m Chi n l ưc này phát tri n s n ph m ho c d ch v c a doanh nghi p sao cho có nh ng c tính c áo và duy nh t, ưc khách hàng ánh giá cao h ơn so v i sn ph m c a các i th c nh tranh. Nh vào tính c áo ó mà doanh nghi p có th bán s n ph m v i m c giá cao h ơn v n ưc khách hàng ch p nh n. Các doanh nghi p thành công trong chi n l ưc khác bi t hóa s n ph m th ưng có các th m nh sau: - Kh n ng nghiên c u và ti p c n v i các thành t u khoa h c hàng u.
27 - Nhóm nghiên c u và phát tri n s n ph m (R&D) có k n ng và tính sáng to cao. - Nhóm bán hàng tích c c v i kh n ng truy n t các s c m nh c a s n ph m n khách hàng m t cách thành công. - Danh ti ng v ch t l ưng và kh n ng i m i c a doanh nghi p. Nh ng r i ro i li n v i chi n l ưc khác bi t hóa s n ph m là kh n ng b các i th c nh tranh b t ch ưc, ho c s thay i th hi u c a ng ưi tiêu dùng. Ngoài ra, nh ng doanh nghi p có chi n l ưc t p trung s có kh n ng t ưc s khác bi t hóa s n ph m cao h ơn. Chi n l ưc t p trung Chi n l ưc này ch y u t p trung vào nh ng th tr ưng nh v i c im riêng bi t. L i th c nh tranh c a doanh nghi p là d a vào s th u hi u sâu s c nh ng c thù c a th tr ưng và kh n ng cung c p s n ph m, d ch v phù h p v i nh ng c im ó. Ri ro c a chi n l ưc t p trung là các doanh nghi p l n v i ngu n l c t t hơn v n có th t n công vào phân khúc th tr ưng này. Vì th , nh ng doanh nghi p áp d ng chi n l ưc này ph i ti p t c t o ra nh ng l i th khác nh ư c t gi m chi phí ho c khác bi t hóa s n ph m, nh m mang n nhi u giá tr c ng thêm cho khách hàng trong phân khúc c a mình. 1.3.2.4 V th c nh tranh Nu y u t quy t nh u tiên i v i kh n ng sinh l i c a doanh nghi p là sc h p d n c a l nh v c mà doanh nghi p ang ho t ng, thì y u t quan tr ng th hai là v th c a doanh nghi p trong l nh v c ó. Ngay c khi ho t ng trong mt ngành có kh n ng sinh l i th p h ơn m c trung bình, nh ưng các doanh nghi p có v th t i ưu thì v n có th t o ra ưc m c l i nhu n cao. B i vì có ưc v th cao thì doanh nghi p s d dàng giành l y khách hàng c a các i th c nh tranh và chi m l y th ph n trên th tr ưng, giúp doanh nghi p kinh doanh hi u qu cao.
28 KT LU N CH NG 1 Ph ươ ng pháp truy n th ng ánh giá n ng l c c nh tranh c a ngân hàng so vi i th c nh tranh là so sánh tr c ti p t ng m t, t ng y u t nh ư: th ph n và t c t ng tr ưng th ph n, v th tài chính, n ng l c qu n tr ngân hàng, giá c s n ph m và d ch v , ch t l ưng s n ph m, kênh phân ph i, thông tin và xúc ti n th ươ ng m i, n ng l c nghiên c u và phát tri n, th ươ ng hi u và uy tín, trình lao ng, Tuy nhiên, mu n t o nên n ng l c c nh tranh, òi h i các ngân hàng ph i t o lp ưc l i th so sánh v i các i th c nh tranh. Nh l i th này mà ngân hàng có th tho mãn t t h ơn các òi h i c a khách hàng m c tiêu c ng nh ư lôi kéo ưc khách hàng c a các i th c nh tranh khác. Cho nên c n ph i ánh giá t ng quát nng l c c nh tranh c a mình v i i th c nh tranh, ch không ch là ánh giá tng m t, t ng y u t . H th ng các ch tiêu và công c ánh giá n ng l c c nh tranh v a nêu trên, ã th hi n toàn di n n ng l c c nh tranh hi n t i, c ng nh ư kh n ng duy trì và phát tri n trong t ươ ng lai c a h th ng NHTM. Tóm l i, nh m nâng cao n ng l c c nh tranh, các ngân hàng c n ánh giá th c l c c a mình, bi t v n d ng và phát huy th m nh, có gi i pháp kh c ph c nh ưc im và bi n im y u tr thành im m nh. Tác gi ã gi i thi u t ng quan v lý thuy t c nh tranh, làm c ơ s giúp các ngân hàng ánh giá n ng l c c nh tranh c a mình trong m i t ươ ng quan so sánh v i các i th c nh tranh trên th tr ưng m c tiêu. T ó, tìm ra ưc nh ng l i th c ơ b n nh m nâng cao n ng l c cnh tranh c a ngân hàng trên th tr ưng.
29 CH NG 2: TH C TR NG C NH TRANH TRONG H TH NG NGÂN HÀNG VI T NAM 2.1 Quá trình thành l p và phát tri n h th ng ngân hàng Vi t Nam 2.1.1 S ra i ca h th ng ngân hàng Vi t Nam Tr ưc th k 19, Vi t Nam h u nh ư ch ưa có ho t ng ngân hàng do n n k ngh và th ươ ng m i ch ưa hình thành, ho t ng SXKD mang tính gia ình, làng, xã; nên không c n nhi u v n. M u d ch qu c t không óng vai trò l n. M t khác, dân c ư Vi t Nam r t nghèo không có ti n d ư th a g i trong n ưc c ng nh ư chuy n ti n ra n ưc ngoài. Vì v y ch ưa có t ch c làm nh ng d ch v ngân hàng. T n a cu i th k 19, cùng v i vi c xâm chi m và th ng tr c a th c dân Pháp, Vi t Nam ã xu t hi n nh ng t ch c tín d ng t ư b n ch ngh a do ng ưi nưc ngoài s h u nh ư: ngân hàng ông D ươ ng (c a Pháp) n m 1875, ngân hàng Hongkong - Th ưng H i n m 1876, Sau chi n tranh th gi i th nh t n tháng 8/1945, có m t s ngân hàng c a nưc ngoài m chi nhánh t i Vi t Nam, ng th i c ng xu t hi n m t vài ngân hàng ca các nhà t ư b n Vi t Nam. Nh ng ngân hàng này cùng ho t ng trên lãnh th Vi t Nam tuy không h p thành m t h th ng th ng nh t, song u ph i tuân theo pháp lu t c a chính quy n dân Pháp. Trong ó, ngân hàng ông D ươ ng óng vai trò nòng c t và là ngân hàng phát hành. Hai cu c chi n tranh giành c l p và th ng nh t t n ưc kéo dài trong su t 30 n m (t n m 1945 n 1975) ã t o ra c c di n m i. Trên t n ưc Vi t Nam tn t i 2 h th ng các t ch c tín d ng thu c 2 ch chính tr khác nhau. M t h th ng các TCTD c a chính quy n cách m ng, m t h th ng các TCTD c a chính quy n th c dân Pháp và chính quy n Nam Vi t Nam. H th ng các TCTD c a chính quy n th c dân Pháp tr ưc cách m ng tháng 8/1945 ưc duy trì Vi t Nam cho n tháng 5/1955, khi th c dân Pháp rút kh i Vi t Nam. T tháng 5/1955 n tháng 4/1975, chính quy n Vit Nam ã t o d ng ưc m t h th ng tín d ng c a n n kinh t th tr ưng. H th ng ngân hàng này ưc phân chia 2 c p rõ r t v i ngân hàng qu c gia Vi t Nam óng vai trò là
30 NHTW, còn các TCTD là ngân hàng và các t ch c phi tín d ng. Nh ng ngân hàng này thc hi n các ho t ng kinh doanh ti n t , tín d ng. n 30/04/1975, h th ng tín d ng c a chính quy n Nam Vi t Nam s p hoàn toàn. H th ng TCTD c a chính quy n cách m ng ã ưc hình thành ngay sau khi Nhà n ưc Vi t Nam dân ch C ng hòa thành l p v i các nh ch nh ư: Nông nghi p tín d ng thu c B Canh Nông (1945), Kinh t tín d ng thu c B Kinh t (1945), Nha tín d ng s n xu t (1947), Ngày 6/5/1951, ngân hàng qu c gia Vi t Nam ưc thành l p. n tháng 9/1960 ưc mang tên là ngân hàng Nhà n ưc Vit Nam. Cùng v i s ra i c a NHNN Vi t Nam, m t s TCTD ưc thành l p nh ư: H p tác xã tín d ng (1956), ngân hàng ki n thi t Vi t Nam (1975). Các TCTD c a chính quy n cách m ng th c s t n t i nh ư m t h th ng hoàn ch nh trong gu ng máy kinh t - tài chính c a n n kinh t qu c dân. NHNN Vi t Nam ưc t ch c theo mô hình mt cp v a qu n lý, v a kinh doanh trong l nh v c ti n t , tín d ng và thanh toán. H th ng ngân hàng không ng ng l n m nh góp ph n quan tr ng vào s th ng l i c a hai cu c chi n tranh giành c l p dân t c và s th ng nh t c a t n ưc. Sau khi t n ưc ã giành c l p và th ng nh t hoàn toàn, các TCTD ã tr i qua nhi u thay i l n v c ơ c u t ch c c ng nh ư v quy mô ho t ng. c bi t t n m 1988, b ng Quy t nh s 53/H BT ngày 26/3/1988, hai Pháp l nh ngân hàng ngày 23/5/1990, h th ng ngân hàng Vi t Nam có s chuy n i sâu s c t h th ng ngân hàng m t c p c a n n kinh t k ho ch hóa t p trung thành h th ng ngân hàng hai cp c a n n kinh t th tr ưng. NHNN th c hi n ch c n ng qu n lý Nhà n ưc v ti n t - tín d ng i n i và i ngo i. NHTM và các TCTD khác th c hi n ch c n ng kinh doanh ti n t và các d ch v ngân hàng d ưi s qu n lý nhà nưc c a ngân hàng nhà n ưc Vi t Nam. ó là các TCTD thu c nhi u hình th c s hu khác nhau c a Vi t Nam, c a n ưc ngoài, hay ng s h u Vi t Nam và n ưc ngoài, th c hi n toàn di n hay m t vài nghi p v ngân hàng v i tên g i phong phú
31 và a d ng nh ư: NHTM, ngân hàng Chính sách xã h i, Công ty tài chính, Qu u tư, Qu tín d ng nhân dân, Qu b o lãnh tín d ng cho DNNVV, Bng 2.1 Quá trình chuy n i và h i nh p c a Vi t Nam 1976-1980 Nn kinh t k ho ch hóa t p trung 1980-1988 Ci cách n n kinh t k ho ch hóa. 1985: Th t b i trong i m i c ơ ch giá - l ươ ng - ti n, d n n siêu lm phát. 1986: B t u i m i n n kinh t 1989-1996 i m i theo c ơ ch kinh t th tr ưng Hi nh p toàn c u hóa, th ươ ng m i hóa (EU: 1992, ASEAN: 1995, APEC: 1998) 1996-1999 nh h ưng c a cu c kh ng ho ng kinh t Châu Á, quá trình chuy n i ti n tri n ch m 2000-2007 Th c hi n các hi p nh bu c ph i c i cách thêm Th tr ưng ch ng khoán và bt ng s n phát tri n bong bóng 2008 Lm phát, CP iu ti t thông qua chính sách ti n t , th tr ưng tài chính. 2009 Suy thoái kinh t S thay i c a Vi t Nam qua n n kinh t c ơ ch th tr ưng trong n m 1986 ưc ánh d u nh ư là n n t ng cho s phát tri n c a n n kinh t và h i nh p n n kinh t th gi i. Vi t Nam ã ưc là thành viên c a ASEAN n m 1995 và ti p theo là thành viên c a AFTA. K t ó, Vi t Nam ã ký thêm các hi p nh th ươ ng m i a ph ươ ng v i nhi u qu c gia khác nhau trên toàn th gi i. Tr i qua hàng lo t các cu c àm phán kéo dài và y khó kh n, Vi t Nam ã thành công ký hi p nh song ph ươ ng v i n n kinh t l n nh t th gi i là M , làm c ơ s cho ti n trình h i nh p WTO trong n m 2007. Là thành viên c a WTO, Vi t Nam có ưc nhi u c ơ h i phát tri n. Trong bi c nh toàn c u hóa, Vi t Nam ph i tuân th các nguyên t c và quy nh qu c t . Vì th , Vi t Nam ang m c a toàn b n n kinh t nói chung và m c a ngành ngân hàng nói riêng.
32 Mc dù n m 1991, Vi t Nam ã m c a h th ng ngân hàng cho các nhà u tư n ưc ngoài, nh ưng NHNN Vi t Nam chính th c m c a h th ng ngân hàng vào ngày 20/04/2007 theo Ngh nh s 69/2007/N -CP cho phép các nhà u t ư n ưc ngoài ưc n m gi t i 30% c ph n c a ngân hàng, v i hn m c t i a 15% cho mi m t nhà u t ư riêng l K t ngày 01/04/2007, các NHNNg ưc cho phép m công ty con v i 100% v n n ưc ngoài t i Vi t Nam, tuy nhiên ch sau tháng 09/2008 ch m i có 2 ngân hàng quc t là HSBC và Standard Chartered (SCB) nh n ưc gi y phép. Theo quy nh c a WTO, cho n cu i n m 2010, chính ph Vi t Nam s c ph n hóa t t c 5 NHTMQD khi ngành ngân hàng b cam k t là s ph i m c a hoàn toàn. 2.1.2 H th ng ngân hàng Vi t Nam trong th i k h i nh p kinh t 2.1.2.1 Nh ng cam k t c a Vi t Nam liên quan l nh v c ngân hàng trong àm phán gia nh p WTO Ngày 7/11/2006 Vi t Nam chính th c tr thành thành viên th 150 c a WTO. Chính ph Vi t Nam ã công b th c hi n nh ng cam k t v d ch v ngân hàng và các d ch v tài chính khác. Các TCTD n ưc ngoài s ưc phép thành l p và ho t ng d ưi hình th c 100% v n n ưc ngoài t i Vi t Nam. Sau 5 n m gia nh p WTO, các TCTD n ưc ngoài s ưc h ưng các ưu ãi nh ư ngân hàng n i a. Các cam k t v ngo i h i và thanh toán • i v i giao d ch vãng lai - Bi n pháp ki m soát giao d ch vãng lai ưc t do, quy nh t m th i ph i kt h i ngo i t t p trung ngo i t vào h th ng ngân hàng áp ng các nhu c u thi t y u v ngo i t cho n n kinh t và n i l ng d n khi tình hình kinh t ưc c i thi n. - Bi n pháp qu n lý ngo i h i ch ưc áp d ng trong nh ng tr ưng h p ngo i l , do Chính ph Vi t Nam quy t nh, nh m duy trì an ninh tài chính và ti n t qu c gia. - Các h n ch i v i giao d ch vãng lai ưc bãi b và không duy trì b t k
33 bi n pháp nào trái v i các cam k t v các d ch v ngân hàng, các d ch v tài chính khác c ng nh ư v thanh toán giao d ch vãng lai và chuy n ti n qu c t . • i v i các giao d ch v n: - N i l ng các giao d ch chuy n v n c a các nhà u t ư n ưc ngoài vào Vi t Nam và vi c vay, hoàn tr n vay n ưc ngoài c a các t ch c c ư trú; ch duy trì m t s h n ch v các giao d ch chuy n v n ra n ưc ngoài u t ư c a các t ch c c ư trú, vi c chuy n v n này ph i ưc các c ơ quan có th m quy n cho phép và ph i trong ph m vi s ngo i t thu c s h u c a các t ch c này, các giao d ch này ph i ng ký v i NHNN Vi t Nam. - Các doanh nghi p ưc t do ký các h p ng vay n ưc ngoài, theo ngh nh 134/2005/N -CP (1/11/2005), ngh a v ng ký các h p ng trung dài h n vi NHNN là v n có tính th t c ph c v cho các m c ích th ng kê giám sát ho t ng vay n trung dài h n n ưc ngoài c a các doanh nghi p và ph i h p v i B tài chính b o m các kho n n n ưc ngoài c a qu c gia trong ph m vi an toàn. - i v i vi c hoàn tr các kho n vay, các kho n u t ư v n ra n ưc ngoài ca các doanh nghi p, ph i áp ng các iu ki n v gi y phép u t ư ra n ưc ngoài, m tài kho n ngo i t , và các giao d ch chuy n v n u t ư, các gi y t c n thi t xin gi y phép u t ư ra n ưc ngoài. - Các doanh nghi p ưc phép u t ư ra n ưc ngoài, có th chuy n l i nhu n có ưc t các kho n u t ư c a h t i Vi t Nam ra b t c n ơi nào n ưc ngoài, ho c có th m các tài kho n ngo i t th c hi n vay n ưc ngoài trung dài h n, ưc phép m tài kho n ngo i t cho các ho t ng khác trong các tr ưng h p c bi t. - Các h n ch b o m an toàn cán cân thanh toán ưc xem xét áp d ng khi Vi t Nam g p ph i nh ng khó kh n v cán cân thanh toán qu c t , các quy nh v ngo i h i c a Vi t Nam ưc IMF rà soát m i n m m t l n. - V cân i ngo i t : chính ph xem xét cân i nhu c u ngo i t cho các nhà u t ư n ưc ngoài u t ư vào các d án c bi t trong các ch ươ ng trình c a
34 chính ph ; h tr cân i ngo i t cho các d án c ơ s h t ng và m t s d án quan tr ng khác, trong tr ưng h p các ngân hàng ưc phép giao d ch ngo i h i nh ưng không th áp ng yêu c u v ngo i t . Các cam k t v chính sách th ươ ng m i d ch v liên quan n ngân hàng Các TCTD n ưc ngoài ưc ho t ng t i Vi t Nam d ưi các hình th c và th i gian - V n phòng i di n chi nhánh NHNNg: th i h n ho t ng không ưc vưt quá th i h n ho t ng c a chi nhánh NHNNg này. - Ngân hàng liên doanh, ngân hàng 100% v n n ưc ngoài: th i h n ho t ng không quá 99 n m và không ưc v ưt quá th i h n ho t ng c a ngân hàng m nưc ngoài. - Công ty tài chính liên doanh, Công ty tài chính 100% v n n ưc ngoài; Công ty cho thuê tài chính liên doanh, Công ty cho thuê tài chính 100% v n n ưc ngoài: th i h n là 50 n m, các gi y phép ho t ng này có th ưc gia h n. Vn góp c a bên n ưc ngoài vào m t ngân hàng liên doanh ho t ng v i t ư cách c a m t NHTM không ưc v ưt 50% v n iu l c a ngân hàng; v n góp c a bên n ưc ngoài vào m t TCTD phi ngân hàng liên doanh c n ph i t ít nh t là 30% vn iu l . Tng m c c ph n c a các t ch c và cá nhân n ưc ngoài ưc gi i h n mc 30% v n iu l c a m t NHTMCP Vi t Nam. T ngày 1/4/2007, các TCTD n ưc ngoài ưc phép m chi nhánh t i Vi t Nam theo các iu ki n: - M t NHTM n ưc ngoài mu n m chi nhánh t i Vi t Nam, ngân hàng m ph i có t ng tài s n h ơn 20 t USD vào cu i n m tr ưc th i im n p ơn xin m chi nhánh. - Thành l p m t ngân hàng liên doanh ho c ngân hàng 100% v n n ưc ngoài, ngân hàng m ph i có t ng tài s n h ơn 10 t USD vào cu i n m tr ưc th i im n p ơ n xin m ngân hàng. - V i Công ty tài chính 100% v n n ưc ngoài, ph i có t ng tài s n có h ơn 10
35 t USD vào cu i n m tr ưc th i im n p ơn. Các iu ki n i v i các chi nhánh NHNNg và các ngân hàng 100% v n nưc ngoài s ưc áp d ng trên c ơ s không phân bi t i x . V tham gia c ph n: Vi t Nam có th h n ch vi c tham gia c ph n c a các TCTD n ưc ngoài t i các NHTMQD c a Vi t Nam ưc c ph n hóa nh ư m c tham gia c ph n c a các ngân hàng Vi t Nam. Vi c góp v n (hình th c mua c ph n), t ng s c ph n ưc phép n m gi bi các th nhân và pháp nhân n ưc ngoài t i m i NHTMCP Vi t Nam không ưc vưt quá 30% v n iu l c a ngân hàng. Nh ng s n ph m và d ch v ngân hàng ưc cam k t Các cam k t v d ch v ngân hàng, các d ch v tài chính khác ưc th c hi n phù h p v i các lu t và các qui nh liên quan ưc ban hành b i các c ơ quan có th m quy n c a Vi t Nam và theo nguyên t c chung, trên c ơ s không phân bi t i x. Nh ng s n ph m, d ch v ã cam k t: (1) Nh n ti n g i và các kho n ph i tr khác t công chúng. (2) Cho vay d ưi t t c các hình th c, bao g m tín d ng tiêu dùng, tín d ng cm c th ch p, bao thanh toán và tài tr giao d ch th ươ ng m i. (3) Thuê mua tài chính. (4) M i d ch v thanh toán và chuy n ti n, bao g m th tín d ng, th thanh toán và th n , séc du l ch và h i phi u ngân hàng. (5) B o lãnh và cam k t. (6) Kinh doanh trên tài kho n c a mình ho c c a khách hàng, t i s giao d ch, trên th tr ưng giao d ch tho thu n ho c b ng cách khác nh ư công c th tr ưng ti n t (g m séc, h i phi u, ch ng ch ti n g i); ngo i h i; các công c t giá và lãi su t (g m các s n ph m nh ư h p ng hoán i, h p ng k h n); vàng nén. (7) Môi gi i ti n t . (8) Qu n lý tài s n, nh ư qu n lý ti n m t ho c danh m c u t ư, m i hình th c qu n lý u t ư t p th , qu n lý qu h ưu trí, các d ch v l ưu ký và tín thác.
36 (9) Các d ch v thanh toán và bù tr tài s n tài chính (g m ch ng khoán, các sn ph m phái sinh, và các công c chuy n nh ưng khác). (10) Cung c p và chuy n giao thông tin tài chính, và x lý d li u tài chính và ph n m m liên quan c a các nhà cung c p d ch v tài chính khác. (l1) Các d ch v t ư v n, trung gian môi gi i và các d ch v tài chính ph tr khác i v i t t c các ho t ng ưc nêu t các ti u m c (1) n (10), k c tham chi u và phân tích tín d ng, nghiên c u và t ư v n u t ư và danh m c u t ư, t ư v n v mua l i và v tái c ơ c u và chi n l ưc doanh nghi p. V l trình cung c p các s n ph m, d ch v ngân hàng K t khi gia nh p, các TCTD n ưc ngoài ưc phép phát hành th tín d ng trên cơ s i x qu c gia, và trong vòng 5 n m Vi t Nam có th h n ch quy n c a chi nhánh NHNNg, ưc nh n ti n g i b ng VND t các th nhân Vi t Nam mà ngân hàng không có quan h tín d ng theo t l trên m c v n ưc c p c a chi nhánh phù h p v i l trình sau: - Ngày 1/1/2007: 650% v n pháp nh ưc c p. - Ngày 1/1/2008: 800% v n pháp nh ưc c p. - Ngày 1/1/2009: 900% v n pháp nh ưc c p. - Ngày 1/1/2010: 1000% v n pháp nh ưc c p. - Ngày 1/1/2011: i x qu c gia y . Trong quá trình Vi t Nam h i nh p kinh t , các NHNNg s thâm nh p vào Vi t Nam d ưi hai hình th c hi n di n th ươ ng m i chính là: thành l p ngân hàng 100% v n n ưc ngoài, các nhà u n ưc ngoài s mua c ph n c a các ngân hàng th ươ ng m i Vi t Nam theo t l cho phép. iu này ã t o s c ép i v i các ngân hàng trong n ưc sau khi Vi t Nam gia nh p WTO. Vi s thay i ó, ngành ngân hàng Vi t Nam c ng ưc h ưng nhi u c ơ h i c ng nh ư ph i i u v i không nhi u thách thc. 2.1.2.2 Phân tích SWOT cho ngân hàng Vi t Nam nói chung Sau khi Vi t Nam gia nh p WTO các ngân hàng nưc ngoài có nhi u ho t ng phong phú a d ng t i Vi t Nam và ưc i x ngang b ng theo úng
37 nguyên t c t i hu qu c c a WTO. Khi ó, các NHTM Vi t Nam s gp ph i nh ng i th n ng ký (v th ươ ng hi u, v n, công ngh , nhân l c, kinh nghi m, s n ph m, ) ngay trên th tr ưng Vi t Nam. Do ó, c n phân tích th c tr ng NHTM Vi t Nam theo mô hình SWOT hi u rõ h ơn v im m nh (Strengths), im y u (Weaknesses), c ơ h i (Opportunities), thách th c (Threats) c a NHTM Vi t Nam nh m có nh ng gi i pháp thích h p nâng cao n ng l c c nh tranh c a các NHTM Vi t Nam trong b i c nh h i nh p. im m nh (Strengths) - Có h th ng m ng l ưi r ng kh p; - Am hi u v th tr ưng trong n ưc, c ng nh ư phong t c t p quán c a t ng a ph ươ ng; - Có s l ưng khách hàng truy n th ng ông o; - Chi m th ph n l n v ho t ng tín d ng, huy ng v n và d ch v ; - Có i ng nhân viên t n t y, ham h c h i và có kh n ng ti p c n nhanh các ki n th c, k thu t hi n i; - Có ưc s quan tâm và h tr c bi t t phía NHTW; - Môi tr ưng pháp lý thu n l i; - H u h t ã th c hi n hi n i hóa ngân hàng. im y u (Weaknesses) - N ng l c qu n lý, iu hành còn nhi u h n ch so v i yêu c u c a NHTM hi n i, b máy qu n lý c ng k nh, không hi u qu ; - Chính sách xây d ng th ươ ng hi u còn kém; - Ch t l ưng ngu n nhân l c kém, chính sách ti n l ươ ng ch ưa th a áng, d dn n tình tr ng ch y máu ch t xám; - Các t l v chi phí nghi p v và kh n ng sinh l i c a ph n l n các NHTM Vi t Nam u thua kém các ngân hàng trong khu v c; - S n ph m d ch v ch ưa a d ng và ch ưa áp ng nhu c u toàn di n c a khách hàng; - Thi u s liên k t gi a các NHTM v i nhau;
38 - L nh v c kinh doanh ch y u là tín d ng, n quá h n cao, nhi u r i ro; - H th ng pháp lu t trong n ưc, th ch th tr ưng ch ưa y , ch ưa ng b nh t quán; - Quy mô v n ho t ng còn nh nên ch ưa th c hi n ưc m c tiêu kinh doanh m t cách hoàn ch nh; - Vi c th c hi n ch ươ ng trình hi n i hóa c a các NHTM Vi t Nam ch ưa ng u nên s ph i h p trong vi c phát tri n các s n ph m d ch v ch ưa thu n l i, ch ưa t o ưc nhi u ti n ích cho khách hàng nh ư k t n i s d ng th gi a các ngân hàng. Cơ h i (Opportunities) - Có iu ki n tranh th v n, công ngh và ào t o i ng cán b , phát huy li th so sánh c a mình theo k p yêu c u c nh tranh qu c t và m r ng th tr ưng ra n ưc ngoài. T ó, nâng cao ch t l ưng s n ph m và d ch v ; - H i nh p kinh t qu c t t o ng l c thúc y công cu c i m i và c i cách h th ng ngân hàng Vi t Nam, nâng cao n ng l c qu n lý nhà n ưc trong l nh vc ngân hàng, t ng c ưng kh n ng t ng h p, h th ng t ư duy xây d ng các v n bn pháp lu t trong h th ng ngân hàng, áp ng yêu c u h i nh p và th c hin cam kt v i h i nh p qu c t ; - H i nh p kinh t qu c t giúp các NHTM Vi t Nam h c h i ưc nhi u kinh nghi m trong ho t ng ngân hàng c a các NHNNg, v n thưng ưc ánh giá là m nh v tài chính, công ngh và qu n tr iu hành. Các ngân hàng trong nưc s ph i nâng cao trình qu n lý, c i thi n ch t l ưng d ch v t ng c ưng tin c y i v i khách hàng; - H i nh p qu c t s t o ra ng l c thúc y c i cách ngành ngân hàng Vi t Nam, th tr ưng tài chính s phát tri n nhanh h ơn, t o iu ki n cho ngân hàng phát tri n các lo i hình d ch v m i; - H i nh p qu c t s t o iu ki n cho các ngân hàng Vi t Nam t ng b ưc m r ng ho t ng qu c t , nâng cao v th c a các NHTM Vi t Nam trong các giao d ch tài chính qu c t ;
39 - M ra c ơ h i trao i, h p tác qu c t gi a các NHTM trong các l nh v c ho ch nh chính sách ti n t , qu n lý ngo i h i, kinh doanh ti n t , ra gi i pháp tng c ưng giám sát và phòng ng a r i ro. T ó, nâng cao uy tín và v th c a h th ng NHTM Vi t Nam trong các giao d ch qu c t , có iu ki n ti p c n v i các nhà u t ư n ưc ngoài h p tác kinh doanh, t ng ngu n v n c ng nh ư doanh thu ho t ng; - Chính h i nh p qu c t cho phép các NHNNg tham gia t t c các d ch v ngân hàng t i Vi t Nam, bu c các NHTM Vi t Nam ph i chuyên môn hóa sâu h ơn v nghi p v ngân hàng, qu n tr ngân hàng, qu n tr tài s n n , qu n tr tài s n có, qu n tr r i ro, c i thi n ch t l ưng tín d ng, nâng cao hi u qu s d ng ngu n v n, dch v ngân hàng và phát tri n các d ch v ngân hàng m i mà các NHNNg s áp dng Vi t Nam. Thách th c (Threats) - Do kh n ng c nh tranh th p, vi c m c a th tr ưng tài chính s làm t ng s l ưng các ngân hàng có ti m l c m nh v tài chính, công ngh , trình qu n lý làm cho áp l c c nh tranh t ng d n. Các NHTM Vi t Nam ti m l c v n nh bé, s n ph m d ch v ơn iu, ch y u là nh ng s n ph m d ch v truy n th ng, trình qu n tr còn nhi u b t c p. Trong khi các NHNNg th ưng m nh v v n, có kinh nghi m qu n tr r i ro t t, s n ph m d ch v a d ng và c bi t có qui trình nghi p v chu n m c tiên ti n, công ngh hi n i s là thách th c l n i v i các NHTM Vi t Nam trong vi c gi v ng th tr ưng ho t ng trong n ưc và m r ng th tr ưng ra n ưc ngoài. - Áp l c c i ti n công ngh và k thu t cho phù h p có th c nh tranh v i các NHNNg; - H th ng pháp lu t trong n ưc, th ch th tr ưng ch ưa y , ch ưa ng b và nh t quán, còn nhi u b t c p so v i yêu c u h i nh p qu c t v ngân hàng; - Kh n ng sinh l i c a h u h t các NHTM Vi t Nam còn th p h ơn các ngân hàng trong khu v c, do ó h n ch kh n ng thi t l p các qu d phòng r i ro và qu t ng v n t có;
40 - Trong quá trình h i nh p, h th ng ngân hàng Vi t Nam c ng ch u tác ng m nh c a th tr ưng tài chính th gi i, nh t là v t giá, lãi su t, d tr ngo i t, trong khi ph i th c hi n ng th i nhi u ngh a v và cam k t qu c t ; - Các NHTM Vi t Nam u t ư quá nhi u vào doanh nghi p nhà n ưc, trong khi ph n l n các doanh nghi p này u có th b c x p h ng tài chính th p, ây là nguy c ơ ti m tàng r t l n i v i các NHTM; - H i nh p kinh t qu c t làm t ng các giao d ch v n và r i ro c a h th ng ngân hàng, trong khi c ơ ch qu n lý và h th ng thông tin giám sát ngân hàng còn rt s ơ khai, ch ưa phù h p v i thông l qu c t ; - C u trúc h th ng ngân hàng tuy phát tri n m nh m v chi u r ng (c khu v c qu n lý l n khu v c kinh doanh) nh ưng còn quá c ng k nh, dàn tr i, ch ưa da trên m t mô hình t ch c khoa h c làm cho hi u qu và ch t l ưng ho t ng còn m c kém xa so v i khu v c; - Vi c ào t o và s d ng cán b , nhân viên còn b t c p so v i nhu c u c a nghi p v m i, c bi t còn coi nh ho t ng nghiên c u chi n l ưc và khoa h c ng d ng làm cho kho ng cách t t h u v công ngh ngân hàng c a Vi t Nam còn khá xa so v i khu v c. N n v n minh ti n t c a n ưc ta do ó ch ưa thoát ra kh i mt n n kinh t ti n m t; - H i nh p kinh t qu c t m ra c ơ h i ti p c n và huy ng nhi u ngu n vn m i t n ưc ngoài nh ưng ng th i c ng mang n m t thách th c không nh cho các NHTM Vi t Nam là làm nh ư th nào huy ng v n hi u qu . Vì khi ó, NHTM Vi t Nam thua kém các NHNNg v nhi u m t nh ư công ngh l c h u, ch t lưng d ch v ch ưa cao, s ngày càng khó thu hút khách hàng h ơn tr ưc; - Thách th c l n nh t c a h i nh p không n t bên ngoài mà n t chính nh ng nhân t bên trong c a h th ng ngân hàng Vi t Nam. Cnh tranh thu hút nhân tài s ngày càng gay g t, các NHNNg v i c ơ ch qu n lý nhân s c ng nh ư ch l ươ ng th ưng h t s c thông thoáng và có nhi u chính sách thu hút, ưu ãi và phát tri n nhân s t t ang chi m ưu th trong cu c c nh tranh v thu hút nhân tài. Ch y máu ch t xám là v n khó tránh kh i khi m c a h i nh p, gây nên b t n
41 trong các NHTM v c p qu n lý có trình kinh nghi m kinh doanh và trình qu n tr ngân hàng hi n i. Vì v y, các NHTM Vi t Nam c n có các chính sách ti n l ươ ng và ch ãi ng h p lý lôi kéo và gi chân các nhân viên gi i. 2.2 Phân tích c nh tranh trong h th ng ngân hàng Vi t Nam Trong th i gian qua, ngành ngân hàng ã có s t ng tr ưng nhanh chóng c v s l ưng và quy mô. S l ưng ngân hàng t ng t 9 ngân hàng trong n m 1991 lên 82 ngân hàng và chi nhánh c a các NHNNg vào n m 2008. Nh ưng tính n th i im tháng 3/2009, s l ưng ngân hàng ã t ng lên con s 85, iu này cho th y sc h p d n c a ngành ngân hàng i v i các nhà u t ư trong n ưc c ng nh ư các t ch c tài chính qu c t . Bng 2.2 S lưng ngân hàng giai on 1991 – 2009 T03 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2005 2006 2007 2008 2009 Ngân hàng TMQD 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 4 Ngân hàng TMCP 4 41 48 51 48 39 37 37 37 35 37 Ngân hàng NNg - 8 18 24 26 26 29 31 33 37 39 NH liên doanh 1 3 4 4 4 4 4 5 5 5 5 Tng s ngân hàng 9 56 74 84 83 74 75 78 80 82 85 Ngu ồn: SBV, Deutsche bank, BVSC Bên c nh s t ng tr ưng v s l ưng, quy mô ho t ng c a h th ng ngân hàng c ng t ng tr ưng m nh m . S t ng tr ưng h th ng t p trung vào 2 m ng ho t ng truy n th ng là cho vay và huy ng. T c t ng tr ưng ho t ng tín dng và huy ng ti n g i m c r t cao, t trung bình trên 30%/n m trong su t giai on 2002 - 2008. c bi t trong n m 2007, t ng tr ưng tín d ng tr nên quá nóng khi t t c t ng 54% do nhu c u tín d ng trong n n kinh t t ng cao trong ó bao g m c nhu c u v n u t ư ch ng khoán và b t ng s n.
42 Bng 2.3 Tng tr ưng tín d ng và ti n g i giai on 2002 - 2008 ĐVT: 1.000 t ỷ VND Ch tiêu 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 GDP danh ngh a 563 617 715 839 974 1.148 1.480 T ng tín d ng 242 296 420 553 694 1.068 1.293 T ng ti n g i 254 320 423 559 764 1.146 1.375 Tín d ng/GDP 43% 48% 59% 66% 71% 93% 87% Ti n g i/GDP 45% 52% 59% 67% 78% 99% 93% Tín d ng/Ti n g i 95% 92% 99% 99% 91% 93% 94% T ng tr ưng tín d ng 21% 22% 42% 32% 25% 54% 21% T ng tr ưng ti n g i 19% 26% 32% 32% 37% 50% 20% Ngu ồn: SBV, ADB Tng trưng tín d ng nhanh khi n ngành ngân hàng có nguy c ơ i m t v i ri ro l n h ơn khi t l tín d ng/ ti n g i toàn ngành luôn m c trên 90%, cao h ơn mc trung bình trong khu v c (kho ng 83%). sâu tài chính ã có s thay i áng k khi các t l tín dng/GDP và huy ng/GDP t ng nhanh qua các n m. iu này, ch ng t s phát tri n nhanh chóng ca h th ng ngân hàng Vi t Nam. Tuy nhiên, t l này còn th p so v i m c bình quân trong khu v c. Ngoài 2 m ng ho t ng truy n th ng là tín d ng và huy ng v n, m ng ho t ng d ch v c ng có s phát tri n m nh m . Cùng v i vi c u t ư m nh vào công ngh , c ơ s v t ch t và a d ng hóa các s n ph m d ch v , nh ng n m v a qua thu nh p t các m ng ho t ng này c ng t ng m nh. N m 2007, t ng tr ưng thu nh p thu n hot ng d ch v trung bình t 92% so v i n m 2006. i v i nh ng ngân hàng ã th c hi n chi n l ưc phát tri n ho t ng d ch v thì thu nh p t ho t ng này c ng chi m t tr ng ngày càng cao trong t ng thu nh p. Nh ng ngân hàng có v th hàng u v ho t ng d ch v bao g m: VCB, BIDV, ACB, STB, EAB, TCB.
43 Nm 2008 ho t ng Ngân hàng truy n th ng ã t ng tr ưng ch m l i. Dù gp nhi u khó kh n trong n m 2009 nh ưng n n kinh t Vi t Nam v n ưc nhi u t ch c ánh giá có t c t ng tr ưng t t và ưc d báo là 1 trong 4 n ưc có t c tng tr ưng GDP cao nh t th gi i (Trung Qu c, n , Vi t Nam và Indonexia). Theo d báo c a HSBC, t c t ng tr ưng GDP trong n m 2009 s vào kho ng 5,4% và ây là y u t quan tr ng cho s phát tri n c a h th ng Ngân hàng. Các s n ph m, d ch v ngân hàng bán l có ti m n ng t ng tr ưng m nh cùng v i s t ng tr ưng kinh t . Theo IMF, s l ưng tài kho n ngân hàng t i Vi t Nam trong n m 2006 ưc tính ch m c h ơn 8 tri u tài kho n chi m kho ng 9,4% dân s , n m 2008 là t ng lên chi m kho ng h ơn 10% và t p trung ch y u vào nh ng i t ưng có thu nh p cao t i các khu ô th và các doanh nghi p. Ph ươ ng th c thanh toán ti n m t v n là ph ươ ng th c thanh toán khá ph bi n. M c dù t l Ti n m t/T ng ph ươ ng ti n thanh toán (M2) có xu h ưng gi m d n nh ưng t l này ca Vi t Nam v n là cao nh t trong khu v c. iu này m ra ti m n ng ngành Ngân hàng khi thu nh p c a ng ưi dân ang t ng nhanh và n n kinh t t ng tr ưng. ây là c ơ h i r t l n cho các NHTM trong th i gian t i phát tri n d ch v ngân hàng bán l. Ho t ng mà ngân hàng u t ư hi n ang giai on u c a s phát tri n. Các NHTM t i Vi t Nam hi n nay ch y u t p trung vào các m ng nghi p v NHTM truy n th ng nh ư huy ng v n và cho vay, các nghi p v ngân hàng u t ư nh ư môi gi i, t ư v n, b o lãnh phát hành và các nghi p v ch ng khoán phái sinh ch y u ưc th c hi n t i các Công ty ch ng khoán. Tuy nhiên, m t s ngân hàng ln v i nh h ưng phát tri n thành t p oàn tài chính ã có nh h ưng phát tri n mng ho t ng này thông qua vi c thành l p các Công ty ch ng khoán tr c thu c ngân hàng. Vi s phát tri n m ng l ưi ngày càng r ng kh p, có th th y ưc cu c cnh tranh di n ra gi a các ngân hàng ngày càng kh c li t h ơn. M c dù, môi tr ưng cnh tranh ã ưc c i thi n nhi u, nh ưng v n ch ưa th t s bình ng. Cnh tranh trong các NHTM Vi t Nam mang tính ch t c quy n nhóm, các NHTMQD chi m
44 th ph n tuy t i và có ti m l c tài chính l n do s tr giúp c a Nhà n ưc. Các NHTMQD có nhi u l i th h ơn v s ưu ãi c a NHNN nên d ti p c n và ưc s dng nh ng ngu n v n r h ơn so v i các NHTMCP. Tuy nhiên ây không ph i là li th c nh tranh dài h n, mà nó còn làm cho NHTMQD tr nên trì tr , kém n ng ng và làm y u i l i th c nh tranh trong t ươ ng lai. Th tr ưng ngân hàng có s phân hóa rõ nét gi a các kh i ngân hàng: Hi n có 85 ngân hàng ang ho t ng t i Vi t Nam bao g m 4 NHTMQD, 37 NHTMCP, 39 chi nhánh NHNNg và 5 ngân hàng liên doanh. Gi a các nhóm ngân hàng này có s phân hóa rõ nét v quy mô, th ph n, i t ưng khách hàng c ng nh ư chi n l ưc phát tri n. Bng 2.4 Th ph n c a các NHTM trong h th ng ngân hàng Vi t Nam trong giai on 2002 - 2008 Nm 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Th ph n ti n g i 100 100 100 100 100 100 100 Ngân hàng TM Qu c doanh 79% 78% 75% 75% 69% 59% 60% Ngân hàng TMCP 10% 11% 13% 16% 22% 30% 29% CN Ngân hàng NN & LD 9% 9% 10% 8% 8% 9% 9% T chc tài chính khác 1% 1% 2% 2% 1% 2% 2% Th ph n tín d ng 100 100 100 100 100 100 100 Ngân hàng TM Qu c doanh 80% 79% 77% 73% 65% 55% 52% Ngân hàng TMCP 10% 11% 12% 15% 21% 29% 32% CN Ngân hàng NN & LD 9% 9% 10% 10% 9% 9% 10% T ch c tài chính khác 2% 2% 2% 2% 5% 7% 6% Ngu ồn: ADB 2.2.1 Nhóm Ngân hàng th ươ ng m i Qu c doanh Ngân hàng Agribank, Vietinbank, BIDV và Vietcombank là 4 NHTMQD l n nh t trong 5 NHTMQD ưc ch n kh o sát trong tài. Tuy r ng Vietcombank
45 ã c ph n hóa vào tháng 12/2007, nh ưng vi s v n nhà nưc áp o, nên tác gi vn gi Vietcombank trong nhóm các NHTMQD. Vì s li u d a vào các báo cáo th ưng niên c a NHNN nên riêng s li u th ph n c a nhóm NHTMQD có bao g m c ngân hàng Phát tri n nhà ng b ng sông Cu Long (MHB), nh ư v y s li u th ph n c a nhóm NHTMQD gm t t c là nm ngân hàng th ươ ng m i. Qua b ng th ph n c a các NHTM trong h th ng ngân hàng Vi t Nam, chúng ta nh n th y th ph n ca các nhóm ngân hàng ã có nh ng thay i áng k t n m 2002 n nay. Tính vào n m 2002, nhóm các NHTMQD chi m t l cao nh t v th ph n cho vay và huy ng v n l n l ưt là 80% và 79%. Nh ưng n n m 2008 các con s này l n l ưt là 52% và 60%. Mc dù, qua các n m, nhóm NHTMQD v n chi m t l v th ph n cao nh t, nh ưng chúng ta u nh n th y r ng th ph n c a nhóm NHTMQD b gi m sút áng k . Nhóm NHTMQD ho t ng v i g n 3.000 chi nhánh và các v n phòng giao dch, luôn chi m v trí th ng l nh trong ngành ngân hàng v th ph n ti n g i và th ph n tín d ng, vi giá tr tài s n chi m 63% giá tr t ng tài s n toàn ngành có các im m nh và im y u nh ư sau: • im m nh Mng l ưi chi nhánh r ng kh p và kinh nghi m lâu n m là m t l i th tuy t i. ưc thành l p t nh ng lúc kh i u th tr ưng tài chính Vi t Nam n m 1986, nhóm NHTMQD ã phát tri n m ng l ưi r ng khp toàn lãnh th Vi t Nam vi s l ưng khách hàng ông o. Ch ng h n, VCB ã thu hút kho ng 30.000 tài kho n công ty và 70.000 tài kho n cá nhân. Agribank v i h ơn 2.200 chi nhánh và vn phòng giao d ch ho t ng kh p 64 t nh thành, v i h ơn 10 tri u h gia ình, không ch nông thôn mà còn ho t ng các vùng xa h ơn n a. Vi ngu n v n t có l n, các NHTMQD là nhà cung ng v n chính cho các công ty l n.
46 Vi kinh nghi m cung ng tín d ng lâu n m, nhóm NHTMQD am hi u nhi u v các doanh nghi p, v ho t ng và các r i ro ti m tàng ca các doanh nghi p h ơn các nhóm ngân hàng khác. i ng nhân viên chuyên nghi p và dày d n kinh nghi m. Các NHTMQD có th huy ng ngu n v n ưc d dàng h ơn b i tâm lý khách hàng tin t ưng h ơn vào an toàn c a nhóm ngân hàng này vi s b o tr ca chính ph ng sau và có ngu n vn t có l n. • im y u Tài tr v n chính cho các doanh nghi p qu c doanh làm x u i báo cáo tài chính c a các NHTMQD, vì các doanh nghi p qu c doanh vn ưc xem là ho t ng ít hi u qu và có tính cnh tranh kém h ơn các doanh nghi p t ư nhân khác. Bt ch p n l c c g ng c i thi n tình hình báo cáo tài chính, các NHTMQD v n ti p tc tài tr và cung ng nh m v c d y các doanh nghi p qu c doanh. Trong nh ng nm g n ây, h ơn 45% d ư n c a các NHTMQD ã ưc cung ng cho các doanh nghi p qu c doanh. Các NHTMQD có m c an toàn v n th p do gia t ng n x u c n ph i ưc trích l p d phòng và xóa n . H s an toàn v v n CAR t i các NHTMQD là t 7% n 11%, tính toán theo tiêu chu n k toán Vi t Nam (VAS). H s này th p hơn so v i h s trung bình c a các n ưc trong khu v c (13,1% i v i khu v c Châu Á - Thái Bình D ươ ng g m 52 ngân hàng thu c 10 n ưc và 12,3% i v i ông Nam Á g m 14 ngân hàng c a Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Phillipines). T l n x u cao: Vào th i im cu i n m 2008, tính toán theo tiêu chu n k toán Vi t Nam (VAS), n x u c a các NHTMQD chi m kho ng 1 - 4% t ng d ư n trong khi t l này c a 10 NHTMCP hàng u là d ưi 2%. Theo m t s ngu n t ư li u c a n ưc ngoài nh ư Morgan Stanley, IMF, Fitch, t l n x u s cao h ơn 3-5 l n nu tính theo tiêu chu n k toán qu c t . Cơ ch thù lao cho h i ng qu n tr c a các NHTMQD c n c vào s t ng tr ưng c a các ch tiêu trên báo cáo tài chính. Gi ng nh ư các doanh nghi p qu c doanh, l ươ ng c a ban giám c g n li n v i quy mô c a doanh nghi p và t s l i
47 nhu n liên quan, ch không ưc iu ch nh theo r i ro. N ng l c qu n lý không ưc d a trên l i nhu n sau khi ã trích l p d phòng cho r i ro và n quá h n. Vì th , vi c u t ư vào ào t o qu n tr r i ro c n ưc chú tr ng. Tóm l i, vi c th c hi n cung c p tín d ng và cung ng v n chính cho các doanh nghi p qu c doanh là v n then ch t c a h th ng tài chính. Do ó, các NHTMQD cn thi t ph i tp trung phát tri n các n ng lc tài chính, c bi t là qu n tr r i ro tín d ng theo quy nh c a qu c t . 2.2.2 Nhóm Ngân hàng th ươ ng m i C ph n Tươ ng x ng v i vi c l a ch n nhóm 4 NHTMQD l n nh t trên, tác gi cng s ch n 4 NHTMCP ln nh t, theo tiêu chí t ng tài s n, phân tích và so sánh là ngân hàng ACB, Sacombank, Eximbank và Techcombank. Chúng ta nh n th y nhóm các NHTMCP có s t ng tr ưng mnh v th ph n cho vay và huy ng v n. Tính trong n m 2002, th ph n cho vay và huy ng v n u là 10%. n n m 2008, t l th ph n ã tng lên m c 32% và 29% t ươ ng ng. Hi n t i nhóm NHTMCP ch t 20 - 25% t ng tài s n toàn ngành nh ưng ã nhanh chóng chi m lnh th ph n th tr ưng tín d ng c a nhóm NHTMQD b ng cách cung cp các d ch v cho các DNNVV và nhóm khách hàng l . 5 NHTMCP hàng u nhìn chung là ho t ng hi u qu h ơn, t ưc l i nhu n nhi u h ơn và n ng ng hơn nhóm NHTMQD. Quá trình ho t ng ít h ơn 20 n m có th nói là t ươ ng i ng n so v i l ch s ho t ng c a nhóm NHTMQD. Vi vai trò c a nhóm NHTMCP v n còn khiêm tn trong toàn h th ng ngân hàng nh ưng vi c qu n lý n ng ng và nh y bén ã to nên áp l c cnh tranh áng k cho nhóm NHTMQD và nhóm NHNNg trong các nm g n ây. Và v i m ng l ưi phân b c a nhóm NHTMCP v n còn h n ch , phân b h u h t các ô th , c bi t ưu tiên phát tri n m ng l ưi các thành ph ln nh ư TP.HCM, Hà N i, C n Th ơ, à N ng và các khu công nghi p ã cho th y các im m nh và im y u c a nhóm NHTMCP nh ư sau: • im m nh
48 Mc dù quy mô nh , s l ưng nhân viên còn h n ch , m ng l ưi chi nhánh ít hơn so v i nhóm NHTMQD, nhóm NHTMCP ã thu hút ưc các nhà u t ư b i s t ng tr ưng nhanh, l i nhu n cao, chính sách c t c hào phóng. i ng nhân viên n ng ng, tn tâm ph c v khách hàng, th ưng xuyên nâng cao, c p nh t chuyên môn. Trong th c t , a s cán b c a NHTMCP ã s dng các kinh nghi m và k n ng chuyên môn mà h h c hi ưc t i các NHTMQD khi làm vi c t i các NHTMCP. Cơ ch l ươ ng - th ưng linh ng và có tính c nh tranh ã giúp cho các NHTMCP thu hút ưc các chuyên gia tài chính ng ưi n ưc ngoài và ng ưi Vi t Nam làm vi c. • im y u Vn t có và t ng tài s n th p. T ng tài s n c a 3 NHTMCP hàng u (ACB, Sacombank, Eximbank) 230 nghìn t VND t ươ ng ươ ng v i t ng tài s n c a Vietcombank. 10 NHTMCP hàng u có t ng tài s n d ưi 510 ngàn t VND, chi m 1/3 GDP c n ưc. Chi n l ưc phát tri n gi ng nhau: H u h t các NHTMCP u tuyên b tr thành ngân hàng bán l hàng u ph c v các DNNVV, cung c p tng dch v n tng phân khúc th tr ưng. Thi u s tách b ch vai trò c a h i ng qu n tr và ban giám c. H i ng qu n tr và ban giám c h u nh ư là m t b i vì ban giám c h u h t n m gi ph n ln các c phi u hay th c hi n vi c giám sát lâu n m trong ngân hàng vì th , ban giám c không th c hi n theo s t ư v n c a ban giám sát nh m b o v l i ích cho các c ông thi u s . Cơ ch qu n lý và h th ng thông tin giám sát ngân hàng h u nh ư còn r t s ơ khai, ch ưa phù h p v i thông l qu c t , ch ưa có hi u l c m b o vi c tuân th nghiêm minh pháp lu t trong ho t ng ngân hàng và s an toàn c a h th ng ngân hàng, nh t là vi c c nh báo s m các r i ro c a ho t ng ngân hàng.