Nhận thức của giới trẻ về tiếp biến văn hóa trong bối cảnh phát triển du lịch quốc tế hiện nay

Nội dung text: Nhận thức của giới trẻ về tiếp biến văn hóa trong bối cảnh phát triển du lịch quốc tế hiện nay

1. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 46 năm 2013 ___ NHẬN THỨC CỦA GIỚI TRẺ VỀ TIẾP BIẾN VĂN HÓA TRONG BỐI CẢNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH QUỐC TẾ HIỆN NAY LÊ ANH TUẤN*, NGUYỄN THỊ HỒNG TÂM TÓM TẮT Trên cơ sở phân tích mối quan hệ giữa tiếp biến văn hóa đối với phát triển du lịch quốc tế, nội hàm của tiếp biến văn hóa thông qua hoạt động du lịch quốc tế và đặc điểm của giới trẻ trong việc tiếp thu văn hóa bên ngoài, bài viết phân tích và làm rõ nhận thức, phản ứng của giới trẻ đối với các yếu tố văn hóa của khách du lịch nước ngoài. Bên cạnh đó, bài viết còn ghi nhận sự đánh giá của giới trẻ về sự biến đổi một số yếu tố văn hóa truyền thống của Việt Nam, đặc biệt là sự biến đổi về hành vi văn hóa của bản thân họ trong bối cảnh phát triển du lịch quốc tế hiện nay. Từ khóa: phát triển du lịch quốc tế, tiếp biến văn hóa, giới trẻ, nhận thức. ABSTRACT Awareness of the youth about acculturation in the context of international tourism development nowadays Based on the analysis of the relationship between acculturation and international tourism development; the connotation of acculturation through international touristic activities and the characteristics of the youth in adopting outside cultures, the article analyses and clarifies the youth’s awareness and reactions to cultural factors from foreign visitors. Besides, the article also presents the youth’s assessment of the change of some traditional cultural factors of Vietnam, especially the change in their cultural behaviours in the context of international tourism development nowadays. Keywords: international tourism development, acculturation, the youth, awareness. 1. Đặt vấn đề Dưới góc nhìn văn hóa, du lịch (đặc Hiện nay, hầu hết các quốc gia trên biệt là du lịch quốc tế) là cầu nối giúp thế giới, trong đó có Việt Nam, đều chú cho người dân trên thế giới có điều kiện trọng phát triển du lịch, đặc biệt là du lịch tiếp cận với các nền văn hóa khác nhau. quốc tế. Du lịch tuy là ngành kinh tế Thông qua hoạt động giao tiếp giữa nhưng lại mang tính chất là một hiện những người dân bản địa (chủ) và khách tượng xã hội. Trong quá trình du lịch, du lịch (khách), hiện tượng tiếp thu văn việc khách du lịch tiếp xúc với các giá trị hóa từ hai phía sẽ nảy sinh. Quá trình này văn hóa bản địa, giao lưu với những dần dần tạo ra sự thay đổi trong những người dân bản địa là những hoạt động hành vi, thói quen sinh hoạt và ứng xử không thể thiếu. của cả hai phía; trong đó, sự thay đổi của người dân bản địa diễn ra sâu sắc hơn. Giới trẻ là những người đang trong * PGS TS, Trường Cao đẳng Du lịch Hà Nội quá trình định hình nhân cách, nên họ dễ ThS, Trường Cao đẳng Du lịch Hà Nội tiếp thu cái mới, chạy theo xu thế thời đại 110
2. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Anh Tuấn và tgk ___ và thích biến đổi bản thân mình. Do vậy, trương phổ biến văn hóa truyền thống của sự tiếp thu và biến đổi của giới trẻ trong mình ra thế giới. Trong điều kiện đó, vấn quá trình giao lưu văn hóa diễn ra nhanh đề tiếp biến văn hóa không chỉ thông qua và mạnh hơn những đối tượng khác trong giao lưu, tiếp xúc một cách ngẫu nhiên, xã hội. thụ động mà còn được triển khai một Tuy nhiên, thông qua hoạt động du cách chủ động. [4] lịch quốc tế, việc nhận thức, tiếp thu các Ohashi Kenichi (1997) đã đề cập nét văn hóa bên ngoài và tự biến đổi tiếp biến văn hóa (acculturation) trong trong bản thân giới trẻ thông qua sự giao quá trình phát triển du lịch. Theo quan lưu đó diễn ra như thế nào, bản thân họ điểm của học giả này, trong quá trình nhận thức về các nét văn hóa bên ngoài, phát triển tiếp xúc giao lưu, tiếp biến văn sự biến đổi của các nét văn hóa truyền hóa xảy ra khi hai xã hội có mối quan hệ thống của cộng đồng họ đang sống như tương hỗ, trong đó xã hội mang vị trí phụ thế nào là vấn đề cần được quan tâm thuộc sẽ bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các nghiên cứu làm rõ. Đồng thời, thông qua nét văn hóa của xã hội có vị trí chi phối. đó để nâng cao ý thức trong việc góp Còn đối với quá trình phát triển du lịch phần bảo tồn, phát huy những giá trị văn quốc tế, khách du lịch đến các điểm du hóa truyền thống, đậm đà bản sắc dân tộc lịch, tại đây quá trình giao lưu, tiếp biến trong bối cảnh hiện nay, đặc biệt đối với văn hóa xảy ra trong quá trình khách du giới trẻ với vai trò là chủ nhân tương lai lịch giao lưu, tiếp xúc trực tiếp với người của xã hội đã trở thành vấn đề mang tính dân bản địa. Đồng thời, để phát triển du cấp thiết. lịch, nhiều yếu tố văn hóa truyền thống 2. Khái quát về các nghiên cứu liên được khai thác để phát triển sản phẩm du quan lịch và có những biến đổi nhất định để Hiện nay, trong bối cảnh toàn cầu phù hợp với nhu cầu của khách du lịch. hóa và hội nhập quốc tế, thì du lịch quốc Trong quá trình đó, nhiều nét văn hóa tế phát triển mạnh mẽ. Đặc biệt, khi điều truyền thống đã bị thương mại hóa, dẫn kiện tiếp xúc, giao lưu giữa các nền văn đến nhiều yếu tố có giá trị bị biến đổi, hóa ngày càng được mở rộng và tăng mất đi và xảy ra quá trình tiếp biến văn cường, vấn đề liên quan đến tiếp biến văn hóa trong bối cảnh phát triển hoạt động hóa được nhiều chuyên gia quan tâm du lịch. [6] nghiên cứu. Cụ thể, Dominique Wolton Trần Quang Đại (2013) đã đề cập (2006) đã đề cập và khẳng định trong giai vấn đề làm thế nào để thích ứng với quá đoạn hiện nay, không phải chỉ có các lĩnh trình tiếp biến văn hóa trong bối cảnh vực như kinh tế, chính trị, xã hội mà văn hiện nay và nêu những biểu hiện về hành hóa cũng là một lĩnh vực chịu nhiều ảnh vi ứng xử của giới trẻ, đồng thời trình hưởng của toàn cầu hóa, xu hướng toàn bày một số đặc điểm về hành vi văn hóa cầu hóa văn hóa đang tiến triển nhanh của giới trẻ trong xã hội hiện nay. [3] trong bối cảnh nhiều quốc gia có chủ Vân Chi (2013) đề cập văn hóa ăn 111
3. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 46 năm 2013 ___ mặc trong giới, làm rõ “gu” ăn mặc của thống nói chung trong quá trình tiếp xúc giới trẻ hiện nay trong việc bắt chước và với văn hóa nước ngoài. Những yếu tố bị học theo thần tượng. [2] biến đổi nói chung của văn hóa Việt Nam Nguyễn Thế An (2013) cũng nói trong bối cảnh phát triển du lịch quốc tế đến vai trò của thanh niên trong việc xây hiện nay. Từ phương pháp này, nghiên dựng đời sống văn hóa, đồng thời nhấn cứu xác định được các yếu tố cơ bản cấu mạnh rằng trong bối cảnh toàn cầu hóa và thành nên văn hóa của khách du lịch quốc hội nhập quốc tế như hiện nay, thanh tế: (i) Trang phục, (ii) Hành vi ứng xử niên có vai trò là chủ thể quan trọng đối với môi trường tự nhiên, (iii) Hành vi trong quá trình phát triển của đất nước, ứng xử đối với môi trường xã hội, (iv) xây dựng đời sống văn hóa và giữ gìn Hành vi ứng xử đối với di sản và tài bản sắc văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, nguyên du lịch (đối với giác độ phát triển thanh niên cũng là đối tượng dễ tiếp thu du lịch, đây là yếu tố thuộc hành vi ứng văn hóa ngoại lai, dễ bị thay đổi. Do đó, xử đối với môi trường), (v) Cách sử dụng thanh niên cần có bản lĩnh mạnh mẽ và ngôn ngữ giao tiếp, và (vi) Cách tiêu lối sống lành mạnh. [1] dùng các sản phẩm ăn uống. Đối với Như vậy, đã có nhiều học giả và các những biến đổi của văn hóa Việt Nam nhà nghiên cứu đề cập vấn đề tiếp biến hiện nay, phương pháp này xác định 5 văn hóa nói chung và vấn đề tiếp biến yếu tố cơ bản gắn bó chặt chẽ với đối văn hóa đối với giới trẻ ở Việt Nam nói tượng nghiên cứu. Cụ thể: (i) Trang phục riêng trong bối cảnh hiện nay. Tuy nhiên, của giới trẻ, (ii) Hành vi ứng xử của giới thông qua việc phát triển du lịch quốc tế, trẻ, (iii) Ngôn ngữ sử dụng của giới trẻ, vấn đề tiếp biến văn hóa được đánh giá (iv) Văn hóa truyền thống (lễ hội truyền như thế nào, đặc biệt là giới trẻ có cảm thống ), và (v) Sự thay đổi của các món nhận, đánh giá về các nét văn hóa được ăn, đồ uống. mang đến từ khách du lịch quốc tế và xu Phương pháp điều tra xã hội học hướng tiếp biến văn hóa của họ diễn ra được sử dụng để làm rõ quan điểm của theo hướng nào vẫn chưa được phân tích giới trẻ (sinh viên các trường đại học, cao một cách cụ thể. Do đó, cần phải có đẳng) về văn hóa của khách du lịch quốc những nghiên cứu mang tính hệ thống để tế, tình hình tiếp thu các yếu tố văn hóa làm rõ khía cạnh này của tiếp biến văn từ khách du lịch của giới trẻ và nhận thức hóa. của giới trẻ về những biến đổi của văn 3. Phương pháp nghiên cứu hóa truyền thống trong bối cảnh phát Nghiên cứu sử dụng hai phương triển du lịch quốc tế. Thời gian triển khai pháp cơ bản: phân tích nội dung và điều trong 2 tháng: từ 12-2012 đến 01-2013. tra xã hội học. Cách thức triển khai điều tra bằng Phương pháp phân tích nội dung cách chuyển trực tiếp bảng câu hỏi cho được sử dụng để phân biệt và xác định người được hỏi, khu trú trong đối tượng các yếu tố biến đổi của văn hóa truyền sinh viên chủ yếu ở 4 khối: khối kinh tế, 112
4. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Anh Tuấn và tgk ___ khối chuyên ngành văn hóa - xã hội, khối quan hệ giữa chủ (người dân bản địa) kĩ thuật và khác. Đối tượng khảo sát là (host) và khách (khách du lịch quốc tế) các sinh viên thuộc các trường đại học, (guest). cao đẳng sâu đây: Cao đẳng Du lịch Hà Trong mối quan hệ này, người dân Nội, Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học bản địa với vai trò là chủ nhà, sẽ giới Xây dựng Hà Nội và Đại học Dân lập thiệu cho khách du lịch các giá trị đặc sắc Phương Đông tại Hà Nội. Các bảng câu trong tài nguyên du lịch, trong đó có hỏi được hướng dẫn trả lời và nhận lại những giá trị tài nguyên nhân văn. Những sau thời gian 1 tháng. Tổng số bảng câu giá trị văn hóa truyền thống, phong tục hỏi là 300 phiếu, được phát hết cho các tập quán, văn hóa dân gian, các loại hình đối tượng được hỏi là các sinh viên, nhận văn hóa nghệ thuật đặc sắc được tổng lại 290 phiếu (đạt 96,67%). Trong đó, số hợp, hệ thống hóa và tổ chức thành các phiếu hợp lệ là 270 phiếu (đạt 93,1% số chương trình biểu diễn phục vụ khách du phiếu thu về), còn lại 20 phiếu không hợp lịch. Đồng thời, những người chủ này còn lệ (chiếm 6,9%). Trong số 270 phiếu hợp giới thiệu nhiều yếu tố thuộc đời sống lệ, có 19 phiếu trả lời “Chưa thấy bao hàng ngày của cộng đồng địa phương để giờ” đối với câu hỏi: Bạn đã tiếp cận với thỏa mãn nhu cầu tìm hiểu và khám phá khách du lịch bao giờ chưa? chiếm 0,7%. của khách du lịch. Còn lại 251 phiếu có đầy đủ các thông tin Thông qua hoạt động du lịch, khách theo mục tiêu điều tra. du lịch quốc tế được tiếp cận và tiếp thu Nghiên cứu cũng đã sử dụng những giá trị truyền thống của nền văn phương pháp phân tích thống kê dựa trên hóa tại các điểm du lịch mà họ đến tham phần mềm Thống kê xã hội học (SPSS), quan thông qua việc khám phá, hoặc lưu xác định các giá trị trung bình của các giữ các vật dụng mang tính biểu tượng biến số, xác định mối tương quan giữa hoặc vật dụng truyền thống của khu vực các yếu tố thuộc về bản thân các sinh mà họ đã tới, đồng thời họ cũng có thói viên như giới tính, chuyên môn nghiệp quen gợi nhớ và sử dụng lại những nét vụ, xuất thân, tiếp cận với thông tin về văn hóa mà họ đã tiếp thu được khi đi du khách du lịch, để làm cơ sở phân tích các lịch. mối quan hệ phụ thuộc này với các biến 4.2. Nội hàm của tiếp biến văn hóa số đã cho. thông qua hoạt động du lịch quốc tế 4. Một số vấn đề cơ bản về tiếp biến Tiếp biến văn hóa là hai mặt của văn hóa trong mối quan hệ với phát một quá trình biến đổi trong văn hóa triển du lịch quốc tế truyền thống. Như đã phân tích ở trên, 4.1. Mối quan hệ giữa phát triển du quá trình này diễn ra theo hai hướng chủ lịch quốc tế và tiếp biến văn hóa động và bị động. Du lịch quốc tế phát triển thông qua Đối với người dân bản địa, thông hoạt động của khách du lịch ở các quốc qua quá trình tiếp xúc giữa chủ với khách, gia. Tại địa điểm du lịch sẽ nảy sinh mối họ đã thực hiện hai quá trình giao lưu, 113
5. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 46 năm 2013 ___ tiếp thu và biến đổi trong văn hóa truyền của cộng đồng dân cư tại điểm đến. Quá thống. trình này thẩm thấu dần theo thời gian và Thứ nhất, người dân bản địa chủ tự thân những người trong cuộc có những động thay đổi các nét văn hóa truyền thay đổi, dần trở thành thói quen trong thống của mình để thu hút khách du lịch. sinh hoạt hàng ngày. Cụ thể, người dân bản địa và các nhà làm Như vậy, quá trình tiếp thu các yếu du lịch (tourist maker) đã thay thế một số tố văn hóa ngoại lai thông qua giao tiếp nét truyền thống để phù hợp với thị hiếu, được thực hiện trong quá trình phục vụ đặc điểm văn hóa, tập quán của khách du khách du lịch tại điểm đến giữa cư dân lịch như trong trường hợp văn hóa ẩm bản địa với khách du lịch. thực. Trong trường hợp này, người ta đã Sự tiếp thu và biến đổi này thông thay đổi nhiều yếu tố như nguyên liệu, qua các mặt của văn hóa truyền thống, cụ gia vị, cách thức ăn uống truyền thống để thể như sau: thay thế bằng những nguyên liệu, gia vị - Cách thức sử dụng ngôn ngữ: Để và cách thức ăn uống khác phù hợp hơn phục vụ khách du lịch, người ta đã sử với thị hiếu của khách du lịch quốc tế. dụng ngôn ngữ của khách để giao tiếp, Thứ hai, người dân bản địa thụ nhiều trường hợp, có những cư dân bản động tiếp thu những yếu tố văn hóa bên địa đã sử dụng ngôn ngữ vay mượn thay ngoài thông qua hoạt động du lịch. Cụ vì sử dụng được ngôn ngữ mẹ đẻ. thể, nhiều yếu tố trong đời sống như - Cách ăn mặc và trang phục: Đây là trang phục, không gian sống, hành vi yếu tố dễ có sự tiếp thu và biến đổi nhất ứng xử với thế giới bên ngoài, ngôn trong thực tiễn. Khách du lịch mang đến ngữ đã có những tiếp thu theo các những mẫu, kiểu trang phục lạ, phục vụ mức độ nhất định. Điều đó là do những cho việc đi du lịch, đồng thời cách thức cư dân bản địa, một mặt để làm vừa sử dụng trang phục trong quá trình tham lòng khách du lịch, mặt khác tự mình quan du lịch chưa phù hợp với thuần muốn tiếp cận với những nét văn hóa phong mĩ tục, đặc biệt tại các nơi trang mới do khách du lịch mang đến. Họ đã nghiêm. Theo đó, người dân bản địa, đặc sử dụng ngôn ngữ không phải ngôn ngữ biệt là giới trẻ có sự tiếp thu và bắt chước. mẹ đẻ để giao tiếp. Trong quá trình này, Thực trạng này dẫn đến những biến đổi bản thân những người dân bản địa đôi trong thực tiễn về cách ăn mặc và trang khi không nhận thức được và dần dần phục hiện nay. điều chỉnh các hành vi, thói quen của - Các hành vi ứng xử với môi trường mình. Do vậy, quá trình tiếp biến văn bên ngoài: Cụ thể là ứng xử với môi hóa đã diễn ra. trường tự nhiên và môi trường xã hội. Ở Đối với khách du lịch, bản thân họ Việt Nam hiện nay, những hành vi ứng vừa muốn tìm hiểu, khám phá và lưu giữ xử không phù hợp với môi trường thường những kỉ niệm khi đi du lịch, vừa muốn xuyên diễn ra, gây tác hại không nhỏ đến tiếp cận với những nét văn hóa đặc thù có môi trường tự nhiên và đời sống xã hội. 114
6. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Anh Tuấn và tgk ___ Bên cạnh đó, nhiều nét văn hóa ứng xử - Tiếp thu nhanh nhưng thiếu chọn tích cực của khách du lịch quốc tế đối với lọc, do vậy, đôi khi có những ứng xử cực môi trường cũng có những tác động tích đoan; cực nhất định đến hành vi của cộng đồng. - Họ không đặt nặng vấn đề phải gìn - Cách thức tiêu dùng sản phẩm ăn giữ các yếu tố văn hóa truyền thống. Hơn uống của khách du lịch: Việc sử dụng các nữa, họ muốn thay đổi, tiếp thu các yếu sản phẩm ăn uống của khách du lịch cũng tố mới vốn chưa có trong cuộc sống hiện ảnh hưởng đến quá trình tiếp biến văn tại. [3] hóa và là vấn đề đáng quan tâm. Xem xét các đặc điểm trên, có thể 4.3. Đặc điểm của giới trẻ trong tiếp khẳng định rằng giới trẻ là những chủ thể thu văn hóa dễ tiếp thu và định hình phong cách mới. Giới trẻ, đặc biệt là học sinh, sinh Đồng thời, họ là những người có thể dễ viên có những đặc điểm nhất định đối với dàng tiếp cận, tiếp thu và biến đổi các nét quá trình tiếp thu và thay đổi trong văn văn hóa mới cũng như văn hóa của cộng hóa, giao tiếp và ứng xử. Cụ thể là: đồng mình đang sống. - Họ đang định hình cho mình một 5. Thực trạng nhận thức của giới phong cách, do vậy dễ tiếp thu các yếu tố trẻ về tiếp biến văn hóa trong bối cảnh văn hóa mang tính khác biệt so với cuộc phát triển du lịch quốc tế hiện nay sống của bản thân; 5.1. Nhận thức của giới trẻ đối với văn - Có xu hướng chạy theo “mốt”, dễ hóa của khách du lịch quốc tế (Xem thay đổi và tiếp thu các yếu tố văn hóa mới; bảng 1) Bảng 1. Nhận thức chung của giới trẻ đối với văn hóa của khách du lịch quốc tế Đơn vị: Điểm, n= 251 Giá trị Độ lệch STT Nội dung trung bình chuẩn 1 Trang phục của khách du lịch 3,2709 0,80393 2 Hành vi ứng xử của khách du lịch với xã hội 3,8606 0,76451 3 Hành vi ứng xử của khách du lịch với môi trường 4,0558 0,81294 Hành vi ứng xử của khách du lịch với di sản và 4 3,9004 0,77591 tài nguyên du lịch Cách thức tiêu dùng sản phẩm ăn uống của khách 5 3,6255 0,84569 du lịch 6 Cách thức sử dụng ngôn ngữ của khách du lịch 3,6853 0,87667 Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra 115
7. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 46 năm 2013 ___ Theo kết quả điều tra, nhận thức nhất 3,1746 điểm. Sinh viên các khối đều của giới trẻ về 6 nội dung trong văn hóa đánh giá cao Hành vi ứng xử của khách của khách du lịch nước ngoài đến Việt du lịch với môi trường. Riêng sinh viên Nam có những điểm khác biệt. Cụ thể, khối kinh tế đánh giá 4,2667 điểm - mức giới trẻ đánh giá cao về các hành vi ứng cao nhất trong tất cả các đối tượng được xử của khách du lịch quốc tế đối với môi hỏi. trường tự nhiên, xã hội và hành vi ứng xử Đối với góc độ xuất thân, các sinh đối với di sản và tài nguyên du lịch. Mức viên xuất thân từ khu vực hải đảo đánh điểm bình quân tương ứng là 3,8606, giá cao về tất cả các yếu tố văn hóa của 4,0558 và 3,9004. Đây là mức điểm khá khách du lịch, trong khi những sinh viên cao so với mức tối đa là 5. Riêng đối với xuất thân từ trung du, miền núi có sự yếu tố Cách ăn mặc, trang phục của đánh giá khắt khe hơn đối với nhiều yếu khách du lịch không được giới trẻ đánh tố của văn hóa nước ngoài. Theo kết quả giá cao, chỉ đạt mức 3,2709 - trên mức thống kê, điểm đánh giá đối với yếu tố trung bình. Trang phục của khách du lịch của các Xem xét mối tương quan giữa các sinh viên xuất thân từ trung du, miền núi khía cạnh giới tính, nghề nghiệp chuyên thấp hơn gần 0,4 điểm so với đánh giá môn, xuất thân và tiếp cận thông tin với cùng loại của sinh viên xuất thân từ thành khách du lịch thì nhận thức của giới trẻ thị (tương ứng với 3,4198 và 3,0909 về văn hóa của khách du lịch quốc tế điểm). Đây là sự khác biệt khá lớn. cũng có những điểm khác biệt nhất định. Đối với góc độ Tiếp cận thông tin Cụ thể, xét theo giới tính, xu hướng với khách du lịch, mức đánh giá của các chung vẫn đảm bảo như đã đánh giá trên sinh viên khá tương đồng, không có sự đây, tuy vậy giới trẻ là nam giới đánh giá khác biệt lớn. Như vậy, yếu tố Tiếp cận cao hơn đối tượng nữ giới về Hành vi thường xuyên hoặc Tiếp cận không ứng xử của khách đối với môi trường thường xuyên thông tin về khách du lịch tương ứng với điểm trung bình 4,1348 và không ảnh hưởng nhiều đến mong muốn 3,9545. Còn với Trang phục của khách của giới trẻ đối với các yếu tố văn hóa du lịch, cả 2 giới đều đánh giá không cao, của khách du lịch. Chỉ riêng với yếu tố tuy nhiên nữ giới đánh giá khắt khe hơn Trang phục của khách du lịch, đối tượng với điểm bình quân 3,1091, trong khi sinh viên có sự tiếp xúc thường xuyên nam giới đánh giá là 3,3972. đánh giá cao hơn so với đối tượng tiếp Xem xét theo nghề nghiệp chuyên xúc không thường xuyên, tương ứng với môn, xu hướng chung vẫn đảm bảo như 3,4659 và 3,1656 điểm. đã đánh giá ở trên, tuy nhiên, đối với 5.2. Phản ứng của giới trẻ trong quá Trang phục của khách du lịch thì giới trẻ trình tiếp xúc với văn hóa nước ngoài có chuyên môn thuộc khối kĩ thuật đánh thông qua khách du lịch (Xem bảng 2) giá có phần khắt khe hơn so với các chuyên ngành khác với mức điểm thấp 116
8. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Anh Tuấn và tgk ___ Bảng 2. Phản ứng chung của giới trẻ đối với văn hóa của khách du lịch quốc tế Đơn vị: Điểm, n= 251 Giá trị Độ lệch STT Nội dung trung bình chuẩn 1 Trang phục của khách du lịch 2,8725 1,14877 2 Hành vi ứng xử của khách du lịch với xã hội 3,8845 0,91575 3 Hành vi ứng xử của khách du lịch với môi trường 4,1394 0,93407 Hành vi ứng xử của khách du lịch với di sản và tài 4 4,0677 0,91181 nguyên du lịch Cách thức tiêu dùng sản phẩm ăn uống của khách 5 3,4502 1,12450 du lịch 6 Cách thức sử dụng ngôn ngữ của khách du lịch 3,9761 1,08048 Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra Thực tế cho thấy giới trẻ đặc biệt chuyên môn nghề nghiệp, giới trẻ theo phản ứng mạnh mẽ với trang phục của chuyên môn kĩ thuật nhận thức về 6 nội khách du lịch, nhất là đối với trang phục dung của văn hóa khách du lịch với mức của khách du lịch phương Tây. Theo kết độ mong muốn học theo đạt các mức thấp quả thống kê ở bảng 2, điểm bình quân nhất so với giới trẻ ở các chuyên môn về mong muốn của của giới trẻ đối với khác với số điểm lần lượt là: 2,7302, trang phục của khách du lịch chỉ đạt 3,7302, 3,9365, 3,8889, 3,3492, 3,6032 2,8725, thấp nhất so với các yếu tố khác. điểm. Ngược lại, giới trẻ đánh giá cao Theo góc độ xuất thân, giới trẻ xuất những yếu tố như hành vi ứng xử của thân ở nông thôn và trung du miền núi có khách du lịch quốc tế đối với môi trường, quan điểm khắt khe về việc mong muốn đối với di sản và họ mong muốn thực tiếp thu các nét văn hóa trong trang phục hiện theo. Điều này thể hiện tính tích cực của khách du lịch. Mức đánh giá của họ của giới trẻ trong việc tiếp thu các nét đạt thấp nhất với 2,7500 và 2,7273 điểm. văn hóa tiên tiến. Đây là yếu tố cần được Trong khi đó, giới trẻ xuất thân từ thành khuyến khích và phát huy trong thời gian thị có nhận thức và quan điểm thoáng tới. hơn, mức độ mong muốn học theo cách Xem xét theo các tiêu chí giới tính, ăn mặc, trang phục của khách du lịch đạt đặc trưng nghề nghiệp, xuất thân và tiếp 3,0864 điểm. cận thông tin với khách du lịch thì tùy Đối với góc độ Tiếp cận thông tin theo từng tiêu chí cụ thể mà giới trẻ có với khách du lịch, mức đánh giá của các cảm nhận khác nhau. Cụ thể, theo giới sinh viên khá tương đồng, không có sự tính, nam giới đánh giá mức điểm khác biệt lớn. Như vậy, yếu tố Tiếp cận 2,9929, trong khi nữ giới đánh giá thấp thường xuyên hoặc Tiếp cận không hơn với 2,7182 điểm. Theo đặc trưng thường xuyên thông tin về khách du lịch 117
9. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 46 năm 2013 ___ không ảnh hưởng nhiều đến việc mong tiếp xúc không thường xuyên, tương ứng muốn của giới trẻ đối với các yếu tố văn với 3,0341 và 2,7853 điểm. hóa của khách du lịch. Chỉ riêng đối với 5.3. Đánh giá của giới trẻ về hiện trạng yếu tố Trang phục của khách du lịch, đối những biến đổi văn hóa trong xã hội tượng sinh viên có tiếp xúc thường xuyên hiện nay thông qua phát triển du lịch có đánh giá cao hơn đối với đối tượng (Xem bảng 3) Bảng 3. Đánh giá chung của giới trẻ đối với sự biến đổi văn hóa truyền thống hiện nay Đơn vị: Điểm, n= 251 Giá trị Độ lệch STT Nội dung trung bình chuẩn 1 Trang phục của giới trẻ 1,8606 1,00821 2 Hành vi ứng xử của giới trẻ 2,0717 1,02510 3 Ngôn ngữ sử dụng của giới trẻ 2,0677 1,08046 4 Văn hóa truyền thống (lễ hội truyền thống ) 2,9442 1,17511 5 Sự thay đổi của các món ăn đồ uống 2,8167 1,08733 Nguồn: Tổng hợp từ kết quả điều tra Theo kết quả điều tra, giới trẻ đánh phục của giới trẻ, Hành vi ứng xử của giá khá tiêu cực trong việc biến đổi văn giới trẻ, Ngôn ngữ sử dụng của giới trẻ, hóa truyền thống và trang phục của giới Văn hóa truyền thống (lễ hội truyền trẻ hiện nay, điểm bình quân chỉ đạt thống ), Sự thay đổi của các món ăn đồ 1,8606, thấp nhất trong 5 yếu tố được hỏi. uống tương ứng với mức điểm như sau: Các yếu tố: Hành vi ứng xử của giới trẻ 2,0142; 2,1560; 2,2199; 2,9574, 2,9504 và Ngôn ngữ sử dụng của giới trẻ cũng so với: 1,6636; 1,9636; 1,8727; 2,9273; được đánh giá thấp, chỉ đạt 2,0717 và 2,6455. Như vậy, đánh giá của nữ giới có 2,0677 điểm, chưa đạt mức trung bình. phần khắt khe hơn so với nam giới về các Chỉ có yếu tố biến đổi của văn hóa dân yếu tố văn hóa đang biến đổi trong xã hội gian truyền thống (lễ hội truyền thống) hiện nay. đạt ở mức cao nhất là 2,9442 điểm, Xem xét theo đặc trưng chuyên nhưng cũng chỉ vượt qua mức trung bình môn nghề nghiệp, đối với nhiều nội dung, 2,5 điểm. Như vậy, theo đánh giá của đánh giá của sinh viên ở các chuyên giới trẻ, các yếu tố văn hóa truyền thống ngành tương đối đồng đều và ở mức điểm của chúng ta hiện nay, đặc biệt là những thấp. Chỉ có nội dung Văn hóa truyền hành vi của bản thân giới trẻ đang có thống (lễ hội truyền thống ) thì đối những biểu hiện chưa phù hợp. tượng sinh viên chuyên ngành kinh tế và Xem xét theo giới tính, giới trẻ là kĩ thuật có điểm đánh giá cao hơn 3 nam đều có những đánh giá với điểm số điểm, tương ứng với 3,1556 và 3,0317 cao hơn so với đánh giá của nữ về Trang điểm. Đây là điểm đánh giá cao nhất so 118
10. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Anh Tuấn và tgk ___ với các chuyên ngành khác và đồng thời 19 đến 24 trong bối cảnh phát triển du cũng là điểm đánh giá cao nhất trong các lịch hiện nay có những đặc điểm chủ yếu yếu tố cơ bản của văn hóa truyền thống sau đây: được đề cập. Đối với nội dung Trang (i) Nhận thức của giới trẻ về các yếu phục của giới trẻ, khối sinh viên có tố văn hóa của khách du lịch quốc tế khi chuyên ngành khác ngoài kinh tế, kĩ thuật đến Việt Nam và văn hóa xã hội đánh giá chỉ ở mức Kết quả nghiên cứu cho thấy, trong 1,5676 điểm - thấp nhất. 6 yếu tố văn hóa của khách du lịch nước Theo góc độ xuất thân, về các nội ngoài, đối tượng sinh viên đại diện cho dung của văn hóa truyền thống, giới trẻ giới trẻ có xu hướng đặc biệt quan tâm, có xuất thân ở thành thị, nông thôn, trung đánh giá cao các đặc điểm văn hóa, du miền núi và hải đảo đều có những những hành vi ứng xử có văn hóa đối với nhận thức gần như tương đồng trong môi trường, ý thức bảo vệ môi trường, đánh giá về những biến đổi. Về yếu tố bảo vệ di sản tại điểm du lịch và việc tiêu Văn hóa truyền thống, chỉ có những sinh dùng sản phẩm ăn uống của khách du lịch viên xuất thân ở nông thôn đánh giá trên (như tính tiết kiệm trong tiêu dùng sản 3 điểm (3,0625 điểm) - mức cao nhất. phẩm ăn uống). Đây là những điểm tích Còn lại các điểm đánh giá đều ở mức cực của giới trẻ hiện nay trong vấn đề dưới 3; trong đó, điểm đánh giá thấp nhất tiếp thu các yếu tố văn hóa bên ngoài. đối với yếu tố Trang phục của giới trẻ Tuy vậy, giới trẻ có những đánh giá hiện nay là của những sinh viên xuất thân không tích cực đối với Trang phục của từ hải đảo, chỉ đạt 1,5000. khách du lịch. Họ cho rằng trang phục Đối với góc độ Tiếp cận thông tin của khách du lịch chưa phù hợp với thuần với khách du lịch, mức đánh giá của các phong mĩ tục Việt Nam. Do vậy, các sinh viên khá tương đồng, không có sự điểm đánh giá đều ở mức độ thấp nhất so khác biệt lớn. Như vậy, yếu tố Tiếp cận với các yếu tố khác. thường xuyên hoặc Tiếp cận không (ii) Mong muốn của sinh viên đối với thường xuyên thông tin về khách du lịch việc tiếp thu các yếu tố văn hóa nước không ảnh hưởng đến việc đánh giá của ngoài giới trẻ đối với vấn đề biến đổi văn hóa Đối với các yếu tố văn hóa của truyền thống của Việt Nam hiện nay. khách du lịch nước ngoài mang đến khi 5.4. Xu hướng chung trong nhận thức du lịch Việt Nam như hành vi ứng xử, của giới trẻ về tiếp biến văn hóa thông trang phục, ngôn ngữ, điệu bộ, thì sinh qua phát triển du lịch quốc tế hiện nay viên - đại diện cho giới trẻ năng động, đã Như vậy, với các kết quả nêu trên, có những đánh giá biểu hiện sự mong theo đánh giá chung thì giới trẻ có những muốn học hỏi. Như đã phân tích ở trên, nhận xét và cảm nhận rất rõ ràng. Đặc các yếu tố: Hành vi ứng xử của khách du điểm trong nhận thức, phản ứng và cảm lịch đối với môi trường, Hành vi ứng xử nhận của đối tượng sinh viên lứa tuổi từ của khách du lịch đối với xã hội và Hành 119
11. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 46 năm 2013 ___ vi ứng xử của khách du lịch đối với di trong trang phục của khách du lịch nước sản và tài nguyên du lịch của điểm du ngoài. lịch được sinh viên đánh giá rất cao và (iii) Đánh giá và cảm nhận đối với sự thể hiện mong muốn được học theo. Theo biến đổi của các yếu tố văn hóa truyền họ, đây là những đặc điểm tích cực cần thống Việt Nam hiện nay học tập. Cụ thể, theo kết quả điều tra, có Xu hướng thay đổi các yếu tố văn đến 79,1% số người được hỏi cho rằng hóa truyền thống, cụ thể là 3 yếu tố liên Muốn nếu có điều kiện tiếp cận và Rất quan đến giới trẻ: Trang phục của giới muốn học theo các hành vi ứng xử đối trẻ, Ngôn ngữ của giới trẻ, Hành vi của với môi trường, 69,6% sinh viên được giới trẻ, và 2 yếu tố thuộc văn hóa truyền hỏi cho rằng Muốn nếu có điều kiện tiếp thống nói chung: Sự biến đổi của món ăn cận và Rất muốn học theo các hành vi đồ uống và Văn hóa truyền thống, trong ứng xử đối với xã hội và 78,1% sinh viên đó có lễ hội truyền thống, được đánh giá cho rằng Muốn nếu có điều kiện tiếp cận tương đối thấp. 3 yếu tố liên quan đến và Rất muốn học theo các hành vi ứng xử giới trẻ được đánh giá thấp hơn 2 yếu tố đối với di sản và tài nguyên du lịch. Đây văn hóa truyền thống. Điều này thể hiện cũng đồng nhất với việc họ mong muốn bản thân giới trẻ cũng có những nhận làm theo các hành vi ứng xử của khách thức không tốt về các biểu hiện hành vi du lịch, với nội dung mà họ đã đánh giá cao. của thế hệ mình về sự không phù hợp của Đối với yếu tố trang phục của trang phục, lời ăn tiếng nói và hành vi khách du lịch, quan điểm của sinh viên ứng xử đối với môi trường xung quanh. có sự phân chia thành các nhóm khác 6. Kết luận và kiến nghị nhau, 31,5% Muốn tiếp thu nếu có điều 6.1. Kết luận kiện tiếp cận và Rất muốn (trong đó Rất Hiện nay, du lịch quốc tế là một muốn chiếm 7,2%). Còn lại, Hoàn toàn lĩnh vực được quan tâm phát triển mạnh không muốn và Không muốn lắm chiếm ở nhiều quốc gia. Thông qua hoạt động 37% (trong đó có 14,3% trả lời Hoàn du lịch quốc tế, các quốc gia thu ngoại tệ, toàn không muốn). Như vậy, với yếu tố làm cân bằng cán cân thanh toán, đồng trang phục của khách du lịch, kết quả thời tạo nhiều công ăn việc làm, phát nghiên cứu cho thấy xu hướng không triển kinh tế vùng, thúc đẩy các ngành muốn bắt chước và làm theo chiếm ưu kinh tế khác có liên quan chặt chẽ trong thế hơn. Tuy nhiên, với kết quả 31,5 % phát triển ngành du lịch. Bên cạnh đó, du thể hiện sự mong muốn tiếp cận và học lịch quốc tế còn góp phần thúc đẩy, tăng theo cách thức ăn mặc của khách du lịch cường giao lưu quốc tế. Trong quá trình đặt ra vấn đề là giới trẻ có cách nhìn nhận thực hiện hoạt động du lịch, giao lưu giữa cởi mở trong vấn đề đánh giá các yếu tố cư dân bản địa và khách du lịch, các nét văn hóa nước ngoài. Đây cũng là yếu tố văn hóa đặc thù của hai bên được trực cần phải có định hướng khi tư vấn cho tiếp cảm nhận từ hai phía, nhờ đó, quá giới trẻ trong vấn đề tiếp cận với văn hóa trình tiếp nhận văn hóa giữa “chủ” và 120
12. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Lê Anh Tuấn và tgk ___ “khách” được diễn ra. truyền cho các đối tượng, nhất là thế hệ Kết quả nghiên cứu cho thấy, giới trẻ, về văn hóa truyền thống và định trẻ - với đại diện là các sinh viên - đã hướng một cách cụ thể về quá trình tiếp nhận thức rõ về các yếu tố văn hóa của thu văn hóa bên ngoài. khách du lịch nước ngoài và các nét văn - Đối với ngành giáo dục, đào tạo: hóa truyền thống của Việt Nam trong vấn Giới trẻ là một đối tượng rất dễ tiếp đề tiếp biến văn hóa, nhất là khi cơ hội và thu các nét văn hóa mới, dễ thay đổi, tần suất tiếp xúc với người nước ngoài, chưa định hình được phong cách và các trong đó có khách du lịch quốc tế ngày hành vi ứng xử cho bản thân mình. Do càng gia tăng. vậy, hoạt động đào tạo trong các nhà Bên cạnh đó, giới trẻ cũng đã đánh trường ở các cấp độ khác nhau là rất quan giá không tích cực về các nét văn hóa của trọng. Định hướng và chủ trương giáo bản thân họ, đây là những kết quả mang dục tốt từ trong nhà trường sẽ giúp cho tính tích cực, thể hiện cách nhìn nhận giới trẻ thấy được mục đích và ý nghĩa thẳng thắn của giới trẻ đối với những của việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn khía cạnh tốt, xấu của văn hóa và hành vi hóa truyền thống; cách thức, mức độ ứng xử. Yếu tố này cần được khẳng định trong việc tiếp thu văn hóa tiên tiến bên và khuyến khích để giới trẻ nhận biết và ngoài. Từ đó, hình thành cho giới trẻ một lựa chọn hướng đi đúng trong quá trình phong cách, hành vi ứng xử tiên tiến, phù định hình hành vi văn hóa ứng xử và góp hợp với xu thế phát triển và hội nhập hiện phần bảo tồn các nét văn hóa truyền nay. thống cũng như tiếp thu các nét văn hóa - Đối với giới trẻ: mới tiên tiến. Đây cũng là vấn đề cần Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội được các nhà quản lí văn hóa quan tâm nhập quốc tế, đồng thời với chủ trương để có những định hướng phù hợp cho phát triển mạnh du lịch quốc tế hiện nay, giới trẻ hiện nay. việc giao lưu, tiếp xúc với người nước 6.2. Kiến nghị ngoài nói chung và khách du lịch quốc tế - Đối với cơ quan quản lí nhà nước nói riêng diễn ra thường xuyên và liên về văn hóa: tục, vấn đề giao lưu văn hóa là không Để đảm bảo hạn chế quá trình tiếp tránh khỏi. Trong quá trình này, giới trẻ biến văn hóa theo hướng tiêu cực, ngành cần hiểu rõ về văn hóa truyền thống của văn hóa cần có những kế hoạch, chiến dân tộc mình, đồng thời trong quá trình lược cụ thể trong việc duy trì nền văn hóa giao lưu, tiếp xúc văn hóa với các quốc truyền thống trên cơ sở tiếp thu có chọn gia khác nhau, nên có sự phân biệt giữa lọc tinh hoa văn hóa của thế giới, đảm những yếu tố tích cực và không tích cực, bảo việc phát huy vai trò của văn hóa nhận thức và định hình cho bản thân một truyền thống, góp phần bảo tồn tài phong cách và hành vi văn hóa đúng mực, nguyên nhân văn phục vụ cho phát triển tránh thụ động, vô thức và tùy tiện trong du lịch. Đặc biệt, cần tăng cường tuyên tiếp thu văn hóa bên ngoài. 121
13. Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TPHCM Số 46 năm 2013 ___ TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Thế An (2013), Vai trò của thanh niên trong xây dựng đời sống văn hóa, 2. Vân Chi (2013), Văn hóa ăn mặc trong giới trẻ hiện nay, baoquangngai.com.vn/channel/2028/201212/ 3. Trần Quang Đại (2013), “Để thích ứng với quá trình tiếp biến văn hóa”, 492057.html 4. Dominique Wolton (2006), Toàn cầu hóa văn hóa, Đinh Thùy Anh, Ngô Hữu Long dịch, Nxb Thế giới. 5. Likert Rensis (1967), “The Method of Constructing and Attitude Scale”, Martin Fishbein Ed.: Readings in Attitude Theory and Measurement, John Wiley & Sons pp.90-95. 6. Maeda Osamu (chủ biên), Ohashi Kenichi (1997), “Đối tượng của hoạt động du lịch - Môi trường sống và giao lưu”, Tổng luận du lịch hiện đại, pp.133-139, Nxb Gakbunsha, Tokyo. (Ngày Tòa soạn nhận được bài: 24-4-2013; ngày phản biện đánh giá: 10-5-2013; ngày chấp nhận đăng: 23-5-2013) 122