Quyền con người trong ASEAN

Nội dung text: Quyền con người trong ASEAN

1. Quyền con người trong ASEAN Luận Thùy Dương* Tóm tắt: Quyền con người tại các quốc gia Đông Nam Á luôn là một vấn đề nóng bỏng và gây nhiều tranh cãi đặc biệt là từ quan điểm của chính phủ và học giả các nước phương Tây. Đồng thời những khác biệt về tôn giáo, văn hóa, lịch sử, chính trị và cả kinh tế khiến cho vấn đề nhân quyền ở đây trở nên cực kỳ nhạy cảm. Quan điểm, luật định của các nước trong khu vực cũng rất khác nhau về vấn đề quyền con người. Đó là lí do tại sao các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) không có được một định nghĩa chung về nhân quyền và khó khăn trong việc xây dựng một cơ chế bảo vệ các quyền con người trong khu vực. Tuy nhiên, để Cộng đồng ASEAN ra đời và đi vào hiện thực, ASEAN đã cố gắng tìm ra những điểm chung, lợi ích chung, để thúc đẩy hợp tác trong vấn đề này. Từ khóa: Quyền con người; ASEAN. 1. Mở đầu quyền như một công cụ để gây sức ép chính trị. Tuy khác nhau về nhận thức nhưng nhân quyền theo định nghĩa của các nước Mặc dù chưa có được cách nhìn nhận chung và còn tỏ ra khá dè dặt trong việc ASEAN có thể khái quát trên một số đặc công nhận một số quyền con người, các điểm. Thứ nhất, nhân quyền có tính đặc nước ASEAN đã quan tâm đến vấn đề này thù văn hóa. Do điều kiện lịch sử, cơ cấu từ rất lâu. Vấn đề bảo vệ quyền con người xã hội và trình độ phát triển, nên truyền được tất cả các quốc gia Đông Nam Á thống văn hóa ở các nước ASEAN là luôn không còn coi là vấn đề quốc gia, mà đã đặt cộng đồng lên trên cá nhân, ưu tiên quan tâm ở tầm quốc tế và khu vực.*Điều trật tự xã hội hơn tự do cá nhân. Do đó, đó giải thích vì sao các nước thành viên một số quyền con người nếu làm lợi cho ASEAN chú trọng đến các vấn đề nội bộ phát triển xã hội đặc biệt là trên lĩnh vực liên quan đến nhân quyền, sớm đưa vấn đề kinh tế thì được ưu tiên thực hiện hơn là nhân quyền vào các văn kiện của tổ chức: những quyền chỉ có lợi cho các cá nhân. Tuyên bố về các nguyên tắc tăng cường sự Thứ hai, nhân quyền ở các nước ASEAN hợp tác về thanh niên ASEAN (1983); thuộc về chủ quyền quốc gia. Trong Tuyên bố về sự tiến bộ của phụ nữ (1988); Tuyên bố Bangkok các quốc gia ASEAN Kế hoạch hành động ASEAN về trẻ em đã khẳng định: Nhấn mạnh nguyên tắc tôn (1993) Sang thập niên đầu thế kỷ XXI, trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ cũng như không can thiệp vào công việc (*) Tiến sĩ, Học viện Ngoại giao, Bộ Ngoại giao. nội bộ của nhau và không sử dụng nhân ĐT: 0987585858. Email:luanthuyduong@yahoo.com 15
2. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 cùng với những nỗ lực tiến tới Cộng đồng, người nhập cư, chống khủng bố, cứu trợ ASEAN đã đưa ra rất nhiều văn kiện, thể thảm họa thiên nhiên hiện ASEAN ngày càng tiến tới những giá Mặc dù đã đạt được những thành tựu trị chung về quyền con người: Tuyên bố nhất định về bảo vệ nhân quyền ở cấp độ ASEAN về những cam kết đối với trẻ em quốc gia và khu vực, ở các quốc gia (2001); Tuyên bố chống lại việc buôn bán ASEAN, đánh giá một cách khách quan, thì người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em (2004); vẫn còn nhiều hạn chế trong việc thực thi Tuyên bố ASEAN về bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, ở từng quốc gia, cũng các quyền của người lao động di trú (2007); như ở cả khu vực. Công ước ASEAN về chống khủng bố 2. Thực trạng quyền con người ở các (2007) Bên cạnh đó, tất cả các quốc gia nước ASEAN ASEAN đều tham gia và tuân thủ các quy định về nhân quyền trong các văn kiện quốc Ở Brunei, từ đầu tháng 5/2014, đất tế như Hiến chương Liên Hợp Quốc, Tuyên nước này đã trở thành quốc gia Đông Á ngôn thế giới về nhân quyền, Công ước đầu tiên áp dụng Luật Hồi giáo Sharia với chống mọi hình thức phân biệt đối xử với các quy định được cho là quá hà khắc, bất phụ nữ, Công ước về quyền trẻ em chấp khuyến nghị của những nhóm nhân ASEAN cũng đã đẩy mạnh hợp tác quốc quyền trên thế giới. Thậm chí, Brunei tế nhằm nâng cao hiểu biết về quyền con hiện bị các nhóm nhân quyền chỉ trích người như tham gia Hội nghị thế giới về như là “đặc tính phong kiến của một nhà nhân quyền được tổ chức tại Viên, Áo nước ở thế kỷ XVIII”. (1993), Hội nghị Bộ trưởng Đông Á - Thái Tại buổi lễ công bố về Luật Sharia, Bộ Bình Dương về quyền trẻ em do Quỹ Nhi trưởng Bộ các vấn đề tôn giáo của Brunei đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) tổ chức cho biết, trong giai đoạn thi hành đầu tiên (2005) Hợp tác liên quan đến quyền con của luật hình sự mới, các công dân có thể bị người trong nội bộ ASEAN được thể hiện phạt tiền hay bỏ tù vì những tội như có con trong nhiều chương trình nghị sự, chương ngoài giá thú, không cầu nguyện trong các trình/kế hoạch hành động như Chương trình lễ cầu nguyện trong ngày thứ sáu hàng tuần, hành động Hà Nội (1998 - 2004), Chương ca ngợi các tôn giáo khác đạo Hồi tại một trình hành động Viêng Chăn (2004 - tòa án Hồi giáo hay có những hành vi 2010) Từ năm 2004 đến 2010 các nước khiếm nhã. Giai đoạn hai sẽ được thực hiện ASEAN đã đưa vấn đề thành lập Ủy ban sau khi bắt đầu giai đoạn đầu 1 năm và sẽ ASEAN về thúc đẩy và bảo vệ quyền của bao gồm các hình phạt như đánh đòn hay phụ nữ và trẻ em thành một vấn đề lớn trong chặt tay chân với các tội như uống rượu hay Chương trình hành động Viêng Chăn. Các trộm cắp. Trong năm tiếp sau đó, những nước ASEAN cũng đã có những nỗ lực hình phạt khắc nghiệt hơn nữa sẽ được thi chung trong việc giải quyết những vấn đề hành như hình phạt ném đá tới chết về tội nhân quyền vượt qua biên giới như ngăn quan hệ tình dục không theo quy luật tự chặn nạn buôn người, bảo đảm quyền của nhiên (ví dụ như quan hệ tình dục đồng 16
3. Luận Thùy Dương giới), hiếp dâm, tội ngoại tình hay xúc được tiếp cận với nhà vệ sinh tiêu chuẩn, 4 phạm đấng tiên tri Muhammad. triệu trẻ em không được tiếp cận với nước Một trong những vấn đề gây tranh cãi sạch, 1,4 triệu trẻ em phải sống trong các nhất của Luật Sharia là cách đối xử với phụ khu định cư không chính thức, 6,5 triệu nữ. Luật này cấm phụ nữ sở hữu tài sản khi không có điện trong nhà và 3,4 triệu không đã kết hôn, cho phép đánh đập nếu họ có phương tiện truy cập thông tin. Nghiên không phục tùng và yêu cầu cần phải có sự cứu cũng cho biết, tỷ lệ nghèo đói phần lớn đồng ý của người chồng mới được xin ly là ở nông thôn. Khoảng 36% trẻ em dưới 18 hôn. Thực ra, Brunei từ lâu đã áp dụng một tuổi bị thiếu thốn lương thực, các dịch vụ y số quy định của Luật Sharia, trong đó chủ tế và giáo dục [6]. yếu là các vấn đề dân sự như hôn nhân hay Về giáo dục, tỷ lệ học sinh có thể hoàn thừa kế. Đến năm 2015, Quốc vương nước thành cấp tiểu học và trung học hầu như này đã tuyên bố kế hoạch thực thi toàn bộ không được cải thiện, phần lớn vì nghèo. luật Hồi giáo. Một điểm mới nữa là trước đây, Luật Sharia vốn chỉ được áp dụng cho Trẻ em bị buộc phải làm việc để tăng thêm những người Hồi giáo, vốn chiếm khoảng thu nhập cho gia đình. Điều này ảnh hưởng 70% trong tổng dân số khoảng 412.000 đến khả năng tìm kiếm cơ hội việc làm tốt người của Brunei nhưng đến nay, có lo ngại hơn trong tương lai của các em. rằng luật mới sẽ áp dụng đối với tất cả các Tại Thái Lan, do tranh chấp giữa các công dân, dù họ theo tôn giáo nào. đảng phái, tình hình chính trị bất ổn, dẫn Tại Philippines, nghiên cứu của một đến nhiều cuộc đảo chính, đôi khi kéo theo nhóm chuyên gia cố vấn Chính phủ tình trạng thiết quân luật. Thông thường, Philippines cho thấy khoảng 13,4 triệu trẻ việc áp dụng thiết quân luật đi kèm với lệnh em (chiếm hơn 1/3 người Philippines dưới giới nghiêm, đình chỉ pháp luật dân sự, 18 tuổi) sống dưới mức nghèo khổ, cho dù giảm các quyền dân sự thông thường của nền kinh tế tăng trưởng mạnh mẽ trong công dân, giới hạn độ dài thời gian quá những năm gần đây. Celia Reyes, nhà trình xét xử (còn gọi là quyền bảo hộ nhân nghiên cứu cao cấp của Viện Nghiên cứu thân) và quy định nhiều hình phạt nghiêm phát triển Philippines và là tác giả chính khắc hơn luật bình thường, đồng thời áp của báo cáo nghiên cứu, cho biết số trẻ em dụng luật quân sự mở rộng hoặc tư pháp sống trong nghèo đói ở Philippines tiếp tục quân sự đối với dân thường. Công dân bất tăng bất chấp những thành tựu kinh tế gần tuân thiết quân luật có thể bị đưa ra tòa án đây của nước này. quân sự. Tại nhiều quốc gia, thiết quân luật Theo nghiên cứu, khoảng 10 triệu trẻ quy định hình phạt tử hình đối với một số em phải đối mặt với ít nhất hai loại thiếu tội phạm nhất định, dù cho luật bình thường thốn tiện nghi cơ bản nghiêm trọng, trong không quy định tội phạm hay hình phạt đó khi khoảng 750.000 em phải đối mặt với ít trong hệ thống của pháp luật. nhất năm loại tiện nghi cơ bản thiếu thốn Singapore dù có nền kinh tế phát triển cùng một lúc. Khoảng 4 triệu trẻ em không cao, một số mối quan tâm về nhân quyền 17
4. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 hiện nay bao gồm: hạn chế tự do ngôn luận nhiều thế hệ, vẫn gặp khó khăn trong việc thông qua kiểm duyệt báo chí, khởi kiện ra làm thủ tục trở thành công dân của nước tòa, ngăn cấm hoặc đóng cửa các cơ sở báo này. Do không có giấy tờ sinh sống hợp chí, xuất bản; áp dụng các hình phạt thân pháp, cuộc sống của Việt kiều bị đe dọa cả thể; duy trì và thi hành án tử hình một cách công việc kinh doanh lẫn tính mạng. Vụ sát khắc nghiệt, đặc biệt với tội phạm ma túy hại anh Nguyen Van Chen (tên theo tiếng Indonesia được xem như là quốc gia đi Campuchia là Nguyen Yaing Ngoc, 28 tuổi) đầu trong các nỗ lực thúc đẩy dân chủ, pháp hôm 15/2/2014 xảy ra tiếp sau việc nhiều quyền và nhân quyền trong khu vực. Tuy cửa hàng của người Việt bị đốt phá và cướp nhiên, một số vấn đề nhân quyền mà bóc sau những phát biểu chống Việt Nam Indonesia hiện vẫn đang phải đối mặt và của thủ lĩnh đối lập Campuchia Sam Rainsy giải quyết đó là: dùng vũ lực với phong trào là một ví dụ. đòi ly khai tại Tây Papua Aceh, ngăn cản tự Trong một tuyên bố chung đưa ra hôm do báo chí. 21/2/2014, Tổ chức Quyền Dân tộc Thiểu Myanmar thì đang trong tiến trình cải số và Trung tâm Nhân quyền Campuchia cách, dân chủ hóa và hòa giải dân tộc, nên cho biết họ lo ngại vụ “giết người tàn bạo” vẫn còn phải đối mặt với thách thức liên là một “hành động bạo lực có động cơ sắc quan đến việc bảo vệ quyền con người, như tộc”. Tuyên bố của hai tổ chức nhân quyền ổn định xã hội, phát triển kinh tế, tăng Campuchia viết “Với vai trò là những tổ cường bình đẳng giới, bảo vệ quyền của các chức nhân quyền, chúng tôi phản đối mạnh nhóm dễ bị tổn thương, trong đó có các mẽ những hành động bạo lực lặp đi lặp lại cộng đồng dân tộc thiểu số. trong xã hội Campuchia rõ ràng dựa trên những định kiến sắc tộc” [5]. Nhìn chung, dù tồn tại những sự khác biệt như nêu trên, hiện nay, các quốc gia 3. Những khó khăn và thách thức ASEAN đều đang phải đối diện với nhiều Từ những thực tế trên, các quốc gia thách thức chung về nhân quyền như: bạo ASEAN hiểu rõ sự thiếu vắng một cơ quan lực gia đình, bạo lực và kỳ thị đối với phụ nhân quyền có thể làm ảnh hưỏng đến hình nữ, lao động trẻ em, buôn bán người, lao ảnh chung của các nước ASEAN trên động di trú, việc trấn áp các lực lượng đòi trường quốc tế trong lĩnh vực này. Nghiên ly khai, xung đột giữa các nhóm tôn giáo cứu về việc bảo vệ quyền con người trên thế giới, đặc biệt là các cơ chế nhân quyền Đáng lo ngại hơn, có những vấn đề dân quốc tế (Cơ chế Liên Hợp Quốc, cơ chế chủ, nhân quyền ở một nước đã tác động Châu Âu, Châu Mỹ và Châu Phi) cho thấy đến quan hệ song phương. Vấn đề Việt kiều để thúc đẩy và bảo vệ một cách hiệu quả sinh sống và làm việc tại Campuchia là một quyền con người thì bên cạnh việc xây vấn đề tồn tại dai dẳng trong quan hệ song dựng các văn kiện pháp lý quốc tế ghi nhận phương Việt Nam - Campuchia. các quyền con người cụ thể thì cần thiết Tại Campuchia, cuộc sống của Việt kiều, phải lập ra các cơ quan chuyên trách quốc dù sinh sống lâu năm ở đây, thậm chí qua tế, với nhiệm vụ khuyến khích hợp tác giữa 18
5. Luận Thùy Dương các quốc gia và giám sát việc thực thi một thông qua và chấp thuận bởi các Bộ trưởng cách hữu hiệu các nghĩa vụ bảo vệ quyền Ngoại giao. AICHR chính thức được thành con người đã cam kết. lập và đi vào hoạt động từ đây. Trên thực tế, năm quốc gia ASEAN AICHR là một cơ quan liên chính phủ và (Indonesia, Malaysia, Philipinnes, Thái Lan là một bộ phận thiết yếu trong cơ cấu tổ và Campuchia) là những nước có cơ quan chức của ASEAN. AICHR hoạt động trên nhân quyền chuyên trách, còn các quốc gia tinh thần ASEAN và theo “phương cách ASEAN khác thì sử dụng những tổ chức, ASEAN”, theo đó: tôn trọng các nguyên tắc đoàn thể khác nhau trong bộ máy chính quốc tế về quyền con người, bao gồm sự quyền và công quyền của mình để thúc đẩy, phổ quát, không thể chia tách, phụ thuộc bảo vệ nhân quyền. Bên cạnh đó có sự tham lẫn nhau của tất cả các quyền con người và gia của các tổ chức phi chính phủ hoặc liên các quyền tự do cơ bản, cũng như tính công bằng khách quan, không chọn lọc, không chính phủ, góp phần không nhỏ vào việc phân biệt đối xử, và tránh các tiêu chuẩn đẩy nhanh quá trình hình thành cơ chế nhân kép và sự chính trị hóa; thừa nhận rằng quyền ASEAN. trách nhiệm chính trong việc thúc đẩy và Năm 1993, ASEAN đã nhắc đến sự cần bảo vệ nhân quyền và các quyền tự do cơ thiết của việc thành lập một cơ quan liên bản là thuộc về mỗi nước thành viên; kiên chính phủ về quyền con người, các Bộ trì cách tiếp cận mang tính xây dựng và trưởng Ngoại giao đồng ý rằng ASEAN tránh đối đầu cũng như sự hợp tác để tăng cũng nên xem xét việc thành lập một cơ chế cường việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con khu vực về quyền con người phù hợp. Năm người; và áp dụng cách tiếp cận tiến hóa để 1995, một Nhóm Công tác cho việc thiết phát triển những định mức và tiêu chuẩn lập cơ chế nhân quyền ASEAN được thành nhân quyền trong ASEAN. lập để thúc đẩy việc xây dựng một cơ quan AICHR là cơ chế đầu tiên trong khu vực liên chính phủ quyền con người. Năm 2007, ASEAN cũng như tại Châu Á về vấn đề ASEAN thông qua Tuyên bố Cebu về Thiết nhân quyền. AICHR góp phần phát triển kế chi tiết của Hiến chương ASEAN, các các chiến lược nhằm thúc đẩy và bảo vệ nhà lãnh đạo ASEAN phê chuẩn Báo cáo nhân quyền và các quyền tự do cơ bản. của Nhóm Các nhân vật nổi tiếng (EPG) AICHR là một cố gắng lớn của tất cả các yêu cầu thành lập Nhóm đặc trách cao cấp thành viên ASEAN trong việc hiện thực (HLTF) soạn bản dự thảo Hiến chương. hóa Hiến chương ASEAN và trong những Theo đó, năm 2008, các Bộ trưởng Ngoại nỗ lực xây dựng Cộng đồng ASEAN. Đây giao ASEAN đã lập ra một Hội đồng cấp cũng là một bước tiến tích cực trong việc cao (HLP) để soạn thảo các Điều khoản thúc đẩy và bảo vệ quyền con người tại khu tham chiếu (ToR) của Cơ quan về nhân vực này, bất chấp những phê bình từ các quyền ASEAN. Năm 2009, các Điều khoản nước phương Tây. Tuy nhiên cần phải nhận tham chiếu của Ủy ban liên chính phủ thức rõ ràng, đây chỉ là một cơ quan tham ASEAN về Nhân quyền (AICHR) được vấn, chứ không phải là cơ quan có khả năng 19
6. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 áp dụng chế tài độc lập, do đó tính hiệu quả Ngày 18 tháng 11 năm 2012, lãnh đạo của những quyết định là điều cần phải tính mười quốc gia ASEAN trong đó có Việt tới. Ủy ban này cũng không có chức năng Nam đã thông qua Tuyên ngôn nhân quyền điều tra, giám sát hoặc bảo vệ nhân quyền ASEAN (AHRD). Đây là văn kiện về nhân tại các nước thành viên. Cũng vì lý do đó quyền đầu tiên thể hiện cam kết chính trị mà có một số bình luận cho rằng Ủy ban của toàn khối trong việc thúc đẩy và bảo vệ này chỉ “hữu danh vô thực”. Nguyên tắc ra quyền con người cũng như tự do cơ bản cho quyết định dựa trên đồng thuận cũng gây 600 triệu công dân ASEAN. Tuyên ngôn khó khăn bởi vì vấn đề nhân quyền luôn là nhân quyền được soạn thảo bởi AICHR - cơ vấn đề rất khó thống nhất với nhau. Và quan đầu mối phụ trách vấn đề quyền con quan trọng nhất, do những khác biệt quá lớn người của ASEAN. Tuyên ngôn nhân về chính trị giữa các nước thành viên quyền ASEAN là một tài liệu thể hiện ASEAN nên cũng chưa thể kỳ vọng vào quyết tâm chính trị. Tuy nhiên đây không việc Ủy ban này sẽ là một bước đột phá phải là văn kiện mang tính ràng buộc pháp trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con lý. Nó chỉ là nền tảng để ASEAN có thể người trong ASEAN. soạn thảo các công ước có tính ràng buộc Ngoài những khó khăn thách thức mà sau này. Tuyên ngôn còn nhấn mạnh đến AICHR gặp phải, ASEAN còn gặp nhiều cân bằng giữa quyền con người và tự do cá khó khăn thách thức khác trong việc thúc nhân với trách nhiệm công dân (Điều 6), đẩy và bảo vệ các quyền con người. với tính đặc thù quốc gia (Điều 7) và lợi ích Thứ nhất, có thể thấy trong khu vực công cộng như đạo đức xã hội (Điều 8). ASEAN cho tới nay chưa có một văn kiện Các nhà hoạt động nhân quyền lo ngại đây pháp lý nào được thông qua, đề cập một chính là những điều khoản để nhà nước cách chi tiết các quyền con người, mặc dù viện dẫn trong việc hạn chế tự do cá nhân các nước thành viên ASEAN tham gia khá và biện minh cho các vi phạm nhân quyền. đầy đủ vào các công ước nhân quyền quốc Thứ hai, sự đa dạng về văn hóa, phong tế (Một số công ước đã có sự tham gia của tục tập quán, trình độ phát triển và sự khác tất cả các thành viên ASEAN như Công nhau về thể chế chính trị, dẫn đến cách tiếp ước xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử cận về vấn đề nhân quyền cũng như việc với phụ nữ năm 1979 và Công ước bảo vệ giải thích về các quyền sẽ có sự khác nhau. quyền trẻ em năm 1989, cũng như Tuyên Điều này dẫn đến những khác biệt trong ngôn nhân quyền thế giới), một văn kiện có cách hiểu thế nào là vi phạm quyền con giá trị luân lý và ý nghĩa lớn trong lĩnh vực người. Tất cả những thành tố này sẽ đặt ra bảo vệ quyền con người. vấn đề là phải xây dựng một cơ quan nhân Một văn kiện pháp lý riêng của khu quyền như thế nào vừa đảm bảo tính hiệu vực về quyền con người sẽ có vai trò rất quả trong việc thực thi nhân quyền ở khu quan trọng về mặt pháp lý và thực tiễn để vực, vừa tôn trọng các lợi ích quốc gia theo thúc đẩy hiệu quả hơn vấn đề bảo vệ quyền đúng nguyên tắc đã được ghi nhận trong con người. Hiến chương ASEAN: “Tôn trọng sự khác 20
7. Luận Thùy Dương biệt về văn hóa, ngôn ngữ và tôn giáo của Cuối cùng, các nước lớn và các nước người dân ASEAN, đồng thời nhấn mạnh phương Tây luôn tìm mọi cách áp đặt giá trị những giá trị chung trên tinh thần thống dân chủ và nhân quyền của họ vào các nước nhất trong đa dạng” (Điều 2). khu vực. Con bài dân chủ, nhân quyền Thứ ba, lòng tin giữa các quốc gia trong thường được sử dụng như một chiến lược khu vực và các nguyên tắc nền tảng của để chuyển hóa chế độ chính trị và can thiệp ASEAN như không can thiệp công việc nội vào công việc của các quốc gia. Đằng sau bộ của các quốc gia thành viên, chủ quyền việc phê phán nội dung Tuyên ngôn nhân quốc gia (Điều 2, các nguyên tắc Hiến quyền của ASEAN cũng như sự kém hiệu chương ASEAN) cũng sẽ là một yếu tố ảnh quả của AICHR là ý đồ chuyển hóa “cả hưởng không nhỏ tới việc xác định thẩm gói” các quốc gia trong ASEAN theo mô quyền của cơ quan nhân quyền khu vực. hình dân chủ, nhân quyền của phương Tây. Làm sao cơ chế này có thể dàn xếp được Các cá nhân, tổ chức chính trị có quan điểm các xung đột và va chạm trong khu vực mà đối lập ở các quốc gia ASEAN cũng lợi không vi phạm nguyên tắc không xâm dụng điểm này, coi đó là một công cụ chính phạm? Thẩm quyền của cơ quan này sẽ lớn trị - pháp lý nhằm gây mất ổn định chính tới đâu? Mức độ cưỡng chế tới đâu? Đây trị, bạo loạn lật đổ chính phủ. chính là những vấn đề cần được nghiên cứu Việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con kỹ lưỡng. người trong ASEAN tuy gặp nhiều khó Thứ tư, cần tính đến hệ thống pháp luật khăn, thách thức, nhưng cũng có những và tổ chức bộ máy nhà nước trong mỗi quốc thuận lợi cơ bản. gia thành viên, cũng như nhận thức về Một là, Tuyên ngôn nhân quyền quyền con người tại các quốc gia này. Hệ ASEAN đã đề cập đầy đủ các quyền con thống luật pháp quốc gia chưa thực sự hoàn người trên lĩnh vực dân sự, chính trị (gồm thiện. Bên cạnh đó, sự yếu kém trong tổ 14 quyền), kinh tế, xã hội và văn hóa (gồm chức, cồng kềnh trong bộ máy nhà nước, tệ 8 quyền). Đồng thời, Tuyên ngôn cũng quan liêu, trình độ cán bộ, nhận thức hiểu khẳng định quyền phát triển và quyền được biết về quyền con người của các quan chức sống trong hòa bình của mọi thành viên trong bộ máy công quyền còn thấp đều có trong cộng đồng ASEAN. Có thể nói các ảnh hưởng lớn đến việc đảm bảo thực thi quyền con người về dân sự, chính trị, kinh quyền công dân và quyền con người trong tế, xã hội và văn hóa của Tuyên ngôn hoàn các quốc gia. toàn thống nhất với nội dung các quyền con Thứ năm, nhận thức về quyền con người người trong Bản Tuyên ngôn thế giới về của người dân khu vực ASEAN chưa cao, quyền con người 1948; thống nhất với các người dân còn chưa biết tự bảo vệ mình văn kiện của các Hội nghị nhân quyền quốc trước các vi phạm quyền con người. Tất cả tế, đặc biệt là Hội nghị nhân quyền ở Viên những vấn đề này đều tác động tới tình hình (Áo), 1993. chung trong việc bảo vệ quyền con người Hai là, sự đồng thuận của các quốc gia trong khu vực. đối với Tuyên ngôn nhân quyền ASEAN, 21
8. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 với sự ra đời của AICHR, bất chấp sự phản Về phát triển con người, ASEAN đã có ứng của nhiều tổ chức nhân quyền nội khối nhiều đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực và của cả phương Tây trên một lĩnh vực tế và thúc đẩy việc làm bền vững nhằm tăng nhị, phức tạp là một thắng lợi chính trị, thể cường kỹ năng cho người lao động; tổ chức hiện quyết tâm của mỗi quốc gia thành viên các cuộc thi tay nghề trong ASEAN; thúc cũng như của cả tổ chức ASEAN trong việc đẩy việc làm bền vững và tăng cường kỹ thúc đẩy và bảo vệ quyền con người. năng kinh doanh cho nhóm yếu thế và nâng Ba là, những nguyên tắc đề ra trong cao năng lực dịch vụ dân sự. Tuyên ngôn, trong hoạt động của AICHR là Về phúc lợi và bảo trợ xã hội, ASEAN những bước đi tích cực không chỉ đối với đã nỗ lực xây dựng và phát triển lưới an việc tôn trọng và bảo đảm quyền con người sinh xã hội và bảo trợ xã hội, giúp người mà còn ngăn chặn âm mưu lợi dụng vấn đề dân tránh được phần nào những ảnh hưởng dân chủ, nhân quyền để can thiệp vào công tiêu cực của toàn cầu hóa và hội nhập; tăng việc nội bộ của các quốc gia. cường an ninh và an toàn lương thực ASEAN; hướng tới một ASEAN không có Bốn là, Cộng đồng ASEAN có mục tiêu ma túy thông qua Kế hoạch công tác của bao trùm là hướng tới người dân, vì người ASEAN chống lại việc sản xuất, buôn bán dân và cho người dân. Cộng đồng Văn hóa - và sử dụng chất ma túy giai đoạn 2009 - Xã hội có mục tiêu cụ thể là nâng cao chất 2015 lượng cuộc sống của người dân, tạo điều Về bình đẳng xã hội và các quyền, kiện cho người dân tiếp cận với các cơ hội ASEAN đã thúc đẩy bình đẳng xã hội và phát triển, hướng đến bình đẳng và công lồng ghép quyền của người dân vào chính bằng xã hội, giảm thiểu những tác động liên sách, bao gồm quyền và phúc lợi của các quan đến môi trường, tác động của toàn cầu nhóm bị thiệt thòi, dễ bị tổn thương như hóa và cách mạng khoa học công nghệ. Các phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi, người nội hàm này của Cộng đồng ASEAN nói khuyết tật và lao động di cư. ASEAN đã chung và Cộng đồng Văn hóa - Xã hội nói thành lập Ủy ban ASEAN về Thúc đẩy và riêng vừa là mục tiêu vừa là điều kiện thuận Bảo vệ Quyền của Phụ nữ và Trẻ em lợi giúp các nước ASEAN thúc đẩy hợp tác (ACWC); thiết lập mạng lưới ASEAN về với nhau và với các nước bên ngoài khối, ngăn ngừa bạo lực đối với phụ nữ và trẻ tăng cường khả năng bảo vệ con người và em; thiết lập mạng lưới những người làm nâng cao trình độ nhân quyền cho các công công tác xã hội ASEAN. Các nước ASEAN dân ASEAN. cũng đã ra Tuyên bố ASEAN về Bảo vệ và Trong 6 năm (2009 - 2015), kể từ khi Kế Thúc đẩy Quyền của Lao động Di cư, nhằm hoạch tổng thể Cộng đồng Văn hóa - Xã hội bảo đảm chính sách di cư công bằng, và được thông qua năm 2009, ASEAN đã đạt toàn diện, và đảm bảo sự bảo vệ xứng đáng được nhiều mục tiêu mà Cộng đồng Văn cho tất cả lao động di cư phù hợp với luật. hóa - Xã hội đặt ra liên quan đến vấn đề Về đảm bảo môi trường bền vững, trong quyền con người. bối cảnh ASEAN là khu vực bị ảnh hưởng 22
9. Luận Thùy Dương nhiều nhất của biến đổi khí hậu trên thế trẻ em, của những nhóm người dễ tổn giới, ASEAN đã nỗ lực trong việc giúp các thương, của lao động di cư Việt Nam quốc gia nâng cao năng lực thích ứng trước cũng là thành viên đóng góp chủ động vào những thiên tai và xây dựng cộng đồng an việc xây dựng Cộng đồng ASEAN nói toàn hơn. chung và Cộng đồng Văn hóa - Xã hội nói Về thu hẹp khoảng cách phát triển, các riêng. Với phương châm “chủ động, tích nước thành viên ASEAN đều tăng cường cực và có trách nhiệm”, Việt Nam đã đề hợp tác để giảm khoảng cách phát triển, đặc xuất đúng chủ đề và trọng tâm hợp tác; đưa biệt về khía cạnh kinh tế và xã hội. ra nhiều sáng kiến có giá trị và biện pháp phù hợp; hoàn tất soạn thảo nhiều văn kiện 4. Một số khuyến nghị đối với Việt Nam quan trọng; chủ trì tổ chức và điều hành tốt nhiều hội nghị: Chủ tịch Hội nghị Bộ Đối với Việt Nam, quyền con người trưởng Phúc lợi xã hội và Phát triển vừa là những giá trị phổ quát, được thừa ASEAN lần thứ 6 (2007), Chủ tịch Hội nhận rộng rãi, đồng thời cũng phản ánh nghị Bộ trưởng Lao động ASEAN lần thứ những giá trị truyền thống của một dân tộc 21 (2010), Chủ tịch Hội nghị Bộ trưởng Y Việt Nam khoan dung, yêu hòa bình, “lấy tế ASEAN lần thứ 12 (2014). Với cương vị chí nhân thay cường bạo” và phản ánh là Chủ tịch Hội nghị Bộ trưởng Phúc lợi xã thành quả của cuộc cách mạng giải phóng hội và Phát triển ASEAN lần thứ 6, Việt dân tộc giành độc lập, tự do, chống giặc Nam đã tích cực tham gia vào quá trình ngoại xâm, tiến tới xây dựng một cuộc sống hình thành và ra mắt ACWC. Đây là cơ sở ấm no, hạnh phúc cho người dân. Chính vì quan trọng để thúc đẩy và phát triển quyền vậy, suốt hơn 70 năm qua, Nhà nước Việt của phụ nữ và trẻ em trong ASEAN; điều Nam luôn nhất quán chủ trương tăng cường phối và xử lý phù hợp, đạt sự đồng thuận về hợp tác quốc tế và tham gia các điều ước nhiều quyết sách lớn của ASEAN liên quan quốc tế về quyền con người nhằm thúc đẩy đến vấn đề quyền con người. và bảo đảm các quyền và tự do cơ bản cho người dân Việt Nam theo đúng các chuẩn Nhìn chung, trong các hoạt động hợp tác mực quốc tế. song phương cũng như tại các diễn đàn đa Việt Nam đang ngày càng chủ động phương về quyền con người, Việt Nam luôn và tích cực hơn tại các cơ chế của Liên Hợp thể hiện hình ảnh tích cực, chủ động và có Quốc về quyền con người, đặc biệt là đảm những đóng góp thiết thực nhằm thúc đẩy nhiệm vai trò thành viên Hội đồng Nhân nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế trong quyền Liên Hợp Quốc nhiệm kỳ 2014 - lĩnh vực quyền con người trên tinh thần đối 2016. Ở cấp độ khu vực, Việt Nam tham thoại, tăng cường hiểu biết lẫn nhau. Song gia nghiêm túc vào quá trình xây dựng song với các hoạt động nêu trên, việc Tuyên ngôn nhân quyền ASEAN, Ủy ban hướng đến những chuẩn mực cơ bản và phổ liên chính phủ ASEAN về quyền con quát về quyền con người, đưa những qui người, đóng góp tích cực trong các Ủy ban định chung đã được quốc tế thừa nhận rộng ASEAN liên quan đến quyền của phụ nữ và rãi về các quyền con người vào pháp luật, 23
10. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 chính sách của Việt Nam, phù hợp điều ngày càng tích cực hơn của Việt Nam đối kiện đặc thù của Việt Nam là một công tác với giá trị chung về quyền con người ở trọng tâm trong việc triển khai chủ trương phạm vi khu vực và toàn cầu. tăng cường hợp tác quốc tế về quyền con 5. Kết luận người. Để đạt mục tiêu này, việc tham gia Trong quá trình hội nhập quốc tế sâu các điều ước quốc tế và thực hiện các cam rộng hiện nay, việc tham gia và thực hiện kết quốc tế về quyền con người chính là ưu nghiêm túc các cam kết, điều ước quốc tế tiên hàng đầu. về quyền con người có ý nghĩa quan trọng, Với chủ trương nhất quán không ngừng nâng cao vị thế và hình ảnh của các nước nỗ lực bảo đảm ngày càng tốt hơn các ASEAN nói chung và Việt Nam nói riêng quyền con người, đồng thời chủ động thúc trong cộng đồng quốc tế. Việt Nam là một đẩy hợp tác quốc tế về quyền con người, thành viên có trách nhiệm, tuân thủ các trong thời gian tới, Việt Nam cần: công ước và cam kết quốc tế, đang đóng góp ngày càng tích cực hơn đối với giá trị Thứ nhất, nghiêm túc triển khai các cam chung về quyền con người ở phạm vi khu kết quốc tế và nghĩa vụ quy định tại điều vực và toàn cầu. Tuy nhiên, thực tiễn cho ước quốc tế về quyền con người. Đồng thời, thấy Việt Nam cần phải nỗ lực nhiều hơn tiếp tục nghiên cứu khả năng gia nhập thêm nữa trong thực thi các cam kết và điều ước một số điều ước quốc tế trong lĩnh vực quốc tế về quyền con người. quyền con người. Thứ hai, tiếp tục phát huy vai trò và đóng góp vào trong khuôn khổ các cơ chế Tài liệu tham khảo của ASEAN, nhằm tiến tới một Cộng đồng [1] Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội ASEAN hướng về con người và lấy con (2013), Kế hoạch tổng thể Cộng đồng Văn người làm trung tâm. hóa - Xã hội ASEAN (2009 - 2015), Nxb Thứ ba, tăng cường phối hợp, trao đổi, Hồng Đức, Hà Nội. tham vấn giữa các bộ, ngành liên quan [2] Học viện Ngoại giao (2010), 150 câu hỏi nhằm đảm bảo việc triển khai hiệu quả các và đáp về ASEAN, Hiến chương ASEAN và công ước và cam kết quốc tế về quyền con Cộng đồng ASEAN, Nxb Thế giới, Hà Nội. người, trong đó đặc biệt chú trọng đến công [3] tác đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ archive/AC-Vietnam.pdf cán bộ chuyên sâu về quyền con người. [4] Thứ tư, dựa trên Hiến pháp 2013, không [5] ngừng hoàn thiện hệ thống pháp luật về nhan-quyen-campuchia-doi-dieu-tra-vu- quyền con người, triển khai nghiêm túc và danh-chet-viet-kieu-2694.html, truy cập đầy đủ các quyền con người, thể hiện Việt ngày 25/4/2016 Nam là một thành viên có trách nhiệm tuân [6] thủ các công ước và cam kết quốc tế, đồng tre-em-o-philippines-song-trong-ngheo- thời tạo được sự tin tưởng vào đóng góp doi/ 285797.vnp, truy cập ngày 25/4/2016 24
11. Luận Thùy Dương 25