›
›

Tài liệu Kỹ thuật nguội

pdf 222 trang hapham 230
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Tài liệu Kỹ thuật nguội", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdftai_lieu_ky_thuat_nguoi.pdf

Nội dung text: Tài liệu Kỹ thuật nguội

  1. z  Kỹ thuật nguội
  2. Ch‡¬ng 1: kiÕn th‡c c¬ s¬ Kü thuËt Nguéi 1. ®¬n vÞ ®é dμi thêng dïng cña c«ng nghiÖp c¬ giíi bao gåm ®¬n vÞ ®o l†êng lÊy theo ®¬n vÞ quåc tÕ qui ®Þnh ®¬n vÞ SI .®†îc thÓ hiÖn d†íi b¶ng sau B¶ng 1-1: ®¬n vÞ ®é dμi Tªn Ký hiÖu Quan hÖ ®¬n vÞ c¬ b¶n mÐt m ®¬n vÞ c¬ b¶n ngμn mÐt km 103m centimet cm 10-2m milimet mm 10-3m mircomet um 10-6m Trong c«ng nghiÖp c¬ khÝ th«ng th†êng dïng milimet lμm ®¬n vi ®¬n ®é dμi .Nãi chung trong c¸c b¶n vÏ kÜ thuËt chØ ghi con sè ®¬n vÞ hoÆc khÝ hiÖu kh¬ng ghi ®¬n vÞ .NhiÒu n†íc hoÆc mét sè bé phËn sö dông ®¬n vÞ anh lμ inh: 1inh =25,4mm 2. ®¬n vÞ ®o gãc vμ quan hÖ chuyÓn ®æi thêng dïng Trong hÖ ®¬n vÞ quèc tÕ,®¬n vÞ SI gãc ph¼ng lμ radian (rad).ngo¸i ra n†íc ta cßn sö dông ®¬n vÞ ®é(˚) phót (’ ) gi©y(” ) .Mèi liªn hÖ gi÷a ®é vμ radian ®†îc biÓu thÞ qua c«ng thøc: 180 1rad = = 57,29570 S L†îng Tªn ®¬n vÞ Ký hiÖu Quan hÖ víi ®¬n vÞ SI Gãc ®é (˚) 1˚ = ( S /180)rad Ph¼ng Phót (’ ) 1’ =(1/60) ®é gãc Gi©y 1” =(1/60)’ 3. hμm sè lîng gi¸c thêng dïng vμ øng dông Hμm sè l†îng gi¸c th†ßng dïng cã 4 lo¹i : sin , cos , B tang , cotg. C¸c hÖ t5høc nμy ®†îc dïng trong tam gi¸c vu«ng .Chóng ®†îc x¸c ®Þnh bëi: sinA =a/c , cosA = b/c , tgA =a/b , cotgA =b/a Víi c, a ,b lμ ®é dμi c¸c c¹nh C cã c¸c gãc ®èi lμ C, A , B A 1
  3. 4. §Þnh lý Pitago. øng dông §Þnh lý Pitgo ®†îc ¸p dông cho tam gi¸c vu«ng.B×nh ph†¬ng c¹nh huyÒn b»ng tæng b×nh ph†¬ng hai c¹nh gãc vu«ng. Tøc: c2 = a2 + b2 NÕu biÕt hai c¹nh bÊt k× cña tam gi¸c vu«ng cã thÓ dôa vμo ®Þnh lý trªn ®Ó t×m c¹nh thø 3 5. §Þnh lý sin , cos , øng dông cña hμm sè ®ã §Þnh lý sin : vtrong ftam gi¸c bÊt k× , ®é dμi c¹nh huúªn tØ lÖ sin gãc ®èi cña nã a b c Tøc lμ : sin A sin B sin C §Þnh lý cos :trong tam gi¸c bÊt k× b×nh ph†¬ng c¹nh ®èi cña mät gãc nμo ®ã se b»ng tænh b×nh ph†¬ng hai c¹nh cßn l¹i tr† ®i hai lÇn tÝch hai c¹nh kia víi cos cña gãc giòa hai c¹nh ®ã .Tøc lμ : a2 = b2 + c2 – 2bccosA b2 = a2+ c2 - 2accosB c2 = a2 +b2 - 2abcosC 6. §é c«n lμ g× ? §é c«n thêng dïng mÊy lo¹i ? §é c«n (C) lμ tØ sè hiÖu ®Çu to , ®Çu nhá víi ®é dμi h†íng trôc giòa hai ®μu vËt thÓ h×nh nãn L D d ®é c«n th†êng dïng trong c«ng nghiÖp c¬ khÝ cã : 1:100; 1:50 ; 1:5 ; C¸n h×nh c«n nh† mòi khoan doa lç , dao doa ®Òu dïng ®é c«n M (0 ~ 6) 7. C¸ch tÝnh chu vi diÖn tÝch cña nh÷ng h×nh häc thêng gÆp vμ diÖn tÝch bÒ mÆt thÓ tÝch cña khèi h×nh häc nh thÕ nμo c«ng thøc tÝnh chu vi , diÖn tÝch h×nh hoc nh† b¶ng 1-3. C«ng thøc tÝnh diÖn tÝch bÒ mÆt ,thÓ tÝch khèi h×nh häc nh† b¶ng 1-4. 2
  4. B¶ng 1-3: tÝnh chu vi vμ diÖn tÝch h×nh häc Tªn h×nh H×nh Chu vi DiÖn tÝch 1 Tam gi¸c A L = a+ b+ c S = ah 2 C B Vu«ng S = a2 a L = 4a Ch÷ nhËt b L = 2(a+b) S = a.b a B×nh hμnh A a b L =2(a+b) S = a.AH H Thoi A 1 a S = a.AH.BC B C L =4.a 2 H Trßn R L = 2S R S = S R2 Lôc gi¸c ®Òu néi tiÕp L = 6R S = 2,59 G R2 R 3
  5. 8. ThÕ nμo lμ h×nh chiÕu , h×nh chiÕu ba mÆt ? Quy t¾c chiÕu cña h×nh chiÕu ba mÆt Trong tiªu chuÈn b¶n vÏ c¬ khÝ nhμ n†íc quy ®Þnh . H×nh cã ®†îc khi chiÕu chi tiÕt m¸y lªn mÆt chiÕu th× gäi lμ h×nh chiÕu . H×nh chiÕu ba mÆt nh† h×nh 1-7. H×nh ®†îc vÏ ra khi nh×n tõ phÝa tr†íc gäi lμ h×nh chiÕu ®øng .H×nh ®†îc vÏ ra khi nh×n tõ trªn xuèng gäi lμ h×nh chiÕu b»ng .H×nh ®†îc vÏ ra khi nh×n tõ tr¸i qua ph¶i gäi lμ h×nh chiÕu c¹nh . nh† h×nh 1-7: h×nh chiÕu chÝnh h×nh chiÕu tr¸i réng h×nh chiÕu xuèng H×nh 1-7 : sù h×nh thμnh 3 h×mh chiÕu . 9. H×nh chiÕu mÆt c¾t lμ g× ? vÏ h×nh chiÕ mÆt c¾t cÇn lu ý ®iÒu g× ? Gi¶ thiÕt c¾t ®i mät phÇn chi tiÕt m¸y råi vÏ h×nh chiÕu phμn cßn l¹i , gäi lμ h×nh chiÕu mÆt c¾t .Khi vÏ cÇn l†u ý mÊy ®iÓm sau : 1. mÆt ph¼ng c¾t nãi chung ph¶i lμ mÆt ph¼ng ®èi xøng vμ ph¶i song song hoÆc vu«ng gãc víi mét mÆt chiÕu nμo ®ã . 2. H×nh chiÕu mÆt c¾t dïng mÆt c¾t gi¶ ®Þnh .Cho nªn sau khi lÊy mét h×nh chiÕu mÆt c¾t mcßn c¸c chi tiÕt kh¸c vÉn vÏ theo chi tÝet m¸y hoμn chØnh . 3. Trong h×nh chiÕu mÆt c¾t cÇn ®¸nh dÊu vÞ trÝ mÆt c¾t . 4. BÒ mÆt tiÕt diÖn cÇn vÏ ®†êng c¾t víi khgÝ hiÖu vËt liÖu cho ë b¶nh 1-5: 4
  6. B¶ng 1-5: KÝ hiÖu mÆt c¾t c¸c lo¹i vËt liÖu VËt liÖu kim lo¹i (tr† Gç d¸n lo¹i cã qui ®Þnh kÝ hiÖu mÆt c¾t riªng Chi tiÕt cuén d©y , cuén §Êt bïn quanh quÊn mãng VËt liÖu phi kim lo¹i nh† Bª t«ng nhùa, cao su giÊy dÇu( tr† lo¹i cã kÝ hiÖu riªng C¸t lμm khu«n ,c¸t chÌn, Bª t«ng cèt thÐp bét ,®¸ mμi ,s† ,dao ,dao hîp kim cøng kÝnh vμ vËt liÖu trong L†íi ( l†íi sμng, suèt l†íi läc) MÆt c¾t däc Gç ChÊt láng MÆt c¾ ngang 10. H×nh chiÕu mÆt c¾t chia lμm mÊy lo¹i? Chän dïng thÐ nμo 1. H×nh chiÕu c¶ mÆt c¾t: H×nh cã ®†îc khi dïng mét mÆt c¾t toμn bé chi tiÕt m¸y gäi lμ h×nh chiÕu c¶ mÆt c¾t 2. H×nh chiÕu nöa mÆt c¾t : Khi chi tiÕt m¸y cã mÆt ph¼ng ®èi xøng cã thÓ lÊy ®†êng t©m ®èi xøng lμm giít h¹n , mät nöa vÏ h×nh chiÕu nña khia vÏ thμnh h×nh chiÕu mÆt c¾t : h×nh 1-9(2)a 5
  7. H×nh1-9(2)a H×nh chiÕu nöa mÆt c¾t 3. H×nh chiÕu mÆt c¾t côc bé: H×nh cã ®†îc khi dïng mét phÇn mÆt c¾t ®Ó c¾t chi tiÕt m¸y th× gäi lμ h×nh chiÕu mÆt c¾t côc bé .ranh giíi giòa c¸c phÇn lμ ®†êng nÐt gîn sãng: h×nh 1-9(3). H×mh 1-9(3) H×nh chiÕu mÆt c¾t côc bé 4. H×nh chiÕu mÆt c¾t xiªn: H×nh chiÕu cã ®†îc khi dïng mÆt c¾t kh«ng song song víi bÊt cø mét mÆt chiÕu c¬ b¶n nμo .®Î c¾t chi tiÕt .råi chiÕu lªn mÆt ph¼ng sonh song víi mÆt c¾t gäi lμ h×nh chiÕu mÆt c¾ xiªn .h×nh vÏ: A A 5.H×nh chiÕu mÆt c¾t bËc : H×nh chiÕu cã ®†îc khi dïnh nhiÒu mÆt c¾t song song víi nhau ®Ó c¾t chi tiÕt m¸y gäi lμ h×nh c¾t bËc .h×nh 1-9(5) 6
  8. H×nh 1-9(5): MÆt c¾t bËc thang 6 H×nh chiÕu mÆt c¾t xoay : h×nh t¹o ra khi dïng hai mÆt c¾t giao nhau .Råi ®em mÆt c¾t ®ã xoay ®Õn vÞ trÝ song song víi mÆt chiÕu ®· chän . Gäi lμ mÆt c¾t xoay .h×nh 1-9(6) A A A - A H×nh 1-9 (6): H×nh chiÕu tiÕt diÖn xoay 7. H×nh chiÕu mÆt c¾t phøc hîp : H×nh cã ®†îc khi dïng mét sè mÆt c¾t ®Ó c¾t chi tiÕt m¸y gäi lμ h×nh chiÕu mÆt c¾t phøc hîp. H×nh 1-9(7). Khi vÏ tÊt c¶ c¸c h×nh chiÕu mÆt c¾t ph¶i ®¸nh dÊu toμn bé vÞ trÝ h†íng c¾t. A A A - A H×nh chiÕu phøc hîp 7
  9. 11. H×nh mÆt c¾t lμ g× ? H×nh mÆt c¾t vμ h×nh chiÕu mÆt c¾t cã g× kh¸c nhau? H×nh mÆt c¾t ®Ó c¾t chi tiÕt m¸y , chØ vÏnh†ng h×nh trªn bÒ mÆt bÞ c¾t vμ ®¸nh lÝ hiÖu gäi lμ h×nh mÆt c¾t .nh† h×nh vÏ: H×nh chiÕu mÆt c¾t ngoμi h×nh mÆt c¾t cßn vÏ c¶ h×nh chiÕu c¸c bé phËn kh¸c ë sau mÆt c¾t, nh† h×nh thÓ hiÖn: H×nh1-10: H×nh mÆt c¾t 12. B¶n vÏ kÜ thuËt cña chi tiÕt lμ g× ? bao gåm néi dung nμo ? B¶n vÏ dung ®Ó trùc tiÕp chÕ t¹o vμ kiÓm nghiÖm chi tiÕt m¸y trong s¶n xuÊt gäi lμ ban vÏ kÜ thuËt cña chi tiÕt( gäi t¾t lμ b¶n vÏ chi tiÕt ), nh† h×nh 8
  10. Yªu cÇu kÜ thuËt 1.NhiÖt luyÖn bÒ mÆt ®Õn ®é cøng HRC 40~50 2. BÒ mÆt A gia c«ng tiÖn 0,02 93,39 121,4 249,19 121,4 1 45° 36,59 60,56 177,31 149,31 123,65 R0,02 A-B A B 679,4 TL TRUC KL NV Phan v¨n Kiªn 1845 1:1 KT Ph¹m v¨n Giang ThÐp C45 13. Ph¬ng ph¸p c¬ b¶n ®äc b¶n vÏ chi tiÕt ? Môc ®Ých ®äc b¶n vÏ chi tiÕt lμ lam cho chi tiÕt gia c«ng phï hîp víi yªu cÇu b¶n vÏ . Tr†íc tiªn cÇn xem râ tªn ,vËt liÖu chÕ t¹o ,sè b¶n vÏ tØ lÖ vμ kÕt cÊu kichcs th†íc TiÕn hμh ph©n tÝch c¸c h×nh chiÕu ,t×m hiÓu thªm h×nh d¸ng kÕt cÊu thùc tÕ cña linh kiÖn ,bÒ mÆt gia c«ng Ph©n tÝch yªu cÇu kÝch th†íc yªu cÇu kÜ thuËt ,®é chÝnh x¸c ,®é bãng vμ x¸c ®Þnh ph†¬ng ph¸pgia c«ng . 14. C¸ch vÏ ren? 1. Dïng nÐt ®Ëm ®Ó biÓu thÞ ®Ønh ren ,nÐt m¶nh biÓu thÞ ®¸y ren . h×nh chiÕu vu«ng gãc víi truc ren vßng tron nÐt m¶ng thÓ hiÖn ®¸y ren ,chØ vÏ 3/4 vßng . 2. Dïng nÐt ®Ëm ®Ó thÓ hiÖn ®†êng bao ranh giíi cuèi cïng cña toμn bé ren 3. BÊt kÓ lμ ren trong hay ren ngoaid ®†êng g¹ch mÆt c¾t ph¶i tíi ®†êng nÐt ®Ëm 9
  11. 4. TÊt c¶ c¸ch ®†êng ren kh«ng nh×n thÊy ®Òu ph¶i vÏ b»ng nÐt ®øt . 5. Khi vÏ r†n kh«ng xuyªn thÊu ,th†êng ph¶I vÏ®é ph©n lç khoan vμ ®é s©u phÇn ren 6. CÇn thÓ hiÖn d¹ng ren th× c¾t riªng phÇn mét ®o¹n ren . 7. Dïng h×nh chiÕu mÆt cats ®Ó thÓ hiÖn sù liªn kÕt ren trong ,ren ngoμi .PhÇn ¨n ren vμo nhau vÏ theo c¸ch vÏ ren ngoμi .C¸ch bé phËn kh¸c vÉn vÏ theo ch¸ch riªng cña nã . 15. C¸ch vÏ then hoa Trong tiªu chuÈn b¶n vÏ nhμ n†íc qui ®Þnh c¸ch vÏ then hoa vu«ng cã qui ®Þnh nh† sau: 1. khi vÏ then hoa ngoμi, trong h×nh chiÕu mÆt chiÕu song song víi ®†êng trôc then hoa , ®†êng kÝnh lín vμ ®†êng kÝnh nhá cña nã vÏ b»ng nÐt kiÒn ®Ëm vμ nÐt kiÒn m¶nh , ®ßng thêi dïng mÆt c¾t ®Î vÏ mét phÇn hoÆc tßan bé d¹nh r¨ng . h×nh 1-18. D b 10
  12. H×nh 1-18 : then hoa ngoμi. 2. khi vÏ then hoa trong ®Òu ph¶i dïng nÐt liÒn ®Ëm ®Ó vÏ ®†êng kÝnh lín vμ ®†êng kÝnh nhá .§ång thêi dïng h×nh chiÕu côc bé vÏ mét phÇn hoÆc toμn bé d¹ng r¨ng. H×nh 1-19 d H×nh 1-19: c¸ch vÏ then hoa trong 3. §Çu kÕt thóc chiÒu dμi lμm viÖc vμ ®μu mót chiÒu dμi phÇn ®u«i cña then hoa ,®Òu ph¶i dïng nÐt liÒn m¶nh ®Î vÏ vμ vu«ng gãc víi ®†êng trôc ,phÇn ®u«i vÏ thμnh ®†ßng xiªn gãc xiªn cña no th†êng t¹o thμnh gãc 30˚ víi ®†êng trôc . h×nh 1-18 4. khi dïng h×nh chiÕu mÆt c¾t ®Ó thÓ hiÖn liªn kÕt then hoa th× phÇn liªn kÕt cña nã vÏ theo then hoa ngoμi . H×nh 1-20 AA A A H×mh 1-20: C¸ch vÏ liªn kÕt then hoa C¸ch vÏ then hoa th©n khai còng gièng nh† then hoa vu«ng.ChØ dïng ®†êng nÐt chÊm ®Ó vÏ ®†êng trßn ph©n ®é vμ ®†êng ph©n ®é. 16. C¸ch vÏ b¸nh r¨ng, thanh r¨ng , b¸nh vÝt (v« tËn) vμ trôc vÝt (v« tËn ) Trong tiªu chuÈn nhμ n†íc qui ®Þnh. Khi vÏ b¸nh r¨ng, thanh r¨ng , b¸nh vÝt (v« tËn) vμ trôc vÝt (v« tËn ) vÏ ®†êng trßn ®Ønh r¨ng b»ng nÐt kiÒn ®Ëm .®†êng trßn ch©n 11
  13. r¨ng vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh cã thÓ bá kh«ng vÏ , nh†ng trong h×nh chiÕu mÆt c¾t dïng ®†êng nÐt liÒn ®Ëm®Ó vÏ .§†êng ph©n ®é vÏ b»ng ®†êng chÊm g¹ch .H×nh vÏ : H×nh 1-21: C¸ch vÏ ¨n khãp ngoμi ; R¨ng (xiªn ch÷ V th¼ng) cña b¸nh r¨ng trô trßn C¸ch vÏ trôc vÝt vμ b¸nh vÝt 12
  14. B¸nh r¨ng thanh r¨ng 17. C¸ch vÏ lß xo xo¾n nh thÕ nμo Trong tiªu chuÈn nhμ n†íc qui ®Þnh. H×nh chiÕu lªn mÆt chiÕu song song víi ®†êng trôc lß xo xo¾n ph¶i vÏ theo qui ®Þnh ë b¶ng 1-6: (trong tμi liÖu tham kh¶o) H×nh chiÕu H×nh chiÕu mÆt c¾t h×nh biÓu ý 18. B¶n vÏ l¾p lμ g× ? Bao gåm c¸c néi dung g× ? §Þnh nghÜa: B¶n vÏ thÓ hiÖn nguyªn lý ho¹t ®éng cña côm chi tiÕ , m¸y vμ quan hÖ l¨p r¸p gi÷a c¸c bé phËn gäi lμ b¶n vÏ l¾p Néi dung chñ yÐu cña b¶n vÏ l¾p: 1. ThÓ hiÖn vÞ trÝ t†¬ng ®èi , quan hÖ l¾p r¸p ,h×nh thøc liªn kÕt , nguyªn lý ho¹t ®éng , h×nh d¸ng kÕt cÊu chñ yÕu cña m¸y vμ cña c¸c linh kiÖn . 2 ThÓ hiÖn kÝch th†íc c¸c chi tiÕt , kÝch th†íc ngoμi cña khèi chi tiÕt hoÆc bé m¸y 3. ThuyÕt minh tÝnh n¨ng cña bé m¸y hoÆc côm chi tiÕt ,yªu cÇu kÜ thuËt vÒ l¾p r¸p ,kiÓm nghiÖm ,nghiÖm thu vμ qui cach sñ dông . 4 C¸c « môc ®Ó thÓ hiÖn tªn , vËt liÖu, sè l†îng cña chi tiÕt m¸y cïng b¶ng kª chi tiÕt . 13
  15. 19. Ph¬ng ph¸p ®äc b¶n vÏ l¸p . 1. Tªn cña chi tiÕt m¸y hoÆc bé m¸y , ®Õn b¶ng chi tiÕt vμ yªu cÇu kÜ thuËt ,sè l†îng chi tiÕt , tÝnh n¨ng vμ qui c¸ch cña m¸y . 2. Ph©n tÝch h×ng chiÕu , xem kÕt cÊu c¸c kinh kiÖn v¸ xμc dÞnh quan hÖ l¾p ghÐp .Ph©n chia chi tiÕt kh¸c nhau ,t×m hiÓu h×nh d¸ng vμ t¸c dông c¸c chi tiÕt ,t×m ra quan hÖ l¾p r¸p gi÷a c¸c chi tiÕt 3. Tæng hîp, qui n¹p hiÓu râ nguyªn lý ho¹t ®éng . TÝnh n¨ng chñ yÕu cña bé m¸y 20. Sai sè gia c«ng lμ g× ?TÝnh l¾p lÉn lμ g×? Sai sè gia c«ng : L†îng biÕn ®éng gi÷a tham sè thùc tÕ tham sè lý t†ëng cña chi tiÕt ,linh kiÖn gäi lμ sai sè gia c«ng. Sai sè gia c«ng nãi chung bao gåm sai sè kÝch th†íc ,sai sè h×nh d¸ng vμ vÞ trÝ , §é bãnh bÒ mÆt ®é l†în sãng bÒ mÆt . TÝnh l¾p lÉn : trong sè nh÷ng chi tiÕt cã cïng qui c¸ch ®†îc chÕ t¹o hμng lo¹t ,lÊy bÊt k× mμ kh«ng cÇn chän lùa vμ söa ch÷a nμo cã thÓ l¾p vμo m¸y (hoÆc bé phËn m¸y ) .Cã thÓ ®¸p øng ®†îc yªu cÇu tÝnh n¨ng vèn cã cña m¸y th× chi tiÕt m¸y ,bé phËn m¸y ®ã cã tÝnh l¾p lÉn . Muèn cã ®†îc hμng lo¹t chi tiÕt l¾p lÉn ph¶i h¹n chÕ dung sai gia c«ng nhÊt ®Þnh . 21. KÝch thíc c¬ b¶n , kÝch thíc thôc tÕ ,vμ kÝch thíc giíi h¹n lμ g× ? KÝch th†íc c¬ b¶n: lμ kÝch th†íc thiÕt kÕ qui ®Þnh KÝch th†íc c¬ b¶n dïng c¸c ®¬n vÞ ®« tiªu chuÈn vÒ chiÒu dμi , ®†êng kÝnh . KÝch th†íc thôc tÕ: lμ kÝch th†íc th«ng qua ®o ®¹c mμ cã. Do khi ®o tån t¹i sai sè ,cho nªn kÝch th†íc thùc tÕ kh«ng h¼n lμ trÞ sè thËt .ngoμi ra cßn ¶nh h†ëng bëi sai sè h×nh häc kÝch th†íc cña chi tiÕt còng kh«ng hoμn toμn b»ng nhau . KÝch th†íc giíi h¹n: lμ trÞ sè giíi h¹n cho phÐp kÝch th†íc chi tiÕt biÕn ®éng . Cã kÝch th†íc giíi h¹n lín nhÊt vμ kÝch th†íc giíi h¹n nhá nhÊt . KÝch th†íc giãi h¹n lÊy kÝch th†íc c¬ b¶n lμm gèc ®Î x¸c ®Þnh .H×nh 1-26. ±0.02 ±0.02 365,61 286,84 611,83 ± 0,5 H×nh 1-26 22.Sai sè kÝch thíc , sai sè trªn ,sai sè díi, sai sè gíi h¹n vμ sai sè thùc tÕ lμ g× ? 14
  16. Qui ®Þnh kÝ hiÖu cña sai sè Sai sè kÝch th†íc :lμ hiÖu ®¹i sè cña mét kÝch th†íc nμo ®ã trõ ®i kÝch th†íc c¬ b¶n t†¬ng øng cña nã . (gäi t¾t lμ sai sè ) Sai sè trªn :lμ hiÖu ®¹i sè lín nhÊt vμ kÝch th†íc c¬ b¶n t†¬ng øng cña chi tiÕt . Sai sè d†íi :lμ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch tr†íc nhá nhÊt vμ kÝch th†íc c¬ b¶n .tÊt c¶ gäi chung lμ sai sè giíi h¹n Sai sè thùc tÕ :Lμ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch th†íc thùc tÕ vμ kÝch th†íc c¬ b¶n t†¬ng øng . Qui ®Þnh kÝ hiÖu cña sai sè: Tiªu chuÈn nhμ n†íc qui ®Þnh : Sai sè trªn cña lç lμ ES ; Sai sè d†íi cña lç lμ EI ; Sai sè trªn cña trôc lμ es : Sai sè d†íi cña trôc lμ ei. H×nh vÏ d†íi . ES EI es ei KÝch th¦íc lín nhÊt lç lín th¦íc KÝch KÝch th¦íc giíi h¹n trôc KÝch thuíc c¬ b¶n c¬ KÝch thuíc KÝch th¦íc giíi h¹n nhá nhÊt lç nh© nhá nhÊt lç h¹n th¦íc giíi KÝch 23. Sai sè cho phÐp (dung sai )kÝch thíc lμ g× ? Nã quan hÖ thÕ nμo víi sai sè giíi h¹n ? L†îng biÕn ®éng cho phÐp cña kÝch th†íc chi tiÕt m¸y gäi lμ dung sai kÝch th†íc gäi t¾t lμ dung sai .TrÞ sè cña dung sai b»ng hiÖu gi÷a kÝch th†íc giíi h¹n lín nhÊt vμ kÝch th†íc giíi h¹n nhá nhÊt hoÆc b»ng hiÖu sai sè trªn vμ sai sè d†íi .Do kÝch th†íc giíi h¹n lín nhÊt lu«n lín h¬n kÝch th†íc giíi h¹n nhá nhÊt cho nªn trÞ sè dung sai lu«n d†¬ng . Quan hÖ gi÷a sai sè giíi h¹n vμ dung sai . §†îc thÓ hiÖn trong h×nh 1-27. 24. H×nh d¶i dung sai lμ g×? §êng kh«ng lμ g× ? ThÕ nμo lμ dung sai kÝch thíc ? 15
  17. Do trÞ sè t†¬ng ®èi cña dung sai rÊt nhá cho nªn ®Ó ®¬qn gi¶n ho¸ h×nh biÓu diÔn dung sai vμ l¾p r¸p kh«ng cÇn vÏ lç vμ trôc, chØ cÇn vÏ d¶i dung sai cña lç vμ trôc phãng to .§ã chÝng lμ h×nh mμ ta th†êng gäi lμ dung sai vμ l¾p r¸p gäi t¾ lμ h×nh d¶i dung sai .H×nh 1-28. Trong h×nh d¶i dung sai x¸c ®Þnh mét ®†êng gãc chuÈn gäi lμ ®†êng “kh«ng” .Tøc lμ ®†êng sai sè b»ng kh«ng 25. Dung sai tiªu chuÈn lμ g× ? Dung sai tiªu chuÈn chia lμm mÊy cÊp ? §Ó ®¶m b¶o cho chøc n¨ng vμ tÝnh l¾p lÉncña linh kiÖn ,ph¶i cã yªu cÇu dung sai ®èi víi kÝch th†íc l¾p r¸p trªn linh kiÖn .C¨n c† d¶i dung sai lç vμo tiªu chuÈn nhμ ES n†íc dung sai tiªu EI chuÈn chia thμnh 20 §¦êng kh«ng cÊp ký hiÖu cña nã es ® îc biÓu thÞ b»ng † ei ch÷ sè ¶ rËp ,lÇn l†ît d¶i dung sai trôc lμ ITO1 ,ITO, IT1, §Õn IT18. CÊp ®é chÝnh x¸c gi¶m dÇn theo th† tù ; cßn dung sai tiªu chuÈn t†¬ng øng l¹i lÇn l†ît t¨ng .Tøc Cao cÊp dung sai ThÊp ITO1 , ITO , IT1 , . IT18 Nhá dung sai chuÈn Lín Ph¹m vi øng dông cô thÓ cña c¸c cÊp dung sai : calip ®Þnh h×nh lμ ITO1 ~ IT1Calip cÆp (calip) lμ ITO1 ~ IT7 ,sù phèi hîp l¾p cña c¸c linh kiÖn ®Æc biÖt chÝnh x¸c lμ IT2 ~ IT5 KÝch th†íc l¾p r¸p lμ IT5 ~ IT10 . KÝch th†íc phi l¾p r¸p lμ IT12 ~IT16 . 26. Qan hÖ t¬ng øng cÊp dung sai tiªu chuÈn nhμ níc cò vμ míi Qan hÖ t†¬ng øng cÊp dung sai tiªu chuÈn nhμ n†íc cò vμ míi nh† b¶ng 1-7 thÓ hiÖn . 16
  18. B¶ng 1-7 :B¶ng ®èi chiÕu cÊp dung sai tiªu chuÈn nhμ níc Tiªu chuÈn míi IT01 IT0 IT1 IT2 IT3 IT4 Tiªu chuÈn cò Kh«ng cã cÊp t†¬ng øng Tiªu chuÈn míi IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 Tiªu Trôc 1 2 3 3~4 4 5 chuÈn cò Lç 1 2 3 Tiªu chuÈn míi IT11 IT12 IT13 IT14 IT15 IT16 IT17 IT18 Tiªu chuÈn cò 6 7 7 8 9 10 11 12 27. Sai sè c¬ b¶n lμ g×? Sai sè mμ tiªu chuÈn nhμ n†íc liÖt kª,®†îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh sai sè trªn hoÆc sai sè d†íi cña d¶i dung sai t†¬ng øng víi vÞ trÝ ®†êng kh«ng ,t†êng lμ sai sè s¸t cËn víi ®†êng kh«ng Th†êng bÞ sai sè s¸t víi ®†êng s¸t cËn víi ®†êng kh«ng ,D¶i dung sai n»m phÝa trªn ®†êng kh«ng ,sai sè c¬ b¶n lμ sai sè d†íi ; d¶i dung sai n»m phÝa d†íi ®†¬ng kh«ng sai sè c¬ b¶n lμ sai sè trªn .Nh† h×nh 1-29 thÓ sai sè c¬ b¶n lμ sai sè d¦íi ES hoÆc es sai sè c¬ b¶n lμ sai sè trªn H×nh : 1-29: BiÓu diÔn sai sè c¬ b¶n Tiªu chuÈn nhμ n†íc ®· qui ®Þnh 28 sai sè c¬ b¶n ®èi víi lç vμ trôc . 28 c¸p cña lç vμ 28 cÊp c¶u trôc KÝ hiÖu b»ng mét hoÆc hai ch÷ c¸i .Ch÷ c¸i hoa biÓu thÞ lç ,ch÷ c¸i th†êng biÓu thÞ trôc . H×nh 1-30.cho thÊy sai sè cña lç tõ A ®Ðn H lμ sai sè d†íi ,tõ J ®Ðn ZC lμ sai sè trªn ; JS lμ sai sè rªn ( + IT/2) hoÆc sai sè d†íi (- IT/2). Sai sè c¬ b¶n cña trôc : tõ a ®Õn h lμ sai sè trªn ; tõ j ®Õn zc lμ sai sè d†íi . js lμ sai sè trªn (+ it/2) hoÆc sai sè d†íi (-it/2) . 17
  19. z za zc miÒn dung sai trôc x y t u v p r s k mn zb sai lÖch g h ef d e c fg j f js b íc danh nghÜa ‡ a kÝch th kÝch A B C MiÒn dung sai lç CD D E EF H sai lÖch K F G J MN P ZB Js R S T UV X Y Z ZA ZC íc danh nghÜa ‡ kÝch th kÝch H×nh 1-30: VÞ trÝ c¸c miÒn dung sai cña trôc vμ lç 28. Tiªu chuÈn nhμ níc qui ®Þnh thÕ nμo vÒ kÝ hiÖu d¶i dung sai ®èi lç vμ trôc ? Lμm thÕ nμo ®Ó tÝnh mét sai sè kh¸c cña kç vμ trôc Dïng kÝ hiÖu dung sai c¬ b¶n vμ kÝ hiÖu cÊp dung sai ®Ó hîp thμnh kÝ hiÖu dung sai cña lç vμ trôc ; ph¶i viÕt b»ng ch† sè gièng nhau .Nh† : 50 H8/ f7 H8 Ký hiÖu dung sai cña lç f7 ký hiÖu dung sai cña trôc 7,8 kÝ hiÖu cÊp dung sai VÝ dô : 50f7 , kÝch th†íc c¬ b¶n lμ 50mm, sai sè c¬ b¶n kÝ hioªô lμ f lμ sai sè trªn , trÞ sè cña nã lμ -0,025mm . dung sai tiªu chuÈn cÊp 7 lμ -0,025. Do ®ã sai sè kh¸c( sai sè d†íi) lμ : -0,025(sai sè c¬ b¶n cña trôc, sai sè trªn es)- 0,025(dung sai tiªu chuÈn IT) -0,050(sai sè kh¸c cña trôc , sai sè d†íi ei) D¶i dung sai biÓu thÞ trong h×nh lμ 50 f7, 18
  20. Dùa vaqß ph†¬ng ph¸p trªn ,sai sè kh¸c cña trôc ( sai sè d†íi hoÆc sai sè trªn ) ph¶i c¨n cø vμo sai sè c¬ b¶n vμ dung sai tiªu chuÈn cña trôc ,tÝnh theo ph†¬ng ph¸p sau ®©y: ei = es – IT hoÆc es = ei + IT Sai sè kh¸c cña lç (sao sè trªn hoÆc d†íi ) ,c¨n cø vμo sai sè c¬ b¶n vμ dung sai tiªu chuÈn cña lç ®Ó tÝnh theo c«ng thøc sau : ES = EI – IT hoÆc EI = ES - IT 29. L¾p ghÐp phèi hîp ,khe hë vμ d d«i lμ g× ? ThÕ nμo lμ l¾p ghÐp khe hë ,l¾p ghÐp chÆt (d«i) vμ l¾p ghÐp qu¸ ®é ? Dung sai l¾p ghÐp lμ g× ? L¾p ghÐp phèi hîp : Quan hÖ gi÷a d¶i dung sai lç vμ trôc cã kÝch th†íc c¬ b¶n nh† nhau ,l¾p ghÐp víi nhau gäi lμ l¾p ghÐp phèi hîp D¶i dung sai lç Khe hë lín nhÊt Khe hë D¶i dung sai trôc L¦îng d«i lín nhÊt L¦îng d«i lín Khe hë vμ d† d«i : HiÖu ®¹i sè cã ®†îc khi lÊy kÝch th†íc lç trõ ®i kÝch tr†íc trôc l¾p víi nã gäi lμ khe hë hoÆc d† d«i . Khe hë vμ d«i: Trong l¾p ghÐp nÕu khÝch th†íc lç lín h¬n kÝch th†íc trôc th× hiÖu sè lkμ d†¬ng gäi lμ khe hë .KÝch th†íc lç nhá h¬n trôc hiÖu sè lμ ©m ; gäi lμ d† d«i HiÖu ®¹i sè kÝch th†íc giíi h¹n nhá nhÊt cña lç tr† ®i kÝch th†íc gií h¹n lín nhÊt cña trôc gäi lμ khe hë nhá nhÊt .L¾p ghÐp d«i d† bao gåm k†îng d† nhá nhÊt b»ng kh«ng , H×nh 1 -32 d¶i dung sai d¶i dung sai lç trôc d¶i dung sai lç d¶i dung sai trôc h×nh 1-32 :l¾p ghÐp d«i h×nh 1-31:l¾p ghÐp khe hë 19
  21. L¾p ghÐp qu¸ ®é: L¾p ghÐp cã khe hë hoÆc cã ®é d† gäi lμ l¾p ghÐp qu¸ ®é. Trong l¾p ghÐp qu¸ ®é ,hiÖu ®¹i sè kÝch th†íc giíi h¹n lín nhÊt cña lç trõ khÝch th†íc giíi h¹n nhá nhÊt cña trôc gäi lμ khe hë lín nhÊt .HiÖu ®¹i sè kÝch th†íc giíi h¹n nhá nhÊt cña lç trõ kÝch th†íc giíi h¹n lín nhÊt cña trôc gäi lμ l†îng d«i lín nhÊt .L†îng biÕn ®éng cña khe hë hoÆc ®é d«i d† cho phÐp gäi lμ dung sai l¾p ghÐp ( phèi hîp ) b»ng tæng dung sai cña lç vμ dung sai l¾p ghÐp 30. ThÕ nμo lμ hÖ lç c¬ b¶n , hÖ trôc c¬ b¶n HÖ lç c¬ b¶n: Lμ lç ®†îc tiªu chuÈn ho¸ trong qu¸ tr×nh l¾p ghÐp Tiªu chuÈn nha n†íc qui ®Þnh :sai sè d†íi cña lç tiªu chuÈn c¬ b¶n lμ b»ng kh«ng ,kÝ hiÖu sai sè c¬ b¶n lμ H . h×nh 1-34(a) HÖ trôc c¬ b¶n: Trôc cña hÖ trôc c¬ b¶n lμ trôc tiªu chuÈn ho¸ Tiªu chuÈn nhμ n†íc qui ®Þnh sai soã trªn cña trôc c¬ b¶n lμ kh«ng . KÝ hiÖu lμ :h ; h×nh 1-34(b) HÖ trôc c¬ b¶n vμ hÖ lç c¬ b¶n ®Òu cã ba lo¹i h×nh l¾p ghÐp : l¾p ghÐp khe hë ,l¾p chÆt (d«i) vμ l¾p ghÐp qu¸ ®é. Tiªu chuÈn míi nhμ n†íc qui ®Þnh : ¦u tiªn l¾p theo hÖ lç c¬ b¶n (a)HÖ lç c¬ b¶n (b) HÖ trôc c¬ b¶n H×nh 1-34. HÖ lç c¬ b¶n vμ hÖ trôc c¬ b¶n 31. KÝ hiÖu vμ ý nghÜa cña l¾p ghÐp d«i Tiªu chu©br nhμ n†íc dïng tæ hîp d¶i dung sai lç vμ trôc ®Ó biÓu thÞ kÝ hiÖu mèi ghÐp vμ viÕt d†íi h×nh thøc ph©n sè.Trong ®ã tö sè lμ kÝ hiÖu d¶i dung sai cña lç ,mÉu lμ d¶i dung sai cña trôc vÝ dô : I 50H8/ f7 vμ I 50 F8/ h7 32. Tiªu chuÈn nhμ níc qui ®Þnh vÒ chän dïng d¶i dung sai trôc , lç vμ l¾p ghÐp ®èi víi kÝch thíc thêng dïng (tíi 500 mm )? Dung sai cña 20 cÊp vμ 28 sai sè c¬ b¶n mμ tiªu chuÈn nhμn†íc qui ®Þnh cho lç vμ trôc .Sè l†îng qu¸ nhiÒu kh«ng ph¸t huy ®†îc t¸c dông tiªu chuÈn ho¸ ,còng kh«ng cã lîi cho s¶n xuÊt Nªn ®· qui ®Þnh 4 tiªu chuÈn lùa chän sau : 20
  22. 1. d¶i dung sai trôc ë kÝch th†íc th†êng dïng ( tíi 500 mm) nh† h×nh 1-35 thÓ hiÖn .®†îc chia lμm 3 nhãm : Cã 13 d¶i dung sai trôc ®†îc †u tiªn chän dïng vμ dïng dÊu hiÖu * ®Ó ®¸nh dÊu Vi dô nh†: g6, h6, k6, p6, u6, d9, 59 d¶i dung sai th†êng dïng ( bao gåm c¶ †u tiªn ) vi dô nh†: d8, e8, f5, g5 ,n7 , 119 d¶i dung sai cã c«ng dông th«ng th†êng ( bao gåm c¶ †u tiªn , thõ¬ng dïng ) Vi dô nh† : h1, h2, h3 , k4, m4 ,m8 ,p8, 2. Qui ®Þnh vÒ d¶i dung sai lç ®èi víi kÝch th†íc th†êng dïng . h×mh 1-36 thÓ hiÖn . còng chia lμm 3 nhãm : Cã 13 d¶i dung sai lç ®†îc †u tiªn chän dïng vμ dïng dÊu hiÖu sao (*) ®Ó ®¸nh dÊu Vi dô nh† : G7, H7, N7, P7, F8, D9 44 d¶i dung sai th†êng dïng (bao gåm c¶ †u tiªn ) vÝ dô:F6, G6, A11,B11,R7,M8 dïng khung vu«ng ®¸nh dÊu ; 105 d¶i dung sai c«ng dông b×nh th†êng ( bao gåm c¶ †u tiªn ) vÝ dô: R8, T8, V6, X7, C8, B9, 3. Qui ®Þnh l¾p ghÐp †u tiªn vμ th†êng dïng cña hÖ lç c¬ b¶n nh† b¶ng 1-8. H8 H 7 H9 Trong ®ã 13 lo¹i l¾p ghÐp phèi u tiªn ®¸nh dÊu b»ng tam gi¸c ®en vÝ dô ; ; † F7 G6 h9 H 6 H 7 H8 59 lo¹i th êng dïng ( bao gåm u tiªn ) vÝ dô: ; ; † † f 5 m6 m7 4. Qui ®Þnh phãi hîp †u tiªn vμ th†êng dïng hÖ trôc c¬ b¶n nh† b¶ng 1-9. Trong ®ã G7 K7 N7 U 7 13 lo¹i phèi hîp u tiªn ®¸nh dÊu b»ng (tam gi¸c ®en) vÝ dô: ; ; ; † h6 h6 h6 h6 M 6 N8 K6 D10 47 lo¹i phèi hîp th êng dïng ( bao gåm u tiªn) vÝ dô : ; ; ; † † h5 h7 h5 h10 ¬ 33.ThÕ nμo lμ kÝch kh«ng ghi chó dung sai ?Nã gåm nh÷ng môc nμo ?BiÓu thÞ b»ng kÝ hiÖu nh thÕ nμo ? KÝch th†íc kh«ng ghi chó dung sai tuÐc kÝch th†íc tô do mμ ta th†êng nãi ,lμ ®Ó chØ tªn b¶n vÏ, chØ ghi kÝch th†íc c¬ b¶n mμ kh«ng ghi kÝch th†íc sai sè giíi h¹n , sai sè giíi h¹n cña nã ®†îc qui ®Þnh cô thÓ b»ng v¨n b¶n kÜ thuËt t†¬ng øng . Tiªu chuÈn nhμ n†íc qui ®Þnh ®èi víi cÊp dung sai kÝch th†íc kh«ng ghi chó dung sai lμ tõ IT12 ®Õn IT18 ,lç b×nh th†êng dïng lμ H ,trôc dïng h ®é dμi dïng +1/2IT hoÆc - 1/2IT ( tøc JS hoÆc js ).khi cÇn cã thÓ kh«ng ph©n chia lç ,trôc hoÆc ®é dμi mμ ®Òu dïng 1/2IT Sè cô thÓ tra trong c¸c b¶ng liªn quan theo tiªu chuÈn nhμ n†íc . 34. ThÕ nμo lμ dung sai h×nh d¹ng ? Nã gåm nh÷ng môc nμo ?KÝ hiÖu cña nã ? Dung sai h×nh d¹ng vÞ trÝ: lμ gäi chung cña dung sai bÒ mÆt vμ dung sai vÞ trÝ cña linh kiÖn lμ ch ng bÒ ngoμi thôc tÕ vμ vÞ trÝd t†¬ng hç cña linh kiÖn ®†îc gia c«ng biÕn 21
  23. ®æi trong ph¹m vi cho phÐp ®èi víi h×nh d¸ng vμ vÞ trÝ lý t†ëng . B¶ng 1-10 : Tªn môc vμ kÝ hiÖu dung sai h×nh vÞ Ph©n Tªn kÝ hiÖu Ph©n Tªn kÝ hiÖu lo¹i môc lo¹i môc Dung sai h×nh ®é Dung §Þnh ®é song d¹ng th¼ng sai vÞ h†íng song ®é trÝ ®é ph¼ng vu«ng gãc ®é trßn ®é xiªn ®é trô §Þnh vÞ ®é trßn ®ång trôc ®é mÆt ®é vÞ trÝ bao ®é ®é ®èi d†êng xøng bao §é ®é nh¶y nh¶y trßn ®é nh¶y chung 35. Ghi kÝ hiÖu dông sai h×nh d¸ng, vÞ trÝ trªn b¶n vÏ nh thÕ nμo? Dïng ®†êng cã mòi tªn vμ « khung ®Ó ghi chó kÝ hiÖu dung sai .Khung « ghi chó dung sai cho phÐp kÎ h×nh ch÷ nhËt b»ng ®†êng thùc,m¶nh chia thμnh hai hoÆc nhiÒu «. ¤ thø nhÊt ghi tiÕt môc dung sai ,« th† 2 lμ trÞ sè vμ kÝ hiÖu t†¬ng quan, ¤ th† 3 lμ ch÷ c¸c kÝ hiÖu chuÈn vμ c¸c kÝ hiÖu liªn quan. vÝ dô 22
  24. R0.02 A-B 0.02 A 292,61 288,77 493,37 A B A H×nh 1-37. Dung sai x¸c ®Þnh ®é ®ång trôc ®é song song hai mÆt 36. ThÕ nμo lμ ®é nh¸m bÒ mÆt ? §é nh¸m bÒ mÆt: lμ ®Æc tÝnh h×nh d¸ng h×nh häc vi m« do låi lâm vμ ch¸c qu·ng rÊt nhá vèn cã ë bÒ mÆt gia c«ng 37. Ký hiÖu ®é nh¸m bÒ mÆt .ph¬ng ph¸p ghi chó kÝ hiÖu ®ã B¶ng 1-11: Ký hiÖu ®é nh¸m bÒ mÆt kÝ hiÖu ý nghÜa KÝ hiÖu c¬ b¶n su dông ®¬n ®éc kÝ hiÖu nμy kh«ng cã nghÜa g× c¶ Thªm mét v¹ch ng¾n trªn ký hiÖu c¬ b¶n ,thÓ hiÖn ®é nh¸m bÒ mÆt thu ®†îc nhê dïng ph†¬ng ph¸p gät bæ vËt liÖu . Nh† gia c«ng b»ng tiÖn ,phay ,khoan, ®¸nh bãng Thªn vßng trßn trªn kÝ hiÖu c¬ b¶n ,thÓ hiÖn ®é nh¸m bÒ mÆt thu ®†îc b»ng ph†¬ng ph¸p gät bá vËt liÖu nh† ®óc, rÌn ,Ðp ,t¹o h×nh c¸n nhiÖt,c¸n nguéi,luyÖn kim bét h¹t 23
  25. B¶ng 1-12: Ghi chó tham sè ®é cao (®é mÊp m«) KÝ hiÖu ý nghÜa 3,2 BÒ mÆt ®¹t ®†îc b»ng bÊt c† ph†¬ng ph¸p nμo . TrÞ sè lín nhÊt cho phÐp Ra lμ3,2 um 3,2 BÒ mÆt ®¹t d†îc b»ng ph†¬ng ph¸p gät bá vtj liÖu . TrÞ sè cho phÐp lín nhÊt cña Ra 3,2um BÒ mÆt ®†îc gia c«ng b»ng ph†¬ng ph¸p gät bá vËt liÖu . TrÞ sè lín nhÊt cña Ra lμ 3,2um 3,2 BÒ mÆt ®¹t ®†îc b»ng ph†¬ng ph¸p gät bá v¹t liÖu . 1,6 TrÞ sè lín nhÊt cña Ra lμ 3,2 um .Nhá nhÊt 1,6 um Rz 3,2 BÒ mÆt ®¹t ®†îc b»ng bÊt cø ph†¬ng ph¸p nμo TrÞ sè cho phÐp lín nhÊt cña Ry lμ 3,2 BÒ mÆt ®¹t ®†îc b»ng ph†¬ng ph¸p kh«ng gät bá vËt liÖu . Rz200 TrÞ sè cho phÐp cña Rz lμ 200 um Rz 3,2 BÒ mÆt ®¹t ®†îc b»ng ph†¬ng ph¸p gät vËt liÖu . Rz 1,6 TrÞ sè lín nhÊt Rz 3,2 um.Nhá nhÊt 1,6 um Ra12,5 BÒ mÆt ®¹t ®†îc b»ng ph†¬ng ph¸p gät bá vËt liÖu . TrÞ sè cho phÐp lín nhÊt cña Ra lμ 3,2um . Nhá nhÊt lμ 1,25 um phay 1,6 1,6 2,5 a 24
  26. 38. Thíc cÆp Th†íc cÆp lμ mét dông cô ®o th†êng dung nhÊt trong c¬ khÝ.§o chiÒu réng ,chiÒu s©u vμ chiÒu réng cña chi tiÕt .Gång cã th©n th†íc chÝnh vμ th†íc phô th†íc chÝnh ®Ó ®äc phÇn nguyªn ,th†íc phô ®Ó ®äc phÇn thËp ph©n cña kÝch th†íc .Gåm nhiÒu lo¹i: Lo¹i dung sai 0.02mm, 0,1mm , 0,05mm. Ph¹m vi ®o cña th†íc cÆp lªn tíi 200mm hoÆc lín h¬n . 39 . Nguyªn lý chia v¹ch vμ ph¬ng ph¸p ®äc trªn thíc cÆp: TrÞ sè ®o ®ùoc cña th†íc cÆp ®†îc ®äc ra b»ng c¸ch phèi hîp v¹ch chia gi÷a th†íc chÝnh vμ th†íc phô .®é chÝnh x¸c sè ®äc cña th†íc cÆp ®†îc chia ra thμnh 3 lo¹i 0,1mm; 0,05mm; 0,02mm Nguyªn lý chia v¹ch:vÝ dô chia th†íc cÆp o v¹ch 0 cña th†íc chÝnh trïng víi v¹ch 0 cña th†íc phô .Trong ®é dμi 9mm cña th†íc phô chia ra lμm 10 phÇn .Nh† vËy mçi phÇn ®†îc 0,9mm ,chªnh víi th†íc chÝnh lμ 0,1mm. Khi hai ch©n dÊy hîp long , v¹ch kh«ng cña th†íc chÝnh lμ th†íc ch¹y n»m ®óng vμo nhau. §†êng v¹ch thø 10 trªn th†íc ch¹y n»m ®óng vao v¹ch thø 9 cña th†íc chÝnh ( lóc ®ã c¸c ®†êng v¹ch kh¸c kh«ng n»m trïng nhau ).VÞ trÝ ®ã lμ kh«ng . Ph†¬ng ph¸p ®äc : Nõu v¹ch kh«ng cña th†íc ch¹y n»m trïng vμo v¹ch cña th†íc chÝnh th× ®ã lμ phÇn trÞ sè cÇn ®o.NÕu v¹ch ®†êng kh«ng cña th†íc ch¹y kh«ng n»m trïng víi bÊt k× v¹ch nμo cña th†íc chÝnh th× ®†êng v¹ch thø nhÊt ë bªn tr¸i v¹ch kh«ng cña th†íc ch¹y lμ chØ sè phÇn nguyªn cÇn ®o. TÝch gi÷a chØ sè ®†êng v¹ch ë th†íc phô n»m ®óng (hay gÇn nhÊt ®†êng v¹ch th†íc chÝnh) víi 0,1 chÝnh lμ phÇn lÎ cña kÝch th†íc cÇn ®o. Th†íc chia 1 10mm 5 0 0,9 10 ®é chÝnh x¸c ®äc 0,1mm Th†íc ch¹y §é chÝnh x¸c cña sè ®äc 0,1mm C¸c th†íc cÆp kh¸c còng lμm t†¬ng tù nh† vËy. Th†íc 0,02mm th× lÊy 49mm cña th†íc ch¹y chia lμm 50 phÇn. Th†íc 0,05 th× lÊy 19mm hoÆc (39mm) cña th†íc ch¹y chia lμm 20 phÇn b»ng nhau40. 25
  27. 40. Thíc phÇn ngh×n (panme)®o ®êng kÝnh ngoμi gåm nh÷ng bé phËn nμo ? Nguyªn lý chia v¹ch vμ ph¬ng ph¸p ®äc sè ®o cña nã. CÊu t¹o : Trªn lång èng cè ®Þnh cña panme cã kÎ v¹ch ®†êng chÝnh gi÷a h†íng trôc .Hai bªn ®†êng chÝnh lÇn l†ît lμ c¸c ®†êng chia 1 vμ 0,5mm Do èng lång cè ®Þnh cïng víi ren trong ®Ó phèi hîp víi thanh ren ®o tinh ®Òu cè ®Þnh víi gi¸ th†íc .Cßn èng lång di ®éng l¹i cè ®Þnh víi thanh ren ®o tinh .Cho nªn sù thay ®æi vÞ trÝ t†¬ng ®èi gi÷a èng lång di ®éng víi èng lång cè ®Þnh ph¶n ¸nh kho¶ng c¸ch di ®éng h†íng trôc cña thanh ren ®o tinh .MÆt cuèi thanh ren lμ mÆt ®o di ®éng .§ã còng lμ kho¶ng c¸ch hai mÆt ®o víi nhau Nguyªn lý v¹ch chia :Chia èng di ®éng thμn 50 phÇn b»ng nhau quanh chu vi .V× b†íc ren cña thanh ren lμ 0,5mm .èng lång cø xoay mét v¹ch thÓ hiÖn thanh ren dÞch chuyÓn 0,5/ 50 = 0,01mm .Cho nªn ®é chÝnh x¸c cña panme lμ 0,01mm . C¸ch ®äc trÞ sè cña panme: èng bao sau v¹ch naß trªn th©n chÝnh ®ã lμ phÇn nguyªn PhÇn lÎ b»ng tÝch sè v¹ch trªn èng di ®éng nh©n víi 0,01mm. èng cè ®Þnh èng di ®éng 26
  28. 41. CÊu t¹o vμ nguyªn lý ho¹t ®éng cña ®ång hå so Cã thÓ dïng ®ång hå so ®Ó hiÖu chØnh vÞ trÝ l¾p r¸p klinh kiÖn hoÆc dông cô g¸ .Còng nh† cã thÓ kiÓn nghiÖm ®é chÝnh x¸c vÒ h×nh d¸ng vμ vÞ trÝ linh kiÖn .H×nh 1-62 Lμ cÊu t¹o ngoμi cña ®ång hå so. Vßng tai 9hoÆc èng lång 6 cña vá ®ång hå 1 lμ chç l¾p khi l¾p ®ång hå so.Khi ®o ®Çu ®o 8 tiÕp xóc víi mÆt ph¼ng chi tiÕt ,cïng víi sù thay ®æi kÝch th†íc ®o ,cÇn ®o 7 re di chuyÓn h†íng trôc trong èng lång 6.Th«ng qua kim 4 vμ ®Üa chia ®é 3 ®Ó ®äc ra l†îng di chuyÓn . H×nh 1-63 lμ kÕt cÊu bªn trong cña ®ång hå so ,khi cÇn ®o 1 di chuyÓn h†íng trôc qua thanh r¨ng kÐo b¸nh r¨ng 2 vμ b¸nh r¨ng 3 chuyÓn ®éng ®Õn b¸nh r¨ng 4 . KhiÕn kim 5 trªn trôc r¨ng 4 quay b¸o kÝch th†íc di chuyÓn cña cÇn ®o lªn ®Üa ®ång hå .CÇn ®o di chuyÓn h†íng trôc 1mm th× b¸nh r¨ng 4 còng quay mét vßng .VÝ ®é chia trªn ®Üa ®ång hå lμ 100 « cho nªn trÞ sè mçi « lμ 0,001mm .L†îng mm di chuyÓn cÇn ®o do kim nhá ®ång hå chØ b¸o .Qua sè ®äc cña kim to ,nhá cã thÓ biÕt kÝch th†íc ®o . 42Thíc ®o gãc du tiªu gåm nh÷ng bé phËn nμo ? Nguyªn lý chia v¹ch vμ ph¬ng ph¸p ®äc Th†íc ®o gãc kiÓu I gåm ®Üa chia ®é ,du tiªu ,®Üa quay ,th†íc cè ®Þnh vμ th†íc di ®éng hîp thμnh .C¨n cø vμo sù kh¸c nhau cña sè ®äc ,th†íc gãc chia ra lμm hai lo¹i 5’ vμ 2’ nguyªn lýchia v¹ch gièng nh† thø¬c cÆp .H×nh 1-64(b). Chu vi h×nh trßn chia ®é chÝnh ph©n ra lμm 360 « mâi « 10 (60)’ v¹ch 0 ë gi÷a .Hai bªn v¹ch 0 cña du tiªu cã 12 « v¹ch b»ng nhau .Tæng gãc kÑp cña chóng lμ 230 .Gãc kÑp hai « kÒ nhau lμ 23/12 = 1055’ .Do ®ã chªnh lÖch gi÷a hai « chia ®é vμ 1 « trªn du tiªu lμ 20 – 1055’ = 5’ Khi « thø nhÊt n»m ®óng « thø hai cña ®Üa chia ®é th× gãc gi÷a hai v¹ch 0 lμ 5’ .H×nh 1-64. C¸ch ®äc: Tr†íc tiªn ®äc sè nguyªn cña v¹ch kh«ng (0) du tiªu t†¬ng ®†¬ng víi gãc quay v¹ch 0 ®Üa chia ®é sau ®ã qua ®†êng v¹ch trªn du tiªu nh»m ®óng gãc chia ®é ®Ó ®äc phÇn ph©n sè cña gãc .Sau ®ã céng l¹i ®†îc trÞ sè cña gãc . 43. Ni v« cã mÊy lo¹i? CÊp chÝnh x¸c cña nã ?Nguyªn lý chia ®é chia v¹ch , chia ®é Ph©n lo¹i : cã 2 lo¹i ni v« gåm ni v« phæ th«ng vμ ni v« quang häc CÊp chÝnh x¸c ®†îc biÓu thÞ b»ng gãc nghiªng khi bät khÝ di chuyÓn vÒ ®iÓm cao mét « hoÆc b»ng ®ä cao chªnh lÖch bÒ mÆt trong ph¹m vi 1m ,®†îc biÓu thÞ b»ng bät khÝ di chuyÓn mét « .B¶ng 1-13 B¶ng 1-14: CÊp chÝnh x¸c cña ni v« CÊp chÝnh x¸c I II III IV Gãc nghiªng khi bät 4” ~ 10” 12” ~ 20” 24” ~ 40” 50” khÝ di chuyÓn mét « Nguyªn lÝ chia v¹ch : nh† h×nh 1-66 thÓ hiÖn . §èi víi ni v« 0,02/1000mm khi bät khÝ di chuyÓn 1 « ,th× gãc T nghiªng mÆt ®¸y ni v« lμ 4” (tg = 0,02/1000). Chªnh lÖch ®é cao trong ph¹m vi 1m lμ 0,02 mm .Nªu bät khÝ di chuyÓn 2 « ,biÓu thÞ gãc 27
  29. lμ 8” ; chªnh lÖch trong ph¹m vi 1m lμ 0,04mm .TrÞ sè ®é chia ni v« chÝnh x¸c cÊp I lμ 0,02/1000mm Cßn ®é dμi mÆt ®¸y ni v« h×nh vu«ng th†êng dïng lμ 200mm .Cho nªn ,bät khÝ ni v« h×nh vu«ng cã cÊp chÝnh x¸c I lμ cø di chuyÓn 1 « th× biÕn ®éng chªnh lÖch ®é cao hai ®Çu mÆt ®o (dμi 200mm)lμ 0,02 / 1000*200 = 0,004mm H×nh 1-66: nguyªn lý chia v¹ch ni v« 1000 200 0,02 H×nh 1-63: kÕt cÊu bªn trong ®ång hå xo 1 CÇn ®o; 2 B¸ng r¨ng; 3.B¸nh r¨ng lín; 4b¸nh r¨ng; 5.Kim; 6. §Üa chia ®é 7 B¸nh r¨ng lín 8. Lß xo phôc håi vÞ trÝ 44. TÝnh n¨ng c¬ häc cña vËt liÖu kim lo¹i lμ g× ? Bao gåm nh÷ng néi dung nμo ? Kh¶ n¨ng chèng l¹i sù ph¸ h¹i hoÆc biÕn d¹ng dÎo khi chÞu t¸c dông cña ngo¹i lùc cña vËt liÖu gäi lμ tÝnh n¨ng c¬ häc .ChØ tiªu d¸nh gi¸ tÝnh n¨ang c¬ häc cña vËt liÖu kim lo¹i lμ : c†êng ®é ,®é cøng , ®é dÎo ,®é dai , vμ ®é bÒn mái ( tÝnh chèng mái ) 45. Cêng ®é lμ g× ? cêng ®é chia ra mÊy lo¹i §Þnh nghÜa c†êng ®é : C†êng ®é lμ kh¶ n¨ng chèng l¹i s† ph¸ ho¹i hoÆc biÕn d¹ng dÎo d†íi t¸c dông cña ngo¹i lùc cña vËt liÖu kim lo¹i .§¬n vÞ lμ Pa (N/m2) Ph©n lo¹i : C†êng ®é chènh lùc kÐo ; tøc khi ngo¹i lùc lμ lùc kÐo , kh¶ n¨ng vËt liÖu chèng ®øt nøt ,biÓu thÞ b»ng V b 28
  30. C†êng ®é chèng nÐn , tøc khi ngo¹i lùc lμ lùc nÐn kh¶ n¨ng vËt liÖu chèng biÕn d¹ng dÎo vμ ph¸ ho¹i ,biÓu thÞ b»ng V bc C†êng ®é chèng uèn , t†ca khi ngo¹i lùc vu«ng gãc víi ®†êng truôc vËt liÖu , kh¶ n¨ng chèng biÕn d¹ng cong vμ ph¸ ho¹i , biÓu thÞ b»ng V bb 46. §é cøng lμ g× ? §é cøng chia ra mÊy lo¹i ? §é cøng : lμ kh¶ n¨ng vËt liÖu chèng l¹i c¸c vËt thÓ kh¸c Ðp lâm vμo bÒ mÆt cña nã ; còng cã thÓ nãi lμ kh¶ n¨ng vËt liÖu chèng biÕn d¹ng dÎo hoÆc chèngl¹i mμi mßn Ph©n lo¹i : §é cøng Brinen HB , x¸c ®Þnh b»ng c¸ch dïng mét phô t¶i nhÊt ®Þnh (th†êng lμ 3000kg) ®Ó Ðp viªn bi thÐp (®†êng kÝnh 10mm) ®· ®†îc t«i cøng vμo bÒ mÆt vËt liÖu , th†¬ng sè cã ®†îc gi÷a diÖn tÝch vÕt lâm Ðp vao bÒ mÆt vËt liÖu vμ phô t¶i lμ trÞ sè ®é cøng Brinen . §¬n vÞ N/mm2 (nh†ng th†êng bá ®¬n vÞ ). §é cøng Brinen th†êng ®Ó kiÓm tra ®é cøng chi tiÕt sau khi ñ ,ram ,xö lý nhiÖt . Ph†¬ng ph¸p nay kh«ng thÓ kiÓm tra kim lo¹i cã ®é cøng cao h¬n HB 450 . Còng kh«ng dïng ®Ó ®o tÊm kim lo¹i máng tr¸nh vÕt Ðp qua lín sÏ ph¸ háng chi tiÕt . §é cøng Rècoen HR : lμ dïng mét phô t¶i nhÊt ®Þnh ®em Ðp viªn bi ®· qua t«i cøng hoÆc m¸y Ðp cã mòi kim c†¬ng h×nh nãn 1200 Ðp lªn bÒ mÆt vËt liÖu ®Ó tÝnh trÞ sè ®é cøng ( kh«ng cã ®¬n vÞ) §é cøng Rocoen chia ra 3 lo¹i .HRA ,HRB , HRC .Trong ®ã HRA lμ ®é cøng ®o ®†îc sau khi dïng m¸y Ðp cã mòi kim c†¬ng h×nh nãn víi phô t¶i 60kg ,dïng ®Ó ®o vËt liÖu cã ®é cøng cao (HB > 700) .HRB ®é cøng cã ®†îc khi dïng m¸y Ðp, Ðp viªn bi ®· t«i cøng cã ®†êng kÝnh I 1,58mm víi phô t¶i 100kg .Dïng ®Ó ®o thÐp mÒm hoÆc kim lo¹i mμu : HRC lμ ®é cøng cã ®†îc khi dïng m¸y Ðp mòi kim c†¬ng h×nh nãn 1200 víi phô t¶i 150kg .Dïng ®Ó ®o c¸c chi tiÕt sau khi xö lý nhiÖt ,ph¹m vi ®é cøng t†¬ng ®èi réng (HB: 230 ~ 700) ®†îc øng dông réng r·i nhÊt . khi biÓu thÞ ®é cøng Rocoen chØ cÇn ghi trÞ sè, kh«ng ghi ®¬n vÞ . vÝ dô : HRC: 40 ~ 50 . 47.ThÕ nμo lμ tÝnh dÎo , tÝnh dai ,tÝnh chèng mái? TÝnh dÎo lμ kh¶ n¨ng lín nhÊt cña vËt liÖu khi chÞu t¸c dông ngo¹i lùc sinh ra biÕn d¹ng l©u mμ kh«ng bÞ ph¸ ho¹i .Møc biÕnd¹ng dÎo cña vËt liÖu th†êng biÓu thÞ b»ng suÊt d·n dμi V (®en ta). SuÊt co ngãt tiÕt diÖn \ (pxi).c«ng thøc lÇn l†ît lμ : L1 L0 F0 F 1  100 0/  1000/ V L0 0 \ F0 0 L1: ®é dμi chi tiÕt thö sau khi kÐo ®øt F0 : diÖn tÝch mÆt c¾t tr†íc khi thö L0: ®é dμi vèn cã cña chi tiÕt F1 : diÖn tÝch mÆt c¾t sau khi khÐo ®øt V vμ \ cμng lín th× tÝnh dÎo cμng tèt .Còng tøc lμ chi tiÕt thö ,khi kÐo d·n dμi cμng tèt ,®é co ngãt mÆt c¾t cμng nhá ,tÝnh dÎo dai cña vËt liÖu cμng tèt . 29
  31. TÝnh dai : Lμ kh¶ n¨ng chèng l¹i sù ph¸ ho¹i d†íi t¸c dông cña t¶i träng xung kÝch Kh¶ n¨ng chèng l¹i lùc xung kÝch cña vËt liÖu cμng tèt th× tÝnh dai cμng tèt TÝnh dai biÓu thÞ b»ng ak. .Khi thö dïng qu¶ t¹ (träng l†îng G ) n©ng ®Õn ®é cao nhÊt ®Þnh ,cho r¬i xuèng trªn mÉu thö .C«ng tiªu hao ®Ó lμm ®øt gÉy mÉu thö víi qui c¸ch nhÊt ®Þnh chia cho diÖn tÝch c¾t ngang tr†íc khi thö, th†¬ng sè lμ trÞ sè dai cña vËt liÖu . ®¬n vÞ (Jun/m2) TÝnh bÒn : Lμ kh¶ n¨ng duy tr× kh«ng bÞ ph¸ hñy d†íi t¸c dông cña t¶i träng thay ®æi trong thêi gian l©u . 48.TÝnh n¨ng c«ng nghÖ cña vËt liÖu kim lo¹i lμ g×? TÝnh n¨ng c«ng nghÖ cña vËt liÖu kim lo¹i: th†êng ®Ó chØ tÝnh gia c«ng c¾t gät ,tÝnh ®æ ®óc , tÝnh rÌn vμ tÝnh hμn nèi .Trong ®ã tÝnh gia c«ng c¾t gät lμ chØ møc ®é dÔ khã khi gia c«ng c¾t gät cña vËt liÖu kim lo¹i . T×nh gia c«ng c¾t gät: c¨n c† vμo møc ®é chÝnh x¸c ,®é nh¸m bÒ mÆt cña chi tiÕt ,tèc ®ä cïn mßn cña c«ng cô c¾t gät vμ lùc c¾t gät trong ®iÒu kiÖn c¾t gät nhÊt ®Þnh . trong vËt liÖu th†êng dïng tÝnh gia c«ng c¾t gät cña gang ®óc tèt h¬n thÐp . TÝnh ®óc :lμ chØ møc ®é khã dÔ ®Ó ®óc ®†îc chi tiÕt hîp qui c¸ch sau khi kim lo¹i nãng ch¶y . C¨n cø vμo 3 néi dung : TÝnh l†u ®éng (kh¶ n¨ng kim lo¹i nãng ch¶y cã kh¶ n¨ng lÊp ®Çy khu«n ®óc ) TÝnh co gãt (®é co gãt cña kim läai khi chuyÓn t† thÓ láng sang thÓ r¾n ) Khuynh h†íng sai lÖch trong tæ chøc kim läai (hiÖn t†îng kh«ng ®ång ®Òu vÒ tæ chøc kim lo¹i vμ thμnh phÇn hãa häc do kÕt tinh tr†íc vμ sau trong qua tr×nh ®«ng ®Æc ) s¾t .®ång ®á ,hîp kim nh«m ®Òu cã tÝnh ®óc tèt . TÝnh rÌn: chØ møc ®é khã dÔ khi t¹o h×nh trong qua tr×nh gia c«ng ¸p lùc nãng cña vËt liÖu kim lo¹i . C¸c vËt liÖu cã tiãnh rÌn tèt thÐp c¸c bon thÊp ( khã ây hãa ,khã tho¸t c¸c bon ,tÝnh dÎo tèt ). TÝnh hμn : Lμ chØ vËt liÖu cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi víi ph†¬ng ph¸p hμn nèi vμ c«ng nghÖ nèi phæ th«ng th†êng dïng ,chÊt l†îng mèi hμn cã thÓ ®¹t ®†îc yªu cÇu .Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ tÝnh n¨ng hμn cña kim läai Cã thÓ ¸p dông c«ng nghÖ hμn nèi th«ng th†êng kh«ng TÝnh n¨ng d©n nhiÖt cña vËt liÖu ,møc ®é oxy hãa, møc ®é hÊp thô khÝ vμ nãng në nguéi co cña dung dÞch kim läai . 49. VËt liÖu kim lo¹i ®îc ph©n lo¹i nh thÕ nμo ? VËt liÖu kim läai ®†îc chia lμm hai lo¹i lín : Kim lo¹i ®en vμ kim lo¹i mμu .Kim loai ®en ®Ó chØ thÐp vμ gang ,kim lo¹i mμu chØ c¸c kim lo¹i kh¸c vμ hîp kim ngoμi thÐp vμ gang .ph©n lo¹i thÐp vμ gang nh† sau : 30
  32. Gang luyÖn Gang ®óc cã thÓ rÌn Ph©n gang ®óc x¸m Lo¹i Gang ®óc gang cÇu Gang Gang Gang hîp kim Gang ®óc ®Æc biÖt (gang ®óc chÞu mμi ,chÞu nhiÖt chÞu a xit Ph©n ph©n lo¹i theo thÐp lß m¸c tanh Ph†¬ng ph¸p thÐp lß quay Lo¹i nÊu luyÖn thÐp lß ®iÖn thÐp lß nåi ThÐp thÐp tÝnh kiÒn thÐp thÐp tÝnh axit thÐp s«i thÐp lÆng thÐp nöa nÆng ph©n lo¹i thÐp thÐp c¸cbon phæ th«ng theo c¸c thÐp c¸cbon thμnh phÇn bon chÊt l†îng cao < 0 hãa häc thÐp c¸cbon thÊp( C = 0,25 /0 ) thÐp c¸cbon võa ( C 0,25- 0,55 ) thÐp c¸cbon cao ( C trªn 0,55 thÐp hîp kim thÊp(tæng hμm l†îng hîp kim < 0 =3,5 /0) thÐp thÐp hîp kim võa ( 0 3,5 /0) thÐp hîp kim cao ( trªn 0 10 /0) hîp kim ph©n lo¹i thÐp x©y dùng theo thÐp kÕt cÊu c«ng dông thÐp c«ng cô vμ thÐp c«ng cô ®Æc biÖt 31
  33. 50. ThÐp c¸c bon cã ngng lo¹i nμo ? ký hiÖu vμ ý nghÜa ? C«ng dông ? ThÐp c¸c bon chia ra lμm 3 lo¹i : thÐp phæ th«ng , thÐp c¸c bon chÊt l†îng tèt vμ thÐp c¸c bon c«ng dông. ThÐp c¸c bon chia ra lμm 3 lo¹i : thÐp A , thÐp B vμ thÐp ®Æc biÖt. KÝ hiÖu vμ c«ng dông : b¶ng 1- 15 B¶ng 1-15 : chñng lo¹i ,kÝ hiÖu ,c«ng dông thÐp c¸c bon Tªn kÝ hiÖu Ý nghÜa kÝ hiÖu vÝ dô t¸c dông thÐp A3 , A5 Ch÷ sè 0 ~ 7 biÓu thÞ hμm l†îng c¸c bon . ChÕ t¹o chi tiÕt m¸y c¸c thÐp s«i th× cuèi thÐp thªm ch÷ (s«i) hoÆc (F) kh«ng quan träng bon A3F , B5 ,nh† cÇn truyªn phæ B7 , C3 ®éng ,cÇn kÐo , g©n th«ng C5 ,bu l«ng thÐp 08F 15 Ch÷ sè thÓ hiÖn hμm l†îng cac bon trong ChÕ t¹o chi tiªt m¸y kÕt thÐp .sau ch÷ sè thªm ch÷ Mn biÓu thÞ thÐp †uan träng nh† dông cÊu BO45 c¸c bon ch©t l†îng tèt cã hμm l†îng man gan cô chøa chi tiÕt dËp c¸c cao . vÝ dô 45 lμ hμm l†îng 0,45%., 15 thÓ Ðp ,b¸nh r¨ng trôc bon 15Mn hiÖn hμm l†îng cacbon lμ 15% con lai hμm bu l«ng ,then chèt chÊt l†îng man gan t†¬ng ®èi cao l†îng tèt thÐp T8 T8A (T) biÓu thÞ thÐp c«ng cô cacbon .Sè 8 biªut ChÕ t¹o dao cô vμ c«ng thÞ hμm l†îng c¸c bon kho¶ng 8%.Ch÷ A sau c«ng cô c¾t gät tèc cô c¸c biÓu thÞ thÐp chÊt l†îng cao cÊp . ®é thÊp :Dôc ,khu«n bon rÌn, dao tiÖn ,dao phay, taro, dông cô ®o l†êng 32
  34. 51. ThÐp hîp kim gåm nh÷ng lo¹i nμo ?kÝ hiÖu vμ ý nghÜacña chóng ? §†îc thÓ hiÖn trong b¶ng d†íi ®©y: Tªn KÝ hiÖu ý nghÜa kÝ hiÖu C«ng dông B»ng ch÷ KÝ hiÖu ThÐp kÕt 20 crom 20Cr 1.M¸c thÐp hîp Trôc cam ®éng cÊu hîp 30 crom man gan silic 30CrMnSi kim biÓu thÞ c¬ kim b»ng nguyªn tè DIAZEN,c¸nh ho¸ häc quat m¸y th«ng 2. Ch÷ sè tr†íc giã cao ¸p,trôc m¸c thÐp biÓu mμi thÐp c«ng Crom12 Cr12 thÞ hμm l†îng ChÕ t¹o cô hîp 4crom vonfram2silic 4CrW2Si c¸cbon phÇn dao,dông cô ®o kim v¹n. vμ khu«n quan 3. thªm kÝ hiÖu träng . ThÐp Vonfram18crom4vanidi W18Cr4V nguyªn tè ho¸ ChÕ t¹o dông c«ng cô Vonfram9crom4vanidi2 W9Cr4V häc sau ch÷ sè cô c¾t gätnh†: cao tèc ,biÓu thÞ dao tiÖn ,mòi (thÐp giã) nguyªn tè chñ khoan yÕu trong thÐp dao l¨n ThÐp lß 60silic2mangancao 60Si2MnA hîp kim.Ch†«s ChÕ t¹o c¸c lo¹i xo sau biÓu thÞ lß so quan hμm l†îng träng, «t«, tμu nguyªn tè ®ã. ho¶ ThÐp æ bi Crombi9 GCr9 4. ThÐp æ bi ChÕ t¹o c¸c lo¹i Combi15silicmangan GCr15SiMn thªm ch÷ bi bi ,vßng lãt thÐp chÞu 1crom13 1Cr13 hoÆc ch÷ ‘G’ ChÕ t¹o chi tiÕt axit 5.Sau m¸c thÐp chÞu rØ ,¨n mßn kh«ng gØ thªm ch÷ cao thÐp chÞu 1crom17nhom15 1Cr17A 15 hoÆc ch÷ ChÕ t¹o chi tiÕt nhiÖt ‘A’biÓu thÞ chÞu nhiÖt thÐp chÊt l†îng tèt ,cao cÊp. 33
  35. 52. NhiÖt luyÖn thÐp lμ g× ? ph¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn thêng gåm nh÷ng g× ? môc ®Ých cña nã ? NhiÖt luyÖn lμ ph†¬ng ph¸p lîi dông biÖn ph¸p gia nhiÖt ,gi÷ nhiÖt vμ lμm nguéi thÓ r¾n ,®Ó thay ®æi tæ chøc bªn trong cña thÐp . Ph†¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn coa : T«I ,th†êng ho¸ , ñ ,ram , ñ thÐp :lμ ph†¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn nung nãng ®Õn mét nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh gi÷ nhiÖt l©u råi lμm nguéi cïng víi lß .®Ó thu ®†îc tæ chøc æn ®Þnh víi ®é cøng thÊp ,®é dÎo dai cao nhÊt . Môc ®Ých : T¨ng tÝnh mÒm Khö bá øng suÊt Lμm nhá h¹t T«i: lμ p†¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn nung nãng chi tiÕt ®Õn nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh sau ®ã lμm nguéi nhanh trong n†íc hoÆc trong dÇu . thu ®†îc ®é cøng cao nhÊt vμ ®é dÎo dai thÊp nhÊt. Môc ®Ých : T¨ng ®é cøng §é chèng mμi mßn Gi¶m ®é dÎo dai Ram: lμ ph†¬ng ph¸p nhiÖt luyÖn ®em chi tiÕt thÐp ®·t«i cøng .Gia nhiÖt ®Õn møc ®é d†íi møc giíi h¹n gi÷ nhiÖt mét thêi giab sau ®ã lμm nguéi trong kh«ng khÝ hoÆc trong dÇu Môc ®Ých : Gi¶m ®é cøng Gi¶m néi øng suÊt N©ng cao ®é dÎo dai Th†êng ho¸: ®em gia nhiÖt ®Õn trªn nhiÖt ®é giíi h¹n (850 ~ 9500) gi÷ nhiÖt mét thêi gian sau ®ã lμm nguéi trong kh«ng khÝ . Môc ®Ých : Gi¶m ®é cøng ®Ó gia cong c¾ gät Khö bá øng suÊt 53.Xö lý ho¸ nhiÖt thÐp lμ g× ? Ph¬ng ph¸p thêng dïng vμ ph¹m vi øng dông Xö lý hoa nhiÖt tøc cho chi tiÕt vμo trong m«i tr†êng chøa mét hay nhiÒu nguyªn tè ho¸ häc hoÆc hîp chÊt cña chóng t¨ng nhiÖt ®é thÝch hîp gi÷ nhiÖt t†¬ng ®èi l©u ®Ó nguyªn tè ho¸ häc cã ho¹t tÝnh thÊm vμo bÒ mÆt chi tiÕt khuyÕch t¸n vμo trong ,lμm thay ®æi thμnh phÇn ho¸ häc vμ kÕt cÊu tæ chøc cña chi tiÕt .§¹t môc ®Ých n©ng cao ®é cøng , tÝnh chÞu mμi mßn ,tÝnh choãng ¨n mßn Th†êng dïng vμo c¸c chi tiÕt nh† b¸nh r¨ng , trôc truyÒn ®éng ,chèt pit t«ng th†êng tiÕnhμnh xö lý thÊm cacbon. Sù thÊm nit¬ thÐp lμ qu¶t×nh d†íi nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh (500 ~ 6000C ) Nguyªn tö nit¬ thÊm vμo bÒ mÆt chi tiÕt gia c«ng .Qua thÊm ni t¬ chi tiÕt sÏ n©ng cao ®é cøng ,tÝnh chÞu mμi mßn ,tÝnh chÞu ¨n mßn vμ c†êng ®é chèng mái bÒ mÆt .§èi víi b¸nh r¨ng 34
  36. chÝnh ,trôc chÝnh m¸y mμi ,vÝt chÝhn x¸c vμ bu l«ng ®ai èc ,c¸c bé phËn quan träng ®Òu cã thÓ xö lý thÊm nit¬. Qu¸ tr×nh cïng mét lócthÊm cacbon vμ nit¬ vμo bÒ mÆt chi tiÕt thÐp gäi lμ xö lý xyanua ho¸ .Chi tiÕt sau khi xö lý xyanua ho¸ n©ng cao ®é cøng ,chèng mμi mßn vμ kh¶ n¨ng chèng mái bÒ mÆt .Dïng cho chÕ t¹o b»ng thÐp cacbon thÊp ,thÐp cacbon võa (b¸nh r¨ng b¹c trôc Cßn cã thÓ dïng cho dông cô dao thÐp giã . 54.ChÊt b«i tr¬n nguéi cã t¸c dông g× ? ChÊt b«i tr¬n nguéi cßn (gäi lμ dÞch c¾t gät) cã t¸c dông lμm nguéi ,b«i tr¬n ,chèng ¨n mßn ,n©ng cao ®é hchÝnh x¸c gia c«ng cña chi tiÕt ,gi† l©u tÝnh n¨ng c¾t gät cña dao .n©ng cao chÊt l†îng bÒ mÆt chi tiÕt .ChÊt lam nguéi cã ¸p lùc nhÊt ®Þnh cßn cã thÓ röa tr«i chÊt bÈn ,phoi ,bét mμi nhá mÞn b¸m trªn bÒ mÆt chi tiÕt vμ dao . ngoμi ra con cã t¸c dông ch«ng ¨n mßn . 55. ChÊt nhên lμm nguéi gåm nh÷ng lo¹i nμo ? ChÊt nh¬n lμm nguéi ph©n lo¹i nh† sau : DÇu c¾t gät : a/ dÇu c¾t gät kh«ng ho¹t tÝnh : - DÇu kho¸ng : dÇu nhÑ ,dÇu c¬ giíi +(chÊt chèng rØ)* - Mì : mì ®éng vËt ,mì thùc vËt - Dμu phøc hîp : dÇu kho¸ng + chÊt cã tÝnh dÇu - DÇu nÐn : dÇu kho¸ng +(chÊt cã tÝnh dÇu )+chÊt nÐn kh«ng ho¹t tÝnh +chÊt chèng rØ b/ DÇu c¾t gät cã ho¹t tÝnh : DÇu nÐn , dÇu kho¸ng (chÊt cã tÝnh dÇu )*, chÊt nÐn ho¹t tÝnh DÞch nhò ho¸ : DÞch nhò ho¸ chèng rØ :DÇu kho¸ng +chÊt nhò ho¸ +chÊt chèng rØ DÞch nhò ho¸ lμm s¹ch : Mét Ýt dÇu kho¸ng + nhiÒu chÊt nhò ho¸+chÊt chèng rØ DÞch nhò ho¸ nÐn : DÇu kho¸ng+chÊt nhò ho¸+chÊt chènh rØ+chÊt nÐn DÞch nhò ho¸ trong suèt : RÊt Ýt dÇu kho¸ng+rÊt nhiÒu chÊt nhò ho¸+chÊt chèng rØ DÞch hoμ tan: N†íc lμm nguéi trong suèt – nhiÒu chÊt ho¹t tÝnh bÒ mÆt +ch©t chèng rØ+(chÊt khö bät)*+chÊt nhên hoμ tan N†íc chèng rØ – chÊt chèng rØ +n†íc * ChØ khi cÇn cã thÓ cho thªm phô gia trong ngoÆc . 56. Lùa chän dÞch nhên lμm nguéi nh thÕ nμo? 35
  37. B¶ng 1-17:B¶ng tham kh¶o chän dÞch nhên lμm nguéi Ph†¬ng ph¸p TiÖn- Phay gia c«ng Doa Tar«-chuèt-tuèt Khoan lç DÞch nhên lam Doa khoÐt nguéi VËt liÖu gia Gia c«ng th« Gia c«ng tinh c«ng thÐp cacbon 1. N†íc chèng 3. DÞch nhò 1. DÞch nhò ho¸ 1. DÞch nhò thÊp rØ 2~4% ho¸ 10~20% nÐn 10~20% ho¸ 2. DÞch nhò 4. DÞch nhò 2. DÇu l†u ho¸ 3~5% ho¸ 2~3% ho¸ nÐn kh«ng ho¹t tÝnh 2. DÞch nhò 5~10% 3. DÇu clo ho¸ ho¸ nÐn 5. DÇu l†u ho¸ 4. DÇu l†u ho¸ 5~10% kh«ng ho¹t clo ho¸ 3. dÇu l†u tÝnh 5. DÇu lu†u ho¸ ho¸ ThÐp cacbon 1. DÞch nhò 4. 10~25% clo ho¸ 4. DÇu lu†u cao vμ hîp kim 2. N†íc lμm 5. 10~15% phèt pho ho¸ ho¸ clo ho¸ nguéi 2~5% 6. DÇu l†u ho¸ 3. Dung dÞch 7. DÇu phøc nhò hîp ThÐp kh«ng rØ 1. DÞch nhò 4. DÞch nhò 1. DÞch nhòho¸ 1. dÞch nhò vμ thÐp chÞu ho¸ 5~10% ho¸ nÐn nÐn 10~20% ho¸ 10~30% nhiÖt 2. DÞch nhò 10~20% 2. DÇu l†u ho¸ 2. DÞch nhò ho¸ nÐn 5. DÇu clo ho¸ ho¹t tÝnh võa ho¸ nÐn 10~25% 6. DÇu l†uu 3. DÇu clo ho¸ 10~15% 3. n†íc lμm ho¸ 4. DÇu l†u ho¸ 3. DÇu clo nguéi trong 7. dÇu l†u ,clo ho¸ ,ph«t hãa 3~6% huúnh ,phèt pho ho¸ 4. DÇu l†u pho 5. DÞch hçn hîp ho¸ (ho¹t clo dÇu l†u ho¸ vμ tÝnh) cacbon tetraclorit 5. DÇu l†u 6. Mì c¾t gät huúnh,ph«t (ren,tar«) pho ,clo 36
  38. Titan vμ hîp 1. DÞch nhò ho¸ 1. DÇu l†u ho¸ DÇu l†u ho¸ ho¹t kim titan 5~10%(phun chøa mì l†u tÝnh cao ¸p) ho¸ 2. DÇu l†u ho¸ 2. Hçn hîp dÇu ho¹t tÝnh l†u ho¸ vμ cacbon tetraclorit Nh«m vμ hîp 1.C¾t gät kh« 1. dÞch nhò ho¸ 1. C¾t gät kh« kim cña nh«m 2. dÞch nhò ho¸ 10~15% 2. 10% 3.dÇu ho¶ 2. DÞch nhò 3. DÞch hçn hîp 4. Hçn hîp dÇu ho¸ dÇu ho¶ vμ dÇu ho¶ vμ dÇu 3. DÇu l†u ho¸ kho¸ng kho¸ng 4. Hçn hîp dÇu 4. DÇu l†u ho¸ 5. DÇu l†u ho¸ l†u ho¸ vμ dÇu kh«ng ho¹t tinhS ho¶ 5. Hçn hîp d©u ho¶ §ång vμ hîp 1. c¾ gät kh« 1. DÞch nhò 1. C¾t gät kh« kim ®ång 2. DÞch nhò ho¸ ho¸ 10~15% 2. DÞch nhò ho¸ 3~5% 2. DÞch nhò 2~5% 3. DÞch nhò ho¸ ho¸ nÐn 3. dÇu clo hãa nÐn5~10% 10~15% 4. DÇu clo ho¸ 3. DÇu clo ho¸ 5. N†íc lμm nguéi trong suèt (cã chÊt chèng rØ) Gang 1. C¾t gät kh« 1. DÇu ho¶ C¾t gät kh« 2. DÇu ho¶ 2. Hçn hîp dÇu 3.Hçn hîp dÇu ho¶ ho¶ ,dÇu kho¸ng 4. DÞch nhò ho¸ 7~10% 37
  39. Ch‡¬ng 2: LÊy dÊu 1. ThÕ nμo gäi lμ lÊy dÊu ? Môc ®Ých lμ g× ? Tr†íc khi gia c«ng chi tiÕt (ph«i) hoÆc trong qu¸ tr×nh gia c«ng (b¸n thμnh phÈm ), c¨n cø vμo b¶n vÏ, dïng dông cô lÊy dÊu ®Ó v¹ch dÊu cÇn thiÕt trªn chi tiÕt, thÓ hiÖn vÞ trÝ vμ giíi h¹n cÇn gia c«ng trªn chi tiÕt. C«ng viÖc ®ã gäi lμ lÊy dÊu. Môc ®Ých chñ yÕu cña lÊy dÊu lμ: Thø nhÊt: C¨n cø vμo b¶n vÏ vμ yªu cÇu c«ng nghÖ x¸c ®Þnh d† l†îng c¸c bÒ mÆt gia c«ng vμ vÞ trÝ t†¬ng hç gi÷a c¸c lç, b¸nh r¨ng, gê låi bÒ mÆt v.v ®Ó lμm chç dùa gia c«ng hoÆc hiÖu chØnh sau nμy; Thø hai: Cã thÓ kiÓm tra tr†íc khi gia c«ng ®èi víi ph«i vÇ tiÕn hμnh diÒu chØnh vμ ph©n phèi toμn diÖn ®èi víi l†îng d† gia c«ng, ®Ó kÞp thêi lo¹i bá s¶n phÈm s¬ chÕ kh«ng ®ñ quy c¸ch, tr¸nh l·ng phÝ thêi gian: Thø ba: X¸c ®Þnh vÞ trÝ c¾t lÊy vËt liÖu ë trªn tÊm vËt liÖu, bè trÝ hîp lý, tiÕt kiÖm. Tãm l¹i lÊy dÊu chÝnh x¸c sÏ cã t¸c dông quan träng ®Õn chÊt l†îng s¶n phÈm, n©ng cao hiÖu suÊt c«ng t¸c, tiÕt kiÖm thêi gian vμ vËt liÖu. 2. Sö dông chñ yÕu nh÷ng dông cô nμo khi lÊy dÊu ? H×nh c H×nh b H×nh a H×nh e H×nh d H×nh 2-1:C¸c dông cô bæ trî 38
  40. (a) H×nh 2-2 : Dông cô ®o C C¨n cø vμo c«ng dông,dông cô lÊy dÊu cã thÓ chia ra dông cô c¬ chuÈn, dông cô ®o ®Æt ®ì, dông cô trùc tiÕp v¹ch dÊu vμ dông cô bæ trî. Dông cô c¬ chuÈn nh† h×nh 2-1 thÓ hiÖn. Trong ®ã, h×nh (a) lμ bμn m¸p (cßn gäi bμn ph¼ng ), lμm b»ng gang ®óc, bÒ mÆt cña nã ®†îc bμo tinh hoÆc gia c«ng c¹o gät, lμ mÆt ph¼ng c¬ chuÈn khi lÊy dÊu. H×nh (b) lμ hép gãc vu«ng (cßn gäi lμ hép ®Öm), vËt liÖu vμ yªu cÇu gia c«ng cña nã gièng nh† hép vu«ng. Khi v¹ch dÊu chi tiÕt lín, tr†íc tiªn ®iÒu chØnh tèt vÞ trÝ hép gãc vu«ng, sau ®ã cho mÆt ®¸y ®Üa v¹ch dÊu ¸p s¸t vμo mÆt vu«ng gãc cña hép gãc vu«ng lμ cã thÓ v¹ch ®†îng th¼ng ®øng trªn chi tiÕt, chø kh«ng cÇn lËt chi tiÕt. Hép gãc vu«ng cßn cã thÓ dïng ®Ó ®Öm n©ng cao ®Üa v¹ch dÊu hoÆc th†íc chiÒu cao. H×nh (c) lμ th†íc ph¼ng h×nh ch÷ I, lμm b»ng gang, qua bμo gät thμnh, hai mÆt l©n c¹n 39
  41. cña nã vu«ng gãc víi nhau (trõ 2 dÇu). Nã phèi hîp víi hép gãc vu«ng, dùng ®Ó v¹ch dÊu chi tiÕt lín. H×nh (d) lÇ khèi ch÷ V. Khèi ch÷ V cì nhá th†êng dïng thÐp c¸c bon võa qua bμo, t«i mμi mμ thμnh, th«ng th†êng dïng ®Ó kª ®ì chi tiÕt d¹ng trôc. Cè ®Þnh chi tiÕt lªn khèi ch÷ V, dïng c¸ch lËt khèi ch÷ V, cã thÓ v¹ch ®†êng trªn chiÒu vu«ng gãc víi nhau.H×nh (e) lμ d†ìng th«ng th†êng lμm b»ng t«n máng dïng ®Ó v¹ch dÊu hμng lo¹t hoÆc c¸c chi tiÕt phøc t¹p tr†íc khi lÊy dÊu ng†êi ta ph¶i chÕ t¹o ra mét lo¹i d†ìng thÝch hîp Dông cô ®o nh† h×nh (2-2) thÓ hiÖn. Trong ®ã, h×nh (a) lμ th†íc ®o ®é cao, gåm gi¸ th†íc vμ th†íc thÐp th¼ng t¹o thμnh, chñ yÕu dïng ®Ó x¸c ®Þnh ®é cao ®Çu kim cña ®Üa v¹ch dÊu khi lÊy dÊu, nh»m khèng chÕ vÞ trÝ kÝch th†íc cña ®†êng v¹ch. H×nh (b) lμ th†íc vu«ng gãc (cßn gäi lμ th†íc gãc ) t¸c dông chñ yÕu cña nã lμ v¹ch ®†êng th¼ng ®øng cña mÆt chuÈn (hoÆc ®†êng chuÈn ) khi lÊy dÊu vËt khèi, th†êng dïng th†íc gãc vu«ng ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ vu«ng gãc gi÷a mét mÆt chuÈn hoÆc ®†êng chuÈn nμo ®ã cña chi tiÕt víi mÆt ph¼ng ngang. H×nh (c) lμ th†íc ®o cao du tiªu, phÝa tr†íc ch©n cÆp du tiªu lμ mòi v¹ch dÊu chÝnh x¸c. Khi v¹ch (0) cña du tiªu ®èi chuÈn víi v¹ch (0) cña th†íc chÝnh, mòi (dao ) v¹ch võa ngang b»ng víi mÆt ®¸y cña th†íc. H×nh (d ) lμ bé ®o gãc, cã thÓ dïng ®Ó hiÖu chØnh gãc ®é cña mÆt chuÈn hoÆc ®†êng chuÈn nμo ®ã cña chi tiÕt víi mÆt bμn ph¼ng. Khi lÊy dÊu mÆt ph¼ng, cã thÓ dïng ®Ó v¹ch ®†êng th¼ng t¹o thμnh mét gãc nhÊt ®Þnh víi mÆt (hoÆc ®†êng) chuÈn. H×nh : 2-3 40
  42. H×nh :2-4 Dông cô trùc tݪp v¹ch dÊu 41
  43. Dông cô ®Æt ®ì nh† h×nh 2-4 thÓ hiÖn. Trong ®ã h×nh (a) lμ tÊm ®Öm cã thÓ ®iÒu chØnh gãc ®é, cã thÓ dïng ®Ó trùc tiÕp ®Æt ®ì chi tiÕt d¹ng vu«ng hoÆc qua khèi ch÷ V, hép vu«ng gi¸n tiÕp ®Æt ®ì chi tiÕt d¹ng trôc, d¹ng ®Üa ®Ó lÊy dÊu gãc. H×nh (b)lμ c¸i kÝch ®¬n gi¶n, trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh vÞ trÝ cao thÊp, chi tiÕt dÔ khËp khiÓng, th†êng dïng ®Ó ®Æt ®ì chi tiÕt d¹ng ph«i H×nh (c) lμ lo¹i kÝch th†êng dïng, th«ng qua xoay ®ai èc ®Ó thay ®æi ®é cao cña trôc vÝt. H×nh (d) lμ xÝch h×nh ch÷ V cã thÓ dïng ®Æt ®ì chi tiÕt d¹ng trôc. H×nh (e) lμ dông cô ®Æt ®ì d¹ng b¸nh l¨n, thay ®æi vÞ trÝ t†¬ng ®èi cña hai gi¸ a theo r·nh then b ®Ó cã thÓ thÝch øng víi yªu cÇu ®Æt ®ì chi tiÕt ®†êng kÝnh kh¸c nhau. lo¹i dông cô nμy dïng ®Ó dÆt ®ì chi tiÕt d¹ng trôc cì lín. Dông cô trùc tiÕp v¹ch dÇu nh† h×nh 2-3 thÓ hiÖn. Trong ®ã, h×nh (a) lμ compa v¹ch dÊu lμm b»ng thÐp c«ng cô, chñ yÕu dïng ®Ó v¹ch ®†êng trßn, cung trßn, lÊy kÝch th†íc, chia gãc ®Òu nhau hoÆc ®o¹n th¼ng b»ng nhau. Mòi v¹ch cña ch©n compa, ®†îc t«i cøng (hoÆc hμn nèi mét mÈu hîp kim cøng), tr†íc khi sö dông cÇn ph¶i mμi s¾c. H×nh (b) lμ compa du tiªu cã thÓ ®iÒu chØnh tu¬ng ®åi chÝnh x¸c kho¶ng c¸ch gi÷a hai ch©n compa, trong ®ã, mét ch©n cã thÓ ®iÒu chØnh cao thÊp, thÝch hîp ®Ó d©y nilo v¹ch ®†êng trßn hoÆc cung trßn cã b¸n kÝnh t†¬ng dèi lín hay v¹ch dÊu m ®Ç òi mÆt bËc thang. H×nh (c) lμ compa u chuyªn dïng. Nã gièng nh† compa d du tiªu, cã thÓ lîi dông lç cã s½n trªn linh kiÖn lμm t©m ®Ó v¹ch ®†êng trßn hoÆc cung ®ång t©m, còng cã thÓ lÊy dÊu trªn mÆt bËc thang. H×nh (d) lμ mòi v¹ch, lμ dông cô trùc tiÕp v¹ch dÊu c¬ b¶n nhÊt, cã thÓ lμm b»ng d©y thÐp 3.5mm t«i cøng ®Çu nhän, còng cã thÓ hμn nèi thÐp giã hoÆc hîp kim cøng vμo ®Çu nhän. H×nh (e) lμ ®Üa v¹ch dÊu phæ th«ng, tuy nã kh«ng H×nh:2-5:Dông cô bæ tiÖn ®iÒu chØnh nh† th†íc ®o du tiªu, trî nh†ng c㠆u ®iÓm ®é chÞu lùc tèt, ®†êng v¹ch s©u, râ, cho nªn øng dông réng d·i. Dông cô bæ trî nh† h×nh 2-5 thÓ hiÖn. Trong ®ã, h×nh (a) lμ gi¸ trung t©m th†êng dïng ®Ó lÊy dÊu lç cã ®†êng kÝnh t†¬ng ®èi lín. C¸ch dïng lμ ®Æt gi¸ trung t©m vμo trong lç chi tiÕt sao cho mÆt ph¼ng t©m cña nã n»m cïng mÆt ph¼ng víi mÆt ®Çu lç 42
  44. chi tiÕt. T©m ®†êng trßn t×m ®†îc sÏ v¹ch trong mÆt ph¼ng t©m cña gi¸ trung t©m. H×nh (b) lμ con däi, t¸c dông cña nã t†¬ng tù nh† th†íc gãc vu«ng, cã thÓ dïng lÊy dÊu chi tiÕt lín. H×nh (c) lμ kÐp ch÷ C, t¸c dông chñ yÕu cña nã lμ cè ®Þnh chi tiÕt vμo hép vu«ng hoÆc tÊm gãc vu«ng. Ngoμi ra cßn cã ®ét t©m. v.v 3 .ChÊt b«i quÐt thêng dïng ®Ó v¹ch dÊu cã nh÷ng lo¹i nμo ? §Ó nÐt dÊu râ rμng, dÔ ph©n biÖt, tr†íc khi v¹ch dÊu ph¶i quÐt chÊt b«i quÐt lªn vÞ trÝ cÇn v¹ch dÇu. ChÊt b«i th†êng dïng cã c¸c lo¹i sau: 3.1. ChÊt b«i n†íc v«i, dïng ®Ó b«i lªn mÆt vËt liÖu ph«i, nã ®†îc nÊu b»ng nhùa ®μo hoÆc keo da lîn, sau ®ã cho n†íc v«i tr¾ng vμo ®¶o ®Òu lμ thμnh. 3.2. ChÊt b«i mÇu sÉm, dïng ®Ó b«i bÒ mÆt sau khi gia c«ng th« hoÆc gia c«ng tinh, nã lμ hçn hîp gi÷a s¬n (3-5%) hoμ tan trong cån (93%), sau ®ã cho thªm 2~4 % chÊt mÇu sÉm (nh† mÇu tÝm nh¹t, xanh sÉm, xanh lôc, v.v ). 3.3. ChÊt b«i ®ång sunf¸t dïng ®Ó b«i bÒ mÆt cßn ph¶i gia c«ng tinh. Nã ®†îc pha chÕ b»ng ®ång sunf¸t trén víi n†íc, Mét Ýt axit sulfuaric. Tr†íc khi sö dông c¸c chÊt b«i, cÇn lμm s¹ch bÒ mÆt chi tiÕt, chÊt b«i cè g¾ng b«i vμo bé phËn cÇn v¹ch dÊu, ph¶i b«i máng vμ ®Òu. 4 . Tríc khi lÊy dÊu cÇn ph¶i lμm c«ng viÖc chuÈn bÞ nμo ? C«ng viÖc chuÈn bÞ ph¶i lμm tèt tr†íc khi lÊy dÊu: Mét lμ n¾m ch¾c b¶n vÏ vμ tμi liÖu c«ng nghÖ, ph©n tÝch kÜ yªu cÇu cô thÓ ë c¸c c«ng ®o¹n sau. Hai lμ tiÕn hμnh kiÓm tra s¬ bé bªn ngoμi ®èi víi ®èi t†îng lÊy dÊu, xem cã khiÕm khuyÕt g× râ rÖt kh«ng. Ba lμ ®èi víi chi tiÕt ph«i ®óc, cÇn lμm s¹ch c¸t khu«n, lo¹i bá bavia vμ lç ®Ëu. Bèn lμ cÇn lo¹i bá líp oxi ho¸ ®èi víi ph«i rÌn vμ ph«i c¸n. N¨m lμ ®èi víi b¸n thμnh phÈm, cÇn lo¹i bá x¬ x†íc trªn mÆt chuÈn, lμm s¹ch chÊt bÈn vμ chÊt rØ do ®Ó l©u ngμy. S¸u lμ kiÓm tra dông cô lÊy dÊu ph¶i sö dông, ®ßi hái s¹ch, chuÈn x¸c, kh«ng khiÕm khuyÕt. BÈy lμ kh¶o s¸t ph†¬ng ¸n lÊy dÊu, trong ®ã bao gåm néi dung chän chuÈn, c¸c b†íc vμ néi dung lÊy dÊu cïng dông cô cÇn thiÕt, dông cô cÈu chuyÓn vμ biÖn ph¸p an toμn. 5. Chän chuÈn lÊy dÊu nh thÕ nμo ? Khi v¹ch ®†êng, cÇn ph¶i chän mÆt hoÆc ®†êng nμo ®ã lμm ®iÓm xuÊt ph¸t hoÆc c¨n cø ®Ó lÊy dÊu. §ã chÝnh lμ chuÈn lÊy dÊu. ChuÈn lÊy dÊu ph¶i c¨n cø vμo t×nh h×nh cô thÓ, tu©n thñ theo nguyªn t¾c sau ®©y ®Ó chän chuÈn: 5.1. ChuÈn lÊy dÊu cÇn cè g¾ng thèng nhÊt víi chuÈn thiÕt kÕ. 43
  45. 5.2. Chän c¹nh, mÆt ®· qua gia c«ng tinh cã ®é tinh x¸c gia c«ng cao nhÊt hoÆc ®†êng ®èi xøng víi c¹nh, mÆt, ®†ßng trßn ngoμi lç, r·nh vμ gê låi cã yªu cÇu phèi l¾p. 5.3. Chän c¹nh t†¬ng ®èi dμi hoÆc ®†êng ®èi xøng cña hai c¹nh hoÆc mÆt t†¬ng ®èi lín hoÆc ®†êng ®èi xøng cña hai mÆt. 5.4. §†êng t©m cña ®†ßng trßn ngoμi lín. 5.5. C¹nh, mÆt hoÆc ®†êng trßn ngoμi ®Ô ®Æt ®ì. 5.6. Khi lÊy dÊu bæ xung ph¶i lÊy ®†êng cò hoÆc chç g¸ l¾p cã chç liªn quan lμm chuÈn Ngoμi ra, khi chän chuÈn lÊy dÊu trªn vËt liÖu tÊm máng, cÇn xÐt tíi tiÕt kiÖm vËt liÖu, c¾t x¶ vËt liÖu, vμ c¸c yªu cÇu cô thÓ vÒ chiÒu c¸n uèn vËt liÖu trong tμi liÖu c«ng nghÖ. Khi lÊy dÊu cÇn ph¶i tÝnh tíi d† l†îng gia c«ng cña c¸c bé phËn, b¶o ®¶m chän ®iÓm chiÕu cè toμn diÖn. 6 . ThÕ nμo lμ lÊy dÊu mÆt ph¼ng vμ lÊy dÊu vËt khèi? TÊt c¶ c¸c dÊu v¹ch ®†îc v¹ch ra ®Òu n»m cïng mét mÆt ph¼ng trªn chi tiÕt gäi lμ v¹ch dÊu mÆt ph¼ng, nh† lÊy dÊu chi tiÕt d¹ng tÊm ®Òu thuéc lo¹i nμy. Chi tiÕt th†êng gÆp phÇn lín ®Òu lμ khèi h×nh häc kh«ng gian. NÕu cïng lóc lÊy dÊu trªn c¸c bÒ mÆt kh¸c nhau cña chi tiÕt, gäi lμ lÊy dÊu vËt khèi. Trong v¹ch dÊu vËt khèi bao gåm ph†¬ng ph¸p v¹ch dÊu trªn nhiÒu mÆt ph¼ng, cho nªn v¹ch dÊu mÆt ph¼ng lμ c¬ së lÊy dÊu vËt khèi. 7.Lμm thÕ nμo v¹ch ®êng song song ? Ph†¬ng ph¸p chñ yÕu v¹ch ®†êng song song gåm mét sè c¸ch sau: 7.1. Dïng ®Üac v¹ch dÊu ®Ó kÎ ®†êng song song lÊy ®é cao cÇn thiÕt cña dÜa v¹ch ®Êu, tiÕn hμnh v¹ch dÊu cho chi tiÕt trªn bμn ph¼ng, bμn m¸p v¹ch c¸c ®†êng song song vμ song song víi mÆt ph¼ng bμn m¸p. 7.2 Dïng compa cÆp kÎ ®†êng song song. Nh† h×nh 2-6 thÓ hiÖn, dïng compa cÆp chuyÓn ®éng theo mÆt c¹nh cña chi tiÕt ®· gia c«ng lμ cã thÓ v¹ch ra ®†êng song song víi c¹nh ®ã. 7.3. Dïng th†íc gãc vu«ng kÎ ®†ßng song song. Nh† h×nh 2-7 thÓ hiÖn, di chuyÓn th†íc gãc vu«ng theo mÆt c¹nh ®· gia c«ng cña chi tiªt, dïng mòi v¹ch ®Ó v¹ch c¸c ®†êng song song víi nhau. 44
  46. 7.4. Dïng th†íc th¼ng kÎ ®†êng song song. Nh† h×nh 2-8 thÓ hiÖn lÊy mÆt c¹nh ®· gia c«ng lμm chuÈn dïng th†íc th¼ng lÊy kÝch th†íc gièng nhau ë hai ®iÓm A, B, v¹ch dÊu, ®†êng th¼ng nèi v¹ch dÊu sÏ song song víi mÆt c¹nh ®ã . H×nh 2-7 Dïng th†íc ke H×nh 2-6 Dïng kÎ ®†êng th¼ng song song compa cÆp kÎ ®†êng th¼ng song song A B A B H×nh2-8:Dïng th†íc th¼ng kÎ ®†êng song song h×nh 2-9: Dïng compa kÎ ®†êng song song 7.5. Dïng compa kÎ ®†êng song song. Nh† h×nh 2-9 thÓ hiÖn, lÊy hai ®iÓm A, B trªn ®†êng th¼ng ®· biÕt lμm t©m, dïng b¸n kÝnh gièng nhau vÏ cung ng¾n, vμ dïng th†íc th¼ng kÎ hai ®†êng tiÕp tuyÕn ngoμi cña hai cung, ®†êng th¼ng ®ã sÏ song song víi ®†êng th¼ng ®· biÕt. 45
  47. 7.6. Qua mét ®iÓm bªn ngoμi, kÎ ®†êng song song. Nh† h×nh (a) trong h×nh 2-10 thÓ hiÖn, lÊy ®iÓm ®· biÕt P lμm t©m, ®iÒu chØnh kho¶ng c¸ch ®· biÕt gi÷a hai ch©n compa lμ R sao cho nã c¾t ®†êng th¼ng ®· biÕt ë A vμ B. Trªn ®†êng th¼ng AB lÊy ®iÓm K thÝch hîp lμm t©m, vÉn dïng R lμm b¸n kÝnh ®Ó v¹ch mét cung. §†êng th¼ng qua ®iÓm P tiÕp tuyÕn víi cung ®ã lμ ®†êng th¼ng song song cÇn t×m. lÊy ®é dμi R thÝch hîp lμm b¸n kÝnh vÏ mét cung, ®o¹n cung ®â c¾t ®†êng th¼ng AB ®· biÕt t¹i ®iÓm C. L¹i lÊy ®iÓm C lμm t©m, R lμm b¸n kÝnh vÏ cung, c¾t ab ë ®iÓm D. Sau ®ã vÉn lÊy C lμm t©m, PD lμm b¸n kÝnh vÏ cung, c¾t cung trßn thø nhÊt ë E, nèi PE, ®†îc ®†êng song song cÇn t×m p p E R R R R R 1 k C B A D a B A H×nh:2-10:KÎ ®†êng song song qua ®iÓm cho tr†íc 8. Lμm thÕ nμo kÎ ®êng vu«ng gãc ? Ph†¬ng ph¸p chñ yÕu kÎ d†êng vu«ng gãc cã: C 8.1. Dïng th†íc gãc vu«ng kÎ ®†êng vu«ng gãc. C¸c ®†êng kÎ thÓ hiÖn trong h×nh 2-7 ®Òu vu«ng gãc víi mÆt chuÈn (®Õ th†íc gãc vu«ng A tùa s¸t vμo mÆt c¹nh lμm viÖc). B 8.2. Dïng compa kÎ ®†êng vu«ng gãc. Nh† h×nh 2-11 thÓ hiÖn, lÊy hai ®iÓm A,B trªn ®†êng th¼ng lμm t©m, vÏ cung víi b¸n kÝnh R ®é dμi D thÝch hîp c¾t nhau ë hai ®iÓm C,D. Nèi C víi D ta ®†îc hai ®†êng th¼ng AB, CD vu«ng gãc víi H×nh:2-11Dïng compa kÎ ®†êng th¼ng ®øng nhau. 46
  48. 8.3. Qua ®iÓm ®· biÕt P, vÏ ®†êng vu«ng gãc víi ®†êng th¼ng ab ®· biÕt. Nh† h×nh 2-12 (a) thÓ hiÖn, lÊy mét ®iÓm A bÊt k× trªn ®†êng th¼ng ab, nèi AP, råi lÇn l†ît lÊy A,P lμm t©m vÏ cung víi b¸n kÝnh cã ®é dμi thÝch hîp, c¾t nhau ®†îc ®iÓm B vμ C, ®†êng th¼ng BC nèi gi÷a B v¬i C c¾t ®†êng th¼ng AP ë ®iÓm O, l¹i lÊy ®iÓm O lμm vÏ cung víi b¸n kÝnh cã ®é dμi OA , c¾t ®†êng th¼ng A’, ®†êng th¼ng nèi liÒn PA’ vu«ng gãc víi ®†êng th¼ng ab. H×nh 2-12(b) thÓ hiÖn, lÊy ®iÓm C bÊt k× ë ngoμi ®†êng th¼ng lμm t©m, vÏ cung víi b¸n CP, khiÕn nã c¾t ®†êng th¼ng ab A. Nèi AC råi kÐo dμi c¾t cung ë A’; ®†êng th¼ng nèi A’ víi P ta ®†îc ®†êng th¼ng vu«ng gãc víi ®†êng th¼ng ab. H×nh (c) thÓ hiÖn, lÊy ®iÓm P lμm t©m ,vÏ cung víi b¸n kÝnh bÊt k× c¾t ®†êng th¼ng ab ë A vμ`B, l¹i lÇn l†ît lÊy A,B lμm t©m, vÏ cung víi b¸n kÝnh cã ®é dμi thÝch hîp c¾t nhau ë C, ®†êng th¼ng nèi liÒn C víi P sÏ vu«ng gãc v¬i ®†êng th¼ng ab. H×nh (d) thÓ hiÖn, lÊy ®iÓm P lμm t©m vÏ ®†êng trßn víi b¸n kÝnh cã ®é dμi thÝch hîp, c¾t ®†êng th¼ng ab ë ®iÓm A, B; L¹i lÊy ®iÓm A, B lμm t©m víi b¸n kÝnh r cã ®é dμi thÝch hîp c¾t ë ®iÓm C. §†êng th¼ng nèi P víi C vu«ng gãc víi ®†êng th¼ng ab 9. Lμm thÕ nμo dùng ®êng c¹nh cña gãc ? Cã mÊy ph†¬ng ph¸p vÏ ®†êng c p A B ' C O a b a C b A P A A H×nh b H×nh a ' H×nh 2-13: Dïng th†íc ®o gãc b¸n C nguyÖt vÏ ®†êng c¹nh vu«ng gãc P b a a O b A P B r r H×nh c C H×nh 2-12: Qua ®iÓm P ®· biÕt , dùng ®†êng H×nh d vu«ng gãc víi ab 47
  49. 9.1. Dïng th†íc gãc v¹n n¨ng (bé ®o gãc )vÏ ®†êng c¹nh cña gãc. §iÒu chØnh vμ cè ®Þnh th†íc gãc v¹n n¨ng ë gãc cÇn thiÕt, c¹nh trong th©n th†íc s¸t vμo c¹nh chuÈn cña chi tiÕt , dïng mòi v¹ch kÎ ®†êng theo c¹nh th†íc di ®éng (du tiªu ). NÕu lÊy D G D F F A A E E H×nh 2-14:Sö dông hμm sè l†îng gi¸c vÏ ®†êngc¹nh cña gãc H×nh 2-15 ®†êng th¼ng lμm chuÈn, c¹nh trong cña th†íc nh»m ®óng ®†êng th¼ng, lóc ®ã du tiªu l¬ löng, cho nªn ph¶idïng mét dông cô ph¼ng th¼ng cÆp s¸t c¹nh du tiªu, mòi v¹ch kÎ ®†êng theo dông cô ph¼ng th¼ng. 9.2. Dïng th†íc ®o gãc b¸n nguyÖt ®Ó kÎ ®†êng c¹nh cña gãc. Nh† h×nh 2-13 thÓ hiÖn t©m cña th†íc ®o gãc b¸n nguyÖt nh»m ®óng ®iÓm 0, ®†ßng th¼ng ®¸y cña th†íc gãc, nh»m ®óng ®†êng AB cña chi tiÕt, ®iÓm D chØ thÞ ®é gãc cÇn thiÕt, dïng mòi v¹ch v¹ch vÕt ng¾n. Nèi ®†êng OD, chÝnh lμ ®†êng c¹nh cña gãc cÇn vÏ. 9.3. Tra b¶ng hμm sè l†îng gi¸c ®Ó vÏ ®†êng c¹nh cña gãc. VÝ dô, t¹i ®iÓm C trªn ®†êng th¼ng AB, kÎ ®†êng th¼ng CD, sao cho < DCA=240, nh† h×nh 2-14. Ph†¬ng ph¸p cô thÓ lμ: Tr†íc tiªn tra b¶ng hμm sè l†îng gi¸c, biÕt tg240=0.445, sau ®ã lÊy CE =100mm , qua ®iÓm E vÏ ®†êng EG vu«ng gãc víi AB ,dïng compa lÊy EF = 44.5mm (0.445u100 ). §†êng CF chÝnh lμ ®†êng t¹o thμnh gãc 240 víi AB 9.4. Tra b¶ng chiÒu dμi d©y cung ®Ó kÓ ®†êng c¹nh cña gãc. H×nh 2-15 thÓ hiÖn t¹i ®iÓm C trªn ®†êng th¼ng AB kÎ ®†êng CD, sao cho nhá h¬n DCA =240 ph†¬ng ph¸p cô thÓ lμ, tr†íc tiªn tra b¶ng chiÒu dμi d©y cung (xem b¶ng 2-1) ®†îc biÕt chiÒu dμi d©y cung cña gãc t©m 240 lμ 0.416. L¹i lÊy ®iÓm C lμm t©m, vÏ cung víi b¸n kÝnh 100mm ®Ó nã c¾t ®†ßng th¼ng AB t¹i ®iÓm E. Sau ®ã lÊy ®iÓm E lμm t©m, vÏ cung víi b¸n kÝnh 41.6 mm (0.416u100 ) c¾t cung tr†íc t¹i ®iÓm F. Nèi CF,®†îc ®†êng c¹nh cña gãc cÇn vÏ 48
  50. 10. Lμm sao chia ®êng th¼ng cung trßn vμ gãc ®· biÕt thμnh hai phÇn b»ng nhau ? Chia ®†êng th¼ng ®· biÕt thμnh hai phÇn b»ng nhau nh† h×nh 2-16 (a). Ph†¬ng ph¸p lμ: LÇn l†ît lÊy ®iÓm hai ®Çu ®†êng th¼ng ab ®· biÕt lμm t©m , vÏ cung víi b¸n kÝnh cã dé dμi >1/2 ab, c¾t ë ®iÓm C vμ D, nèi CD ®†êng th¼ng CD c¾t ®†êng ab t¹i ®iÓm E chÝnh lμ ®iÓm chia hai phÇn b»ng nhau ®†êng th¼ng ab. Lîi dông ph†¬ng ph¸p t†ong tù còng cã thÓ chia cung trßn ®· biÕt thÇnh hai phÇn D C C b»ng nhau, nh† h×nh 2-16 (b) thÓ A B hiÖn. F Chia gãc ®· biÕt thμnh hai D B phμn b»ng nhau, nh† h×nh (2-16 C A E c). Ph†¬ng ph¸p lμ: Tr†íc tiªn lÊy ®iÓm B lμm t©m, vÏ cung víi A b¸n kÝnh bÊt kú, lÇn l†ît c¾t hai B cung cña gãc ë hai ®iÓm D, E. L¹i lÇn l†ît lÊy D,E lμm t©m vÏ D cung víi b¸n kÝnh cã ®é dμi lín h¬n 1/2 kho¶ng c¸ch DE, c¾t nhau ë ®iÓm F. §†êng th¼ng nèi H×nh 2-16: Chia ®†êng th¼ng , cung trßn vμ gãc ®· DF chÝnh lμ ®†êng chia gãc ®· biÕt thμnh 2 phÇn b»ng nhau biÕt thμnh hai phÇn b»ng nhau. B¶ng 2-1 : B¶ng chiÒu dμi d©y cung ®¬n vÞ gãc t©m : ®é Gãc ChiÒu ChiÒ Gãc ChiÒu Gãc ChiÒ Gãc ChiÒ Gãc ChiÒ Gãc t©m dμi u dμi t©m dμi t©m u dμi t©m u dμi t©m u dμi t©m d©y d©y d©y d©y d©y d©y cung cung cung cung cung cung 1 0.017 16 0.278 31 0.534 46 0.781 61 1.015 76 1.231 2 0.035 17 0.296 32 0.531 47 0.797 62 1.030 77 1.245 3 0.052 18 0.313 33 0.568 48 0.813 63 1.045 78 1.259 4 0.070 19 0.330 34 0.585 49 0.829 64 1.060 79 1.272 5 0.081 20 0.347 35 0.601 50 0.845 65 1.675 80 1.286 6 0.105 21 0.364 36 0.618 51 0.861 66 1.684 81 1.299 49
  51. 7 0.112 22 0.382 37 0.635 52 0.877 67 1.104 82 1.312 8 0.139 23 0.399 38 0.651 53 0.892 68 1.118 83 1.325 9 0.157 24 0.416 39 0.668 54 0.908 69 1.133 84 1.338 10 0.174 25 0.433 40 0.684 55 0.923 70 1.147 85 1.357 11 0.192 26 0.450 41 0.700 56 0.939 71 1.161 86 1.369 12 0.209 27 0.467 42 0.717 57 0.954 72 1.176 87 1.377 13 0.226 28 0.484 43 0.733 58 0.970 73 1.190 88 1.389 14 0.244 29 0.501 44 0.749 59 0.985 74 1.204 89 1.402 15 0.261 30 0.518 45 0.765 60 1.000 75 1.217 90 1.414 11 Lμm sao ®Ó kÎ c¹nh cña gãc 300 , 450, 600? Nh† h×nh 2-17 thÓ hiÖn, lÊy ®iÓm O trªn ®†êng th¼ng ab lμm t©m, vÏ cung víi b¸n kÝnh R B bÊt k×, c¾t ab ë ®iÓm A lÊy ®iÓm A lμm t©m, vÏ E cung víi b¸n kÝnh R, c¾t cung thø nhÊt ë ®iÓm B, C nèi A víi B ta ®†îc gãc <AOB = 60 0. Sau ®ã lÇn D b l†ît lÊy A, B lμ t©m vÏ cung víi b¸n kÝnh R1 bÊt a O k×, c¾t nhau ë ®iÓm C, ®†êng th¼ng nèi OC c¾t A cung AB ë D, gãc < AOD = 300. Sau cïng lÇn l†ît lÊy ®iÓm D, B lμm t©m vÏ cung víi b¸n kÝnh Hinh 2-17 0 0 R2, c¾t nhau ë ®iÓm E, nèi OE, gãc < AOE = 45 (45 còng cã thÓ t×m ®†îc b»ng ph†¬ng ph¸p chia hai gãc vu«ng ). 12. Lμm thÕ nμo vÏ cung trßn tiÕp tuyÕn víi hai ®êng th¼ng ? Cã nh÷ng ph†¬ng ph¸p vÏ cung trßn tiÕp tuyÕn víi hai ®†êng th¼ng nh† sau : 12.1. Cung trßn tiÕp tuyÕn víi hai gãc nhän hoÆc tï, nh† h×nh 2-18 (a,b) thÓ hiÖn. Tr†íc tiªn kÎ ®†êng th¼ng song song víi ab, sao cho kho¶ng c¸ch gi÷a chóng víi nhau b»ng R. Dïng ph†¬ng ph¸p t†¬ng tù vÏ ®†êng song song víi bc. Råi lÊy ®iÓm c¾t nhau O cña hai ®†êng lμm t©m, vÏ cung víi b¸n kÝnh R, tiÕp ®iÓm lμ f vμ g. 12.2. Cung tiÕp tuyÕn víi hai c¹nh gãc vu«ng, nh† h×nh 2-18 (c) thÓ hiÖn. LÊy R lμm b¸n kÝnh, b lμm t©m, vÏ cung c¾t ba, bc ë ®iÓm d vμ e.LÇn l†ît lÊy d, e lμm t©m, R lμm b¸n kÝnh, vÏ cung c¾t nhau ë ®iÓm O. §iÓm nμy lμ t©m cÇn t×m, d vμ e. LÇn l†ît lÊy d,e lμm t©m, R lμm b¸n kÝnh, vÏ cung c¾t nhau ë ®iÓm O. §iÓm O nμy lμ t©m cÇn t×m, d vμ e lμ tiÕp ®iÓm. 50
  52. H×nh 2-18: Dùng cung tiÕp tuyÕn víi cung vμ ®†êng th¼ng ®· biÕt 12.3. Cung tiÕp tuyÕn víi hai ®†êng th¼ng song song nh† h×nh 2-18 (d) thÓ hiÖn. §†êng ®èi xøng ab,cd song song víi nhau, qua ®iÓm O dùng ®†êng vu«ng gãc vμ ®†êng song song víi hai ®†êng song song ab, cd vμ lÇn l†ît c¾t b,d. L¹i lÊy O lμm t©m, Ob (hoÆc Od) lμm b¸n kÝnh, dùng cung trßn tiÕp tuyÕn víi ab,cd ®iÓm tiÕp tuyÕn lμ b,d. 13 Lμm thÕ nμo dùng cung trßn víi b¸n kÝnh ®· biÕt sao cho nã tiÕp xóc víi hai cung trßn ®· biÕt? Ph©n tÝch vÊn ®Ò, ta thÊy sau khi dùng h×nh sÏ cã mét ®†êng cong do ba ®o¹n cung trßn nèi liÒn nhau. C¨n cø vμo t©m cña ba ®o¹n cung trßn vμ sù kh¸c nhau vÒ vÞ trÝ t†¬ng ®èi cña ®†êng cong nãi trªn sÏ cã ba t×nh h×nh sau ®©y: 13.1. T©m cña ba cung ®· biÕt n»m cïng mét bªn cña ®†êng cong cßn t©m cña cung cÇn t×m n»m ë bªn kia cña ®†êng cong. Víi t×nh h×nh Êy, cÇn c¨n cø vμo ph†¬ng ph¸p nh† h×nh 2-19 (a) thÓ hiÖn ®Ó dùng h×nh. Trong h×nh, cung víi t©m O1 b¸n kÝnh R1 vμ cung víi t©m O2 b¸n kÝnh R2 ®Òu ®· biÕt; B©y giê ph¶i dùng cung víi b¸n kÝnh R3 sao cho nã tiÕp xóc víi hai cung ®· biÕt. C¸ch lμm cô thÓ lμ, tr†íc tiªn dùng cung víi t©m O1 b¸n kÝnh (R1+R3) sau ®ã dùng cung O2 víi b¸n kÝnh (R2+R3), sau ®ã lÊy ®iÓm giao nhau cña hai cung O3 lμ t©m, dùng cung víi b¸n kÝnh R3 cung nμy sÏ tiÕp xóc víi hai cung ®· biÕt. 13.2. T©m cña cung cÇn t×m vμ t©m 2 cung ®· biÕt n»m cïng mét phÝa cña ®†êng cong. Lóc ®ã, c¸ch dùng h×nh nh† h×nh 2-19 (b), lÇn l†ît l©y O1 vμ O2 lμm t©m, lÊy 51
  53. (R3-R1), (R3-R2) lμm b¸n kÝnh ®Ó dùng cung tiÕp ®ã lÊy giao ®iÓm O3 hai cung lμm t©m, R3 lμm b¸n kÝnh ®Î dùng cung, cung nμy sÏ tiÕp tuyÕn víi hai cung ®· biªt. 13.3. T©m cña cung cÇn t×m n»m cïng mét bªn víi t©m cña mét cung ®· biªt, cßn t©m cña mét cung ®· biÕt kh¸c l¹i n»m bªn kia cña ®†êng cong. Tr†êng hîp nμy, ph†¬ng ph¸p nμy dùng h×nh nh† h×nh 2-19 (c ) thÓ hiÖn. Truíc tiªn dùng cung víi t©m o1 b¸n kÝnh (R3- R1), sau ®ã l©y O2 lμm t©m, (R3+R2) lμm b¸n kÝnh dùng cung, sau cïng lÊy giao ®iÓm O3 cña hai t©m lμm t©m, R 3 lμm b¸n kÝnh, dùng cung, cung nμy sÏ tiÕp tuyÕn víi hai cung ®· biÕt 14. Lμm thÕ nμo dïng b¸n kÝnh ®· biÕt ®Ó dùng cung sao cho tiÕp xóc víi H×nh 2-19 : Dïng b¸n kÝnh ®· biÕt dùng cung tiÕp xóc víi hai cung ®· biÕt mét cung vμ mét ®êng th¼ng cho tríc? Nh† h×nh 2-20 thÓ hiÖn, cung víi t©m O b¸n kÝnh R vμ ®†êng th¼ng ab ®Òu ®· biÕt, b©y giê cÇn dùng cung tiÕp xóc víi cung vμ ®†êng th¼ng ®· cho, b¸n kÝnh cña cung cÇn dông lμ R1. C¸ch lμm cô thÓ lμ: Tr†íc tiªn kÎ ®†êng th¼ng song song vμ c¸ch ab, mét kho¶ng lμ R1, sau ®ã l©y O lμm t©m, (R1+R) lμm b¸n kÝnh, dùng cung c¾t ®†êng 52
  54. song song ë O1 cuèi cïng lÊy O1 lμm t©m, R1 lμm b¸n kÝnh dùng cung, cung nμy chÝnh lμ cung cÇn t×m O 1 R R+R 1 R 1 R 1 a O b TiÕp ®iÓm H×nh 2-20: Dùng cung tiÕp tuyÕn víi cung vμ ®†êng th¼ng ®· biÕt 15. Lμm thÕ nμo chia ®Òu chu vi h×nh trßn ? Cã hai c¸ch chia ®Òu chu vi h×nh trßn: Dùng h×nh vμ tÝnh to¸n. Khi sè phÇn b»ng nhau t†¬ng ®èi Ýt nh† 3,4,5,6 phÇn th× nãi chung dïng ph†ong ph¸p dùng h×nh nh† h×nh 2-21 thÓ hiÖn. C¸ch chia chu vi h×nh trßn thμnh 3 phÇn b»ng nhau nh† h×nh (a) thÓ hiÖn lÊy A lμm t©m, OA lμm b¸n kÝnh dùng cung c¾t chu vi h×nh trßn ë hai ®iÓm C, D hai ®iÓm ®ã cïng víi ®iÓm B lμ 3 ®iÓm chia chu vi h×nh trßn thμnh 3 phÇn b¼ng nhau. C¸ch chu vi h×nh trßn thμnh 4 phÇn b»ng nhau nh† h×nh (b) thÓ hiÖn: Qua t©m O kÎ hai ®†¬ng th¼ng AC vμ BD vu«ng gãc víi nhau, ®†îc c¸c ®iÓm A,B,C,D, chÝnh lμ ®iÓm ph©n chia chu vi h×nh trßn thμnh 4 phÇn b»ng nhau. c¸ch chia chu vi h×nh trßn thμnh 5 phÇn b»ng nhau nh† h×nh (c) thÓ hiÖn. Qua t©m O kÎ ®†êng th¼ng AB,vμ CD vu«ng gãc víi nhau, råi lÊy ®iÓm gi÷a E cña OA lμm t©m, EC lμm b¸n kÝnh, c¾t lÊy ®iÓm f trªn OB, ®é dμi cña CF chÝnh lμ ®é dμi d©y cung chia chu vi h×nh trßn thμnh 5 phÇn b»ng nhau. C¸ch chia chu vi h×nh trßn thμnh 6 phÇn b»ng nhau nh† h×nh (d ) thÓ hiÖn: ChiÒu dμi d©y cung gi÷a hai ®iÓm l©n cËn chia chu vi h×nh trßn thμnh 6 phÇn b»ng nhau võa b»ng b¸n kÝnh cña ®†êng trßn Êy, cho nªn dïng b¸n kÝnh cña ®†êng trßn c¾t lÊy 6 ®iÓm A,B,C,D,E, trªn chu vi chÝnh lμ c¸c ®iÓm chia chu vi thμnh 6 phÇn b»ng nhau. Trong thùc tÕ, cßn th†êng dïng c¸ch tra b¶ng ®Ó chia chu vi h×nh trßn thμnh c¸c phÇn b»ng nhau. HÖ sè chia ®Òu chu vi h×nh trßn nh† b¶ng (2-2) thÓ hiÖn 53
  55. H×nh 2-21: Chia chu vi h×nh trßn thμnh c¸c phÇn b»ng nhau B¶ng 2-2:B¶ng hÖ sè chia ®Òu chu vi h×nh trßn. P = ChiÒu dμi d©y cung P = D.K D = §†êng kÝnh ®†êng trßn K = hÖ sè Sè Sè Sè Sè Sè phÇn K phÇn K phÇn K phÇn K phÇn K b»ng b»ng b»ng b»ng b»ng nhau nhau nhau nhau nhau 1 - 8 0.383 15 0.208 22 0.142 29 0.108 2 - 9 0.342 16 0.195 23 0.136 30 0.105 3 0.866 10 0.309 17 0.184 24 0.131 31 0.101 4 0.707 11 0.282 18 0.174 25 0.125 32 0.098 5 0.588 12 0.259 19 0.165 26 0.121 33 0.095 6 0.500 13 0.239 20 0.156 27 0.116 34 0.092 7 0.434 14 0.223 21 0.149 28 0.112 35 0.090 54
  56. 16 Lμm thÕ nμo dùng h×nh ®a gi¸c ®Òu ? B¶ng (2-3) thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a c¸c kÝch th†íc chñ yÕu cña ®a gi¸c ®Òu th†êng dïng. Qua tra b¶ng vμ tÝnh to¸n ®¬n gi¶n lμ cã thÓ t×m ra c¸c tham sè liªn quan cña ®a gi¸c ®Òu. B¶ng 2-3 : B¶ng hÖ sè cña h×nh ®a gi¸c ®Òu R= b¸n kÝnh ®†êng trßnngo¹i tiÕp S= chiÒu dμi cña c¹nh ®a gi¸c r = b¸n kÝnh h×nh trßn néi tiÕp K= hÖ sè B¶ng 2-3 Sè Gãc trong T×m b¸n kÝnh r T×m b¸n kÝnh R ChiÒu dμi c¹nh S DiÖn c¹nh cña ®a ®†êng trßn néi ®†êng trßn cÇn t×m tÝch ®a cña gi¸c Gãc t©m tiÕp ngo¹i tiÕp gi¸c ®a ®Òu gi¸c r=R.K r=S.K R=r.K R=S.K S=R.k S=r.k A=S2. K 3 600 1200 0.500 0.028 2.000 0.577 1.723 3.464 0.433 4 900 900 0.707 0.500 1.414 0.707 1.414 2.000 1.000 5 1080 720 0.809 0.688 1.236 0.851 1.176 1.453 1.721 6 1200 600 0.866 0.866 1.155 1.000 1.000 1.155 2.598 7 1280 510 0.901 1.038 1.110 1.152 0.868 0.936 3.634 8 1350 450 0.924 1.207 1.082 1.307 0.765 0.828 4.828 9 1400 400 0.940 1.374 1.064 1.462 0.684 0.728 6.182 10 1440 360 0.951 1.539 1.052 1.618 0.618 0.650 7.594 11 1470 320 0.960 1.703 1.402 1.775 0.564 0.587 9.366 12 300 300 0.966 1.866 1.035 1.932 0.518 0.536 11.196 17 Lμm thÕ nμo dùng ®êng elÝp? TÝnh chÊt h×nh häc cña h×nh elip lμ: Tæng kho¶ng c¸ch tõ mét ®iÓm bÊt k× trªn h×nh elip ®Õn hai tiªu ®iÓm cña h×nh elip lμ mét h»ng sè, tøc lu«n lu«n b»ng trôc dμi. Ph†¬ng ph¸p dùng h×nh elip cã: ph†¬ng ph¸p tiªu ®iÓm, ph†¬ng ph¸p ®†êng trßn ®ång t©m vμ ph†¬ng ph¸p h×nh b×nh hμnh. ë ®©y chi giíi thiÖu ph†¬ng ph¸p tiªu ®iÓm vμ ph†¬ng ph¸p ®†êng trßn ®ång t©m . 55
  57. H×nh 2-22: H×nh 2-23: VÏ h×nh VÏ h×nh elÝp b»ng elÝp b»ng ph†¬ng ph¸p ph†¬ng ph¸p tiªu ®†êng trßn ®ång t©m ®iÓm Ph†¬ng ph¸p tiªu diÓm nh† h×nh 2-22 thÓ hiÖn. Tr†íc tiªn dùng trôc dμi ab vμ trôc ng¾n cd, råi lÊy D lμm t©m, oa lμm b¸n kÝnh quay cung c¾t trôc dμi ë ®iÓm f1vμ f (tiªu ®iÓm ), sau ®ã lÊy c¸c ®iÓm 1,2 tïy ý ë gi÷a f vμ f1 lμm t©m, tr†íc tiªn vÏ cung víi b¸n kÝnh a1, sau ®ã vÏ cung víi b¸n kÝnh b1, c¾t cung tr†íc ë c¸c ®iÓm I1 , I2 ,I3 , I . Sö dông ph†¬ng ph¸p ®· cã thÓ ®†îc c¸c tiªu ®iÓm II1, II2 ,II3,II, vμ III1, III2, III3 , III dïng th†íc kÎ ®†êng cong nèi liÒn c¸c ®iÓm lμ ®†îc. Ph†¬ng ph¸p ®†êng trßn ®ång t©m Ph†¬ng ph¸p ®†êng trßn ®ång t©m nh† h×nh 2-23 thÓ hiÖn. Tr†íc tiªn lÊy o lμm t©m, lÊy trôc dμi ng¾n lμm ®†êng kÝnh, vÏ ®†êng trßn råi chia chu vi ®†êng trßn thμnh 12 phÇn b»ng nhau, nèi c¸c ®iÓm b»ng nhau víi O, ®†îc c¸c ®iÓm = 1,2,3, ,12, dμi vμ trôc ng¾n t¹i c¸c ®iÓm ®ã, c¾t nhau t¹i c¸c ®iÓm I, II, III, cuèi cïng dïng th†íc vÏ ®†êng cong nèi liÒn c¸c ®iÓm lμ ®†îc. 1.8 Lμm thÕ nμo vÏ h×nh bÇu dôc ? H×nh trßn dÑt rÊt gièng h×nh elÝp, l¹i dùng h×nh ®¬n gi¶n. Cho nªn ®èi víi h×nh elÝp yªu cÇu kh«ng thËt chÝnh x¸c th× cã thÓ thay thÕ b»ng h×nh bÇu dôc. ë ®©y lÇn l†ît giíi thiÖu ba ph†¬ng ph¸p vÏ ®†êng bÇu dôc ®· biÕt trôc dμi, trôc ng¾n vμ trôc dμi ng¾n. 56
  58. Ph†¬ng ph¸p vÏ h×nh bÇu dôc ®· biÕt trôc dμi nh† h×nh 2-24. Tr†íc tiªn chia trôc dμi AB ®· biÕt thμnh 4 phÇn b»ng nhau lμ AO, OK, KO1 vμ O1B1 . Råi lÊy O vμ O1 lμm t©m, lÊy OO1 lμm b¸n kÝnh v¹ch hai cung, ®†îc hai ®iÓm giao nhau a, b, . Sau ®ã nèi vμ kÐo dμi ao, ao1, bo, bo1, lÇn l†ît c¾t ®†êng trßn t©m o vμ t©m O1 t¹i 4 ®iÓm c,d,e,f. Cuèi cïng lÊy a,b, lμm t©m, lÇn l†ît dùng hai cung víi b¸n kÝnh bc vμ tiÕp xóc víi hai ®†êng trßn tr†íc lμ ®†îc. Ph†¬ng ph¸p vÏ h×nh bÇu dôc ®· biÕt trôc ng¾n nh† h×nh 2-25 thÓ hiÖn. Tr†íc tiªn dùng ®†êng vu«ng gãc chia ®«i trôc ng¾n ab, t¹i ®iÓm O råi lÊy O lμm t©m, Oa lμm b¸n kÝnh vÏ ®†êng trßn c¾t ®†êng vu«ng gãc chia ®«i ab t¹i ®iÓm c,d. Sau ®ã, nèi vμ kÐo dμi ac, bc, ad, bd, råi lÊy avμ b lμm t©m, ab lμm b¸n kÝnh vÏ hai cung c¾t ®†êng kÐo dμi t¹i 4 ®iÓm 1,2,3,4. Sau cïng lÊy cd lμm t©m, c1 (hoÆc c2 ,c3,c4, ) lμm t©m b¸n kÝnh vÏ cung tiÕp xóc víi hai ®†êng trßn tr†íc lμ ®†îc. Ph†¬ngph¸p vÏ h×nh bÇu dôc biÕt trôc dμi vμ trôc ng¾n nh† h×nh 2-26 thÓ hiÖn. Tr†íc tiªn dïng ®†êng th¼ng nèi hai ®iÓm a, c cña trôc dμi ab vμ trôc ng¾n cd, råi lÊy O lμm t©m , ao lμm b¸n kÝnh vÏ cung c¾t ®†êng kÐo dμi dc t¹i ®iÓm e. Sau ®ã lÊy c lμm t©m, ce lμm b¸n kÝnh vÏ cung c¾t ac t¹i ®iÓm f vμ dùng ®†êng chia ®«i vμ vu«ng gãc víi af, lÇn l†ît c¾t trôc dμi vμ trôc ng¾n t¹i ®iÓm 1 vμ ®iÓm 2, råi t¹i vÞ trÝ ®èi xøng cu¶ hai ®iÓm ®ã lÊy ®iÓm 3 vμ 4. Sau cïng lÇn l†ît lÊy 1,2,3,4 lμm t©m , a1 (hoÆc b3 ) c2 (hoÆc d4) lμm b¸n kÝnh vÏ cung tiÕp xóc lμ ®†îc H×nh 2-25: VÏ h×nh bÇu dôc ®· H×nh 2-24: VÏ h×nh bÇu dôc ®· biÕt trôc dμi biÕt trôc nh¾n 19 Lμm thÕ nμo vÏ ®êng h×nh trøng ? Ph†¬ngph¸p vÏ ®†êng h×nh trøng ®· biÕt trôc ng¾n AB, trôc dμi CD , b¸n kÝnh cung trßn R, nh† h×nh 2-27 thÓ hiÖn. Tr†íc tiªn lÊy O lμm t©m, 1/2 AB lμm b¸n kÝnh vÏ nöa vßng trßn c¾t hai ®†êng vu«ng gãc ®i qua ®iÓm O ë 3 ®iÓm ABC, sau dã lÊy G lμm t©m R lμm b¸n kÝnh vÏ cung trßn qua ®iÓm D. Sau ®ã lÊ AF = R, nèi FG vμ vÏ ®†êng ph©n ®«i vu«ng gãc víi FG, c¾t ®†êng kÐo dμi AB t¹i ®iÓm E. Sau cïng lÊy E 57
  59. H×nh 2-27 : H×nh 2-26: VÏ vÏ ®†êng h×nh trßn dÑt ®· h×nh trøng biÕt trôc dμi trôc ng¾n H×nh 2-28: C¸ch vÏ ®†êng th©n khai l¨ng trô vu«ng lμm t©m, EA lμm b¸n kÝnh vÏ cung tiÕp tuyÕn víi hai cung lín nhá. C¨n cø nguyªn lý ®èi xøng cã thÓ vÏ ra cung phÝa kh¸c cña ®†êng h×nh trøng. 20. Lμm thÕ nμo vÏ gÇn ®óng ®êng bao r¨ng th©n khai? Cã nhiÒu ph†¬ng ph¸p vÏ ®†êng bao r¨ng th©n khai gÇn ®óng. ë ®©y chØ giíi thiÑu c¸ch vÏ khi ®· biÐt m«®un m vμ sè r¨ng z, dïng hai ®o¹n cung trßn thay cho ®†¬ng bao r¨ng th©n khai nh† h×nh 2-29 C¸c b†íc tiÕn hμnh nh† sau: 20.1. TÝnh to¸n c¸c kÝch th†íc liªn quan: D†êng kÝnh ®†êng trßn chia ®é: d=zu.m. §†êng kÝnh ®†êng trßn ch©n Di = (z-2,5 )u.m . §†êng kÝnh ®†êng trßn c¬ b¶n , Do =0,94 d (khi gãc ¸p lùc lμ 200 ) Do =96d (Khi gãc ¸p lùc lμ 150 ). §†êng kÝnh ®†êng trßn ®Ønh, Dc= (z+2).m . 20 2. LÊy O lμm t©m lÇn l†ît vÏ c¸c ®†êng trßn ph©n ®é, ®†êng trßn ch©n, ®†êng trßn c¬ b¶n. 20.3. Chia chu vi ®†êng trßn ph©n dé thμnh c¸c phÇn b»ng nhau theo sè r¨ng mçi phÇn b»ng nhau la t 58
  60. 21.4. LÊy ®iÓm c¸c phÇn b»ng nhau lμm chuÈn, lÊy chiÒu dÇy r¨ng, kho¶ng c¸ch r¨ng, t mçi c¸i b»ng 2 H×nh 2-29: Ph†¬ng ph¸p vÏ gÇn ®óng khung r¨ng ®†êng tiÖn tiÕn ’ ’ ’ ’ 21.5. LÊy R1 = b . m ; R2 =c . m (b , vμ c tra b¶ng 2-4). LÊy A lμm t©m , R1 vμ R2 lμm b¸n kÝnh, v¹ch cung ng¾n trªn ®†êng c¬ b¶n, ®†îc ®iÓm c¾t O1, O 2 . 20.6. LÊy O1 lμm t©m, R1 lμm b¸n kÝnh, vÏ cung AB, lÊy O2 lμm t©m , R2 lμm b¸n kÝnh vÏ cung AC tiÕp xóc nhau ë ®iÓm A. 20.7. Nèi CO, Cm thμnh phÇn ®†êng th¼ng cña r¨ng. 20.8. LÊy 0,2 m lμm b¸n kÝnh vÏ cung l†în ch©n r¨ng r. 20.9. Dïng cïng ph†¬ng ph¸p vÏ mét bªn kh¸c B¶ng 2-24 : B¶ng hÖ sè b’ , c’ ,r¹ng r¨ng (= 200) z b’ c’ z b’ c’ z b’ c’ 8 2.22 0.84 24 5.20 3.24 40 8.01 5.84 9 2.43 0.98 25 5.38 3.40 42 8.35 6.18 10 2.64 1.11 26 5.55 3.56 45 8.90 6.66 11 2.83 1.25 27 5.75 3.72 48 9.40 7.18 12 3.02 1.30 28 5.93 3.86 49 9.56 7.34 13 3.22 1.54 29 6.10 4.04 50 9.75 7.50 59
  61. 14 3.40 1.68 30 6.26 4.20 55 10.60 8.36 15 3.58 1.84 31 6.45 4.35 60 11.50 9.20 16 3.77 1.98 32 6.62 4.51 65 12.31 10.01 17 3.95 2.14 33 6.81 4.67 70 13.15 10.85 18 4.13 2.29 34 7.00 4.83 80 14.87 12.55 19 4.31 2.45 35 7.16 5.00 90 16.58 14.30 20 4.49 2.61 36 7.35 5.17 100 18.20 16.05 21 4.66 2.77 37 7.51 5.33 120 21.60 19.51 22 4.83 2.92 38 7.66 5.51 140 24.84 22.89 23 5.01 3.08 39 7.85 5.67 21 Lμm thÕ nμo vÏ ®êng d¹ng r¨ng b¸nh xÝch ? Trong t×nh h×nh kh«ng cã dông cô chuyªn dïng, khi cÇn vÏ d¹ng r¨ng cã thÓ theo ph†¬ng ph¸p nh† h×nh 2-30 thÓ hiÖn. C¸ch vÏ víi sè r¨ng 9 ~19 nh† h×nh (a) thÓ hiÖn. Tr†íc tiªn lÊy O lμm t©m , d lμ b¸n kÝnh vÏ ®†êng trßn ph©n chia, tiÕp ®ã lÊy do lμm ®†êng kÝnh vÏ ®†êng trßn ®Ønh r¨ng(th†êng ®· tiÖn s½n) vμ c¨n cø vμo sè r¨ng ®· biÕt z chia ®Òu chu vi ®†êng trßn, sÏ ®†îc c¸c giao ®iÓm trªn ®†êng trßn ph©n chia. Sau ®ã tõ c¸c ®iÓm ph©n chia vÏ ®†êng c¹nh cña gãc 60º víi ®†êng ph©n chia, råi lÊy c¸c giao ®iÓm lμm t©m, r1 lμm b¸n kÝnh, vÏ cung. Cuèi cïng lÊy lÊy r1 lμm b¸n kÝnh, lÊy mét ®iÓm trªn c¹nh cña gãc 60º lμm t©m sao cho cung vÏ ra tiÕp xóc víi cung r1 lμ ®†îc. Ngoμi ra còng cã thÓ dïng c¸c mÉu v¨n ®¬n ®Ó lÊy c¸c d¹ng r¨ng . C¸ch vÏ b¸nh r¨ng xÝch cã sè r¨ng nhiÒu h¬n 19 r¨ng , nh† h×nh (b) thÓ hiÖn: Tr†íc tiªn dùa vμo ph†¬ng ph¸p trªn vÏ cung trßn r1, sau ®ã tra b¶ng 2 -4 t×m ra gãc r¨nh r¨ng , vÏ gãc r¨nh r¨ng tiÕp xóc (tuyÕn) cung r1 lμ ®†îc. TÝnh to¸n kÝch th†íc c¸c bé phËn b¸nh r¨ng nh† b¶ng 2-5. B¶ng 2-5 : tÝnh kÝch thíc c¸c bé phËn b¸nh r¨ng xÝch. Tªn KÝ hiÖu C«ng thøc tÝnh to¸n z = 9 ~ 19 z > 19 Kho¶ng p c¸ch ®«t Gièng nh† xÝch sö dông xiªn Sè r¨ng z X¸c ®Þnh theo yªu cÇu b¸nh xÝch §†êng df 60
  62. kÝnh ngoμi Tuú xÝch sö dông ®Ó x¸c ®Þnh con l¨n cña xÝch p §†êng d d = 1800 kÝnh ®†êng sin trßn ph©n z chia b¸n kÝnh r1 cung trßn r1= 0,505 r b¸nh r¨ng Gãc b¸nh p/dr 1,7 r¨ng D 2 580 600 620 B¸n kÝnh r3 12 cung mÆt r3 1,2p 3p r¨ng §†êng kÝnh ®†êng da da = d+ 0,8 dr da = d+ 0,9 dr trßn ®Ønh r¨ng ®†êng kÝnh df ®†êng trßn df = d +0.9 dr ch©n r¨ng 180 Gãc ¸p lùc T T = 300 - z 22 Lμm thÕ nμo ®Ó vÏ ®êng b¸nh r¨ng cam d¹ng ®Üa? H×nh 2-30 61
  63. C¸ch vÏ ®†êng bao b¸nh r¨ng cam d¹ng ®Üa cã c¸n ®Èy nhän ®Çu nh† h×nh 2-31 thÓ hiÖn. §· biªt cÇn ®Èy kiÓu ®èi t©m , khi b¸nh cam quay 1800 ng†îc chiÒu kim ®ång hå CÇn ®Èy ®i lªn víi tèc ®é ®Òu mét qu·ng AB (®iÓm thÊp nhÊt lμ A), khi b¸nh cam quay tiÕp 180 cÇn ®Èy h¹ xuèng víi tèc ®é ®ªu ®Õn vÞ trÝ ®Çu. Cã thÓ thÊy b¸n kÝnh ®†êng trßn c¬ b¶n cña nã lμ OA . Ph†¬ng ph¸p vμ c¸c b†íc cô thÓ lμ; Tr†íc tiªn lÊy O lμm t©m , Ao lμm b¸n kÝnh vÏ ®†êng trßn, råi vÏ hμnh tr×nh AB cña cÇn ®Èy, vμ chia AB thμnh c¸c phÇn b»ng nhau (ë vÝ dô nμy chia thμnh 6 phÇn ®Òu nhau), còng chia ®†êng trßn c¬ b¶n thμnh 6 phÇn ®Òu nhau t†¬ng øng. (Tøc chia 1800 thμnh 6 phÇn ®Òu nhau). Sau ®ã lÊy O lμm t©m OA,OA1, , OB lμm b¸n kÝnh vÏ cung, lÇn l†ît ’ c¾t phÇn ph©n chia c¸c phÇn b»ng nhau cña ®†êng trßn c¬ b¶n, ®†îc c¸c ®iÓm A,A 1 ’ A 11. Sau cïng dïng th†íc vÏ ®†êng cong nèi l†în c¸c ®iÓm lμ ®†îc. C¸ch vÏ ®†êng bao b¸nh cam cã d¹ng ®Üa cã cÇn ®Èy cã con l¨n, nh† h×nh 2-32 thÓ hiÖn. Khi vÏ ®†êng bao b¸nh cam cÇn ®Èy con l¨n, cÇn xem t©m con l¨m nh† ®iÓm ®Ønh cña cÇn ®Èy nhän ®Çu. Do ®ã, tr†íc tiªn ph¶i vÏ quü tÝch t©m con l¨n theo ph†¬ng ph¸p vÏ ®†êng bao b¸nh cam cÇn ®Èy nhän ®Çu råi lÊy c¸c ®iÓm c¾t lμm t©m vÏ cung trßn con l¨m sau cïng dïng th†íc vÏ ®†êng cong vÏ l†în ®†êng bao tiÕp xóc víi c¸c cung trßn con l¨n. §†êng bao nμy chÝnh lμ ®†¬ng bao b¸nh cam cÇn ®Èy con l¨n. C¸ch vÏ ®†êng bao b¸nh cam cÇn ®Èy con l¨n h×nh 2-33. §· biÕt: Kho¶ng c¸ch tõ t©m trôc cam ®Õn t©m l¾c cña cÇn ®Èy lμ OA; Kho¶ng c¸ch tõ t©m l¾c ®Õn t©m con l¨n lμ AB; Gãc kÑp t¹o víi OA khi cÇn ë vÞ trÝ thÊp nhÊt lμ 0; Khi b¸nh cam quay 180º thuËn chiÒu kim ®ång hå, cÇn víi tèc ®é ®Òu l¾c vÒ vÞ trÝ cò. §†êng kÝnh con l¨n lμ dr. C¸ch vÏ cô thÓ lμ: Tr†íc tiªn x¸c ®Þnh vÞ trÝ A, vÏ gãc vμ 0 , vμ chia gãc thμnh mét sè phÇn b»ng nhau ë vÝ dô nμy, chia thμnh 6 phÇn b»ng nhau. Råi lÊy O lμm t©m, OA lμm b¸n kÝnh vÏ ®†êng trßn vμ chia ®†êng trßn ®ã thμnh 12 phÇn b»ng nhau d†îc c¸c ®iÓm A, A1 A11. Sau ®ã, t¹i c¸c ®iÓm chia c¸c phÇn b»ng nhau vÏ gãc l¾c t†¬ng øng, < OA1B1 = <OAB1, <OA2B2 = < OAB2, vμ lÇn l†ît vÏ ra c¸c gãc kh¸c (c¸c gãc tr†íc 180º t¨ng theo thø tù; Sau 180º gi¶m theo thø tù ). Sau cïng, dïng th†íc vÏ ®†êng cong nèi l†în B , B1 B11 lμm t©m vÏ cung , råi vÏ ®†êng bao tiÕp xóc c¸c cung lμ ®†îc ®†êng bao b¸nh cam . C¸ch vÏ ®†êng bao b¸nh cam cÇn ®Èy d¹ng dao lÖch nh† h×nh 2-34. §· biÕt kho¶ng c¸ch lÖch t©m cña cÇn ®Èy lμ OO’ ; khi b¸nh cam chuyÓn ®éng 90º thuËn chiÒu kim ®ång hå , cÇn ®Èy tõ ®iÓm A ®i lªn víi gia tèc ®Òu nöa hμnh tr×nh , quay tiÕp 90º , sÏ lªn ®Õn ®iÓm B víi gi¶m tèc ®Òu ; khi b¸m cam tiÕp tôc quay hÕt 180º kh¸c víi gia tèc ®Òu vμ gi¶m tèc ®Òu tõ B tôt xuèng A . C¸c b†íc vÏ cô thÓ lμ : tr†íc tiÕn lÊy O lμm t©m lÇn l†ît lÊy OO’ , O lμm b¸n kÝnh vÏ ®†êng trßn lÖch vμ ®†êng 62
  64. trßn c¬ b¶n , råi t¹i ®iÓm O’ vÏ tiÕp tuyÕn c¾t ®†êng trßn c¬ b¶n ë ®iÓm A råi tõ A ®o lÊy B trªn tiÕp tuyÕn, AB lμ hμnh tr×nh cña cÇn ®Èy. Sau ®ã, b¾t ®Çu tõ ®iÓm O’ c¨n cø vμo ®iÒu kiÖn ®· biÕt, vÏ ph¹m vi gãc (ë vÝ dô nμy lμ 90o), råi c¨n cø vμo gia tèc ®Òu, gi¶m tèc ®Òu, chia AB thμnh 6 ®o¹n tØ lÖ 1 : 3 : 5.5 : 3 : 1. Chia ®†êng trßn lÖch thμnh 12 ph©n b»ng nhau, ®†îc c¸c ®iÓm ’ ’ ’ ’ 0 , 1 , 2 , ,11 råi vÏ tiÕp tuyÕn t¹i c¸c ®iÓm . Sau cïng, lÊy O lμm t©m, OA, OA1 ’ OB lμm b¸n kÝnh quay c¸c cung c¾t c¸c tiÕp tuyÕn t†¬ng øng t¹i c¸c ®iÓm A,A1 ’ ’ ’ A 11, dïng th†íc vÏ ®†êng cong nèi l†în c¸c ®iÓm A,A1 A 11 sÏ thμnh ®†êng bao b¸nh cam nμy C¸ch vÏ ®†êng bao c¸nh cam d¹ng dÜa cÇn ®Èy ®Çu b»ng nh† h×nh 2-35. §· biÕt: Khi b¸nh cam quay thuËn chiÒu kim ®ång hå 900 th× cÇn dÈy tõ ®iÓm A thÊp nhÊt chuyÓn ®éng ®iÒu hoμ lªn ®Õn B; Quay tiÕp 900, cÇn dÈy dõng ë ®iÓm cao nhÊt; Khi quay tiÕp 1800, cÇn ®Èy quay vÒ ®iÓm A víi gia tèc, gi¶m tèc ®Òu. C¸c b†íc vÏ cô thÓ lμ: Tr†íc tiªn x¸c ®Þnh ®iÓm A thÊp nhÊt vμ hμnh tr×nh AB cña cÇn ®Èy råi lÊy O lμm t©m, OA lμm b¸n kÝnh vÏ ®†êng trßn c¬ b¶n, dùa vμo ®iÒu kiÖn ®· biÕt vÏ ph¹m vi ®é gãc (trong vÝ dô nμy lμ 900). Sau ®ã lÇn l†ît b»ng c¸ch vÏ chuyÓn ®éng ®iÒu hoμ, gia ’ tèc, gi¶m tèc ®Òu sÏ d†îc c¸c ®iÓm A,A1 A12 trªn ®†êng chia ®Òu h×nh trßn c¬ b¶n råi vÏ ®†êng vu«ng gãc t¹i c¸c ®iÓm vμ c¸c ®†êng chia ®Òu, sau cïng, dïng th†íc kÎ ®†êng cong vÏ ®†êng cong tiÕp xóc víi c¸c ®†êng vu«ng gãc, sÏ ®†îc ®†êng bao b¸nh cam ®ã. H×nh : 2-33 H×nh : 2-31 H×nh : 2-32 63
  65. 23.Lμm thÕ nμo vÏ ®¬ng bao b¸nh cam trôc trßn ? B¸nh cam mÆt ®Çu cÇn ®Èy ®Çu nhän nh† h×nh 2-36 thÓ hiÖn. §· biÕt: §†êng kÝnh trong, ®†êng kÝnh ngoμi cña b¸nh cam vμ hμnh tr×nh AB cña cÇn ®Èy vμ khi b¸nh cam quay 1 vßng víi tèc ®é ®Òu th× cÇn ®Èy lªn xuèng 1 lÇn. C¸ch vÏ b¸nh cam trô trßn nh† h×nh 2-37 thÓ hiÖn. T†íc tiªn vÏ khai triÓn mét nöa mÆt trô trßn trªn vËt liÖu t©m máng ,tõ A ®Õn 6 lμ mét nöa ®é dμi khai triÓn ®†êng trô trßn (A lμ ®iÓm khëi ®Çu cña h×nh AB),råi chia nöa ®†êng trßn cã AB lμ ®†êng kÝnh ,thμnh 6 phÇn b»ng nhau,kÎ c¸c ®†êng song song ®èi víi A6 t¹i c¸c ®iÓm chia phÇn b»ng nhau .Sau ®ã chia A6 thμnh 6 phÇn ®Òu nhau ,theo sè phÇn ®Òu nhau cña nöa ®†êng trßn ,råi tõ c¸c ®iÓm chia ®Òu nhau vÏ ®†¬ng vu«ng gãc c¾t c¸c ®†êng song song ,®†îc c¸c ®iÓm A,A1 .,A6 cuèi cïng dïng th†íc kÎ ®†êng cong nèi l†în c¸c ®iÓm ,sÏ ®†¬c h×nh khai triÓn mät nöa ®†êng bao b¸nh cam .Sau khi c¾t h×nh khai H×nh 2-37 H×nh 2-36 triÓn ra cuãn vμo ®†êng trßn ngoμi b¸nh cam vμ ®Æt ®óng ®†êng to¹ ®é lμ cã thÓ dïng mòi v¹ch vÏ ra mét nöa ®†êng cong .Cø theo ph†¬ng ph¸p ®ã cã thÓ vÏ ra nöa 64
  66. ®†êng cong kia .NÕu ph¶i vÏ ®†êng trßn trong b¸nh cam th× chØ cÇn tÝnh to¸n theo ®†êng kÝnh trong, cßn c¸c ph†¬ng ph¸p kh¸c gièng nhau. H×nh 2-38 thÓ hiÖn b¸nh cam cÇn ®Èy con l¨n, cã thÓ tham kh¶o vÝ dô trªn h×nhC¸ch vÏ H×nh 2-38 b¸nh b¸nh cam r¨ng cÇn ®Èy dao ®éng con l¨n nh† h×nh 2-39 thÓ hiÖn. §· biÕt: §†êng kÝnh ngoμi b¸nh cam lμ D, ®†êng kÝnh con l¨n lμ d, vÞ trÝ t©m trôc cÇn ®Èy, ®é dμi cña cÇn ®Èy vμ cung dao ®éng A’, B ‘, vμ khi b¸nh cam quay 1200 th× cÇn ®Èy chuyÓn ®éng ®iÒu hoμ (chuyÓn ®éng ’ ’ 0 ’ ’ h×nh sin ) tõ A ®Õn B , khi tiÕp tôc quay 120 , sÏ dao ®éng tõ B vÒ ®iÓm A : Quay tiÕp 1200, cÇn ®Èy dõng l¹i. C¸c b†íc cô thÓ lμ: Tr†íc tiªn, dùa vμo ®iÒu kiÖn ®· biÕt, vÏ kÝch th†íc ph¹m vi dao ®éng cña cÇn ®Èy khiÓn trªn vËt liÖu tÊm máng, råi lÊy O’ lμm t©m, O’A’ lμm b¸n kÝnh vÏ cung nöa cung trßn, chia nöa cung trßn thμnh 6 phÇn ’ ’ ’ b»ng nhau, ®†îc c¸c ®iÓm A ,A 1, B , råi vÔ to¹ ®é dμi khai triÓn chu vi h×nh trßn N, ’ ’ ®é réng S, vÏ A0 B0 = A B . Sau ®ã lÊy ®iÓm 1 sao cho A1 = 1/6 chiÒu dμi chu vi ®†êng trßn, lÊy ®iÓm 12 sao cho ®iÓm 1~13 b»ng 1/3 chu vi ®†êng trßn, chia 1~13 thμnh 12 phÇn b»ng nhau, ®†îc c¸c ®iÓm 1~13 lÊy OA’ lμm b¸n kÝnh (t©m n»m trªn ®†êng kÐo ’ ’ ’ ’ dμi OO ) qua c¸c ®iÓm A 1,A 2 A 5, c¾t c¸c cung ë c¸c ®iÓm a, b f. Dïng th†íc cong nèi l†în c¸c ®iÓm sÏ ®†îc ®†êng cong cïng víi AO1 , 13 AO t¹o thμnh ®†êng t©m r·nh, vÏ mét sè cung trßn, dïng th†íc cong vÏ hai ®†êng cong sao cho tiÕp tuyÕn víi d, cïng víi ®†êng th¼ng tiÕp tuyÕn hai ®Çu t¹o thμnh ®†êng bao r·nh . C¾t tÊm mÉu theo ®†êng cong ra quÊn lªn ®†êng trßn ngoμi b¸nh cam vμ ®Æt ®óng ®†êng chuÈn, dïng mòi v¹ch men theo tÊm mÉu cã thÓ vÏ ra ®†êng bao r·nh b¸nh cam. 65
  67. 24 Lμm thÕ nμo vÏ dìng t©m ®Çu trôc hoÆc chi tiÕt d¹ng dÜa ? H×nh 2-39 H×nh 2-42: Dïng ®Üav¹ch dÊu ®Ó t×m H×nh 2-43 H×nh 2-40: Dïng H×nh 2-41: Dïng bé compa t×m t©m ®Þnh t©m O t×m t©m Ph†¬ng ph¸p dïng compa nh† h×nh 2-42 thÓ hiÖn, ®iÒu chØnh kho¶ng chuÈn compa ¸p vμo chu vi ®†êng trßn vÏ 4 cung, cø vÏ xong mét cung l¹i chuyÓn déng compa mét gãc 900, cuèi cïng ®†îc t©m cÇn t×m. C¸ch vÏ nμy phÇn lín dïng ®Ó x¸c ®Þnh lç t©m trªn ph«i. Ph†¬ng ph¸p dïng bé ®Þnh t©m nh† h×nh 2-41 thÓ hiÖn giao ®iÎm hai ®†ßng th¼ng lμ t©m cμn t×m . Ph†¬ng ph¸p dïng ®Üa v¹ch dÊu ®Ó t×m t©m nh† h×nh 2-42 thÓ hiÖn. Kª hai ®Çu chi tiÕt lªn trªn s¸t lãt ®Öm hoÆc khèi ch÷ V, ®iÒu chØnh ®Üa v¹ch dÊu gÇn ®Õn t©m chi tiÕt, kÎ ®†êng trªn mÆt ®Çu chi tiÕt, vÏ xong mét ®†êng quay chi tiÕt mét gãc 900, tÊt c¶ vÏ 4 ®†êng, thμnh “m¾t c¸o”. T©m “m¾t c¸o” lμ t©m cÇn t×m. Hai ®†êng t†¬ng ®èi cμng gÇn trïng nhau th× dé chÝnh x¸c cμng cao. 25 Lμm thÕ nμo dïng khèi ch÷ V ®Æt dì chi tiÕt d¹ng trôc ®Ó kÎ ®êng t©m? Ph†¬ng ph¸p dïng ®Üa v¹ch dÊu ®Ó kÎ ®†êng t©m nh† h×nh 2-43 thÓ hiÖn. §iÒu chØnh ®é cao ®Üa v¹ch dÊu gÇn b»ng vÞ trÝ t©m cña chi tiÕt, tr†íc tiªn kÎ thö 2 v¹ch ng¾n lªn ®Çu trôc, quay chi tiÕt 1800, hoÆc v¹ch ng¾n kh¸c, nÕu 2 lÇn v¹ch kh«ng trïng nhau cã thÓ ®iÒu chØnh ®Üa v¹ch dÊu råi vÏ l¹i: nÕu v¹ch kÎ hai lÇn trïng nhau 66
  68. th× ®†êng kÎ ra chÝnh lμ ®†êng t©m cña trôc (xem h×nh vÏ a). NÕu sö dông th†íc ®é cao ®Ó vÏ ®†êng t©m, tr†íc tiªn ®o ®é cao tõ mÐp trªn chi tiÕt ®Õn mÆt ph¼ng råi trõ ®i b¸n kÝnh cña chi tiÕt xÏ ®†îc ®é cao ®†êng t©m cÇn kÎ. Dùa vμo ph†¬ng ph¸p nμy, sau khi kÎ xong mét ®†êng t©m, quay chi tiÕt 900, dïng th†íc gãc vu«ng ®Æt ®óng vμo ®†êng t©m vÏ lÇn thø nhÊt (xem h×nh b) råi dïng ®Üa v¹ch dÊu ®Ó kÎ ra ®†êng t©m kh¸c, sÏ ®†îc hai ®†êng t©m vu«ng gãc víi nhau nh† h×nh 2-44 thÓ hiÖn dïng c¹p ch÷ U kÑp chÆt chi tiÕt lªn khèi ch÷ V, dïng th†íc ®é cao ®o ®é cao mÐp trªn chi tiÕt råi trõ ®i b¸n kÝnh chi tiÕt sÏ ®†îc ®†êng t©m duy nhÊt cÇn vÏ. Sau ®ã lËt quay khèi ch÷ V cïng víi chi tiÕt ®i 900, dïng cïng ph†¬ng ph¸p vÏ ra ®†êng t©m kh¸c. Ph†¬ng ph¸p vÏ hai ®†êng t©m sao cho gãc kÑp cña nã b»ng trÞ sè cho tr†íc nh† h×nh (2-45) thÓ hiÖn. Sö dông ph†¬ng ph¸p nãi trªn vÏ ra ®†êng t©m thø nhÊt, quay chi tiÕt, th†íc ®é gãc ®· ®iÒu chØnh tèt gãc nghiªng víi ®†êng t©m thø nhÊt lμ cã thÓ vÏ ra ®†êng t©m thø hai. Mét ph†¬ng ph¸p ph¸p kh¸c vÏ hai ®†êng t©m thμnh gãc cÇn thiÕt nh† h×nh 2-46, dùa vμo ph†¬ng ph¸p dïng th†íc ®é cao ®Ó vÏ ra ®†êng cong thø nhÊt, ®Æt c¶ khèi ch÷ V cïng chi tiÕt lªn trªn t©m ®Öm gãc, ®iÒu chØnh tÊm ®Öm ®Ó cho mÆt bªn khèi ch÷ V chuÈn víi th†íc gãc ®· ®iÒu chØnh, råi dïng thøoc ®é cao vÏ ®†êng thø hai . H×nh 2-45 H×nh :2-44 H×nh 2-46 67
  69. 26 Lμm thÓ nμo dïng hép vu«ng ®Æt ®ì chi tiÕt d¹ng trôc ®Ó vÏ ®êng t©m ? H×nh 2- vÝt kho¸ H×nh 2-47 miÕng thÐp §ãng vμo §ãng b¨ng comp MiÕng s¾t ë H×nh 2-50 H×nh : 2-48 Ph†¬ng ph¸p dïng hép vu«ng dÆt ®ì nh† h×nh 2-47 thÓ hiÖn. VÏ hai ®†êng t©m vu«ng gãc víi nhau cã thÓ dùa vμo th†íc gãc vu«ng (hoÆc lËt hép vu«ng) nh† h×nh 2- 48 thÓ hiÖn. Ph†¬ng ph¸p vÏ hai ®†êng t©m thμnh mét gãc cÇn t×m nh† h×nh 2-49 thÓ hiÖn, cã thÓ dïng th†íc ®é gãc, hiÖu chØnh mÆt c¹nh hép vu«ng. C¸ch vÏ cô thÓ cña chóng ®Òu gièng ph†¬ng ph¸p ®Æt ®ì b»ng khèi thÐp ch÷ V. 27 Lμm thÕ nμo bÞt tr¸m lç trªn chi tiÕt ®Ó lÊy dÊu ? Khi lÊy dÇu , nÕu cã yªu cÇu bÞt tr¸m lç trªn chi tiÕt . Cã thÎ ¸p dông ph†¬ng ph¸p nh† h×nh 2-50 thÓ hiÖn. Trong ®ã h×nh (a) thÓ hiÖn ph†¬ng ph¸p bÞt tr¸m b»ng gi¸ trung t©m. Gi¸ trung t©m cã lo¹i 3 ®iÓm tùa vμ lo¹i 2 ®iÓm tùa. §Ó thÝch hîp víi kÝch th†íc kh¸c nhau, khi lÊy dÊu cÇn chuÈn bÞ gi¸ trung t©m nhiÒu quy c¸ch. H×nh (b) thÓ hiÖn ph†¬ng ph¸p bÞt tr¸m b»ng v¸n gç; §ãng mét tÊm kim lo¹i vμo thanh gç h¬i dμi h¬n ®†êng kÝnh lç, sau ®ã míi ®ãng thanh gç vμo trong lç. H×nh thÓ hiÖn ph†¬ng ph¸p b»ng thái ch×.Tøc dïng thái ch× h¬i cong vμ h¬i lín h¬n ®†êng kÝnh lç (®Ó ®Çu nh« cao lªn trªn) vμo trong lç. Ph†¬ng ph¸p nμy thÝch hîp vêi lç kÝch th†íc 68
  70. nhá. H×nh (d) thÓ hiÖn ph†¬ng ph¸p bÞt b»ng miÕng ®Öm, tøc cho thÐp ®Öm cã ®é cao thÝch hîp vμo trong lç. Träng l†îng miÕng ®Öm cÇn lín mét chót ®Ó tr¸nh di ®éng trong qu¸ tr×nh kÎ vÏ. Ph†¬ng ph¸p nμy thÝch hîp víi chi tiÕt t†¬ng ®èi lín . H×nh 2-52 VËt nÆng T©m¸ kÐo dμi Bμn lμm H×nh 2-51 viÖc H×nh 2-53 28 T©m cña cung cÇn vÏ n»m ë mÐp hoÆc ngoμi ®êng bao chi tiÕt lμm thÕ nμo Khi t©m n»m ë mÐp chi tiÕt, cã thÓ dùa vμo ph†¬ng ph¸p nh† h×nh 2-51 thÓ hiÖn, dïng ªt« cÆp chÆt c¶ chi tiÕt vμ tÊm thÐp gãc bæ trî, t©m sÏ n»m trªn thÐp gãc. NÕu t©m n»m ngoμi chi tiÕt nh† h×nh 2-53 (a, b ), nèi thªm hoÆc ®Öm b»ng ®é bæ trî. 29 Lμm thÕ nμo v¹ch cung trªn chi tiÕt cã bËc ? Khi sö dông dông cô chuyªn m«n ®Ó v¹ch ®†êng cung, chØ cÇn dùa vμo t×nh h×nh cô thÓ cña chi tiÕt, thay ®æi dé cao ch©n vÏ di ®éng lμ cã thÓ vÏ ®†îc cung trßn trªn chi tiÕt cã bËc. NÕu dïng tÊm d†ìng ®Ó vÏ cung cã thÓ lîi dông mÆt ®· gia c«ng hoÆc ®†êng ®· v¹ch ®Ó lμm chuÈn. Sö dông d†ìng kim lo¹i vμ mòi v¹ch ®Ó vÏ cung trßn nh† h×nh (2-52) thÓ hiÖn, tËn dông compa phæ th«ng vÏ cung trªn chi tiÕt cã bËc, do hai ch©n compa kh«ng n»m trªn cïng mÆt ph¼ng, tøc S R, cho nªn tr†íc tiªn cÇn dùng chi tiÕt nªn, dïng compa ®é cao ®¸nh d¸u c¸ch ®uêng t©m b»ng S, sau ®ã dùa vμo dÊu ®ã ®iÒu chØnh compa vÏ cung. KÝch th†íc R cã thÓ t×m ra b»ng ®Þnh lý pitago. 30 Lμm thÕ nμo vÏ ®êng t¹o víi trôc mét gãc ? Ph†¬ng ph¸p sö dông hép vu«ng phèi hîp H×nh 2-55 víi tÊm gãc nh† h×nh 2-54 thÓ hiÖn, kÑp chÆt hi H×nh 2- tiÕt vμo r·nh chò V cña hép vu«ng, ®Æt hép vu«ng lªn tÊm ®Öm gãc, ®iÒu chØnh tÊm ®Öm gãc ®é cho H×nh 2-56 69
  71. mÆt c¹nh cña hép vu«ng n»m ®óng v¹ch th†íc ®o gãc lμ cã thÓ vÏ ®ùoc ®†êng c¹nh gãc cÇn t×m. H×nh 2-55 thÓ hiÖn lμ ph†¬ng ph¸p sö dông khèi thÐp ch÷ V phèi hîp víi tÊm ®Öm gãc. C¸ch vÏ cô thÓ gièng nh† trªn d· tr×nh bμy. C¸ch vÏ dïng hép vu«ng phèi hîp víi khèi thÐp ch÷ V nh† h×nh 2-56 thÓ hiÖn cÆp chi tiÕt nªn khèi ch÷ V råi kÑp khèi thÐp ch÷ V lªn hép vu«ng, ®iÒu chØnh khèi thÐp ch÷ V sao cho mÆt c¹nh n»m ®óng v¹ch th†íc ®o gãc ®· ®iÒu chØnh tr†íc, sau ®ã kÑp chÆt khèi ch÷ V, dïng ®Üa v¹ch dÊu ®Ó kÎ ®†êng xiªn 31 Lμm thÕ nμo vÏ ®êng giao nhau cña hai khèi trô trßn giao nhau ? H×nh 2-57 H×nh 2-58 H×nh 2-59 §†êng giao nhau cña hai vËt khèi giao nhau nh† hai khèi trô trßn th†êng thÊy ë h×nh 2-57. Do ®†êng giao nhau kh«ng cïng trªn mét mÆt ph¨ng nªn kh«ng thÓ dïng compa ®Ó vÏ trùc tiÕp, mμ sö dông dông cô chuyªn dïng nh† h×nh 2-58, 2-59 thÓ hiÖn. 70
  72. 32 H·y nãi ý nghÜa m· hiÖu, nguyªn lý truyÒn ®éng vμ c«ng dông chñ yÐu cña ®Çu ph©n ®é ? H×nh 2-60 H×nh 2-61 H×nh 2-60 thÓ hiÖn ®Çu ph©n ®é. M· hiÖu th†êng gÆp cã FW 125, FW 160 v.v F trong m· hiÖu biÓu thÞ ®Çu ph©n ®é; W biÓu thÞ kiÓu v¹n n¨ng, 125 hoÆc 160 biÓu thÞ ®é cao t©m (mm) cña ®Çu ph©n ®é. Nguyªn lý truyÒn ®éng cña ®Çu ph©n ®é nh† h×nh 2-61 thÓ hiÖn. Nã chñ yÕu do bé b¸nh vÝt trôc vÝt v« tËn, b¸nh r¨ng vμ trôc v.v. l¾p vμo th©n chÝnh cã thÓ xoay 71
  73. quanh t†¬ng ®èi víi ®Õ ®Çu ph©n ®é. Trôc vÝt lμ ®¬n truyÒn, sè r¨ng cña b¸nh vÝt lμ 40, tû sè truyÒn ®éng lμ 1/40, trôc quay 40 vßng th× trôc chÝnh quay 1 vßng – Nh† h×nh 2-62 thÓ hiÖn, c«ng dông cña ®Çu ph©n ®é lμ lμm cho ®†êng trôc chi tiÕt gia c«ng t¹o thμnh mét gãc nhÊt ®Þnh víi mÆt bμn (xem h×nh a) hoÆc lμm cho chi tiÕt gia c«ng xoay quanh ®†êng trôc mét gãc nhÊt ®Þnh (xem h×nh b), còng cã thÓ qua b¸nh treo lμm cho trôc chÝnh ®Çu trôc ph©n ®é chuyÓn ®éng phèi hîp víi bμn lμm viÖc ®Ó phay r½nh xo¾n èc 33. Cã nh÷ng ph¬ng ph¸p ph©n ®é nμo cho ®Çu ph©n ®é ? Ph†¬ng ph¸p ph©n ®é cã: Ph©n ®é trùc tiÕp, ph©n ®é d¬n gi¶n, ph©n ®é gãc ®é, ph©n ®é phøc hîp, ph©n ®é gÇn ®óng vμ ph†¬ng ph¸p sai ®éng. C«ng viÖc lÊy dÊu th†êng ¸p dông 3 ph†¬ng ph¸p ®Çu. Sö dông ph†¬ng ph¸p ph©n ®é trùc tiÕp, tr†íc tiªn ph¶i t¸ch trôc vÝt v« tËn ra khái b¸nh vÝt v« tËn, dïng vßng ph©n ®é ë phÝa sau m©m cÆp ba chÊu ®Ó trùc tiÕp ph©n ®é (mçi v¹ch cña vßng ph©n ®é lμ 10, mçi v¹ch du tiªu cña th©n chÝnh lμ 5’, cã 50 thÓ cã ®†îc sè bÊt k× tõ o ~3600 r , sau khi ®äc ®óng v¹ch chia, dïng tay quay xiÕt chÆt, cè dÞnh trôc chÝnh, sau ®ã lÊy dÊu v¹ch ®†êng). Chi Ph†¬ng ph¸p ph©n dé ®¬n gi¶n dïng truyÒn tiÕt ®éng cña trôc vÝt, b¸nh vÝt ®Ó tiÕn hμnh ph©n ®é, gia tøc c¨n cø vμ sè ph©n b»ng nhau z cña chi tiÕt c«ng Chi tiÕt gia c«ng, tÝnh to¸n theo c«ng thøc d†íi ®©y ®†îc gia sè vßng chuyÓn ®éng n cña tay quay tøc: c«ng 40 n= trong c«ng thøc, 40 lμ sè r¨ng cña b¸nh z r¨ng. NÕu trÞ sè tÝnh ®†îc theo c«ng thøc trªn ®©y kh«ng ph¶i lμ sè ch½n, th× ph¶i biÕn ®æi mÉu sè thμnh sè lç cã ë mét vßng lç nμo ®ã trªn ®Üa lç ph©n ®é, tö sè lμ sè lç mμ tay quay quay qua H×nh 2-62 trªn vßng lç ®ã. VÝ dô, chia chu vi ®†êng trßn thμnh 27 phÇn b»ng nhau, tøc N = 40/27. VÝ dô nμy cã thÓ trªn vßng lç 54 quay thªm 26 lç n÷a. Sè lç c¸c vßng cña ®Üa ph©n ®é cã thÓ tra b¶ng (2-6). Khi sö dông ph†¬ng ph¸p ph©n dé ®¬n gi¶n cã thÓ trùc tiÕp tra b¶ng (2-7). 72
  74. B¶ng 2-6 TÊm ph©n ®é Sè lç cña tÊm ph©n ®é Cã mét tÊm mÆt chÝnh 24 25 28 30 ph©n ®é 34 39 38 39 41 42 43 MÆt kia 46 47 49 51 58 54 51 58 59 62 66 Cã hai tÊm tÊm thø MÆt chÝnh 24 25 28 30 ph©n ®é nhÊt 34 37 38 39 41 42 43 TÊm thø MÆt kia 46 47 49 51 Hai 53 54 47 58 59 62 62 73
  75. 28 40 40 40 20 48 40 40 30 40 20 40 20 40 Sè lç quay qua 74 - - - - - - - - - - - - - 1 Sè vßng quay cña tay quay 42 59 58 57 28 66 54 53 39 51 25 49 24 47 Sè lç cña tÊm ph©n ®é 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 sè phÇn b»ng nhau cña chi tiÕt 40 48 60 40 40 40 - 1 2 3 6 4 6 14 7 sè lç quay qua - - - 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Sè vßng quay cña tay quay 46 54 66 43 42 41 tuy ý 39 38 37 54 28 34 66 28 Sè lç cña tÊm ph©n lç 46 45 44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 34 33 32 Sè phμn b»ng nhau cña chi tiÕt 13 8 24 28 26 21 15 16 34 54 38 - 4 12 12 Sè vßng quay cña tay quay B¶ng 2-7 B¶ng 2-7 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 Sè lç quay qua 62 24 58 42 54 39 25 24 46 66 42 tïy ý 38 54 34 sè lç cña tÊm ph©n dé 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 Sè phÇn b»ng nhau cña chi tiÕt 12 16 24 3 8 42 - 24 - 20 16 - - 8 - Sè lç quay qua 2 2 2 3 3 3 4 4 5 5 6 8 10 13 20 Sè vßng quay cña tay quay 24 24 28 39 24 66 tïy ý 54 tïy ý 28 24 tïy ý tïy ý 24 tïy ý Sè lç cña tÊm ph©n ®é 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 Sè phÇn b»ng nhau cña chi tiÕt
  76. Khi sö dông ph†¬ng ph¸p ph©n ®é gãc, ph†¬ng ph¸p thao t¸c ®Çu ph©n ®é gièng nh† trªn, nh†ng sè vßng quay cña tay quay tÝnh theo c«ng thøc sau: §é gãc cÇn vÏ (®¬n vÞ lμ phót) n = Gãc xoay cña m©m cÆp khi tay quay quay mét vßng(d¬n vÞ lμ phót) 60' = §é gãc u 0 ' 9 u 60 VÝ dô ®é gãc vÞ trÝ gi÷a hai lç l©n cËn, trong h×nh 2-63 lμ 130 20’ th× sè vμng quay lμ: 60' 13 20' 800' 26 u  1 n 0 ' ' 9 u 60 540 54 Tøc lÊy lçc thø nh¸t lμm chuÈn, sau khi tay quay quay mét vßng, trªn vßng 54 lç quay thªm qua 26 lç 130 20' H×nh 2-63 34 ThÕ nμo lμ mîn liÖu ®Ó lÊy dÊu ph«i ? Lμm thÕ nμo ®Ó mîn liÖu ? Khi ®óc ph«i, do c¸c nguyªn nh©n nh† lâi c¾t xª dÞch, sai vÞ trÝ thïng c¾t, hoÆc biÕn d¹ng nguéi, lμm cho l†îng d† gia c«ng cùc bé kh«ng ®ñ. Ngoμi ra do khu«n mÉu thao t¸c khi rÌn t¹o ph«i còng x¶y ra sai lÖch t†¬ng ®èi lín. trong t×nh h×nh ®ã, th«ng qua m†în liÖu lÊy dÊu cã thÓ cøu v·n c¸c ph«i ®ã. M†în liÖu lÊy dÊu kh«ng ph¶i lμ thay ®æi quan hÖ kÝch th†íc gi÷a c¸c vÞ trÝ gia c«ng ®· quy ®Þnh trªn b¶n vÏ, mμ lμ lμm cho c¸c kÝch th†íc ®ã chuyÓn dÞch kho¶ng c¸ch thÝch hîp theo chiÒu sai lÖch cña ph«i chÕ mét c¸ch thèng nhÊt víi møc ®é thÊp nhÊt, ®Ó vÞ trÝ sai lÖch cña ph«i cÇn gia c«ng cã l†îng d† gia c«ng cÇn thiÕt. Khi m†în liÖu lÊy dÊu, nãi chung ph¶i tiÕn hμnh vμi lÇn v¹ch thö, qua ®iÒu chØnh nhiÒu lÇn míi x¸c ®Þnh cuèi cïng. §ång thêi, cßn cÇn xÐt tíi bé phËn kh«ng gia c«ng, khi l¾p r¸p kh«ng xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n tè ¶nh h†ëng ®Õn c†êng dé ë bé phËn quan träng vμ vÎ mü quan. 75