Tài liệu Nhập môn xã hội học - Trần Tuấn Phát

Nội dung text: Tài liệu Nhập môn xã hội học - Trần Tuấn Phát

1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH KHOA LYÙ LUAÂN CHÍNH TRÒ G.V.C. Thaïc só .Traàn Tuaán Phaùt bieân soaïn (Döïa treân chöông trình giaùo duïc Ñaïi hoïc ñaïi cöông do boä giaùo duïc vaø ñaøo taïo quy ñònh naêm 1995. Daønh cho sinh vieân ñaïi hoïc vaø cao ñaúng khoâng chuyeân ngaønh xaõ hoäi hoïc) THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH THAÙNG 8 NAÊM 2011 1
2. LÔØI GIÔÙI THIEÄU Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu hoïc vaø nghieân cöùu moân “ xaõ hoäi hoïc” cuûa sinh vieân ñaïi hoïc vaø cao ñaûng khoâng chuyeân ngaønh xaõ hoäi hoïc. Chuùng toâi döïa treân chöông trình giaùo duïc Ñaïi hoïc ñaïi cöông do boä giaùo duïc vaø ñaøo taïo quy ñònh naêm 1995 ( chöông trình daønh cho sinh vieân ñaïi hoïc vaø cao ñaúng khoâng chuyeân ngaønh xaõ hoäi hoïc) ñeå bieân soaïn cuoán nhaäp moân xaõ hoäi hoïc. Vôùi kinh nghieâm giaûng daïy nhieàu naêm moân xaõ hoäi hoïc vaø vôùi söï hôïp taùc vaø ñoùng goùp cuûa caùc giaûng vieân, ñaõ giaûng moân “xaõ hoäi hoïc” cuøng vôùi caùc giaùo trinh ñaõ bieân soaïn “ nhaäp moân xaõ hoäi hoïc” cuûa caùc giaùo sö, tieán só vaø caùc taøi lieäu khaùc lieân quan ñeán moân xaõ hoäi hoïc ñeå soaïn cuoán “ nhaäp moân xaõ hoäi hoïc”theo yeâu caàu cuûa ñoái töôïng hoïc laø sinh vieân ñaïi hoïc vaø cao ñaêng khoâng chuyeân ngaønh xaõ hoäi hoïc; nhaèm ñaùp öùng kòp thôøi theo yeâu caàu cuûa caùc anh ( chò ) sinh vieân ñaïi hoïc vaø cao ñaêng khoâng chuyeân ngaønh xaõ hoäi hoïc. Tröôùc heát xin chaân thaønh caûm ôn söï ñoùng goùp cuûa quyù thaøy coâ vaø baïn ñoàng nghieâp ñaõ giuùp chuùng toâi bieân soaïn cuoán saùch nay. Sau laø trong quaù trinh bieân soaïn laàn ñaàu khoâng theå khoâng bò sai soùt. Chuùng toâi xin quy ñoäc giaû ï ñoùng goùp yù kieân ñeå chænh söûa laïi toát hôn. Chaân thaønh caûm ôn! Taùc giaû 2
3. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRÖÔØNG Ñ.H.S.P.K. TP HOÀ CHÍ MINH Ñoäc laäp – Töï do – Haïnh phuùc CHÖÔNG TRÌNH MOÂN HOÏC NHAÄP MOÂNXAÕ HOÄI HOÏC . ( Döïa treân chöông trình giaùo duïc Ñaïi hoïc ñaïi cöông do boä giaùo duïc vaø ñaøo taïo quy ñònh naêm 1995) 1.Teân moân hoïc: - Nhaäp moân xaõ hoäi hoïc . - Maõ moân hoïc 2.Thôøi löôïng: ba tin chæ (45 tieát ) 3 Trình độ : - Sinh viên khối không chuyên ngành xã hội học, - Trình độ đại học và cao đẳng. 4. Mục tiêu của môn học : - Hiểu và nắm bắt được, nghieân cöùu döôïc moät caùch khoa hoïc nhöõng con ngöôøi trong moái töông quan vôùi nhöõng ngöôøi khaùc . - Nhân thức và giải quyết các vấn đề về xã hội và cá nhân con người một cách khoa học - Xác định một cách khoa học về sự kiện con người “ sông chung” với nhau. - Bieát phaân tích toång hôïp caùc söï kieän vaø hieân töôïng xaõ hoäi ‚ soâng chung‛ vôùi nhau moät caùch khoa hoïc. 5. Điều kiện tiên quyết: - Bố trí học năm thứ nhất đối với sinh viên đại học và cao đẳng không chuyên ngành xã hội học. - Phaûi coù maët treân lôùp. 3
4. - Phaûi coù giaùo trình vaø nghieân cöùu tröôùc khi leân lôùp.( ñoïc giaùo trình tröôùc khi nghe giaûng). - Phaûi doïc caùc taøi lieäu lieân quan . 6. Mô tả vắn tắt nội dung: Nhập môn xã hội học, chương trình goàm coù: trang BAØI. 1: Ñoái töôïng, chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa xaõ hoäi hoïc . 6 BAØI. 2: Söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi hoïc 17 BAØI. 3: Phöông phaùp nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc 28 BAØI. 4: Caù nhaân vaø xaõ hoäi. 42 BAØI. 5: Nhöõng khaùi nieäm vaø phaïm truø cô baûn cuûa xaõ hoäi hoïc . 58 BAØI. 6: Di ñoâng xaõ hoäi vaø bieán ñoåi xaõ hoäi 83 BAØI. 7: Vaên hoùa vaø xaõ hoäi 87 BAØI. 8: Dö luaän xaõ hoäi vaø thoâng tin ñaïi chuùng 95 BAØI 9: Xaõ hoäi hoïc noâng thoân 99 BAØI 10: Xaõ hoäi hoïc doâ thò 101 BAØI .11: Xaõ hoäi hoïc gia ñình 103 7. Nhiệm vụ của sinh viên : - Phải nghiên cứu giáo trinh “ nhập môn xã hội học” và đọc các giáo trình liên quan - Tham dự đầy dủ các giờ thực hành . 8. Tài liệu học tập : - Giáo trình “ Nhập môn xã hội học” cuûa taäp theå taùc giaû bieân soaïn, do giaùo sö Phaïm Taát Dong vaø tieán só Leâ Ngoïc Huøng ñoàng chuû bieân. Saùch do Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noïi xuaát baûn naêm 1997. - Nhaâp moân xaõ hoäi hoïc .Thaïc sæ. Traàn Tuaán phaùt bieân soan - Ñoïc vaø nghieân cöùu taát caû caùc taøi lieäu xaõ hoäi hoïc - Caùc taøi lieäu khaùc lieân quan ñeán moân hoïc. 9. Tiêu chuẩn đánh giá sinh viên : Theo quy chế đào tạo đại học và cao đẳng của bô giáo dục và đại học quy định. 4
5. 10. Nội dung chi tiết trong chương trình “ Nhập môn xã hội học”. BAØI .I ÑOÁI TÖÔÏNG, CHÖÙC NAÊNG, NHIEÄM VUÏ CUÛA XAÕ HOÄI HOÏC I .Ñoái töôïng nghieân cöùu cuõa xaõ hoäi hoïc I.1. Xaõ hoäi hoïc laø gì? I.1.1Thuaät ngöõ ‚ xaõ hoäi hoïc‛. Ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra danh töø ‚ xaõ hoäi hoïc‛ laø oâng Auguste Comte ( 1798 – 1857) nhaø trieát hoïc thöïc chöùng ngöôøi Phaùp. Auguste Comte ñöa . Danh töø ‚ xaõ hoäi hoïc‛ vaøo naêm 1839. Danh töø ‚ xaõ hoäi hoïc‛ ñöôïc geùp töø hai chöõ ‚ Societas‛ goác Latinh dòch ra tieâng vieät laø ‚xaõ hoäi‛ vaø töø ‚ Logos‛ laø goác töø Hy Laïp dòch ra tieâng Vieät laø ‚ hoïc thuyeát‛, geùp hai töø ‚ Logos‛ laø goác töø Hy Laïp vôùi ‚ Societas‛ goác Latinh coù nghóa laø ‚hoïc thuyeât veà xaõ hoäi‛. Auguste Com te coi xaõ hoäi hoïc gioáng nhö khoa hoïc töï nhieân. Theo Auguste Comte ‚ xaõ hoäi hoïc‛ laø ‚ vaät lyù hoïc xaõ hoäi‛. I.1.2. Ñònh nghóa xaõ hoäi hoïc . Ngay töø khi môùi ra ñôøi cho tôùi nay ‚ xaõ hoäi hoïc‛ coù raát nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau . Auguste Comte laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra khaùi nieäm xaõ hoäi hoïc. Auguste Com te coi xaõ hoäi hoïc gioáng nhö khoa hoïc töï nhieân; chính vì vaäy, quan ñieåm xaõ hoäi hoïc cuûa Auguste Comte laø ‚ Vaät lyù hoïc xaõ hoäi‛. Nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc laø ‚ khoa hoïc veà caùc quy luaät cuûa toå chöùc xaõ hoäi‛. Durkhiem thì quan nieäm xaõ hoäi hoïc laø ‚ khoa hoïc nghieân cöùu caùc söï kieän xaõ hoäi‛. Nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc laø nghieân cöùu caùc söï kieän, hieân töôïng xaõ hoäi. M.Weber quan nieäm veà xaõ hoäi hoïc laø ‚ khoa hoïc coù nhieäm vuï lyù giaûi, töùc giaûi nghóa, thoâng hieåu ñoäng cô, yù nghóa cuûa haønh ñoäng‛. Nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc laø haønh ñoäng xaõ hoäi. Tìm hieåu veà ñoäng cô haønh ñoäng. 5
6. Töø ñoù tôùi nay caùc nhaø xaõ hoäi hoïc ñöa ra nhöõng ñònh nghóa khaùc nhau. Nhöng ñeàu thoáng nhaát laø nghieân cöùu veà cuoäc soáng con ngöôøi soáng chung vôùi nhau. Trong cuoán ‚ sociology‛ ( xaõ hoäi hoc) cuûa Joseph H. Fichter laø giaùo sö tieán só øxaõ hoäi hoïc Myõ, ñaõ töng giaûng day moân xaõ hoäi hoc nhieàu nöôùc treân theá giôi ñöa ra ñònh nghóa xaõ hoäi hoïc coù tính chaát bao quaùt nhaát ñoù laø: ‚ xaõ hoäi hoïc laø coâng cuoäc nghieân cöùu moät caùch khoa hoïc nhöõng con ngöôøi trong moái töông quan vôùi nhöõng ngöôùi khaùc.‛ ( trang 1 trong cuoân xaõ hoäi hoïc ngöôøi dòch Traân Vaên Ñónh ) Xeùt khaùi nieäm cuûa Joseph H. Fichter veà noäi haøm vaø ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm. Ta xeùt veà noäi haøm cuûa khaùi nieâm noù chöùa nhöõng thoâng tin sau: ñoù laø ‚ xaõ hoäi hoïc laø coâng cuoäc nghieân cöùu moät caùch khoa hoïc‛ veà con ngöôøi quan heä vôùi con ngöôøi. Nghieân cöùu con ngöôøi töông taùc vôùi con ngöôøi. Nghieân cöùu con ngöôøi haønh ñoäng taùc ñoäng ñeán con ngöôøi; nghieân cöùu con ngöôøi naøy laø ñoái töôïng bò taùc ñoäng cuûa con ngöôøi kia vaø ngöôïc laïi. Nghieân cöùu con ngöôøi vöøa laø chuû theå laïi ñoàng thôøi laø khaùch theå. Taát caû nhöõng söï kieân aáy dieân ra trong cuoäc soáng chung giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi. Noù hình thaønh neân tinh quy luaät hay quy luaät xaõ hoäi.quaù trình haønh ñoäng cuûa con ngöôøi dieãn ra raát ña dang vaø phong phuù nhöng laïi tuaân theo moät traät töï nhaát ñònh cuûa xaõ hoäi hình thaønh caùc cô caáu vaø caùc toå chöùc xaõ hoäi trong quaù trình oân ñònh vaø bieán ñoåi. Nghieân cöùu xaõ hoäi ôû traïng thaùi tónh vaø nghieân cöùu xaõ hoäi ôû traïng thaùi ñoäng. Söï bieán ñoåi vò trò; vò theá; ñòa vò; vai troø cuûa caùc caù nhaân laøm bieán ñoåi xaõ hoäi vaø ngöôùc lai. V.v Nhö vaäy, ñònh nghóa chöa ñöïng caùc yeáu toá ñeå xaùc ñònh noù laø noù chöù khoâng phaûi laø caùi khaùc. Xaùc ñònh roõ noäi dung nghieân cöùu cuûa moân xaõ hoäi hoïc khaùc haún vôùi caùc moân khoa hoïc xaõ hoäi khaùc. Xaùc ñònh roõ moân xaõ hoäi hoïc hoïc nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà gì? Noäi haøm cuûa khaùi nieäm xaõ hoäi hoïc laø raát roâng, do ñoù ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm xaõ hoäi hoïc laø heïp; ñoù laø ngoaïi dieân cuûa xaõ hoäi hoïc noùi chöùa taát caû caùc moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi trong cuoäc soáng xaõ hoâi. Do ñoù ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc seõ laø nghieân cöùu caùc söï kieän vaø hieän töôïng con ngöôøi ‚ soáng chung‛ vôùi nhau trong moät coäng ñoàng xaõ hoäi nhaát ñònh hay moät xaõ hoäi nhaát ñònh. Sau ñaây chuùng ta xaùc ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc. 6
7. I.2.Ñoái töôïng nghieân cöùu vaø cô caáu cuûa xaõ hoäi hoïc. I.2.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc. Baát cöù moân khoa hoïc naøo cuõng phaûi coù ñoái töôïng nghieân cöùu rieâng cuûa noù. Xaõ hoäi hoïc laø moät moân khoa hoïc nghieân cöùu veà xaõ hoäi con ngöôøi ‚ soáng chung‛ vôùi nhau; neân noù cuõng phaûi coù ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa noù. Ñeå xaùc ñònh moân khoa hoïc ‚ xaõ hoäi hoïc‛ vôùi moân khoa hoïc xaõ hoäi khaùc; xaõ hoäi hoïc phaûi xaùc ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa minh trong caùc ngaønh khoa hoïc khaùc nhaát laø caùc ngaønh khoa hoïc nghieân cöùu veà xaõ hoäi. Neáu xeùt veà ngoaïi dieân khai nieäm ‚ xaõ hoäi hoc‛, thì noù naêm trong moân khoa hoïc xaõ hoäi; töùc laø ñeàu nghieân cöùu veà quan heä xaõ hoäi cuûa nhöõng con ngöôøi; ñoù laø quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi trong cuoäc ‚soáng chung‛ trong moät coäng ñoàng xaõ hoäi hoäi nhaát ñònh naøo ñoù. Xeùt veá moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi vaø con ngöôøi vôùi töï nhieân, coù raát nhieàu moân khoa hoïc xaõ hoäi nghieân cöùu; khoâng chæ nhöõng moân khoa hoïc xaõ hoäi maø caû moân khoa hoïc tö nhieän cuõng nghieân cöùu veà con ngöôøi soáng chung vôùi nhau cuû yeáu vaø cô baûn veà hai moái quan heä laø : quan heä veà vaät chaát ( theá giôùi tö nhieân ) vaø quan heä veà tinh thaân ( hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi ) . Nhö vaäy, xeùt veà ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm xaõ hoäi hoïc noù chöùa taát caû caùc döõ lieäu lieân quan ñeán moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi ( moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi veà maët xaõ hoäi ) vaø giöõa con ngöôøi vôùi töï nhieân ( moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi trong giôùi tö nhieân). Vaø cuõng ùchính laø ngoaïi dieân cuûa caùc khoa hoïc nghieân cöùu veà xaõ hoäi. Xeùt veà noäi haøm cuûa cuûa moân ‚ xaõ hoäi hoïc‛ vôùi caùc moân khoa hoïc xaõ hoäi khaùc thì noù phaûi khaùc bieät vôùi nhau, khoâng theå truøng laëp. Ñeå phaân ñònh xaõ hoäi hoïc vôùi caùc moân khoa hoïc khaùc thì phaûi xaùc ñònh noù laø noù chöù khoâng phaûi laø caùi khaùc. Vì vaäy, noäi haøm cuûa ‚ xaõ hoäi hoïc‛ so vôùi nhöõng moân khoa hoïc xaõ hoäi khaùc noù phaûi chöùa nhöõngø: ‚ söï kieän con ngöôøi > vôùi nhau : xaï hoäi hoïc veà nhöõng yeáu toá ñeàu ñaën vaø > cuûa taùc phong xaõ hoäi trong trang thaùi thöïc teá ôû khaép moïi nôi trong xaõ hoäi.‛. 7
8. Nhö vaäy, ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc laø raát roâng. Nhöng khoâng truøng vôùi caùc moân khoa hoïc xaõ hoäi khaùc. Xaõ hoäi hoïc xeùt veâø ngoaïi dieân cuûa noù chung vôùi caùc moân khoa hoïc khaùc do ñoù noù phaûi lieân quan ñeán caùc moân khoa hoïc khac, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc moân khoa hoïc nghieân cöùu veà xaõ hoäi. Vì noù cuøng coù ngoaïi dieân vôùi caùc moân khoa hoïc xaõ hoäi khaùc. Xeùt cuïm töø ‚baát bieán‛ khoâng neân hieåu laø ‚nhaát thaønh baát bieán‛, töùc laø khoâng bao giôø thay ñoåi. Maø phaûi hieåu noù laø caùi quy ñònh vaø caùi xaùc ñònh, caùi chuaån hoùa cuûa moät söï vaät hay hieän töôïng nhaát ñònh naøo ñoù, ñeå xaùc ñònh noù laø noù chöù khoâng phaûi laø caùi khaùc. Caùi maø xaùc ñònh noù laø noù chöù khoâng phaûi laø caùi khaùc. Caùi phaân bieät söï vaät naøy vôùi söï vaät khaùc, hieân töôïng naøy vôùi hieân töôïng khaùc veà chaát. Ví du : con ngöôøi khaùc vôùi con vaát laø do con ngöôøi coù ‚tö duy, coù yù thöùc‛. Cum töø ‚tö duy‛ laø baát bieán vì neáu khoâng coù tö duy – yù thöùc, thì khoâng phaûi laø con ngöôøi. Maëc duø xeùt veà ‚theå xaùc‛ veà hình thöùc bieåu hieän töùc laø caùi thöïc theå sinh hoïc aáy laø moät dang vaät chaát ( vaät lyù ) cuõng nhö con ngöôøi, hay coù daùng ngöôøi, nhöng khoâng phaûi laø con ngöôøi. Vì khoáng coù yù thöùc. Chaúng haïn laø moät ñoäng vaät xeùt veà hình thöùc coù daùng con ngöôøi; neáu khoâng coù kaû naêng tö duy, nhaän thöùc; khoâng coù yù thöc thì khoâng theå laø con ngöôøi. Vì, caùi baûn chaát khaùc vôùi con ngöôøi, baûn chaát xaõ hoäi cuûa noù khoâng coù. Baûn chaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi laø baûn chaát ‚ yù thöùc‛. Chi khi con vaát, hay loaøi ñoäng vaät naøo coù khaû naêng nhaän thöùc, khaû naêng ‚tö duy‛, saùng taïo thì môùi laø con ngöôi, laø loaøi ngöôøi. Cuïm töø ‚ tö duy‛ laø phaân bieät giöõa con ngöôøi vôùi con vaät. Kal Marx ñaõ chæ roõ laø : “Coù theå phaân bieät con ngöôøi vôùi suùc vaät baèng yù thöùc, baèng toân giaùo, noùi chung baèng baát cöù caùi gì cuõng ñöôïc. Baûn thaân con ngöôøi baét ñaàu töï phaân bieät vôùi suùc vaät ngay khi con ngöôøi baét ñaàu saûn xuaát ra nhöõng tö lieäu sinh hoaït cuûa mình, ñoù laø moät böôùc tieán do toå chöùc cô theå cuûa con ngöôøi quy ñònh. Saûn xuaát ra nhöõng tö lieäu sinh hoaït cuûa mình, nhö theá laø con ngöôøi ñaõ giaùn tieáp saûn xuaát ra chính ñôøi soáng vaät chaát cuûa minh.” 8
9. Nhö vaây, cum töø ‚ tö duy‛ laø cum tö ñöôïc coi laø > khi xaùc ñònh noù laø con ngöôøi. Con ngöôøi coù khaû naêng nhaân thöùc, coù yù thöùc, ‚tö duy‛ vaø saùng taïo. Vì vaäy, con ngöôøi laø chuû theå, coù khaû naêng caûi taïo tö nhieân, caûi taïo xaõ hoäi ñoàng thôøi caûi taïo chính con ngöôøi, nhôø lao ñoäng, trong quaù trình lao ñoäng. Thöïc tieãn ñaõ chöùng minh. Ñoù laø chaân lyù khoâng theå thay ñoåi vaø khoâng choái caõi, coù phaûi ñuùng theá khoâng? I.2.2 Cô caáu cuûa moân xaõ hoäi hoïc Xaõ hoäi hoïc laø moân khoa hoïc nghieân cöùu xaõ hoäi con ngöôøi treân taát caû caùc söï kieân con ngöôøi ‚ soâng chung‛ vôùi nhau, do ñoù caên cöù vaøo loaïi hình hoaït ñoäng hay lónh vöïc cô baûn cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi maø nghieân cöùu nhö: xaõ hoäi hoïc kinh teá; xaõ hoäi hoïc chính tri; xaõ hoäi hoïc toân giaùo; xaõ hoäi hoïc gia ñinh V.V song, taát caû caùc lónh vöïc nghieân cöùu aáy ñeàu taäp trung tìm hieåu veà con ngöôøi ‚ soâng chung‛ vôùi nhau; do ñoù, noù laïi quan heä chaët cheõ vôùi nhau. Caùc nhaø nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc ñaõ phaân chia thaønh caùc loaïi nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc cô baûn sau: Thöù nhaát laø ‚xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông‛, noù nghieân cöùu caùc quy luaät, tính quy luaät, thuoäc tính vaø ñaëc ñieåm chung nhaát cuûa caùc döï kieän, hieän töôïng vaø quaù trình xaõ hoäi, trong traïng thaùi tónh vaø trong traïng thaùi bieán ñoåi. Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông coù noäi dung nghieân cöùu raát gaàn vôùi xaõ hoäi hoïc vó moâ vaø xaõ hoäi hoïc lyù thuyeát. Noù coù tính khaùi quaùt. Thöù hai laø ‚xaõ hoäi hoïc chuyeân ngaønh‛ ( chuyeân bieät ), noù nghieân cöùu veà moât maët, moät khia caïnh, moät goùc ñoä trong quan heä xaõ hoäi con ngöôiø soáng chung vôùi nhau. Noù laø moät boä phaän cuûa xaõ hoäi hoïc; noù gaén lyù luaän xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông vaøo vieäc nghieân cöùu caùc hieän töôïng cuûa moät moät lónh vöïc cuï theå, nhaát ñònh cuûa ñôøi soáng con ngöôøi ‚ soáng chung‛ trong moät xaõ hoäi nhaát ñònh. Chaêng haïn nghieân cöùu veà xaõ hoäi hoïc gia ñinh; nghieân cöùu veà xaõ hoäi hoïc toäi phaïm hay nghieân cöùu veà xaõ hoäi hoïc noâng thoân. V.v 9
10. Thöù ba laø ‚xaõ hoäi hoïc lyù thuyeát‛ laø moät boä phaân xaõ hoäi hoïc nghieân cöùu moät caùch khaùch quan, khoa hoïc veà caùc söï kieän vaø hieän töôïng, nghieân cöùu quaù trình bieân ñoåi xaõ hoäi. Nhaèm phaùt hieän ra tri thöùc môùi vaø xaây döïng thaønh caùc lyù thuyeát, caùc khaùi nieäm vaø caùc phaïm truø xaõ hoäi hoïc. Hình thaønh moät heä thoáng khaùi nieäm phaïm truø cuûa xaõ hoäi hoïc. Thöù tö laø ‚xaõ hoäi hoïc thöïc nghieâm‛ laø moät boä phaän xaõ hoäi hoïc nghieân cöùu veà hieän töôïng, quaù trình xaõ hoäi baèng caùch vaän duïng caùc lyù thuyeát, caùc khaùi nieäm, caùc phaïm truø cuûa xaõ hoäi hoïc vaoø thöïc tieãn hay caùc phöông phaùp thöïc chöùng nhö quan saùt, ño löôøng, thí nghieäm nhaèm kieåm tra, chöùng minh giaû thuyeát xaõ hoäi hoïc. Thöù naêm laø ‚xaõ hoäi hoïc trieån khai öùng duïng‛ laø moät boä phaän cuûa xaõ hoäi hoïc coù nhieäm vuï vaän duïng caùc nguyeân lyù vaø yù töôûng xaõ hoäi hoïc vaøo vieäc phaân tích, tìm hieåu vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà, söï kieän cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc trieån khai öùng duïng nghieân cöùu cô cheá hoaït ñoäng, ñieàu kieän, hình thöùc bieåu hieän cuûa caùc quy luaät xaõ hoäi hoïc nhaèm chæ ra caùc giaûi phaùp vaø ñöa trí thöùc xaõ hoäi hoïc vaøo cuoäc soáng. Trong caùc loaïi nghieân cöùu xaõ hoäi hoc thí xaõ hoäi hoïc lyù thuyeát, xaõ hoäi hoïc öùng duïng vaø xaõ hoäi hoïc thöïc nghieäm coù moái quan heä khaêng khít vôùi nhau Xeùt veà cô caáu caùc ngaønh cuûa xaõ hoäi hoïc. Thì phaûi döïa vaøo ñòa lyù, döïa vaøo ñôøi soâng, döïa vaøo hoaït ñoäng xaõ hoäi, döïa vaøo nhu caàu xaõ hoäi maø phaàn chia caùc ngaønh xaõ hoäi hoïc nhö: xaõ hoäi hoïc noâng thoân ( döïa vaøo ñòa lyù ) xaõ hoäi hoïc ñoâ thi ( döïa vaøo moâi tröôøng xaõ hoäi ) Xaõ hoäi hoïc chính trò ( döïa vaøo cheá ñoä, yù thöùc chính trò ) Xaõ hoäi hoïc toäi phaïm ( döïa vaøo chuaån möïc, khuoân maãu, , theå che,á thieát cheá xaùc ñinh xu höôùng leäch chuaån, ) . xaõ hoäi hoïc baùo chí ( döïa vaøo nhu caàu truyeàn thoâng ñaïi chuùng, dö luaän xaõ hoäi ) v. v. do nhu caàu cuoäc soáng phaùt sinh caùi môùi hoaëc do bieán ñoåi xaõ hoäi maø phaùt sinh caùc ngaønh nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc. Xaõ hoäi hoïc khoâng bao giôø keùp kín, hay coá ñònh vì noù nghieân cöùu veà xaõ hoäi, xaõ hoäi bieán ñoåi phaùt sinh caùi môùi laø noù nghieân cöùu. 10
11. I.3. Quan heä giöõa moân xaõ hoäi hoïc vôùi caùc moân khoa hoïc khaùc. Do noäi haøm cuûa xaõ hoäi hoïc raát roâng, chöa ñöïng raát nhieàu söï lieân, hieän töôïng trong ñôøi soáng xaõ hoäi veà con ngöôøi soáng chung vôùi nhau, do ño,ù xaõ hoäi hoïc lieân quan ñeán raát nhieàu moân khoa hoïc nghieân cöùu veà û tö nhieân vaø xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc taäp trung nghieân cöùu veà con ngöôøi ‚ soâng chung‛ vôùi nhau; do ñoù noù lieân quan ñeán caùc khoa hoïc nghieân cöùu veà xaõ hoäi. Vaø nghieân cöùu veà töï nhieân trong moái tröôøng soáng cuûa con ngöôøi. Xaõ hoäi laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc moân khoa hoïc xaõ hoäi. Caùc moân khoa hoïc xaõ hoäi ñeàu nghieân cöùu veá moái quan heä giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi nhaèm thoûa maïn hai nhu caàu cô baûn laø nhu caàu vaät chaát vaø nhu caàu tinh thaân. Nhöng moãi moân khoa hoïc tieáp caän ôû goùc ñoä khaùc nhau trong ñôøi soâng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Ta xeùt veà moät söï vaät hay moät hieän töôïng baát kyø naøo lieân quan ñeán ñôøi soáng cuûa con ngöôøi sau ñaây: Chaúng haïn nhö chieác gheá duøng ñeå thoûa maïn nhu caàu laø > noù khoâng chæ theå hieân coâng duïng duy nhaát laø ñaùp öùng nhu caàu söû duïng ñeå ngoài; maø noù coøn theå hieän nhöõng moái lieân heä, quan heä khaùc trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Chuùng ta hay quan saùt moät chieác gheá vaø xeùt caùc moái quan heä veà nhu caâu cuûa moãi ngöôøi ngoài treân chieác gheá ñoù. Ta haõy ñaët noù trong caùc moái quan heä xaõ hoäi sau ñaây: Thöù nhaát xeùt treân lónh vöïc kinh teá. Caùi gheá laø moät saûn phaåm coù giaù trò trao ñoåi vaø söû duïng neáu noù laø haøng hoùa. Ngöôøi saûn xuaát ra chieác gheá neáu laø haøng hoùa thì anh ta phaûi nghó tôùi ngöôøi söû duïng noù ( ngöôøi mua caùi gheá) vaø giaù trò trao ñoåi cuûa caùi gheá laø theå hieän theå löïc, trí löïc vaø nhieân nguyeân vaät lieäu taïo thaønh caùi gheá ñöôïc xaùc ñònh giaù trò theå hieän giaù caû laø bao nhieâu ( tieàn ), hôn nöõa con lieân quan ñeán söï caïnh tranh vôùi nhöõng ngöôøi cuøng saûn xuaát maët haøng ñoù töùc laø saûn xuaát ra caùi gheá noù coøn lieân quan ñeân nhu caàu töùc laø quy luaät cung caàu ñeå xac1 ñònh giaù caû. 11
12. Thöù hai xeùt treân lónh vöïc trieát hoïc thìù caùi gheá laø söï saùng taïo cuûa con ngöôøi tö moät daïng vaät chaát laø goã coù theå do con ngöôøi troàng, hay khai thaùc treân röøng ñem veà quaù trình lao ñoäng ñaõ laøm noù thay ñoåi veà daïng ( tö caây goã thaønh caùi gheá ) laø daïng vaät chaát do con ngöôøi saûn xuaát ra. Laø moät vaät theå ñöôïc hình thaønh tö moät vaät theå khaùc nhö laø ‚ caây goã‛. Goã con coù theå saùng taïo thaønh vaät khaùc, nhö laøm chaát ñoát ( cuûi ) taïo nhieät v.v. neáu xeùt noù laø vaät chaát töùc laø caùi toàn taïi khaùch quan thì noù khoâng maát, chæ chuyeån töø daïng naøy sang daïng khaùc, töø chaát naøy sang chaát khaùc. .con caùi maát ñi chính daïng vaät chaát, caùi theå hieân, caùi bieåu hieän ñoù chính laø caây goã, caùi gheá, v.v nhö vaäy töø caùi cuï theå muoân hình muoân veû khaùi quaùt thaønh caùi phoå bieán laø vaät chaát, vaät chaát vôùi yù nghóa laø vaät chaát khoâng theå vaø khoâng bao giôø maát ñi; caùi maát ñi chæ coù daïng cuï theå cuûa vaät chaát. Daïng cuï theå cuûa vaät chaát laø khoâng toân taïi vónh vieãn maø coù tính lòch söû; con vaät chaát laø toân taïi vónh vieãn,. Töø ñoù lieân quan ñeân nhu caàu soáng cuûa con ngöôøi ñoù laø nhöõng saûn phaåm do con ngöôøi saùng taïo ra xeùt veà giaù trò söû duïng, xeùt veà giaù trò trao ñoåi xeùt veà nhu caàu thò hieáu, thaåm myõ v.v noù luoân luoân bieán ñoåi khoâng ngöøng. Do ñoù vaán ñeà phaù moái tröôøng tö nhieân moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi laø khoâng theå khoân quan taâm nhaát laø thôøi ñaïi khoa hoïc coâng ngheä phaùt trieån. Vì vaäy, nhu caàu nghieân cöùu veà moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi ñöôïc ñaët ra vaø moân xaõ hoäi hoïc moâi tröôøng ra ñôøi. Thöù ba xeùt treân lónh vöïc chính trò. Ngöôøi ngoài gheá ñoù coù quyeàn löïc gì? Xeùt quyeân haïn, xeùt veà traùch nhieäm, xeùt veà vò theá, xeùt veà khaû naëng laõnh ñaïo, khaû naêng toå chöùc, xeùt veà tin nhieäm cuûa quaàn chuùng .v.v. ngaønh xaõ hoäi hoïc chính trò xuaát hieän ñeå khaûo cöùu veà nhöõng nhu caàu ñoù. Thöù tö xeùt treân lónh vöïc xaõ hoäi hoïc. Vaân ñeà nghieân cöùu con ngöôøi, taùc phong xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi nghieân cöùu noù trong taát caû moái quan heä veà nhu caàu cuoäc soâng chung trong xaõ hoäi ñoù laø giaù trò vaät chaát, giaù trò tinh thaàn thì ta haõy xaùc ñònh treân caùc lónh vöc : vò trí, vò theá, ñòa vò, vai troø cuûa caùi gheá. Ta thaáy cuøng moät söï vaät nhöng moái quan heä khaùc nhau thì giaù trò theå hieân khaùc nhau. Xaõ hoäi hoïc nghieân cöùu taát caû caùc moái quan heä trình baøy treân vaø khaùi quaùt leân thaønh lyù thuyeât, lyù luaän tìm vaø phaùt hieän tính quy luaät hay nhöõng quy luaät xaõ hoäi. 12
13. Nhö vaây, xaõ hoäi hoïc laø moân khoa hoïc nghieân cöùu moïi maët ñôøi soâng cuûa con ngöôøi ‚soâng chung‛ vôùi nhau treân moïi bình dieân, do ñoù noù lieân quan raát nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc, tuøy thuoäc vaøo lónh vöïc nghieân cöùu cuûa noù. Xaõ hoäi hoïc laø moät moân khoa hoïc thöïc nghieâm, chuyeân khaûo cöùu caùc söï kieân vaø hieân töôïng xaõ hoäi ñaõ xaây ra hoaëc ñang xaåy ra treân moïi lónh vöc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi hieân thöïc. Do ñoù quaù trinh nghieân cöùu cuûa noù lieân quan ñeán caùc moân khoa hoïc khaùc vöøa laø hoã trôï,ä vöøa laø tieáp nhaân keát quaû cuûa khoa hoïc khaùc. Xeùt ñeán cuøng noù coøn laø phöông tieän, coâng cuï cho caùc ngaønh khoa hoïc khaùc nghieân cöùu treân lónh vöïc xaõ hoäi. Treân cô sôû phaân tích treân; Nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc ñoøi hoûi phaûi coù kieân thöùc saâu, roäng vaø kieân thöùc chuyeân ngaønh. Vi du: xaõ hoäi hoïc kinh teá thì phaûi coù kieân thöùc kinh teá hay xaõ hoäi hoïc chính trò thì phaûi coù kieân thöùc chính trò hoaëc xaõ hoäi hoïc toân giaùo thì phaûi coù kieân thöùc toân giaùo. II. Chöùc naêng cuûa xaõ hoäi hoïc II.1.Chöùc naêng nhaân thöùc . Treân cô sôû khoa hoïc ñeå lyù giaûi, giaûi nghóa, ñeå chöùng minh, ñeå xaùc ñònh, hay ñaùnh giaù moät söï vaät hay moät hieän töôïng naøo ñoù laø nhu caàu taát yeáu cuûa cuoäc soáng con ngöôøi trong moái tröôøng soáng tö nhieân hay moái tröôøng soáng xaõ hoäi. Tri thöùc khoa hoïc laïi laø quaù trình hoaït doäng, quaù trình lao ñoäng cuûa nhaân loaïi ñuùc keát leân vaø truyeàn tö ñôøi naøy qua ñôøi khaùc töø theá heä naøy qua theá heä tieáp theo. Xaõ hoäi hoïc nhaèm trang bò cho moi ngöôøi, nhaát laø nhöõng nhaø xaõ hoäi hoïc coù tri thöùc khoa hoïc xaõ hoäi hoïc, cuõng chính laø do nhu caàu vaø muïc ñích ñoù. Xaõ hoäi hoïc truyeàn ñaït nhöõng tri thöùc veà nhöõng quy luaät khaùch quan cuûa caùc quaù trình toàn taïi, bieán ñoåi vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, cho moi ngöôøi, nhaát laø nhöõng ngöôøi nghieân cöùu veà xaõ hoäi hoäi hoïc. Ñoù chính laø chöùc naêng nhaân thöùc cuûa xaõ hoäi hoïc. II.2. Chöùc naêng thöïc tieãn . 13
14. Xaõ hoäi hoïc laø moân khoa hoïc khaûo cöùu veà thöïc traïng xaõ hoäi; nhieäm vuï cuûa noù laø moâ taû quaù khöù, xaùc ñònh hieän taïi, döï baùo töông lai. Do ñoù, nhaø xaõ hoäi hoïc phaûi naém baët thöïc trang ñôøi soáng xaõ hoäi moät caùch chaân thöïc vaø chính xaùc. Thoâng qua nhöõng söõ kieän, hieän töôïng rieâng leû ( nhöõng söï kieän , hieän töôïng xaõ hoäi ñaõ xaåy ra hay ñang xaåy ra ) ñeå tìm ra caùi phoâ bieán coù tính quy luaät hay quy luaät cuûa xaõ hoäi. II.3. Chöùc naêng tö töôûng Tö chöùc naêng nhaân thöùc vaø chöùc naêng thöïc tieãn naém baët ñöôïc xu höôùng vaän ñoäng bieán ñoåi cuûa xaõ hoäi. Vaán ñeà ñaët ra laø truyeân truyeàn, taùc ñoäng, giaùo duïc quaân chuùng, nhaân daân chuû ñoäng haønh ñoäng theo ñuùng quy luaät khaùch quan, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng löïc löôïng laõnh ñaïo, coù côû khoa hoïc thöïc tieãn ñeå töø ñoù coù keá hoaëc toå chöùc, ra nhöõng quyeát ñònh ñuùng ñaén; ñoàng thôøi tuyeân truyeàn, giaùo duïc vaø thöïc hieän. II.4. Chöùc naêng döï baùo. Xaõ hoäi hoïc laø moät moân khoa hoïc, noù khaûo cöùu veà taùc phong xaõ hoäi moät caùch khoa hoïc. Qua quaù trình khaûo cöùu caùc söï kieän vaø hieän töôïng cuûa quaù khöù, moâ taû caùc söï khieân hieän töôïng ñoù ñeå xaùc ñònh hieän taïi moät caùch khoa hoïc, xaùc ñònh tính quy luaät, hay quy luaät ñeå ñöa ra nhöõng döï baùo theo xu höôùng vaän ñoäng vaø phaùt cuûa xaõ hoäi. Do naém baét ñöôïc thöïc traïng bieân ñoåi cuûa xaõ hoäi, xaùc ñònh ñöôïc baûn chaát vaø xu höông höôùng vaän ñoäng khaùch quan maø ñöa ra nhöõng dö baùo. Nhöõng döï baùo döïa treân cô sôû ñieàu tra caùc söï kieän, hieän töôïng xaõ hoäi moät cach khoa hoïc cuûa xaõ hoäi hoïc. Do ñoù, xaõ hoäi hoïc tröôùc heát laø giuùp cho nhöõng löïc löôïng laõnh ñaïo, hay ngöôøi laõnh ñaïo hay löïc löôïng quaûn lyù xaõ hoäi coù cô sôû thöïc tieãn treân cô sôû ñieàu tra xaõ hoäi hoïc moät caùch khoa hoïc ñeå coù nhöõng quyeát ñònh ñuùng ñaén. Sau laø xaõ hoäi hoïc giuùp cho moïi ngöôøi, nhaát laø caùc toå chöùc vaø laõnh ñaïo xaõ hoäi chuû ñoäng ñoùn baét vaø coù keá hoaëch thöïc hieän moät caùch khoa hoïc veà xu höôùng bieán ñoåi cuûa xaõ hoäi treân lónh vöïc nhaát ñònh naøo ñaáy. III. Nhieäm vuï cuûa xaõ hoäi hoïc Xaõ hoäi hoïc nhieäm vuï cô baûn cuûa noù laø moâ taû, giai thích, giaûi nghóa caùc söï kieän, hieän töôïng cuûa quaù khöù ( Caùi ñaõ xaåy ra vaø ñang xaåy ra ) nhaèm xaùc ñònh hieän taïi; treân cô sôû ñoù ñöa ra döï baùo xu höôùng vaän ñoäng, bieán 14
15. ñoåi vaø phaùt trieån cuûa söï vaät hay hieän töôïng xaõ hoäi ñoù ñoù. Töùc laø moâ taû quaù khöù nhaèm xaùc ñònh hieän taïi vaø döï baùo töông lai. Caên cöù vaøo nhöõng chöùc naêng treân maø xaùc ñònh nhieäm vuï cuûa xaõ hoäi hoïc : III.1. Nhieäm vuï tröôùc tieân laø xaùc ñònh caùc cô che,á thieát cheá xaõ hoäi trong thöïc tieãn coù phu hôïp vôùi cô caáu xaõ hoäi moät caùch khaùch quan hay khoâng. Vi duï moät cô quan thuoäc tröôøng ñaïi hoïc xeùt veà cô caáu chæ caàn caùc phoøng baûn nhö moät phoøng toå chöùc caùn boä nhöng coù hai phoøng thì dö thöøa moät phoøng. Hay moät gia ñình haït nhaân laø moät vôï moät choàng nhöng coù hai ngöôøi vôï thì khoâng theå daân ñeán gia ñình coù söï xung ñoät giöõa hai ngöôøi vôï vaø ngöôøi choàng khoâng theå khoâng rôøi vaøo quyeát ñoaùn thieáu daân chuû trong quan heä vôï choàng. V v Xaõ hoäi hoïc nghieân cöùu caùc hình thaùi bieåu hieän xaõ hoäi vaø caùc cô cheá hoaït ñoäng cuûa caùc quy luaät vaän ñoäng xaõ hoäi . III.2. Nhieäm vuï thöù hai laø döï baùo xu höông bieán ñoåi xaõ hoäi Xaõ hoäi hoïc phuïc vuï tröùc tieáp hay giaùn tieáp cho coâng taùc quan lyù xaõ hoäi . cung caáp caùc döõ lieäu ñieàu tra thöïc trang xaõ hoäi moät caùch trung thöïc vaø khaùch quan khoa hoïc, ñoâng thôøi ñöa ra döï bao xu höôùng bieán ñoåi treân cô sôû nguyeân nhaân khaùch quan ñeå coù döï baùo khoa hoïc theo chieàu naøo cuûa söï vaän ñoäng xaõ hoäi. Caâu hoûi oân taäp : 1. Xaõ hoäi hoïc laø gi? 2. Anh ( chi ) trình baøy ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc vaø moái quan heä giöõa xaõ hoäi hoïc vôùi caùc moân khoa hoïc khaùc. 3. Anh ( chò ) cho bieát xaõ hoäi hoïc coù nhöõng chöùc naêng vaø nhieäm vuï gì? Hay trình baøy noäi dung cô baûn cuûa nhöõng chöùc naêng vaø nhieäm vuï ñoù. 4. Anh ( chò ) haõy cho bieát yù nghóa cuûa vieäc nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc ñoái vôùi xaõ hoäi Vieät Nam hieân nay. 15
16. BAØI . II SÖÏ RA ÑÔØI VAØ PHAÙT TIEÅN CUÛA XAÕ HOÄI HOÏC I . Nhöõng ñieàu kieän vaø tieàn ñeà ñeå xaõ hoäi hoïc ra ñôøi. I.1. Ñieàu kieân kinh teá, chính trò, xaõ hoäi. I.1.1 Xeùt veà kinh teá – xaõ hoäi. Phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån nhaát laø vaøo cuoái theá ky XIX ( möôøi chin) vaø ñaàu theá kyû XX (hai möôi.)û Neàn saûn xuaát haøng hoùa tö baûn chuû nghóa phaùt trieån daãn ñeán söï caïnh tranh giöõa nhöõng ngöôøi saûn xuaát haøng hoùa nhaèm thu lôïi nhuaân nhieàu ñaõ thuùc ñaåy cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ra ñôøi vaø phaùt trieån . Ñaëc bieät ôû chaâu Aâu vaøo thôøi kyø cuoái theá kyû IX ñaàu theá kyû XX Vôùi trình ñoä saûn xuaát coâng nghieäp taïo ra nhieàu haøng hoùa daãn ñeán nhu caàu thò tröông tieâu thuï roäng lôùn ôû trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc. Treân phaïm vi quoác teá. 16
17. Trao ñoåi haøng hoùa ñoàng thôøi laø trao ñoåi khoa hoïc - kyõ thuaät, daãn tôùi xu höôùng ï hoøa nhaäp vaên hoùa daãn ñeán taùc ñoäng veà loái soáng, caùch soáng, neáp soáng theo xu höôùng ‚ töï do, daân chuû tö baûn chuû nghóa‛. Xu höôùng phaù boû traät töï, chuaån möïc, khuaân maãu , kyû cöông xaõ hoäi phong kieán ngaøy caøng quyeát lieät treân moïi lónh vöïc ñôøi soáng xaõ hoäi . Cuoäc caùch maïng coâng nghieäp daân ñeán vaán ñeà ñoâ thi hoùa; laøm cho söï caùch bieät giöõa noâng thoân vaø ñoâ thi treân moïi lónh vöïc ñôøi soáng. Xeùt veà quan heä xaõ hoäi. Nhu caàu trao ñoåi haøng hoùa treân thò tröôøng roäng . laøm cho vaán ñeà quan heä xaõ hoäi roäng lôùn, phaïm vi quan heä trong nöôùc vaø theá gôùi caøng môû roäng, do ñoù cheá ñoä caùt cö phong kieân khoâng con phuø hôïp daãn ñeán söï xung ñoät giöõa cheá ñoä tö baûn vaø cheá ñoä phong kieân gay gaét. Vaán deà giaùo duïc vaø ñaøo taïo ngheà. Do cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ñoûi hoûi trình ñoä hoïc vaán, trình ñoä kyõ thuaät vaø tay ngheà caøng nhieàu nhu caàu veà trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät caân thieát cho saûn xuaát vôùi coâng cuï laø maùy moùc caøng cao . Caùch thöùc giaùo duïc taïi gia theo kieàu cha truyeân con noái kheùp kín trong xaõ hoäi phong kieân khoâng con phuø hôïp. Thay vaøo ñoù laø giaùo duïc mang tính xaõ hoäi hoùa; xaõ hoäi hoùa giaùo duïc laø nhu caàu taát yeáu ñeå ñaùp öng cho cuoäc caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät hieân ñaïi. Do nhu caàu neàn saûn xuaát coâng nghieäp nhaø tröôøng coâng vaø nhaø tröôøng tö ñua nhau ra ñôøi ñeå ñaùp öùng cho nhu caàu saûn xuaát coâng nghieäp. Xeùt veà quan heä giöõa caù nhaân vaø xaõ hoäi; xu höôùng töï do caù nhaân ñaõ phaù vôõ quan heä kyø cöông, truyeân thoáng, vaø traät töï xaõ hoäi theo cheá ñoä phong kieán. Xaõ hoäi ñaët ra nhöõng nhu caàu böùc xuùc veà nghieân cöùu con ngöôøi vaø nghieân cöùu traät töï xaõ hoäi, nhaèm xaùc ñònh con ngöôøi vaân haønh theo xu höôùng naøo? Vaø vaân ñeà xaõ hoäi bieán ñoåi theo xu höôùng naøo? Tìm ra caùch thöùc, con ñöôøng ñeå duy trì traät töï xaõ hoäi . I.1.2 . Xeùt veà chính trò xaõ hoäi. Giai caáp tö saûn tieán haønh cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn. Giai caáp tö saûn döông laù côø ‚ tö do daân chuû‛ ñaõ ñaùp öùng xu höôùng ñoøi tö do daân chuû cuûa noâng daân noùi rieâng vaø ‚thaân daân‛ trong cheá ñoä phong kieán noùi 17
18. chung. Noù ñaõ thu huùt ñöôïc löïc löôïng caùch maïn, tröôùc heát laø noâng daân vaø sau laø caùc taàng lôùp khaùc ñi theo giai caáp tö saûn thöïc hieân cuoäc caùch maïng daân chuû tö saûn. Ñieån hình laø cuoäc caùch maïng tö saûn naêm 1789 ôû Phaùp ñöôïc coi laø cuoäc caùch maïng tö saûn ( caùch maïng daân chuû tö saûn ) trieät ñeå nhaát. Cuoäc caùch maïng coâng nghieäp noå ra ñaàu tieân ôû nöôùc Anh cuoái theá kyû XVIII vaø ñaàu theá kyû XIX. Vaøo cuoái theá kyû XIX lan traøn khaép chaâu Aâu. Baùo hieäu söï suïp ñoå hoaøn toaøn cuûa cheá ñoä phong kieân. Söï xung ñoät giöõa caùc giai caáp vaø taàng lôùp xaõ hoäi trôû leân quyeât lieät nhaát laø giöõa giai caáp tö saûn vôùi giai caáp phong kieân, giöõa giai caáp tö saûn vôùi giai caáp voâ saûn, giöõa giai caáp boùc loät vôùi nhaân daân lao ñoäng . I.2.Tieàn ñeà khoa hoïc töï nhieân vaø khoa hoïc xaõ hoäi. I.2.1 Tieàn ñeà khoa hoïc tö nhieân Lónh vöïc khoa hoïc kyõ thuaät cang phaùt trieån maïnh caû lónh vöïc khoa hoïc tö nhieân vaø khoa hoïc xaõ hoäi. Cuoäc caùch maïng khoa hoïc ôû theá kyû XVI , XVII vaø theá kyû XVIII. Laøm thay ñoåi caên baûn veà theá gôùi quan vaø phöông phaùp luaän khoa hoïc. THEÁ GÔÙI HIEÂN THÖÏC ÑÖÔÏC XEM NHÖ LAØ MOÄT THEÅ THOÁNG NHAÁT COÙ TRAÄT TÖÏ VAØ THEO NHÖÕNG QUY LUAÄT TAÁT YEÂU. Giaûi thích baèng nhöõng khai nieâm, phaïm truø vaø phöông phaùp nghieân cöu hoa hoïc. Nhaät laø nhöõng moân hoùa hoïc, vaät lyù hoc, vaø sinh hoïc.( Ñaëc bieät laø ba phaùt minh : hoïc thuyeát teá baøo; thuyeát tieán hoùa; ñònh luaät baûo toaøn ) I.2.2. Tieàn ñeà khoa hoïc xaõ hoäi Vaán ñeà ñaët ra cho caùc nhaø khoa hoïc nhaát laø khoa hoïc xaõ hoäi veà nhöõng nhu caàu: Giaûi thích xaõ hoäi veà con ngöôøi, giaûi thích veà traät töï xaõ hoäi, veà khuaân maãu vaø chuaån möùc xaõ hoà giaûi thích nhöõng hoaït ñoäng cuûa caù nhaân con ngöôøi vôùi kyû cöông xaõ hoäi. xen xeùt xaõ hoäi, xem xeùt con ngöôøi ñang dieân ra khoâng con traät töï vaø kyù cöông nhö tröôùc nöõa. Do nhu caàu caáp thieât ño,ù ñoøi hoûi caùc nhaø trí thöùc khoâng theå khoâng quan taâm, maø phaûi tìm hieåu veà con ngöôøi, veà nhaân caùch con ngöôøi. Tìm hieåu veà xaõ hoäi; veà traät töï xaõ hoâi, veà quan lyù vaø toå chöùc xaõ hoäi. V.v 18
19. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu xaõ hoäi ñaët ra luùc ñoù; raát nhieàu nhaø khoa hoïc boû coâng söùc tìm hieåu nghieân cöùu veà con ngöôøi, caù nhaân con ngöôøi nghieân cöùu veà xaõ hoäi. Trong nhöõng caùc nhaø khoa hoïc ñoù khoâng theå khoâng keå tôùi nhöõng nhaø khoa hoïc taàm côõ; laø nhöõng nhaø khoa hoïc tieâu bieåu nhaát ñoù laø: 1. Auguste Comte ( 1798 – 1857 ) ngöôøi Phaùp. 2.Karl Marx ( 1818 – 1883 ) ngöôøi Ñöùc.3.Hebert Spencer ( 1820 – 1903 ) ngöôøi Anh. 4.Emile DurKeim ( 1858 – 1917 ) ngöôøi Phaùp. 5.Max Weber ( 1864 – 1920 ) ngöôøi Ñöùc. Sau ñaây seõ laàn löôït trình baøy quan dieåm cuûa caùc nhaø xaõ hoäi hoïc tieàn boái neâu treân: II. Nhöõng ñoùng goùp cuûa caùc nhaø xaõ hoäi hoïc tieàn boái, tieâu bieåu laø: II.1 Auguste Comte ( 1798 – 1857). Ngöôøi ñaët neân mong cho söï ra ñôøi moân xaõ hoäi hoc, laø ngöôøi khôûi xöôùng ra moân khoa hoïc xaõ hoäi hoc. II1.1.Toùm taét tieåu söû cuûa Auguste Comte. Auguste Comte sinh tai Montpelier, nöôùc Phaùp, sinh ra trong moät gia ñình theo ñaïo Gia toâ. Theo xu höôùng quaân chuû. Naêm 1814 Auguste Comte hoïc taïi tröôøng Baùch khoa Pari . Auguste Comte laø ngöôøi coù tö töôûng tö do vaø caùch maïng. Auguste Comte laøm trôï lyù cho nhaø xaõ hoäi chuû nghóa khoâng töông pheâ phaùn ngöôøi Phaùp laø Saint Simon. Naêm 1826 Auguste Comte baét ñaàu giaûng giaùo trình ‚ trieát hoïc thöïc chöùng‛. Goàm sau taäp. Trong taùc phaåm naøy oâng ñi vaøo nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc vaø laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra khaùi nieäm xaõ hoäi hoïc. Auguste Comte chia khoa hoïc ra laøm sau moân chính : 1. Toaùn hoïc. 19
20. 2. Thieân – vaên – hoïc. 3. Vaät lyù hoïc. 4. Hoùa hoïc. 5. Sinh hoïc. 6. Xaõ hoäi hoïc. Theo Augus Comte thì moân toaùn; thieân vaên hoïc; vaät lyù hoïc thuoäc veà vaät lyù voâ cô. Coøn moân hoùa hoïc; sinh hoïc; xaõ hoäi hoïc thuoäc veà vaät lyù höõu cô. Augus Comte cho raèng khoa hoïc cô baûn laø toaùn hoïc; thieân vaên hoïc; xaõ hoäi hoïc. Coøn moân khoa hoïc söû hoïc; vaên hoïc; ngoân ngöõ hoïc; laø khoa hoïc cuï theå. Chính söï phaân chia caùc moân khoa hoïc thaønh sau moân oâng ñeàu coi laø vaät lyù, vì vaäy maø xaõ hoäi hoïc theo oâng nhö laø ‚ moät ngaønh vaät lyù hoïc hoïc xaõ hoäi‛( Physiguesociale) töø ‚Sociologie‛ ( xaõ hoäi hoïc) ñöôïc geùp vôùi töø ‚Socius‛ ( goác tieáng La Tinh), coù nghóa laø ngöôøi ñoàng haønh, vôùi tö ‚ Logos‛ ( xuaát phaùt tö tieáng Hy Laïp) coù nghóa laø moân hoïc veá. ( trong saùch ‚ xaõ hoäi hoïc nhaäp moân‛, taùc giaû Traân Höõu Quang. Trang 6. ) Oâng vieát nhieàu taùc phaåm nhö: - Giaùo trình trieát hoïc thöïc chöùng. Goàm nhieàu taäp xuaát baûn naêm 1830 – 1842 coù nhöõng taäp Auguste Comte trình baøy veà xaõ hoäi hoïc. Auguste Comte goïi xaõ hoäi hoïc laø ‚ vaät ly hoïc xaõ hoäi‛. - Heä thoáng chính trò hoïc thöïc chöùng. Xuaát baûn naêm 1851 – 1854 . Do boái caûnh xaõ hoäi coù nhieàu bieán ñoåi neân Auguste Comte cho raèng phaûi coù nhieäm vuï goùp phaàn toå chöùc laïi xaõ hoäi vaø laäp laïi traät töï xaõ hoäi . döïa vaøo quy luaät toå chöùc vaø bieán ñoåi xaõ hoäi do xaõ hoäi hoïc nghieân cöùu phaùt hieân ñöôïc. Theo A.Comte ( lyù thuyeât ) xaõ hoäi hoïc phaûi höôùng tôùi tìm ra nhöõng quy luaät khaùi quaùt phaûn aûnh moái quan heä caên baûn nhaát cuûa caùc söï vaät, hieân töôïng xaõ hoäi. Augus Comte tin raèng xaõ hoäi hoïc coù theå phaùt hieän, chöùng minh vaø laøm saùng toû ñöôïc caùc quy luaät veà toå chöùc xaõ hoäi vaø bieán ñoåi xaõ hoäi baèng phöông phaùp luaân chuû nghóa thöïc chöng. II.1.2 Thuaät ngöõ xaõ hoäi hoïc. Naêm 1838 trong taùc phaåm trieát hoïc thöïc chöùng A.Comte daõ söû duïng thuaät ngö õ ‚ Sociologie‛ töùc laø Xaõ hoäi hoïc. Theo caùch hieåu cuûa A.Comte laø ‚ Vaät lyù hoïc xaõ hoäi‛ ( physiquesociale ). Noäi dung nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc A.Comte chia thaønh hai noäi dung cô baûn ñoù laø : tónh hoïc xaõ hoäi vaø ñoäng hoïc xaõ hoâi. 20
21. Tröôùc heát xeùt veà ‚ Tinh hoïc xaõ hoâi‛ töùc laø nghieân cöùu xaõ hoäi ôû traïng thaùi tónh. Töùc laø nghieân cöùu xaõ hoäi veà traät töï xaõ hoäi veà cô caáu xaõ hoäi. Thöù hai xeùt veà ‚ Ñoäng hoïc xaõ hoäi‛ ñoù laø nghieân cöùu quy luaät bieán ñoåi xaõ hoäi. Trong caùc heä thoáng xaõ hoäi theo thôøi gian. Auguste Comte laø ngöôøi ñaàu tieân dung thuaät ngöõ xaõ hoäi hoïc. Laø moät moân khoa hoïc. Muïc ñính chính laø tìm ra quy luaät toå chöùc xaõ hoäi nhaèm duy trì traät töï xaõ hoâi. Söû duïng phöông phaùp kieåm chöùng vaø xaây döïng lyù thuyeât khoa hoïc treân cô sôû kieåm chöùng. Khaùc haên vôùi nhöõng nhaø khoa hoïc chæ xaäy döïng treân ‚kinh nghieâm chuû nghóa‛ töùc laø chuû nghóa kinh nghieâm. ( Ñoïc tac phaåm cuûa V.I. Leâ- nin “ Chuû nghóa duy vaät vaø chuû nghóa kinh nghieâm pheâ phaùn” laø moät taùc phaân veà lyù luaân bieän chöùng vó ñaïi laø cô sôû lyù luaân veà theá gôùi quan vaø nhaân sinh quan khoa hoïc – trong taùc phaâm naøy coù ñònh nghóa veà vaät chaát. ) Auguste Comte ñaõ chæ ra ñöôïc nhieäm vuï cuûa xaõ hoäi hoïc. Ñoù laø phaùt hieân ra quy luaät, xaây döïng lyù thuyeát, nghieân cöùu cô caáu xaõ hoâi. II.2.ø Karl Marx ( 1818 – 1883 ) ngöôøi Ñöùc. Trong taùc phaâm cuûa Leâ nin: ‚ Karl Marx – Ph.Angghen – chuû nghóa Marx.’ Trang 5 vaø trang 6. Leâ – nin õ toùm taét tieåu söû cuûa Karl Marx. Xin ñöôïc trích toùm taét sau ñaây: II.2.1. Löôïc khaûo lòch söû ( Döïa theo taùc phaåm ‚ caùc Maùc – AngGhen – Chuû nghóa Maùc. Cuûa V.I. Leâ-nin) Karl Marx sinh ngaøy 5 thaùng naêm 1818 ôû Tô – ri – ô ( mieân Reâ – na – ni nöôùc Phoå) Cha cuûa Karl Marx laø luaät sö ngöôøi Do – thai. Gia ñinh Karl Marx thuoäc dieân phong löu, coù hoïc thöùc. Karl Marx luùc ñaàu hoïc ñaïi hoïc toång hôp Bon sau ñoù hoïc ôû tröôøng ñaïi hoïc toâng hôp Beùc – lanh. Karl Marx baùo veä luaân aùn tieân só veà trieát hoïc. Hoài ñoù, vôùi nhöõng quan ñieåm cuûa Karl Marx, Karl Marx coøn laø moät ngöôøi duy taâm. Thuoác phaùi He – ghen. Karl Marx keát hoân vôùi Gieân – ni poân Ve – x tô – pha – len ôû Cray – t xô – naùch. Vôï cuûa Karl Marx xuaát thaân trong moät gia ñình quy toäc. Phaûn ñoäng. Ôû Phoå. Anh caû cuûa vôï Karl Marx laø Ve – x tô – pha – len laøm boä tröôûng Boä noäi vuï Phoå. Karl Mar gaëp Ph. Aêng ghen tai Pa – ri, hai oâng vieât chung moät taùc phaåm ñaàu tieân teân laø ‚ Gia ñình thaân thaùnh‛. ( vieát naêm 1844). Muøa xuaân naêm 1847 hai oâng ra nhaäp toå chöùc teân goïi laø ‚ Ñoàng minh nhöõng ngöôøi coäng saûn‛. Karl Marx vaø Ph. Aêng ghen coâng boá taùc 21
22. phaåm quan trong ñoù laø: ‚ Tuyeân ngoân cuûa Ñaûng coäng saûn‛ 1847. Xuaát baûn vaøo thang hai naêm 1848. dòch ra nhieàu thöù tieáng. Töø ñoù Karl Marx vaø PH. Aêng ghen hoaït ñoäng trong phong traøo coâng nhaân vaø ñeå laïi cho nhaân loaïi moät kho taøng lyù luaân ñoà so,ä nhaát laø ‚ Boä tö baûn luaân‛. Vô Karl Marx qua ñôøi ngaøy hai thaùng chaïp naêm 1881 vaø Karl Marx yeân gaác ngaøn thu ( qua ñôøi ) vaøo ngaøy 14 thaùng Ba naêm 1883 . an taùng taïi nghóa trang Hai – gheât ôû Luaân – ñoân, nôi ñaõ an tang vôï Karl Marx. Hai phat minh vó ñaïi nhaát cuûa Karl Marx laø ‚ lyù luaân veà giaù trò thaëng dö‛ vaø ‚ chuû nghóa duy vaät lòch söû ‚ ñaëc bieät chuû nghóa duy vaät lòch Karl Marx ñöa ra ‚ Hoïc thuyeát hình thaùi kinh teá – xaõ hoäi‛. Moät hoïc thuyeát cöïc kyø quan trong veà caùch nhìn vaø ñaùnh giaù xaõ hoäi moät caùch khoa hoïc vaø laø cô sôû ñeå xem xeùt xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Karl Marx khoâng duøng thuaät ngöõ xaõ hoäi hoïc maø duøng thuaät ngöõ ‚ khoa hoïc xaõ hoäi‛. Phaïm vi nghieân cöùu roäng. Nghieân cöùu veà xaõ hoäi ñaëc bieät hoïc thuyeát veà ‚ hình thaùi kinh teá – xaõ hoäi‛ ñaõ khaùi quaùt veà cô caáu xaõ hoäi. Laø cô sôû caáu truùc cho baát cöù xaõ hoäi hieân thöïc naøo cuûa toaøn theå loaøi ngöôøi. Moät phaùt hieân cöïc kyø quan trong trong lónh vöïc giai caáp vaø ñaáu tranh gia caáp cuûa Karl Marx laø vaán ñeà ñaáu tranh giai caáp taát yeáu seõ daãn ñeán chuyeân chinh chính voâ saûn vaø chuyeân chuyeân chính voâ saûn laø nhaø nöôc cuoái cuøng cuûa nhaân loaïi , noù töï tieâu vong. Vai troø cuûa Karl Marx ñoái vôùi söï ra ñôøi cuûa xaõ hoäi hoïc. 22
23. Karl Marx laø moät trong nhöõng nhaø saùng laäp ra moân khoa hoïc xaõ hoäi hoïc hieân ñaïi, ñaõ ñöa moân khoa hoïc ‚ xaõ hoäi hoïc‛ trôû veà vò trí khoa hoïc chaân chính cuûa noù. II.3.ø Herbert Spencer ( 1820 – 1903 ) ngöôøi Anh. II.3.1.Sô löïc lòch söû: Herbert Spencer töï hoïc laø chính vaø cha meï Herbert Spencer vaø ngöôøi thaân daïy. Herbert Spencer khoâng theo hoïc ôû tröôøng lôùp chính quy. Kieán thöùc vöõng chaêc nhaát laø toaùn hoïc vaø khoa hoïc töï nhieân. Herbert Spencer chuù yù tôùi xaõ hoäi hoïc naêm 1873 . Herbert Spencer thöøa höôûng neân saûn xuaát coâng nghieäp ôû Anh. Herbert Spencer bò aûnh höôûng tö töôûng sinh vaät hoïc cuûa Charler Dar Win ( 1809 – 1882 ), theo Herbert Spencer : ‚ Xaõ hoäi nhö laø cô theå soâng‛. Taùc phaåm cô baûn cuûa ø Herbert Spencer laø ‚tónh hoïc xaõ hoäi‛ vaø Nghieân cöùu ‚ñoäng hoïc xaõ hoäi‛ maø Augus Com te ñaõ trình bay. Herbert Spencer nghieân cöùu caùc nguyeân lyù cuûa xaõ hoäi hoïc vaø xaõ hoäi hoïc mieâu taû. II.3.2. Quan nieäm xaõ hoäi hoïc cuûa Herbert Spencer : - ‚ Xaõ hoäi hoïc laø khoa hoïc veà caùc quy luaät vaø caùc nguyeân lyù toå chöùc cuûa xaõ hoâi. - Xaõ hoäi ñöôïc hieåu nhö caùc ‚ cô theå sieâu höõu cô‛. - Xaõ hoäi hoïc coù nhieäm vuï phaùt hieän ra quy luaät, nguyeân lyù cuûa caáu truùc vaø cuûa quaù trinh xaõ hoäi . II.3.3. Phöông phaùp nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc Herbert Spencer ñaõ chæ ra Kho khaên nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc laø do ñoái töôïng nghieân cöu laø con ngöôøi xaõ hoäi; caùc hieân töôïng, quaù trình xaõ hoäi, noù gaên vôùi caù nhaân coù yù thöc, tình caûm, vaø haønh ñoäng phöùc taïp. Kho khaên ñoái vôùi ngöôøi nghieân cöùu laø tình caûm caù nhaân, thieân vò veà giai caáp, chính trò , trình ñoä trí thöùc vai troø chuû quan cuûa ngöôøi nghieân cöu. -Veà loaïi hình xaõ hoäi: Herbert Spencer ñaõ ñöa ra loaïi hình xaõ hoäi quaân söï. Ñaëc tröng laø cô cheá toå chöc. Ñieàu chænh mang tính taäp trung. Ñoäc ñoaùn cao ñoä. Caù nhaân bò nhaø nöôùc kieåm soaùt, phaân phoái theo chieàu doïc. Loaïi hình xaõ hoäi coâng nghieäp laø cô cheá toå chöùc ít taäp trung, ít ñoäc ñoaùn, möùc ñoä quan lyù cuûa nhaø nöôùc vaø chính quyeân trung öông ñoái vôùi caù nhaân thaáp. 23
24. Toùm laïi : Phoå thoâng hoa danh töø xaõ hoäi hoïc cuûa Auguste Comte nhöng caû hai khoâng coù sang cheá ra taùc phong xaõ hoäi . vaán ñeà nghieân cöùu cô baûn laïi laø taùc phong xaõ hoäi töùc con ngöôøi xaõ hoäi. Con ngöôøi vôùi ñuùng nghóa cuûa noù phaûi laø con ngöôøi xaõ hoäi vì baûn chaát cuûa con ngöôøi laø baûn chaát xaõ hoäi. Cô sôû xaùc ñònh xaõ hoäi, ñieàu kieän xaùc ñònh xaõ hoâi laïi laø xem xeùt taùc phong xaõ hoäi, con ngöôøi mang xaõ hoäi tính. Herbert Spencer thieân veà cô caâu xaõ hoäi, ñaëc bieát laø coi xaõ hoäi laø thöïc theå sieâu nhieân. II.4. Emile DurKheim ( 1858 – 1917 ) ngöôøi Phaùp . II.4.1. Sô löôïc tieåu söû : - Emile Dur Kheim naêm 1879 laøm vieäc taïi tröôøng Ecole Normale ôû Pha – ri vaø taïi ñoù hoaøn thaønh luaän an teán só ‚ Nghieân cöùu veà toå chöùc cuûa xaõ hoäi tieân tieán‛ in thaønh saùch töïa laø ‚ phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi‛. - Emile DurKheim daïy taïi tröôøng ñaïi hoïc toång hôïp Bordeux luùc oâng 29 tuoåi. Emile DurKheim où raát nhieàu coâng trình khoa hoïc nhö: + Phaân coâng lao ñoäng xaõ hoâi. + Caùc quy taéc cuûa phöông phaùp xaõ hoäi hoc. + Nhöõng hình thöùc sô ñaêng cuûa cuûa ñôøi soáng toân giaùo. Taïi Tröôøng Ñaïi hoïc toång hôïp Sorbone. II.4.2. Quan nieäm xaõ hoäi hoïc cuûa E.DurKheim : Xaõ hoäi hoïc laø nghieân cöùu caùc söï kieän xaõ hoäi. Nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc baêng phöông phaùp thöïc chöng. Theo Emile DurKheim chæ khi naøo xaùc ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc nhö moät söï vaät thì xaõ hoäi hoïc môùi thöïc söï taùch ra khoûi trieát hoïc . - II.4.3. Phöông phaùp luaân theo Emile DurKheim Theå hieän roõ nhaát trong taùc phaåm ‘ Caùc quy taëc cuûa phöông phaùp nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc‛ Ñoái töôïng nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc laø caùc söï kieân. Emile DurKheim chia thaønh : 24
25. + Söï kieän xaõ hoäi laø vaät chaát ñöôïc hieåu laø nhoùm, daân cö vaø toå chöùc xaõ hoäi. + Söï kieän xaõ hoäi phi vaät chaát laø heä thoáng giaù trò, chuaån möïc, phong tuïc, taäp quan xaõ hoäi. Nhöõng ñoùng goùp quan trong cuûa oâng vaøo vieäc saùng laäp ra xaõ hoäi hoïc hieân ñaïi nhaát laø nhöõng khai nieäm xaõ hoäi hoïc nhö: + Söï kieän xaõ hoäi. + Ñoaøn keát xaõ hoâi. ( hoäi nhaäp ) + YÙ thöùc taäp theå. + Cô caáu xaõ hoâi. + Ñoaøn keát höõu cô, ñoaøn keát cô hoäc. + Bieán ñoåi xaõ hoäi. + Chöc naêng xaõ hoäi. + Di bieät xaõ hoäi. ( beânh lyù hoïc xaõ hoâi ) II.5.ø Max Weber ( 1864 – 1920 ) Ngöôøi Ñöùc II.5.1 Sô löôïc tieåu söû Max Weber sinh naêm 1854 trong moät gia ñình theo ñaïo tin laønh ôû ErFurt thuoäc mieàn ñoâng nam nöôùc Ñöùc. Cha Max Weber laøm luaät sö. Me Max Weber coå vuõ Max Weber vaø hoã trôï Max Weber vaø Max Weber bò aûnh höông raát lôn cuûa me veà söï nghieâp.Taïi tröôøng Ñaïi hoïc toång hôïp ôû Berlin Max Weber baûo veä luaân aùn tieán só vôùi coâng trình nghieân cöùu laø: ‚ Lòch söû caùc haõng thöông mai trong thôøi trung coå‛. Max Weber GIAÛNG DAY NHIEÀU TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC VAØ NHIEÀU MOÂN KHOA HOÏC : Kính teá chính trò, kinh teá hoïc. Max Weber nghieân cöùu khoa hoïc vaø ñeå laïi nhieàu taùc phaåm khoa hoïc coù giaù trò Max Weber ñi nhieàu nöôùc, chaâu Aâu. Caùc coâng trinh khoa hoïc nhö: + Kinh teá vaø xaõ hoäi. + Xaõ hoäi hoïc veà toân giaùo. + Toân giaùo Trung Quoác. + Toân giaùo AÂn Ñoä II.5.2. Quan dieåm lyù luaân vaø phöông phaùp luaân xaõ hoäi hoïc. 25
26. + Ñoái töôïng khoa hoïc tö nhieân theo oâng laø caùc söï kieän vaät lyù. + Ñoái töôïng cuûa khoa hoïc xaõ hoäi laø hoaït ñoäng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. + Xaõ hoäi hoïc laø khoa hoïc coù nhieäm vuï lyù giaûi, töùc giaûi nghóa , thoâng hieåu ñoäng cô , yù nghóa cuûa haønh ñoäng xaõ hoäi. Nhö vaäy, xaõ hoäi hoïc laø nghieân cöùu haønh ñoäng xaõ hoäi, vaø phöông phaùp nghieân cöùu laø giaûi nghóa. II.5.3. Phöông phaùp nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc laø nghieân cöùu, naêm baét, giai nghóa beân trong cuøa haønh ñoäng chöù khoâng chæ laø beân ngoai haønh ñoäng. Tìm hieåu ñoäng cô haønh ñoäng. Nhö vaäy, ñaëc ñieåm cuûa xaõ hoäi hoïc vöøa coù ñaëc ñieåm beân ngoaøi töùc laø tö nhieân, vöøa coù ñaëc ñieåm beân trong töùc laø ñoäng cô, taâm lyù, nhaân vaên cuûa haønh ñoäng. DO ÑOÙ, HAØNH ÑOÄNG XAÕ HOÄI KHAÙC VÔÙI HAØNH VI ,khoâng phaûi haønh ñoäng naøo cuõng coù tính xaõ hoäi, töø ñoù phaân loaïi haønh ñoäng. Theo oâng, coù boán loaïi haønh ñoâng, ñoù laø: + Haønh ñoäng duy lyù – coâng cuï laø haønh ñoäng kinh teá. Töùc laø haønh ñoäng tính toaùn vaø löïa chon phöông tieân, coâng cuï sao cho hieâu quaû cao nhaát. + Haønh ñoäng duy ly – giaù trò töùc laø haønh ñoäng vì baûn thaân haønh ñoäng. + Haønh ñoäng duy caûm laø haønh ñoäng ôû traïng thaùi xuùc caûm, hoaëc tình caûm. + Haønh ñoäng duy lyù tuyeàn thoáng laø haønh ñoäng tuaân thuû nhöõng thoùi quen , nghi leã ; phong tuïc,taäp quan ñaõ ñöôïc truyeân laïi. - Max Weber ñöa ra ñònh nghóa veà Haønh ñoäng xaõ hoäi coù theå coi laø chuaån nhaát ( nghieân cöùu trong phaïm truø haønh ñoâng. ù Toùm laïi, oâng laø moät trong nhöõng nhaø saùng laäp ra xaõ hoäi hoïc hieân ñaïi vaø coù nhieàu taùc phaåm xaõ hoäi hoïc coù tính kinh ñieån cuûa xaõ hoäi hoïc nhaát laø nhöïng taùc phaåm veà toân giaùo Oâng laø ngöôøi nghieân cöùu veà xaõ hoäi hoïc chuyeân bieät ( toân giaùo.) 26
27. Caâu hoûi oân taäp: 1. Xaõ hoäi hoïc laø gi? 2. Anh ( chò ) haõy trình baøy nhöõng ñieàu kieän vaø tieàn ñeà ra ñôøi cuûa x aõ hoäi hoïc. 3. Trình baøy noäi dung cô baûn xaõ hoäi hoïc cuûa Auguste Comte.vôùi Spencer 4. Trình baøy nhöõng ñoùng goùp quan trong cuûa Karl Marx veà söï ra ñôøi xaõ hoäi hoïc hieân ñaïi. 5. Trinh baøy noäi dung cô baûn xaõ hoäi hoïc cuûa Spencer veà toå chöùc xaõ hoäi. 6. So sanh noäi dung xaõ hoäi hoïc cuûa E.DurKheim vaø M.Weber. ruùt ra söï khaùc nhau cô baûn veà xaõ hoäi hoïc cuûa E. DurKeim vaø M. WeBer . BAØI . III PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU CUÛA XAÕ HOÄI HOÏC I. Moät soá vaán ñeà phöông phaùp luaân nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoc. I.1.Khai nieâm veà phöông phaùp chung. 27
28. - Theo nghóa chung nhaát laø caùch thöùc ñaït tôùi muïc tieâu. Phöông phaùp ñöôïc hieåu laø caùch thöùc, con ñöông, phöông tieän ñeå ñaït tôùi muïc ñích, ñeå giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï nhaát ñònh. I.1.2. Phöông phaùp coù moät soá ñaëc ñieåm cô baûn : Thöù nhaát laø tính muïc ñích laø daáu hieäu cô baûn cuûa phöông phaùp. Muïc ñích naøo phöông aáy. Phöông phaùp giuùp con ngöôøi ñaït ñöôïc muïc ñích cuûa minh. Nhaân thöùc theá gôùi vaø caûi taïo theá gôùi, qua ñoù maø töï caûi taïo minh. Thöù hai laø phöông phaùp coù tính caáu truùc. Treân con ñöôøng ñi tôùi muïc ñích, con ngöôøi phaûi thöïc hieän moät loaït nhöõng thao taùc ñöôïc saép xeáp theo moät trình töï logic, coù heä thoáng coù keá hoaëch Thöù ba la phöông phaùp gaén lieàn vôùi noäi dung. Phöông phaùp thay ñoåi tuøy theo ñoái töôïng nghieân cöùu. Noäi dung quy ñònh phöông phaùp, nhöng baûn thaân phöông phaùp coù taùc duïng trôû laïi noäi dung, laøm cho noâi dung phaùt trieån leân moät böôùc môùi. ø II. Phöông phaùp luaän . II.1. lý luận là hệ thống những trí thức đã được khái quát, tạo ra một quan niệm hoàn chỉnh về các quy luật và mối liên hệ cơ bản của hiện thực . II.2. phương pháp luận là toàn bộ các biên pháp nghiên cứu được áp dụng trong một khoa học nào đó. Caùch hieåu phöông phaùp luaân, thöôøng hieåu theo hai caùch : Thöù nhaát ñöôïc hieåu laø toaøn boä caùc bieän phaùp nghieân cöùu ñöôïc aùp duïng trong moät khoa hoïc naùo ñoù. Thö hai ñöôïc hieåu laø hoïc thuyeát veà phöông phaùp nhaân thöùc khoa hoïc vaø caûi taïo theá gôùi. Ngaønh xaõ hoäi hoïc vaän duïng caû hai caùch , nhaát laø nhöõng hoïc thuyeát veà phöông phaùp nhaân thöùc khoa hoïc. vì coâng vieäc cuûa nhaø khoa hoïc xaõ hoäi hoïc laø khaûo cöùu moät caùch khoa hoïc veà caùc söï kieän vaø hieân töôïng cuoäc soáng con ngöôøi soáng chng vôùi nhau trong moät coäng ñoàng xaõ hoäi nhaät ñònh hay moät xaõ hoäi nhaát ñònh naøo ñoù. III. Caùc böôùc tieán haønh moät cuoäc ñieàu tra xaõ hoäi hoïc: III.1. Böôùc chuaån bò. Böôùc chuaån bò ñöôïc thöïc hieän tuaàn töï nhö sau: 28
29. Thöù nhaát laø xaùc ñònh ñeà taøi nghieân cöùu . Coâng vieäc ñaàu tieân vaø quan trong nhaát ñoái vôùi ngöôøi nghieân cöùu coù nghóa quyeát ñònh. Ngöôøi nghieân cöùu phaûi traû lôøi ñöôïc caùc vaán ñeà sau: - Caùi gì seõ ñöôïc nghieân cöùu? - Nhöõng moái lieân heä naøo? - Nhöõng quaù trình naøo cuûa thöïc tieãn cuûa xaõ hoäi seõ laø ñoái töôïng nghieân cöùu? - Xaùc ñònh khaùch theå nghieân cöùu vaø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi. - Xaùc dònh ñeà taøi nghieân cöùu : + Ñeà taøi nghieân cöùu mang tính öùng duïng. + Ñeà taøi nghieân cöùu mang tinh lyù luaân. - Choïn ñeà taùi : + Phaûi hieåu saâu veà ñeà taøi. Coù kieân thöùc saâu veà ñeà taøi nghieân cöùu. + Thaáy ñöôïc tröôùc xu höôùng. Xaùc ñònh ñöôïc xu höôïng bieán ñoåi vaø phaùt trieân cuûa söï vaät, hieän töông maø minh nghieân cöùu. + Bieát caùch taùc ñoäng cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu. + Bieát ñöôïc söï phaûn öùng cuûa ñoái töôïng cuûa ñoái töôïng nghieân cöu. - Phaûi traùnh: + Ngöôøi nghieân cöùu phaûi traùnh ñeà taøi maø minh nghieân cöùu ñaõ ñöôïc ngöôøi khaùc nghieân cöùu roài. ( cuõng coù theå ngöôøi khaùc nghieân cöùu chöa coù keát quaû, chöa thaønh coâng thì mình coù theå nghieân cöùu tieáp ) . + Ngöôøi nghieân cöùu khoâng ham hieåu veà ñeà taøi maø minh chon nghieân cöùu. Khoâng hieåu bieát roõ veà ñeà taøi nghieân cöùu maø nghieân cöùu noù thì khoâng theå mang laïi keát quaû; söï toán keùm veà kinh phí boû ra nghieân cöùu; söï hao phí veà theå löïc vaø trí löïc voâ ích; ñaëc bieät thôøi gian boû ra nghieân cöùu laø voâ cuøng laõng phi. - Nhieâm vuï nghieân cöùu : + Ngöôøi nghieân cöùu phaûi xaùc ñònh ñöôïc nhieäm vuï veà thöïc tieãn, laø nhieäm vuï quan trong nhaát ñoái vôùi coâng vieäc khaûo cöùu cuûa ngaønh xaõ hoäi hoïc. xaùc ñònh khoâng gian vaø thôøi gian nghieân cöùu, xaùc ñònh ñieàu kieän khaûo cöùu, xaùc ñònh phöông tieân, caùch thöùc khaûo cöùu, xaùc dònh maãu ñieàu tra vaø choïn maãu ñieàu tra laø nhöõng nhieäm vuï quan trong cho vieäc nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc. 29
30. + Ngöôøi nghieân cöùu ñoøi hoûi phaûi am hieåu veà vaán ñeà maø minh nghieân cöùu Coù cô sôû khoa hoïc ñeå tieáp caän ñoái töông maø minh nghieân cöùu, luaân giaûi söï kieän, hieän töôïng treân cô sôû khoa hoïc; tranh treân cô sôû kinh nghieäm. Vaân ñeà nghieân cöùu noù caàn phaûi coù cô sôû lyù luaän naøo, caân nhöõng hoïc thuyeát naøo ñeå xem xeùt ñoái töôïng, luaän giaûi nhöõng söï kieän vaø hieân töôïng maø nhaø nghieân cöùu quan saùt, thu thaäp ñöôïc. Caùc döõ lieäu thu thaäp ñöôïc do ñieàu tra. Do quaù trinh thöïc tieãn maø coù phaûi ñöôïc choïn loïc, saép xeáp, phaân loaïi moät caùch khoa hoïc. tröôùc khi luaân giaûi, phaân tích söï kieän, hay döõ lieäu aáy moät caùch toång hôïp logic. - Ngöôøi nghieân cöùu caàm laøm roõ caùc yeáu toá nghieân cöùu, laøm roõø caùc khía caïnh nghieân cöùu. Chaúng haïn nghieân cöùu veà xaõ hoäi hoïc gia ñinh. Phaûi xaùc ñònh moái quan heä veà giôùi laø cô sôû hình thaønh gia ñònh theo quy luaät töï nhieân vaø taát yeáu. Nhöng quan heä veà giôùi khoâng haún moái quan heä naøo cuõng laø moái quan heä gia gia ñình. Do ñoù phaûi xaùc ñònh roõ moái quan heä veà giôùi daãn ñeán moái quan heä gia ñình, laø moái quan heä hình thaønh gia ñình. Noù khaùc vôùi moái quan heä veà giôùi khaùc khoâng daãn ñeán söï hình thaønh gia ñình nhöng noù bieåu hieän, theå hieän ra qua caùc söï kieän, hieän töôïng veà quan heä giôùi. Ngöôøi nghieân cöùu phaûi xaùc ñònh vaø chon loïc, phaân giôùi nhöõng yeáu toá quan heä veà giôùi coù xu höôùng daãn ñeán vieäc hìn thaønh gia ñònh laø yeáu toá nao? - Giaûi thích ñeà taøi, cuï theå hoùa ñeà taøi, loaïi boû caùc yeáu toá chöa ñöôïc xaùc ñònh. Ñaây laø coâng vieäc thao taùc khaùi nieäm, laø coâng vieäc xaùc ñònh nhöõng söï kieän, hieän töôïng naøo trong lónh vöïc khaûo cöùu, nghieân cöùu, laø döï kieân laø soá lieäu caân phaûi coù ñeå nghieân cöùu noù theå hieän veà ñònh löông vaø ñònh tính. - Ngöôøi nghieân cöùu phaûi xaùc ñònh veà löôïng cuûa ñeà taøi, töùc laø khao cöùu caùc söï kieän, hieän töôïng vôùi soá löôïng toái thieåu, vaø soá löôïng toái ña vaø nhieäm vu nghieân cöùu, nhieäm vuï khaûo cöùu hay laø nhieäm vuï ñieàu tra ñeå thu thaäp döõ lieäu, thu thaäp söï kieän cho soá löôïng cuûa ñeà taøi + Soá löôïng quaù ít khoâng ñuû veà löôïng thì cuõng chöa ñuû xaùc ñònh veà tính. Vieäc nghieân cöùu seõ khoâng theå coù keát quaû. Vì caùc döõ lieäu phaûi chöa trong noäi haøm khaùi nieäm chöa ñuû thì chöa theå xaùc ñònh noù laø noù vaø noù khaùc vôùi caùi khac. + Soá löôïng quaù nhieàu. Ngöôøi nghieân cöùu loaïi boû nhöïng döõ lieäu thöøa khoâng caàn thieát treân cô sôû xaùc ñònh nhöõng thoâng tin phaûi chöùa trong noäi haøm khaùi nieäm con nhöõng thoâng tin khoâng chöùa trong noäi haøm khaùi 30
31. nieäm maø chæ theå hieän moái lieân heä khoâng caàn thieát thì loaïi boû. Neáu cöù ñeå noù chöa trong noäi haøm khaùi nieäm laøm cho khaùi nieäm khoâng xaùc ñònh roõ daãn tôùi moâ hoà. Noù theå hieän roï veà trình ñoä cuûa ngöôøi nghieân cöùu ñeà taøi. Thöù hai laø xaùc ñònh muïc tieâu cuûa nghieân cöùu laø xaùc ñònh nhu caàu cuûa nhaân thöùc vaø thöïc tieãn. - Muïc tieâu nghieân cöùu laø caùc vaán ñeà, laø caùi ñích maø vieäc nghieân cöùu höôùng ñeán ñeå laøm roõ. - Muïc tieâu nghieân nghieân cöùu ñaõ xaùc ñònh thì phaûi traû lôøi caâu hoûi sau: + Cuoäc nghieân cöùu seõ mang laïi nhöõng thoâng tin naøo? + Cho kieân thöùc gì? Thöù ba laø xaây döïng giaû thuyeât nghieân cöùu : - Giaû thuyeát laø caùc vaán ñeà ñöôïc ñaët ra maø chuùng ta huy voïng chôø ñôïi töø cuoâc nghieân cöùu - Giaû thuyeát laø vieäc döï ñoaùn tröôùc veà caùc keát quaû cuûa vieäc nghieân cöùu. - Giaû thuyeát laø cuï theå hoùa muïc tieâu nghieân cöùu vaø laø coâng cuï phöông phaùp luaân chuû yeáu ñeå toå chöùc quaù trinh nghieân cöùu. + Giaû thuyeát veà trang thaùi + Giaû thuyeát veà nguyeân nhaân. + Giaû thuyeát veà xu höôùng. Thöù tö laø xaây döïng moâ hình lyù luaân : - Lyù luaän laø coâng cuï cuûa trí tueä giuùp ta hieåu ñöôïc moät thöïc taïi naøo ñoù. Giaûi thích moät söï kieän nhaát ñònh naøo ñoù . - Xaây döïng moâ hình lyù luaän laø xaây döïng moät heä thoáng caùc khaùi nieäm nhaèm ñaùnh giaù baûn chaát cuûa ñoái töôïng trong phaïm vi vaán ñeà nghieân cöùu. Treân cô sôû caùc khaùi nieäm ñöôïc thao taùc hoùa maø xaùc ñònh caùc chæ baùo. Ñoù laø quaù trình chuyeån caùc khaùi nieäm thaønh caùc ñôn vò coù theå ño löôøng ñöôïc. Vì, moâ hình cuûa xaõ hoäi hoïc laø taäp hôïp ngöôi. Moâ hình veà cô caâu xaõ hoäi. Ñeå dieàu tra ñöôïc phaûi thöïc hieän phöông phaùp thao taùc khaùi nieäm. Phöông phaùp thao taùc hoùa khai nieâm ( cuï theå hoùa caùc khai nieäm)laø thao taùc hoùa khaùi nieäm qua caùc chæ baùo khaùi nieäm vaø chæ baùo thöïc nghieâm, ñoù laø: 31
32. - khai nieâm bao quaùt, tröøu töôïng hoùa, khaùi quaùt hoùa, chuyeån thaønh khaùi nieäm cuï theå – khaùi nieäm thöïc nghieäm. Vaø ngöôùc leân töø khaùi nieäm thöïc nghieän ñeân khaùi nieäm khaùi quaùt hoùa vaø tröøu töôïng hoùa. - Töø khaùi nieäm cuûa ñeà taøi chuyeån xuoáng khaùi nieâm chæ bao caáp ñoä moät, töùc laø khai nieäm trung gian ; tö khai nieäm chæ baùo caáp ñoä moät tieáp tuïc chuyeån xuoáng caáp ñoä hai; töø khaùi nieäm chæ baùo ôû caáp ñoä hai chuyeån tieáp xuoâng khaùi nieäm caáp ñoä ba; töùc laø chæ baùo thöïc nghieäm, xem dieãn taû treân bieåu ñoà thao taùc khaùi nieäm: Bieåu ñoà thao taùc khai nieäm Khai nieäm cuûa ñeà taøi Khaùi quaùt hoùa, tröøu töôïng hoùa Chi bao khai nieâm trung gian ô möc ñoâ moät Chi baùo khai nieâm ôû möùc ñoä hai vaãn coøn chung chöa khaûo cöùu ñöôïc. 32
33. Caùc chæ baùo khaùi nieäm ôû möùc ñoä ba chæ baùo thöïc nghieäm, khaûo cöùu ñöôïc Ví duï ñeà taøi : ‚ Nghieân cöùu nhaø ôû cuûa nhaân daân naêm 2000 taïi Vieät nam ( khai nieäm tröu töông, bao quat khoâng khaûo cöùu ñöôïc.)‛ Tö khai nieäm tröøu töôïng chuyeån xuoáng khai nieäm coù theå kieâm chöng, ño löôøng ñöôïc thì phaûi thao taùc khai nieäm. - Xaùc ñònh chæ baùo trung gian ( Caáp ñoä moät ). Chæ baùo khaùi nieäm trung gian laø Nhaø ôû mieàn nuùi. Nhaø ôû ñoâng baøng. Nhaø ô ñoâ thi laø chæ baùo trung gian khai nieâm chæ baùo caáp ñoä moät. Chöa khaûo cöu ñöôïc. Vì khai nieäm vaãn con tröøu töôïng ( Khaùi quaùt ) phaûi thao taùc khaùi nieäm xuoâng caáp ñoä hai laø nhaø ôû ñoàng baèng Baëc Boä . Nhaø ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Nhaø ôû caùc huyeân Taây Nguyeân Chæ baùo Khai nieäm vaãn con chung chöa xaùc ñònh ñöôùc cuï theå vaø khoâng theå khaûo saùt thöïc nghieäm ñöôïc do ñoù laïi phaûi thao taùc tieáp xuoáng caáp ñoä ba laø chæ baùo caáp ñoä thöïc nghieâm Chí baùo khaùi nieäm thöïc nghieâm, khaûo cöùu vaø ño löôøng ñöôïc ñoù laø khu vöc nhaø ôû coù theå xaùc ñònh vaø khaûo cöùu ñöôïc nhö phöôøng, toå daân phoá ôû thaønh phoá, xaõ, thoân , xoùm ôû noâng thoân, caùc baûn ôû röøng nuùi. Laø khaùi nieäm xaùc ñònh vaø khaûo cöùu ñöôïc. Töø soá lieäu laïi trôû veà khaùi quat hoùa, tröøu töôïng hoa. Thöù naêm laø chon phöông phaùp ñieàu tra : Thoâng thöôøng moãi cuoäc ñieàu tra thöôøng söû duïng moät hay caùc phöông phaùp ñieàu tra trong ñoù coù moät hoaëc hai phöông phaùp chuû ñaïo. Thöù sau laø xaây döïng baûng caâu hoûi: - Quaù trình toång hoäp caùc caâu hoûi. 33
34. - Xaây döïng baûng hoûi phaûi ñaït hai yeâu caàu : + Ñaùp öùng ñöôïc muïc tieâu cuûa cuoäc ñieàu tra. + Phuø hôïp vôùi taâm lyù cuûa ngöôøi ñöôïc hoûi. Thöù baûy laø choïn maãu ñieàu tra: + Söï chon maãu laø löïa chon töø toång theå moät boä phaân sao cho phuø hôïp vôùi ñaëc tröng vaø cô caáu cuûa toång theå. + Trong kyõ thuaät chon maãu, vieäc nghieân cöùu caùch laáy maãu ñöôïc tieán haønh cuøng vôùi vieäc caùc sai soá do laáy maãu gaây ra. Thöù taùm laø laäp phöông aùn xöû lyù thoâng tin coù lieân quan ñeán noäi dung ñieàu tra, nhaát laø lieân quan ñeán caùc caâu hoûi cuûa baûng hoûi. + Döï kieán phöông aùn xöû lyù thoâng tin phaûi ñaûm baûo söï aên khôùp, tính thoáng nhaát cuûa taát caû caùc khaâu trong giai ñoaïn chuaån bò. + Ñaûm baûo taäp trung thoâng tin veà moät moái . + Traùnh laõng phí trong quaù trình thu thaäp thoâng tin. Thöù chín laø tieán haønh ñieàu tra thöû, HOAØN THIEÂN GIAI ÑOAÏN CHUAÅN BÒ. Giai ñoaïn naøy caàn chuù yù : +Kieåm tra treân thöïc teá tính chính xaùc , tính khoa hoïc,tính khaû thi cuûa caùc giai ñoaïn chuaån bò. + Tìm ra nhöõng baát hôïp lyù, nhöõng maâu thuaãn trong caùc khaâu. III.2. Giai ñoaïn thu thaäp thoâng tin : Giai ñoaïn naøy vaán ñeà toå chöùc ñaët leân haøng ñaàu. Bao goàm caùc khaâu sau: Thöù nhaát laø chuaån bò caùc ñieàu kieän vaät chaát goàm coù : + Caùc coâng cuï cho ñieàu tra. + Coâng taùc tieàn chaïm. + kinh phi cho cuoâc ñieàu tra . + Laäp bieåu ñoà tieán haønh ñieàu tra. Thöù hai laø tieán haønh thu thaäp thoâng tin, do ñieàu tra vieân tröïc tieáp khai thaùc.: + Chaát löông vaø soá löôïng thoâng tin thu thaäp ñöôïc trong ñieàu tra. + Theo doõi, kieåm tra chaët cheõ tieán ñoä cuûa töøng thaønh vieân. 34
35. III.3 . Xöû lyù thoâng tin vaø baùo caùo keát quaû nghieân cöùu nhaèm muïc ñích sau: III.3.1. Giai ñoaïn chuyeån hoùa töø nhöõng thoâng tin caù bieát sang thoâng tin toång hôïp. III.3.2. Chuyeån töø caùc chæ baùo sang khai nieäm khaùi quaùt, tröøu töôïng. III.3.3. Tö khai nieäm chæ baûo sang trí thöùc khoa hoïc, tröøu töôïng hoùa, khaùi quaùt hoùa. III.3.4 Xaùc ñònh khaû naêng söû duïng trí thöùc trong thöïc teá. Ñeå ñaït nhöïng muïc ñích treân phaûi tieán haønh caùc coâng vieäc sau: Thöù nhaát laø xöû lyù vaø phaân ñinh thoâng tin laø khaâu quan trong nhaát trong giai ñoaïn naøy, do ñoù phaûi tieán haønh caùc böôùc sau: Böôc thöù nhaát laø toång hôïp taøi lieäu theo phaân loaïi, sau ñoù tieán haønh söû lyù. Böôùc thöù hai laø saøng loïc, phaân nhoùm taøi lieâu theo höôùng ñöôïc giaû thuyeát. Thöù hai laø phaân tích thoâng tin, kieåm tra giaû thuyeât nghieân cöùu. Tröôùc heát laø xaõ hoäi hoùa keát quaû ñieàu tra thì phaûi ñaûm baûo hai yeâu caâu: Moät laø Phaûi chuyeån ngoân ngöõ khoa hoïc sang ngoân ngöõ thoâng thöôøng. Hai laø phaûi xaùc ñònh ñuùng phaïm vi vaø khaû naêng öùng duïng cuûa keát quaû nghieân cöùu trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoùa keát quaû ñieàu tra phaûi bieåu hieän ôû baùo caùo keát quaû ñieàu tra . III.4. Caùc phöông phaùp cuï theå ñeå thu thaäp thoâng tin : III.4.1.Phöông phaùp quan saùt : Quan saùt laø phöông phap thu thaäp thoâng tin veà ñoái töôïng nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän thoâng qua trí giaùc nghe, nhìn ñeå thu thaäp thoâng tin treân cô sôû muïc tieâu nghieân cöùu. III.4.2. Quan saùt khoa hoïc khaùc vôùi quan saùt thoâng thöôøng laø: 35
36. -Thöù nhaát laø:- Quan saùt khoa hoïc bao giôø cuõng xaùc ñònh muïc tieâu nghieân cöùu nhaát ñònh -Thöù hai laø: Thöïc hieân theo phöông thöùc nhaát ñònh . -Thöù ba laø: Thoâng tin quan saùt, ñöôïc ghi cheùp moät caùch thöùc nhaát ñònh. - Thöù tö laø: Thoâng tin caàn ñöôïc kieåm tra veà ñoä oån ñònh vaø yù nghóa cuûa noù. - Taát caû nhöõng quan saùt thoâng thöôøng chæ laø hoã trôï cho quan saùt khoa hoïc. III.4.3. Coù nhieàu loaïi phöông phaùp quan saùt khoa hoïc, cuï theå laø: - Loaïi quan saùt cô caáu hoa. - Loaïi quan saùt töï do. - Loaïi quan saùt tham döï. - Loaïi quan saùt khoâng tham döï. - Loaïi quan saùt coâng khai . - Loaïi quan saùt khoâng coâng khai - Loaïi quan saùt bí maät. III.4.4. Quan saùt koa hoïc phaûi ñaûm baûo yeâu caàu: - Thöù nhaát laø tinh heä thoâng. - Thöù hai laø coù muïc ñích vaø keá hoach. - Thöù ba laø xaùc ñònh ñuùng ñoái töôïng. - Thöù tö laø ñaûm baûo tính khaùch quan, tính trung thöc vaø tính toaøn dieän. III.5.Phöông phaùp phaân tich taøi lieäu - Phaân tích taøi lieãu laø moät phöông phaùp thu thaäp thoâng tin veà caùc ñoái töôïng nghieân cöùu moät caùch giaùn tieáp. Thoâng qua kyõ thuaät xæ lyù caùc taøi lieäu . III.51. Quaù trình phaân phaân tích taøi lieäu vieäc ñaàu tieân laø phaûi ñaùnh giaù caùc taøi lieäu ñeå chon loïc thoâng tin, xaùc ñònh ñoä tin caây cuûa thoâng tin , ñoä tin caây cuøa taøi lieäu ( taøi lieäu goác hay taøi lieäu qua sao cheùp ). III.5.2. Phaân tích taøi lieäu theo phöông phaùp ñònh tính vaø ñònh löôïng. Phaûi xaùc ñònh nhöõng thoâng tin phaûi chöùa trong noäi haøm cuûa khaùi nieäm nghieân cöùu. 36
37. III.5.3. Phaân tích taøi lieäu phaûi ñaûm baûo phaân tích coù heä thoáng ñeå ruùt caùc thoâng tin coù lieân quan ñeán vaân ñeà nghieân cöùu moät caùch loâ gíc – lòch söû. Tính taát yeâu, khaùch quan. III.5.4. Khoâng ñöôïc phaân chia theo caùc daáu hieäu vaø caùc caáp ñoä mong muoân theo chuû quan, caûm tính cuûa ngöôøi nghieân cöùu ( nghieân cöùu xaõ hoäi raát deã bò vì ngöôøi nghieân cöùu bao giôø cuõng bò aûnh höôûng veà heä tö töôûng chính trò, tö töôûng giai caáp.) III.6. Phöông phaùp tröng caàu yù kieán - Ñaây laø phöông phaùp thöôøng söû duïng trong caùc nghieân cöùu thöïc nghieäp. ( chuû yeáu laø phöông phaùp phoûng vaán vaø bang caâu hoûi – bang anket ) III.6.1. Phöông phaùp söû dung baèng baûng caâu hoûi ( Anket ) III.6.2. Phöông phaùp phoûng vaán vaø baûng caâu hoûi laø nguoân thoâng tin ñöôïc thu thaäp ôû ñaây laø nhöõng caâu traû lôøi theo quan ñieåm, quan nieân, yù thöùc cuûa ngöôøi traû lôøi. III.6.3. Yeàu caàu caàu hoûi laø raát cao, do ñoù xaây döïng baûng caâu hoûi cho coâng vieäc phong vaân hay baûng an keùt töc laø baûng hoûi laø vaàn ñeà quan troïng nhaát. Vì nhöõng caâu hoûi ñaët ra ñeàu lieân quan ñeán thoâng tin nhöõng döï lieäu chöùa ñöïng trong khaùi nieâm hay phaïm truø nghieân cöùu. Laø vaán ñeà quan troïng nhaát cuûa vieäc nghieân cöùu ñeà taøi, noù laø cô sôû xaùc ñònh noäi haøm cuûa khaùi nieäm hay phaïm truø maø ñeà taøi ñöa ra nghieân cöùu. III.7. Phöông phaùp phoûng vaán chính laø phöông phaùp thu thaäp thoâng tin. Ñaây laø phöông phaùp chuû yeáu vaø quan trong trong nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc noù bieåu hieän: - Thöù nhaát laø phöông phaùp phoå bieán ñeå thu thaäp thoâng tin, thoâng quaû vieäc hoûi vaø traû lôøi. - Thöù hai noù ñöôïc söû duïng baêng nhieàu phöông tieân, coäng cuï ñeå thu thaäp döõ lieäu. Phöông phaùp phoûng vaán chuû yeáu laø: 37
38. III.7.1.phoûng vaán coù chuaån bò , coù thoâng baùo cho ngöôøi ñöôïc hoûi chuaån bò traû lôi. III.7.2. Phoûng vaán khoâng chuaån bò khoâng thoâng baùo cho ngöôøi tra lôøi maø coù tính chaát ngaãu nhieân. III.8. Phöông phaùp thöïc nghieâm xaõ hoäi hoïc. - Thöïc nghieâm laø phöông phaùp thu thaäp thoâng tin vaø kieåm tra giaû thuyeát baèng caùch taùc ñoäng tích cöïc ñeán moät tieán trình naøo ñoù coù lieân quan ñeán ñoái töôïng nghieân cöùu. III.8.1. Phöông phaùp thöïc nghieäm laø phöông phaùp taïo tình huoáng : III.8.2. Söï can thieäp tích cöïc coù muïc ñích nhaèm bieán ñoåi tieán trinh töï nhieân cuûa ñoái töôïng. III.8.3. Nhaèm kieåm tra giaû thieát , xaùc ñònh chaân lyù cuûa moät quan nieäm , moät phöông phaùp nghieân cöùu môùi. III.8.4. Phöông phaùp thu thaäp thoâng tin veà ñoái töôïng. Do ñoù noù gaên lieân vôùi phöông phaùp quan saùt, quan saùt khaùch theå ñaõ bò can thieäp ñeán moät tieán trình naøo ñoù coù lieân quan ñeán ñoái töông nghieân cöùu. + phöông phaùp thöïc nghieâm caàn ñaûm bao cac yeâu caàu sau: Moät laø ñaûm baûo tính coù caên cöù beân trong cuûa söï taùc ñoäng vaøo tieán trình naøo ñoù. Traùnh taùc ñoäng moät caùch tuøy tieân, chuû quan. Thöù hai laø keát quaû hoaëc thoâng tin thu ñöôïc phaûi ñöôïc theå hieän hoaëc öùng duïng trong nhöõng trình huoáng töông töï. + Phaûi coù söï chuaån bò kyõ vaø phaûi coù chuyeân gia goûi, traùnh söï gaây taùc hai ñeán baûn thaân khaùch theå xaõ hoäi. IV Kyõ thuaät laäp baûng caâu hoûi vaø chon maãu. IV.1. kyõ thuaät laäp baûng caâu hoûi. IV.1.1. Baûng hoûi laø gì, vai troø cuûa baûng hoûi: - Baûng hoûi laø söï theå hieän beân ngoaøi cuûa caùc giaû thuyeát vaø cuõng laø muïc tieâu cuûa moät ñeà taøi nghieân cöùu naøo ñoù. 38
39. - Vai troø baûng hoûi laø nhöõng thoâng tin thu thaäp ñöôïc qua baûng caâu hoûi . do ñoù laäp baûng hoûi phaûi: + Xaây döïng baûng hoûi laø coâng vieäc trí tueä. + Chaát löôïng baûng hoûi phuï thuoäc vaøo tay ngheà cuûa ngöôøi nghieân cöùu vaø laø khaâu taïo döïng chöông trình nghieân cöùu khoa hoïc. IV.1.2. Ñaët caâu hoûi phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau ñaây: - Caâu hoûi phaûi roõ raøng, cuï theå, khoâng ñöôïc hieåu theo nhieàu nghóa. - Phöông aùn traû lôøi phaûi ñöôïc phaân chia roõ raøng, theo moät cô cheá thoáng nhaát vaø khoâng ñöôïc choàng cheùo. - Haïn cheá duøng nhöõng caâu hoûi khoâng xaùc ñònh. Gia taêng nhöõng caâu hoûi coù theå ño löôøng cuï theå. - Caâu hoûi phaûi phuø hôïp vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cuûa töøng ñoái töôïng, töøng nhoùm nghieân cöùu cuï theå. - Tö ngöõ trong caâu hoûi , khai nieäm thoâng duïng. ( phoå thoâng) . - Caâu hoûi phaûi coù ngheä thuaät , kheùo leùo , teá nhò, ñeå ngöôøi traû lôøi khoâng bò luùng tuùng, hay e ngaïi, nhaát laø nhöõng ñeà taøi nghieân cöùu veà tieâu cöïc xaõ hoäi. IV.1.3.Loaïi caâu hoûi. - Caên cöù vaøo hình thöùc coù theå chia thaønh ba loaïi caâu hoûi. + Loaïi caâu hoûi ñoùng + Loaïi caâu hoûi môû + Loaïi caâu hoûi keát hôp. IV.1.4Saép xeáp caùc caâu hoûi trong baûng hoûi: - Phaûi ñaûm baûo tính tieát kieâm, tính chaéc chaén, tính xaùc thöc5 - Caâu hoûi ñoùng, caâu hoûi noäi dung bao giôø cuõng chieám tyû leä lôn. - Caâu hoûi môû phaûi thích hôïp veà taâm tö tinh caûm cuûa ngöôøi ñöôïc hoûi, khoâng bò cöôõng eùp, maø coù tính thoaûi mai, voâ tö. - Caâu hoûi keát hôïp giöõa ñoùng vaø môû phaûi laøm roõ hôn nhöõng thoâng tin trong caâu hoûi ñoùng. IV.2. kyõ thuaät chon maãu: 39
40. IV.2.1 Chon maãu phaûi chính xac, coù caên cöù khoa hoïc, do ñoù phaûi coù coâng taùc chuaån bò sau: + Laäp danh saùch caùc ñôn vò cuûa toång theâ. ( phaûi ñaûm baûo tính ñaày ñuû, tính chính xac, phuø hôp vaø thuaân tieän cho muïc tieâu nghieân cöùu ) + Côõ maãu phuï thuoäc vaøo caùc yeáu toâ: Thöù nhaát laø khaû naêng nhaân löïc. Thöù hai laø yeâu caàu veä ñoä chính xac. Thöù ba laø ñaûm baûo soá löôïng caùc nhieäm vuï ñieàu tra. Thö tö laø ñaûm baûo möùc ñoä chuaån nhaát , thuaàn nhaát trong toång theå ( tín phoå bieán) IV.2.2.Caùch laáy maãu: + Caùch laáy maãu tuøy thuoäc vaøo cuoäc ñieàu tra cuï theâ. Coù nhieàu loaïi maãu: Loaïi maãu ngaãu nhieân ñôn laø loaïi maãu ñöôïc luïa chon tröïc tieáp vôùi xaùc xuaát ñeàu, thöôøng ñöôïc thöïc hieân baêng caùch boác thaêm hoaëc ruùt ‚ huù hoïa‛ , noù ñöôïc thöïc hieân trong tröôøng hôïp töông ñoái ñeàu.(chaúng haïn dieàu tra veà taâm lyù löùa tuoåi ) Loaïi maãu ngaäu nhieân heä thoâng laø loaïi maãu ñöôïc choïn ngaãu nhieân caên cöù vaøo thöù töï danh saùch thoâng keâ. Khoaûng maãu (K ) ñöôïc tính theo coâng thöùc: N K = n Trong ñoù : K laø khoaûng maãu N laø soá ñôn vò trong toâng theå. n laø soá ñôn vò trong maãu. Loaïi maãu chuøm laø loaïi maãu ñöôïc chon treân cô sôû phaân chia toâng theå thaønh nhieàu chuøm, sau ñoù chon chuøm laøm maãu ñieàu tra. Caâu hoûi oân taäp: 1. Theo anh ( chò ) phöông phaùp ñöôïc hieåu nhö theá naøo? 2. Theá naøo laø Lyù luaân vaø phöông phaùp luaân. 3 .Anh ( chò ) trình baøy nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc. 40
41. 4 .Anh ( chò ) cho bieát, caùc phöông phaùp cuï theå veà thu thaâp thoâng tin. Vaø caùch chon maãu ñieàu tra cuûa xaõ hoäi hoc. 5. Anh ( chò ) haõy cho moät ví duï veà quaù trình thao taùc khaùi nieäm. BAØI. IV CAÙ NHAÂN VAØ XAÕ HOÄI I.1 Caù nhaân. I.1.1 Caù nhaân laø con ngöôøi; ñöôïc xaùc ñònh nhö theá naøo? 41
42. Baát cöù moân khoa hoïc naøo cuõng nhaèm muïc ñích phuïc vuï cho con ngöôøi. Nhaèm thoûa maïn veà cuoäc soáng con ngöôøi; ñoù laø cuoäc soáng veà vaät chaát vaø cuoäc soáng veà tinh thaân. Xeùt rieâng cuoäc soáng vaät chaát, con ngöôøi khoâng chæ thoûa maïn veà nhu caàusoáng, soáng toát hôn; maø coøn veà duy trì söï toân taïi, söï soáng cuûa baûn thaân con ngöôøi, vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Noù con duy trì noøi gioáng keá tieáp. Khi nghieân cöùu veà con ngöôøi thì ñoàng thôøi phaûi nghieân cöùu veà xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Vì, xaõ hoäi vaø con ngöôøi ( caù nhaân ) khoâng phaûi laø moät nhöng khoâng bao giôø taùch bieät nhau, noù quan heä bieân chöùng vôùi nhau theo quy luaät nhaân quaû. Con ngöôøi laø con ngöôøi xaõ hoäi, laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi vaø xaõ hoäi laø xaõ hoäi cuûa nhöõng con ngöôøi; do nhöõng con ngöôøi taïo neân. Trong “ lôøi noùi ñaàu goùp phaàn pheâ phaùn khoa kinh teá chính trò Marx vieát naêm 1857 nhö sau: . Con ngöôøi theo nghóa ñen cuûa noù laø moät > khoâng nhöõng laø moät ñoäng vaät voán coù tính hôïp quaàn, maø coøn laø moät ñoäng vaät chæ coù theå taùch ra trong xaõ hoäi maø thoâi.”( trang 591. tuyeån taäp Caùc Maùc – Angghen taäp II. Nhaø xuaát baûn söï thaät Haø Noäi 1981) Noùi ñeán caù nhaân con ngöôøi coù nghóa laø ñaõ ñaët con ngöôøi vaøo trong moái quan heä xaõ hoäi. Nhöõng chæ xeùt veà caù nhaân rieâng leû. Xeùt maët thöïc theå töï nhieân maët höõu hình. Maët vaät lyù, thì coù sinh ra, coù phaùt trieån, coù tieâu vong ( cheát ). Ñoù laø moät ñôn vò ñoäc nhaát voâ nhi laø moät daïng vaät chaát, laø keát quaû vaän ñoäng phaùt trieån cuûa theá giôùi sinh hoïc. Baûn thaân caù nhaân bao giôø cuõng bao haøm hai maët, tröôùc heát xeùt veà maët baûn chaát ñoù laø maët xaõ hoäi , maët quy ñònh baûn chaát ngöôøi; maët noùi leân tính ngöôøi. Trong taùc phaåm “ Luaân cöông veà Feuerbach Kal Marx vieát “ Nhöng baûn chaát con ngöôøi khoâng phaûi laø moät caùi tröøu töôïng coá höõu cuûa caù nhaân rieâng bieät. Trong tính hieân thöïc cuûa noù, baûn chaát con ngöôøi laø toång hoøa nhöõng quan heä xaõ hoäi”. (Kal Marx – PH.angghen Tuyeån taäp taäp I trang 257 . Nhaø xuaát baûn söï thaät Haù Noäi 1980.) Thöù hai xeùt veàø maët tö nhieân, laø daïng vaät chaát ñaëc thuø, laø keát quaû cuûa quaù trình vaän ñoäng vaät chaát. Laø söï tieán hoùa cuûa theá giôùi sinh vaät. Trong ‚ Baûn thaûo kinh teá – trieát hoïc naêm 1844 Kal Marx vieát “ Veà maët theå xaùc thì ôû con ngöôøi cuõng nhö ôû con vaät, ñôøi soáng coù tính loaøi laø ôû choã con ngöôøi ( cuõng nhö con vaät )soáng baèng gôùi tö nhieân voâ cô, vaø con ngöôøi caøng coù tính phoå bieán so vôùi con vaät thì phaïm vi cuûa gôùi töï nhieân voâ cô maø noù döïa vaøo ñeå soáng, cang coù tính phoå bieán Veà maët thöïc 42
43. tieãn, tính phoå bieán cuûa con ngöôøi bieåu hieän ra chính ôû caùi tính phoå bieân noù bieán toaøn boä gôùi tö nhieân thaønh thaân theå voâ cô cuûa con ngöôøi., caû trong trong chöøng möïc maø, thöù nhaát, gôùi tö nhieân laø tö lieäu sinh hoaït soáng tröïc tieáp cuõng nhö trong chöøng möïc maø, thöù hai gôùi tö nhieân laø vaät lieäu, ñoái töôïng, vaø coâng cuï cuûa hoaït ñoäng sinh soáng cuûa con ngöôøi. . Noùi raèng ñôøi soáng theå xaùc vaø tinh thaân cuûa con ngöôøi laø gaén lieàn khaêng khít vôùi gôùi tö nhieân, noùi nhö theá chaúng qua chæ coù nghóa laø gôùi tö nhieân gaên lieân khaêng khít vôùi baûn thaân gôùi tö nhieân. Vì con ngöôøi laø moät boä phaän cuûa gôùi tö nhieân.”( Tuyeån taäp taäp I trang 116 – 117 ) Xeùt veà caù nhaân ñaët trong moái quan heä xaõ hoäi: Khi xeùt Caù nhaân bao giôø ngöôøi ta cuõng xeùt caû hai maët. Hai maët cuûa caù nhaân noù bieåu hieän ra laø moät con ngöôøi cuï theå laø moät daïng vaät chaát ñaëc thuø coù yù thöùc. Caù nhaân laø moät ngöôøi rieâng leû, ñoäc nhaát voâ nhi, coù sinh, coù phaùt trieån vaø tieâu vong, hoaëc dieät vong hay laø cheát. Caù nhaân phaân bieät noù vôùi thöïc theå khaùc noù laø con ngöôøi. Caù nhaân laø moät ñôn vò hay moät thaønh vieân cuûa moät coàng ñoàng ngöôøi hay moät xaõ hoäi. Noù laø ñôn vò vaø hình thöùc theå hieân xaõ hoäi. Xaõ hoäi chæ coù theå, theå hieän ra vaø quan saùt ñöôïc laø nhôø thoâng qua hoaït ñoäng cuûa caùc caù nhaân, nhôø hoaït ñoäng cuûa caùc caù nhaân maø xaõ hoäi ñöôïc theå hieân ra. Trong quaù trình hoaït ñoäng, haønh ñoäng cuûa caù nhaân bao giôø cuõng bao haøm hai maët ñoù laø hoaït ñoäng caù nhaân vaø hoaït ñoäng xaõ hoäi. Xaùc ñònh caù nhaân chæ coù theå xaùc ñònh ñaëc ñieåm cuøa noù vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi khaùc vaø söï vaät khaùc vôùi xaõ hoäi . I.1.2. Ñaëc ñieåm voán coù cuûa caù nhaân: Thöù nhaát laø moät thöïc theå sinh hoïc mang tính xaõ hoäi Thöù hai laø saûn phaåm ñaêc bieät cuûa theá gôùi tö nhieân, laø ñoäng vaät coù yù thöùc coù khaû naêng tö duy; laø daïng vaät chaát ñoäc nhaát voâ nhi. Coù sinh, coù phaùt trieån vaø coù tieâu vong hay dieät vong töùc laø cheát chöù khoâng phaûi maát maø chuyeån thaønh chaát khaùc, daïng vaät chaát khac. Thöù ba laø caù nhaân laø moät thaønh vieân cuûa xaõ hoäi; nhöng chæ khi naøo noù haønh ñoäng theo nhöõng quy taéc, chuaån möïc, khuoân maâu vaø nhöõng theå cheá, thieát cheá hoaëc caùc quy ñònh cuûa xaõ hoäi maø noù laø moät thaønh vieân ñoàng thôøi noù phaûi bò söï kieåm soaùt cuûa xaõ hoäi aáy veà taát caû nhöõng quy taéc maø xaõ hoäi noù ñang sinh soáng vaø hoaït ñoäng quy ñònh. 43
44. Thöù tö baát cöù haønh ñoäng naøo cuûa caù nhaân ñeàu coù muïc dích, coù hoaëc ñinh, coù tính toaùn tröôùc khi haønh ñoäng vì caù nhaân laø con ngöôøi coù yù thöùc. Maø yù thöùc laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi, vì theá moïi haønh ñoäng cuûa caù nhaân ñeàu chöùa ñöïng tính xaõ hoäi, tröø hoaït ñoäng baûn naêng voâ thöùc, mang tính ñoäng vaät. Coøn haønh ñoâng coù tính caù nhaân laø haønh ñoäng cuûa con ngöôøi coù yù thöùc nhöng laø haønh ñoäng caù nhaân; haønh ñoäng cuûa con ngöôøi chi khi haønh ñoäng ñoù khoâng lieân quan ñeán ngöôøi khaùc, thì haønh ñoäng ñoù môùi laø haønh ñoäng caù nhaân. Khi xem xeùt veà hoaït ñoäng cuûa caù nhaân, phaûi xaùc ñònh moái quan heä cuûa quaù trình haønh ñoäng dieãn ra ñoái vôùi caù nhaân. Xeùt veà hoaït ñoäng cuûa caù nhaân luoân bao goàm hai hình thöùc, cuøng toàn taïi, ñoù laø haønh ñoäng cuûa caù nhaân ñoàng thôøi cuõng laø haønh ñoäng xaõ hoäi. Noù theå hieân,ø vò trí, vai troø, vò theá vaø ñòa vò cuûa noù trong moái quan heä xaõ hoäi, trong söï töông taùc tröïc tieáp hay söï töông taùc bieåu töôïng ( giaùn tieâp ) nhaát ñònh ñoái vôùi ñoái töôïng maø noù töông taùc; duø laø quan heä giaùn tieáp hay quan heä tröïc tieâp noù vaãn bò taùc ñoäng trong moät boái caûnh ñöôïc xaùc ñònh; trong khoaûng khoâng gian nhaát ñònh, khoaûng thôøi gian ñöôïc xaùc ñònh vaø moät ñieàu kieän hoaøn caûnh ñòa lyù, hoaøn caûnh xaõ hoäi nhaát ñònh; maø caù nhaân ñang haønh ñoäng vaø taùc ñoäng vaøo ñoái töôïng trong moâi tröôøng hoaït ñoäng ñoù. Toùm laïi, caù nhaân laø con ngöôøi ñöôïc xem xeùt vôùi tö caùch laø caù theå rieâng bieät, ñoäc laäp, ñang hoaït ñoäng trong khoâng gian vaø thôøi gian xaùc ñònh cuøng vôùi nhöõng ñieàu kieän hoaøn caûnh cuï theå. Giaùo sö, tieân só xaõ hoäi hoïc noài tieâng ôû Myõ joseph. H. fichter theo oâng thì caù nhaân laø con ngöôøi coù lyù tinh. Trong töø ñieån tieâng Vieät xuaát baûn naêm 1992 thì caù nhaân laø moät moät ngöôøi rieâng leû. Trong taùc phaåm ‚ nhöõng cô sôû nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc‛ Lieân Xoâ thì caù nhaân laø söï bieåu hieän cuï theå baûn chaát con ngöôøi. Nhö vaäy, caù nhaân laø caù theå rieâng bieät, ñoäc laäp, hieân ñang hoaït ñoäng trong moät khoâng gian, thôøi gian, vôùi moät hoaøn caûnh cuï theå.( ôû ñaây chæ taùch caù nhaân xeùt veà maët thöïc theå vaät chaát, moät daïng vaät chaát chöù khoâng theå taùch con ngöôøi vôùi yù nghóa laø con ngöôøi vì baûn chaát con ngöôøi mang tính xaõ hoäi. Baûn chaát con ngöôøi laø ‚ toång hoøa caùc quan heä xaõ hoäi‛ do ñoù khi caù nhaân vôùi tính caùch laø caù nhaân ñang hoaït ñoäng thì ñaõ coù tinh xaõ hoäi, tính coäng ñoàng; noù ñaõ chöùa ñöïng nhaân caùch vaø taùc phong xaõ hoäi roài. 44
45. Baát cöù caù nhaân naøo cuõng theå hieän ra tinh caùch trong hoaït ñoäng duø laø trong moâi tröôøng xaõ hoäi hay trong moâi tröôøng tö nhieân rieâng bieät naøo ñoù maø noù ñang sinh soáng. Chuùng ta hay quan saùt caùc hình thöùc bieåu hieân tính caùch caù nhaân sau : Xeùt veà tinh caùch caù nhaân. Trong taäp ba ( Baøi giaûng cuûa giaùo sö lieân xoâ taïi Tröôøng Quaûn lyù kinh teá trung öông. 1984 goàm sau taäp.) ‚ taâm lyù xaõ hoäi trong quan lyù‛ cuûa giaùo sö V.I.Leâ – Beâ – Ñep vaø A. I. Pa – Noáp. Trang 48 vieát: ‚ Tính caùch laø taäp hôïp nhöõng ñaëc ñieåm oån ñònh cuûa moãi caù nhaân. Theo tieáng Hy – Lap coå thì töø Character ( tinh caùch ) coù nghóa ñen la ømoät ñoàng tieàn baïc ñöôïc ñuùc raát cöùng vaø beàn. Tính caùch coù aûnh höôûng vaø in daáu aán leân toaøn boä haønh vi cuûa caù nhaân. Chuùng ta haõy chuù yù cum töø sau: coù nghóa ñen la ømoät ñoàng tieàn baïc ñöôïc ñuùc raát cöùng vaø beàn. ( ñieàu naøy noùi roõ laø : Thay ñoåi tính caùch laø moät vieäc raát khoù phaûi kieân nhaãn reøn lueän thì môùi thay ñoåi ñöôïc) Coù theå chia ñaëc ñieåm tính caùch ra laøm hai : Thöù nhaát laø ñaëc ñieåm toát ( nhöõng ñaëc ñieåm tích cöïc ) Thöù hai laø nhöõng ñaëc ñieåm xaáu ( nhöõng ñieåm tieâu cöïc ). 45
46. Coøn nhö theá naøo laø toát vaø nhö theá naøo laø xaáu thì laïi phuï thuoäc vaøo khuaân maãu, chuaån möïc, quy taéc V.v cuûa moãi coäng ñoàng xaõ hoäi, toå chöùc xaõ hoäi quy ñònh. I.1.2. Con ngöôøi xaõ hoäi - Baûn chaát con ngöôøi. Leâ – nin vieát ‚ Soáng trong xaõ hoäi maø laïi muoán thoaùt ra ngoaøi xaõ hoäi thì khoâng theå ñöôïc”( taäp 12 Leâ nin toaøn taäp trang 104.) - Söï vaät naøy khaùc söï vaät khaùc; hieân töôïng xaõ hoäi naøy khaùc hieân töôïng xaõ hoäi khaùc, khoâng phaûi laø ôû hình thöùc bieåu hieän ra maø do baûn chaát quy ñònh. Baûn chaát cuûa söï vaät hay hieän töôïng noù quy ñònh söï vaät naøy khaùc söï vaät khaùc. Karl Marx chæ roõ: ‚ Neáu maø moïi hieän töông ñeàu phaûn aûnh ñuùng nhö baûn chaát thì khoa hoïc trôû neân thöøa‛. Suy cho cuøng thì moïi hieân töôïng ñeàu phaûn aûnh baûn chaát, nhöng hieân töôïng bieåu hieän thöôøng hay xuyeân taùc baûn chaát nhaát laø hieân töôïng xaõ hoäi. Con hieân töôïng tö nhieâm cuõng nhö boû moät chieác ñuõ vaøo coác nöôc. Hay hieân töôïng suûi boït laø soâi.v.v Con vaät khaùc con ngöôøi khoâng phaûi laø do hình thöùc beân ngoaøi, ngöôøi naøy khaùc ngöôøi khaùc cuõng khoâng phaûi do hình thöùc beân ngoaøi maø laø do baûn chaát quy ñònh. Trong taùc phaåm ‚ Heä tö töôûng Ñöùc. I.Feurbach Kal Marx vieát : “Coù theå phaân bieät con ngöôøi vôùi suùc vaät baèng yù thöùc, baèng toân giaùo, noùi chung baèng baát cöù caùi gì cuõng ñöôïc. Baûn thaân con ngöôøi baét ñaàu töï phaân bieät vôùi suùc vaät ngay khi con ngöôøi baét ñaàu saûn xuaát ra nhöõng tö lieäu sinh hoaït cuûa mình, ñoù laø moät böôùc tieán do toå chöùc cô theå cuûa con ngöôøi quy ñònh. Saûn xuaát ra nhöõng tö lieäu sinh hoaït cuûa mình, nhö theá laø con ngöôøi ñaõ giaùn tieáp saûn xuaát ra chính ñôøi soáng vaät chaát cuûa minh.” ‚ trong taùc phaåm baûn thao kinh teá – trieát hoïc Kal Marx chæ roï: “ Hoaït ñoäng sinh soáng coù yù thöùc phaân bieät tröïc tieáp con ngöôøi vôùi hoaït ñoäng sinh soáng cuûa con vaät”. Vaäy, yù thöùc laø gì vaø ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo? Tröôùc heát xaùc ñònh yù thöùc ‚ laø hình aûnh chuû quan cuûa theá gôùi khaùch quan‛. Nhö vaäy, yù thöùc khoâng phaûi laø daïng vaät chaát. Maø laø söï phaûn aûnh cuûa vaät chaát. Do ñoù khoâng ñöôïc quy yù thöùc vaøo vaät chaát. Nhöng yù thöùc laïi do vaät chaát taïo neân, khoâng coù söï phaûn aûnh cuûa vaät chaát khoâng coù yù thöùc. Nhöng khoâng phaûi moïi söï phaûn aûnh cuûa vaät chaát ñeàu taïo thaønh yù thöùc hieåu nhö theá laø sai. Yù thöùc con ngöôøi ñöôïc hình thaønh laø do söï keát hôïp caùc yeáu toá sau: 46
47. Söï hình thaønh yù thöùc ( tö duy) con ngöôøi chính laø do lao ñoäng, nhôø lao ñoäng maø hình thaønh yù thöc. ‚ lao ñoäng laø saùng taïo ra con ngöôøi‛. Lao ñoäng laø yeáu toá cô baûn. Qua trinh lao ñoäng chính laø quaù trình töông taùc giöõa con ngöôøi vôùi theá giôùi tö nhieân vaø töông taùc giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi theå hieân moái quan heä xaõ hoäi vaø quan heä tö nhieân trong cuoäc soáng ôû moãi con ngöôøi. Yeáu toá thöù hai laø oùc ngöôøi laø daïng vaät chaát ñaëc bieät ‚, ñoù laø moät böôùc tieán do toå chöùc cô theå cuûa con ngöôøi quy ñònh.” Yeáu toá thöù ba laø quan heä xaõ hoäi. Quan heä xaõ hoäi vaø töông taùc xaõ hoäi, vì con ngöôøi phaûi löông töï vaøo nhau tröôùc heát laø ñeå sinh toân. Thöù hai laø ñeå trao ñoåi kinh nghieâm veà nhaân thöùc, caùch thöùc veà saûn xuaát. Quan heä xaõ hoäi, töông taùc xaõ hoäi daãn ñeán chuyeån hoùa xaõ hoäi vaø phaùt trieån xaõ hoäi ñoàng thôøi cuõng laøm chuyeån hoùa phaùt trieån caù nhaân con ngöôøi laø quy luaät bieän chöùng taát yeáu cuûa gôùi töï nhieân. Noù dieãn ra khaùch quan, khoâng phuï thuoäc vaøo yù thöùc con ngöôøi. Kal Marx vieát “ Nhöng baûn chaát con ngöôøi khoâng phaûi laø moät caùi tröøu töôïng coá höõu cuûa caù nhaân rieâng bieät. Trong tính hieân thöïc cuûa noù, baûn chaát con ngöôøi laø toång hoøa nhöõng quan heä xaõ hoäi”. Khoâng coù quan heä xaõ hoäi khoáng coù yù thöùc vaø khoâng theå coù con ngöôøi. Yeáu toá thö tö laø ngoân ngöõ chính laø coâng cuï cuûa tö duy, laø coâng cuï giao tieáp giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, vaø laø phöông tieân trao ñoåi tö duy giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi trong quan heä xaõ hoäi. Thoâng qua ngoân ngöõ: noùi; vieát; haønh vi, maø con ngöôøi hieåu nhau, hieåu ñöôïc kinh nghieâm vaø nhaân bieát cuûa nhau. Ngoân ngöõ cuûa con ngöôøi laø cuûa caûi voâ gia,ù laø caùi löu tröõ töø ñôøi naøy qua ñôøi sau, tö theá heä naøy qua theá heä keá tieáp. Ñaëc beä laø ngoân ngöõ vieát, chöõ vieát ñöôïc phat minh ra coù cöïc kyø to lôn; laø kho löu tröõ tri thöùc cuûa loaøi ngöôøi, laø coâng cuï löu laïi giöõ laïi nhöõng tri thöùc nhaân loaïi. Boán yeáu toá trình baøy treân keát hôïp hình thaønh yù thöùc cuûa con ngöôøi, thoâng qua lao ñoäng. Nhö vaäy, baûn chaát cuûa con ngöôøi chính laø yù thöùc, laø tö duy. Baûn chaát cuûa tö duy chính laø baûn chaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Con ngöôøi chæ trôû thaønh 47
48. con ngöôøi khi vaø chæ khi noù soáng trong xaõ hoäi, hoaït ñoäng trong moâi tröôøng xaõ hoäi maø thoâi. Xeùt baûn chaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi: Con ngöôøi quan heä vôùi nhau nhaèm duy trì söï soáng maø hình thaønh neân xaõ hoäi. Karl Marx vieát: “Xaõ hoäi laø caùi gi, vaø du cho hình thaùi cuûa noù laø theá naøo, thì ñeàu laø saûn phaåm cuûa söï taùc ñoäng qua laïi giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi”. Nguyeân do, nguyeân nhaân, nguoân goác vaø ñoäng löïc laø ñeå trao ñoåi kinh nghieâm, ñeå duy trì söï toàn taïi, duy trì söï sinh toân trong ñaáu tranh vôùi tö nhieân vôùi thuù vaät, vôùi chính con ngöôøi cuûa ho, ï do ñoù phaûi ø ‚soáng chung‛ vôùi nhau, soáng chung vôùi nhau chính laø do nhu caàu soáng vaø muïc ñích cuûa cuoäc soáng cuûa con ngöôøi; con ngöôøi phaûi löông töïa vaøo nhau tröôùc heát laø ñeå soâng, ñeå sinh toân sau nöõa laø ñeå caûi taïo töï nhieân vaø caûi taïo xaõ hoäi ñoàng thôøi caûi taïo chính baûn thaân con ngöôøi. Vì leõ sinh toân vaø muïc ñích cuûa cuoäc soáng maø taïo laäp thaønh xaõ hoäi. Xaõ hoäi do chính nhöõng caù nhaân con ngöôøi taïo neân vaø ñeán löôït noù chính noù – xaõ hoäi taïo ra con ngöôøi. Con ngöôøi chính laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi. Karl Marx chæ roï: ‚ Baûn chaát con ngöôøi khoâng phai laø caùi tröøu töôïng voán coù cuûa moät caù nhaân rieâng bieät. Trong tính hieân thöùc cuûa noù, baûn chaát con ngöôøi laø toång hoøa cuûa taát caû nhöõng quan heä xaõ hoäi” ( luaân cöông veà Feurebacb ). Ñieàu ñoù xaùc ñònh con ngöôøi coù hai maët hay hai cuoäc soáng ñoù laø maët töï nhieân noùi veà nhu caàu cuoäc soáng töï nhieân laø trao ñoåi chaát ñeå sinh toàn, ñeå soáng. Muoân soáng phaûi saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát. Chinh nhu caàu soáng ñoù ñaõ hình thaønh phöông thöùc saûn xuaát. Trong saûn xuaát bao giôø cuõng laø saûn xuaát xaõ hoäi vì vaäy, con ngöôøi laø ‚ñoäng vaät coù tính xaõ hoäi‛ vaø maët xaõ hoäi, chính laø maët noùi leân chaát ngöôøi laø con ngöôøi laø maët yù thöùc, laø maët tinh thaàn, laø ‚ toång hoøa cuûa taát caû nhöõng quan heä xaõ hoäi‛, maët baûn chaát ngöôøi. Theå hieân caûm xuùc, taâm lyù, lyù tính, tình caûm noù laø maët tinh thaân laø nhu caàu tinh thaân. Ñeå thoûa maïn nhu caàu tinh thaân con ngöôøi cuõng phaûi saùng taïo ra nhöõng saûn phaåm tinh thaân ñoù laø nhöïng saûn phaåm vaên hoùa, ngheä thuaät, nhöõng tri thöùc khoa hoïc v.v phöông thöùc saûn xuaát tinh thaân. Trong taùc phaåm ‚ Heä tö töôûng Ñöùc – I. Feurebacb Karl Marx vieát: “ Khoâng neân nghieân cöùu phöông thöùc saûn xuaát aáy ñôn thuaàn theo khía caïnh noù laø söï taùi saûn xuaát ra söï toàn taïi theå xaùc cuûa caùc caù nhaân. Maø hôn theá, noù ñaõ laø moät hình thöùc hoaït 48
49. ñoäng nhaát ñònh cuûa nhöõng caù nhaân aáy, moät hình thöùc nhaát ñònh cuûa söï bieåu hieän ñôøi soáng cuûa hoï, moät phöông thöùc sinh soáng nhaát ñònh cuûa hoï. Nhöõng caù nhaân bieåu hieän ñôøi soáng cuûa hoï nhö theá naøo thì hoï laø nhö theá aáy; do ñoù hoï laø nhö theá naøo, ñieàu ñoù aên khôùp vôùi saûn xuaát cuûa hoï, vôùi caùi maø hoï saûn xuaát ra cuõng nhö vôi caùch hoï saûn xuaát. Do ñoù, nhöõng caù nhaân laø nhö theá naøo, ñieàu ñoù phuï thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän vaät chaát cuûa söï saûn xuaát cuûa hoï” ( tuyeån taäp Karl Marx – PH. Ang ghen. Goàm sau taäp. Taäp 1. trang 269. Nhaø xuaát baûn söï thaät Haø Noäi. Naêm 1980 ). Nhö vaäy, cuoäc soáng cuûa con ngöôøi coù hai maët hay coù cuoäc soáng keùp: Xeùt veà cuoäc soáng töï nhieân hay maët tö nhieân – maët höõu hình, maët vaät lyù, maët ‚vaät chaát‛ maët theå hieân. Laø daïng vaät chaát, coù sinh, coù phaùt trieån, coù cheát, nhöng khoâng maát seõ chuyeån sang dang vaät chaát khaùc, chuyeån thaønh chaát khaùc. Xeùt veà maët xaõ hoäi, maët baûn chaát, maët ngöôøi, maët yù thöùc – tö duy – maët xaùc ñònh con ngöôøi khaùc con vaät hay maët baûn chaát töùc maët xaõ hoäi, thì con ngöôøi soâng maõi vôùi con ngöôøi vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Ñoù laø maët voâ hình, khoâng troâng thaáy, khoâng sô thaáy, khoâng quan saùt ñöôïc ñoù laø maët yù thöùc. PH. Ang ghen laø ñaõ haøi höôùc caùc nhaø trieát hoïc sieâu hình laø ‚ ngöôøi ta muoán sô ñöôïc yù thöùc, muoán nhìn thaùy yù thöùc vaø ngöûi thaùy yù thöc‛. yù thöùc maø tö xa xöa hoï co laø ‚linh hoân‛ ( ‚linh hoàn‛ theå hieän laø naêng löôõng sinh hoïc cuûa oùc laø doøng ñieän sinh hoc ) ñoù laø maët yù thöùc, maët xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Neáu con ngöôøi naøo coù coâng xaây döïng xaõ hoäi, caûi taïo xaõ hoäi ñöôïc xaõ hoäi ghi nhaän vaø toân kính ( vaøi troø cuûa caùc vó nhaân ) thì xaõ hoäi löu tröõ, ñaép töôïng, laäp ñeàn thôø ghi nhaân coâng ñöùc vaø nhaéc maõi, con ngöôøi aáyï seõ soáng maõi trong yù thöùc bieåu töông, töôïng tröng trong taâm trí nhaân loaïi. Vì baûn chaát ngöôøi laø baûn chaát nhaân vaên. Hoï seõ soáng maõi vôùi con ngöôøi vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Theå hieän ra ñoù laø caùc nhaø baùc hoïc. Caùc nhaø khoa hoïc. Caùc tö töôûng, caùc hoïc thuyeát, cuûa caùc vó nhaân duø laø khoa hoïc hay khoâng khoa hoïc. Caùc nhaø yeâu nöôùc, caùc anh huøng daân toäc. Ñöôïc daân toäc hay nhaân loaïi ghi nhaân, löu laïi baèng hieân vaät; ñoù chính laø nhöõng giaù trò vaên hoùa vaät theå vaø phi vaät theå. V.v. 49
50. Toùm laïi khi noùi ñeán con ngöôøi laø noùi ñeán con ngöôøi xaõ hoäi. Con ngöôøi bao giôø cuõng mang trong noù tính xaõ hoäi. Baûn chaát cuûa con ngöôøi laø baûn chaát xaõ hoäi. Nhö vaây, xaõ hoäi ñöôïc hieåu nhö theá naøo laø ñuùng? Coù xaõ hoäi loaøi vaät khoâng? Hay chæ coù xaõ hoäi loaøi ngöôøi? II. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi. II.1.1. khaùi nieâm xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Karl Marx – Ph.Ang ghen vieát : ‚ Xaõ hoäi laø caùi gi, vaø du cho hình thaùi cuûa noù laø theá naøo, thì ñeàu laø saûn phaåm cuûa söï taùc ñoäng qua laïi giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi” ( Karl Marx – Ph. Ang ghen toaøn taäp taäp 27 trang 402 ).chuù yù nghieân cöùu cuïn töø: ‚ saûn phaåm cuûa söï taùc ñoäng qua laïi giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi”. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi neáu hieåu theo nghóa chung nhaát chính laø ‚ saûn phaåm cuûa söï taùc ñoäng qua laïi giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi‛. Con ngöôøi quan heä vôùi nhau nhaèm thoûa maõn hai nhu caàu cô baûn thöù nhaát laø nhu caàu vaät chaát. Saûn xuaät ra cuûa caûi vaät chaát vaø ra con ngöôøi nhaèm duy trì söï soáng vaø toân tai xaõ hoäi, toàn taïi con ngöôøi. Thöù ø hai laø nhu caàu tinh thaàn, saûn xuaát ra saûn phaåm tinh thaân; nhaèm thoûa maõn nhu caàu tinh thaàn nhö: tình caûm, tri thöùc, tö duy, nhaän thöùc, v.v Xaõ hoäi laø do con ngöôøi taïo neân, laø cuûa con ngöôøi soáng chung vôi nhau, coù toå chöùc, coù heä thoáng vaø coù caáu truùc nhaát ñònh . Xaõ hoäi theå hieân ra thoâng qua nhöõng thaønh vieân ñoù chính laø caùc caù nhaân. Moïi haønh ñoäng, moïi hoaït ñoäng cuûa caù nhaân trong coäng ñoàng xaõ hoäi du ôû taàm vi moâ hay taàm vó moâ ñeàu phaûi tuaân theo caùc theå cheá, caùc thieát cheá, caùc chuaån möïc, caùc khuaân maãu do xaõ hoäi quy ñònh baèng ngoân ngöõ bieåu töôïng hay bieåu tröng. Theå hieän treân vaên baûn phaùm quy, vaên baûn phaùp cheá hay caùc hình thöùc bieåu tröng laø hình aûnh, hình töôïng v.v Moãi xaõ hoäi ñeàu coù nhöõng quy taéc hay maãu möïc ñònh roõ taùc phong thích öùng vaø caù nhaân ñöôïc thöôûng hay bò phaït neáu hoï tuaân theo hay hoï laøm traùi vôùi nhöõng quy taéc maãu möïc ñaõ ñöôïc xaõ hoäi quy ñònh. Maãu möïc aán ñònh taùc phong ñaët ra giôùi haïn, trong ñoù moãi caù nhaân coù theå tìm kieám ñöôøng loái khaùc nhau ñeå ñaït muïc tieâu cuûa minh. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi laø saûn phaåm taát yeâu cuûa töï nhieân. Laø saûn phaåm ñaëc thuø cuûa theá gôùi vaät chaát. Xaõ hoäi cuõng laø moâi tröôøng trong ñoù con ngöôøi töï nhieân trôû thaønh con ngöôøi xaõ hoäi. Xaõ hoäi luoân luoân ñöôïc hoaøn thieân vaø phaùt trieån veà thôøi gian. Nhöõng caù nhaân con ngöôøi laø boä phaân 50
51. hôïp thaønh cô baûn cuûa heä thoáng xaõ hoäi, con ngöôøi cuõng laø saûn phaåm vaø laø ngöôøi saùng taïo ra xaõ hoäi vaø theå hieän heä thoáng xaõ hoäi. Xaõ hoäi naøo cuõng coù caáu truùc vaø heä thoáng hoaït ñoäng cuûa noù. Toùm laïi, ‚ Xaõ hoäi laø caùi gi, vaø du cho hình thaùi cuûa noù laø theá naøo, thì ñeàu laø saûn phaåm cuûa söï taùc ñoäng qua laïi giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi‛. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi theå hieän ra nhöõng hình thöùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi. Vì cuoäc soáng vaø muïc ñích cuûa cuoäc soáng maø con ngöôøi phaûi hoaït ñoäng tröôùc heát laø hoaït ñoäng saûn xuaát sau laø hoaït ñoäng tinh thaân. Nhöõng hình thöùc hoaït ñoäng ña dang aáy laïi lieân keát nhau hình thaønh neân cô caáu xaõ hoäi, caáu truùc xaõ hoäi II.1.2 .Caáu truùc xaõ hoäi: Caáu truùc xaõ hoäi laø do hoaït ñoäng cuûa caùc caù nhaân taïo neân vì vaäy, xeùt caáu truùc xaõ hoäi khoâng theå khoâng xeùt moái quan heä giöõa caùc caù nhaân vaø xaõ hoäi. - Xaõ hoäi laø saûn phaåm cuûa theá gôùi töï nhieân, laø saûn phaåm ñaëc thuø cuûa theá gôùi vaät chaát, thoâng qua haønh ñoäng khaùc nhau cuûa caùc caù nhaân ( con ngöôøi), ñoù laø haønh ñoäng qua laïi giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi vaø giöõa ngöôøi vôùi töï nhieân maø bieåu hieän ra. - Xaõ hoäi xeùt veà phöông dieän caáu truùc thì xaõ hoäi laø moät heä thoáng phöùc taïp, laø moät heä thoáng bao goàm nhieàu hình thöùc hoaït ñoäng khaùc nhau cuûa con ngöôøi vaø moät heä thoáng bao goàm nhieàu loaïi quan heä xaõ hoäi vaø bao goàm nhieàu hình thöùc coäng ñoàng cuûa con ngöôi. - Xaõ hoäi coù moät caáu truùc töông ñoái hoan chænh, ñoù laø caáu truùc nhieàu maët, nhieàu baäc. Karl Marx ñaõ taïo döïng leân moät caáu truùc xaõ hoäi mang tinh khoa hoïc phoå bieán ñoù laø ‚ hình thaùi kinh teá – xaõ hoäi‛. Caáu truùc xaõ hoäi laø caáu truùc töï phaùt trieân, tö quaûn lyù; ñoù cuõng laø moät thuoäc tính cô baûn cuûa xaõ hoäi ( vì theá con ngöôøi mang tính loaøi) Xaõ hoäi laø moät heä thoáng toaøn ven môû roäng trong khoâng gian vaø phaùt trieån trong thôøi gian. Karl Marx ñaõ khaùi quaùt leân thaønh hình thaùi – kinh teá xaõ hoäi ñoù chính laø ‚ hoïc thuyeát veà hình thaùi kinh teá – xaõ hoäi‛ . Hình thaùi kinh teá xaõ hoäi goàm coù kieân truùc thöôïng taàng vaø cô sôû haï taàng. Ñoù laø hai thaønh toá hay hai yeáu toá cô baûn nhaát keát caáu taïo thaønh hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi. ( ñoù cuõng chính laø moái quan heä hai maët cuûa cuoäc soáng con ngöôøi : cuoäc soáng veà vaät chaát chính laø caùc quan heä veà kinh teá ( cô caáu kinh teá, cô sôû thöïc taïi, cô sôû haï taàng) noù noùi neân quan heä vaät chaát 51
52. trong nhu caàu sinh toân. Ñôøi soáng xaõ hoäi hay ñôøi soáng tinh thaân, noùi neân caûm xuùc, tinh caûm, tinh yeâu ñaát nöôc, yeâu thieân nhieân, yeâu con ngöôøi, noùi neân vaên, theå, myõ, noùi neân khaùt voïng hieåu bieát, hoïc hoûi, trí thöùc, noùi neân vai troø chuû theå caûi taïo töï nhieân, caûi taïo xaõ hoäi vaø caûi taïo chính baûn thaân caù nhaân con ngöôøi. V.v theå hieän yù thöùc xaõ hoäi cuûa caù nhaân. ñoù chính laø kieán truùc thöôïng taàng, laø hình thaùi yù thöùc xaõ hoäi. Vì vaäy, con ngöôøi coù cuoäc soâng ‚kep‛. Ñoù laø cuoäc soáng vaät chaát vaø cuoäc soáng tinh thaàn. Khi xem xeùt con ngöôøi, caù nhaân con ngöôøi bao giôø cuïng xeùt treân caû hai maët hai maët coù quan heä höõu cô nhöng maët vaät chaát giöõ vai troø quyeát ñònh. Karl Marx chæ roõ: ‚Nhöõng caù nhaân bieåu hieän ñôøi soáng cuûa hoï nhö theá naøo thì hoï laø nhö theá aáy; do ñoù hoï laø nhö theá naøo, ñieàu ñoù aên khôùp vôùi saûn xuaát cuûa hoï, vôùi caùi maø hoï saûn xuaát ra cuõng nhö vôi caùch hoï saûn xuaát. Do ñoù, nhöõng caù nhaân laø nhö theá naøo, ñieàu ñoù phuï thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän vaät chaát cuûa söï saûn xuaát cuûa hoï”. Con ngöôøi xeùt laø moät daïng vaät chaát thì noù laø caù nhaân , laø moät thöïc theå töï nhieân laø moät ñoäng vaät coù yù thöùc. Khi xeùt maët xaõ hoäi cuûa con ngöôøi thì noù laø moät thaønh vieân xaõ hoäi. khi xeùt maët baûn chaát con ngöôøi thì noù laø toång hoøa caùc moái quan heä xaõ hoäi theå hieän söï quan heä, töông taùc giöõa caùc caù nhaân vôùi nhau nhaèm thoûa maõn hai nhu caàu veá vaät chaát vaø nhu caàu veà tinh thaân. Nhö vaäy, taïo döïng caáu truùc xaõ hoäi chính do nhu caàu vaø muïc ñích soáng cuûa con ngöôøi veà nhu caàu vaät chaát vaø nhu caàu tinh thaân. Laø tính ña daïng, phöùc hôïp, lieân keát, xung ñoät, hoøa nhaäp dieãn ra phöùc taïp nhöng laïi tuaân theo tuaàn töï coù tính quy luaät vaø quy luaät taát yeáu cuûa tö nhieân, xaõ hoäi toàn taïi khaùc quan khoâng phuï thuoäc vaøo yù thöùc. Quaù trình dieãn bieán, bieán ñoåi vaø phaùt trieân noù phuø thuoäc vaøo quy luaät nhaân quaû cuûa xaõ hoäi. II.1.3 Moái quan heä caù nhaân vaø xaõ hoäi . Leâ – nin vieát: “ Soáng trong xaõ hoäi maø laïi muoán thoaùt ra ngoaøi xaõ hoäi thì khoâng theå ñöôïc”. Con ngöôøi ( hieåu laø caù nhaân hay thaønh vieân cuûa xaõ hoäi ) ‚ñi vaøo‛ xaõ hoäi vaø hoaït ñoäng trong loøng xaõ hoäi ñeàu muoán tìm hieåu, nhaän thöùc, ñuùng veà xaõ hoäi, vaø nhaän thöùc veà theá gôùi töï nhieân bao quanh noù. Lòch söû xaõ hoäi vaø lòch söû hình thaønh baûn thaân con ngöôøi vaø phaùt trieån cuûa baûn 52