Tài liệu tìm hiểu về Thương mại điện tử

Nội dung text: Tài liệu tìm hiểu về Thương mại điện tử

1. -TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
2. Cuöën saách naây àûúåc xuêët baãn trong khuön khöí Dûå aán Húåp taác Viïåt - Phaáp “Höî trúå Viïåt Nam höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë” do Uyã ban quöëc gia vïì Húåp taác kinh tïë quöëc tïë thûåc hiïån Cuöën saách naây do Vuå Thûúng maåi àiïån tûã Böå Thûúng maåi biïn soaån Cuöën saách naây àûúåc xuêët baãn vúái sûå trúå giuáp cuãa Cú quan ADETEF taåi Viïåt Nam 4 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
3. Chuá dêîn cuãa Nhaâ xuêët baãn Thûúng maåi àiïån tûã laâ möåt lônh vûåc múái thu huát àûúåc sûå chuá yá cuãa àöng àaão moåi ngûúâi, àùåc biïåt laâ caác doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng, khi nûúác ta múã cûãa, höåi nhêåp kinh tïë vúái caác nûúác trïn thïë giúái. ÚÃ nûúác ta, caác saách, baáo, taâi liïåu tham khaão vïì lônh vûåc naây hiïån nay coân ñt nïn viïåc nghiïn cûáu, tòm hiïíu coá nhiïìu haån chïë. Nhùçm cung cêëp cho baån àoåc möåt söë thöng tin cú baãn vaâ cêìn thiïët vïì thûúng maåi àiïån tûã, Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia phöëi húåp vúái UÃy ban quöëc gia vïì Húåp taác kinh tïë quöëc tïë xuêët baãn cuöën saách Tòm hiïíu vïì thûúng maåi àiïån tûã do têåp thïí caác taác giaã thuöåc Böå Thûúng maåi biïån soaån. Nöåi dung chuã yïëu cuãa cuöën saách göìm: Chûúng I: Thûúng maåi àiïån tûã laâ gò? Chûúng II: Chñnh saách vaâ phaáp luêåt cuãa Viïåt Nam vïì thûúng maåi àiïån tûã. Chûúng III: ÛÁng dûång cöng nghïå thöng tin trong doanh nghiïåp. Chûúng IV: Doanh nghiïåp tham gia thûúng maåi àiïån tûã. Chûúng V: Caác lônh vûåc kinh doanh thûúng maåi àiïån tûã. Xin giúái thiïåu cuöën saách cuâng baån àoåc. Thaáng 9 nùm 2005 NHAÂ XUÊËT BAÃN CHÑNH TRÕ QUÖËC GIA CHUÁ DÊÎN CUÃA NHAÂ XUÊËT BAÃN 5
4. 6 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
5. Lúâi noái àêìu Tiïën trònh àöíi múái vaâ höåi nhêåp do Àaãng ta khúãi xûúáng vaâ dêîn dùæt àaä àem laåi nhûäng kïët quaã töët àeåp. Àïën nùm 2004, GDP tñnh trïn àêìu ngûúâi cuãa Viïåt Nam àaä àaåt töëc àöå tùng trûúãng trung bònh 8-9%. Kim ngaåch xuêët khêíu nùm 2004 àaåt 26 tyã USD, goáp phêìn àaáng kïí vaâo tùng trûúãng kinh tïë vaâ öín àõnh àúâi söëng xaä höåi. Mùåt khaác, chuáng ta àang chûáng kiïën sûå phaát triïín nhû vuä baäo cuãa cöng nghïå, àùåc biïåt laâ cöng nghïå thöng tin. Maáy tñnh àûúåc sûã duång phöí biïën trong xaä höåi, trúã thaânh möåt cöng cuå khöng thïí thiïëu taåi caác vùn phoâng, cöng ty, trûúâng àaåi hoåc vaâ ngay taåi nhaâ riïng. Khöng chó laâ möåt cöng cuå vùn phoâng àùæc lûåc, maáy tñnh coân laâ möåt cöng cuå saáng taåo, phûúng tiïån saãn xuêët taåi caác doanh nghiïåp, möåt cöng cuå ûu viïåt cho hoåc têåp vaâ nêng cao kiïën thûác, möåt thiïët bõ giaãi trñ àa nùng. Sûå lan truyïìn vaâ phöí biïën cuãa Internet tûâ giûäa thêåp kyã 90 cuãa thïë kyã trûúác àaä coá taác àöång sêu sùæc túái àúâi söëng. Con ngûúâi coá thïí trao àöíi thöng tin dïî daâng hún, nhanh choáng hún, tòm hiïíu àûúåc nhiïìu thöng tin hún tûâ kho taâng tri thûác phong phuá cuãa nhên loaåi. Internet cuäng trúã thaânh möåt möi trûúâng thuêån lúåi cho caác doanh nghiïåp quaãng baá hònh aãnh, xuác tiïën thûúng maåi, múã röång phaåm vi giao dõch vaâ thêåm chñ kinh doanh ngay trïn Internet. Sûå thêm nhêåp cuãa cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng vaâo hoaåt àöång kinh doanh, thûúng maåi àaä dêîn àïën sûå hònh thaânh cuãa möåt phûúng thûác kinh doanh múái - thûúng maåi àiïån tûã. Taåi Viïåt Nam, nhiïìu doanh nghiïåp àaä nùæm bùæt àûúåc nhûäng lúåi LÚÂI NOÁI ÀÊÌU 7
6. ñch maâ thûúng maåi àiïån tûã coá thïí àem laåi àöëi vúái viïåc giaãm thiïíu caác chi phñ saãn xuêët, kinh doanh, múã röång thõ trûúâng cho haâng hoaá vaâ dõch vuå cuãa mònh, vaâ nhúâ àoá nêng cao nùng lûåc caånh tranh trong nûúác vaâ quöëc tïë. Tuy nhiïn, thûúng maåi àiïån tûã trong thúâi gian qua vêîn chûa phaát triïín maånh meä, maâ möåt lyá do quan troång laâ doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng chûa coá cú höåi tòm hiïíu, thûã nghiïåm vaâ chûa thêåt sûå tin tûúãng vaâo thûúng maåi àiïån tûã. Nhùçm giuáp baån àoåc coá kiïën thûác cú baãn vaâ thûåc tïë vïì thûúng maåi àiïån tûã, Böå Thûúng maåi xin giúái thiïåu cuöën saách Tòm hiïíu vïì Thûúng maåi àiïån tûã trònh baây vïì caác khña caånh khaác nhau cuãa vêën àïì naây. Ngoaâi viïåc trang bõ nhûäng kiïën thûác chung vïì thûúng maåi àiïån tûã, cuöën saách têåp trung giúái thiïåu nhûäng mö hònh ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã tûúng àöëi thaânh cöng úã trong nûúác vaâ trïn thïë giúái, qua àoá giuáp caác doanh nghiïåp hiïíu biïët vaâ ruát ra kinh nghiïåm khi coá yá àõnh triïín khai thûúng maåi àiïån tûã úã àún võ mònh. Thûúng maåi àiïån tûã laâ lônh vûåc múái, laåi coá nhûäng biïën àöíi rêët nhanh. Vò vêåy, cuöën saách naây khöng thïí àïì cêåp hïët moåi vêën àïì liïn quan àïën thûúng maåi àiïån tûã. Böå Thûúng maåi mong muöën nhêån àûúåc nhûäng yá kiïën àoáng goáp àïí cuöën saách àûúåc hoaân thiïån. Xin trên troång giúái thiïåu cuâng baån àoåc. 8 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
7. Muåc luåc Chûúng 1: THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 11 Khaái niïåm 11 Phûúng tiïån àiïån tûã 16 Phaáp luêåt vïì thûúng maåi àiïån tûã 20 Thanh toaán àiïån tûã 28 Vêën àïì àaánh thuïë trong thûúng maåi àiïån tûã 36 Tònh hònh phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã 39 Chûúng 2: CHÑNH SAÁCH VAÂ PHAÁP LUÊÅT CUÃA VIÏÅT NAM VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 47 Töíng quan 47 Chñnh saách phaát triïín chung 49 Möåt söë vùn baãn phaáp lyá liïn quan túái thûúng maåi àiïån tûã 54 Caác chñnh saách liïn quan túái cung cêëp dõch vuå gùæn vúái thûúng maåi àiïån tûã 67 Töåi phaåm trïn maång 74 Chûúng 3: ÛÁNG DUÅNG CÖNG NGHÏÅ THÖNG TIN TRONG DOANH NGHIÏÅP 76 Àûa cöng nghïå thöng tin vaâo chiïën lûúåc vaâ kïë hoaåch kinh doanh 76 Yïu cêìu kyä thuêåt 79 Möåt söë phêìn mïìm ûáng duång cho doanh nghiïåp 81 MUÅC LUÅC 9
8. Chûúng 4: DOANH NGHIÏÅP THAM GIA THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 85 Sûã duång email 85 Tòm kiïëm thöng tin trïn Internet 93 Àùng kyá nhêån baãn tin àiïån tûã 96 Quaãng caáo trûåc tuyïën 97 Website baán leã 98 Saân giao dõch àiïån tûã 104 Chûúng 5: CAÁC LÔNH VÛÅC KINH DOANH THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 117 Caác nhoám haâng phuâ húåp vúái kinh doanh trûåc tuyïën 117 Caác dõch vuå phuâ húåp vúái kinh doanh trûåc tuyïën 124 Phuå luåc: CAÁC THUÊÅT NGÛÄ VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 135 TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO 186 10 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
9. Chûúng I Thûúng maåi àiïån tûã laâ gò? KHAÁI NIÏÅM Coá nhiïìu khaái niïåm vïì thûúng maåi àiïån tû,ã nhûng hiïíu möåt caách töíng quaát, thûúng maåi àiïån tûã laâ viïåc tiïën haânh möåt phêìn hay toaân böå hoaåt àöång thûúng maåi bùçng nhûäng phûúng tiïån àiïån tûã. Thûúng maåi àiïån tûã vêîn mang baãn chêët nhû caác hoaåt àöång thûúng maåi truyïìn thöëng. Tuy nhiïn, thöng qua caác phûúng tiïån àiïån tûã, caác hoaåt àöång thûúng maåi àûúåc thûåc hiïån nhanh hún, hiïåu quaã hún, giuáp tiïët kiïåm chi phñ vaâ múã röång khöng gian kinh doanh. Thûúng maåi àiïån tûã caâng àûúåc biïët túái nhû möåt phûúng thûác kinh doanh hiïåu quaã tûâ khi Internet hònh thaânh vaâ phaát triïín. Chñnh vò vêåy, nhiïìu ngûúâi hiïíu thûúng maåi àiïån tûã theo nghôa cuå HÖÅP 1. Möåt caách hiïíu vïì thûúng maåi àiïån tûã Thûúng maåi àiïån tûã laâ hònh thûác quan troång cuãa caác hoaåt àöång thûúng maåi trong xaä höåi thöng tin hoaá úã thïë kyã XXI, bao göìm möåt loaåt caác hoaåt àöång thûúng maåi àûúåc thûåc hiïån qua maång, tûâ tòm nguöìn nguyïn liïåu, thu mua, trûng baây saãn phêím, àùåt haâng àïën viïåc giao haâng, vêån chuyïín vaâ thanh toaán àiïån tûã Ngoaâi caác giao dõch àiïån tûã àöëi vúái mua baán haâng hoaá, thûúng maåi àiïån tûã seä bao göìm caã nhûäng hoaåt àöång thûúng maåi dõch vuå nhû viïåc truyïìn tin trûåc tuyïën, chuyïín tiïìn àiïån tûã, giao dõch cöí phiïëu àiïån tûã, vêån àún àiïån tûã, tiïën haânh àêëu giaá trïn maång Thûúng maåi àiïån tûã vûâa àïì cêåp viïåc mua baán haâng hoaá vaâ cung cêëp caác dõch vuå, vûâa coá nhûäng nöåi dung hoaåt àöång xaä höåi múái (nhû cûãa haâng aão, kinh doanh qua maång ). THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 11
10. thïí hún laâ giao dõch thûúng maåi, mua sùæm qua Internet vaâ maång (vñ duå, maång Intranet cuãa doanh nghiïåp). Cùn cûá vaâo àöëi tûúång giao dõch, ngûúâi ta chia caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã thaânh hai nhoám: Giao dõch buön baán haâng hoaá vêåt chêët vaâ dõch vuå thöng thûúâng; Giao dõch trao àöíi trûåc tuyïën thöng tin, haâng hoaá, dõch vuå söë hoaá nhû phêìn mïìm, êm nhaåc, chûúng trònh video theo yïu cêìu Trong nhoám àêìu, caác phûúng tiïån àiïån tûã àûúåc sûã duång nhû möåt cöng cuå cho caác giao dõch chaâo haâng, chêëp nhêån chaâo haâng, thêåm chñ caã thanh toaán, nhûng viïåc giao haâng hoaá vaâ dõch vuå túái khaách haâng vêîn phaãi thöng qua nhûäng phûúng thûác truyïìn thöëng. Trong nhoám thûá hai, bêët kyâ cöng àoaån naâo cuãa hoaåt àöång thûúng maåi àïìu coá thïí thûåc hiïån qua caác phûúng tiïån àiïån tûã. Lúåi ñch cuãa thûúng maåi àiïån tûã Àöëi vúái doanh nghiïåp, lúåi ñch lúán nhêët maâ thûúng maåi àiïån tûã àem laåi chñnh laâ sûå tiïët kiïåm chi phñ vaâ taåo thuêån lúåi cho caác bïn giao dõch. Giao dõch bùçng phûúng tiïån àiïån tûã nhanh hún so vúái giao dõch truyïìn thöëng, vñ duå gûãi fax hay thû àiïån tûã thò nöåi dung thöng tin àïën tay ngûúâi nhêån nhanh hún laâ gûãi thû. Caác giao dõch qua Internet coá chi phñ rêët reã, möåt doanh nghiïåp coá thïí gûãi thû tiïëp thõ, chaâo haâng àïën haâng loaåt khaách haâng chó vúái chi phñ giöëng nhû gûãi cho möåt khaách haâng. Vúái thûúng maåi àiïån tûã, caác bïn coá thïí tiïën haânh giao dõch khi úã caách xa nhau, giûäa thaânh phöë vúái nöng thön, tûâ nûúác naây sang nûúác kia, hay noái caách khaác laâ khöng bõ giúái haån búãi khöng gian àõa lyá. Àiïìu naây cho pheáp caác doanh nghiïåp tiïët kiïåm chi phñ saãn xuêët, giao dõch. Bïn caånh àoá, doanh nghiïåp coá thïí múã röång thõ trûúâng, tòm kiïëm, liïn laåc vúái àöëi taác vaâ khaách haâng úã bêët kyâ àêu vúái chi phñ thêëp hún so vúái phûúng thûác tiïëp cêån thõ trûúâng truyïìn thöng. 12 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
11. Nhûäng lúåi ñch nhû trïn chó coá àûúåc vúái nhûäng doanh nghiïåp thûåc sûå nhêån thûác àûúåc giaá trõ cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Vò vêåy, thûúng maåi àiïån tûã goáp phêìn thuác àêíy sûå caånh tranh giûäa caác doanh nghiïåp àïí thu àûúåc nhiïìu lúåi ñch nhêët. Àiïìu naây àùåc biïåt quan troång trong böëi caãnh höåi nhêåp kinh tïë quöëc tïë, khi caác doanh nghiïåp trong nûúác phaãi caånh tranh möåt caách bònh àùèng vúái caác doanh nghiïåp nûúác ngoaâi. Àöëi vúái ngûúâi tiïu duâng, thûúng maåi àiïån tûã múã röång khaã nùng lûåa choån haâng hoaá, dõch vuå vaâ nhaâ cung cêëp. Do coá nhiïìu lûåa choån nïn khaách haâng dïî tòm àûúåc saãn phêím coá chêët lûúång cao hoùåc giaá thêëp. Haâng hoaá söë hoaá nhû phêìn mïìm, phim, nhaåc coá thïí àûúåc giao ngay àïën khaách haâng qua Internet. Vúái sûå phöí biïën cuãa caác thiïët bõ caá nhên di àöång nhû maáy tñnh xaách tay, maáy trúå giuáp kyä thuêåt söë (PDA), àiïån thoaåi di àöång, viïåc mua sùæm coá thïí àûúåc thûåc hiïån hêìu nhû úã bêët kyâ núi àêu, bêët kyâ luác naâo, àaáp ûáng töëi àa nhu cêìu àa daång cuãa ngûúâi tiïu duâng. Àöëi vúái xaä höåi, thûúng maåi àiïån tûã taåo ra möåt phong caách kinh doanh, laâm viïåc múái phuâ húåp vúái cuöåc söëng cöng nghiïåp, giuáp caác khu vûåc keám phaát triïín nhanh choáng múã röång trao àöíi thûúng maåi. Thûúng maåi àiïån tûã laâ möåt cöng cuå giuáp doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã khùæc phuåc nhûäng àiïím keám lúåi thïë àïí caånh tranh ngang bùçng vúái doanh nghiïåp lúán. Thûúng maåi àiïån tûã cuäng taåo ra àöång lûåc caãi caách maånh meä cho caác cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác nhùçm theo kõp nhu cêìu cuãa doanh nghiïåp vaâ xaä höåi. Thaách thûác trong ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã Thûúng maåi àiïån tûã laâ möåt loaåi hònh hoaåt àöång xaä höåi múái, gùæn liïìn vúái haå têìng cöng nghïå, do vêåy cêìn coá khung phaáp lyá àiïìu chónh thñch húåp. Tuy nhiïn, viïåc ban haânh àêìy àuã caác vùn baãn phaáp lyá trong lônh vûåc naây laâ cöng viïåc khöng dïî, àoâi hoãi sûå nghiïn cûáu vaâ quan saát tûâ chñnh quaá trònh tham gia thûúng maåi àiïån tûã. THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 13
12. Àöëi vúái nhiïìu ngûúâi, nhiïìu doanh nghiïåp, phûúng thûác giao dõch vaâ kinh doanh bùçng caác phûúng tiïån àiïån tûã coân chûa quen thuöåc. Ngûúâi ta vêîn nghi ngaåi àöå tin cêåy cuãa caác phûúng tiïån àiïån tûã cuäng nhû tñnh phaáp lyá cuãa caác giao dõch thûåc hiïån thöng qua caác phûúng tiïån àoá. Do vêåy, mùåc duâ àaä biïët àïën lúåi ñch cuãa thûúng maåi àiïån tûã, nhûäng ngûúâi naây vêîn chûa tham gia thûúng maåi àiïån tûã. Haå têìng kyä thuêåt cuäng laâ möåt trúã ngaåi cho caác giao dõch àiïån tûã. Àiïìu kiïån nöëi maång taåi nhiïìu àõa phûúng trïn caã nûúác coân khoá khùn, khöng phaãi höå gia àònh naâo cuäng coá khaã nùng kinh tïë àïí tham gia mua sùæm trûåc tuyïën. Viïåc thanh toaán qua maång chûa phaãi dïî daâng, thuêån tiïån. Cöng nghïå baão mêåt caác giao dõch trïn maång chûa baão àaãm àïí taåo loâng tin cho caác bïn. Tham gia sêu vaâo thûúng maåi àiïån tûã àoâi hoãi doanh nghiïåp phaãi thay àöíi cú cêëu, nhên sûå, quy trònh laâm viïåc - möåt àiïìu vöën khöng dïî daâng viïåc múã röång caác möëi quan hïå qua maång cuäng tiïìm êín nhûäng phûác taåp, ruãi ro cêìn àûúåc xûã lyá nhanh nhaåy. Àïí tham gia thûúng maåi àiïån tûã, ngûúâi tiïu duâng phaãi coá trònh àöå töëi thiïíu vïì sûã duång caác phûúng tiïån àiïån tûã vaâ maáy tñnh. Bïn caånh àoá, coá nhûäng ngûúâi sûã duång àûúåc maáy tñnh, nhûng vêîn duy trò thoái quen mua sùæm trûåc tiïëp taåi cûãa haâng. Caác loaåi hònh ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã Dûåa vaâo caác chuã thïí tham gia giao dõch thûúng maåi àiïån tûã, ngûúâi ta phên thaânh caác loaåi hònh ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã göìm: Giao dõch giûäa doanh nghiïåp vúái doanh nghiïåp - B2B; Giao dõch giûäa doanh nghiïåp vúái khaách haâng - B2C; Giao dõch giûäa doanh nghiïåp vúái cú quan nhaâ nûúác - B2G; Giao dõch trûåc tiïëp giûäa caác caá nhên vúái nhau - C2C; Giao cú quan nhaâ nûúác vúái caá nhên - G2C. 14 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
13. B2B laâ loaåi hònh giao dõch qua caác phûúng tiïån àiïån tûã giûäa doanh nghiïåp vúái doanh nghiïåp. Theo Höåi nghõ Liïn húåp quöëc vïì thûúng maåi vaâ phaát triïín (UNCTAD), thûúng maåi àiïån tûã B2B chiïëm tyã troång lúán trong thûúng maåi àiïån tûã (khoaãng 90%). Caác giao dõch B2B chuã yïëu àûúåc thûåc hiïån trïn caác hïå thöëng ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã nhû maång giaá trõ gia tùng (VAN); dêy chuyïìn cung ûáng haâng hoaá, dõch vuå (SCM), caác saân giao dõch thûúng maåi àiïån tûã Caác doanh nghiïåp coá thïí chaâo haâng, tòm kiïëm baån haâng, àùåt haâng, kyá kïët húåp àöìng, thanh toaán qua caác hïå thöëng naây. ÚÃ möåt mûác àöå cao, caác giao dõch naây coá thïí diïîn ra möåt caách tûå àöång. thûúng maåi àiïån tûã B2B àem laåi nhiïìu lúåi ñch thûåc tïë cho doanh nghiïåp, àùåc biïåt giuáp giaãm caác chi phñ vïì thu thêåp thöng tin tòm hiïíu thõ trûúâng, quaãng caáo, tiïëp thõ, àaâm phaán; tùng caác cú höåi kinh doanh B2C laâ loaåi hònh giao dõch giûäa doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng qua caác phûúng tiïån àiïån tûã. Doanh nghiïåp sûã duång caác phûúng tiïån àiïån tûã àïí baán haâng hoáa, dõch vuå túái ngûúâi tiïu duâng. Ngûúâi tiïu duâng thöng qua caác phûúng tiïån àiïån tûã àïí lûåa choån, mùåc caã, àùåt haâng, thanh toaán, nhêån haâng. Giao dõch B2C tuy chiïëm tyã troång ñt (khoaãng 10%) trong thûúng maåi àiïån tûã, nhûng coá phaåm vi aãnh hûúãng röång. Àïí tham gia hònh thûác kinh doanh naây, thöng thûúâng doanh nghiïåp seä thiïët lêåp web- site, hònh thaânh cú súã dûä liïåu vïì haâng hoaá, dõch vuå, tiïën haânh caác quy trònh tiïëp thõ, quaãng caáo, phên phöëi trûåc tiïëp túái ngûúâi tiïu duâng. Thûúng maåi àiïån tûã B2C àem laåi lúåi ñch cho caã doanh nghiïåp lêîn ngûúâi tiïu duâng. Doanh nghiïåp tiïët kiïåm nhiïìu chi phñ baán haâng do khöng cêìn phoâng trûng baây hay thuï ngûúâi giúái thiïåu baán haâng, chi phñ quaãn lyá cuäng giaãm hún. Ngûúâi tiïu duâng seä caãm thêëy thuêån tiïån vò khöng phaãi túái têån cûãa haâng, coá khaã nùng lûåa choån vaâ so saánh nhiïìu mùåt haâng cuâng möåt luác. B2G laâ loaåi hònh giao dõch giûäa doanh nghiïåp vúái cú quan nhaâ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 15
14. nûúác, trong àoá cú quan nhaâ nûúác àoáng vai troâ khaách haâng. Quaá trònh trao àöíi thöng tin giûäa doanh nghiïåp vúái cú quan nhaâ nûúác àûúåc tiïën haânh qua caác phûúng tiïån àiïån tûã. Cú quan nhaâ nûúác cuäng coá thïí thiïët lêåp nhûäng website, taåi àoá àùng taãi thöng tin vïì nhu cêìu mua haâng cuãa caác cú quan nhaâ nûúác, tiïën haânh viïåc àêëu thêìu haâng hoaá, dõch vuå vaâ lûåa choån nhaâ cung cêëp trïn website. Àiïìu naây, möåt mùåt giuáp tiïët kiïåm caác chi phñ tòm nhaâ cung cêëp, mùåt khaác giuáp tùng cûúâng tñnh minh baåch trong hoaåt àöång mua sùæm cöng. C2C laâ loaåi hònh giao dõch giûäa caác caá nhên vúái nhau. Sûå phaát triïín cuãa caác phûúng tiïån àiïån tûã laâm cho nhiïìu caá nhên coá thïí tham gia hoaåt àöång thûúng maåi vúái tû caách laâ ngûúâi baán, ngûúâi cung cêëp dõch vuå. Möåt caá nhên coá thïí tûå thiïët lêåp website àïí kinh doanh nhûäng mùåt haâng do mònh laâm ra hoùåc sûã duång möåt web- site coá sùén àïí àêëu giaá möåt söë moán haâng mònh coá. C2C goáp phêìn taåo nïn sûå àa daång cuãa thõ trûúâng. G2C laâ loaåi hònh giao dõch giûäa cú quan nhaâ nûúác vúái caá nhên. Àêy chuã yïëu laâ caác giao dõch mang tñnh haânh chñnh, nhûng coá thïí mang nhûäng yïëu töë cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Vñ duå, khi ngûúâi dên àoáng tiïìn thuïë qua maång, traã phñ khi àùng kyá höì sú trûåc tuyïën, v.v PHÛÚNG TIÏÅN ÀIÏÅN TÛÃ Thûúng maåi àiïån tûã àûúåc thûåc hiïån qua caác phûúng tiïån àiïån tûã nhû: àiïån thoaåi, maáy fax, truyïìn hònh, caác hïå thöëng ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã kyä thuêåt cao vaâ caác maång kïët nöëi maáy tñnh vúái nhau. Thûúng maåi àiïån tûã phaát triïín chuã yïëu qua Internet vaâ trïn caác hïå thöëng cung ûáng dõch vuå höî trúå giao dõch thûúng maåi àiïån tûã (nhû maång giaá trõ gia tùng, hïå thöëng quaãn lyá dêy chuyïìn cung ûáng haâng hoaá, dõch vuå). Ngaây nay, vúái sûå phaát triïín nhanh choáng cuãa cöng nghïå khöng dêy, caác thiïët bõ khöng dêy àûúåc tñch húåp àa chûác nùng àang dêìn trúã thaânh möåt phûúng tiïån 16 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
15. àiïån tûã quan troång, coá khaã nùng kïët nöëi vúái Internet vaâ rêët thuêån tiïån cho viïåc tiïën haânh caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã. Caác hoaåt àöång thûúng maåi tiïën haânh trïn nhûäng phûúng tiïån di àöång àûúåc goåi laâ thûúng maåi di àöång (m-commerce). Àiïån thoaåi laâ möåt phûúng tiïån phöí thöng, dïî sûã duång vaâ thûúâng múã àêìu cho caác giao dõch thûúng maåi. Möåt söë loaåi dõch vuå coá thïí cung cêëp trûåc tiïëp qua àiïån thoaåi nhû dõch vuå bûu àiïån, ngên haâng, hoãi àaáp, tû vêën, giaãi trñ. Vúái sûå phaát triïín cuãa àiïån thoaåi di àöång, liïn laåc qua vïå tinh, ûáng duång cuãa àiïån thoaåi àang vaâ seä trúã nïn röång raäi hún. Nhûng cöng cuå àiïån thoaåi coá mùåt haån chïë laâ chó truyïìn taãi àûúåc êm thanh, moåi cuöåc giao dõch cuöëi cuâng vêîn phaãi kïët thuác bùçng giêëy túâ, ngoaâi ra chi phñ giao dõch àiïån thoaåi, nhêët laâ àiïån thoaåi àûúâng daâi vaâ àiïån thoaåi ra nûúác ngoaâi vêîn coân cao. Maáy fax coá thïí thay thïë dõch vuå àûa thû vaâ gûãi cöng vùn truyïìn thöëng vaâ nay gêìn nhû àaä thay thïë hùèn maáy telex chó truyïìn àûúåc lúâi vùn. Nhûng maáy fax coá möåt söë mùåt haån chïë nhû: khöng thïí truyïìn taãi àûúåc êm thanh, hònh aãnh àöång, hònh aãnh ba chiïìu. Ngaây nay, truyïìn hònh trúã thaânh möåt trong nhûäng cöng cuå àiïån tûã phöí thöng nhêët. Truyïìn hònh àoáng vai troâ quan troång trong thûúng maåi, nhêët laâ trong quaãng caáo haâng hoaá. Song truyïìn hònh múái chó laâ möåt cöng cuå truyïìn thöng möåt chiïìu, qua truyïìn hònh, khaách haâng khöng thïí tòm kiïëm àûúåc caác chaâo haâng, khöng thïí àaâm phaán vúái ngûúâi baán vïì caác àiïìu khoaãn mua baán cuå thïí. Gêìn àêy, khi maáy thu hònh àûúåc kïët nöëi vúái maáy tñnh thò cöng duång cuãa noá àûúåc múã röång hún. Sûå buâng nöí cuãa maáy tñnh vaâ Internet vaâo nhûäng nùm 90 cuãa thïë kyã trûúác àaä taåo ra bûúác phaát triïín nhaãy voåt cho thûúng maåi àiïån tûã. Maáy tñnh trúã thaânh phûúng tiïån chuã yïëu cuãa thûúng maåi àiïån tûã vò nhûäng ûu thïë nöíi bêåt: xûã lyá àûúåc nhiïìu loaåi thöng tin, coá thïí tûå àöång hoáa caác quy trònh, nöëi maång vaâ tûúng taác hai chiïìu qua maång. THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 17
16. Vúái viïåc hònh thaânh nhûäng hïå thöëng ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã kyä thuêåt cao nhû maång giaá trõ gia tùng (VAN), hïå thöëng quaãn lyá dêy chuyïìn cung ûáng (SCM), maång cuãa caác nhaâ cung ûáng dõch vuå trung gian , coá sûå tham gia cuãa nhiïìu doanh nghiïåp sûã duång dõch vuå, thûúng maåi àiïån tûã àûúåc nêng lïn úã mûác àöå chuyïn nghiïåp hún. Caác hïå thöëng naây thûúâng aáp duång nhûäng chuêín trao àöíi dûä liïåu àiïån tûã (EDI) thöëng nhêët taåo thuêån lúåi cho caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã. HÖÅP 2. Maång giaá trõ gia tùng (VAN) VAN laâ maång cung cêëp caác dõch vuå giaá trõ gia tùng, höî trúå doanh nghiïåp trao àöíi thöng tin theo caác chuêín trao àöíi dûä liïåu àiïån tûã (EDI). Doanh nghiïåp tham gia VAN coá thïí tiïën haânh caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã möåt caách nhanh choáng, an toaân vaâ baão mêåt. Ngoaâi ra, VAN coân cung cêëp caác dõch vuå haânh chñnh khaác nhû nöåp thuïë, thuã tuåc haãi quan, thuã tuåc xin pheáp kinh doanh, thuã tuåc àêìu tû VAN hiïån laâ cöng cuå phöí biïën taåi nhûäng nïìn kinh tïë ài tiïn phong trong ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã nhû Myä, chêu Êu, Àaâi Loan, Haân Quöëc, Höìng Köng. Möåt söë cöng ty lúán cuãa thïë giúái cung cêëp caác dõch vuå vïì maång VAN laâ GEIS, IBM, Telstra, AT&T. Thaáng 7-2000, ba nïìn kinh tïë cuãa chêu AÁ göìm Xingapo (TradeNet), Àaâi Loan (TradeVAN), Höìng Köng (Tradelink) àaä lêåp Liïn minh chêu AÁ vïì Thûúng maåi àiïån tûã (PAA) vúái muåc tiïu hònh thaânh möåt haå têìng ûáng duång cöng nghïå thöng tin àaáng tin cêåy vaâ cung ûáng caác dõch vuå giaá trõ gia tùng höî trúå giao dõch trûåc tuyïën giûäa caác doanh nghiïåp trong Liïn minh. Caác thaânh viïn tham gia Liïn minh laâ nhûäng maång giaá trõ gia tùng coá uy tñn. Hiïån àaä coá thïm saáu thaânh viïn múái laâ Trung Quöëc (CIECC), Nhêåt Baãn (TEDI), Haân Quöëc (KTNET), Ma Cao (TEDMEV), Malaixia (DagangNet), vaâ Thaái Lan (CAT Telecom). Töíng söë doanh nghiïåp tham gia hïå thöëng laâ hún 120.000, hoaåt àöång trïn nhiïìu lônh vûåc khaác nhau. Maång maáy tñnh àûúåc hònh thaânh khi hai hay nhiïìu maáy tñnh àûúåc nöëi vúái nhau (thûúâng bùçng caáp), chuáng sûã duång caác phêìn mïìm àïí giao tiïëp thöng tin. Nhûäng ngûúâi sûã duång maång coá thïí 18 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
17. cuâng chia seã caác taâi nguyïn bao göìm: àôa cûáng, öí CD-ROM, maáy in, modem, caác phêìn mïìm ûáng duång, caác cú súã dûä liïåu Tuyâ theo tñnh múã röång cuãa maång maâ ngûúâi ta chia thaânh caác maång cuåc böå (LAN), maång diïån röång (WAN) vaâ Internet. Theo phaåm vi cung cêëp dõch vuå, ngûúâi ta phên thaânh caác maång nöåi böå (Intranet) vaâ maång ngoaåi böå (Extranet). Khi caác maáy tñnh àûúåc nöëi vúái nhau trong möåt maång vaâ coá phaåm vi àõa lyá khaá gêìn nhau, vñ duå nhû trong cuâng möåt toâa nhaâ hay trûúâng hoåc thò maång maáy tñnh àoá àûúåc goåi laâ maång cuåc böå (LAN). Hònh 1. Mö hònh maång LAN Khi maång maáy tñnh sûã duång nhûäng kïët nöëi viïîn thöng úã phaåm vi lúán hún, noá cho pheáp caác maáy tñnh coá thïí àûúåc àùåt úã nhûäng võ trñ rêët xa nhau, vñ duå úã nhûäng quöëc gia khaác nhau, nhûng vêîn thuöåc sûå quaãn lyá cuãa möåt àún võ, töí chûác cuå thïí thò khi àoá ta coá maång diïån röång (WAN). THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 19
18. Hònh 2. Mö hònh maång WAN Internet laâ maång toaân cêìu hònh thaânh tûâ nhûäng maång nhoã hún, nöëi kïët haâng triïåu maáy tñnh trïn toaân thïë giúái thöng qua hïå thöëng viïîn thöng. Tiïën böå kyä thuêåt cuãa thêåp kyã 90 cuãa thïë kyã XX nhû maáy tñnh caá nhên, modem, phêìn mïìm trònh duyïåt, tïn miïìn dïî nhúá cuãa website laâm cho Internet coá thïí àïën vúái têët caã moåi ngûúâi. Internet mang laåi cú súã haå têìng kyä thuêåt giuáp caác cöng ty phöí biïën caác àõa chó trïn maång cuãa mònh, hiïín thõ nöåi dung thöng tin àïí moåi ngûúâi coá thïí truy cêåp. Internet bao göìm caác thöng tin àa phûúng tiïån nhû söë liïåu, vùn baãn, àöì hoåa, phim aãnh laâ möåt hònh thûác maång vúái nhûäng chûác nùng phong phuá àïí kïët nöëi thöng tin trïn toaân thïë giúái. PHAÁP LUÊÅT VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ Trong böëi caãnh cöng nghïå phaát triïín vúái möåt töëc àöå nhanh choáng, phaáp luêåt cêìn phaãi àûúåc xêy dûång àïí kõp thúâi àiïìu chónh nhûäng hiïån tûúång xaä höåi múái phaát sinh. Viïåc thiïëu khung phaáp lyá trong nhiïìu hïå thöëng xeát xûã àïí àiïìu chónh nhûäng vêën àïì 20 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
19. liïn quan túái hiïåu lûåc phaáp lyá cuãa caác giao dõch àiïån tûã laâ raâo caãn rêët lúán àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Thûåc tïë, trong nhûäng giao dõch thûúng maåi àiïån tûã, chaâo haâng, àùåt haâng hoùåc húåp àöìng àûúåc giao kïët bùçng phûúng tiïån àiïån tûã àaä taåo nïn möåt giao dõch àiïån tûã hoaân chónh. Tuy nhiïn, rêët nhiïìu quy àõnh phaáp lyá, liïn quan túái húåp àöìng vaâ nhûäng giao dõch thûúng maåi khaác àûa ra àoâi hoãi taâi liïåu phaãi úã daång vùn baãn, àûúåc kyá, lûu trûä hoùåc dûúái hònh thûác baãn göëc. Luêåt mêîu vïì thûúng maåi àiïån tûã cuãa UNCITRAL Nhùçm taåo khung phaáp lyá cho phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã, nùm 1996 Uyã ban Luêåt Thûúng maåi quöëc tïë cuãa Liïn húåp quöëc (UNCITRAL) àaä soaån thaão möåt luêåt mêîu vïì thûúng maåi àiïån tûã, hònh thaânh nhûäng quy àõnh mêîu vïì thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa caác thöng àiïåp dûä liïåu nhùçm baão vïå vïì mùåt phaáp lyá cho nhûäng töí chûác, caá nhên mong muöën tham gia thûúng maåi àiïån tûã. Luêåt mêîu coá thïí àûúåc sûã duång nhû möåt taâi liïåu tham khaão cho caác nûúác trong quaá trònh xêy dûång phaáp luêåt vïì thûúng maåi àiïån tûã cuãa mònh. Tinh thêìn cuãa Luêåt mêîu laâ baão àaãm nhûäng giao dõch thûúng maåi àiïån tûã àûúåc thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá vaâ nïëu cêìn thiïët thò seä coá nhûäng haânh àöång thñch húåp àïí tùng cûúâng khaã nùng thi haânh cho nhûäng giao dõch bùçng phûúng tiïån àiïån tûã. Luêåt mêîu àûúåc soaån thaão dûåa trïn saáu nguyïn tùæc cú baãn, göìm: Tûúng àûúng thuöåc tñnh: taâi liïåu àiïån tûã coá thïí àûúåc coi coá giaá trõ phaáp lyá nhû taâi liïåu úã daång vùn baãn nïëu thoaã maän caác yïu cêìu kyä thuêåt nhêët àõnh; Tûå do thoaã thuêån húåp àöìng; Tön troång viïåc sûã duång tûå nguyïån phûúng thûác truyïìn thöng àiïån tûã; Giaá trõ phaáp lyá cuãa húåp àöìng vaâ tñnh ûu viïåt cuãa nhûäng quy àõnh phaáp lyá vïì hònh thûác húåp àöìng: nhûäng àoâi hoãi àöëi vúái THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 21
20. húåp àöìng àïí coá giaá trõ phaáp lyá vaâ khaã nùng àûúåc thi haânh phaãi àûúåc tön troång; AÁp duång vïì mùåt hònh thûác hún laâ quan têm túái nöåi dung: luêåt chó aáp duång àöëi vúái hònh thûác húåp àöìng, maâ khöng àïì cêåp nöåi dung, trïn cú súã phaãi thoaã maän nhûäng àoâi hoãi phaáp lyá nhêët àõnh; Phaáp luêåt vïì baão vïå ngûúâi tiïu duâng phaãi ài trûúác. Nhiïìu quöëc gia àaä thïí hiïån caác nguyïn tùæc vaâ nöåi dung cuãa Luêåt mêîu UNCITRAL vaâo hïå thöëng phaáp luêåt quöëc gia cuãa mònh. Bïn caånh àoá, caác nghiïn cûáu trïn thïë giúái àaä khaái quaát nùm vêën àïì phaáp lyá vïì thûúng maåi àiïån tûã cêìn àûúåc quy àõnh trong phaáp luêåt quöëc gia göìm: Thûâa nhêån caác thöng àiïåp dûä liïåu: àûa ra caác quy àõnh phaáp lyá àöëi vúái caác nöåi dung giao dõch thûúng maåi qua caác phûúng tiïån àiïån tûã; Quy àõnh kyä thuêåt vïì chûä kyá àiïån tûã nhùçm baão àaãm tñnh xaác thûåc, toaân veån, baão mêåt cuãa thöng tin àûúåc trao àöíi trong thûúng maåi àiïån tûã; Baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trong thûúng maåi àiïån tûã; Baão vïå ngûúâi tiïu duâng trong thûúng maåi àiïån tûã; Töåi phaåm vaâ vi phaåm trong thûúng maåi àiïån tûã. Thûâa nhêån phaáp lyá àöëi vúái thöng àiïåp dûä liïåu Thöng àiïåp dûä liïåu laâ hònh thûác thöng tin àûúåc trao àöíi qua phûúng tiïån àiïån tûã trong caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã. Thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa caác thöng àiïåp dûä liïåu laâ cú súã cho viïåc thûâa nhêån caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã, thïí hiïån dûúái caác khña caånh: coá thïí thay thïë vùn baãn giêëy (hoùåc vùn baãn keâm chûä kyá), coá giaá trõ nhû baãn göëc, coá giaá trõ lûu trûä vaâ chûáng cûá, xaác àõnh traách nhiïåm caác bïn vaâ thúâi gian, àõa àiïím gûãi, nhêån thöng àiïåp dûä liïåu. 22 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
21. Taâi liïåu giêëy thöng thûúâng luön àûúåc coi laâ cú súã phaáp lyá àaáng tin cêåy, sao chuåp àûúåc vaâ khöng thïí biïën àöíi trong caác giao dõch sûã duång noá. Nhûäng cú súã nïu trïn cuäng àûúåc thûâa nhêån àöëi vúái möåt taâi liïåu àiïån tûã khi thoaã maän nhûäng quy àõnh phaáp luêåt yïu cêìu thöng tin phaãi dûúái daång chûä viïët vaâ coá thïí truy cêåp àûúåc. Àïí baão àaãm khaã nùng truy cêåp àûúåc, phêìn mïìm sûã duång cho viïåc truy cêåp phaãi coá khaã nùng baão àaãm viïåc lûu giûä taâi liïåu àoá. HÖÅP 3. Húåp àöìng àiïån tûã Trong àiïìu kiïån kyä thuêåt hiïån nay, chaâo haâng vaâ chêëp nhêån chaâo haâng coá thïí àûúåc thûåc hiïån bùçng phûúng phaáp àiïån tûã. Do vêåy, caác bïn giao dõch khöng thïí tûâ chöëi nghôa vuå cuãa mònh vúái lêåp luêån rùçng giao dõch laâ vö hiïåu hoùåc khöng dûå àoaán àûúåc chó vò noá àûúåc thûåc hiïån bùçng phûúng tiïån àiïån tûã. Tuy nhiïn, cêìn phaãi coá caác quy àõnh liïn quan túái húåp àöìng giao kïët bùçng möåt phûúng tiïån àiïån tûã (húåp àöìng àiïån tûã) thïí hiïån úã hai khña caånh: (1) Húåp àöìng àiïån tûã àûúåc thûåc hiïån möåt caách ngêìm àõnh, chùèng haån nhû noá khöng thïí thay thïë nhûäng cam kïët coá sùén giûäa caác bïn liïn quan túái caách thûác húåp àöìng àûúåc hònh thaânh; (2) Húåp àöìng àiïån tûã khöng mùåc nhiïn mang giaá trõ phaáp lyá trong giao dõch àiïån tûã, noá chó coá yá nghôa rùçng giao dõch àûúåc thûåc hiïån dûúái daång àiïån tûã khöng bõ mêët ài hiïåu lûåc phaáp lyá (trong böëi caãnh naây, hiïåu lûåc phaáp lyá haâm yá caã giaá trõ phaáp lyá vaâ hiïåu lûåc thi haânh cuãa húåp àöìng). Nhùçm chûáng minh yá àõnh giao kïët húåp àöìng dûúái daång vùn baãn thöng thûúâng, toaâ aán coá thïí cùn cûá vaâo caác bùçng chûáng ngoaâi húåp àöìng nhû biïn baãn ghi nhûäng cuöåc àaâm phaán giûäa caác bïn. Theo caách naây, phaáp luêåt cêìn thûâa nhêån giaá trõ bùçng chûáng cuãa thû àiïån tûã hoùåc baãn ghi àûúåc lûu trûä trïn phûúng tiïån àiïån tûã thïí hiïån yá àõnh giao kïët húåp àöìng giûäa caác bïn. Àïí xaác àõnh thúâi àiïím vaâ àõa àiïím gûãi, nhêån thöng tin bùçng phûúng tiïån àiïån tûã, phaáp luêåt àûa ra phûúng phaáp giaã àõnh. Theo àoá, thúâi gian gûãi taâi liïåu àiïån tûã phuå thuöåc viïåc ngûúâi nhêån coá thöng baáo vúái ngûúâi gûãi vïì hïå thöëng thöng tin àûúåc chó àõnh trûúác hay khöng. Nïëu coá chó àõnh trûúác, taâi liïåu àiïån tûã seä àûúåc THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 23
22. truyïìn theo thoaã thuêån àoá, taâi liïåu coi laâ àûúåc nhêån khi noá vaâo hïå thöëng thöng tin àûúåc chó àõnh. Trong caác trûúâng húåp khaác, taâi liïåu seä àûúåc nhêån khi noá loåt vaâo phaåm vi kiïím soaát cuãa ngûúâi nhêån. Võ trñ gûãi, nhêån àûúåc xaác àõnh laâ taåi truå súã kinh doanh. Viïåc gûãi taâi liïåu àiïån tûã seä àûúåc coi laâ diïîn ra taåi truå súã kinh doanh cuãa ngûúâi gûãi (hoùåc núi cû truá trong trûúâng húåp khöng coá truå súã kinh doanh). Tûúng tûå, viïåc nhêån taâi liïåu àûúåc coi laâ diïîn ra taåi truå súã kinh doanh cuãa ngûúâi nhêån. Nïëu möåt bïn coá nhiïìu truå súã kinh doanh, võ trñ gûãi hoùåc nhêån seä laâ truå súã kinh doanh coá quan hïå gêìn guäi nhêët vúái giao dõch àûúåc thûåc hiïån. Quy àõnh vïì chûä kyá àiïån tûã Chûä kyá àiïån tûã laâ möåt cöng nghïå cho pheáp xaác nhêån ngûúâi gûãi vaâ baão àaãm tñnh toaân veån cuãa thöng àiïåp dûä liïåu. Vïì baãn chêët, chûä kyá àiïån tûã tûúng àûúng chûä kyá tay, coá caác thuöåc tñnh nhû: khaã nùng nhêån daång möåt ngûúâi, taåo tñnh chùæc chùæn vïì möëi quan hïå cuãa ngûúâi àoá vúái haânh vi kyá vaâ cho thêëy viïåc ngûúâi àoá chêëp nhêån nöåi dung taâi liïåu kyá. Coá nhiïìu loaåi chûä kyá àiïån tûã khaác nhau nhû chûä kyá söë, chûä kyá sinh trùæc hoåc, chûä kyá dûåa trïn söë nhêån daång caá nhên (söë PIN), chûä kyá taåo bùçng theã thöng minh Hiïån nay, chûä kyá söë laâ loaåi chûä kyá àiïån tûã àûúåc sûã duång phöí biïën nhêët. Phaáp luêåt thûúng maåi àiïån tûã cêìn coá caác quy àõnh thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa chûä kyá àiïån tûã, cuå thïí hoaá caác tiïu chñ kyä thuêåt vaâ xaác àõnh traách nhiïåm cuãa nhaâ cung cêëp dõch vuå chûáng thûåc àiïån tûã. Coá hai phûúng phaáp xêy dûång phaáp luêåt vïì chûä kyá àiïån tûã: quy àõnh chung dûåa trïn nguyïn tùæc trung lêåp vïì mùåt cöng nghïå vaâ quy àõnh cuå thïí vïì chûä kyá söë. UNCITRAL khuyïën nghõ sûã duång phûúng phaáp thûá nhêët àïí dûå truâ khaã nùng hònh thaânh caác cöng nghïå chûä kyá àiïån tûã múái. Hêìu hïët caác nûúác theo khuyïën nghõ naây. Tuy nhiïn, möåt söë nïìn kinh tïë quy àõnh cuå thïí vïì chûä kyá söë nhû Haân Quöëc, Malaixia, Àaâi Loan. Àiïìu kiïån thaânh lêåp töí chûác chûáng thûåc àiïån tûã cuäng khaác taåi möîi nûúác: coá 24 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
23. nûúác quaãn lyá rêët chùåt nhû Haân Quöëc, Malaixia vúái yïu cêìu phaãi xin cêëp pheáp vaâ quy àõnh caác àiïìu kiïån vïì taâi chñnh, nhên sûå vaâ cöng nghïå, coá nûúác nhû Myä, Xingapo laåi cho pheáp moåi töí chûác, caá nhên àïìu coá quyïìn cung cêëp dõch vuå. Caác quy àõnh vïì chûä kyá àiïån tûã coá thïí àûúåc taách riïng thaânh möåt vùn baãn àöåc lêåp. Baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trong thûúng maåi àiïån tûã Vúái sûå xuêët hiïån cuãa nhiïìu cöng nghïå múái, àùåc biïåt laâ caác ûáng duång cöng nghïå thöng tin, viïåc baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå coá yá nghôa quan troång. Phêìn lúán caác àöëi tûúång thuöåc quyïìn súã hûäu trñ tuïå nhû taác phêím vùn hoåc - nghïå thuêåt, taâi liïåu khoa hoåc - kyä thuêåt, chûúng trònh maáy tñnh, cú súã dûä liïåu coá tñnh saáng taåo, nhaän hiïåu thûúng maåi, bñ mêåt thûúng maåi, chó dêîn àõa lyá, thiïët kïë kiïíu daáng cöng nghiïåp àïìu coá thïí xuêët hiïån dûúái hònh thûác cho pheáp truyïìn taãi dïî daâng qua Internet vaâ caác maång múã khaác. Nhiïìu vêën àïì múái liïn quan túái tïn miïìn; tñnh nùng liïn kïët, dêîn chiïëu giûäa caác taâi liïåu trïn möi trûúâng nöëi maång, traách nhiïåm cuãa caác nhaâ cung cêëp dõch vuå maång khiïën caác quy àõnh vïì phaåm vi baão höå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trûúác àêy khöng coân phuâ húåp. Àïí coá thïí baão höå töët trong thûúng maåi àiïån tûã, phaáp luêåt vïì súã hûäu trñ tuïå cêìn àûúåc àiïìu chónh. Thûá nhêët, viïåc hònh thaânh nhûäng àöëi tûúång quyïìn súã hûäu trñ tuïå múái nhû phêìn mïìm maáy tñnh vaâ cú súã dûä liïåu nguöìn àoâi hoãi phaãi coá nhûäng quy àõnh múái thûâa nhêån vaâ baão höå chuáng, caách thûác baão höå coá thïí nhû vúái àöëi tûúång cuãa quyïìn taác giaã hay quyïìn súã hûäu cöng nghiïåp. Phaáp luêåt cêìn chó roä caác thuöåc tñnh cú baãn phên biïåt vúái caác àöëi tûúång quyïìn súã hûäu trñ tuïå khaác, xaác lêåp caác quyïìn nhên thên, quyïìn súã hûäu vaâ caác nghôa vuå liïn quan, àûa ra caác giúái haån, ngoaåi lïå àöëi vúái caác quyïìn vaâ nghôa vuå, hònh thaânh cú chïë xûã lyá vi phaåm. Thûá hai, nhiïìu àöëi tûúång quyïìn súã hûäu trñ tuïå coá thïí àûúåc biïíu hiïån dûúái daång caác ûáng duång cöng nghïå thöng tin nhû tïn miïìn, giao diïån website, tûâ khoaá sûã duång àïí tòm kiïëm thöng tin THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 25
24. vaâ caác ûáng duång cöng nghïå thöng tin khaác. Do phaáp luêåt chûa quy àõnh cuå thïí (chûa xaác àõnh chuáng thuöåc àöëi tûúång quyïìn súã hûäu trñ tuïå naâo) nïn khöng biïët cú chïë baão höå. Vñ duå: website coá nïn coi laâ hònh thûác biïíu hiïån cuãa möåt taác phêím nghïå thuêåt khöng? Tïn miïìn cuãa möåt cöng ty coá àûúåc hûúãng caác cú chïë baão höå nhû nhaän hiïåu thûúng maåi khöng? Ngoaâi ra, Internet vaâ caác maång múã khaác laâ möi trûúâng lyá tûúãng cho viïåc trao àöíi, chia seã caác àöëi tûúång cuãa quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Möåt taác phêím vùn hoåc coá thïí nhanh choáng bõ phaát taán trïn Internet; caác bñ mêåt kinh doanh àûúåc lûu trïn maáy tñnh möåt cöng ty coá thïí bõ tiïët löå ra bïn ngoaâi qua kïët nöëi Internet; möåt baãn nhaåc múái àûúåc phaát haânh, nïëu àûa lïn maång thò ai cuäng coá thïí taãi vïì sûã duång Möi trûúâng múái taác àöång àïën caác quyïìn vaâ nghôa vuå liïn quan túái moåi àöëi tûúång quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Vò vêåy, phaáp luêåt súã hûäu trñ tuïå phaãi hònh thaânh caác quy àõnh thïm vïì giúái haån, ngoaåi lïå thûåc hiïån caác quyïìn vaâ nghôa vuå cho phuâ húåp. HÖÅP 4. Möåt vuå kiïån xêm phaåm bñ mêåt thûúng maåi Thaáng 11-1998, Wal-Mart àaä khúãi kiïån taåi Arkansas chöëng laåi Amazon.com “nhùçm dûâng ngay lêåp tûác viïåc Amazon.com baán hïå thöëng thöng tin tuyïåt mêåt liïn quan túái Wal-Mart”. Toaâ aán thuå lyá ban àêìu àaä quyïët àõnh rùçng vuå kiïån cêìn àûúåc àûa ra toaâ taåi bang Washington, truå súã cuãa Amazon.com. Thaáng 1-1999, Wal-Mart möåt lêìn nûäa àaä kiïån Amazon.com vaâ ngûúâi baão trúå cho Amazon laâ Drugstore.com. Theo caáo buöåc, Amazon àaä thuï 15 caán böå kyä thuêåt quan troång cuãa Wal-Mart vò hoå coá kiïën thûác vïì hïå thöëng baán leã trïn maång vaâ do vêåy coá nguy cú laâm tiïët löå bñ mêåt thûúng maåi cuãa Wal-Mart. Trûúãng phoâng Thöng tin cuãa Amazon àaä àoáng vai troâ nhû phoá giaám àöëc cuãa hïå thöëng thöng tin taåi Wal-Mart trûúác khi àûúåc Amazon thuï vaâo nùm 1997. Vaâo thaáng 3-1999, Amazon àaä kiïån laåi Wal-Mart dûåa trïn caáo buöåc rùçng Wal-Mart àaä thûåc hiïån haânh vi caånh tranh khöng laânh maånh vaâ can thiïåp möåt caách coá yá thûác vaâo hoaåt àöång cuãa Amazon.com. Àêy laâ möåt trong nhûäng vuå aán phûác taåp nhêët trong lônh vûåc naây. Vuå kiïån chêëm dûát bùçng viïåc tiïën haânh caác cuöåc hoaâ giaãi vaâo thaáng 4-1999. 26 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
25. Töí chûác Súã hûäu trñ tuïå thïë giúái (WIPO) àaä coá nhûäng nghiïn cûáu sêu vïì taác àöång cuãa möi trûúâng söë hoaá àöëi vúái caác àöëi tûúång cuãa quyïìn súã hûäu trñ tuïå. Nùm 1996, WIPO àaä thöng qua hai hiïåp àõnh laâ Hiïåp àõnh vïì Quyïìn taác giaã vaâ Hiïåp àõnh vïì Tñn hiïåu ghi êm vaâ biïíu diïîn, cuâng coá àuã thaânh viïn tham gia vaâ bùæt àêìu coá hiïåu lûåc trong nùm 2002. Caác hiïåp àõnh naây coá àiïìu chónh nhûäng vêën àïì múái naãy sinh trong möi trûúâng Internet. Nhiïìu quöëc gia àaä chuyïín taãi caác quy àõnh cuãa WIPO vaâo phaáp luêåt quöëc gia nhû Myä, chêu Êu, Canaàa. Baão vïå quyïìn lúåi ngûúâi tiïu duâng trong thûúng maåi àiïån tûã Caác àöëi taác tham gia vaâo möåt giao dõch thûúng maåi àiïån tûã trïn Internet hoùåc caác maång múã khaác khöng nhêët thiïët hoùåc khöng thïí gùåp mùåt nhau, hoå tiïën haânh caác giao dõch chuã yïëu thöng qua nhûäng cöng nghïå múái vaâ trong möåt möi trûúâng khaác biïåt so vúái truyïìn thöëng. Thöng thûúâng, ngûúâi tiïu duâng khöng biïët roä caác thöng tin vïì haâng hoaá, dõch vuå àûúåc cung cêëp nhû ngûúâi baán, khaã nùng bõ thiïåt haåi cao hún, vò vêåy cêìn coá nhûäng quy àõnh phaáp luêåt baão vïå hoå. Nùm 2000, Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín kinh tïë (OECD) àaä ban haânh Hûúáng dêîn vïì Baão vïå ngûúâi tiïu duâng trong böëi caãnh thûúng maåi àiïån tûã vúái nhûäng nguyïn tùæc cú baãn sau: Baão vïå minh baåch vaâ hiïåu quaã; Phuâ húåp vúái thöng lïå thõ trûúâng, quaãng caáo vaâ kinh doanh trung thûåc; Cung cêëp caác thöng tin roä raâng vïì doanh nghiïåp, haâng hoaá, dõch vuå, chi tiïët giao dõch, quy trònh xaác nhêån; Cú chïë thanh toaán an toaân, dïî sûã duång vaâ phaãi thöng tin cho khaách haâng vïì mûác àöå an toaân cuãa cú chïë àoá; Coá caác quy àõnh vïì giaãi quyïët tranh chêëp vaâ böìi thûúâng vaâ àûúåc baão vïå bñ mêåt caá nhên. THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 27
26. Töåi phaåm vaâ nhûäng vi phaåm trong thûúng maåi àiïån tûã Maång Internet laâ möåt trong nhûäng thaânh tûåu lúán nhêët cuãa loaâi ngûúâi. Viïîn thöng, hïå thöëng ngên haâng, tiïån ñch cöng cöång vaâ hïå thöëng xûã lyá khêín cêëp àïìu hoaåt àöång trïn maång. Nhûng coá nhûäng ngûúâi sûã duång Internet vaâo muåc àñch xêëu. Lõch sûã töìn taåi chûa lêu cuãa Internet àaä chûáng kiïën nhiïìu haânh vi vi phaåm. Mùåc duâ thûúâng rêët khoá àïí xaác àõnh nhûäng àöång cú cuãa nhûäng haânh vi vi phaåm naây, nhûng hêåu quaã cuãa chuáng laâm giaãm niïìm tin vaâo hïå thöëng Internet. Töåi phaåm trïn maång laâ nhûäng haânh vi xêm phaåm túái quyïìn vaâ lúåi ñch húåp phaáp cuãa ngûúâi khaác thöng qua viïåc sûã duång maáy tñnh. Töåi phaåm trïn maång coá thïí àûúåc phên thaânh: töåi phaåm trïn maång chöëng laåi con ngûúâi, taâi saãn vaâ chñnh phuã. Töåi phaåm trïn maång chöëng laåi con ngûúâi bao göìm viïåc truyïìn gûãi nhûäng vùn hoaá phêím àöìi truyå hoùåc quêëy röëi tònh duåc coá sûã duång möåt maáy tñnh. Töåi phaåm trïn maång chöëng laåi taâi saãn bao göìm viïåc xêm phaåm maáy tñnh bêët húåp phaáp qua khöng gian trïn maång, phaá hoaåi hïå thöëng maáy tñnh, truyïìn gûãi nhûäng chûúng trònh gêy haåi, súã hûäu nhûäng thöng tin maáy tñnh bêët húåp phaáp. Hiïån àang nöíi lïn nhûäng loaåi hònh töåi phaåm chöëng laåi chñnh phuã nhû naån khuãng böë trïn maång, nhûäng töí chûác, caá nhên xêm nhêåp vaâo website cuãa cú quan cöng quyïìn àïí àe doaå chñnh phuã vaâ khuãng böë ngûúâi dên cuãa möåt nûúác. Haânh vi xêm phaåm coá mûác àöå nheå hún àûúåc goåi laâ caác vi phaåm trïn maång vaâ bõ xûã lyá haânh chñnh. THANH TOAÁN ÀIÏÅN TÛÃ Thanh toaán àiïån tûã laâ viïåc bïn coá nghôa vuå thanh toaán chuyïín giaá trõ thanh toaán cho bïn nhêån thöng qua möåt quy trònh trao àöíi thöng àiïåp àiïån tûã - thay vò trao tiïìn mùåt trûåc tiïëp. Thanh toaán àiïån tûã laâ möåt trong nhûäng àiïìu kiïån cöët loäi àïí phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã vò noá cho pheáp hoaân thaânh khêu cuöëi cuãa möåt quy 28 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
27. trònh giao dõch thûúng maåi, vaâ trong nhiïìu trûúâng húåp, coân laâ biïån phaáp xaác thûåc viïåc kyá kïët húåp àöìng giûäa ngûúâi baán vaâ ngûúâi mua trong möi trûúâng Internet. Muåc tiïu cuöëi cuâng cuãa moåi cuöåc mua baán laâ ngûúâi mua nhêån àûúåc haâng vaâ ngûúâi baán nhêån àûúåc tiïìn traã cho söë haâng àoá. Vò thïë, thanh toaán laâ möåt trong nhûäng khêu quan troång nhêët cuãa thûúng maåi vaâ thûúng maåi àiïån tûã khöng thïí thiïëu àûúåc thanh toaán thöng qua caác hïå thöëng àiïån tûã maâ baãn chêët laâ caác phûúng tiïån tûå àöång chuyïín tiïìn tûâ taâi khoaãn naây sang taâi khoaãn khaác. Thanh toaán àiïån tûã sûã duång röång raäi caác maáy ruát tiïìn tûå àöång (ATM), theã tñn duång caác loaåi, theã mua haâng, theã thöng minh. Vúái sûå phaát triïín maånh meä cuãa caác cöng nghïå thanh toaán àiïån tûã, nhiïìu phûúng tiïån thanh toaán múái cuäng àang hònh thaânh nhû thanh toaán qua vö tuyïën nöëi maång, thanh toaán giûäa caác thiïët bõ àiïån tûã khöng tiïëp xuác Thûåc tïë cho thêëy nhûäng nûúác coá nïìn thûúng maåi àiïån tûã phaát triïín laâ nhûäng nûúác àaä xêy dûång àûúåc möåt haå têìng thanh toaán àiïån tûã khaá hoaân thiïån. Àïí phaát triïín hïå thöëng thanh toaán àiïån tûã, cêìn thiïët phaãi coá caác àiïìu kiïån sau: Hïå thöëng thanh toaán ngên haâng; Haå têìng kyä thuêåt cuãa xaä höåi; Cú súã phaáp lyá; Haå têìng an toaân baão mêåt. Caác bïn tham gia vaâo giao dõch thanh toaán àiïån tûã göìm: bïn nhêån thanh toaán (thûúâng laâ bïn cung cêëp haâng hoáa / dõch vuå - töí chûác hoùåc caá nhên), bïn coá nghôa vuå thanh toaán (thûúâng laâ bïn mua haâng hoáa / dõch vuå), töí chûác taâi chñnh (ngên haâng) vaâ töí chûác cung cêëp phûúng tiïån / dõch vuå thanh toaán. Thanh toaán àiïån tûã àûúåc thûåc hiïån dûúái caác hònh thûác göìm: trao àöíi dûä liïåu taâi chñnh àiïån tûã, thanh toaán qua Internet vaâ thanh toaán taåi caác àiïím cung ûáng dõch vuå. THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 29
28. Trao àöíi dûä liïåu taâi chñnh àiïån tûã Àêy laâ phûúng thûác thanh toaán giûäa caác doanh nghiïåp coá quan hïå àöëi taác thûúâng xuyïn, kïët nöëi hïå thöëng vúái nhau trïn cú súã chuêín trao àöíi dûä liïåu àiïån tûã (EDI) cho pheáp hai bïn theo doäi giaá trõ caác giao dõch àûúåc thûåc hiïån vaâ tiïën haânh quyïët toaán àõnh kyâ theo hònh thûác buâ trûâ taâi khoaãn àöëi ûáng. Phûúng thûác thanh toaán naây àoâi hoãi doanh nghiïåp phaãi coá möåt trònh àöå ûáng duång cöng nghïå thöng tin úã mûác cao vaâ möåt mö hònh töí chûác kinh doanh tûúng àöëi hoaân thiïån. Thanh toaán taåi caác àiïím cung ûáng dõch vuå Phûúng thûác naây thûúâng àûúåc thûåc hiïån qua viïåc sûã duång caác phûúng tiïån thanh toaán nhû theã tñn duång (credit card), theã ghi núå (debit card), theã naåp tiïìn trûúác (prepaid card), theã giûä tiïìn (stored value card), vñ tiïìn àiïån tûã (electronic purse). Khaách haâng sûã duång caác cöng cuå trïn thûåc hiïån viïåc thanh toaán ngay taåi àiïím cung ûáng dõch vuå thanh toaán nhû nhaâ haâng, siïu thõ, trung têm thûúng maåi hoùåc caác núi cöng cöång khaác coá àùåt thiïët bõ höî trúå thanh toaán trûåc tuyïën (maáy àoåc theã, maáy ATM). Theã tñn duång (credit card) laâ möåt trong nhûäng phûúng tiïån thanh toaán àiïån tûã xuêët hiïån súám nhêët (tûâ nùm 1951) vaâ phöí biïën nhêët hiïån nay trong giao dõch thûúng maåi àiïån tûã giûäa doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng (B2C). Theã do ngên haâng phaát haânh vaâ phaãn aánh möåt taâi khoaãn tñn duång vúái giúái haån cho vay nhêët àõnh, chuã súã hûäu theã àûúåc pheáp duâng theã àïí thanh toaán vúái töíng giaá trõ thanh toaán cöång döìn taåi möîi thúâi àiïím (tûúng àûúng giaá trõ núå ngên haâng) khöng vûúåt quaá mûác giúái haån naây. Àïí àûúåc chêëp nhêån röång raäi vaâ coá giaá trõ thanh toaán quöëc tïë, theã tñn duång cêìn mang nhaän hiïåu cuãa möåt töí chûác theã àûúåc cöng nhêån trïn phaåm vi toaân cêìu nhû Visa, MasterCard, American Express 30 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
29. Hònh 3. Sú àöì thanh toaán bùçng theã tñn duång Khaác vúái theã tñn duång, theã ghi núå (debit card) phaãn aánh söë tiïìn maâ chuã súã hûäu theã coá trong taâi khoaãn caá nhên cuãa mònh. Khi duâng theã ghi núå àïí thanh toaán, söë tiïìn seä àûúåc trûâ trûåc tiïëp vaâo taâi khoaãn, thöng qua hïå thöëng kïët nöëi giûäa ngên haâng chuã súã hûäu theã vaâ ngên haâng ngûúâi nhêån thanh toaán. Tûúng tûå nhû theã tñn duång, trïn theã ghi núå coá gùæn möåt daãi tûâ lûu trûä caác söë liïåu khaách haâng àaä àûúåc maä hoáa riïng, cho pheáp ngûúâi nhêån thanh toaán - vúái sûå trúå giuáp cuãa maáy àoåc theã àûúåc kïët nöëi vúái hïå thöëng thöng tin liïn ngên haâng - xaác minh taâi khoaãn caá nhên cuãa chuã súã hûäu theã vaâ tiïën haânh caác khoaãn khêëu trûâ tûúng ûáng. Theã naåp tiïìn trûúác (prepaid card) laâ nhûäng theã maâ chûác nùng thanh toaán chó àûúåc giúái haån cho möåt muåc àñch nhêët àõnh, vaâ phaåm vi sûã duång khaá haån chïë. Vñ duå: theã goåi àiïån thoaåi, theã duâng trong hïå thöëng vêån chuyïín cöng cöång (xe buyát, taâu àiïån ngêìm), theã sinh viïn mua haâng úã cùngtin, cûãa haâng saách, maáy photo trong caác trûúâng àaåi hoåc, v.v Nhûäng theã naây thûúâng do nhaâ cung cêëp haâng hoáa/dõch vuå phaát haânh, coá giaá trõ nhoã vaâ yïu cêìu xûã lyá dûä liïåu khaá àún giaãn. Daãi tûâ trïn theã cho pheáp ngûúâi sûã duång naåp tiïìn vaâo theã (qua caác THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 31
30. maáy baán theã chuyïn biïåt cuãa hïå thöëng) vaâ trûâ dêìn söë tiïìn qua möîi lêìn sûã duång (bùçng caác maáy queåt theã taåi nhûäng àiïím cung cêëp saãn phêím/ dõch vuå). Möåt söë doanh nghiïåp úã Viïåt Nam hiïån nay àaä liïn kïët vúái ngên haâng phaát haânh möåt loaåi theã naåp tiïìn trûúác vûâa coá taác duång cuãa tiïìn mùåt, vûâa coá taác duång cuãa phiïëu giaãm giaá àïí khuyïën khñch khaách haâng quay laåi mua saãn phêím hoùåc dõch vuå cuãa mònh. Coá thïí kïí ra möåt söë cöng ty nhû Viettravel, Citimart, Saigon Co-op Mart, Saigontourist, Mai Linh Taxi, Vera. Nhùçm khùæc phuåc haån chïë cuãa theã naåp tiïìn trûúác vïì phaåm vi sûã duång, möåt phûúng tiïån thanh toaán vúái khaã nùng thanh khoaãn cao hún àaä àûúåc nghiïn cûáu triïín khai, àoá laâ theã giûä tiïìn (stored value card). Theã naây thûúâng do caác ngên haâng phaát haânh, coá thïí àûúåc sûã duång àïí mua nhiïìu loaåi haâng hoáa, dõch vuå khaác nhau, vúái àiïìu kiïån nhûäng àiïím baán haâng cuãa hïå thöëng àûúåc trang bõ maáy àoåc theã. Nhùçm baão àaãm khaã nùng thanh toaán linh hoaåt vaâ chöëng nguy cú lûâa àaão, theã giûä tiïìn thûúâng aáp duång cöng nghïå theã thöng minh (smart card), trïn theã àûúåc gùæn möåt böå vi xûã lyá cho pheáp lûu trûä, xûã lyá vaâ truy höìi söë liïåu. Khaách haâng coá thïí naåp tiïìn vaâo theã tûâ taâi khoaãn caá nhên thöng qua maáy ruát tiïìn tûå àöång, maáy tñnh nöëi maång, hoùåc àiïån thoaåi di àöång. Khi thanh toaán, khaách haâng àûa theã qua thiïët bõ kiïím soaát taåi àiïím baán haâng. Söë tiïìn àûúåc khêëu trûâ trûåc tiïëp tûâ giaá trõ cuãa theã vaâ chuyïín sang thiïët bõ cuãa ngûúâi baán. Vúái sûå phaát triïín cuãa maång Internet vaâ mûác àöå phöí cêåp cöng nghïå thöng tin trong àúâi söëng xaä höåi, Internet àang ngaây caâng trúã thaânh kïnh giao tiïëp quan troång giûäa doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng. Ngoaâi theã tñn duång vaâ theã ghi núå laâ nhûäng phûúng tiïån thanh toaán àûúåc aáp duång phöí biïën nhêët trong caác giao dõch mua baán trûåc tuyïën hiïån nay, nhiïìu cöng nghïå múái àang àûúåc nghiïn cûáu triïín khai àïí taåo thuêån lúåi töëi àa cho ngûúâi mua vaâ ngûúâi baán trong moåi loaåi hònh thûúng maåi àiïån tûã cuãa tûúng lai. 32 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
31. Thanh toaán qua Internet Àêy laâ hònh thûác thanh toaán linh hoaåt, phuâ húåp vúái moåi àöëi tûúång khaách haâng. Sau khi àùng kyá sûã duång dõch vuå trïn web- site cung ûáng dõch vuå thanh toaán trûåc tuyïën cuãa ngên haâng, khaách haâng seä àûúåc cêëp mêåt khêíu truy cêåp vaâo taâi khoaãn trûåc tuyïën cuãa mònh. Khaách haâng seä sûã duång caác dõch vuå thanh toaán qua taâi khoaãn naây. Hònh thûác naây coá thïí àûúåc sûã duång àïí thanh toaán cho caác dõch vuå nhû traã tiïìn àiïån, nûúác, àiïån thoaåi, dõch vuå Internet, hoùåc thanh toaán tiïìn haâng qua viïåc kïët nöëi vúái hïå thöëng ngên haâng trûåc tuyïën cuãa àöëi taác cung cêëp saãn phêím, dõch vuå thûúâng xuyïn. Àïí triïín khai töët hïå thöëng thanh toaán naây, cêìn phaãi thiïët lêåp cú chïë baão mêåt vaâ an toaân hïå thöëng töët. Nhaâ cung cêëp dõch vuå thanh toaán giûäa caá nhên vúái caá nhên vúái quy mö quöëc tïë vaâ àûúåc nhiïìu ngûúâi biïët àïën nhêët hiïån nay laâ www.paypal.com, múái àûúåc saáp nhêåp thaânh cöng ty con trong têåp àoaân eBay cuãa Myä vaâo nùm 2003. Paypal àaä phaát triïín àûúåc möåt hïå thöëng thanh toaán rêët àa nùng, cho pheáp khaách haâng traã tiïìn tûâ caác taâi khoaãn seác caá nhên, taâi khoaãn theã tñn duång, hoùåc söë dû taâi khoaãn trïn Paypal. Möîi thaânh viïn sûã duång dõch vuå Paypal àïìu coá möåt taâi khoaãn aão trïn hïå thöëng, khi thaânh viïn àoá nhêån tiïìn do ngûúâi khaác traã cuäng qua hïå thöëng naây, Paypal seä tûå àöång nhêåp söë tiïìn vaâo taâi khoaãn vaâ chuã taâi khoaãn coá thïí duâng söë dû àïí thûåc hiïån caác viïåc thanh toaán phaát sinh vïì sau. Mùåc duâ vêîn coân möåt söë vêën àïì vïì kiïím soaát àöå tin cêåy cuãa theã tñn duång, Paypal hiïån laâ hïå thöëng thanh toaán coá nhiïìu thaânh viïn nhêët thïë giúái vaâ àaä goáp phêìn àaáng kïí vaâo sûå phaát triïín cuãa loaåi hònh thûúng maåi àiïån tûã C2C (giao dõch mua baán giûäa caá nhên vúái nhau) trïn caác website nhû eBay, Yahoo! vaâ nhûäng website àêëu giaá khaác. ÚÃ nhiïìu nûúác phaát triïín, caác nhaâ cung cêëp dõch vuå cú baãn (àiïån, nûúác, àiïån thoaåi, Internet) thûúâng tñch húåp cú súã dûä liïåu khaách haâng vúái hïå thöëng lêåp hoaá àún trong nöåi böå cöng ty vaâ kïët nöëi lïn maång Internet. Do àoá, khaách haâng coá thïí àùng kyá möåt taâi THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 33
32. Hònh 4. Paypal - dõch vuå thanh toaán phöí biïën trïn Internet khoaãn caá nhên taåi website cöng ty röìi haâng thaáng truy nhêåp vaâo àïí xem hoaá àún dõch vuå vaâ tiïën haânh traã tiïìn trûåc tuyïën, duâng theã tñn duång, theã ghi núå hoùåc taâi khoaãn seác ngên haâng. Tiïån ñch naây àöëi vúái ngûúâi sûã duång àöìng thúâi coân giuáp tiïët kiïåm chi phñ in vaâ gûãi hoaá àún, ruát ngùæn quy trònh thanh toaán, cuäng nhû tùng hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa doanh nghiïåp. Hïå thöëng lêåp vaâ thanh toaán hoaá àún àiïån tûã hiïån chiïëm 70% töíng giaá trõ thanh toaán cho dõch vuå àiïån thoaåi taåi Myä, 30% coân laåi àûúåc tiïën haânh bùçng seác vaâ caác phûúng tiïån thanh toaán khaác. Möåt loaåi hònh thanh toaán khaác coá tiïìm nùng phaát triïín lúán trïn thïë giúái laâ thanh toaán qua caác thiïët bõ di àöång, hoaâ nhõp vúái möåt traâo lûu phaát triïín múái cuãa thûúng maåi àiïån tûã laâ thûúng maåi di àöång. Nhûäng saãn phêím phuâ húåp vúái phûúng thûác kinh doanh naây laâ phêìn mïìm troâ chúi, nhaåc, vaâ caác dõch vuå tin nhùæn. Àïí coá thïí thûåc hiïån quy trònh thanh toaán, nhaâ cung cêëp saãn phêím hoùåc dõch vuå phaãi kïët nöëi chùåt vúái hïå thöëng dõch vuå viïîn thöng. 34 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
33. Hònh 5. Sûã duång Verizon àïí thanh toaán caác hoaá àún HÖÅP 5. Thanh toaán qua àiïån thoaåi di àöång Cöng ty Phêìn mïìm vaâ Truyïìn thöng VASC àang triïín khai dõch vuå thanh toaán di àöång. Khaách haâng coá thïí duâng àiïån thoaåi di àöång goåi àïën caác söë töíng àaâi dõch vuå àïí nhêån thöng tin khuyïën maäi, hoãi tyã söë trêån àêëu, hoùåc gûãi nhaåc, nhùæn tin cho baån beâ Phñ dõch vuå seä àûúåc tûå àöång trûâ trûåc tiïëp vaâo taâi khoaãn àiïån thoaåi möîi khi ngûúâi duâng goåi àïën nhûäng söë töíng àaâi úã trïn. Àïí thu höìi caác khoaãn phñ naây, cöng ty VASC phaãi coá kïët nöëi hïå thöëng vúái Vinaphone, Mobifone, Viettel, S-Fone vaâ caác nhaâ cung cêëp dõch vuå àiïån thoaåi di àöång khaác, àöìng thúâi xêy dûång möåt cú chïë theo doäi vaâ àöëi chiïëu thu chi cho pheáp hai bïn phên böí thu nhêåp tûâ mö hònh kinh doanh liïn kïët naây. Mö hònh lêåp vaâ thanh toaán hoaá àún àiïån tûã àêìu tiïn taåi Viïåt Nam àûúåc triïín khai nùm 2004 búãi Cöng ty Tin hoåc Bûu àiïån Thaânh phöë Höì Chñ Minh (NetSoft) kïët húåp vúái Trung têm Dõch vuå khaách haâng cuãa Bûu àiïån Thaânh phöë, taåi àõa chó www.ebill.com.vn. Sau khi àùng kyá, haâng thaáng khaách haâng coá thïí truy nhêåp vaâo website àïí xem caác thöng tin vïì hoaá àún àiïån thoaåi vaâ dõch vuå Internet cuãa mònh. Tuy nhiïn, hiïån nay viïåc thanh toaán trûåc tuyïën vêîn chûa thïí tiïën haânh àûúåc trïn website naây. THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 35
34. Hònh 6. Xem thöng tin vïìì hoaá àún àiïån thoaåi qua eBill ÚÃ Viïåt Nam hiïån nay, möåt söë ngên haâng àang bùæt àêìu triïín khai dõch vuå trûåc tuyïën, cho pheáp khaách haâng tiïën haânh nhûäng giao dõch mang tñnh àõnh kyâ qua maång Internet. Àiïín hònh nhû caác dõch vuå Internet banking, Home banking, Mobile banking cuãa Ngên haâng Ngoaåi thûúng Viïåt Nam, Ngên haâng Cöng thûúng Viïåt Nam, Ngên haâng AÁ chêu (ACB), ANZ, ABN-AMRO VÊËN ÀÏÌ ÀAÁNH THUÏË TRONG THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ Thu thuïë laâ möåt vêën àïì maâ bêët kyâ quöëc gia naâo cuäng quan têm, tuy nhiïn cú chïë àaánh thuïë trong thûúng maåi àiïån tûã àang àûúåc xêy dûång trïn thïë giúái vaâ coân nhiïìu quan àiïím khaác nhau. Thûúng maåi àiïån tûã nïëu khöng taåo ra caác giao dõch vêåt chêët thûåc thò liïåu coá cêìn thiïët lêåp thïm möåt loaåi thuïë múái hay khöng? Vúái àùåc àiïím laâ khöng coá àõa àiïím giao dõch, àùåc biïåt laâ caác giao dõch xuyïn quöëc gia, thò chñnh phuã coá thïí thu thuïë hay khöng vaâ thu nhû thïë naâo, laâm thïë naâo àïí traánh hònh thaânh nhûäng khu “tröën thuïë” trïn maång, àoá laâ nhûäng vêën àïì maâ cú quan thuïë cuãa caác nûúác àang hïët sûác quan têm. ÚÃ caác nûúác phaát triïín, cöng nghïå thöng tin coá cú súã vûäng chùæc 36 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
35. nïn thûúng maåi àiïån tûã phöí cêåp nhanh choáng, tuy nhiïn úã caác nûúác àang phaát triïín, ngûúâi dên khöng hiïíu roä phûúng phaáp xûã lyá hoaåt àöång naây, khöng biïët caách sûã duång nhûäng phûúng tiïån àiïån tûã àïí caãi thiïån kinh doanh. Sûå khaác biïåt vaâ khöng cên xûáng vïì sûå nùæm bùæt vaâ xûã lyá cú súã vêåt chêët, taâi nguyïn thöng tin dïî dêîn àïën “nhêåp siïu thûúng maåi” trong thúâi àaåi thöng tin, laâm cho caác nûúác phaát triïín trúã thaânh ngûúâi àûúåc hûúãng lúåi chñnh trong thûúng maåi trïn maång. Tûâ cuöëi nùm 1996, Myä àaä bùæt àêìu coá chñnh saách thu thuïë haâng baán leã trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi àöëi vúái hoaåt àöång thûúng maåi àiïån tûã, noá khöng chó giúái haån trong phaåm vi nûúác Myä, maâ caã trïn thõ trûúâng toaân cêìu. Nùm 1997, tiïu thuå phêìn mïìm cuãa Myä àaåt trïn 100 tyã USD, trong àoá gêìn 50% laâ xuêët khêíu, àöìng thúâi taåo ra haâng trùm ngaân cú höåi viïåc laâm, Myä chiïëm 60% thõ phêìn Internet toaân cêìu vaâ thïí hiïån roä nhûäng ûu thïë trong dõch vuå thöng tin trïn maång. Tûâ àoá coá thïí hiïíu taåi sao Myä yïu cêìu thûåc hiïån viïåc thu thuïë baán leã àöëi vúái caác giao dõch trïn maång. Do thûúng maåi àiïån tûã phaát triïín nhanh vaâ seä trúã thaânh loaåi hònh thûúng maåi chuã yïëu cuãa xaä höåi thöng tin trong tûúng lai, caác nûúác phaát triïín vaâ nhiïìu nûúác àang phaát triïín khaác àïìu coi viïåc thu thuïë dûåa vaâo thûúng maåi àiïån tûã laâ nguöìn thuïë múái coá tiïìm nùng lúán, caác nûúác lo lùæng seä bõ raâng buöåc búãi hiïåp ûúác miïîn thuïë coá tñnh chêët vônh viïîn, do àoá àïìu toã ra thêån troång vaâ baão lûu yá kiïën àöëi vúái chñnh saách thu thuïë cuãa Myä. Caác nûúác Anh, Italia yïu cêìu baão àaãm bêët kyâ hiïåp ûúác naâo cuäng khöng àûúåc aãnh hûúãng àïën chñnh saách thu thuïë cuãa caác nûúác. Möåt söë nûúác àang phaát triïín laåi lo ngaåi rùçng Myä seä àêíy hoå vaâo nhûäng tònh huöëng maâ hoå chûa hiïíu roä. Hiïån nay chûa coá hïå thöëng thuïë cuãa quöëc gia naâo coá thïí àaánh thuïë thûúng maåi àiïån tûã vaâ àïí thiïët lêåp àûúåc möåt cú chïë thuïë tûúng ûáng laâ vêën àïì hïët sûác nan giaãi. Trïn thûåc tïë, nhûäng vêën àïì liïn quan túái thu thuïë thûúng maåi àiïån tûã àaä súám vûúåt ra khoãi nöåi dung baãn thên viïåc thu thuïë àöëi vúái möåt loaåi hònh thûúng maåi, maâ noá liïn quan àïën vêën àïì lúåi ñch vaâ àõa võ cuãa caác quöëc gia trong böëi caãnh thûúng maåi toaân cêìu trong tûúng lai. THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 37
36. Nïëu khöng thu thuïë àöëi vúái thûúng maåi àiïån tûã thò noá seä àem laåi nhiïìu lúåi nhuêån hún cho nhûäng ngûúâi trung gian so vúái caác loaåi hònh thûúng maåi phaãi nöåp thuïë. Vñ duå nhû caác cöng ty phaãi nöåp thuïë giaá trõ gia tùng vaâ thuïë thu nhêåp theo möåt mûác thuïë suêët nhêët àõnh, nhûng nïëu giao dõch trïn maång thò àûúåc miïîn thuïë, nhû vêåy Internet thûåc sûå coá sûác hêëp dêîn hún àöëi vúái nhûäng ngûúâi baán haâng vaâ mua haâng, nhûng àiïìu naây laåi khöng coá lúåi àöëi vúái phuác lúåi chung cuãa toaân xaä höåi. Taåi Myä, viïåc thu thuïë tiïu thuå trong nûúác cuäng gùåp phaãi thaách thûác cuãa Internet. Hiïån nay, theo chñnh saách cuãa Myä, caác dõch vuå àùåt haâng qua bûu àiïån noái chung laâ àûúåc miïîn thuïë, theo ûúác tñnh caách laâm naây àaä laâm thêët thu möîi nùm vaâi tyã USD thuïë tiïu thuå. Nïëu thûúng maåi trïn Internet cuäng aáp duång caách laâm trïn thò thûúng maåi àiïån tûã múã röång vúái töëc àöå cao seä dêîn àïën thêët thu thuïë khaá lúán vaâ laâm biïën daång nïìn kinh tïë. Trïn nguyïn tùæc, cú chïë thuïë àöëi vúái thûúng maåi àiïån tûã hay thûúng maåi phi àiïån tûã àïìu phaãi dïî quaãn lyá, khöng nïn chûáa àûång nhûäng àiïìu khoaãn dïî bõ hiïíu sai vaâ dêîn àïën phên biïåt àöëi xûã, Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín kinh tïë (OECD) àaä àûa ra taám quy àõnh cú baãn àöëi vúái thuïë thûúng maåi àiïån tûã nhû sau: Cú chïë thuïë phaãi cöng bùçng: trong caác trûúâng húåp giao dõch nhû nhau phaãi aáp duång caác caách thu thuïë nhû nhau àöëi vúái nhûäng ngûúâi nöåp thuïë; Cú chïë thuïë phaãi àún giaãn: chi phñ haânh chñnh cho cú quan thu thuïë vaâ thuã tuåc phñ àöëi vúái ngûúâi nöåp thuïë phaãi úã mûác thêëp nhêët; Nhûäng quy àõnh àöëi vúái ngûúâi nöåp thuïë phaãi roä raâng, àïí coá thïí dïî daâng tñnh trûúác söë thuïë phaãi nöåp khi giao dõch: ngûúâi nöåp thuïë cêìn biïët roä nöåp thuïë cho caái gò, úã àêu vaâ vaâo luác naâo; Baão àaãm tñnh hûäu hiïåu: cú chïë thuïë phaãi baão àaãm tñnh àuáng söë thuïë vaâo àuáng thúâi àiïím phaát sinh vaâ phaãi haån chïë àïën mûác thêëp nhêët moåi khaã nùng tröën thuïë, lêåu thuïë; 38 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
37. Khöng laâm biïën daång nïìn kinh tïë: nhûäng ngûúâi quyïët àõnh chñnh saách cho doanh nghiïåp phaãi chõu taác àöång chuã yïëu cuãa cú höåi kinh doanh chûá khöng phaãi laâ caác àiïìu khoaãn vïì thuïë; Cú chïë thuïë phaãi linh hoaåt cú àöång, laâm cho caác quy àõnh vïì thuïë cuâng vúái kyä thuêåt vaâ thûúng maåi cuâng phaát triïín; Cêìn kïët húåp giûäa caác quy àõnh vïì thu thuïë trong nûúác vúái caác biïën àöång vïì cú chïë thuïë hiïån haânh trïn thïë giúái, baão àaãm cho viïåc thu thuïë Internet giûäa caác nûúác laâ bònh àùèng vaâ cuâng coá lúåi; Xaác àõnh cú súã thu thuïë giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín laâ vö cuâng quan troång. Nhûäng yá kiïën trïn àêy àûúåc coi laâ nhûäng yá kiïën chó àaåo cho viïåc thu thuïë Internet cöng bùçng vaâ hiïåu quaã, maâ khöng phaãi laâ möåt chñnh saách cuå thïí vïì thuïë. Laâm thïë naâo àïí coá thïí sûã duång Internet laâm cú súã cho viïåc thu thuïë giaá trõ gia tùng vaâ thuïë thu nhêåp cuäng seä laâ möåt thaách thûác lúán àöëi vúái viïåc quaãn lyá thuïë. TÒNH HÒNH PHAÁT TRIÏÍN THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ Trïn thïë giúái Thûúng maåi àiïån tûã àang phaát triïín maånh meä vaâ ngaây caâng nhên röång trïn phaåm vi thïë giúái. Cho duâ caác nguöìn nghiïn cûáu khaác nhau àûa ra nhûäng con söë chïnh lïåch khaá lúán vïì ûúác tñnh giaá trõ thûúng maåi àiïån tûã toaân cêìu, nhûäng con söë naây vêîn cho thêëy möåt töëc àöå phaát triïín haâng nùm úã mûác 60-70%. Thûúng maåi àiïån tûã khöng chó giaãi quyïët nhûäng yïu cêìu thiïët yïëu, cêëp baách trïn caác lônh vûåc nhû hïå thöëng giao dõch haâng hoaá, àiïån tûã hoaá tiïìn tïå vaâ phûúng aán an toaân thöng tin , maâ hoaåt àöång thûåc tïë cuãa noá coân taåo ra nhûäng hiïåu quaã vaâ lúåi ñch maâ mö hònh phaát triïín cuãa thûúng maåi truyïìn thöëng khöng thïí saánh kõp (vñ duå, trûúâng húåp hiïåu saách Amazon, trang web àêëu giaá eBay). Chñnh vò tiïìm lûåc hïët sûác to lúán cuãa thûúng THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 39
38. maåi àiïån tûã nïn chñnh phuã caác nûúác àïìu hïët sûác chuá troång vêën àïì naây. Nhiïìu nûúác àang coá chñnh saách vaâ kïë hoaåch haânh àöång àïí àêíy maånh sûå phaát triïín cuãa thûúng maåi àiïån tûã úã nûúác mònh, nhùçm nùæm bùæt cú höåi cuãa tiïën böå cöng nghïå thöng tin, nêng cao nùng lûåc caånh tranh quöëc tïë, thuác àêíy sûå phaát triïín kinh tïë cuãa àêët nûúác, giaânh lêëy võ trñ thuêån lúåi trong xaä höåi thöng tin tûúng lai. Khoaãng caách ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã giûäa caác nûúác phaát triïín vaâ àang phaát triïín vêîn coân rêët lúán. Caác nûúác phaát triïín chiïëm hún 90% töíng giaá trõ giao dõch thûúng maåi àiïån tûã toaân cêìu, trong àoá riïng phêìn cuãa Bùæc Myä vaâ chêu Êu àaä lïn túái trïn 80%. Baãng 1. Dûå baáo giaá trõ thûúng maåi àiïån tûã theo khu vûåc (B2B vaâ B2C) Àún võ: tyã USD Khu vûåc 2002 % 2006 % Caác nûúác àang phaát triïín 87,6 3,8 660,3 5,1 chêu AÁ – Thaái Bònh Dûúng Myä Latinh 7,6 0,3 100,1 0,8 Nhûäng nïìn kinh tïë chuyïín àöíi 9,2 0,4 90,2 0,7 Chêu Phi 0,5 0,0 6,9 0,1 Töíng caác nûúác àang phaát triïín 104,9 4,6 857,5 6,7 Bùæc Myä 1677,3 73,1 7469 58,2 Nhûäng nûúác chêu Êu phaát triïín 246,3 10,7 2458,6 19,2 Nhûäng nûúác phaát triïín 264,8 11,5 2052,1 16 chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng Töíng caác nûúác phaát triïín 2188,4 95,4 11979,7 93,3 Töíng giaá trõ thûúng maåi 2293,5 12837,3 àiïån tûã toaân cêìu Nguöìn: Baáo caáo “Thûúng maåi àiïån tûã vaâ phaát triïín” cuãa UNCTAD nùm 2002. 40 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
39. Thûúng maåi àiïån tûã trïn thïë giúái àang phaát triïín theo caác xu hûúáng sau: Vúái tyã lïå kïët nöëi Internet hiïån vêîn coân rêët thêëp, vúái quy mö dên söë lúán vaâ töëc àöå tùng trûúãng kinh tïë khaá öín àõnh, caác nûúác àang phaát triïín seä laâ thõ trûúâng àêìy triïín voång cho thûúng maåi àiïån tûã trong tûúng lai; Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng seä vûún lïn dêîn àêìu vïì töëc àöå tiïëp thu ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã trïn thïë giúái; Phûúng thûác kinh doanh B2B àang vaâ seä chiïëm ûu thïë nöíi tröåi so vúái B2C trong caác giao dõch thûúng maåi àiïån tûã toaân cêìu. Baãng 2. Tyã troång cuãa phûúng thûác B2B trong giaá trõ thûúng maåi àiïån tûã toaân cêìu (theo dûå àoaán cuãa möåt söë cú quan phên tñch) Nùm Forrester IDC eMarketer Töíng B2B % B2B Töíng B2B % B2B Töíng B2B % B2B 2000 354,9 282 79,46 278,2 278 99,93 2001 615,3 516 83,86 474,3 474 99,93 2002 2293,5 2160 94,18 917 823,5 823 99,94 2003 3878,8 3675 94,75 1573 1408,6 1408 99,96 2004 6201,1 5904 95,21 2655 2367,5 2367 99,98 2005 9240,6 8823 95,48 4600 4329 94,11 Nguöìn: Baáo caáo “Thûúng maåi àiïån tûã vaâ phaát triïín” cuãa UNCTAD nùm 2002. Trong phûúng thûác B2C, loaåi hònh baán leã töíng húåp (siïu thõ thûúng maåi àiïån tûã) duâ chiïëm tyã lïå khöng cao trong töíng söë cûãa haâng baán leã trûåc tuyïën nhûng laåi nùæm giûä phêìn lúán giaá trõ giao dõch B2C trïn thõ trûúâng aão. Viïåc kïët húåp cûãa haâng baán leã trûåc tuyïën vúái caác kïnh phên phöëi truyïìn thöëng hiïån vêîn laâ phûúng thûác àûúåc nhiïìu nhaâ kinh doanh lûåa choån. THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 41
40. Taåi Viïåt Nam Thûúng maåi àiïån tûã àaä hònh thaânh vaâ àang phaát triïín taåi Viïåt Nam, tuy gùåp möåt söë khoá khùn, nhû thiïëu möi trûúâng phaáp lyá, haå têìng cöng nghïå thöng tin vaâ viïîn thöng chûa àuã maånh, nguöìn nhên lûåc coân yïëu, nhêån thûác cuãa doanh nghiïåp vaâ ngûúâi tiïu duâng chûa cao. HÖÅP 6. Cú quan quaãn lyá nhaâ nûúác vïì thûúng maåi àiïån tûã Tûâ thaáng 12-1998, nùæm bùæt xu hûúáng phaát triïín múái cuãa thûúng maåi thïë giúái, Böå Thûúng maåi cho thaânh lêåp Ban Thûúng maåi àiïån tûã thuöåc Böå vúái chûác nùng àêìu möëi töí chûác vaâ nghiïn cûáu, àïì xuêët caác phûúng aán tham gia húåp taác quöëc tïë vïì thûúng maåi àiïån tûã. Àêìu nùm 2004, nhêån thêëy vai troâ quan troång cuãa thûúng maåi àiïån tûã trong phaát triïín thûúng maåi, trong Nghõ àõnh söë 29/2004/NÀ-CP quy àõnh chûác nùng, nhiïåm vuå, quyïìn haån vaâ cú cêëu töí chûác cuãa Böå Thûúng maåi, Chñnh phuã àaä giao chûác nùng thöëng nhêët quaãn lyá nhaâ nûúác vïì thûúng maåi àiïån tûã cho Böå Thûúng maåi, vaâ thaânh lêåp Vuå Thûúng maåi àiïån tûã nhùçm tham mûu cho laänh àaåo Böå thûåc hiïån nhiïåm vuå trïn. Tûâ nùm 2003 nhêån thûác cuãa caác doanh nghiïåp vïì thûúng maåi àiïån tûã thay àöíi nhanh. Nïëu nhû trûúác àoá, söë doanh nghiïåp coá website coân tûúng àöëi ñt, thò àïën nùm 2004 con söë naây àaä lïn àïën khoaãng 17.500. Tuy nhiïn, ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã cuãa doanh nghiïåp coân úã mûác sú khai. Phêìn lúán caác website chó dûâng úã mûác cung cêëp thöng tin khaái quaát vïì doanh nghiïåp vaâ saãn phêím, chûa thûåc sûå laâ cöng cuå tûúng taác giûäa khaách haâng vaâ doanh nghiïåp. Viïåc kyá kïët húåp àöìng àiïån tûã vaâ thanh toaán trûåc tuyïën trong caác giao dõch thûúng maåi chûa thûåc hiïån àûúåc do thiïëu möåt möi trûúâng phaáp lyá thñch húåp vaâ caác haå têìng cöng nghïå tin hoåc vaâ viïîn thöng cêìn thiïët. Nguöìn nhên lûåc phuåc vuå ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã coân thiïëu vaâ chûa àuã trònh àöå àïí àaáp ûáng nhu cêìu, mùåc duâ caác trung 42 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
41. têm àaâo taåo cöng nghïå thöng tin, caác khoa cöng nghïå thöng tin úã caác trûúâng àaåi hoåc vêîn tiïëp tuåc tùng vïì söë lûúång. Têåp quaán kinh doanh vaâ têm lyá tiïu duâng taåi Viïåt Nam cuäng chûa hoaân toaân thuêån lúåi cho caác ûáng duång cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Ngûúâi dên coân chûa quen vúái phûúng thûác mua haâng giaán tiïëp, doanh nghiïåp cuäng chûa xêy dûång àûúåc nhûäng quan hïå àöëi taác àuã tin cêåy àïí àûa phûúng thûác B2B vaâo aáp duång cho caác giao dõch thûúng maåi thûúâng xuyïn. HÖÅP 7. Baáo caáo haâng nùm vïì thûúng maåi àiïån tûã Bùæt àêìu tûâ nùm 2003, àïí triïín khai nhiïåm vuå thöëng nhêët quaãn lyá nhaâ nûúác vïì thûúng maåi àiïån tûã, Böå Thûúng maåi tiïën haânh caác cuöåc àiïìu tra, khaão saát vïì thûåc traång phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã. Caác cuöåc àiïìu tra àûúåc thûåc hiïån qua viïåc gûãi phiïëu àiïìu tra túái caác doanh nghiïåp coá ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã, töí chûác caác chuyïën ài khaão saát trûåc tiïëp taåi nhûäng doanh nghiïåp coá ûáng duång sêu vïì thûúng maåi àiïån tûã vaâ tiïën haânh àiïìu tra qua caác website thûúng maåi àiïån tûã. Caác kïët quaã àiïìu tra töíng húåp trong caác baáo caáo haâng nùm vïì thûúng maåi àiïån tûã àûúåc àùng taãi trïn website chñnh thûác cuãa Böå Thûúng maåi (www.mot.gov.vn). Kïët quaã khaão saát gêìn àêy cuãa Böå Thûúng maåi taåi 303 doanh nghiïåp hoaåt àöång trong caác lônh vûåc kinh doanh khaác nhau cho thêëy möåt tyã lïå khaá cao doanh nghiïåp àaä coá nhûäng àêìu tû bûúác àêìu vïì ûáng duång cöng nghïå thöng tin, vúái 82,9% doanh nghiïåp àûúåc hoãi coá kïët nöëi Internet vaâ 25,32% àaä thiïët lêåp website. Coá túái 16% caác cöng ty coá dûå aán phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã. Àêy laâ tyã lïå khaá cao trong böëi caãnh chung cuãa nïìn kinh tïë Viïåt Nam. Trong lônh vûåc cöng nghiïåp cöng nghïå thöng tin vaâ dõch vuå cöng nghïå thöng tin, coá túái 54% doanh nghiïåp àaä thiïët lêåp website àïí baán haâng vaâ cung cêëp caác dõch vuå höî trúå khaách haâng, 100% doanh nghiïåp àaä sûã duång email trong caác giao dõch kinh doanh. Vúái sûå phaát triïín mau leå cuãa dõch vuå truy cêåp Internet bùng THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 43
42. röång vúái giaá phaãi chùng, caách truy cêåp Internet cuãa caác doanh nghiïåp trong nùm 2004 àaä thay àöíi nhiïìu so vúái nùm 2003. Cuå thïí, trong caác doanh nghiïåp àûúåc khaão saát coá túái 16% doanh nghiïåp coá àûúâng truyïìn riïng, 70% sûã duång ADSL vaâ chó coân 14% doanh nghiïåp sûã duång phûúng thûác quay söë. Nùm 2004 cuäng chûáng kiïën sûå thay àöíi vïì cú cêëu àêìu tû cho cöng nghïå thöng tin cuãa caác doanh nghiïåp. Tyã lïå àêìu tû cho phêìn cûáng, phêìn mïìm vaâ àaâo taåo cuãa caác cöng ty àûúåc àiïìu tra tûúng ûáng laâ 61,6%; 29,2% vaâ 12,3%. Thay vò chuá troång àêìu tû vaâo phêìn cûáng nhû trûúác àêy, caác doanh nghiïåp àaä àêìu tû nhiïìu hún cho phêìn mïìm vaâ àaâo taåo. Tuy nhiïn, caác tyã lïå coân chûa húåp lyá vaâ trong caác nùm túái cêìn tiïëp tuåc gia tùng tyã lïå àêìu tû cho phêìn mïìm, dõch vuå, àaâo taåo nhên lûåc. Trong khi söë doanh nghiïåp xêy dûång website tùng rêët nhanh thò coá sûå phên taán lúán giûäa caác doanh nghiïåp thuöåc caác lônh vûåc kinh doanh. Söë doanh nghiïåp saãn xuêët kinh doanh thiïët lêåp web- site chó chiïëm 20%, phêìn lúán website laâ cuãa caác doanh nghiïåp kinh doanh trong lônh vûåc dõch vuå. Phên böí ngaânh nghïì cuãa nhûäng doanh nghiïåp saãn xuêët cuäng khaá têåp trung, vúái hai phêìn ba söë doanh nghiïåp thuöåc lônh vûåc dïåt may vaâ thuã cöng myä nghïå, möåt phêìn ba trong lônh vûåc nöng - lêm - thuãy saãn hoùåc cú khñ àiïån maáy. Con söë naây phaãn aánh möåt hiïån tûúång thûåc tïë laâ caác doanh nghiïåp thûúng maåi dõch vuå, khöng kïí quy mö, hiïån àang laâ lûåc lûúång nùng àöång nhêët triïín khai ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã trong hoaåt àöång kinh doanh cuãa mònh. Baãng 3. Tyã lïå website phên theo nhoám saãn phêím dõch vuå Àiïån Thuã Dïåt Saách, Dõch Dõch Luêåt, Töíng tûã Tiïu cöng may, àôa vuå du vuå taâi tû Khaác húåp viïîn duâng myä giaây nhaåc lõch chñnh vêën thöng nghïå deáp 5,65% 15,65% 11,74% 12,61% 16,09% 3,91% 10,00% 6,96% 9,57% 38,26% Nguöìn: Baáo caáo thûúng maåi àiïån tûã Viïåt Nam 2004. 44 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
43. Kïët quaã àiïìu tra 230 cöng ty coá website cho thêëy, phêìn lúán nhûäng website naây múái chó dûâng úã mûác giúái thiïåu cöng ty vaâ saãn phêím dõch vuå (92,17%). Khoaãng trïn 40% website coá cung cêëp thöng tin vïì giaá caã saãn phêím vaâ cho pheáp liïn hïå àùåt haâng. Tuy nhiïn, söë website cho pheáp thanh toaán trûåc tuyïën (bùçng theã tñn duång hoùåc chuyïín khoaãn) chó chiïëm hún 10%, phêìn lúán trong söë naây laâ caác siïu thõ trûåc tuyïën vaâ website dõch vuå (du lõch, ngên haâng, dõch vuå tin hoåc vaâ viïîn thöng). Baãng 4. Tyã lïå website coá caác tñnh nùng thûúng maåi àiïån tûã Saãn Thanh toaán Dõch vuå khaách Giaá caã Àùåt haâng phêím trûåc tuyïën haâng 92,17% 47,83% 40,43% 10,47% 47,83% Nguöìn: Baáo caáo thûúng maåi àiïån tûã Viïåt Nam 2004. 73,91% doanh nghiïåp àûúåc hoãi cho biïët àöëi tûúång hoå hûúáng túái khi thiïët lêåp website laâ caác cöng ty vaâ töí chûác, coân nhûäng doanh nghiïåp chuá troång túái àöëi tûúång website laâ àaåi chuáng chiïëm möåt tyã lïå thêëp hún: 56,09%. Àiïìu naây phuâ húåp vúái xu thïë chung cuãa thïë giúái laâ thûúng maåi àiïån tûã B2B chiïëm ûu thïë vûúåt tröåi so vúái B2C trong lûåa choån chiïën lûúåc kinh doanh thûúng maåi àiïån tûã cuãa doanh nghiïåp. Àa söë doanh nghiïåp khi xêy dûång website àaä coá yá thûác quaãng baá trang web cuãa mònh bùçng nhiïìu hònh thûác. 52,61% àún võ àûúåc hoãi cho biïët coá àùng kyá website vúái möåt cöng cuå tòm kiïëm trûåc tuyïën, nhû Yahoo!, Google hay danh baå website do möåt töí chûác trong nûúác àûáng ra têåp húåp. Trïn 50% doanh nghiïåp coá quaãng caáo website qua caác phûúng tiïån thöng tin àaåi chuáng vaâ trao àöíi link vúái nhûäng trang web khaác, tuy nhiïn vêîn coân khoaãng gêìn 20% doanh nghiïåp chûa aáp duång biïån phaáp naâo àïí quaãng baá website. Coá túái 43,6% caác cöng ty àaánh giaá chó mêët dûúái hai nùm àïí hoaân vöën cho àêìu tû vaâo thûúng maåi àiïån tûã, 39,7% cêìn hai túái nùm nùm. Chó coá 16,7% caác cöng ty àaánh giaá phaãi cêìn trïn nùm nùm àïí thu höìi vöën àêìu tû. THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ LAÂ GÒ? 45
44. Baãng 5. Hònh thûác quaãng baá website Phûúng tiïån Liïn kïët Quaâ Khöng quaãng àaåi chuáng website tùång caáo 50,43% 53,04% 21,34% 16,52% Nguöìn: Baáo caáo thûúng maåi àiïån tûã Viïåt Nam 2004. Nhûäng haâng hoaá vaâ dõch vuå àûúåc giúái thiïåu, mua baán trïn maång nhiïìu nhêët laâ nhûäng saãn phêím coá àöå tiïu chuêín hoaá cao nhû maáy tñnh vaâ linh kiïån maáy tñnh, thiïët bõ àiïån tûã vaâ viïîn thöng, nhûäng saãn phêím coá haâm lûúång thöng tin cao nhû saách baáo, àôa nhaåc vaâ caác saãn phêím söë hoáa khaác. Coá thïí dûå àoaán giai àoaån nùm nùm tiïëp theo seä chûáng kiïën sûå phaát triïín maånh meä cuãa thûúng maåi àiïån tûã, möåt khi khung phaáp lyá chñnh saách cho thûúng maåi àiïån tûã àûúåc hònh thaânh úã mûác àöå hoaân thiïån hún, caác doanh nghiïåp maånh daån àêìu tû cho thûúng maåi àiïån tûã vaâ xaä höåi chêëp nhêån röång raäi phûúng thûác giao dõch kinh doanh qua maång. 46 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
45. Chûúng 2 Chñnh saách vaâ phaáp luêåt cuãa Viïåt Nam vïì thûúng maåi àiïån tûã TÖÍNG QUAN Trûúác nùm 2000, thûúng maåi àiïån tûã coân laâ thuêåt ngûä phaáp lyá múái. Hïå thöëng phaáp luêåt Viïåt Nam coá quy àõnh nhûng chûa thïí hiïån àûúåc baãn chêët vaâ têìm quan troång cuãa thûúng maåi àiïån tûã. Luêåt Thûúng maåi nùm 1997 nhùæc túái hònh thûác húåp àöìng bùçng phûúng tiïån àiïån tûã nhû fax, telex, thû àiïån tûã vaâ coi chuáng laâ vùn baãn (Àiïìu 49). Quy àõnh naây chó mang tñnh hònh thûác vaâ chûa cuå thïí hoaá caác khña caånh kyä thuêåt àuã cho viïåc aáp duång möåt caách coá hiïåu quaã. Möåt söë vuå aán kinh tïë liïn quan túái giaá trõ chûáng cûá cuãa thû àiïån tûã, baãn fax trong giao dõch húåp àöìng, nhûng caác quy àõnh phaáp lyá chûa àuã àïí giaãi quyïët. Trong giai àoaån 2000-2003, möåt söë vùn baãn phaáp lyá chuyïn ngaânh àaä coá nhûäng quy àõnh khaá cuå thïí vïì giao dõch àiïån tûã, nhû Böå luêåt Hònh sûå nùm 2000, Luêåt Haãi quan nùm 2001, Phaáp lïånh Quaãng caáo nùm 2001, nhûäng vùn baãn dûúái luêåt trong lônh vûåc ngên haâng. Tuy nhiïn, do nhêån thûác chûa toaân diïån vïì thûúng maåi àiïån tûã, caác chïë àõnh phaáp lyá trïn coân thiïëu cú súã cuå thïí, vò vêåy dêîn túái viïåc khoá aáp duång trïn thûåc tïë. Thaáng 1-2002, Chñnh phuã àaä giao Böå Thûúng maåi chuã trò xêy dûång Phaáp lïånh Thûúng maåi àiïån tûã nhùçm hònh thaânh cú súã phaáp lyá toaân diïån cho thûúng maåi àiïån tûã. Sau gêìn hai nùm xêy dûång, túái cuöëi nùm 2003, Böå Thûúng maåi àaä hoaân thaânh Dûå thaão CHÑNH SAÁCH VAÂ PHAÁP LUÊÅT CUÃA VIÏÅT NAM VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 47
46. 6 cuãa Phaáp lïånh vaâ chuêín bõ trònh Chñnh phuã. Tuy nhiïn, do têìm quan troång cuãa giao dõch àiïån tûã àöëi vúái moåi mùåt cuãa kinh tïë xaä höåi nïn Quöëc höåi àaä quyïët àõnh xêy dûång Luêåt Giao dõch àiïån tûã bao truâm nöåi dung cuãa Phaáp lïånh Thûúng maåi àiïån tûã nhùçm taåo cú súã phaáp lyá cho caác giao dõch àiïån tûã trong lônh vûåc dên sûå, thûúng maåi vaâ haânh chñnh. Dûå luêåt naây àïì cêåp möåt khña caånh quan troång trong phaáp luêåt vïì thûúng maåi àiïån tûã, àoá laâ thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa hònh thûác giao dõch bùçng thöng àiïåp dûä liïåu. Àöìng thúâi, möåt söë vùn baãn phaáp lyá chuyïn ngaânh cuäng löìng nhûäng quy àõnh thûâa nhêån caác giao dõch àiïån tûã nhû Luêåt Kïë toaán vúái nöåi dung thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa chûáng tûâ àiïån tûã, Luêåt Thûúng maåi (sûãa àöíi) thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa thöng àiïåp dûä liïåu trong caác hoaåt àöång thûúng maåi, Luêåt Dên sûå (sûãa àöíi) coá nhûäng quy àõnh vïì hònh thûác húåp àöìng àiïån tûã trong caác giao dõch dên sûå. Hai vùn baãn quan troång khaác quy àõnh cú súã kyä thuêåt giuáp thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa caác giao dõch àiïån tûã cuäng àang àûúåc xêy dûång laâ Nghõ àõnh vïì chûä kyá söë vaâ dõch vuå chûáng thûåc àiïån tûã, vaâ Nghõ àõnh vïì mêåt maä trong lônh vûåc dên sûå, kinh tïë. Nhòn chung, nhûäng vùn baãn àûúåc coi laâ quan troång nhêët nhùçm hònh thaânh khung khöí phaáp lyá àêìy àuã cho ûáng duång vaâ phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã àïìu àûúåc khúãi àöång xêy dûång trong nùm 2004, dûå kiïën caác vùn baãn naây seä àûúåc ban haânh trong nùm 2005, taåo cú súã hònh thaânh caác vùn baãn phaáp lyá chi tiïët hún vïì nhûäng vêën àïì nhû baão vïå quyïìn lúåi ngûúâi tiïu duâng, quyïìn súã hûäu trñ tuïå, thöng tin caá nhên trong thûúng maåi àiïån tûã, cú chïë àiïìu chónh caác hònh thûác ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã cuå thïí, cú chïë xaác àõnh chûáng cûá vaâ giaãi quyïët tranh chêëp Song song vúái viïåc xêy dûång nhoám vùn baãn àiïìu chónh thûúng maåi àiïån tûã, tûâ cuöëi nùm 2004, Böå Thûúng maåi àaä chuêín bõ dûå thaão Kïë hoaåch töíng thïí phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã giai àoaån 2006 - 2010 nhùçm xaác àõnh muåc tiïu vaâ löå trònh cuå thïí xêy dûång caác chñnh saách thuác àêíy phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã àïën nùm 48 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
47. 2010. Hai vùn baãn quan troång khaác cuäng àûúåc Böå Bûu chñnh Viïîn thöng soaån thaão laâ Chiïën lûúåc phaát triïín Cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng túái nùm 2010 vaâ àõnh hûúáng túái nùm 2020 vaâ Kïë hoaåch töíng thïí phaát triïín Chñnh phuã àiïån tûã àïën nùm 2010, hònh thaânh nhûäng chñnh saách khung höî trúå ûáng duång cöng nghïå thöng tin, trong àoá coá thûúng maåi àiïån tûã. Theo kïë hoaåch, ba vùn baãn trïn seä lêìn lûúåt àûúåc trònh Thuã tûúáng Chñnh phuã thöng qua trong nùm 2005. CHÑNH SAÁCH PHAÁT TRIÏÍN CHUNG Thûúng maåi àiïån tûã àaä àûúåc nhùæc túái trong nhûäng vùn kiïån quan troång cuãa Àaãng vaâ Chñnh phuã, thïí hiïån chuã trûúng phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã nhû möåt phûúng thûác quan troång thuác àêíy kinh tïë trong nûúác vaâ höåi nhêåp vúái thïë giúái. Thaáng 10-2000, Böå Chñnh trõ àaä ban haânh Chó thõ söë 58- CT/TW vïì viïåc àêíy maånh ûáng duång vaâ phaát triïín cöng nghïå thöng tin phuåc vuå sûå nghiïåp cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá, trong àoá yïu cêìu têåp trung phaát triïín caác dõch vuå àiïån tûã trong caác lônh vûåc dõch vuå vaâ thûúng maåi. Thaáng 4-2001, taåi Àaåi höåi Àaãng toaân quöëc lêìn thûá IX, thûúng maåi àiïån tûã àaä àûúåc nhùæc túái nhû möåt yïëu töë thõ trûúâng quan troång cêìn phaát triïín nhùçm höî trúå caác ngaânh thûúng maåi, dõch vuå khaác, thïí hiïån trong vùn kiïån vïì àõnh hûúáng phaát triïín kinh tïë, xaác àõnh tû tûúãng chó àaåo cuãa Àaãng àöëi vúái thûúng maåi àiïån tûã. Thaáng 5-2001, Thuã tûúáng Chñnh phuã ban haânh Quyïët àõnh söë 81/2001/QÀ-TTg phï duyïåt Chûúng trònh haânh àöång, triïín khai Chó thõ söë 58-CT/TW. Vùn baãn naây àùåt muåc tiïu, àïì xuêët caác biïån phaáp, chûúng trònh, kïë hoaåch, xaác àõnh traách nhiïåm caác böå, ngaânh trong viïåc ûáng duång vaâ phaát triïín cöng nghïå thöng tin, trong àoá bao göìm viïåc phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã. CHÑNH SAÁCH VAÂ PHAÁP LUÊÅT CUÃA VIÏÅT NAM VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 49
48. Ngaây 25-7-2002, Thuã tûúáng Chñnh phuã àaä ban haânh Quyïët àõnh 95/2002/QÀ-TTg phï duyïåt Kïë hoaåch töíng thïí vïì ûáng duång vaâ phaát triïín cöng nghïå thöng tin úã Viïåt Nam àïën nùm 2005. Ba vùn baãn cuå thïí hoaá chuã trûúng, àûúâng löëi phaát triïín caác ûáng duång cöng nghïå thöng tin vaâ thûúng maåi àiïån tûã àang àûúåc xêy dûång laâ Chiïën lûúåc phaát triïín Cöng nghïå thöng tin vaâ Truyïìn thöng, Kïë hoaåch töíng thïí phaát triïín Chñnh phuã àiïån tûã túái nùm 2010 vaâ Kïë hoaåch töíng thïí phaát triïín Thûúng maåi àiïån tûã giai àoaån 2006-2010. Chiïën lûúåc phaát triïín Cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng Mùåc duâ àûúâng löëi cú baãn vïì cöng nghïå thöng tin àaä hònh thaânh trong giai àoaån 2000 - 2002, nhûng Viïåt Nam vêîn cêìn möåt chiïën lûúåc phaát triïín daâi haån cuå thïí hoaá àûúâng löëi àaä vaåch ra. Ngay sau khi àûúåc thaânh lêåp vaâ àûúåc giao nhiïåm vuå quaãn lyá nhaâ nûúác vïì cöng nghïå thöng tin, tûâ nùm 2003 Böå Bûu chñnh Viïîn thöng àaä têåp trung xêy dûång Chiïën lûúåc phaát triïín Cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng túái nùm 2010. Theo dûå thaão Chiïën lûúåc, cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng àûúåc xaác àõnh laâ noâng cöët àïí Viïåt Nam chuyïín àöíi nhanh cú cêëu kinh tïë - xaä höåi, trúã thaânh nûúác coá trònh àöå tiïn tiïën vïì phaát triïín xaä höåi thöng tin trong khu vûåc ASEAN. Vúái têìm nhòn trïn, Chiïën lûúåc àïì ra quan àiïím phaát triïín, thïí hiïån trïn böën khña caånh göìm: Coi cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng laâ cöng cuå quan troång haâng àêìu àïí thûåc hiïån muåc tiïu thiïn niïn kyã, tûâng bûúác hònh thaânh xaä höåi thöng tin - cú súã àïí ruát ngùæn quaá trònh cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá àêët nûúác; Coi cöng nghiïåp cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng laâ ngaânh kinh tïë muäi nhoån, àûúåc nhaâ nûúác ûu tiïn höî trúå vaâ khuyïën khñch phaát triïín; 50 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
49. Ûu tiïn phaát triïín haå têìng thöng tin vaâ truyïìn thöng, taåo cú súã cho caác ûáng duång cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng trong moåi lônh vûåc cuãa toaân xaä höåi; Phaát triïín nguöìn nhên lûåc coá chêët lûúång, àöìng böå, chuyïín dõch nhanh vïì cú cêëu theo hûúáng tùng nhanh tyã lïå nguöìn nhên lûåc coá tri thûác, phaát triïín maånh meä nùng lûåc cöng nghïå quöëc gia. Dûå thaão Chiïën lûúåc xaác àõnh böën truå cöåt phaát triïín laâ xaä höåi àiïån tûã, chñnh phuã àiïån tûã, kinh doanh àiïån tûã vaâ thûúng maåi àiïån tûã. Caác tiïu chñ phaát triïín khaá cuå thïí, bao göìm: 1 triïåu maáy tñnh caá nhên giaá reã cho cöång àöìng; Xoáa muâ tin hoåc cho 20 triïåu ngûúâi dên; Àaâo taåo, böìi dûúäng 1.000 caán böå laänh àaåo phuå traách cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng; Chûáng minh thû àiïån tûã cho toaân dên; Thuác àêíy 50% doanh nghiïåp ûáng duång cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng àïí nêng cao nùng lûåc caånh tranh; 100% trûúâng trung hoåc sûã duång Internet; Àiïån tûã hoáa 50% vùn baãn nhaâ nûúác; 1 triïåu trang thöng tin àiïån tûã phuåc vuå cöng ñch; 50% dõch vuå haânh chñnh cöng cú baãn trûåc tuyïën; 30.000 chuyïn gia cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn thöng. Kïë hoaåch töíng thïí phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã giai àoaån 2006 - 2010 Thûåc hiïån chûác nùng thöëng nhêët quaãn lyá nhaâ nûúác vïì thûúng maåi àiïån tûã vaâ Quyïët àõnh söë 81/2001/QÀ-TTg cuãa Thuã tûúáng Chñnh phuã, nùm 2004 Böå Thûúng maåi bùæt àêìu xêy dûång Kïë hoaåch töíng thïí phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã giai àoaån 2006 - 2010. CHÑNH SAÁCH VAÂ PHAÁP LUÊÅT CUÃA VIÏÅT NAM VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 51
50. Vúái quan àiïím coi thûúng maåi àiïån tûã laâ àöång lûåc quan troång giuáp tùng trûúãng kinh tïë - thûúng maåi vaâ goáp phêìn nêng cao nùng lûåc caånh tranh cuãa doanh nghiïåp, Kïë hoaåch naây xaác àõnh böën muåc tiïu phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã túái nùm 2010 göìm: Phêìn lúán (khoaãng 60%) caác doanh nghiïåp lúán tiïën haânh giao dõch doanh nghiïåp túái doanh nghiïåp (B2B) vaâ ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã úã mûác cao; Hêìu hïët (khoaãng 80%) caác doanh nghiïåp vûâa vaâ nhoã biïët túái lúåi ñch cuãa thûúng maåi àiïån tûã vaâ coá ûáng duång nhêët àõnh; Möåt böå phêån àaáng kïí (khoaãng 10%) höå gia àònh vaâ caá nhên coá thoái quen mua haâng trïn maång (B2C); Têët caã caác chaâo thêìu mua sùæm chñnh phuã àûúåc cöng böë trïn caác trang tin àiïån tûã cuãa caác cú quan chñnh phuã vaâ 20% mua sùæm chñnh phuã àûúåc tiïën haânh trïn maång (B2G). Àïí àaåt àûúåc muåc tiïu trïn, Nhaâ nûúác seä àêíy maånh tuyïn truyïìn, àaâo taåo vïì thûúng maåi àiïån tûã cho caác doanh nghiïåp, kõp thúâi xêy dûång möi trûúâng phaáp lyá thuêån lúåi cho thûúng maåi àiïån tûã vaâ phaát huy vai troâ tiïn phong cuãa caác cú quan nhaâ nûúác trong viïåc ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã trong mua sùæm cöng. Kïë hoaåch àïì ra saáu chñnh saách lúán. Chñnh saách thûá nhêët laâ triïín khai maånh meä vaâ liïn tuåc hoaåt àöång phöí biïën, tuyïn truyïìn, àaâo taåo vïì thûúng maåi àiïån tûã. Chñnh saách thûá hai laâ nhanh choáng taåo lêåp möi trûúâng thuêån lúåi cho thûúng maåi àiïån tûã vúái viïåc ban haânh àêìy àuã vaâ àöìng böå caác vùn baãn quy phaåm phaáp luêåt liïn quan túái thûúng maåi àiïån tûã. Chñnh saách tiïëp theo laâ caác cú quan chñnh phuã úã moåi cêëp cêìn phaãi ài tiïn phong trong viïåc höî trúå vaâ ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã. Chñnh saách thûá tû vaâ thûá nùm laâ phaát triïín haå têìng kyä thuêåt cho thûúng maåi àiïån tûã trïn cú súã chuyïín giao cöng nghïå tûâ nûúác ngoaâi, töí chûác thûåc thi caác quy àõnh phaáp luêåt liïn quan túái thûúng maåi àiïån tûã möåt caách cûúng quyïët, kõp thúâi. Cuöëi cuâng, chñnh saách 52 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
51. thûá saáu laâ tñch cûåc tham gia caác hoaåt àöång húåp taác quöëc tïë vïì thûúng maåi àiïån tûã. Trïn cú súã caác chñnh saách lúán naây, Kïë hoaåch àaä àïì xuêët nhiïìu chûúng trònh, dûå aán cuå thïí. Möîi chûúng trònh, dûå aán seä do möåt cú quan chõu traách nhiïåm chuã trò song song vúái sûå phöëi húåp chùåt cheä vúái caác cú quan khaác. Kinh phñ triïín khai caác chûúng trònh, dûå aán chuã yïëu huy àöång tûâ toaân xaä höåi vaâ nguöìn ngên saách haâng nùm cêëp cho tûâng cú quan nhaâ nûúác. Kïë hoaåch cuäng àïì xuêët Nhaâ nûúác cêìn thiïët lêåp Quyä Phaát triïín thûúng maåi àiïån tûã tûâ ngên saách nhaâ nûúác àïí taâi trúå cho nhûäng dûå aán khoá xaác àõnh thuöåc thêím quyïìn cuãa möåt cú quan cuå thïí, hoùåc nhûäng dûå aán chó cêìn àêìu tû nhoã, nhûng seä kñch thñch maånh meä moåi àöëi tûúång ûáng duång thûúng maåi àiïån tûã. Kïë hoaåch töíng thïí phaát triïín Chñnh phuã àiïån tûã túái nùm 2010 Thûåc hiïån chûác nùng quaãn lyá nhaâ nûúác vïì cöng nghïå thöng tin, nùm 2004 Böå Bûu chñnh Viïîn thöng àaä tñch cûåc xêy dûång Kïë hoaåch töíng thïí phaát triïín Chñnh phuã àiïån tûã túái nùm 2010. Kïë hoaåch naây àïì ra caác quan àiïím sau: coi chñnh phuã àiïån tûã laâ cöng cuå giuáp Chñnh phuã trong saåch, minh baåch, hiïåu lûåc vaâ hiïåu quaã hún; lêëy ngûúâi dên vaâ doanh nghiïåp laâm trung têm; gùæn vúái hoaåt àöång caãi caách haânh chñnh; coi chñnh phuã àiïån tûã laâ àöång lûåc thuác àêíy quaá trònh àöíi múái, nêng cao nùng lûåc vaâ chêët lûúång cuöåc söëng. Kïë hoaåch àùåt ra caác muåc tiïu nhùçm nêng cao nùng lûåc àiïìu haânh, quaãn lyá cuãa caác cú quan chñnh phuã, phuåc vuå ngûúâi dên vaâ doanh nghiïåp, huy àöång nguöìn vöën nhaâ nûúác (1% ngên saách tûâ nùm 2006) cho phaát triïín Chñnh phuã àiïån tûã. Dûå thaão cuå thïí caác nhoám kïë hoaåch thûåc hiïån göìm: CHÑNH SAÁCH VAÂ PHAÁP LUÊÅT CUÃA VIÏÅT NAM VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 53
52. nêng cao nùng lûåc àiïìu haânh, quaãn lyá cuãa cú quan chñnh phuã; cung cêëp thöng tin cho caác cú quan, ngûúâi dên vaâ doanh nghiïåp; xêy dûång dõch vuå cöng phuåc vuå ngûúâi dên vaâ doanh nghiïåp; xêy dûång haå têìng vaâ möi trûúâng phaáp lyá. Tûúng ûáng tûâng nhoám kïë hoaåch thûåc hiïån laâ nhûäng dûå aán troång àiïím. MÖÅT SÖË VÙN BAÃN PHAÁP LYÁ LIÏN QUAN TÚÁI THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ Luêåt Giao dõch àiïån tûã Àêìu nùm 2004, Uyã ban Khoa hoåc, Cöng nghïå vaâ Möi trûúâng cuãa Quöëc höåi khúãi àöång dûå aán xêy dûång Luêåt Giao dõch àiïån tûã. Túái thaáng 5-2005, Ban Soaån thaão àaä hoaân thaânh dûå thaão 8 vúái cêëu truác göìm taám chûúng, 55 àiïìu, quy àõnh vïì: (1) giaá trõ phaáp lyá cuãa thöng àiïåp dûä liïåu; (2) giaá trõ phaáp lyá cuãa chûä kyá àiïån tûã vaâ thõ trûúâng chûáng thûåc àiïån tûã; (3) húåp àöìng àiïån tûã; (4) giao dõch àiïån tûã cuãa caác cú quan nhaâ nûúác; (5) vêën àïì baão mêåt, an toaân, an ninh; (6) vêën àïì súã hûäu trñ tuïå trong giao dõch àiïån tûã thuöåc caác lônh vûåc dên sûå, thûúng maåi, haânh chñnh vaâ lônh vûåc khaác do phaáp luêåt quy àõnh. Dûå kiïën cuöëi nùm 2005, Quöëc höåi seä thöng qua Luêåt naây. Àêy àûúåc coi laâ thúâi àiïím lõch sûã cuãa caác giao dõch àiïån tûã taåi Viïåt Nam, bao göìm caác giao dõch àiïån tûã trong lônh vûåc thûúng maåi. Luêåt Giao dõch àiïån tûã seä thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa caác thöng àiïåp dûä liïåu vaâ chûä kyá àiïån tûã àûúåc sûã duång trong caác quan hïå dên sûå, thûúng maåi vaâ haânh chñnh; àöìng thúâi cuå thïí hoaá caác quy àõnh aáp duång cho húåp àöìng àiïån tûã vaâ caác giao dõch àiïån tûã cuãa khöëi cú quan nhaâ nûúác. Töí chûác, caá nhên seä yïn têm khi tiïën haânh caác giao dõch àiïån tûã, vûâa giaãm caác chi phñ giao dõch, tiïët 54 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
53. kiïåm thúâi gian xûã lyá vaâ vêîn coá thïí yïu cêìu toaâ aán baão vïå quyïìn lúåi cuãa mònh möåt khi coá tranh chêëp xaãy ra. HÖÅP 8. Xu hûúáng xêy dûång phaáp luêåt vïì giao dõch àiïån tûã trïn thïë giúái Phaáp luêåt vïì giao dõch àiïån tûã quy àõnh ba nhoám vêën àïì cú baãn: (1) Thûâa nhêån caác giao dõch àiïån tûã (qua viïåc thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa caác thöng àiïåp dûä liïåu); (2) Thûâa nhêån chûä kyá àiïån tûã (chûä kyá söë) nhùçm baão àaãm tñnh an toaân vaâ baão mêåt cuãa caác hïå thöëng thöng tin; (3) Quy àõnh vïì nhûäng khña caånh liïn quan túái giao dõch àiïån tûã göìm: quyïìn vaâ nghôa vuå cuãa caác nhaâ cung cêëp dõch vuå maång; thanh toaán trûåc tuyïën, baão vïå quyïìn súã hûäu trñ tuïå trïn maång, baão vïå quyïìn lúåi ngûúâi tiïu duâng trïn maång, baão vïå bñ mêåt caá nhên trïn maång, töåi phaåm, vi phaåm trïn maång vaâ cú chïë giaãi quyïët tranh chêëp trïn maång. Tuyâ thûåc tïë phaát triïín cuãa mònh, tûâng nûúác seä hònh thaânh caác chïë àõnh phaáp lyá vïì giao dõch àiïån tûã theo nùm khuynh hûúáng sau: 1. Xêy dûång möåt luêåt àöåc lêåp bao quaát caã ba nhoám vêën àïì nïu trïn. Caách naây traánh khoãi viïåc sûãa àöíi, böí sung nhûäng vùn baãn luêåt hiïån haânh vaâ kõp thúâi àûa ra caác quy àõnh àiïìu chónh caác giao dõch àiïån tûã. Tuy nhiïn, möåt luêåt nhû trïn liïn quan túái nhiïìu lônh vûåc, viïåc xêy dûång khöng àún giaãn, do àoá àoâi hoãi trònh àöå lêåp phaáp cao. Haân Quöëc àaä xêy dûång Luêåt cú baãn vïì thûúng maåi àiïån tûã bao quaát caã ba nhoám vêën àïì trïn, tuy nhiïn àöëi tûúång àiïìu chónh chó laâ caác giao dõch thûúng maåi, khöng múã röång cho moåi giao dõch àiïån tûã. 2. Xêy dûång nhiïìu luêåt àöåc lêåp quy àõnh vïì tûâng vêën àïì cuå thïí trong ba nhoám vêën àïì trïn. Àiïín hònh laâ Malaixia vúái caác Luêåt Chûä kyá söë, Luêåt Chûäa bïånh tûâ xa, Luêåt Truyïìn thöng vaâ Àa phûúng tiïån Caách naây khöng àoâi hoãi phaãi sûãa àöíi phaáp luêåt chuyïn ngaânh, coá khaã nùng nhanh choáng xêy dûång caác vùn baãn phaáp lyá àiïìu chónh caác khña caånh khaác nhau cuãa giao dõch àiïån tûã. Tuy nhiïn, àoâi hoãi phaãi hònh thaânh möåt cú quan chuyïn nghiïn cûáu vaâ àïì xuêët chñnh saách liïn quan túái cöng nghïå thöng tin (Malaixia àaä thaânh lêåp MSC - Multimedia Super Corridor - coá traách nhiïåm àïì xuêët vaâ xêy dûång nöåi dung caác vêën àïì phaáp lyá liïn quan túái cöng nghïå thöng tin). CHÑNH SAÁCH VAÂ PHAÁP LUÊÅT CUÃA VIÏÅT NAM VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 55
54. 3. Xêy dûång luêåt riïng thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa thöng àiïåp dûä liïåu vaâ/hoùåc chûä kyá àiïån tûã (chûä kyá söë). Caác vêën àïì khaác liïn quan túái giao dõch àiïån tûã àûúåc quy àõnh bùçng caách sûãa àöíi, böí sung phaáp luêåt chuyïn ngaânh. UNCITRAL (Uyã ban Luêåt thûúng maåi quöëc tïë cuãa Liïn húåp quöëc) khuyïën nghõ caác nûúác theo hûúáng naây vúái viïåc ban haânh luêåt mêîu vïì thûúng maåi àiïån tûã (phaåm vi àiïìu chónh coá thïí àûúåc múã röång cho moåi giao dõch àiïån tûã) vaâ Luêåt mêîu vïì chûä kyá àiïån tûã. Phillippin cuäng theo hûúáng naây vúái viïåc húåp nhêët nöåi dung hai luêåt mêîu cuãa UNCITRAL. 4. Xêy dûång luêåt riïng thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa thöng àiïåp dûä liïåu vaâ/hoùåc chûä kyá àiïån tûã (chûä kyá söë). Luêåt naây cuäng bao göìm caã möåt söë vêën àïì àûúåc coi laâ quan troång nhû quyïìn vaâ nghôa vuå cuãa caác nhaâ cung cêëp dõch vuå trûåc tuyïën, thanh toaán àiïån tûã. Caác vêën àïì coân laåi liïn quan túái giao dõch àiïån tûã àûúåc quy àõnh bùçng caách sûãa àöíi, böí sung phaáp luêåt chuyïn ngaânh. Àiïín hònh laâ Myä vúái Luêåt Thöëng nhêët giao dõch àiïån tûã (1999) vaâ Luêåt eSign (Luêåt vïì chûä kyá àiïån tûã trong phaáp luêåt thûúng maåi quöëc gia vaâ quöëc tïë), Canaàa, Öxtrêylia, Xingapo 5. Khöng xêy dûång luêåt múái maâ chó sûãa àöíi, böí sung phaáp luêåt hiïån haânh vaâ àûa ra caác quy àõnh dûúái luêåt. Phaáp àaä sûãa àöíi Böå luêåt Dên sûå (Àiïìu 1316-4) àïí thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa thöng àiïåp dûä liïåu vaâ chûä kyá àiïån tûã, dûåa vaâo Àiïìu 1316-4 vaâ Chó thõ vïì chûä kyá àiïån tûã cuãa chêu Êu, Phaáp cuäng àaä xêy dûång möåt Nghõ àõnh vïì chûä kyá àiïån tûã, cung cêëp caác dõch vuå, vûâa coá nhûäng nöåi dung hoaåt àöång xaä höåi múái (nhû cûãa haâng aão, kinh doanh qua maång ). Böå luêåt Dên sûå (sûãa àöíi) Thaáng 5-2005, Quöëc höåi àaä thöng qua Böå luêåt Dên sûå (sûãa àöíi) coá ba quy àõnh liïn quan túái hònh thûác giao dõch dên sûå, göìm: Àiïìu 115 (Hònh thûác giao dõch dên sûå) giúái haån ba hònh thûác giao dõch dên sûå laâ lúâi noái, vùn baãn vaâ haânh vi cuå thïí, trong àoá coi thû àiïån tûã vaâ caác hònh thûác thöng tin àiïån tûã khaác laâ möåt daång vùn baãn; Àiïìu 373 (Thúâi àiïím àïì nghõ giao kïët húåp àöìng coá hiïåu lûåc) quy àõnh “hiïåu lûåc cuãa àïì nghõ giao kïët húåp 56 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ
55. àöìng phaát sinh khi àïì nghõ úã daång thöng àiïåp dûä liïåu àûúåc àûa vaâo hïå thöëng thöng tin chñnh thûác cuãa bïn àûúåc àïì nghõ”; vaâ Àiïìu 384 (Hònh thûác húåp àöìng) quy àõnh “húåp àöìng coá thïí àûúåc giao kïët bùçng vùn baãn, haânh vi cuå thïí, lúâi noái hoùåc thöng àiïåp dûä liïåu”. Duâ àaä àïì cêåp hònh thûác giao dõch àiïån tûã, nhûng Böå luêåt Dên sûå coân chûa phên biïåt sûå khaác nhau giûäa hònh thûác giao dõch bùçng vùn baãn vaâ hònh thûác giao dõch bùçng thöng àiïåp dûä liïåu. Thöng àiïåp dûä liïåu cêìn phaãi àûúåc coi laâ möåt hònh thûác giao dõch àöåc lêåp vúái hònh thûác vùn baãn, àêy cuäng chñnh laâ cú súã lyá luêån àïí xêy dûång Luêåt giao dõch àiïån tûã (xem phêìn vïì Luêåt Giao dõch àiïån tûã) giuáp thûâa nhêån giaá trõ phaáp lyá cuãa thöng àiïåp dûä liïåu. Ngoaâi ra, caác quy àõnh vïì thöng àiïåp dûä liïåu trong Böå luêåt Dên sûå àûúåc xêy dûång khaá àöåc lêåp vúái Luêåt Giao dõch àiïån tûã, àiïìu naây tiïìm êín khaã nùng seä coá sûå khöng thöëng nhêët trong caách tiïëp cêån cuâng möåt vêën àïì. HÖÅP 9. Haânh lang phaáp lyá cho giao kïët húåp àöìng àiïån tûã Nhaâ maáy B coá möåt trang web giúái thiïåu saãn phêím. Qua àoá, cöng ty A biïët B coá thïí laâ àöëi taác cung cêëp haâng hoáa cho mònh nïn gûãi möåt thû àiïån tûã (e-mail) cho B àïì nghõ mua haâng. Àaåi diïån B traã lúâi bùçng möåt e-mail chêëp nhêån baán haâng. Hai thû àiïån tûã trïn àïìu sûã duång möåt phêìn mïìm cho pheáp biïët chñnh xaác àõa chó ngûúâi gûãi vaâ baão àaãm nöåi dung thû khöng bõ thay àöíi. Àuáng theo thoãa thuêån, B giao haâng vaâ nhêån tiïìn qua möåt taâi khoaãn ngên haâng. B khöng phaãi gùåp mùåt A trong suöët quaá trònh giao dõch. Giao kïët húåp àöìng giûäa A vaâ B diïîn ra möåt caách tûå nhiïn vò caã hai àïìu coá bùçng chûáng àïí toâa aán baão vïå mònh nïëu bïn kia khöng thûåc hiïån theo àuáng thoãa thuêån. Coá leä trïn àêy laâ möåt giao dõch mú ûúác cuãa hêìu hïët caác doanh nghiïåp vò noá giuáp giaãm thúâi gian, chi phñ ài laåi vaâ thuêån tiïån. Mú ûúác naây àaä thaânh hiïån thûåc taåi Myä, Haân Quöëc, Canaàa, Xingapo tûâ vaâi nùm gêìn àêy do caác nûúác naây àaä coá àuã cú súã phaáp lyá bïn caånh möåt haå têìng kyä thuêåt tiïn tiïën. Taåi Viïåt Nam, giaã sûã haå têìng kyä thuêåt àaä sùén saâng, vêåy cêìn caác cú súã CHÑNH SAÁCH VAÂ PHAÁP LUÊÅT CUÃA VIÏÅT NAM VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ 57
56. HÖÅP 9 (Tiïëp) phaáp lyá gò àïí biïën ûúác mú trïn thaânh hiïån thûåc? Nùm 1996, UÃy ban Luêåt Thûúng maåi quöëc tïë cuãa Liïn húåp quöëc (UNCI- TRAL) àaä ban haânh Luêåt mêîu vïì thûúng maåi àiïån tûã. Thûåc tïë, nhiïìu nûúác àaä xêy dûång vùn baãn phaáp luêåt quöëc gia dûåa trïn luêåt mêîu naây. Àiïím quan troång nhêët cuãa caác vùn baãn luêåt àoá laâ thûâa nhêån thöng àiïåp dûä liïåu coá caác thuöåc tñnh tûúng àûúng vùn baãn giêëy, àûúåc tin cêåy vaâ coá giaá trõ phaáp lyá. UNCITRAL goåi caách quy àõnh naây laâ phûúng phaáp àiïìu chónh tûúng àûúng thuöåc tñnh. Nhûäng thuöåc tñnh cú baãn nhêët cuãa möåt vùn baãn giêëy bao göìm: (1) Khaã nùng coá thïí àoåc àûúåc; (2) Khöng bõ thay àöíi nöåi dung theo thúâi gian; (3) Cho pheáp taái taåo möåt taâi liïåu sao cho möîi bïn àïìu coá baãn sao cuãa taâi liïåu ban àêìu; (4) Cho pheáp xaác thûåc taâi liïåu bùçng chûä kyá; vaâ (5) Àûúåc cú quan nhaâ nûúác vaâ toâa aán chêëp nhêån. Chuáng ta haäy thûã xem thû àiïån tûã cuãa A vaâ B trong vñ duå trïn coá àaáp ûáng àûúåc nhûäng thuöåc tñnh nhû cuãa vùn baãn giêëy hay khöng? A vaâ B àïìu àoåc àûúåc nöåi dung thû àiïån tûã cuãa nhau, vêåy thuöåc tñnh thûá nhêët àûúåc àaáp ûáng. Àïí thûåc hiïån giao dõch àiïån tûã, caã A vaâ B àïìu sûã duång phêìn mïìm cho pheáp taåo vaâ giaãi maä caác dûä liïåu, qua àoá nhêån daång ngûúâi gûãi vaâ chûáng minh ngûúâi gûãi àaä chêëp nhêån nöåi dung thû. Trïn thû àiïån tûã, ngûúâi gûãi coá thïí « kyá » vaâo thû vaâ gûãi cho ngûúâi nhêån. Haânh vi « kyá » àiïån tûã khöng khaác vïì baãn chêët so vúái haânh vi kyá tay vò àïìu giuáp biïët ngûúâi kyá laâ ai vaâ chûáng minh àûúåc anh ta àaä chêëp nhêån nöåi dung thû mònh kyá. Coá nghôa, A khöng thïí tûâ chöëi viïåc àaä gûãi thû vúái nöåi dung xaác àõnh cho B vaâ ngûúåc laåi. Vêåy laâ àaáp ûáng caác thuöåc tñnh thûá hai vaâ thûá tû. A vaâ B coá nhiïìu caách àïí lûu giûä an toaân têët caã thû àiïån tûã cuãa toaân böå quaá trònh giao dõch vaâ xuêët trònh khi cêìn thiïët, tûác laâ thoãa maän thuöåc tñnh thûá ba. Cuöëi cuâng, khi xaãy ra bêët kyâ tranh chêëp naâo, nïëu A hoùåc B àûúåc pheáp sûã duång caác thû àiïån tûã trïn àïí yïu cêìu cú quan nhaâ nûúác hoùåc toâa aán baão vïå quyïìn lúåi cuãa mònh thò thuöåc tñnh thûá nùm àûúåc thoãa maän (vêën àïì thuêìn tuáy phaáp lyá). Nhû vêåy, möåt thöng àiïåp hoaân toaân coá thïí tûúng àûúng möåt vùn baãn giêëy úã caã khña caånh kyä thuêåt vaâ phaáp lyá. Vêën àïì laâ cêìn phaãi thûâa nhêån nhûäng thuöåc tñnh naây trong hïå thöëng phaáp luêåt quöëc gia. Vuä Àònh Thaânh, Thïë giúái Vi tñnh series B söë thaáng 6-2004. 58 TÒM HIÏÍU VÏÌ THÛÚNG MAÅI ÀIÏÅN TÛÃ