Bài giảng Học thuyết giá trị thặng dư

Nội dung text: Bài giảng Học thuyết giá trị thặng dư

1. 8/1/15 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 1. Công thức chung của tư bản - Tiền trong lưu thông hàng hoá giản đơn HỌC THUYẾT GIÁ TRỊ THẶNG vận động theo công thức : DƯ H T H’ (1) - Với tư cách là tư bản, tiền vận động theo công thức: T H T’(2) I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 1. Công thức chung của tư bản 1. Công thức chung của tư bản Khác nhau H T H’ T H T’ * So sánh sự vận động của hai công thức Trình tự các Bắt đầu bằng bán Bắt đầu bằng mua trên: hành vi và kết thúc bằng và kết thúc bằng mua bán. - Giống nhau: Điểm xuất phát Bắt đầu bằng Bắt đầu bằng tiền + Đều có 2 nhân tố là tiền và hàng. và kết thúc hàng và kết thúc và kết thúc bằng + Đều là sự kết hợp của hai hành động đối bằng hàng tiền lập, nối tiếp nhau Động cơ mục giá trị sử dụng giá trị và giá trị lớn đích của vận hơn động T ' = T + ∆t Giới hạn của có giới hạn không có giới hạn vận động I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 2. Mâu thuẫn của công thức chung 2. Mâu thuẫn của công thức chung - Công thức T H T’ làm cho người ta lầm Trao đổi không tưởng rằng: lưu thông tạo ra giá trị và giá ngang giá trị thặng dư - Trong lưu thông có thể xảy ra hai trường hợp: + Trao đổi ngang giá: hai bên trao đổi không được lợi về giá trị, chỉ được lợi về giá trị Bán cao hơn Mua thấp hơn Mua rẻ, sử dụng. giá trị giá trị bán đắt 1
2. 8/1/15 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN I. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH 2. Mâu thuẫn của công thức chung TƯ BẢN →Vậy lưu thông và bản thân tiền tệ trong lưu 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công thông không tạo ra giá trị và giá trị thặng trong chủ nghĩa tư bản dư a. Sức lao động và điều kiện để biến Nhưng tiền tệ và hàng hoá nằm ngoài lưu sức lao động thành hàng hóa thông cũng không tạo ra giá trị và giá trị thặng dư → Mâu thuẫn của công thức chung: Giá trị thặng dư không được sinh ra trong lưu thông nhưng cũng không nằm ngoài lưu thông I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong CNTB - Sức lao động trở thành hàng hóa khi có hai điều kiện: * Sức lao động là toàn bộ những năng + Người lao động là người tự do, có khả lực (thể lực và trí lực) tồn tại trong một năng chi phối sức lao động con người và được người đó sử dụng + Người lao động không có TLSX cần thiết vào sản xuất. để kết hợp với SLĐ của mình. I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong CNTB Người Sức Tiêu dùng TLSH cần lao lao b. Hai thuộc tính của hàng hoá sức lao động thiết động và gia động đình * Giá trị của hàng hoá sức lao động Giá trị TLSH Giá trị TLSH Phí tổn Giá trị hàng (về vc và (về vc và đào tạo hóa SLĐ tinh thần) tinh thần) = + + cần thiết để cần thiết cho tái sẩn xuất con cái và SLĐ cho gia đình người lao người lao động động 2
3. 8/1/15 I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong CNTB CNTB *Giá trị sử dụng: c. Tiền công trong chủ nghĩa tư bản - Chính là công dụng hay tính có ích của hàng hóa nhằm thỏa mãn nhu cầu của người mua nó. * Bản chất - Giá trị sử dụng của hàng hóa SLĐ chỉ được - Tiền công là sự biểu hiện bằng tiền của biểu hiện trong quá trình tiêu dùng (quá trình sản xuất) giá trị hàng hoá SLĐ, là giá cả của hàng - Trong khi thực hiện giá trị sử dụng, hàng hóa hoá SLĐ. SLĐ không những bị mất đi mà còn tạo ra giá trị * Hình thức tiền công cơ bản mới lớn hơn giá trị ban đầu của nó.  Như vậy: Hàng hóa SLĐ có thuộc tính đặc biệt, - Tiền công tính theo thời gian là nguồn gốc sinh ra giá trị thặng dư (m) - Tiền công tính theo sản phẩm I SỰ CHUYỂN HÓA CỦA TIỀN THÀNH TƯ BẢN II. QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT RA GIÁ TRỊ THẶNG 3. Hàng hoá sức lao động và tiền công trong DƯ TRONG XÃ HỘI TƯ BẢN CNTB * Tiền công danh nghĩa và tiền công thực 1. Sự thống nhất giữa quá trình sản xuất tế ra giá trị sử dụng và quá trình sản - Tiền công danh nghĩa: là số tiền mà người xuất ra giá trị thặng dư công nhân nhận được do bán sức lao động của mình cho nhà tư bản. - Tiền công thực tế: là tiền công được biểu Giá trị Mục đích của Giá trị sử dụng hiện bằng số lượng hàng hóa tiêu dùng và sản xuất và dịch vụ mà công nhân mua được bằng tư bản giá trị thặng dư tiền công danh nghĩa của mình. chủ nghĩa Ví dụ về quá trình sản xuất m • Giả định • Đặc trưng - Người lao động dưới sự kiểm soát của - Việc mua và bán đúng giá trị nhà TB: cũng như hàng hóa hay các yếu tố sản xuất khác của quá trình sản xuất, - Chỉ bằng một phần thời gian lao động nhà TB sẽ sử dụng sao cho có hiệu quả trong ngày người công nhân đã tạo ra và hợp lý nhất được một lượng giá trị bằng giá trị SLĐ - Sản phẩm làm ra thuộc sở hữu của nhà của anh ta (4 giờ) TB (do nhà TB mua TLSX và SLĐ) 3
4. 8/1/15 Thời gian: 4giờ Thời gian: 4 giờ (tiếp theo) ST Khoản mục TB ứng Giá trị ST Khoản mục TB ứng Giá trị T trước chuyển vào T trước chuyển vào (USD) SP (USD) SP 1 Mua 10kg bông 10 10 2 Hao mòn máy 2 2 1 Mua 10kg bông 10 10 3 Thuê lao động trong ngày 3 3 2 Hao mòn máy 2 2 3 Thuê lao động 0 3 TB ứng trước 15 TB ứng trước 12 Giá trị mới của 10kg sợi 15 Giá trị mới của 10kg sợi 15 • Nhận xét • Khái niệm: Là bộ phận của giá trị mới dôi ra ngoài giá trị - Phân tích giá trị sản phẩm mới thu được sức lao động do người công nhân làm thuê (20kg sợi) ta thấy có 2 phần: tạo ra và bị nhà TB chiếm không. + Giá trị cũ: là giá trị của TLSX được lao động cụ thể của người công nhân • Nguồn gốc: chuyển vào sản phẩm (24USD) Do người công nhân làm thuê tạo ra + Giá trị mới: là giá trị do người công nhân bằng lao động trừu tượng của mình sáng • Bản chất: tạo ra (6USD); giá trị này bao gồm giá trị - Phản ánh mối quan hệ giữa nhà TB và SLĐ (3USD)và giá trị thặng dư (3USD) người lao động – quan hệ bóc lột và bị bóc lột. 2. Bản chất của tư bản - tư bản bất biến và tư b. Tư bản bất biến bản khả biến a. Bản chất của tư bản - Bộ phận tư bản tồn tại dưới hình thái tư - Tư bản là giá trị mang lại giá trị thặng dư bằng liệu sản xuất mà giá trị được bảo tồn và cách bóc lột lao động không công của công chuyển vào sản phẩm, tức là giá trị không nhân làm thuê. thay đổi về lượng trong quá trình sản xuất → Bản chất của tư bản là thể hiện quan hệ sản + Tư bản bất biến ký hiệu là C. xuất xã hội mà trong đó giai cấp tư sản chiếm đoạt giá trị thặng dư do giai cấp công nhân sáng + Gồm: * máy móc, nhà xưởng tạo ra. * nguyên, nhiên, vật liệu 4
5. 8/1/15 c.Tư bản khả biến: Kết luận: + Bộ phận tư bản ứng trước dùng để mua hàng hoá sức lao động không tái hiện ra, nhưng 1- TB bất biến (c): Không trực tiếp tạo ra thông qua lao động trừu tượng, người công giá trị thặng dư, chỉ là điều kiện cần để tạo nhân làm thuê đã sáng tạo ra một giá trị mới, ra giá trị thặng dư. lớn hơn giá trị của sức lao động, tức là có sự biển đổi về số lượng. 2- TB khả biến (v): là bộ phận tư bản trực + Tư bản khả biến, ký hiệu là V. tiếp tạo ra giá trị thặng dư. + Tư bản khả biến tồn tại dưới hình thức tiền Giá trị của hàng hóa gồm: ( c + v + m) lương. 3. Tỷ suất và khối lượng giá trị thặng dư. b. Khối lượng giá trị thặng dư a. Tỷ suất giá trị thặng dư - Khái niệm: Là số lượng giá trị thặng - Khái niệm: Là quan hệ phần trăm giữa dư thu được trong một thời gian nhất giá trị thặng dư và tư bản khả biến. định. - Ký hiệu: m’ - Ký hiệu: M m’=m/v *100% m’=t’/t *100% M = Σv* m’ t’: thời gian lao động thặng dư t: thời gian lao động cần thiết 4. Phương pháp sản xuất giá trị thặng dư Giá trị thặng dư siêu ngạch a. Phương pháp sản xuất GTTD tuyệt đối - Là giá trị thặng dư mà nhà TB thu được - Là phương pháp sản xuất GTTD bằng trội hơn mức bình thường do tăng năng cách kéo dài thời gian lao động trong ngày suất lao động cá biệt mà nhờ đó kéo dài thời gian lao động thặng dư. - Là hình thức biến tướng của giá trị thặng b. Phương pháp sản xuất GTTD tương đối dư tương đối; đều rút ngắn thời gian lao - Là phương pháp sản xuất ra GTTD bằng động cần thiết để từ đó tăng thời gian lao cách rút ngắn thời gian lao động cần thiết động thặng dư. để từ đó tăng thời gian lao động thặng dư. 5
6. 8/1/15 Tương đối Siêu ngạch 5. Sản xuất giá trị thặng dư – Quy luật kinh tế cơ bản của CNTB 1. Tăng NSLĐ xã hội 1. Tăng NSLĐ cá biệt 2. Phản ánh quan hệ bóc 2. Biểu hiện mối quan hệ - Quy luật kinh tế cơ bản: là quy luật kinh tế phản lột của giai cấp TS-VS giữa TS-VS và TS-TS ánh mối quan hệ kinh tế bản chất nhất của nền sản xuất. Nó phản ánh mục đích và phương tiện để đạt được mục đích đó • Xét từng trường hợp thì GTTD siêu ngạch chỉ mang + Mục đích: nhà TB mong muốn sản xuất càng tính chất tạm thời; xuất hiện rồi mất đi. nhiều giá trị thặng dư càng tốt; giá trị thặng dư là động lực của các nhà TB. • Xét tổng thể trên toàn xã hội thì GTTD siêu ngạch + Phương tiện: nhà TB tăng cường độ lao động, tồn tại liên tục, nó mất đi ở nhà TB các biệt này tăng năng suất lao động (thể hiện ở các nhưng lại xuất hiện ở nhà TB cá biệt khác phương pháp sản xuất giá trị thặng dư) - Chi phối sự hoạt động của các quy luật - Lao động trí tuệ, lao động có trình độ kỹ kinh tế khác. thuật cao ngày càng có vai trò quyết định - Quyết định sự phát sinh, phát triển của trong việc sản xuất ra giá trị thặng dư→ tỉ CNTB, và là quy luật vận động của suất và khối lượng giá trị thặng dư tăng phương thức SX đó. lên rất nhiều - Lợi nhuận siêu ngạch mà các nước tư *Những đặc điểm mới của sản xuất giá trị bản phát triển bòn rút từ các nước kém thặng dư trong điều kiện hiện nay: phát triển trong mấy chục năm qua đã - Do kỹ thuật và công nghệ hiện đại được tăng lên gấp nhiều lần. Sự cách biệt giữa áp dụng rộng rãi nên khối lượng giá trị các nước giàu và những nước nghèo thặng dư được tạo ra chủ yếu nhờ tăng ngày càng tăng và đang trở thành mâu năng suất lao động thuẫn nổi bật trong thời đại ngày nay. III. SỰ CHUYỂN HÓA CỦA GIÁ TRỊ THẶNG DƯ b. Các nhân tố ảnh hưởng đến quy mô tích lũy: THÀNH TƯ BẢN - TÍCH LŨY TƯ BẢN - Tỷ lệ phân chia giá trị thặng dư thành tư bản và 1. Thực chất và động cơ của tích luỹ tư bản thu nhập. a. Giá tri thặng dư - nguồn gốc của tích lũy tư bản - Nếu tỷ lệ phân chia không không đổi, quy mô tích - Khái niệm: là quá trình biến một phần giá trị lũy phụ thuộc vào giá trị thặng dư thặng dư thành TB phụ thêm để mở rộng sản • Có bốn nhân tố ảnh hưởng đến khối lượng giá trị xuất (quá trình TB hóa một phần giá trị thặng dư). thặng dư: - Nhận xét: + Mức độ bóc lột sức lao động(m’) + Nguồn gốc: TLTB là giá trị thặng dư (m) + Năng suất lao động + Mục đích: TLTB là dùng giá trị thặng dư bóc lột + Quy mô tư bản ứng trước được để có nhiều giá trị thặng dư hơn. + Sự chênh lệch ngày càng lớn giữa tư bản sử dụng và tư bản tiêu dùng 6
7. 8/1/15 2. Tích tụ tư bản và tập trung tư bản Mèi quan hÖ gi÷a tÝch tô vµ tËp trung a. Tích tụ tư bản Gièng nhau Kh¸c nhau: - K/N: lµ viÖc t¨ng quy m« cña tư b¶n c¸ biÖt b»ng c¸ch -§Òu lµm cho quy m« cña -TÝch tô: lµm cho tư b¶n c¸ tÝch luü tư b¶n. tư b¶n t¨ng biÖt vµ tư b¶n x· héi t¨ng, VD: N¨m 1: 5 000 USD -Lµm tiÒn ®Ò cho nhau ph¶n ¸nh mèi quan N¨m 2: 5 500 USD -DÉn ®Õn kÕt qu¶ hÖ trùc tiÕp gi÷a GCTSvíi b. Tập trung tư bản GCVS. - K/N: lµ sù t¨ng quy m« cña tư b¶n c¸ biÖt b»ng c¸ch +lµm cho giai cÊp tư s¶n hîp nhÊt mét sè tư b¶n nhá. ngµy cµng giµu -TËp trung: chØ lµm cho tư VD: +lµm cho g/c vs ngµy cµng b¶n c¸ biÖt t¨ng, cßn tư A=5 000 cïng khæ h¬n. b¶n x· héi kh«ng t¨ng. B=3 000 D=10 000 - Ph¶n ¸nh mèi quan hÖ C=2 000 trong néi bé giai cÊp tư s¶n lµ chñ yÕu 3. Cấu tạo hữu cơ của tư bản - Cấu tạo kỹ thuật của tư bản: là quan hệ tỷ lệ giữa số lượng tư liệu sản xuất và số - Cấu tạo hữu cơ của tư bản: là cấu tạo giá lượng sức lao động để sử dụng tư liệu trị của tư bản do cấu tạo kỹ thuật của tư sản xuất nói trên. bản quyết định và phản ánh sự biến đổi của cấu tạo kỹ thuật - Cấu tạo giá trị của tư bản: là quan hệ tỷ lệ giữa số lượng giá trị các tư liệu sản xuất và giá trị sức lao động để tiến hành sản xuất (C/V). III Tuần hoàn và chu chuyển của TB Giai đoạn I 1. Tuần hoàn tư bản TLSX T - H SL TLSX Đ T - H sx H’- T’ • Tư b¶n tån t¹i dưíi hình th¸i tiÒn (tư b¶n tiÒn tÖ) SLĐ • Chøc năng: chuyÓn biÕn thµnh c¸c yÕu tè s¶n GĐ iii xuÊt (SLĐ - TLSX) GĐ i GĐ ii • KÕt qu¶: tư b¶n tiÒn tÖ biÕn thµnh TB SX 7
8. 8/1/15 Giai đoạn II Giai đoạn III TLSX H sx H’ H’- T’ SLĐ • Tư b¶n tån t¹i dưíi hình th¸i hµng ho¸ • Tư b¶n tån t¹i dưíi hình th¸i TBSX. • Chøc năng: chuyÓn tư b¶n hµng ho¸ sang TB • Chøc năng: ChuyÓn TBSX thµnh TB hµng ho¸. tiÒn tệ. • KÕt qu¶ TBSX tư b¶n hµng ho¸. • Kết quả: hµng ho¸ ®ưîc b¸n trªn thÞ trưêng ®Ó thùc hiÖn m. Khái niệm Lưu ý: • Sù vËn ®éng cña TB tr¶i qua 3 giai ®o¹n, lÇn TuÇn hoµn cña tư b¶n chØ diÔn ra bình thưêng lưît mang 3 hình th¸i, råi quay trë vÒ hình th¸i khi: ban ®Çu víi gi¸ trÞ kh«ng chØ ®ưîc b¶o toµn mµ • 3 giai ®o¹n ph¶i kÕ tiÕp nhau vµ kh«ng ngõng. cßn tăng lªn, gäi lµ sù tuÇn hoµn cña tư b¶n. • Cïng mét lóc, TB cña mäi nhµ TB ph¶i tån t¹i Giai ®o¹n I – III diÔn ra trong lưu th«ng ở c¶ 3 hình th¸i. Giai ®o¹n II diÔn ra trong s¶n xuÊt 2. Chu chuyển của tư bản Thời gian chu chuyển a. Kh¸i niÖm: tuÇn hoµn cña tư b¶n lÆp ®i lÆp l¹i mét c¸ch ®Þnh kú gäi lµ chu chuyÓn cña tư b¶n. Thời Thời Thời b. Thêi gian chu chuyÓn cña tư b¶n: gian = gian + gian chu sản lưu • Lµ thêi gian kÓ tõ khi nhµ tư b¶n øng tư b¶n ra chuyển xuất thông dưíi hinh̀ th¸i nhÊt ®Þnh cho ®Õn khi thu vÒ còng dưíi hinh̀ th¸i ban ®Çu, cã kÌm theo giá trị thặng dư. 8
9. 8/1/15 Thời gian sản xuất Thời gian lưu thông • Thêi gian lao ®éng: thêi gian ngêi lao ®éng dïng • Gåm: thêi gian mua vµ thêi gian b¸n. TLLĐ t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng. • Thêi gian gi¸n ®o¹n lao ®éng: lµ thêi gian ®èi tîng • Thêi gian lu th«ng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè: lao ®éng díi d¹ng b¸n thµnh phÈm n»m trong lÜnh vùc - Tình hình thÞ trêng: quan hÖ cung cÇu gi¸ c¶. s¶n xuÊt nhng kh«ng cã sù t¸c ®éng cña lao ®éng mµ chÞu sù t¸c ®éng cña tù nhiªn. - Kho¶ng c¸ch thÞ trêng: tõ SX – Tiªu dïng. • Thêi gian dù trữ s¶n xuÊt: lµ thêi gian c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®· ®îc mua vÒ, s½n sµng tham gia vµo qu¸ trình s¶n xuÊt, nhng cha thùc sù ®îc sö dông cßn ë d¹ng dù trữ. 3. Tư bản cố định - Tư bản lưu Tốc độchu chuyển của tư bản động • Lµ sè lÇn chu chuyÓn • Tư b¶n cè ®Þnh: Lµ bé phËn TB tham gia toµn cña t b¶n trong mét thêi TGn bé vµo qu¸ trinh̀ s¶n xuÊt, nhưng gi¸ trÞ cña nã gian nhÊt ®Þnh (thường chØ chuyÓn dÇn vµo s¶n phÈm qua tõng thêi kú là 1 năm). n s¶n xuÊt. • Công thức: TG • Bộ phận cấu thành gồm: m¸y mãc, nhµ xưëng . TGn: Thời gian trong năm TGα: Thời gian của 1 vòng chu chuyển Đặc điểm tư bản cố đinh Khấu hao TBCĐ • KhÊu hao TBCĐ: lµ hình thøc bï ®¾p díi hình thøc tiÒn cho gi¸ trÞ cña TBCĐ b»ng c¸ch bá ra theo thêi • VÒ hiÖn vËt, TB cè ®Þnh lu«n cè ®Þnh trong qu¸ kú mét sè tiÒn tư¬ng ®ư¬ng møc hao mßn sau khi trình s¶n xuÊt. bµn hµng ho¸. • ChØ cã một phần gi¸ trÞ cña TBCĐ lµ tham gia * Hao mßn TBCĐ ®îc thÓ hiÖn díi 2 d¹ng: vµo qu¸ trình lưu th«ng. • Hữu hình: lµ hao mßn do sö dông hoÆc do ph¸ huû cña tù nhiªn lµm cho TBCĐ mÊt gi¸ trÞ cïng víi viÖc • Thêi gian mµ TBCĐ chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã mÊt gi¸ trÞ sö dông. vµo s¶n phÈm bao giê còng dµi h¬n 1 vßng tuÇn hoµn. • TBCĐ thưêng cã gi¸ trÞ lín vµ sö dông trong thêi gian dµi. 9
10. 8/1/15 IV. CÁC HÌNH THÁI TƯ BẢN VÀ CÁC HÌNH Tư bản lưu động THỨC BIỂU HIỆN CỦA m 1. Chi phÝ s¶n xuÊt TBCN, lîi nhuËn vµ tû suÊt lîi nhuËn: • Là bộ phận tư bản khi tham gia vào quá trình a. Chi phÝ s¶n xuÊt TBCN: sản xuất giá trị của nó được chuyển toàn phần VÝ dô: Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng dư: vào sản phẩm theo từng kỳ sản xuất. Gi¸ trÞ cña 20kg sîi gåm: Nhµ t b¶n øng trưíc • Bộ phận cấu thành gồm: nguyên nhiên vật liệu; tiền lương dành cho công nhân Mua 20 kg b«ng C2 20 USD → Giá trị hàng hoá: c1+c2+v+m Hao mßn m¸y C1 4 USD Thuª lao ®éng V 3 USD Gi¸ trÞ thÆng dư m 3 USD NhËn xÐt: Kh¸i niÖm: • Gi¸ trÞ cña 20 kg sîi: (c1 + c2 + v + m) = 30 USD CPSX tư b¶n chñ nghÜa lµ phÇn gi¸ • Chi phÝ t b¶n ®Ó t¹o ra 20 kg sîi: trÞ bï l¹i gi¸ c¶ cña nh÷ng TLSX vµ (c1 + c2 + v) = 27 USD gi¸ c¶ søc lao ®éng ®· tiªu dïng ®Ó c1 + c2 + v: Chi phÝ s¶n xuÊt tư b¶n chñ nghÜa s¶n xuÊt ra hµng hãa cho nhµ tư Ký hiÖu: K b¶n Ph©n biÖt Gi¸ trÞ cña hµng hãa Chi phÝ sån xuÊt TBCN (c + c + v + m) (K = c + c + v) Chó ý: 1 2 1 2 * Trong trưêng hîp tư b¶n cè ®Þnh ®ưîc tiªu - Chi phÝ thùc tÕ ®o - Đo b»ng chi phÝ t b¶n: dïng hÕt trong mét n¨m, khi ®ã c1 = TBC§ b»ng chi phÝ lao tøc lµ hao phÝ mÊt bao K = c + v ChÊt ®éng: tøc lµ hao phÝ nhiªu tư b¶n ®Ó t¹o ra mÊt bao nhiªu thêi 20 kg sîi • Trªn thùc tÕ, chi phÝ s¶n xuÊt tư b¶n chñ nghÜa gian vµ søc lùc ®Ó t¹o lu«n nhá h¬n tæng tư b¶n øng trưíc (TBC§ + ra 20 kg sîi TBL§) VÝ dô: K = c1+c2+v TB¦T = c1xTgkh + c2 +v (Tgkh > 1) Lưîng c1 + c2 + v + m > c1 + c2 + v 10
11. 8/1/15 b. Lîi nhuËn Kh¸i niÖm: Lµ phÇn d«i ra ngoµi chi phÝ s¶n xuÊt t ưb¶n chñ nghÜa sau khi b¸n hµng hãa Lîi theo gi¸ c¶ thÞ trưêng. KÕt luËn: nhuËn Ký hiÖu: P Lîi nhuËn lµ h×nh thøc biÕn tưíng Ph©n biÖt P vµ m cña gi¸ trÞ thÆng dư m P ChÊt Lưîng c + v + m K + P m P TB c¸ biÖt TB x· héi - Néi dung bªn trong - BiÓu hiÖn bªn ngoµi P > m - Lµ kÕt qu¶ cña t b¶n - Lµ kÕt qu¶ cña P = m ∑P = ∑m kh¶ biÕn (v) CPSX TBCN (K) P < m c. Tû suÊt lîi nhuËn K/n: Lµ tû sè phÇn tr¨m gi÷a khèi lưîng lîi C¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi P’ nhuËn thu ®ưîc víi toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt TBCN. Tû suÊt gi¸ trÞ CÊu t¹o h÷u c¬ cña thÆng dư (m’) tư b¶n (c/v) Ký hiÖu: P’ P P' x100% Tû C«ng thøc: K suÊt Lîng P’ < m’ lîi Tû suÊt lîi nhuËn nhuËn m’ - Ph¶n ¸nh møc ®é bãc lét cña nhµ tư b¶n Ph©n - ChØ tiªu ®¸nh gi¸ møc ®é bãc lét biÖt P’ vµ P’ Tèc ®é chu m’ - Ph¶n ¸nh møc doanh lîi cña nhµ tư TiÕt kiÖm tư b¶n ChÊt b¶n. chuyÓn cña tư b¶n bÊt biÕn - ChØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông tư b¶n (vèn) VÝ dô 2. Sù h×nh thµnh lîi nhuËn b×nh qu©n Ngµnh s¶n CPSX m‘ P P‘ Cïng ngµnh: xuÊt (%) Gi÷a nh÷ng ngưêi Gi¸ trÞ XH hay cïng s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÞ mét lo¹i hµng hãa trưêng C¬ khÝ 80C + 20V 100 20 20% C¹nh tranh DÖt 70C + 30V 100 30 30% Kh¸c ngµnh: Gi÷a nh÷ng ngưêi Lîi nhuËn b×nh Da 60C + 40V 100 40 40% s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i qu©n hµng hãa kh¸c nhau 11
12. 8/1/15 Xu híng: NhËn xÐt: • Ngµnh c¬ khÝ chuyªn sang ngµnh da • MÆc dï chi phÝ s¶n xuÊt lµ nh nhau nhưng do cÊu t¹o h÷u c¬ gi÷a c¸c ngµnh kh¸c nhau nªn • Trong ngµnh da: cung > cÇu gi¸ c¶ gi¸ trÞ P’↑. • Ngµnh c¬ khÝ cã cÊu t¹o h÷u c¬ cao nhÊt nhưng tû suÊt lîi nhuËn thÊp nhÊt. KÕt qu¶: • Ngµnh da cã cÊu t¹o h÷u c¬ thÊp nhÊt nhưng tû • Tû suÊt lîi nhuËn gi÷a c¸c ngµnh ®ưîc b×nh qu©n hãa (®ưîc san b»ng). tû suÊt lîi nhuËn b×nh suÊt lîi nhuËn cao nhÊt. qu©n. • Ký hiÖu: P' Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tû suÊt lîi nhuËn như nhau ë c¸c ngµnh kh¸c nhau n Kh¸i niÖm: Lîi nhuËn b×nh qu©n  P ' i lµ lîi nhuËn b»ng nhau cña l- P ' i 1 ưîng TB øng trưíc b»ng nhau m P P n trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. c + v + m K + - Che dÊu quan hÖ bãc lét cña P P'xK Quy luËt gi¸ trÞ Quy luËt GCSX nhµ tư b¶n ®èi víi ngêi c«ng nh©n lµm thuª. - Ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c nhµ tư b¶n trong viÖc ph©n chia gi¸ trÞ thÆng dư 3. Sự phân chia m giữa các tập đoàn tư bản a.Tư bản thương nghiệp và P thương nghiệp • Tư bản thương nghiệp là một bộ phận của • Vai trò: Đẩy nhanh tốc độ chu chuyển TB tư bản công nghiệp, tách ra phục vụ quá Thúc đẩy sự phat triển của nền sản xuất trình lưu thông của hàng hoá của tư bản TBCN công nghiệp. • Với sự xuất hiện của TBTN: H’ được chuyển chỗ 2 lần: TBCN → TBTN → Người tiêu dùng * Quan hệ TBTN&TBCN: vừa độc lập vừa phụ thuộc 12
13. 8/1/15 * P thương nghiệp -K/N: Lợi nhuận thương nghiệp là một phần m được sáng tạo ra trong sản xuất do nhà TBCN “nhường” cho nhà TBTN để nhà TBTN tiêu thụ hàng hoá cho TBCN Khi TB th¬ng nghiÖp xuÊt hiÖn vµ ®¶m nhiÖm luư th«ng hµng hãa - Chi phí lưu thông thương nghiệp Bao gồm: phí lưu thông thuần tuý và phí lưu thông bổ sung. Pcn Lîi nhuËn cña t b¶n CN Phí lưu thông thuần tuý: m - Là chi phí liên quan đến việc mua bán hàng hóa Ptn Lîi nhuËn thư¬ng nghiÖp tức là các chi phí để thực hiện giá trị hàng hoá như: TBTN mua hµng hãa cña t b¶n CN víi møc gi¸: + Tiền mua quầy bán hàng hoá. c + v + Pcn + Tiền lương nhân viên bán hàng. + Mua sổ sách kế toán, lập chứng từ Sau ®ã, TBTN b¸n hµng hãa víi møc gi¸: c + v + Pcn + Ptn + Thông tin, quảng cáo. - Chi phí lưu thông thuần túy không làm cho giá trị hàng hóa tăng lên. - Nguồn bù đắp cho chi phí này là một phần của b. TB cho vay vµ lîi tøc cho vay. tổng giá trị thặng dư do lao động của công nhân trong lĩnh vực SX tạo ra. XuÊt hiÖn sè tiÒn nhµn XuÊt hiÖn mét sè nhµ tư • Phí lưu thông bổ sung: là các chi phí mang tính rçi trong tuÇn hoµn b¶n cÇn tiÒn ®Ó s¶n xuÊt chất SX, liên quan đến việc bảo tồn và di chuyển hàng hóa. Cung TB CÇu TB + Gồm: gói bọc; chuyên chở; Quan hÖ vay cho vay bảo quản. + Chi phí này được tính thêm vào giá trị hàng hóa. Tư b¶n cho vay NhËn xÐt: Tư b¶n cho vay lµ bé phËn cña tư b¶n tiÒn Lîi tøc cho vay (Z) tÖ trong tuÇn hoµn cña tư b¶n c«ng nghiÖp t¸ch ra vËn ®éng ®éc lËp. Ngưêi cho vay Kh¸i niÖm: T b¶n Tư b¶n cho vay lµ tư b¶n tiÒn tÖ mµ ngưêi chñ cña nã cho ngêi kh¸c sö dông ®Ó thu Ngưêi ®i vay ®îc kho¶n tiÒn lêi nµo ®ã (gäi lµ lîi tøc) PDN P Z 13
14. 8/1/15 • Lợi tức ( z ) là một phần P bình quân mà nhà tư bản đi vay phải trả cho người cho vay căn cứ vào lượng tư bản tiền tệ mà nhà tư bản cho vay đã bỏ ra cho nhà tư bản đi vay sử dụng Tû suÊt lîi tøc • Nguồn gốc : m do công nhân làm thuê tạo ra trong sản xuất Z Z' x100% Kcv 0 < Z’ < P Kcv: tæng sè tư b¶n cho vay c. Quan hệ tín dụng tư bản chủ nghĩa. Ngân - Ngân hàng và lơi nhuận ngân hàng: hàng và lợi nhuận ngân hàng • Ngân hàng tư bản chủ nghĩa là tổ chức kinh doanh tiền tệ, làm môi giới giữa - Quan hệ tín dụng tư bản chủ nghĩa: người đi vay và người cho vay. Tín dụng tư bản chủ nghĩa là hình thức vận động của tư bản cho vay. • Ngân hàng có hai nghiệp vụ: nhận gửi và Có 02 hình thức cho vay. - Tín dụng thương nghiệp: là quan hệ trực tiếp • Chênh lệch giữa lợi tức cho vay và lợi tức giữa các nhà tư bản kinh doanh, mua bán chịu hàng hoá với nhau. nhận gửi sau khi trừ đi những chi phí về - Tín dụng ngân hàng: là quan hệ vay mượn giữa nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng cộng với người có tiền với những người sản xuất, kinh các thu nhập khác về kinh doanh tư bản doanh qua ngân hàng làm môi giới trung gian. tiền tệ hình thành nên lợi nhuận ngân Đây là hình thức tín dụng giữa ngân hàng với hàng. các nhà tư bản trực tiếp kinh doanh và các tầng lớp dân cư khác trong xã hội. d. Công ty cổ phần. Tư bản giả và thị trường chứng khoán • Công ty cổ phần: Công ty cổ phần là một loại C«ng ty cæ phÇn hình xí nghiệp lớn mà vốn của nó được hình thành từ sự đóng góp của nhiều nguời thông qua việc phát hành cổ phiếu. Cæ phiÕu Tr¸i phiÕu C¸c giÊy tê cã gi¸ • Cổ phiếu là một thứ chứng khoán do công ty cổ phần phát hành ghi nhận quyền sở hữu cổ phần của người mua cổ phiếu (cổ đông), đồng thời còn bảo đảm cho cổ đông có quyền được lĩnh một phần thu nhập của công ty (cổ tức) căn cứ Chøng kho¸n vào giá trị cổ phần và tình hình sản xuất kinh cã gi¸ doanh của công ty. • Cổ phiếu được mua bán trên thị truờng chứng khoán theo thị giá cổ phiếu. T b¶n gi¶ 14
15. 8/1/15 Thị trường chứng khoán: : Thị trường chứng khoán là nơi Kh¸i niÖm: mua bán chứng khoán có giá. Phân loại: Lµ tư b¶n tån t¹i díi h×nh thøc chøng kho¸n cã gi¸ - Nếu xét về lưu thông các chứng khoán. Thị trường chứng ®em l¹i thu nhËp cho ngưêi së h÷u chóng. khoán có hai loại: + Thị trường sơ cấp: là mua bán chứng khoán phát hành lần đầu. + Thị trường thứ cấp: là mua bán lại các chứng khoán đã T phát hành lần đầu. b¶n §Æc ®iÓm: - Nếu xét về phương thức giao dịch có ba loại hình TTCK: • TB gi¶ b¶n th©n chóng kh«ng cã gi¸ trÞ + Sở giao dịch chứng khoán: Thị trường tập trung. gi¶ + Thị trường OTC: thị trường bán tập trung: các công ty • Sù vËn ®éng cña TB gi¶ t¸ch rêi sù vËn ®éng môi giới chứng khoán thực hiện các giao dịch qua hệ cña tư b¶n thùc tÕ. thống điện thoại và máy vi tính nối mạng giữa các thành viên khắp cả nước. ư ư • T b¶n gi¶ kh¸c TB thùc tÕ c¶ vÒ chÊt, l îng + Thị trường không chính thức: mua bán chuyển nhượng • Lưîng TB gi¶ cã xu hưíng t¨ng lªn nhanh chãng CK ở bất cứ đâu, lúc nào. - Thị trường chứng khoán có hai chức năng cơ e. Quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa nông bản: nghiệp và địa tô tư bản chủ nghĩa + Huy động tiền tiết kiệm, tiền nhàn rỗi của dân; Thùc hiÖn c¶i c¸ch trong Thùc hiÖn c¸ch m¹ng d©n s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chñ tư s¶n + Luân chuyển vốn. Nguyên tắc cơ bản của TTCK: Quan hÖ s¶n xuÊt tư b¶n chñ - Nguyên tắc trung gian; nghÜa trong n«ng nghiÖp - Nguyên tắc đấu giá; - Nguyên tắc công khai. §Þa chñ Nhµ t b¶n kinh doanh C«ng nh©n Thị trường chứng khoán là thị trường phản ứng n«ng nghiÖp n«ng nghiÖp rất nhạy bén đối với các thay đổi của nền kinh tế. Vì vậy, người ta thường ví thị trường chưng R P m khoán là phong vũ biểu của nền kinh tế. R: §Þa t« TBCN C¸c h×nh thøc ®Þa t« Kh¸i niÖm: §Þa t« lµ bé phËn lîi nhuËn siªu ng¹ch ngoµi Lîi nhuËn siªu ng¹ch tån Gi¸ c¶ s¶n xuÊt chung cña lîi nhuËn b×nh qu©n do ngưêi c«ng nh©n t¹i trong n«ng nghiÖp l©u n«ng phÈm ®ưîc x¸c ®Þnh lµm thuª trong n«ng nghiÖp t¹o ra vµ ®îc h¬n c«ng nghiÖp trªn m¶nh ®Êt xÊu nhÊt nhµ tư b¶n kinh doanh trong n«ng nghiÖp tr¶ cho ®Þa chñ dưíi d¹ng tiÒn thuª ®Êt. §Þa t« chªnh lÖch Chªnh lÖch I Chªnh lÖch II 15
16. 8/1/15 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam - Là phần lợi nhuận siêu ngạch ngoài lợi nhuận bình quân, thu được trên những ruộng đất tốt và trung bình. - Là số chênh lệch giữa giá cả SX chung của nông phẩm (được quyết định bởi điều kiện SX trên ruộng đất xấu nhất) và giá cả SX cá biệt trên ruộng đất tốt và trung bình. VÝ dô: §Þa t« chªnh lÖch I Có thể định lượng: Địa tô chênh lệch = Giá cả sx chung - Giá cả sx cá biệt GCSX Gi¸ cả Địa tô chênh lệch có hai loại: CP TB _ Tæng SL chung Lo¹i ®Êt C¸biÖt R K P GCSX (t¹) Tæng CL I - Địa tô chênh lệch 1: địa tô thu được trên cơ sở đất đai (t¹) 1 t¹ có điều kiện tự nhiên thuận lợi: SL + độ mầu mỡ cao; XÊu 100 20 120 4 30 30 120 0 + gần nơi tiêu thụ; + gần đường giao thông. T. Bình 100 20 120 5 24 30 150 30 - Địa tô chênh lệch 2: là địa tô thu được do thâm canh mà có Tèt 100 20 120 6 20 30 180 60 VÝ dô: §Þa t« chªnh lÖch II CÊu t¹o h÷u c¬ cña tư b¶n §éc quyÒn së h÷u ruéng ®Êt trong n«ng nghiÖp thÊp ng¨n c¶n c¹nh tranh gi÷a LÇn GCSX c¸biÖt GCSX chung _ SL h¬n c«ng nghiÖp n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh ®Çu K R P (t¹) Tæng Tæng CL II kh¸c t 1 t¹ 1 t¹ SL SL 1 100 20 4 30 120 30 120 0 §Þa t« tuyÖt ®èi 2 100 20 5 24 120 30 150 30 Địa tô tuyệt đối: Địa tô tuyệt đối là loại địa tô mà * So sánh Địa tô tuyệt đối và địa tô chênh lệch. tất cả các nhà tư bản kinh doanh nông nghiệp • Điểm giống nhau: Đều là lợi nhuận siêu ngạch, đều phải nộp cho địa chủ, cho dù ruộng đất là đều có nguồn gốc từ giá trị thặng dư, đều là kết tốt hay xấu. Đây là loại địa tô thu trên mọi thứ quả của sự chiếm đoạt giá trị thặng dư của công đất. nhân nông nghiệp làm thuê • Địa tô tuyệt đối là một loại lợi nhuận siêu ngạch • Điểm khác biệt: Độc quyền kinh doanh ruộng ngoài lợi nhuận bình quân hình thành do cấu tạo đất theo kiểu tư bản chủ nghĩa là nguyên nhân hữu cơ của tư bản trong nông nghiệp thấp hơn sỉnh ra địa tô chênh lệch, còn độc quyền tư hữu trong công nghiệp, mà bất cứ nhà tư bản thuê về ruộng đất là nguyên nhân sinh ra địa tô tuyệt đối. Vì vậy việc xóa bỏ chế độ độc quyền tư hữu ruộng đất nào đều phải nộp cho địa chủ. về ruộng đất chính là cơ sở để xóa bỏ địa tô • Nó là số chênh lệch giữa giá trị nông sản với giá tuyệt đối. Khi đó giá cả nông sản phẩm sẽ hạ cả SX chung. xuống và có lợi cho người tiêu dùng. 16
17. 8/1/15 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam §Êt ®ai cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt §Êt s¶n xuÊt TiÒn göi NH Cho thu ho¹ch SP ®Æc biÖt §Þa t« Lîi tøc Gi¸ c¶ ®éc quyÒn Lîi nhuËn siªu ng¹ch Gi¸ c¶ ruéng ®Êt §Þa t« ®éc quyÒn 17