›
›

Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 7: Kỹ thuật sản xuất hạt giống đối với một số cây tự thụ phấn

pdf 24 trang hapham 2030
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 7: Kỹ thuật sản xuất hạt giống đối với một số cây tự thụ phấn", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfbai_giang_san_xuat_giong_va_cong_nghe_hat_giong_chuong_7_ky.pdf

Nội dung text: Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 7: Kỹ thuật sản xuất hạt giống đối với một số cây tự thụ phấn

  1. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Các loại hạt giống ở cây tự thụ phấn TG SNC Duy tr× NC XN H¹t gièng thuÇn SNC Chư¬ng 7 Phôc tr¸ng NC C©y tù thô XN Kü thuËt s¶n xuÊt h¹t gièng SNC H¹t bè mÑ ®èi víi mét sè c©y tù thô phÊn Khö ®ùc b»ng tay NC H¹t lai F1(XN) H¹t gièng lai TG Sö dông bÊt dôc H¹t bè mÑ SNC NC H¹t lai F1(XN) 1 2 1.S¶n xuÊt h¹t gièng thuÇn ë c©y tù thô phÊn Cơ sở duy tr× hay phục tr¸ng 1.1. S¶n xuÊt h¹t gièng lóa thuÇn  C¬ së dù liÖu ban ®Çu cña t¸c gi¶ c«ng bè 1.1.1. Duy tr× h¹t gièng t¸c gi¶, siªu nguyªn chñng – Nguån gèc – Phư¬ng ph¸p chän t¹o Víi nh÷ng gièng míi do t¸c gi¶ chän t¹o ra hoÆc nh÷ng gièng ®· phôc tr¸ng ®Ó duy tr× cÊp h¹t gièng t¸c – C¸c tÝnh tr¹ng vµ ®Æc tÝnh c¬ b¶n gi¶ hoÆc SNC.  C¨n cø vµo lý lÞch gièng do Trung t©m kh¶o kiÓm nghiÖm lưu tr÷ жm b¶o ®é thuÇn di truyÒn, gi¸ trÞ sö dông nhưng cã sè lưîng ®ñ lín cung cÊp cho s¶n xuÊt nguyªn chñng – Nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n cÇn cã phư¬ng ph¸p duy tr× h¹t gièng. – Nh÷ng tÝnh tr¹ng vµ ®Æc tÝnh kh¸c biÖt 3 4 H¹t t¸c gi¶ 1.1.2. Phôc tr¸ng h¹t gièng lóa siªu nguyªn chñng G0: Chän c©y ưu tó Vô 1 H¹t Siªu nguyªn chñng Vô 1: Gièng tho¸I ho¸ Vô 2 G1: Chän dßng tèt Vô 2: Chän dßng 1 2 3 4 5 6 4 ®/c 1 6 Hçn dßng t¹o l« SNC Vô 3: - So s¸nh dßng 1 6 ®/c 4 - Nh©n dßng 1 4 6 4 1 6 ®/c ®/c 6 4 1 Vô 3 G2: Nh©n SNC-NC Hçn h¹t t¹o l« SNC S¬ ®å duy tr× h¹t t¸c gi¶ hoÆc h¹t SNC 5 6 1
  2. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Yªu cÇu kü thuËt trong phôc tr¸ng gièng  Gieo trång víi mËt ®é thưa b»ng 1/2 ®Õn 2/3 mËt ®é s¶n Vô 1: Gieo trång vưên vËt liÖu (gièng tho¸i ho¸) xuÊt cña gièng ®ã gieo trång ngoµi s¶n xuÊt.  VËt liÖu gieo trång:  Sè lưîng c¸ thÓ ë ruéng vËt liÖu tèi thiÓu lµ 3000, nh÷ng gièng ®· tho¸i ho¸ nghiªm träng cÇn lưîng c¸ thÓ nhiÒu  Thu tõ s¶n xuÊt cña ®Þa phư¬ng hoÆc do c¬ quan hoÆc h¬n. t¸c gi¶ ®Ò nghÞ göi ®Õn.  NhËn biÕt nguån vËt liÖu dùa vµo lý lÞch gèc, b¶n m« t¶  Gieo trång chØ 1 h¹t, 1 c©y trªn khãm cña t¸c gi¶, tµi liÖu ®· xuÊt b¶n trưíc ®©y.  §èi víi lóa gieo m¹ thưa, cÊy 1 c©y m¹ trªn mét khãm  Chän ®Êt: Khu vùc c¸ch ly víi c©y tù thô phÊn = 20 m  Qu¶n lý ch¨m sãc ruéng vËt liÖu trong ®iÒu kiÖn tèi ưu ®Ó  Lµm ®Êt: Lµm ®Êt trưíc khi gieo trång Ýt nhÊt lµ 20 ngµy ®Ó c¸c c¸ thÓ biÓu hiÖn tÝnh tr¹ng vµ ®Æc tÝnh cña chóng. diÖt cá d¹i, s©u bÖnh, h¹t c©y trång trưíc. 7 8 Chän läc rót dßng:  Theo dâi ®¸nh gi¸ ®Ó chän läc nh÷ng c¸ thÓ tèt nhÊt, ®óng m« t¶ cña gièng gèc tõ thêi kú c©y con ®Õn khi thu ho¹ch, ®¸nh dÊu hoÆc ®eo thÎ.  C¨n cø chän dùa vµo c¸c tÝnh tr¹ng vµ ®Æc tÝnh c¬ b¶n sau: Thêi gian sinh trưëng, ra hoa, trç vµ chÝn ChiÒu cao c©y Mµu s¾c th©n l¸ Gãc ®é l¸ D¹ng qu¶, d¹ng h¹t S©u bÖnh Sè lưîng c¸ thÓ chän 500 c¸ thÓ Thu riªng, ph¬i riªng ®Ó gieo thµnh dßng ë vô sau. 9 10 Ruộng chọn siêu nguyên chủng giống Hương cốm Vô 2: §¸nh gi¸ vµ chän dßng Vô 3: Cã hai khu riªng biÖt  C¸c c¸ thÓ thu ®ưîc ë vô 1 ng©m ñ riªng gieo riªng thµnh tõng Khu 1: ThÝ nghiÖm so s¸nh dßng chän ë vô 2 hµng hay « nhá gäi lµ dßng ë vô 2.  ThÝ nghiÖm so s¸nh bè trÝ khèi ngÉu nhiªn RCB, 4 lÇn nh¾c l¹i, diÖn  Mçi dßng/hµng c¸ch nhau 30 - 40 cm. tÝch « thÝ nghiÖm tèi thiÓu 10 m2  Kü thuËt trång trät kh¸c ¸p dông như vô 1.  §èi chøng lµ gièng thu thËp ban ®Çu vµ gièng tiªu chuÈn phæ biÕn s¶n xuÊt ë vïng ®ã.  Trªn mçi dßng ®¸nh dÊu theo dâi 10 c©y cè ®Þnh.  LËp sæ theo dâi tÝnh tr¹ng vµ ®Æc tÝnh ë c¸c giai ®o¹n nhưng quan  Theo dâi tÊt c¶ c¸c chØ tiªu sinh trưëng ph¸t triÓn, ®Æc ®iÓm träng nhÊt trưíc khi thu ho¹ch. n«ng sinh häc, tÝnh tr¹ng kh¸c biÖt.  Mçi « thÝ nghiÖm theo dâi Ýt nhÊt lµ 10 c¸ thÓ.  Ph©n tÝch thèng kª ®é thuÇn víi c¸c tÝnh tr¹ng sè lưîng cña tõng dßng th«ng qua cv% vµ chän dßng b»ng chØ sè chän läc.  Ph©n tÝch thèng kª trªn chư¬ng tr×nh IRRISTAT ®Ó so s¸nh víi ®èi chøng b»ng LSD vµ LSD vµ chän nh÷ng dßng tèt nhÊt, ®óng nguyªn b¶n  Chän nh÷ng dßng ®ång nhÊt, tèt nhÊt, ®óng nguyªn b¶n nhÊt ®Ó 0,05 0,01 nhÊt ®Ó t¹o lËp l« h¹t SNC phôc tr¸ng ë khu nh©n dßng. ®ưa sang nh©n dßng vµ thÝ nghiÖm so s¸nh ë vô 3. 11 12 2
  3. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam  Khu 2: Nh©n c¸c dßng chän ®Ó t¨ng sè lưîng h¹t ¸p dông kü thuËt s¶n xuÊt SNC. Chän läc lo¹i bá c©y xÊu, c©y s©u bÖnh, c©y kh¸c d¹ng. Nh÷ng dßng ®ưîc ®¸nh gi¸ tèt ë thÝ nghiÖm so s¸nh hçn h¹t cña dßng ®ã t¹o lËp l« h¹t SNC. NÕu sè lưîng qu¸ Ýt cã thÓ nh©n thªm mét vô n÷a. ThÝ nghiÖm so s¸nh dßng 4 lÇn nh¾c 13 14 1.1.3. Kü thuËt s¶n suÊt h¹t gièng lóa nguyªn chñng  L« h¹t gièng gèc (SNC) 1.1.4. S¶n xuÊt h¹t gièng x¸c nhËn  Chän khu vùc vµ ®Êt s¶n xuÊt Tư¬ng tù nh s¶n xuÊt h¹t nguyªn chñng chØ cã nh÷ng  C¸ch ly ®iÓm kh¸c như sau:  Gieo m¹   CÊy L« h¹t gièng gèc lµ l« h¹t nguyªn chñng  Ch¨m sãc  Gieo trång 2-3 h¹t, c©y/khãm  Khö lÉn  Thu ho¹ch  Tiªu chuÈn thÊp h¬n.  ChÕ biÕn, ®ãng gãi vµ b¶o qu¶n  KiÓm nghiÖm vµ chøng chØ. 15 16 Yªu cÇu ®èi víi h¹t gièng lóa §é thuÇn ®ång ruéng vµ cá d¹i nguy h¹i (KiÓm nghiÖm trong phßng, TCVN-1776-2004) (KiÓm ®Þnh ®ång ruéng, TCVN1776-2004) ChØ tiªu H¹t SNC H¹t NC H¹t XN ChØ tiªu H¹t SNC H¹t NC H¹t XN §é s¹ch, % khèi lưîng, kh«ng nhá h¬n 99,0 99,0 99,0 §é thuÇn ®ång ruéng, % sè H¹t kh¸c gièng cã thÓ ph©n biÖt ®ưîc, 100 99,9 99,5 0 0,05 0,3 c©y, kh«ng nhá h¬n % sè h¹t, kh«ng lín h¬n H¹t cá d¹i nguy h¹i, sè h¹t/1000 g, 0 5 10 kh«ng lín h¬n Cá d¹i nguy h¹i, sè c©y/100 0 5 10 Tû lÖ n¶y mÇm, % sè h¹t, kh«ng nhá h¬n 80 80 80 m2, kh«ng lín h¬n §é Èm, % khèi lưîng, kh«ng lín h¬n 13,5 13,5 13,5 17 18 3
  4. 1.2. Kü thuËt s¶n xuÊt h¹t cµ chua thuÇn • Cµ chua lµ mét rau rÊt phæ biÕn ë Ch©u ¸ còng như nưíc ta. Gièng cµ chua C95 • S¶n xuÊt h¹t cµ chua (gièng vµ dßng thuÇn) thùc hiÖn dÔ dµng v× kh«ng cÇn cã khu vùc c¸ch ly riªng, sè lưîng h¹t t¹o ra tõ mét c©y lín, mét c©y cã thÓ cho hµng ngh×n h¹t. • Kü thuËt canh t¸c trong s¶n xuÊt h¹t cµ chua kh«ng kh¸c nhiÒu so víi s¶n xuÊt b×nh thưêng. 19 20  Yªu cÇu ngo¹i c¶nh Chän ruéng:  Yªu cÇu thêi tiÕt khÝ hËu: Cµ chua ë nưíc ta thêng ®ưîc trång Ruéng ®Êt tèt, tho¸t nưíc, lµm ®Êt vµ lªn luèng ®Ó trång s¶n xuÊt vµo vô ®«ng lµ vô chÝnh. h¹t cµ chua.  NhiÖt ®é thÝch hîp 21-25oC, nhiÖt ®é ban ®ªm 15-20oC, mïa kh« ®é Èm kho¶ng 60% nÕu cao h¬n ë thêi kú ra qu¶ dÔ bÞ bÖnh. Nh÷ng ®Êt vô trưíc kh«ng trång c©y hä cµ ®Ó tr¸nh l©y nhiÔm bÖnh vµo cµ chua gièng cÇn s¶n xuÊt.  Mét sè gièng cµ chua chÞu nhiÖt  pH thÝch hîp 6 -7. C¸ch ly: Hoa cµ chua lµ hoa lưìng tÝnh, ®ùc vµ c¸i trªn cïng mét hoa.  Vưêm ¬m:  Vưên ¬m trång c©y con cµ chua cho s¶n xuÊt h¹t gièng nªn Cµ chua lµ c©y tù thô phÊn vµ cÊu tróc hoa thÝch hîp cho tù thô gieo thưa h¬n víi s¶n xuÊt b×nh thưêng ®¶m b¶o cho c©y con phÊn, do vËy c¸ch ly trong s¶n xuÊt h¹t kh«ng quan träng. khoÎ. Theo tiªu chuẩn ngành c¸ch ly víi sản xuất hạt nguyªn chủng là 2  Luîng h¹t gièng gieo trung b×nh 2 - 2,5 g h¹t/m vưên ¬m. 50m và hạt x¸c nhận là 25 m 21 22 Lµm ®Êt lªn luèng Lµm ®Êt lªn luèng như trång cµ chua trong s¶n xuÊt, ®Êt cµy bõa kü ®Ó t¬i xèp, Luèng víi réng mÆt luèng 1,0 ®Õn 1,2 m ChiÒu réng r·nh 25 - 30 cm,  S©u r·nh 20 - 25 cm ®Ó tho¸t nưíc tèt. MËt ®é kho¶ng c¸ch trång: + Nh÷ng gièng chiÒu cao c©y trung b×nh hµng c¸ch hµng 70 cm, c©y c¸ch c©y 45 cm. + Nh÷ng gièng cao c©y vµ ph©n cµnh m¹nh cã thÓ trång thưa h¬n, gièng thÊp c©y, ph©n cµnh yÕu cã thÓ trång dµy h¬n ®Ó cã CÊu t¹o hoa cµ chua n¨ng suÊt h¹t cao. 23 24 4
  5. Lµm giàn vµ tØa cµnh * Ph©n bãn Sau trång mét th¸ng cã thÓ lµm dµn ®Ó ®ì c©y vµ ®ì qu¶.  Ph©n bãn cho s¶n xuÊt h¹t cµ chua ph¶i ®¶m b¶o c©n ®èi TØa bít cµnh nhá, l¸ giµ thưêng xuyªn ®Ó th«ng tho¸ng t¹o lưîng ®¹m, l©n vµ kali. ®iÒu kiÖn tiÕp nhËn ¸nh s¸ng cña c¸c tÇng l¸ vµ gi¶m kh¶ n¨ng l©y nhiÔm bÖnh.  Ph©n h÷u c¬ lµ ph©n chuång hoai môc kh«ng sö dông ph©n tư¬i dÔ truyÒn mÇm bÖnh sang ruéng s¶n xuÊt gièng. Qu¶n lý nưíc vµ dÞch h¹i  Lưîng ph©n bãn tuú theo gièng, ®Êt vµ mïa vô trung b×nh C¸c kü thuËt kh¸c như tíi nưíc, lµm cá, phßng trõ s©u bÖnh ®ưîc ¸p dông như s¶n xuÊt b×nh thưêng. 15-20 tÊn ph©n chuång, 100 kg N, 70kg P2O5 vµ 120 kg k2O/ha. CÇn chó ý phßng trõ s©u bÖnh vµ tØa nhæ c©y bÖnh ®¶m b¶o cho chÊt lưîng l« h¹t gièng. 25 26 Lµm giµn * Khö bá c©y kh¸c d¹ng vµ c©y bÞ bÖnh cµ chua Khö bá c©y lÉn dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm cña c©y như kiÓu c©y, l¸, qu¶ vµ ®Æc biÖt lµ ®Æc ®iÓm cña qu¶ chÝn lo¹i bá tÊt c¶ nh÷ng c©y kh¸c d¹ng ra khái quÇn thÓ ruéng gièng (off-type). Ngoµi lo¹i bá c©y kh¸c d¹ng, c©y s©u bÖnh, c©y cßi cäc, BÒ mÆt luèng cµ dÞ d¹ng còng lo¹i bá triÖt ®Ó. chua 27 28 * Thu ho¹ch T¸ch h¹t Sè qu¶ thu ho¹ch tuú thuéc vµo lo¹i qu¶ to hay nhá thưêng thu:  Cã thÓ t¸ch h¹t b»ng tay hoÆc t¸ch b»ng m¸y. . 30 qu¶ trªn c©y víi lo¹i qu¶ to/c©y,  Lªn men t¸ch hạt ra khỏi thÞt qu¶: qu¸ tr×nh lªn men phô thuéc vµo . 40 qu¶ víi lo¹i trung b×nh/c©y nhiÖt ®é phßng, nÕu nhiÖt ®é phßng trªn 25oC qu¸ tr×nh lªn men 01 . 50 qu¶ trªn c©y víi lo¹i qu¶ nhá/c©y. ngµy lµ ®ñ. NÕu to thÊp h¬n cÇn 2 ngµy nhưng kh«ng nªn qu¸ 3 ngµy ¶nh hưëng ®Õn chÊt lưîng h¹t. Chän qu¶ vµ ®Ó trªn c©y ®Õn khi chÝn hoµn toµn míi thu ho¹ch, nÕu thu sím th× ®Æt trong n¬i m¸t, kh« che ®Ëy cÈn thËn 3-4 ngµy  Cã thÓ lªn men b»ng sö dông axÝt HCL 0,7% víi tû lÖ: 7 ml HCL cho ®Õn khi chÝn ®á. 1 kg hçn hîp h¹t vµ thÞt qu¶, khi cho axit ph¶i khÊy ®Òu vµ ®Ó §ùng qu¶ thu ho¹ch trong tói lưíi, nÕu dông cô chøa kh¸c khi qu¶ trong 40 phót råi cho nưíc röa vµ g¹n lÊy h¹t như phư¬ng ph¸p bị dập h¹t n»m trong nưíc cña qu¶. t¸ch h¹t b»ng tay. Chó ý kh«ng sö dông nồng ®é cao vµ ®Ó l©u Nưíc cµ chua cã axit g©y ¶nh hưëng ®Õn søc sèng vµ gi¸ trÞ gieo h¬n sÏ ¶nh hưëng ®Õn chÊt lưîng h¹t gièng. trång cña h¹t. 29 30 5
  6. Seed Processing Lµm kh« h¹t: Seed ProcessingSeed Production of O.P. Tomato Lines Seed Production of O.P. Tomato Lines ĐÆt h¹t trong tói lưíi s¹ch ®Ó rãc hÕt nưíc trong m¸t mét ngµy, cã thÓ lµm rưãc níc nhanh b»ng c¸ch quay tói ®Ó lo¹i nưíc ra khái tói ®ùng h¹t. Sau ®ã cho h¹t ra c¸c khay ®Ó ph¬i kh«. Khay ph¶i Seed Processing cã phñ lưíi ni l«ng. Seed Production Seed of O.P. TomatoDrying Lines  Cã thÓ ®ưa h¹t vµo m¸y sÊy ®Ó sấy h¹t ®¶m b¶o chÊt lưîng tèt Seed Drying trong trưêng hîp trêi mưa. M¸y sÊy ph¶i duy tr× nhiÖt ®é 28-30oC trong 3-4 ngµy nÕu cao h¬n ¶nh hưëng ®Õn kh¶ n¨ng n¶y mÇm Placed thecña h¹t washed. Trong qu¸ tr×nh seedssÊy hoÆc ph¬i in ph¶i fine thưêng- meshxuyªn ®¶o h¹t bags. Excess water can be Seed Drying Placed theremoved washed®Ó byseeds kh« ®hangingång ®Òu in. fine the-mesh seeds bags. in the Excess shade water for a canday. be Qu¸ tr×nh t¸ch h¹t cµ chuaremoved 31 by hanging the seeds in the shade for a32 day. Placed the washed Anseeds even in quicker fine-mesh way bags. to remove Excess excess water water can befrom seeds is to spin removed Anby hangingeven quickerthem the seedsin way a washing to in remove the shademachine. excess for Use awater day. the from spin seeds-cycle isof toa clothesspin washing machine (don't wash the seeds, only spin dry them). them in a washing machine. Use the spin-cycle of a clothes An even quickerwashing way machine to remove (don't excess wash the water seeds, from only seeds spin is dry to them).spin After the§ excessãng gãi vµ b¶o water qu¶n is removed, uniformly spread the partially them in a washing machine. Use the spin-cycle of a clothes dried seeds Bao b× vµin mÉu a m·flat ®ãng plastic gãi lµ kh¸c container nhau gi÷a c¸c c«ng or ty aluminum, pan. Loosen any washing machineAfter the (don'texcess wash waterc¬ së thes¶n is xuÊt seeds,removed,. only uniformly spin dry spread them). the partially clumps of seeds. Enclose this container with its seeds into a net dried seeds in a flat Th«ng plastic thưêng ®Ó container b¶o qu¶n h¹t cµ orchua aluminum 3-5 n¨m h¹t ®ưîc pan. Loosen any nylon bag.®ùng trong tói giÊy thiÕc, tói ni l«ng, lä thuû tinh. After the excessclumps waterof seeds. is removed, Enclose thisuniformly container spread with the its seedspartially into a net dried seeds nylon in abag. flatPlace plastic the container§Æt containerh¹t ®· ®ãng gãi or trong in aluminum khoa seedb¶o qu¶n m¸tdryer. pan., kh«. DryingLoosen continues any for 3-4 days,  NhiÖt ®é kho b¶o qu¶n kh«ng vưît qu¸ 20oC vµ ®é Èm clumps of seeds. Enclosemaintaining thiskh«ng container vaưît temperature qu¸ 30%. with its of seeds28-30ºC. into Higher a net temperatures at the nylon bag.Place the containertime of drying in a seedmay causedryer. seedsDrying to continues germinate. for 3-4 days, Qu¸ tr×nh lµm kh« h¹t 33 34 maintaining a temperature of 28-30ºC. Higher temperatures at the Place thetime container of dryingStir in a maythe seed seeds cause dryer. 2 seeds-3 Drying times to dailycontinuesgerminate. so that for seeds 3-4 days, dry uniformly. Loosen maintaining a temperatureany seeds of 28 that-30ºC. clump Higher together. temperatures These procedures at the will get the seeds time of drying may causeto the desiredseeds to 6 -germinate.8% moisture content. Stir the seeds 2-3 timesTiªu daily chuÈn so®èi víi that h¹t gièng seeds cµ chua dry uniformly. Loosen Tiªu chuÈn ruéng gièng cµ chua any seeds that clump (KiÓmtogether. nghiÖm trong These phßng, TCN321procedures-2003) will get the seeds (KiÓm ®Þnh ®ång ruéng, 10TCN 321-2003) Stir the seedsto the 2 desired-3 times 6 daily-8% moistureso thatChØ tiªu seeds content. dryH¹t uniformly.SNC H¹t NC H¹t XNLoosen ChØ tiªu any H¹t seeds SNC H¹t NCthat H¹t clump XN together. These procedures will get the seeds §é s¹ch, % khèi lưîng, kh«ng nhá h¬n 99,0 99,0 99,0 §é thuÇn ®ång ruéng, % sèto the desired 6-8% moisture content. 100 99,9 99,5 H¹t cá d¹i nguy h¹i, sè h¹t/kg, kh«ng 0 0 5 c©y, kh«ng nhá h¬n lín h¬n Tû lÖ n¶y mÇm, % sè h¹t, kh«ng nhá h¬n 80 80 80 Tû lÖ c©y nhiÔm bÖnh, % sè 0 0,1 0,5 c©y, kh«ng lín h¬n §é Èm, % khèi lưîng, kh«ng lín h¬n - Trong bao thưêng 9,0 9,0 9,0 - Trong bao kÝn kh«ng thÊm nưíc 8,0 8,0 8,0 35 36 6
  7. Yêu cầu ngoại cảnh 1.3. Kü thuËt s¶n xuÊt h¹t gièng ®Ëu tư¬ng thuÇn  Để tạo hạt giống chất lượng tốt nên chọn thời vụ có điều kiện  Đậu là cây tự thụ phấn điển hình, không có giao phấn giữa các ngoại cảnh phù hợp như ấm, nhưng nhiệt độ không quá cao. loài khác nhau, chỉ giao phấn với các thành viên khác cùng loài và thành viên khác của chi phụ Glycine.  Nhiệt độ cao và ẩm độ cao là nguyên nhân của sâu bệnh như nấm rễ, nở cổ rễ, lụi vi khuẩn.  Như vậy trồng các loài khác nhau trong cùng một khu vực việc  Đậu tương thích hợp nhiệt độ từ 20-30ºC, ánh sáng 14 giờ cách ly là không cần thiết. hoặc ngắn hơn, đậu hạt kém khi nhiệt độ trên 35oC.  Nhưng trồng cùng loài khác giống cách ly là cần thiết để bảo  Đậu tương thích hợp với nhiều loại đất, tốt nhất là thịt pha cát, đảm độ thuần di truyền. tơi xốp và phải thoát nước, đất không có tuyến trùng và mầm bệnh, pH của đất từ 5,8 đến 6,5. 37 38 39 40 Cách ly Chuẩn bị đất trồng  Mặc dù đậu là cây tự thụ phấn hoàn toàn nhưng giao phấn vẫn  Làm đất sản xuất giống nên được thực hiện sớm trước khi có thể xảy ra mức độ tùy thuộc vào những yếu tố sau: gieo trồng ít nhất 15 ngày, cày ải hoặc dầm diệt cỏ dại, sâu bệnh. . Đặc điểm giống và cấu trúc hoa,  Cày bừa kỹ, lên luống, cày bừa kỹ để đảm đảm độ ẩm đồng . Yếu tố môi trường, gió và nhiệt độ, đều, hạt nảy mầm và rễ phát triển tốt. . Tác nhân thụ phấn và tập tính nở hoa,  Đất trũng cần lên luống cao, làm rãnh thoát nước tốt . Khoảng cách cách ly  Rộng mặt luống trồng 2 hàng 60 đến 80cm tùy giống thấp cây hay cao cây, cao 25 – 30 cm . Số giống, số cây của mỗi giống  Rộng rãnh 30 – 35cm, sâu 30 - 40 cm  Theo tiªu chuÈn ngµnh kho¶ng c¸ch c¸ch ly lµ 3m  Áp dụng công nghệ phủ ni lông để giảm sâu bệnh, cỏ dại. 41 42 7
  8. Thời vụ gieo  Thời vụ xác định dựa trên yêu cầu ngoại cảnh nêu ở phần 2.  Nước ta các vùng khác nhau có thời vụ khá khác nhau  Miền Bắc thích hợp trong vụ xuân và vụ đông  Miền Nam có thể trồng 3 vụ/năm  Nhưng sản xuất hạt giống nên chọn vụ khô và nhiệt độ cao. Làm đất, lên luống và gieo hạt đậu tương 43 44  Giống và xử lý hạt giống  Mật độ và khoảng cách gieo  Mật độ gieo thay đổi theo giống và đất canh tác. Đối với đậu  Hạt giống gốc phải theo quy định, có chứng chỉ tương mật độ gieo 500.000 cây trên hectare, tương ứng với  Trước khi gieo, hạt giống cần được phơi lại dưới nắng nhẹ 60 – 80 kg hạt/ha. và sau đó thử độ nẩy mầm để có biện pháp xử lý.  Khoảng cách hàng tùy thuộc vào giống. Trung bình hàng x  Tốt nhất chỉ nên sử dụng những giống có tỷ lệ nảy mầm trên hàng từ 20 – 40 cm , cây x cây từ 10 – 20 cm , số hạt gieo 01 85 %. hạt với sản xuất hạt tác giả và SNC, 2 - 3 hạt với sản xuất  Ngoài ra, có thể xử lý hạt giống với chế phẩm vi sinh vật để xác nhận. thúc đẩy sự hình thành nốt sần sớm và nhanh.  Độ sâu gieo khoảng 2- 3cm. 45 46 Phân bón  Tỉa, dặm Mức độ phân bón cũng như thời gian bón tùy thuộc vào giống, mùa vụ và đất.  Nên dặm ngay khi thấy mất khoảng. Nhìn chung, mức độ phân bón được khuyến cáo cho đậu đỗ  Dặm càng sớm càng tốt là 50 - 80 kg N, 40 - 60 kg P2O5 và 30-40 kg K2O trên ha.  Ủ hạt nứt nanh để dặm Phân hữu cơ rất quan trọng với đậu tương không những bổ sung dinh dưỡng mà còn là điều kiện cho nốt sần phát triển.  Tỉa những khóm quá nhiều cây chỉ nên để 01 cây/khóm Trong trường hợp có phân vi sinh, có thể sử dụng lượng phân đạm ít hơn. 47 48 8
  9. * Kiểm soát sâu, bệnh hại trên ruộng Tưới nước Sâu hại đậu  Theo nhu cầu của cây nhưng không qua sũng nước, quá ẩm – Dòi đục thân dễ gây bệnh thán thư và bệnh vi khuẩn – Sâu ăn tạp  Khi cây con mọc mầm nên tưới ít hơn đến giai đoạn ra hoa. – Sâu xanh – Sâu đục quả  Nhu cầu nước cao nhất từ lúc trổ hoa cho đến khi đậu quả. Bệnh hại đậu tương  Tưới nước trên cây đủ cung cấp lượng nước trong giai đoạn – Bệnh héo cây con đầu. – Bệnh đốm lá  Nên tưới dưới gốc hoặc tưới rãnh ở giai đoạn sau để tránh – Bênh rỉ bệnh xuất hiện. – Bệnh khảm 49 50 * Chọn lọc và khử lẫn * Phòng trừ sâu bệnh  Khử lẫn loại bỏ toàn bộ cây khác dạng, cây bị bệnh, cây còi cọc . Dòi đục nõn cần phòng trừ sớm và triệt để  Cây khác dạng và cây xấu do môi trường, do đột biến, do phân . Diệt côn trùng truyền bệnh (rầy mềm), ly hoặc do giao phấn . Vệ sinh đồng ruộng (nhất các loại cỏ lây bệnh),  Các giai đoạn khử lẫn quan trọng là giai đoạn nảy mầm, cây con ra hoa và trước thu hoạch vì: . Luân canh cây trồng nước như lúa  Giai đoạn nảy mầm và giai đoạn ra hoa căn cứ vào màu sắc mầm và . Nhổ bỏ cây bệnh và thiêu hủy. hoa dễ nhận biết cây khác dạng. . Bón phân cân đối và bón phân vi lượng để tăng tính chống chịu.  Giai đoạn trước thu hoạch là quan trọng nhất căn cứ vào đặc điểm hình thái, màu sắc thân, lá, quả. Đây là gia đoạn quyết định độ thuần 51 của lô hạt giống. 52 Thu hoạch  Tách hạt Đậu tương khi chín lá chuyển vàng và bắt đầu rụng.  Quả đậu nên đập ngay sau khi thu để hạt không bị nấm mốc Thu hoạch khi quả chuyển từ xanh sang vàng hoặc vàng nâu, giai và côn trùng tấn công. đoạn này quả hơi mềm và 10 – 15% quả còn xanh. Thu hoạch khi hạt trong quả phát triển đầy đặn, mẩy chắc và hạt bắt  Tuy nhiên tách hạt phụ thuộc vào độ ẩm hạt đấu tách rời khỏi trái.  Phương pháp tách hạt bằng tay hoặc bằng máy. Để hạt tiếp tục chín cần để nơi thoáng, không xếp cây quá dày dễ tạo ẩm hỏng hạt giống.  Tuy nhiên, đập bằng máy thì nhanh và kinh tế khi sản xuất lớn. Nên thu vào buổi sáng lúc còn sương để quả còn dai sẽ tránh hạt bị tách ngoài đồng.  Không làm tổn thương hạt khi tách hạt Thu hoạch bằng cách chặt sát gốc, có thể thu quả tùy giống. Chỉ thu những cây đúng giống và không bị sâu bệnh. 53 54 9
  10.  Làm sạch hạt Phơi/Sấy  Hạt đậu phơi nắng hoặc sấy khô đến độ ẩm ảo quản 10-12%. Hạt nên được làm sạch các tạp chất, vật rắn và hạt bị nhăn, teo đảm bảo chất lượng hạt giống.  Hạt quá khô hoặc có ẩm độ dưới 7% dễ trở thành ―hạt đá‖ và sẽ không nẩy mầm tốt. Phương pháp phổ biến nhất là sàng, sẩy hạt. 0  Nhiệt độ sấy (30-35 C) trong 48 giờ. Nếu sản xuất trên diện rộng, sử dụng máy làm sạch sẽ  Lưu ý: Không nên phơi hạt trực tiếp trên nền xi măng, nhất là hiệu quả và kinh tế hơn. vào lúc giữa trưa vì nhiệt độ rất cao sẽ giết phôi. Sau khi làm sạch, hạt được chứa trong bao có gắn nhãn để dễ nhận diện giống 55 56 Bảo quản . Thời gian bảo quản từ 6 đến 20 tháng hoặc lâu hơn nếu như phải tồn Phân loại, xử lý nấm bệnh và đóng bao trữ cho một vài vụ. . Tuổi thọ của hạt trong quá trình tồn trữ chịu ảnh hưởng rất nhiều bởi Hạt được phân loại bằng tay hay máy đảm bảo hạt giống chất lượng ban đầu của hạt, ẩm độ và nhiệt độ. Ẩm độ hạt đậu an đồng đều toàn để tồn trữ lâu dài là 8 – 10%. . Bảo quản dài cần bảo quản trong dụng cụ kín, đặt trong kho lạnh Sau khi phân loại xử lý nấm bệnh và mọt hạt hoặc mát, độ ẩm kho thấp. . Dụng cụ bảo quản như thùng, lọ phải được làm khô trước khi chứa Đóng bao như các hạt giống khác. hạt giống. . Bảo quản ngắn hạn phải sử dụng bình kín, túi giấy, túi vải những loại không kín và không thấm khí. . Bao ni lông chỉ áp dụng cho bảo quản ngắn hạn. 57 58 Tiªu chuÈn ®èi víi h¹t gièng ®Ëu tư¬ng 2. S¶n xuÊt h¹t gièng ưu thÕ lai F1 ë c©y tù thô phÊn (KiÓm nghiÖm trong phßng, TCN314-2003) 2.1. Nh©n h¹t dßng bè mÑ ChØ tiªu H¹t SNC H¹t NC H¹t XN  Nh©n dßng bè mÑ lµ gièng thuÇn víi gièng ưu thÕ lai §é s¹ch, % khèi lưîng, kh«ng nhá h¬n 99,0 99,0 99,0 kh«ng sö dông bÊt dôc. H¹t cá d¹i nguy h¹i, sè h¹t/kg, kh«ng 0 0 5 lín h¬n  Nh©n dßng bè mÑ sö dông bÊt dôc CMS. H¹t kh¸c gièng cã thÓ ph©n biÖt ®ưîc, 1 10 20 sè h¹t/kg, kh«ng lín h¬n  Nh©n dßng bÊt dôc sö dông TGMS. Tû lÖ n¶y mÇm, % sè h¹t, kh«ng nhá h¬n 70 70 70  Nh©n dßng bÊt dôc sö dông PGMS §é Èm, % khèi lưîng, kh«ng lín h¬n - Trong bao thưêng 12,0 12,0 12,0 - Trong bao kÝn kh«ng thÊm nưíc 10,0 10,0 10,0 59 60 10
  11. 2.1.1. Nh©n dßng bè mÑ lµ gièng thuÇn Chän ®Êt nh©n dßng bè mÑ (S¶n xuÊt cµ chua, ít ưu thÕ lai)  Nguyªn lý như s¶n xuÊt h¹t gièng cµ chua thuÇn, nhưng víi ¸p dông s¬ ®å duy tr× hoÆc phôc tr¸ng nh©n dßng bè mÑ c¸ch ly tuyÖt ®èi h¬n.  §Êt kh«ng ®ưîc c©y trång trưíc lµ c©y hä cµ. C¸ch ly  C¸ch ly c¶ ruéng nh©n dßng bè vµ ruéng nh©n dßng mÑ.  Kho¶ng c¸ch c¸ch ly =100 m Kü thuËt gieo trång, thu ho¹ch chÕ biÕn  ¸p dông như s¶n xuÊt h¹t cµ chua thuÇn L« h¹t bè mÑ SNC 61 62 2.1.2. Kü thuËt nh©n dßng bè mÑ sö dông CMS Vô 1: Chän c¸ thÓ bè mÑ ®iÓn h×nh, lai theo cÆp A/B vµ A/R F1.1 R1 A'1 F1.1 A1 R1  TiÕn hµnh gieo trång dßng A, B vµ R thµnh c¸c thêi vô kh¸c B1 A'1 nhau. R2  Khi dßng A trç, tiÕn hµnh kiÓm tra h¹t phÊn, ®¸nh gi¸ kiÓu R2 F1.2 R2 A'2 F1.2 A2 h×nh ®· chän ®ưîc c¸ thÓ bÊt dôc 100% vµ cã kiÓu h×nh B2 A'2 A'2x B2 ®óng nguyªn b¶n.  TiÕn hµnh cÆp c¸ thÓ trªn ®ång thêi víi c¸c c¸ thÓ cña R3 F1.3 R3 A'3 F1.3 A3 dßng B vµ R. B3 A'3  Thu ®ưîc cÆp lai gi÷a dßng A/B, A/R vµ c¸ thÓ cña dßng B Vô 1 Vô 2 Vô 3 vµ R. 63 64 Vô 2: иnh gi¸ cÆp lai vµ dßng bè mÑ, chän bè mÑ cã con lai tèt  TiÕn hµnh gieo vµ cÊy c¸c cÆp A/B, A/R vµ c¸c dßng R ®Ó ®¸nh gi¸. Vô 3: Nh©n nguyªn chñng c¸c dßng A, B vµ R  Ruéng cÊy c¸c cÆp dßng A/B ®ưîc bè trÝ theo kiÓu cÊy dßng A ë giữa vµ c¸c dßng B xung quanh. Nh©n h¹t c¸c cÆp dßng ®ưîc chän trong vô 2 nh»m ®¸nh  Ruéng ®¸nh gi¸ c¸c cÆp lai A/R ®ưîc cÊy theo kiÓu 10 cÆp lai gi¸ ®é thuÇn, ®Æc ®iÓm bÊt dôc cña dßng A vµ thu h¹t ®Ó ®ưîc xen vµo 1 gièng ®èi chøng. phôc vô cho nh©n dßng vµ s¶n xuÊt thö h¹t lai F1.  Khi c¸c dßng A/B trç, tiÕn hµnh kiÓm tra h¹t phÊn, chän cÆp dßng bÊt dôc 100%. C¨n cø kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ chän nh÷ng cÆp ®¹t ®é thuÇn.  иnh gi¸ c¸c cÆp lai giữa A vµ R dùa trªn kÕt quả kiÓm tra h¹t phÊn ë thÝ nghiÖm cÆp dßng A/B ®ång thêi ®¸nh gi¸ năng suÊt c¸ thÓ cña c¸c cÆp lai tư¬ng øng. 65 66 11
  12. Tiªu chuÈn ®èi víi h¹t gièng ®èi víi c¸c dßng bè mÑ 2.1.3. Nh©n dßng bè mÑ sö dông TGMS vµ PGMS vµ h¹t lai F1 (10TCN331-2003) Chỉ tiêu Dòng A, B Dòng R Hạt Vô 1: Gieo dßng S vµ R, lai 50 cÆp gi÷a c¸c c¸ thÓ cã kiÓu lai SNC NC XN SNC NC XN F1 h×nh mong muèn, cã thêi gian sinh trưëng phï hîp. 1. Độ sạch, % khối lượng, 99,5 99,0 99,0 99,5 99,0 99,0 98,0 không nhỏ hơn Vô 2: Gieo 50 cÆp ®Ó ®¸nh gi¸ ưu thÕ lai, chän cÆp cã ưu thÕ 2. Hạt cỏ dại, số hạt/kg, 0 5 0 0 5 5 lai cao nhÊt, cã ®é thuÇn F1 tèt nhÊt ®Ó lÊy bè mÑ lµm tiÕp vô 0 không lớn hơn sau. 3. Hạt khác giống có thể 0 0 0 0 0,05 0,25 0,30 phân biệt được, % số hạt, Vô 3: Gieo dßng mÑ S (mÑ cña cÆp tèt nhÊt) thµnh 10 thêi vô, không lớn hơn mçi thêi vô c¸ch nhau 5 ngµy ®Ó xö lý ngưìng. Chän c¸ thÓ 4. Tỷ lệ nẩy mầm, % số hạt, 80 80 80 80 80 80 80 không nhỏ hơn ®óng nguyªn b¶n, bÊt dôc t¹i ngưìng, c¾t chÐt vµ xö lý chÐt 5. Độ ẩm, % khối lượng, 13,0 13,0 13,0 13,0 13,0 13,0 13,0 ë møc dưíi ngưìng trong phytotron ®Ó thu h¹t tù thô. không lớn hơn 67 68 x x x x x x x x x Dòng R x x x x Chọn cá thể đúng x x Dòng S x x x x x x x x x x x x x nguyên bản. x x x x x x x Vụ 1 Lai theo cặp, thu hạt các Vô 4: Nh©n c¸c dßng míi thu, kiÓm chøng l¹i ngưìng chuyÓn S1/R1 S2/R2 S3/R3 Sn/Rn cặp S1/R1 và các R tương ứng T9 - T12 ®æi tÝnh dôc trong phytotron, lo¹i bá c¸c c¸ thÓ kh«ng ®¹t tiªu S1 S2 S3 Sn Thu hạt tự thụ trên lúa . chét cây S1, S2 chuÈn, thu c©y bÊt dôc ®óng, c¾t chÐt vµ xö lý tiÕp ë møc Vụ 2 x x x x x x x x S1/R1 S1/R2 S1/R3 Sn/Rn x x x x x x x x Đánh giá các cặp lai F1 và bố dưíi ngưìng trong phytotron, thu h¹t tù thô. S1 S2 S3 Sn mẹ. Loại bỏ cặp xấu, bố mẹ xấu x x x x x x x x tương ứng. Thu bố mẹ có R1 R2 R3 Rn con lai F1 tốt x x x x Vô 5: Nh©n h¹t tù thô trong vô xu©n hoÆc vô thu ®«ng ®Ó thu Vụ 3 x x x x Gieo các dòng S: S1, S5, S8 được chọn dßng siªu nguyªn chñng. x x x x S1 S5 S8 S9 theo 4 thời vụ để đánh giá ngưỡng. x x x x Vô 6: Nh©n h¹t siªu nguyªn chñng ra nguyªn chñng. Vụ 4 x x x x x x Nhân các dòng mẹ x x x x x x đúng ngưỡng và các S1 S5 S9 S9 S9 S9 dòng bố tương ứng 69 xx x x x x x 70 71 72 12
  13. Thêi vô thÝch hîp cho nh©n dßng TGMS ë miÒn B¾c ViÖt Nam 2.1.4. Phương pháp chọn lọc duy trì, nhân nguyên chủng dòng Th¸ng 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 TGMS a. Giám định điểm nhiệt độ tới hạn của dòng TGMS. §ång b»ng s«ng Hång Nh©n TGMS ®¹t n¨ng suÊt cao Dòng TGMS mới nhập nội hay mới chọn tạo cần được đánh giá lại trong điều kiện tự nhiên và trong điều kiện nhân tạo. S¶n xuÊt F1 cã TGMS lµ mÑ ë ng- ìng nhiÖt ®é 26oC Trên cơ sở của kết quả đánh giá này mới có thể lập kế hoạch sử dụng dòng một cách có hiệu quả. Trình tự đánh giá như sau: S¶n xuÊt h¹t TGMS ë vïng nói • Trồng 150 cá thể TGMS cần đánh giá trong 30 chậu, mỗi chậu 5 cây, chăm sóc cẩn thận cho cây sinh trưởng, phát triển đồng đều. • Đưa các chậu vào buồng khí hậu nhân tạo thành 2 đợt để đánh giá: 73 74 - Đợt 1: b. Phục tráng và nhân dòng TGMS. . Khi dòng phân hóa ở bước 4 đưa 10 chậu vào Phytotron đặt nhiệt độ Các dòng TGMS cảm ứng với nhiệt độ, thời kỳ cảm ứng từ bước 4-6 là 24oC, xử lý 6 ngày đêm. phân hoá đòng. . Sau 4 chu kỳ xử lý, đưa chậu ra để ở điều kiện tự nhiên.  Hoạt động của gen gây bất dục thường chịu ảnh hưởng đồng thời của . Khi lúa trỗ kiểm tra hạt phấn trên kính hiển vi để đánh giá tính dục. 2 yếu tố là nhiệt độ và quang chu kỳ. . Bao cách ly các bông bất dục, quan sát tỷ lệ đậu hạt tự thụ + Đợt 2:  Trong quá trình sinh trưởng cây chịu tác động trực tiếp của điều kiện ngoại cảnh nên thường phát sinh các biến dị thích ứng. . Khi dòng phân hoá ở bước 5 đưa 10 chậu vào xử lý tương tự như làm đối với bước 4 trong 4 chu kỳ (kiểm tra hạt phấn, bao cách ly,quan sát  Kết quả theo dõi các dòng bất dục nhiệt độ cho thấy: Ngưỡng nhiệt độ tỷ lệ tự thụ). chuyển đổi tính dục của hạt phấn có xu hướng tăng lên sau mỗi vụ sản . Các chậu còn lại để trong điều kiện tự nhiên làm đối chứng. xuất, hiện tượng này được gọi là sự “trôi dạt di truyền” (genetic drift). - Nếu cả 2 lần xử lý 100 cây TGMS được xử lý đều bất dục thì điểm Do vậy trong quá trình nhân dòng TGMS cần phải chọn lọc nghiêm nhiệt độ tới hạn gây bất dục là 24oC. ngặt để duy trì độ thuần kiểu hình và độ ổn định tính dục của dòng. 75 76  Phương pháp của Zhou C.S. (2000)  Phương pháp do Deng Qiyun, Fu Xiqin, Yuan LongPing, 1997 - Vụ thứ 1: Chọn cá thể điển hình trên đồng ruộng (điều kiện 240C ở Chọn dòng TGMS theo trình tự: thời kỳ cảm ứng) chọn cá thể bất dục phấn trên 99,5%.  Chọn cá thể điển hình (đúng nguyên bản về hình thái) - Vụ thứ 2: Xử lý các cá thể được chọn trong điều kiện nhân tạo 230C để chọn cá thể bất dục phấn cao trên 99,5%.  Xử lý nhiệt độ thấp bằng ngưỡng nhiêt độ gây bất dục để chọn - Vụ thứ 3: cá thể bất dục hoàn toàn + Tiếp tục xử lý các cá thể được chọn trong điều kiện nhân tạo ở 220C,  Nhân gốc cá thể bất dục đã chọn theo hệ vô tính và thu hạt chọn các cá thể bất dục phấn trên 99,5%.  Sản xuất hạt giống tác giả + Nhân gốc các cá thể được chọn theo hệ vô tính.  Sản xuất hạt nguyên chủng đồng thời kiểm tra lại ngưỡng + Thời kỳ cảm ứng điều khiển cho nhiệt độ thấp hơn 220C để thu hạt tác giả. nhiệt độ - Nhân tiếp ra hạt nguyên chủng  Chuyển sang sản xuất hạt lai F1. 77 - Chuyển sang sản xuất hạt lai F1. 78 13
  14. 2.1.5. Kỹ thuật nhân hạt nguyên chủng dòng bố mẹ  Phương pháp của Yin hua Qi, 1997. TGMS và PGMS Chọn cá thể điển hình, xử lý các cá thể được chọn trong điều a. Chọn thời vụ nhân dòng kiện nhân tạo, nhiệt độ 240C ở 2 giai đoạn: (1) Bước 3 phân hoá đòng, xử lý 4 ngày, + Cần tìm hiểu kỹ điều kiện khí hậu thời tiết của vùng trong vòng 30 năm trở lại đây. (2) Bước 5 phân hoá đòng, xử lý 4 ngày. + Số liệu cơ bản như: nhiệt độ trung bình, nhiệt độ tối cao, tối Chọn cá thể bất dục hoàn toàn. thấp hàng ngày; Độ dài chiếu sáng trong ngày; Độ ẩm Nhân vô tính gốc các cá thể bất dục được chọn, thu hạt giống gốc + Trên cơ sở các số liệu thu thập được, tính toán để tìm ra thời kỳ an toàn cho thời kỳ mẫm cảm và thời kỳ trỗ bông của ruộng  Từ hạt tác giả nhân hạt nguyên chủng và chuyển sang sản xuất hạt lai F1. nhân dòng. Dựa vào số liệu này để định thời vụ nhân. 79 80 - Dòng TGMS có: - Dòng PGMS có: • Thời gian mẫm cảm từ 18-10 ngày trước khi trỗ, điểm nhiệt độ • Thời gian mẫm cảm từ 15-12 ngày trước khi trỗ, độ dài chiếu tới hạn gây hữu dục < 240C. sáng tới hạn gây hữu dục thấp hơn 12 giờ 16 phút. • Khi nhân dòng ở các tỉnh phía Bắc Việt Nam nên chọn vụ Đông • Ở các tỉnh phía Bắc Việt Nam, trong vụ đông xuân khi nhân Xuân. dòng điều khiển cho lúa phân hoá đòng cuối bước 3 đến đầu • Gieo mạ từ 1-20/12, điều khiển cho lúa phân hoá đòng cuối bước bước 6 vào khoảng từ 20-25/3. 3 đến đầu bước 6 vào khoảng từ 15/3-10/4. • Trong vụ mùa muộn nên cho lúa phân hóa đòng bước 3 đến đầu • Thời gian trỗ bông 5-15/4, thời tiết còn khá lạnh, nhưng vì dòng bước 6 vào khoảng 25-30/9. chịu lạnh tốt nên đậu hạt bình thường 81 82 b. Chọn ruộng nhân dòng * Điều kiện cách ly * Các điều kiện khác - Đất trong khu các ly là đất trồng lúa, có độ phì nhiêu cao. + Cách ly không gian: Các ruộng lúa khác giống phải cách mép ngoài của ruộng nhân ít nhất 100 m cả bốn phía. - Cơ sở hạ tầng trong khu cách ly: + Cách ly thời gian: Ruộng nhân dòng phải trỗ trước lúa xung + Mương máng tưới tiêu thuận tiện quanh ít nhất 20 ngày. + Có tường rào bảo vệ khỏi sự gây hại của gia súc, chuột + Cách ly bằng địa hình, vật cản: khu các ly ở trong thung lũng, + Có một số công cụ tối thiểu để theo dõi diễn biến nhiệt độ ao hồ sông lớn đường giao thông, làng mạc, trường học, sân không khí, nhiệt độ nước, đánh giá hạt phấn bất duc, hữu dục. rộng 83 84 14
  15. c. Các biện pháp kỹ thuật * Lượng phân bón cho mạ: * Kỹ thuật làm mạ + Phân chuồng: 10 tấn/ha (1kg/m2) hoặc 1 tấn phân vi sinh/ha. + Ngâm ủ: Thóc được ngâm 48 - 60 giờ. Hạt giống ủ có mầm dài khoảng 1-3 mm, có rễ dài 5-10 mm thì gieo. + Lân supe: 550 kg/ha(20 kg/sào bắc bộ) + Thời vụ gieo: 15-20/12. + Đạm urê: 150 kg/ha(5 kg/sào bắc bộ) + Lượng giống gieo: 1kg thóc khô/50m2. Gieo đều, chăm sóc tốt + Kali: 150kg/ha(5 kg/sào bắc bộ) để cho mạ đẻ nhánh ngay trên ruộng. - Bón lót: Toàn bộ phân chuồng + Lân + 50% đạm +50% Kali. + Đất mạ: Chọn đất thịt nhẹ, có nhiều mùn, có độ phì cao, chủ - Bón thúc lần 1:mạ được 2,5 - 3,0 lá, bón: 40% đạm + 50% kali động tưới tiêu nước. Cày bừa kỹ, bón phân chuồng đầy đủ, làm sạch cỏ, gốc rạ và thóc rơi của vụ trước. - Bón tiễn chân: Trước khi cấy 5-7 ngày, số đạm còn lại. 85 86 * Lên luống: Mặt luống mạ rộng 1,2 m, rãnh rộng 0,3 m. Mặt luống * Kỹ thuật cấy và chăm sóc phẳng khi gieo không có vũng nước trên mặt. Sau khi gieo mạ từ 3 • Chuẩn bị ruộng cấy: bừa nhuyễn, san phẳng, bón lót ngay sau o ngày có thể phun thuốc trừ cỏ dại. Khi nhiệt độ xuống dưới 15 C, cần khi đổ ải, nếu ruộng chua cần bón vôi hợp lý. phải làm vòm che nilon chống rét cho mạ. • Tuổi mạ: Khi mạ có 5,5 - 6,5 lá, nếu nhiệt độ tăng lên trên 140C * Chăm sóc mạ: Khi mạ cao 1-1,5 cm tưới nước tràn mặt ruộng, sau thì cấy. đó rút nước giữ ẩm mặt luống, phun chất kích thích đẻ nhánh (axit 2 humic hoặc MET). Theo dõi sự xuất hiện sâu bệnh (chủ yếu là bọ trĩ, • Mật độ cấy: 70 khóm/m (13 cm x 10 cm) rầy cám) để có biện pháp phòng trừ kịp thời. Khi nhiệt độ tăng lên, • Số dảnh cấy: 1dảnh/ khóm ban ngày trời hửng nắng, mở nilon ở hai đầu luống để huấn luyện mạ, buổi tối tiếp tục đậy lại. Khi nhiệt độ tăng cao >140C, mở bỏ • Kỹ thuật cấy: Cấy nông 2-3 cm, mạ nhổ đến đâu cấy đến đó, nilon, tưới nước, bón phân tiễn chân để chuẩn bị cấy. nhổ mạ nhẹ nhàng, không đập làn gẫy gan mạ. 87 88 * Chăm sóc: * Phân bón: Cụ thể như sau: - Ruộng cấy giữ lớp nước 5-10 cm nước trên mặt. Vụ xuân do + Phân chuồng: 10 tấn/ha (hoặc 1 tấn phân vi sinh/ha). trời âm u, thiếu ánh sáng nên rêu và bèo phát triển mạnh, cần + Lân supe: 550 - 600 kg/ha (khoảng 20 kg/sào) rút nước, bón vôi, làm cỏ sục bùn. + Đạm urê: 260 - 280 kg/ha (9 - 10 kg/sào) - Thường xuyên theo dõi sâu bệnh để phòng trừ kịp thời. * Khử lẫn: + Kali: 260 kg/ha (9 kg/sào) + Thời kỳ mạ: Trước khi nhổ cấy cần khử các cây khác dạng, cỏ - Bón lót: Toàn bộ phân chuồng + Lân 50% đạm +50% Kali. lồng vực. - Bón thúc lần 1: Sau cấy 10-15 ngày, lượng bón: 30% đạm. + Thời kỳ lúa: Cần quan sát thường xuyên để khử bổ những - Bón thúc lần 2: Sau lần 1: 10-12 ngày, lượng bón: 10% đạm cây khác dạng như: cây cao hơn, thân, tai lá có màu tím, lá có - Bón nuôi đòng: trước trỗ 15 ngày, bón hết đạm và kali còn lại. màu sắc khác. Khi lúa trỗ cần loại bổ các cây có mỏ hạt tím, hạt 89 ngắn, cây trỗ trước hoặc sau./. 90 15
  16. Tiªu chuÈn ®èi víi h¹t gièng ®èi víi c¸c dßng bè mÑ 3. Kỹ thuật sản xuất hạt lai F1 hệ ba dòng vµ h¹t lai F1 (10TCN551-2003) Dòng TGMS Dòng bố Hạt 3.1. X¸c ®Þnh tæ hîp s¶n xuÊt vµ thêi vô gieo Chỉ tiêu lai SNC NC XN SNC NC XN F1 a. C¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh tæ hîp lai: 1. Độ sạch, % khối lượng, 99,5 99,0 99,0 99,5 99,0 99,0 98,0 không nhỏ hơn  C¨n cø vµo nhu cÇu më réng diÖn tÝch tæ hîp lai t¹i 2. Hạt cỏ dại, số hạt/kg, 0 0 5 0 0 5 5 không lớn hơn ®Þa phư¬ng. 3. Hạt khác giống có thể 0 0 0 0 0,05 0,25 0,30 phân biệt được, % số hạt,  C¨n cø vµo kÕt qu¶ theo dâi sinh trưëng ph¸t triÓn vµ không lớn hơn thÝch øng cña c¸c dßng bè mÑ trång thö ®Ó quyÕt 4. Tỷ lệ nẩy mầm, % số hạt, 80 80 80 80 80 80 80 ®Þnh tæ hîp s¶n xuÊt. không nhỏ hơn 5. Độ ẩm, % khối lượng, 13,0 13,0 13,0 13,0 13,0 13,0 13,0  C¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan cã liªn quan. không lớn hơn 91 92 * Thêi vô thÝch hîp b. X¸c ®Þnh thêi vô gieo + Vô lóa §«ng xu©n C¨n cø vµo sè liÖu khÝ tưîng ®Ó chän thêi vô nh»m ®¸p øng nhu cÇu thêi tiÕt tèi ưu cho lóa trç b«ng vµ në hoa, - Vïng ®ång b»ng, trung du B¾c bé cho trç b«ng tõ 25/4- ®iÒu kiÖn tèi ưu lµ: 10/5. - C¸c tØnh Nam Trung bé cho lóa trç 20-30/3. - NhiÖt ®é trung b×nh ngµy 25-30oC. - C¸c tØnh §BSCL cho lóa trç 25/1-15/2 dư¬ng lÞch. - Chªnh lÖch nhiÖt ®é ngµy ®ªm 8-10oC. + Vô lóa mïa - §é Èm tư¬ng ®èi cña kh«ng khÝ 75-85%. - Vïng ®ång b»ng, trung du B¾c bé trç b«ng tõ 5-20/9 - Trêi n¾ng, giã nhÑ, kh«ng mưa tõ 7-10 ngµy liÒn. - Vïng ven biÓn trç vµo thêi gian ®· hÕt b·o 20-25/9. 93 94 * Gièng s¶n xuÊt chñ yÕu 3.2. Yªu cÇu ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt h¹t lai a.§Þa ®iÓm s¶n xuÊt ph¶i ®ưîc c¸ch ly - C¸c tæ hîp hÖ B¸c ưu: B¸c ưu 64, B¸c ưu 903, B¸c ưu 253 + C¸ch ly kh«ng gian + C¸ch ly thêi gian - C¸c tæ hîp hÖ nhÞ ưu: NhÞ ưu 63, NhÞ ưu 838. + C¸ch ly b»ng vËt c¶n - C¸c tæ hîp kh¸c: S¸n ưu 63, D.u 527, Trang n«ng 15, c¸c b. Yªu cÇu ®Êt ë khu s¶n xuÊt tæ hîp cã mÑ lµ IR58025A: HYT57, HYT83, HYT100 + Ruéng cã ®é ph× nhiªu cao, b»ng ph¼ng, chñ ®éng tưíi tiªu. Trªn c¬ së x¸c ®Þnh ®ưîc thêi kú trç b«ng an toµn, cã + Ruéng cã ®ñ ¸nh s¸ng, vÖ sinh s¹ch sÏ, kh«ng cßn tµn dư g©y bÖnh hoÆc m«i giíi truyÒn bÖnh. thÓ bè trÝ lÞch gieo cÊy hîp lý cho tõng tæ hîp, tuú thuéc vµo thêi gian sinh trưëng, tæng tÝch «n h÷u hiÖu vµ + Ruéng kh«ng ®ưîc bè trÝ trong vïng thưêng cã dÞch bÖnh nguy hiÓm ®èi víi c©y lóa như vïng bÞ ®¹o «n, b¹c l¸. kho¶ng c¸ch sè l¸ cña c¸c dßng bè mÑ. 95 96 16
  17. 3.3. §iÒu khiÓn bè mÑ trç trïng khíp b. §Æc ®iÓm në hoa cña c¸c dßng bè mÑ. a. Kh¸i niÖm vÒ sù trïng khíp + Dßng mÑ trç b«ng, në hoa 11-13 ngµy, hoa në tõ s¸ng ®Õn + Trç b«ng trïng khíp cña bè mÑ chiÕm vai trß quyÕt chiÒu. ®Þnh ®èi víi n¨ng suÊt ruéng s¶n xuÊt h¹t lai bëi v× + Dßng bè trç nhanh 5-7 ngµy, në hoa tËp trung 9-12 giê s¸ng. dßng mÑ chØ cã h¹t khi nhËn ®ưîc phÊn cña dßng bè. + §Ó cã ®ñ phÊn cÇn gieo bè 2-3 lÇn, mçi lÇn c¸ch nhau 3-5 + MÆc dï bÊt dôc phÊn nhưng hoa dßng mÑ vÉn në, gãc ngµy ®Ó kÐo dµi thêi gian në hoa tung phÊn. më vá trÊu réng, cuèng nhuþ dµi, ®Çu nhuþ to, høng phÊn ngoµi dÔ dµng. + NÕu gieo bè 3 lÇn th× ph¶i tÝnh to¸n cho bè gieo lÇn 2 trç trïng hoµn toµn víi dßng mÑ. + NÕu vµo ngµy dßng mÑ në hoa mµ phÊn dßng bè tung nghÜa lµ ®¹t ®ưîc sù trïng khíp tèt nhÊt. + Gieo bè 2 lÇn, lÇn 1 gieo ®Ó cho lóa trç trïng víi dßng mÑ, 97 98 c. §iÒu khiÓn bè mÑ trïng khíp  X¸c ®Þnh ®óng ®é lÖch thêi vô gieo dßng bè mÑ  Phư¬ng ph¸p dùa vµo sù chªnh lÖch sè l¸ Ngµy trç Në hoa Në hoa ré KÕt thóc Dßng A ||___|___||___|___|___||___|___|___|___|___|___|___||  Phư¬ng ph¸p dùa vµo ―tÝch «n h÷u hiÖu’’ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Ngµy trç Në hoa Në hoa ré KÕt thóc EAT = (T-H-L)oC. Bè 1 ||___||___|___||___|___|___|| 1 2 3 4 5 6 7 Trong ®ã: Ngµy trç Në hoa Në hoa ré KÕt thóc - EAT: lµ tÝch «n h÷u hiÖu Bè 2 ||___||___|___||___|___|___|| 1 2 3 4 5 6 7 - H: lµ nhiÖt ®é cao h¬n chØ sè nhiÖt ®é giíi h¹n trªn lµ 27oC, H chØ ®îc tÝnh khi nhiÖt ®é trung b×nh ngµy >27oC, (vÝ dô ngµy 20/5 cã nhiÖt Bè mÑ në hoa trïng khíp lý tưëng ®é trung b×nh lµ 30oC th× H = 30-27 =3oC). - L: lµ chØ sè giíi h¹n nhiÖt ®é thÊp =12oC, nh÷ng ngµy cã nhiÖt ®é thÊp h¬n 12oC th× gi¸ trÞ sè liÖu = 0. 99 100 3.4. Kü thuËt gieo cÊy bè mÑ a. Kü thuËt gieo m¹:  Xö lý h¹t gièng Ngµy/ th¸ng : 5/1 6/1 7/1 8/1 9/1 10/1 11/1 12/1 13/1 14/1 15/1 16/1 17/1 - Ph¬i trưíc khi ng©m ®Ó h¹t hót nưíc nhanh. ToC (TB ngµy): 11 12 14 15 18 20 26 27 28 29 30 32 35 - Dïng nưíc v«i trong ToC(h÷u hiÖu): 0 0 2 3 6 8 14 15 15 15 15 15 15 EAToC= 0 2 5 11 19 33 48 63 78 93 108 123 - Dïng Foocmalin - Ng©m nưíc nãng 54oC ®Ó diÖt c¸c mÇm nÊm bÖnh. - Dïng thuèc BVTV trõ bä trÜ, rÇy xö lý mÇm míi nøt nanh. 101 102 17
  18.  Gieo m¹ thưa th©m canh - Môc tiªu cña lµm m¹ ®Î nh¸nh trªn dưîc  Ng©m h¹t vµ thóc mÇm - Kü thuËt gieo m¹ thưa: Dßng R gieo 1kg gièng/50-60m2, - H¹t gièng khi hót ®ñ nưíc (b»ng 25-30% khèi lưîng h¹t). dßng A 1kg/40-50m2. - Bãn ph©n lãt ®Çy ®ñ, lưîng bãn: 10 tÊn ph©n chuång+ 400- - Thêi gian ng©m bè: vô xu©n 50-60 giê, vô mïa 36-40 giê. 500kg supe l©n+140-160kg urª+ 110-140kg Kali clorua/1 ha. - Thêi gian ng©m mÑ vô xu©n 20-25 giê, vô mïa 10-20 giê. - Luèng m¹ réng 1,2-1,4 m, r·nh luèng vÐt s©u, ph¼ng. - Thóc mÇm: ®ñ Êm, ®ñ «xy - Khi m¹ cao 1,5-2 cm cho nưíc, phun MET (Multy effects triazole) gióp cho m¹ ®Î nh¸nh nhiÒu, ®Î sím, l¸ dÇy cøng, - Trong thêi gian ñ m¹ cÇn kiÓm tra nÕu kh« th× tưíi thªm nưíc. c©y lïn, lưîng phun 40-60 gam MET hoµ trong 600 lÝt nưíc phun 1ha. - Bãn thóc ®¹m khi cã 2,1 l¸ vµ 4,1 l¸. 103 104  Gieo m¹ dÇy 3.5. Kü thuËt cÊy - Tæ hîp ®· quen s¶n xuÊt cã thÓ gieo m¹ dÇy. a.) ChuÈn bÞ ruéng cÊy - Gieo trªn s©n, trªn nÒn ®Êt cøng hoÆc ®Êt kh«. - Ruéng san ph¼ng mÆt ruéng ®Ó tíi tiªu thuËn tiÖn. - Môc ®Ých tiÕt kiÖm ruéng m¹, chèng rÐt thuËn tiÖn cho m¹. - Ruéng s¶n xuÊt h¹t lai lu«n cÊy nhiÒu d¶nh nªn lµm m¹ dÇy - Bãn ®ñ ph©n lãt: kh«ng ¶nh hưëng ®Õn kü thuËt cÊy. + Ph©n chuång 8-10 tÊn/ha - C¸c TØnh phÝa Nam, cã thÓ lµm m¹ dßng bè, gieo th¼ng mÑ. - NÕu thùc hiÖn biÖn ph¸p nµy cÇn ®iÒu chØnh l¹i ®é lÖch thêi + Ph©n hçn hîp NPK hoÆc ph©n ®¬n gian gieo bè mÑ, dßng mÑ gieo th¼ng, kh«ng nhæ nªn sinh + Bãn v«i ®Ó c¶i t¹o ®é chua trưëng liªn tôc, thêi gian tõ gieo ®Õn trç rót ng¾n 3-4 ngµy. - Dßng bè gieo, cÊy vµo r·nh luèng mÑ, thêi gian dµi ra. - Sau khi bõa nhuyÔn, san ph¼ng th× cÊy lóa. 105 106 b.) Kü thuËt cÊy: • Sè hµng cña dßng A t¨ng khi: - Nhæ m¹ cÊy: kh«ng lµm giËp l¸, th©n, kh«ng ®øt rÔ. - ChiÒu cao cña dßng R t¨ng. - Trªn ruéng cÊy cÇn gi÷ mét líp nưíc n«ng ®Ó cÊy ®Òu ®Æn, cÊy n«ng 2-3 cm. - Søc sinh trưëng, ®Î nh¸nh cña R m¹nh. - Tû lÖ hµng bè phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña dßng R vµ - §é lín cña b«ng vµ lưîng phÊn cña dßng R nhiÒu. dßng A. - Thêi gian në hoa l©u vµ gãc më cña hoa A lín, tû lÖ thß - Muèn ®¹t ®ưîc n¨ng suÊt F1 cao cÇn cã nhiÒu phÊn vßi nhuþ cao, kÝch thưíc vßi nhuþ to vµ thêi gian sèng cña R cung cÊp cho tÊt c¶ c¸c hoa cña dßng A ®· cña vßi nhuþ kÐo dµi. ®ưîc h×nh thµnh. 107 108 18
  19. • Kho¶ng c¸ch cÊy: • Tû lÖ hµng R:A ®ưîc ¸p dông trong s¶n xuÊt h¹t lai ë ViÖt Nam hiÖn nay thêng thay ®æi gi÷a c¸c tæ hîp như Kho¶ng c¸ch cÊy phô thuéc vµo kiÓu h×nh vµ kh¶ n¨ng sau: ®Î nh¸nh: + Tæ hîp hÖ S¸n ưu tû lÖ lµ 2R:14A + R ®Î khoÎ, c©y cao th× cÊy thưa , R ®Î kÐm, c©y thÊp th× cÊy dÇy. + Tæ hîp hÖ B¸c ưu tû lÖ 2R:16A + Kho¶ng c¸ch cÊy dßng A thưêng lµ 13 x 13 cm; 13 x + Tæ hîp HYT56 vµ HYT57, tû lÖ 2R:10 hoÆc 12A. 10 cm cho dßng mÑ lµ BoA vµ Zhenshan97A; * NÕu tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm cña ngưêi s¶n xuÊt h¹t lai + Kho¶ng c¸ch 15 x 13 cm cho dßng mÑ lµ IR58025A. cao cã thÓ ¸p dông gieo m¹ bè mét lÇn vµ cÊy víi tû lÖ 1R : 8A hay 1R : 10A 109 110 • Bè trÝ hµng bè mÑ: + Hµng bè vµ hµng mÑ trong ruéng s¶n xuÊt h¹t lai ph¶i bè trÝ • Sè d¶nh cÊy vu«ng gãc víi hưíng giã thÞnh hµnh khi lóa trç. + Dßng A cã TGST ng¾n (BoA, Kim 23A, Zhenshan 97A) th× sè + NÕu s¶n xuÊt trong vô §«ng-xu©n ë c¸c tØnh phÝa B¾c lóa sÏ trç tõ 25/4-10/5 hưíng giã thêi gian nµy lµ §«ng-Nam, hµng b«ng thu ®ưîc dùa vµo sè d¶nh c¬ b¶n lóc cÊy. bè mÑ ph¶i vu«ng gãc víi hưíng §«ng-Nam. + Dßng A cã TGST dµi th× sè b«ng thu ®ưîc võa dùa vµo sè + CÊy 2 hµng R trưíc, kho¶ng c¸ch gi÷a 2 hµng R lµ 15-20 cm. d¶nh lóc cÊy võa dùa vµo sè d¶nh ®Î sau cÊy. + §ưêng c«ng t¸c réng 30 cm ®Ó ®i l¹i khö lÉn, phun thuèc BVTV, ®iÒu hoµ sinh trưëng + V× vËy, cÊy 2-3 c©y m¹ R/khãm vµ 3-4 c©y m¹ A/khãm. + Cã 2 c¸ch bè trÝ ®ưêng c«ng t¸c: - G¹t phÊn sang 1 phÝa - G¹t phÊn 2 phÝa 111 112 3.6. Ch¨m sãc lóa sau cÊy R2 30cm- R1-20cm-A A-20cm R2 a.) Bãn ph©n: v ®êng v x x x x x x x x x x x x x x v v c«ng v x x x x x x x x x x x x x x v - Lưîng ph©n bãn: 10-15 tÊn ph©n chuång + 500 –550kg supe l©n + v t¸c v x x x x x x x x x x x x x x v 280 –335kg urª + 200-220kg Kaliclorua/1 ha. Cã thÓ quy ®æi ®Ó v v x x x x x x x x x x x x x x v bãn ph©n hçn hîp NPK, ®Êt chua ph¶i bãn v«i hîp lý. S¬ ®å 1: Bè trÝ cÊy bè mÑ ®Ó g¹t phÊn 2 phÝa - Kü thuËt bãn: + Bãn lãt: ph©n chuång+ l©n + 40-50% ®¹m vµ kali + v«i A 30cm R2-20cm-R1 20cm—A A-30cm- R2 x ®êng v v x x x x x x x x x x x x x x v + Bãn thóc 1 (sau cÊy 4-5 ngµy): 30% tæng lîng urª. NÕu cÊy bè x c«ng v v x x x x x x x x x x x x x x v trưíc mÑ ph¶i bãn thóc bè trưíc, lưîng urª, kali mçi lo¹i x t¸c v v x x x x x x x x x x x x x x v 37,5kg/ha (riªng bè). LÇn thóc 1 cho mÑ sÏ lµ thóc 2 cho bè vµ x v v x x x x x x x x x x x x x x v bãn ®Òu cïng mÑ. S¬ ®å 2: Bè trÝ cÊy bè mÑ ®Ó g¹t phÊn 1 phÝa 113 114 19
  20. b.) Phßng trõ s©u bÖnh + Bãn thóc 2 (nu«i ®ßng): ë thêi kú ph©n ho¸ ®ßng bưíc 5 - 6, * Trong suèt qu¸ tr×nh sinh trưëng, ph¶i lu«n lu«n theo dâi dù bãn lóc nµy l¸ ®ßng kh«ng vư¬n dµi thªm mµ chØ cã t¸c dông b¸o chÝnh x¸c sù xuÊt hiÖn s©u bÖnh g©y h¹i vµ tæ chøc phßng trõ kÞp thêi. nu«i hoa vµ duy tr× ®é bÒn cña bé l¸, lưîng bãn 60kg kaliclorua +70-90kg urª/ha. * C¸c lo¹i s©u h¹i bao gåm: bä trÜ, s©u ®ôc th©n, s©u cuèn l¸, rßi ®ôc nân, bä phÊn, rÇy n©u, rÇy lng tr¾ng. NÕu bÞ rÇy ë + Bãn nu«i h¹t: §Ó gi¶m tû lÖ lÐp löng do thiÕu dinh dưìng, giai ®o¹n sím sÏ dÉn ®Õn bÖnh virus lóa lïn. bãn vµo thêi kú lóa b¾t ®Çu trç. Nªn sö dông c¸c lo¹i ph©n * C¸c lo¹i bÖnh h¹i: bÖnh b¹c l¸, ®¹o «n, kh« v»n, ®èm n©u, bãn qua l¸ như KH2PO4, ph©n vi lưîng, nit¬rat kali, bãn ë thêi ®èm säc vi khuÈn kú nµy cã t¸c dông lµm t¨ng ®é mÈy cña h¹t. * C¸c lo¹i s©u bÖnh g©y h¹i dßng bè vµ dßng mÑ kh«ng hoµn toµn gièng nhau v× kh¶ n¨ng kh¸ng nhiÔm cña chóng kh¸c nhau. 115 116 c.) ChÕ ®é nưíc 3.7. §iÒu khiÓn bè mÑ trç b«ng trïng khíp - Khi cÊy, gi÷ nưíc n«ng ®Ó thao t¸c cÊy thuËn lîi. CÊy xong cho 5-6 cm nưíc trªn mÆt ruéng ®Ó c©y lóa míi cÊy kh«ng • Dù ®o¸n ngµy trç cña bè mÑ ®Ó ®iÒu chØnh kÞp thêi cho bè bÞ hÐo. mÑ trç b«ng trïng khíp. - Khi lóa ®Î ®ñ sè d¶nh c¬ b¶n th× rót nưíc, ph¬i ruéng. • N¨ng suÊt h¹t lai cao khi dßng mÑ trç trưíc bè 1- 2 ngµy, như vËy hai dßng bè mÑ sÏ në hoa cïng ngµy. - Sau khi rót nưíc cÇn tíi n«ng, tíi nhiÒu lÇn. • Theo dâi qu¸ tr×nh ra l¸ cña bè mÑ ®Ó xem tiÕn ®é ra l¸ cã - Thêi kú ph©n bµo gi¶m nhiÔm kh«ng rót nưíc tiÕn tíi trïng nhau khi xuÊt hiÖn l¸ ®ßng hay kh«ng. - Khi lóa b¾t ®Çu trç gi÷ nưíc võa ph¶I • Dùa vµo tiÕn ®é ra l¸ vµ c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ®Ó dù ®o¸n - Khi lóa chÝn s¸p rót kiÖt ®Ó chuÈn bÞ thu ho¹ch. sím cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh kÞp thêi. 117 118 §Æc ®iÓm c¸c bíc ph©n ho¸ ®ßng lóa dßng A vµ R (Theo §inh DÜnh) 3.8. Phun GA3 Thêi gian qua bíc Ngµy tríc trç a. T¸c dông cña GA3 Bíc (ngµy) Hình th¸i ®ßng non MÑ A Bè R MÑ A Bè R + GA3 lµ chÊt ®iÒu hoµ sinh trưëng, cã t¸c dông lµm t¨ng chiÒu dµi B¾t ®Çu ph©n ho¸, ®Ønh sinh trëng nh giät níc 1 2 2 25-27 30-32 nhá tÕ bµo. Ph©n ho¸ nh¸nh giÐ nguyªn thuû:cã Ýt l«ng, 2 2-3 3-4 22-24 27-30 chiÒu dµi <1mm + GA3 kÐo dµi lãng gi¸p cæ b«ng hç trî dßng A trç tho¸t, nhê vËy Ph©n ho¸ giÐ cÊp 2 ®ßng non dµi 1mm, nhìn 3 3-4 4-5 18-21 22-26 mµ tÊt c¶ c¸c hoa ®Òu cã c¬ héi tiÕp xóc víi phÊn dßng bè. râ c¸c l«ng tr¾ng XuÊt hiÖn vá trÊu, ph©n ho¸ nhÞ vµ nhuþ, b«ng + GA3 lµm cho l¸ ®ßng ng¶ ra, h¹n chÕ bít diÖn tÝch ch¾n phÊn 4 5 6-7 15-18 19-22 non dµi 0,5-1cm dßng bè bay sang dßng mÑ. Hình thµnh TB mÑ h¹t phÊn, hoa lóa dµi 1- 5 3 3 12-15 16-19 3mm, b«ng non dµi 1,5-5cm + Lµm t¨ng gãc më cña hai m¶nh vá trÊu TiÒn kú 1 cña gi¶m nhiÔm ®Õn hình thµnh h¹t 6 2 2 phÊn, hoa lóa dµi 3-5mm, b«ng non dµi 9-11 12-15 5-10cm + KÐo dµi cuèng nhuþ t¨ng tû lÖ thß vßi nhuþ, TÝch luü vËt chÊt vµo h¹t phÊn, hoa lóa vµ + KÐo dµi thêi gian sèng cña nhuþ 7 6-7 7-9 b«ng lóa non dµi hÕt kÝch thíc vµ chuyÓn 8-9 9-11 dÇn tõ tr¾ng sang xanh nh¹t + §iÒu chØnh chiÒu cao c©y cña dßng R vµ dßng A. H¹t phÊn chÝn, lãng gi¸p b«ng ®Èy b«ng nhó 8 2 2 2 2 ra khái cæ l¸ ®ßng 119 120 20
  21. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam b. §é nhËy c¶m GA3 cña c¸c dßng c. Kü thuËt phun Lîng GA3 sö dông nhiÒu hay Ýt phô thuéc vµo ®é nh¹y c¶m GA3 - Trưíc khi phun 1-2 ngµy hoµ tan GA3 trong cån (1gGA3/10ml cån). cña dßng mÑ bÊt dôc. Cã thÓ chia c¸c dßng theo ®é nhËy c¶m §èi víi dßng nhËy trung b×nh phun 2-3 ngµy liªn tiÕp GA3 nh sau: - Ngµy thø nhÊt: 40g pha 350-600 lÝt nưíc, phun 1 ha 7-10 giê s¸ng. + RÊt nhËy c¶m chØ phun 1 lÇn, liÒu lưîng Ýt <100 gam/ha, hoÆc nång ®é thÊp 60-80ppm c¸c dßng T1S-96, 103S. - Ngµy thø 2: 60-70g pha 350- 600 lÝt nưíc, phun như ngµy ®Çu. + NhËy c¶m trung b×nh: phun 2 lÇn, liÒu lưîng trung b×nh 150-200 - Ngµy thø 3: Phun 80-90g/ha. gam/ha, vÝ dô c¸c tæ hîp hÖ B¸c ưu, 200-250g/ha c¸c tæ hîp hÖ - Phun GA3 vµo buæi s¸ng, kÕt thóc trưíc khi b¾t ®Çu tung phÊn. NhÞ ưu. - Kü thuËt sö dông GA3 phô thuéc nhiÒu vµo sù ®ång ®Òu cña ruéng + Kh«ng nhËy hoÆc tr¬ GA3 ph¶i sö dông 500-700g/ha ®èi víi hÖ lóa bè mÑ. hai dßng cã mÑ lµ Pei ¶i64S. 121 122 3.10. Khö lÉn 3.9. Thô phÊn bæ sung §Ó ®¶m b¶o ®é thuÇn, tr¸nh lÉn t¹p ph¶i khö lÉn 4 lÇn - Thô phÊn bæ sung ®ưîc tiÕn hµnh sau khi phun GA3 hai hoÆc 3 lÇn/ngµy. - LÇn 1: cÊy xong khö c©y kh¸c d¹ng sãt l¹i tõ vô trưíc trong bè mÑ. - Vµo 10 giê s¸ng hµng ngµy, quan s¸t hµng lóa bè nÕu thÊy hoa në, - LÇn 2: giai ®o¹n ®Î nh¸nh tèi ®a: khö c©y kh¸c d¹ng dùa vµo sù phÊn b¾t ®Çu tung th× thô phÊn bæ sung. kh¸c biÖt h×nh th¸i cña c©y lÉn so víi c©y ®óng gièng. - Dïng sµo tre, nøa léi däc ®ưêng c«ng t¸c g¹t ngang th©n c©y bè - LÇn 3: Khö lÉn giai ®o¹n trưíc në hoa. Khö c©y në hoa sím h¬n, lµm cho phÊn tung lªn bay mï mÞt trªn hµng lóa, hoa dßng mÑ sÏ muén h¬n bè mÑ, cã kÝch thưíc, h×nh d¹ng l¸, gãc l¸, h×nh d¹ng tiÕp nhËn h¹t phÊn ®Ó thô tinh. b«ng, kÝch thưíc b«ng, mµu má h¹t, ®Çu nhuþ, c©y trªn dßng A cã - Dïng d©y: hai ngêi cÇm hai ®Çu d©y, ®i song song víi hµng lóa, khi bao phÊn vµng, c©y bÞ nhiÔm nÆng s©u bÖnh. ®i tíi hµng lóa bè giËt m¹nh lµm rung hµng bè, phÊn tung lªn. - LÇn 4: Khö lÉn trưíc khi thu ho¹ch: khö bá b«ng bè cßn sãt trªn - Thêi gian thô phÊn bæ sung tõ 7-10 ngµy, khi kh«ng cßn phÊn bè th× luèng mÑ, chän nh÷ng b«ng kh¸c d¹ng trªn luèng mÑ, b«ng cã ngõng. h¹t kh¸c so víi c©y A. 123 124 3.11. Thu ho¹ch, chÕ biÕn, b¶o qu¶n 4. S¶n xuÊt h¹t cµ chua lai F1 - Sau khi phun GA3 kho¶ng 20-23 ngµy th× gÆt hµng bè. • Gièng cµ chua ưu thÕ lai cã nhiÒu ưu ®iÓm h¬n gièng thuÇn, - Sau ®ã khö lÉn trong dßng mÑ lÇn cuèi cïng, kiÓm ®Þnh ®ång gièng lai thưêng cho n¨ng suÊt cao, thêi gian sinh trưởng ruéng. NÕu thêi tiÕt tèt th× gÆt, gÆt ®Õn ®©u tuèt, ph¬i ngay ®Õn ®ã. thưêng ng¾n vµ chÝn ®ång ®Òu h¬n. - Tuèt lóa gièng b»ng m¸y phï hîp tr¸nh dËp n¸t vá h¹t. • NhiÒu gièng lai cã chÊt lưîng vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt. - Ph¬i trªn líi hoÆc b¹t, kh«ng ®Ó lóa tiÕp xóc trùc tiÕp víi s©n g¹ch, ChÝnh v× ưu ®iÓm ®iÓm nµy nhiÒu n«ng d©n thÝch trång xi m¨ng. gièng cµ chua lai h¬n gièng thuÇn. - Khi ®é Èm trong h¹t gi¶m ®Õn 13%, tiÕn hµnh qu¹t, lÊy mÉu kiÓm nghiÖm vµ hËu kiÓm. • Tuy nhiªn s¶n xuÊt h¹t ưu thÕ lai cña cµ chua kh«ng dÔ - H¹t gièng ®ãng trong bao 2 líp: líp trong b»ng polyetylen dÇy, líp dµng v× yªu cÇu lao ®éng cao ®Æc biÖt vµo thêi gian lai. ngoµi bao PE. 125 126 21
  22. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam a. Yªu cÇu khÝ hËu vµ ®Êt s¶n xuÊt h¹t cµ chua lai: - KhÝ hËu s¶n xuÊt h¹t cµ chua ưu thÕ lai phï hîp cho • §Êt trång tèt, tho¸t nưíc chÊt lưîng h¹t gièng tèt • H¹t lai s¶n xuÊt trong mïa mưa nh×n chung n¨ng suÊt - CÇn s¶n xuÊt vµo mïa kh«, ®é Èm kh«ng khÝ thÊp vµ chÊt lưîng rÊt kÐm. kh«ng vưît qu¸ 60% - §é Èm vưît qu¸ 60% t¨ng kh¶ n¨ng bÞ bÖnh vµ gi¶m • Kh«ng trång cµ chua trªn nh÷ng ruéng trång c¸c c©y n¨ng suÊt. hä cµ vô trưíc ®Ó tr¸nh tÝch luü bÖnh. o - NhiÖt ®é ban ngµy 21-25 C • Trång cµ chua sau lóa sÏ gi¶m bÖnh giun trßn, - NhiÖt ®é ban ®ªm 15-20 oC • §Êt cã pH tõ 6,0 ®Õn 7,0 lµ tèi ưu. - NhiÖt ®é trong thêi gian ®Ëu qu¶ kh«ng vưît qu¸ 30oC. 127 128 b. Nh÷ng kü thuËt ®Æc thï: - C©y sinh trưëng ph¸t triÓn tèt cho n¨ng suÊt qu¶ vµ h¹t tèt, do vËy c¸c biÖn ph¸p kü thuËt cÇn ¸p dông tèi ưu. - N¬i trång dßng bè thưêng trång kh¸c khu vùc trång dßng mÑ, mËt ®é thưa ®Ó c©y sinh trưëng, ph¸t triÓn tèt nhiÒu hoa, hoa to, nhiÒu phÊn. - C¶ dßng bè vµ mÑ ®Òu trång hµng ®«i trªn luèng, cao luèng 20 cm (v× trong mïa kh«), ruéng luèng 150cm. - C©y mÑ c¸ch c©y mÑ 50 cm, c©y bè c¸ch c©y bè 40cm Dßng mÑ Dßng bè lµ phï hîp. 129 130 d. Khö lÉn c. Lµm giµn vµ tØa cµnh • Dßng bè vµ mÑ ph¶i cã 100% sè c©y thuÇn, ®ång • C¸c c©y mÑ ®ưîc lµm giµn ®ì ®Ó thuËn lîi trong qu¸ ®Òu, kh«ng s©u bÖnh, sinh trưëng ph¸t triÓn tèt. tr×nh khö ®ùc, thô phÊn vµ mang qu¶, qu¶ kh«ng bÞ • §é thuÇn x¸c ®Þnh qua kiÓu c©y, l¸ vµ qu¶, ®Æc biÖt ch¹m ®Êt dÔ g©y thèi. c¨n cø vµo d¹ng qu¶, kÝch thưíc qu¶, mµu s¾c qu¶, ®é ®ång ®Òu. • Gi÷a c¸c c©y bè chØ nh÷ng dßng sinh trưëng v« h¹n • C©y bè mÑ ph¶i ®iÓn h×nh cña dßng vÒ mäi ®Æc míi cÇn lµm giµn cßn sinh trưëng h÷u h¹n, c©y thÊp ®iÓm. kh«ng cÇn lµm giµn ®Ó gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt. • Khö bá toµn bé c©y kh¸c d¹ng, c©y s©u bÖnh trưíc khi thùc hiÖn lai. 131 132 22
  23. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam e. Khö ®ùc • Dông cô khö ®ùc như panh, kÐo, tay, gang tay ®Òu - Sù tù thô phÊn lµ rÊt nguy hiÓm trong s¶n xuÊt h¹t ưu thÕ lai ®ưîc khö trïng trưíc khi khö ®ùc b»ng cån 95% ®Ó tr¸nh nhiÔm phÊn. - §Ó ng¨n ngõa sù tù thô phấn ph¶i khö ®ùc trªn toµn bé c©y mÑ trưíc khi tung phÊn. • Sö dông ®iÓm nhän, s¾c cña panh ®Ó më nô chän khö - Thêi ®iÓm khö ®ùc thưêng 55-65 ngµy sau gieo ®ùc, sau ®ã t¸ch më nãn bao phÊn. - C¸c nô hoa tõ chïm hoa thø 2 ®ưîc chän ®Ó khö ®ùc • ThËn träng lÊy nãn phÊn ra ngoµi nô ®Ó l¹i nguyªn ®µi, - Nh÷ng hoa cã c¸nh hoa hÐ ra khái nô nhưng chưa më, trµng vµ c¸nh hoa. ĐÓ nhËn biÕt qu¶ lai víi qu¶ tù thô mµu cña trµng hoa h¬i vµng ngay c¶ mµu nhît. phÊn t¹i thêi ®iÓm thu ho¹ch sö dông kÐo c¾t mét sè l¸ - C¸c hoa cña chïm hoa thø nhÊt ®Òu c¾t bá ®µi. 133 134 f. Thô phÊn • Thu thËp hoa tõ c©y bè ®Ó lÊy phÊn, thêi gian lÊy phÊn tèt nhÊt vµo buæi s¸ng trưíc khi tung phấn, tr¸nh lÊy phÊn vµo ngµy mưa. • LÊy bao phÊn tõ c¸c hoa bè vµo tói bãng kÝnh. • Hong kh« phÊn b»ng c¸ch ®Æt tói bãng kÝnh ®ùng phÊn dưíi ¸nh s¸ng ®Ìn 100W kho¶ng c¸ch 30cm trong thêi gian 24 giê (nhiÖt ®é hong kh« kho¶ng 30oC). • Còng cã thÓ hong phÊn dưíi n¾ng. 135 136 • §ưa phÊn ®· hong kh« vµo cèc, trïm lªn mét lưíi m¾t nhá g. Thô phÊn (200-300 m¾t/cm2) vµ sau ®ã bÞt kÝn nã víi mét c¸i cèc kh¸c võa khÝt như mét c¸i vung. - Sau khi khö ®ùc 2 ngµy th× tiÕn hµnh thô phÊn, cè g¾ng tr¸nh ngµy mưa. • TiÕp theo l¾c cèc 10-20 lÇn ®Ó phÊn r¬i ra cèc vµ lÊy phÊn thu ®ưîc ®ưa vµo cèc nhá thuËn lîi cho thô phấn. - Khi ®Çu nhuþ næi râ lµ thêi ®iÓm tiÕn hµnh thô phÊn phï hîp. • PhÊn cµ chua cã thÓ b¶o qu¶n ®ưîc mét ngµy víi ®iÒu kiÖn - Nghiªng hoa ®Ó chÊm ®Çu nhuþ vµo phÊn hoÆc ®Ó phÊn lªn trong phßng nhiÖt ®é b×nh thưêng, nhưng thô phÊn tư¬i tû lÖ ®Çu ngãn tay vµ chÊm ®Çu nhuþ vµo phÊn. ®Ëu qu¶ tèt h¬n phÊn b¶o qu¶n. - Qu¸ tr×nh thô phÊn thùc hiÖn 3 lÇn trong 1 tuÇn vµ liªn tôc • NÕu thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi cho thô phÊn ®ãng gãi kÝn b¶o trong 3-5 tuÇn. qu¶n trong l¹nh cã thÓ gi÷ ®ưîc phÊn mét th¸ng hoÆc tñ b¶o - NÕu thô phÊn thµnh c«ng th× sau 1 tuÇn qu¶ ®ưîc h×nh thµnh. qu¶n l¹nh 2-3 ngµy h¹t phÊn gi¶m søc sèng kh«ng ë møc cã - Nh÷ng hoa kh«ng lai c¾t bá hÕt tr¸nh lÉn t¹p khi thu ho¹ch. ý nghÜa. 137 138 23
  24. Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam h. T¹o qu¶ - Sè qu¶ trªn c©y lai phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè như dßng bè mÑ, kÕt qu¶ lai. - Th«ng thưêng trªn mét c©y mÑ ®Ó: + 30 qu¶ víi gièng qu¶ to + 40 qu¶ víi gièng qu¶ trung b×nh + 50 qu¶ víi gièng qu¶ nhá. 139 140 i. Thu ho¹ch - Th«ng thưêng thu ho¹ch sau khi thô phÊn 50-60 ngµy nhưng cã thÓ dµi h¬n khi nhiÖt ®é thÊp (m¸t). - Gi÷ qu¶ cho ®Õn khi chÝn hoµn toµn ®Ó h¹t gièng ph¸t triÓn b×nh thưêng vµ ®Çy ®ñ. - NÕu thu ho¹ch sím cÇn ®Ó trong m¸y cã che ®Ëy 3 hoÆc 4 ngµy cho qu¶ chÝn hoµn toµn. k. T¸ch h¹t, lµm kh«, ®ãng gãi vµ b¶o qu¶n: Kü thuËt gièng như ®èi víi phÇn s¶n xuÊt h¹t gièng cµ chua thuÇn. 141 24