Giáo trình Văn học Trung Quốc - Nguyễn Đình Hảo (Phần 2

60 trang hapham 1880

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Văn học Trung Quốc - Nguyễn Đình Hảo (Phần 2", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_van_hoc_trung_quoc_nguyen_dinh_hao_phan_2.pdf

Nội dung text: Giáo trình Văn học Trung Quốc - Nguyễn Đình Hảo (Phần 2

Vaên hoïc Trung Quoác - 66 - CHÖÔNG III. THÔ VAÊN THÔØI ÑÖÔØNG TOÁNG (618 - 1279) TIEÁT I : THÔ 3.1.-THÔ ÑÔØI ÑÖÔØNG(618-907): 3.1.1.- Sô Ñöôøng(618-713): Bao quaùt thôøi gian töø naêm ñaàu nieân hieäu Vuõ Ñöùc ñôøi Ñöôøng Cao Toå (618) ñeán naêm ñaàu nieân hieäu Khai Nguyeân ñôøi Ñöôøng Huyeàn Toâng(713): noäi dung tö töôûng vaø hình thöùc ngheä thuaät daàn daàn hình thaønh vaø phaùt trieån, ñaët neàn moùng cho söï höng thònh cuûa thôøi kyø sau. Coù 3 noäi dung chính: mieâu taû cuoäc soáng ñaïm baïc, bình dò cuûa nhöõng nhaøn nhaân daät só nôi thoân daõ(phaùi thô sôn thuûy ñieàn vieân - Vöông Tích); ca ngôïi tính chaát haøo huøng cuûa keû nam nhi ngoaøi chieán ñòa hoaëc taâm tình thöông nhôù cuûa ngöôøi chinh phuï nôi phoøng khueâ(phaùi thô bieân taùi - Döông Quyùnh, Thaåm Thuyeân Kyø, Tröông Cöûu Linh) hoaëc giaûi baøy taâm tình hoaøi coå, tình caûm baïn beø, nhöõng daèn vaët suy tö tinh teá cuûa con ngöôøi tröôùc cuoäc soáng(phaùi thô tröõ tình laõng maïn - Vöông Boät, Lö Chieáu Laân, Laïc Taân Vöông, Toáng Chi Vaán, Vi Thöøa Khaùnh). Thô ca ñaàu thôøi Sô Ñöôøng coøn ít nhieàu chòu aûnh höôûng phong caùch dieãm leä phuø hoa thôøi Luïc Trieàu, ñeán khi Traàn Töû Ngang vaø Tröông Cöûu Linh coå vuõ phong traøo phuïc hoài “ phong coát Haùn Nguïy” -vaø vôùi söï kieän toaøn cuûa theå luaät thi- thì tình yù vaø ngoân töø trong thô daàn daàn trôû neân chaân thöïc, giaûn dò, laøm xuùc ñoäng loøng ngöôøi, môû ra vieãn caûnh toát ñeïp cuûa thôøi Thònh Ñöôøng. 3.1.1.1-Phaùi thô sôn thuûy ñieàn vieân: -Vöông Tích (585-644): Chuù cuûa Vöông Boät, keá thöøa phong caùch thô cuûa Ñaøo Tieàm thôøi Ñoáng Taán, noåi tieáng laø nhaø thô sôn thuûy ñieàn vieân thôøi Sô Ñöôøng. 1.DAÕ VOÏNG Ngaém caûnh ñoàng Ñoâng cao baïc moä voïng, Chieàu laïi nhìn nöông noäi, Tæ yû duïc haø y. Laân la nhöõng döïa keà. Thuï thuï giai thu saéc, Maøu caây thu ñaõ nhuoäm, Sôn sôn duy laïc huy. Ñænh nuùi naéng coøn hoe. Doàn ngheù, ngöôøi chaên laïi, Muïc ñoàng khu ñoäc phaûn, Ñeo chim, ngöïa baén veà. Lieäp maõ ñôùi caàm quy. Nhìn nhau ñeàu laï maët, Töông coá voâ töông thöùc, Haùt vaãn nhôù Di, Teà. Tröôøng ca hoaøi thaùi vi. (Ngoâ Taát Toá dòch) TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 67 - 2.SÔN GIA Nhaø treân nuùi Bình sinh duy töûu laïc, Bình sinh vui vôùi röôïu, Taùc tính baát naêng voâ. Baûn tính bieát noùi sao? Trieâu trieâu phoûng höông lyù, Saùng ra thaêm laøng xoùm, Daï daï dòch nhaân coâ. Toái ñeán taëng röôïu nhau. Gia baàn löu khaùch cöûu, Nhaø ngheøo thöôøng giöõ khaùch, Baát haï ñaïo tinh thoâ. Vuïng kheùo chaúng noùi vaøo ! Tröøu lieâm trì ích cöï, Böùc maønh tre giöõ löûa, Baïc traùch caùnh nhieân loâ. Ñoát chieáu löûa chaùy mau. Haèng vaên aåm baát tuùc, Röôïu thöôøng uoáng khoâng ñuû, Haø kieán töûu taøn hoà? Ñaâu nghe röôïu löng baàu? 3.1.1.2-Phaùi thô bieân taùi: -Döông Quyùnh( ? - 692): Ngöôøi ñaát Hoa Aâm, tænh Thieåm Taây. Tính raát töï phuï, thöôøng noùi:” Ngaõ quùi taïi Lö tieàn, sæ cö Vöông haäu”( Ta hoå theïn ôû tröôùc Lö Chieáu Laân, ôû sau Vöông Boät) Baøi ca toøng quaân Toøng quaân haønh Löûa hieäu röïc Taây kinh, Phong hoûa chieáu taây kinh, Loøng ta thaáy baát bình. Taâm trung töï baát bình. Binh phuø rôøi Phuïng khuyeát, Nha chöông töø Phuïng khuyeát, Kî maõ ruoåi Long thaønh. Thieát kî nhieãu Long thaønh. Maây toái môø côø traïi, Vaân aùm ñieâu kyø hoïa, Gioù nhieàu laãn troáng dinh. Phong ña taïp coå thanh. Thaø laøm baùch phu tröôûng, Ninh vi baùch phu tröôûng, Hôn laø gaõ thö sinh. Thaéng taùc nhaát thö sinh. (Traàn Troïng San dòch) -Thaåm Thuyeân Kyø(?-713?): Töï Vaân Khanh, ngöôøi ñaát Noäi Hoaøng, Töôùng Chaâu, ñoã tieán só naêm 675, nhieàu thaêng traàm treân hoaïn loä. Cuøng Toáng Chi Vaán teà danh, ñöôïc ngöôøi ñôøi xöng tuïng laø Thaåm Toáng nhò gia. Thô taïp Taïp thi Nghe noùi Hoaøng Long thuù, Vaên ñaïo Hoaøng Long thuù, Bao naêm khoâng giaûi nguõ. Taàn nieân baát giaûi binh. Phoøng khueâ traêng doõi soi, Khaû lieân khueâ lyù nguyeät, Doanh traïi Haùn môø toû. Tröôøng taïi Haùn gia doanh. Loøng vôï treû xuaân nay, Thieáu phuï kim xuaân yù, Tình choàng xa buoåi ñoù, Löông nhaân taïc daï tình. Ai ñaâu noåi troáng côø, Thuøy naêng töông kyø coå, Chieám laáy Long thaønh höû? Nhaát vò thuû Long thaønh? (Khöông Höõu duïng dòch) -Tröông Cöûu Linh(673-740): Töï Töû Thoï, ngöôøi Thieàu Chaâu, tænh Quaûng Ñoâng, laøm quan ñeán chöùc Thöôïng thö Höõu thöøa töôùng. Tính cöông tröïc, bò Lyù Laâm Phuû gieøm pha, bieám laøm tröôûng söû ôû Kinh Chaâu roài maát taïi ñaáy. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 68 - Töï quaân chi xuaát hyõ Töø khi anh böôùc ñi roài Töï quaân chi xuaát hyõ, Töø khi anh böôùc ñi roài, Baát phuïc lyù taøn ky. Cöæ canh em chaúng ñoaùi hoaøi sôùm hoâm. Tö quaân nhö nguyeät maõn, Nhôù anh nhö taám traêng troøn, Daï daï giaûm quang huy. Ñeâm ñeâm vaøng voõ hao moøn vôùi traêng. (Khöông Höõu Duïng dòch) -3.1.1.3-Phaùi thô tröõ tình laõng maïn: -Vöông Boät(647-675): Töï Töû An, ngöôøi Thieåm Taây, Long Moân, gioûi caû thô laãn vaên. Xeáp haøng ñaàu trong töù kieät: Vöông Boät, Döông Quyùnh, Lö Chieáu Laân vaø Laïc Taân Vöông. Coù Vöông Töû An taäp. Ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát tieáng do baøi Ñaèng Vöông caùc töï. Chuù yù caâu: “Laïc haø döõ coâ vuï teà phi, thu thuûy coäng tröôøng thieân nhaát saéc”. 1.Ñaèng vöông caùc Gaùc Ñaèng vöông Ñaèng vöông cao caùc laâm giang chöû, Beân soâng ñaây gaùc Ñaèng vöông, Boäi ngoïc minh loan baõi ca vuõ. Muùa ca ñaõ heát ngoïc vaøng naøo ai? Hoïa ñoáng trieâu phi Nam Phoá vaân, Coät roàng Nam Phoá maây bay, Chu lieâm moä quyeån Taây Sôn vuõ. Reøm chaâu möa cuoán ngaøn Taây sôùm chieàu. Nhaøn vaân ñaøm aûnh nhaät du du, In ñaàm maây vaån vô troâi, Vaät hoaùn tinh di kyû ñoä thu. Tang thöông vaät ñoåi sao dôøi maáy thu. Caùc trung ñeá töû kim haø taïi? Ñaèng vöông trong gaùc nay ñaâu? Haïm ngoaïi Tröôøng giang khoâng töï löu. Tröôøng giang nöôùc vaãn chaûy mau meù ngoaøi. (Traàn Troïng San dòch) 2.Toáng Ñoã Thieáu phuû chi nhaäm Tieãn Ñoã Thieáu phuû ñi nhaäm Thuïc Xuyeân chöùc ôû Thuïc Xuyeân Thaønh khuyeát phuï Tam Taàn, Töôøng thaønh baûo veä Tam Taàn, Phong yeân voïng nguõ taân. Vôøi troâng naêm beán maáy laàn khoùi maây. Döõ quaân ly bieät yù, Ngaäm nguøi, toâi baùc chia tay Ñoàng thò hoaïn du nhaân. Ngheà quan raøy ñoù mai ñaây boïn mình. Haûi noäi toàn tri kyû, Ñaâu khoâng coù baïn taâm tình, Thieân nhai nhöôïc tî laân. ÔÛ chaân trôøi cuõng nhö quanh xoùm laøng. Voâ vi taïi kyø loä, Bieät nhau nôi ngaõ ba ñaøng, Nhi nöõ coäng trieâm caân. Ñöøng nhö nhi nöõ leä traøn thaám khaên. (Khöông Höõu Duïng dòch) -Lö Chieáu Laân(641-680?): Töï laø Thaêng Chi, ngöôøi ñaát Phaïm Döông, U chaâu, nay laø Tröïc Leä, Phuïng Thieân, laøm quan leänh taïi Taân Ñoâ. Vì maéc beänh, oâng töø quan, ñeán ôû nuùi Thaùi Baïch, uoáng ñan döôïc truùng ñoäc, tay chaân bò taøn pheá, laâu ngaøy khoâng khoûi beänh neân töï traàm ôû soâng Dónh. Coù vaên taäp goàm 20 quyeån vaø thi taäp “U öu” goàm 3 quyeån. Khuùc Giang hoa Hoa ao Khuùc Giang Phuø höông nhieãu Khuùc ngaïn, Höông noåi vôøn bôø nöôùc, Vieân aûnh phuùc hoa trì. Boùng troøn phuû maët ao. Thöôøng khuûng thu phong taûo, Thöôøng sôï gioù thu sôùm, Phieâu linh quaân baát tri. Phieâu linh baïn bieát ñaâu ! (Traàn Troïng San dòch) TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 69 - -Laïc Taân Vöông(640? -684): Ngöôøi Nghóa OÂ, tænh Chieát Giang, ngoaøi taøi thô coøn noåi tieáng nhôø baøi Vò Töø Kính Nghieäp thaûo Voõ Chieáu hòch. Chuù yù caâu: “Nhaát phoâi chi thoå vò can, luïc xích chi coâ haø taïi”. Ñöa tieãn treân soâng Dòch Dòch thuûy toáng bieät Nôi ñaây töø bieät Yeân Ñan, Thöû ñòa bieät Yeân Ñan, Toùc ai döïng ngöôïc caêm hôøn suïc soâi. Traùng só phaùt xung quan. Thôøi xöa traùng só khuaát roài, Tích thôøi nhaân dó moät, Maø nay doøng nöôùc chöa thoâi laïnh ngöôøi. Kim nhaät thuûy do haøn. (Nguyeãn Thanh Chaâu dòch) -Toáng Chi Vaán( ? - 713): Töï Dieân Thanh, ngöôøi Phaàn chaâu, nay thuoäc tænh Sôn Taây. Môùi 12 tuoåi ñöôïc Vuõ haäu cho vaøo hoïc ôû Taäp hieàn vieän. Sau bò bieám ra laøm Tham quaân taïi Luõng chaâu. Khi Ñöôøng Dueä Toâng leân ngoâi, oâng bò bieám ra Khaâm chaâu, roài maát taïi ñaây. Coù vaên taäp goàm 10 quyeån. Veà thô, sôû tröôøng loaïi nguõ ngoân. Toáng Ñoã Thaåm Ngoân Tieãn Ñoã Thaåm Ngoân Ngoïa beänh nhaân söï tuyeät, Naèm beänh queân nhaân söï, Ta quaân vaïn lyù haønh. Thöông ai muoân daëm xa. Haø kieàu baát töông toáng, Caàu soâng khoâng tieãn bieät, Giang thuï vieãn haøm tình. Caây beán tình bao la. (Traàn Troïng San dòch) -Traàn Töû Ngang(651-702): Töï Baù Ngoïc, ngöôøi ñaát Xaï Hoàng, Töû Chaâu (tænh Töù Xuyeân). Hoïc raát muoän nhöng raát chaêm, ñoã tieán só, laøm Höõu thaäp di moät thôøi gian ngaén roài xin veà queâ. Do hieàm khích, bò haõm vaøo tuø, cheát trong nguïc. Coù Traàn Baù Ngoïc taäp. Baøi ca leân ñaøi U Chaâu Ñaêng U Chaâu ñaøi ca Coå nhaân nay chaúng thaáy, Tieàn baát kieán coå nhaân, Haäu theá cuõng tònh khoâng. Haäu baát kieán lai giaû. Ngaãm trong trôøi ñaát voâ cuøng, Nieäm thieân ñòa chi du du, Rieâng mình thöông caûm ñoâi gioøng leä rôi. Ñoäc saûng nhieân nhi theá haï. (Nguyeãn Thanh Chaâu dòch) -Haï Tri Chöông(659-744): Töï laø Quí Chaân, ngöôøi ñaát Vónh Höng, Vieät Chaâu(nay laø huyeän Hôïp Phoá, tænh Quaûng Ñoâng). Tính phoùng khoaùng, thích röôïu, baïn thaân cuûa Lyù Baïch . Ñoã tieán só, hoaïn loä hanh thoâng, ñaàu naêm Thieân Baûo töø quan laøm ñaïo só. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 70 - Hoài höông ngaãu thö Ngaãu nhieân vieát khi veà laøng Baøi 1 Kyø nhaát Treû ñi, giaø trôû laïi nhaø Thieáu tieåu ly gia laõo ñaïi hoài, Gioïng queâ khoâng ñoåi söông pha maùi ñaàu. Höông aâm voâ caûi maán mao thoâi. Gaëp nhau maø chaúng bieát nhau, Nhi ñoàng töông kieán baát töông thöùc, Treû cöôøi hoûi:”Khaùch töø ñaâu ñeán laøng?” Tieáu vaán: “Khaùch toøng haø xöù lai?” Baøi 2 Kyø nhò Queâ nhaø xa caùch traûi bao thu? Ly bieät gia höông tueá nguyeät ña, Nhaân söï gaàn ñaây ñaõ xaùc xô. Caän lai nhaân söï baùn tieâu ma. Rieâng nöôùc Kính Hoà baøy tröôùc cöûa, Duy höõu moân tieàn Kính Hoà thuûy, Gioù xuaân khoâng ñoåi soùng thôøi xöa. Xuaân phong baát caûi cöïu thôøi ba. (Traàn Troïng San dòch) -Vi Thöøa Khaùnh: Töï Dieân Höu, ngöôøi Vuõ Laêng, Trònh Chaâu(nay laø tænh Haø Nam), ñoã tieán só, nhieàu thuyeân chuyeån trong hoaïn loä. Khi bò bieám xuoáng Lónh Nam, saùng taùc baøi Nam haønh bieät ñeä. Nam haønh bieät ñeä Ñi Lónh Nam töø bieät em Ñaïm ñaïm Tröôøng giang thuûy, Lôø ñôø doøng nöôùc chaûy, Du du vieãn khaùch tình. Lai laùng daï ngöôøi ñi. Laïc hoa töông döõ haän, Hoa ruïng nhö cuøng haän, Ñaùo ñòa nhaát voâ thanh. Lìa caønh khoâng tieáng chi ! (Khöông Höõu Duïng dòch) 3.1.2.-Thôøi Thònh Ñöôøng(713-766): Bao quaùt thôøi gian töø naêm ñaàu nieân hieäu Khai Nguyeân ñôøi Ñöôøng Huyeàn Toâng(713) ñeán naêm ñaàu nieân hieäu Ñaïi Lòch ñôøi Ñöôøng Ñaïi Toâng (766) chöøng 50 naêm: tình töï trong thô maõnh lieät, yù caûnh bao la, theå cheá thuaàn thuïc, ngheä thuaät kyø dieäu, ñaït ñeán cöïc ñieåm xaùn laïn, huy hoaøng.Tröôùc loaïn An Söû(755), thô chöùa ñaày thieân nhieân, tình, nhaïc vaø röôïu. Lónh tuï thi ñaøn giai ñoaïn naøy laø thi tieân Lyù Baïch. Noäi dung thô Lyù Baïch khoâng nhöõng bao quaùt caû 3 phaùi thô ñaõ xuaát hieän trong thôøi Sô Ñöôøng, ñaëc bieät laø chaát thô tröû tình laõng maïn, maø coøn naâng chuùng leân ñeán ñænh cao ngheä thuaät. Caùc phaùi thô sôn thuûy ñieàn vieân(Maïnh Haïo Nhieân, Vöông Duy, Lyù Baïch ), bieân taùi(Cao Thích, Saàm Tham, VöôngHaøn, Vöông Chi Hoaùn, Vöông Xöông Linh, Lyù Baïch ), tröõ tình laõng maïn (Lyù Baïch, Thoâi Hieäu, Tröông Keá ).Sau loaïn An Söû, xuaát hieän moät nhaø thô hieän thöïc xaõ hoäi kieät xuaát : thi thaùnh Ñoã Phuû. 3.1.2.1-Phaùi thô tröõ tình laõng maïn: -Lyù Baïch(701-762): Töï Thaùi Baïch, hieäu Thanh Lieân cö só, ngöôøi Mieân Chaâu, tænh Töù Xuyeân. Xuaát thaân töø gia ñình thöông nhaân neân ít bò tö töôûng nho gia chính thoáng chi phoái. Laïi öa kieám thuaät, tính phoùng khoaùng, thích giao du vôùi ñao só vaø du laõm nhieàu thaéng caûnh neân coù phong caùch thoaùt tuïc. Ngoaøi 40 tuoåi môùi ñeán Tröôøng An, ñöôïc Ngoâ Quaân tieán cöû laøm quan ôû Vieän Haøn laâm ñôøi Huyeàn Toâng(töø naêm Thieân Baûo thöù nhaát), nhöng khoâng thích hôïp, chæ soáng trong caûnh “caù chaäu chim loàng” 3 naêm roài töø quan, tieáp tuïc ngao du sôn thuûy. Ñöôïc xöng tuïng laø “thi tieân”, ñöùng ñaàu thi ñaøn ñôøi Ñöôøng tröôùc loaïn An-Söû. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 71 - Naêm 759, theo giuùp Vónh vöông Lyù Laân neân bò baét ñaøy ñi Daï Lang, nhôø Quaùch Töû Nghi xin cho, ñöôïc tha. Saùng taùc ña daïng, noåi tieáng nhaát laø chaát tröõ tình laõng maïn, ñöùng ñaàu caùc nhaø thô thôøi Thònh Ñöôøng giai ñoaïn tröôùc loaïn Thieân Baûo, ñöôïc Ñoã Phuû kính troïng, khaâm phuïc: Buùt laïc kinh phong vuõ, Thi thaønh khaáp quûy thaàn. (Buùt haï gioù möa noåi, Thô thaønh thaàn quûy kinh). Naêm 761, xin toøng quaân tieãu tröø Lyù Trieàu Nghóa, giöõa ñöôøng bò beänh phaûi veà. Naêm sau, maát taïi An Huy, ñeå laïi gaàn 1000 baøi thô. Moät mình ngoài treân nuùi Kính Ñình 1.Ñoäc toïa Kính Ñình sôn Ñaøn chim bay vuùt caû roài, Chuùng ñieåu cao phi taän, Ñaùm maây lô löõng giöõa trôøi chon von. Coâ vaân ñoäc khöù nhaøn. Nhìn nhau khoâng chaùn, chæ coøn Töông khan löôõng baát yeám, Mình ta ñaây, vôùi ñoù: non Kính Ñình. Chæ höõu Kinh Ñình san. (Khöông Höõu Duïng dòch) 2. Tónh daï töù YÙ töôûng trong ñeâm vaéng Saøng tieàn khaùn nguyeät quang, Tröôùc giöôøng ngaém traêng saùng, Nghi thò ñòa thöôïng söông. Cöù ngôõ aùnh söông sa. Cöû ñaàu voïng minh nguyeät, Ngaång ñaàu nhìn traêng saùng, Ñeâ ñaàu tö coá höông. Cuùi ñaàu nhôù queâ nhaø. 3. Oaùn tình Tình oaùn Myõ nhaân quyeån chaâu lieâm, Ngöôøi ñeïp cuoán reøm chaâu, Thaâm toïa taàn nga mi. Ngoài yeân, ñoâi maøy chau. Ñaõn kieán leä ngaân thaáp, Maét kia röng öôùt leä, Baát tri taâm haän thuøy? Loøng bieát haän veà ñaâu? YÙ xuaân 4. Xuaân töù Coû non xanh bieác vuøng Yeân, Yeân thaûo nhö bích ti, Caønh daâu xanh ngaõ ôû beân ñaát Taàn. Taàn tang ñeâ luïc chi. Loøng em ñau ñôùn muoân phaàn, Ñöông quaân hoaøi qui nhaät, Phaûi chaêng laø luùc phu quaân nhôù nhaø? Thò thieáp ñoaïn tröôøng thì. Gioù xuaân quen bieát chi maø, Xuaân phong baát töông thöùc, Côù chi loït böùc maøn laø tôùi ai ? Haø söï nhaäp la vi? (Taûn Ñaø dòch) 5. Sôn trung vaán ñaùp Lôøi hoûi ñaùp trong nuùi Vaán quaân haø söï theâ bích san? Hoûi ta sao ñeán ôû non coâi? Tieáu nhi baát ñaùp taâm töï nhaøn. Chæ laëng cöôøi thoâi, loøng thaûnh thôi; Ñaøo hoa löu thuûy yeåu nhieân khöù, Hoa ñaøo troâi maõi theo doøng nöôùc, Bieät höõu thieân ñòa phi nhaân gian. Taùch moät trôøi rieâng khaùc coõi ngöôøi. (Khöông Höõu Duïng dòch) Xa ngaém thaùc nuùi Lö 6. Voïng Lö sôn boäc boá Naéng doïi Höông Loâ khoùi tía bay, Nhaät chieáu Höông Loâ sinh töû yeân, Xa troâng doøng thaùc tröôùc soâng naøy; Dao khan baïch boá quaûi tieàn xuyeân. Nöôùcbay thaúng xuoáng ba nghìn thöôùc Phi löu tröïc haù tam thieân xích, Töôûng daûi Ngaân Haø tuoät khoûi maây. Nghi thò Ngaân Haø laïc cöûu thieân. (Töông Nhö dòch) TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 72 - Sôùm ra ñi töø thaønh Baïch Ñeá 7. Taûo phaùt Baïch Ñeá thaønh Sôùm töø Baïch Ñeá thaønh maây, Trieâu töø Baïch Ñeá thaùi vaân gian, GiangLaêng nghìn daëm moät ngaøy veà luoân. Thieân lyù Giang Laêng nhaát nhaät hoaøn. Hai bôø tieáng vöoïn veùo von, Löôõng ngaïn vieân thanh ñeà baát truï, Thuyeànlan ñaõ vöôït nuùi non vaïn truøng. Khinh chu dó quùa vaïn truøng san. (Taûn Ñaø dòch) 8.Töû daï thu ca Baøi ca muøa thu cuûa naøng Töû Daï Tröôøng An nhaát phieán nguyeät, Tröôøng An, traêng moät maûnh, Vaïn hoä ñaûo y thanh. Tieáng chaøy roän muoân nhaø. Thu phong xuy baát taän, Gioù thu thoåi khoâng döùt, Toång thò Ngoïc Quan tình. Ngoïc Quan, tình bao la. Haø nhaät bình Hoà loã? Ngaøy naøo yeân giaëc Baéc, Löông nhaân baõi vieãn chinh. Chaøng khoûi chieán chinh xa? (Traàn Troïng San dòch) 9. Taëng Uoâng Luaân Taëng Uoâng Luaân Lyù Baïch thöøa chu töông duïc haønh, Saép ñi, Lyù Baïch ngoài thuyeàn, Hoát vaên ngaïn thöông ñaïp ca thanh. Treân bôø chaân giaäm nghe lieàn tieáng ca. Ñaøo Hoa ñaøm thuûy thaâm thieân xích, Nöôùc ñaàm nghìn thöôùc Ñaøo Hoa, Baát caäp Uoâng Luaân toáng ngaõ tình. Uoâng Luaân tình baùc tieãn ta saâu nhieàu (Taûn Ñaø dòch) 10. Hoaøng Haïc laâu toáng Maïnh Haïo Töø laàu Hoaøng Haïc tieãn Maïnh Haïo Nhieân chi Quaûng Laêng Nhieân ñi Quaûng Laêng Coá nhaân taây töø Hoaøng Haïc laâu, Hoaøng Haïc laàu xöa baïn cuõ rôøi, Yeân hoa tam nguyeät haù Döông Chaâu. Döông Chaâu hoa khoùi thaùng ba xuoâi. Coâ phaøm vieãn aûnh bích khoâng taän, Buoàm ñôn boùng huùt vaøo xanh bieác, Duy kieán Tröôøng Giang thieân teá löu. Chæ thaáy Tröôøng Giang chaûy cuoái trôøi. (Khöông Höõu Duïng dòch) 11.Vaên Vöông Xöông Linh taû thieân Töø nôi xa guûi tôùi Vöông Xöông linh khi Long Tieâu dao höõu thöû kyù nghe bò giaùng chöùc ñoâûi ñi Long tieâu Döông hoa laïc taän töû qui ñeà, Ruïng heát hoa Döông vaúng cuoác keâu, Vaên ñaïo Long Tieâu quùa nguõ kheâ. Baïn qua naêm suoái ñeán Long Tieâu; Ngaõ kyù saàu taâm döõ minh nguyeät, Loøng saàu ta göûi cuøng traêng saùng, Tuøy quaân tröïc ñaùo Daï Lang teâ(taây). Thaúng Daï Lang taây doõi boùng theo. (Khöông Höõu Duïng dòch) TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 73 - Khuùc haùt haùi sen 12.Thaùi lieân khuùc Coù coâ con gaùi nhaø ai, Nhöôïc Da kheâ baøng thaùi lieân nöõ, Haùi sen chôi ôû beân ngoøi Nhöôïc Da. Tieáu caùch haø hoa coäng nhaân ngöõ. Maët hoa cöôøi caùch ñoùa hoa, Nhaät chieáu taân trang thuûy ñeå minh, Cuøng ai noùi noùi maën maø theâm xinh. Phong phieâu höông dueä khoâng trung cöû. Aùo quaàn maëc môùi saùng tinh, Ngaïn thöôïng thuøy gia du daõ lang, Naéng soi ñaùy nöôùc rung rinh boùng loàng. Tam tam nguõ nguõ aùnh thuøy döông. Thôm tho vaït aùo gioù tung, Töû löu kheâ nhaäp laïc hoa khöù, Bay leân phaátphôùi trong khoâng ngaït ngaøo. Kieán thöû trì truø khoâng ñoaïn tröôøng. Naêm ba chaøng treû nhaø naøo, Ngöïa hoàng raëng lieãu bôø cao boùng ngöôøi. Ngöïa keâu, laàn böôùc hoa rôi, Ñoaùi troâng ai ñoù ngaäm nguøi tieác thöông. (Taûn Ñaø dòch) 13. Xuaân nhaät tuùy khôûi ngoân chí Ngaøy xuaân say röôïu daäy noùi chí mình Xöû theá nhöôïc ñaïi moäng, ÔÛ ñôøi nhö giaác chieâm bao Hoà vi lao kyø sinh. Caùi thaân coøn ñoù lao ñao laøm gì? Sôõ dó chung nhaät tuùy, Cho neân suoát buoåi say lyø, Ñoài nhieân ngoïa tieàn doanh. Naèm laên tröôùc coät bieát gì coù ta. Giaùc lai mieän ñình tieàn, Tænh thoâi ñöa maét saân nhaø, Nhaát ñieåu hoa gian minh. Moät con chim hoùt beân hoa ngoït ngaøo. Taù vaán thöû haø nhaät, Hoûi xem nay ñoù ngaøy naøo? Xuaân phong ngöõ löu oanh. Ngaøy xuaân gioù maùt, vui chaøo tieáng oanh. Caûm chi duïc thaùn töùc, Ngaäm nguøi caùm caûnh sinh tình, Ñoái chi hoaøn töï khuynh. Nghieâng baàu, mình laïi vôùi mình laøm vui. Haïo ca ñaõi minh nguyeät, Haùt ran, chôø taám traêng soi, Khuùc taän dó vong tình. Thoaït xong caâu haùt thôøi roài ñaõ queân. (Taûn Ñaø dòch) 14.Nguyeät haï ñoäc chöôùc Döôùi traêng uoáng röôïu moät mình Hoa gian nhaát hoà töûu, Trong hoa moät baàu röôïu, Ñoäc chöôùc voâ töông thaân. Mình ta tuùy luùy say. Cöû boâi yeâu minh nguyeät, Caát cheùn môøi traêng saùng, Ñoái aûnh thaønh tam nhaân. Vôùi boùng thaønh ba ngöôøi. Nguyeät kyù baát giaûi aåm, Traêng khoâng hay thuù röôïu, AÛnh ñoà tuøy ngaõ thaân. Boùng theo thaân ta hoaøi. Taïm baïn nguyeät töông aûnh, Taïm cuøng traêng vôùi boùng, Haønh laïc tu caäp xuaân. Xuaân ñeán cöù vui töôi. Ngaõ ca nguyeät boài hoài, Ta ca: traêng boài hoài, Ngaõ vuõ aûnh linh loaïn. Ta muùa: boùng linh loaïn. Tænh thôøi ñoàng giao hoan, Luùc tænh cuøng sum vui, Tuùy haäu caùc phaân taùn. Say roài ñeàu phaân taùn. Vónh keát voâ tình du, Voâ tình keát baïn chôi, Töông kyø maïc Vaân Haùn. Heïn gaëp nôi Vaân Haùn. (Traàn Troïng San dòch) TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 74 - 15. Taëng noäi Thô taëng vôï Tam baùch luïc thaäp nhaät, Ba traêm saùu chuïc ngaøy trôøi, Nhaät nhaät tuùy nhö neâ. Ngaøy ngaøy say beùt nhö ñôøi con neâ. Tuy vi Lyù Baïch phuï, Vôï chaøng Lyù Baïch ta kia, Haø dò Thaùi Thöôøng theâ? Nhö ai vôï Thaùi Thöôøng xöa khaùc gì? (Taûn Ñaø dòch) 16.Thu Phoá ca Baøi ca Thu Phoá Loâ hoûa chieáu thieân ñòa, Löûa loø chieáu saùng caû ñaát trôøi, Hoàng tinh loaïn töû yeân. Khoùi tím roän tia hoàng laáp laùnh. Noaõn lang minh nguyeät daï, Maù chaøng röïc ñoû loùa ñeâm traêng, Ca khuùc ñoäng haøn xuyeân. Khuùc ca khua ñoäng doøng soâng laïnh. (Nguyeãn Khaéc Phi dòch) 17. Haønh loä nan Ñöôøng ñi khoù Kim toân thanh töûu ñaåu thaäp thieân, Coác vaøng, röôïu trong, vaïn moät ñaáu, Ngoïc baøn traân tu trò vaïn tieàn. Maâm ngoïc, nhaém quùy, giaù möôøi ngaøn. Ñình boâi ñaàu trôï baát naêng thöïc, Döøng cheùn, neùm ñuõa, nuoát khoâng ñöôïc, Baït kieám töù coá taâm mang nhieân. Ruùt kieám, nhìn quanh, loøng meânh mang. Duïc ñoä Hoaøng haø baêng taéc xuyeân, Muoán vöôït Hoaøng haø, soâng baêng ñoùng! Töông ñaêng Thaùi Haøng tuyeát maõn thieân. Toan leân Thaùi Haøng, nuùi tuyeát phôi ! Khai lai thuøy ñieáu toïa kheâ thöôïng? Luùc roãi buoâng caâu bôø khe bieác, Hoát phuïc thöøa chu moäng nhaät bieân. Boãng mô thuyeàn löôùt caïnh maët trôøi ! Haønh loä nan! Haønh loä nan! Ñöôøng ñi khoù ! Ñöôøng ñi khoù ! Ña kyø loä! Kim an taïi? Nay ôû ñaâu? Ñöôøng bao ngaû ! Thöøa phong phaù laõng hoäi höõu thì, Cöôõi gioù phaù soùng haún coù ngaøy, Tröïc quaûi vaân phaøm teá thöông haûi. Treo thaúng buoàm maây vöôït bieån caû ! (Nguyeãn Khaéc Phi dòch) -Thoâi Hieäu(704-754): Ngöôøi Bieän Chaâu, huyeän Khai Phong, tænh Haø Nam. Tính laõng maïn, thích côø baïc, ham röôïu cheø, hay raãy vôï. Ñoã tieán só, laøm quan ñeán chöùc Tö huaân vieân ngoaïi lang. Noåi tieáng nhôø baøi Hoaøng Haïc laâu khieán Lyù Baïch phaûi gaùc buùt. 1.Hoaøng Haïc laâu Laàu Hoaøng Haïc Tích nhaân dó thöøa hoaøng haïc khöù, Haïc vaøng ai cöôõi ñi ñaâu? Thöû ñòa khoâng dö Hoaøng Haïc laâu. Maø ñaây Hoaøng Haïc rieâng laàu coøn trô ! Hoaøng haïc nhaát khöù baát phuïc phaûn, Haïc vaøng ñi maát töø xöa, Baïch vaân thieân taûi khoâng du du. Nghìn naêm maây traéng baây giôø coøn bay. Tình xuyeân lòch lòch Haùn Döông thuï, Haùn Döông soâng taïnh caây baøy, Phöông thaûo theâ theâ Anh Vuõ chaâu. Baõi xa Anh Vuõ xanh daøy coû non. Nhaät moä höông quan haø xöù thò? Queâ höông khuaát boùng hoaøng hoân. Yeân ba giang thöôïng söû nhaân saàu. Treân soâng khoùi soùng cho buoàn loøng ai? (Taûn Ñaø dòch) -Tröông Keá(tröôùc sau 756): Töï laø YÙ Toân, ngöôøi Töông Döông(nay thuoäc tænh Hoà Baéc). Ñaäu tieán só, laøm quan ñeán chöùc Kieâm hieäu vieân ngoaïi lang. Maát taïi Hoàng Chaâu. Coù thi taäp, noåi tieáng nhôø baøi Phong Kieàu daï baïc. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 75 - Phong Kieàu daï baïc Ban ñeâm ñoã thuyeàn beán Phong Kieàu Nguyeät laïc oâ ñeà söông maõn thieân, Traêng taø tieáng quïa keâu söông, Giang phong ngö hoûa ñoái saàu mieân; Löûa chaøi, caây beán saàu vöông giaác hoà. Coâ Toâ thaønh ngoaïi Haøn San töï, Thuyeàn ai ñaäu beán Coâ Toâ, Daï baùn chung thanh ñaùo khaùch thuyeàn Nöûa ñeâm nghe tieáng chuoâng chuøa Haøn San (Taûn Ñaø dòch) -3.1.2.2-Phaùi thô xaõ hoäi: -Ñoã Phuû(712-770): Töï Töû Myõ, hieäu Thieáu Laêng, voán queâ ôû Töông Döông tænh Hoà Baéc, sau toå phuï dôøi xuoáng huyeän Cuûng, tænh Haø Nam. Thi khoâng ñoã neân chæ giöõ chöùc quan nhoû, sau vì baát maõn neân boû quan veà aån ôû Taàn Chaâu, Thaønh Ñoâ. Cheát ôû Loãi Döông. Ñöôïc xöng tuïng”thi thaùnh”, laø nhaø thô hieän thöïc lôùn, ñöùng ñaàu trong vaø sau loaïn Thieân Baûo. Coù Ñoã Laêng taäp goàm khoaûng 1400 baøi, ñuû moïi theå loaïi. Luaät thi cuûa Ñoã Phuû ñöôïc xöng tuïng laø giai taùc, ñöôïc xeáp vaøo haøng taùc phaåm coå ñieån. Vieân laïi thoân Thaïch Haøo 1.-Thaïch Haøo laïi Chieàu gheù xoùm Thaïch Haøo, Moä ñaàu Thaïch Haøo thoân, Quan baét ngöôøi nöûa ñeâm. Höõu laïi daï troùc nhaân. Oâng giaø vöôït töôøng troán, Laõo oâng du töôøng taåu, Baø giaø ra cöûa nhìn. Laõo phuï xuaát moân khan. Vieân laïi quaùt ñaø döõ! Laïi hoâ nhaát haø noä, Baø giaø van ñaø khoå ! Phuï ñeà nhaát haø khoå. Nghe baø böôùc leân tröôùc, Thính phuï tieàn trí töø: Van raèng:”Coù ba trai, “Tam nam Nghieäp Thaønh thuù Thaønh Nghieäp ñeàu ñi thuù. Nhaát nam phuï thö chí : Moät ñöùa gôûi thö nhaén: Nhò nam taân chieán töû. Hai ñöùa vöøa cheát traän. Toàn giaû thaû thaâu sinh, Ñöùa cheát ñaønh thoâi roài, Töû giaû tröôøng dó hó ! Ñöùa coøn ñaâu chaéc chaén! Thaát trung caùnh voâ nhaân, Trong nhaø khoâng coøn ai, Duy höõu nhuû haï toân. Coù chaùu ñang buù thoâi. Höõu toân maãu vò khöù, Meï chaùu chöa rôøi chaùu, Xuaát nhaäp voâ hoaøn quaàn. Ra vaøo quaàn taû tôi. Laõo aåu löïc tuy suy, Tuy söùc yeáu, giaø ñaây Thænh toøng laïi daï qui, Xin theo ngaøi ñeâm nay Caáp öùng Haø Döông dòch, Ñeán Haø Döông coøn kòp, Do ñaéc bò thaàn xuy”. Thoåi côm haàu buoåi mai. Daï cöûu ngöõ thanh tuyeät, Ñeâm khuya lôøi ñaõ taét, Nhö vaên khaáp u yeát. Döôøng nghe khoùc aám öùc. Thieân minh ñaêng tieàn ñoà, Saùng ra chaøo leân ñöôøng, Ñoäc döõ laõo oâng bieät. Chæ cuøng oâng laõo bieät. (Khöông Höuõ Duïng dòch) 2.Xuaân voïng Ngoùng xuaân Quoác phaù sôn haø taïi, Nöôùc taøn soâng nuùi coøn ñaây, Thaønh xuaân thaûo moäc thaâm. Thaønh xuaân caây coû moïc ñaày khaép nôi. Caûm thôøi hoa tieãn leä, Caûm thôøi, hoa cuõng leä rôi, Haän bieät ñieåu kinh taâm. Loøng chim cuõng sôï tình ñôøi baéc nam. Phong hoûa lieân tam nguyeät, Löûa binh ba thaùng lan traøn, TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 76 - Gia thö ñeå vaïn caâm. Thö nhaø ñöa ñeán muoân vaøng chaét chiu. Baïch ñaàu tao caùnh ñoaûn, Xoa ñaàu toùc baïc ngaén nhieàu, Hoàn duïc baát thaêng traâm. So le phô phaát khoù ñieàu caøi traâm. (Traàn Troïng San dòch) 3. Nguyeät daï öùc xaù ñeä Ñeâm traêng nhôù em trai Thuù coå ñoaïn nhaân haønh, Troáng quaân ñieåm vaéng ngöôøi ñi, Bieân thu nhaát nhaïn thanh. Laïc ñaøn tieáng nhaïn phaân ly meù trôøi. Loä toøng kim daï baïch, Queâ ngöôøi ñaát khaùch ñoâi nôi, Nguyeät thò coá höông minh. Cuøng trong moät aùnh traêng ngôøi ñeâm thu. Höõu ñeä giai phaân taùn, Bieân cöông toûa khaép söông muø, Voâ gia vaán töû sinh. Loøng ngöôøi caûnh saéc ñeo saàu nhö nhau. Kyù thö tröôøng baát ñaït, Bieát em xieâu laïc veà ñaâu, Huoáng naõi vò höu binh. Töû sinh ai roõ ñuoâi ñaàu maø hay. Döùt ñöôøng thö tín laâu nay, Coøn ngaøy naøo cuõng laø ngaøy chieán tranh. (Hoà Ñaéc Ñònh dòch) 4.Tuyeät cuù Tuyeät cuù Löôõng caù hoaøng ly minh thuùy lieãu, Hai caùi oanh vaøng keâu lieãu bieác, Nhaát haøng baïch loä thöôùng thanh thieân. Moät haøng coø traéng vuùt trôøi xanh. Song haøm Taây Lónh thieân thu tuyeát, Nghìn naêm tuyeát nuùi song in saéc, Moân baïc Ñoâng Ngoâ vaïn lyù thuyeàn. Muoân daëm thuyeàn Ngoâ cöûa raäp rình. (Taûn Ñaø dòch) 5.Ñaêng cao Leân cao Phong caáp thieân cao vieân khieáu ai, Gioù maïnh, trôøi cao, vöôïn ruùc saàu Chöû thanh sa baïch ñieåu phi hoài. Beán trong, caùt traéng, löôïn ñaøn aâu. Voâ bieân laïc moäc tieâu tieâu haï, Laøo raøo laù ruïng, caây ai ñeám, Baát taän tröôøng giang coån coån lai. Cuoàn cuoän soâng daøi, nöôùc ñeán ñaâu. Vaïn lyù bi thu thöôøng taùc khaùch, Muoân daëm queâ ngöôøi thu naõo caûnh, Baùch nieân ña beänh ñoäc ñaêng ñaøi. Moät thaân giaø yeáu böôùc leân laàu. Gian nan khoå haän phoàn söông maán, Khoù khaên ngao ngaùn bao laø noãi, Laïo ñaûo Taân Ñình troïc töûu boâi. Röôïu uoáng khoâng ngon choùng baïc ñaàu. (Taûn Ñaø dòch) 6.Khuùc giang Treân soâng Khuùc giang Trieàu hoài nhaät nhaät ñieån xuaân y, Khoûi beä vua ra, coá aùo hoaøi Moãi nhaät giang ñaàu taän tuùy qui. Beân soâng say khöôùt, toái laàn mai. Töûu traùi taàm thöôøng haønh xöù höõu, Nôï tieàn mua röôïu ñaâu khoâng theá, Nhaân sinh thaát thaäp coå lai hy. Soáng baûy möôi naêm ñaõ maáy ngöôøi? Xuyeân hoa giaùp ñieäp thaâm thaâm hieän, Böôm böôùm luoàn hoa phô phaát löôïn, Ñieåm thuûy thanh ñình khoaûn khoaûn phi. Chuoàn chuoàn giôûn nöôùc löûng lô chôi. Truyeàn ngöõ phongquang coäng löu chuyeån Nhaén cho quang caûnh thöôøng thay ñoåi, Taïm thôøi töông thöôûng maïc töông vi. Taïm chuùt chôi xuaân keûo nöõa hoaøi. (Taûn Ñaø dòch) 7.Mao oác vi thu phong sôû phaù ca Baøi haùt nhaø tranh bò gioù thu phaù naùt Baùt nguyeät thu cao phong noä haøo, Thaùng Taùm, thu cao, gioù theùt TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 77 - Quyeán ngaõ oác thöôïng tam truøng mao. giaø, Mao phi ñoä giang saùo giang giao: Cuoän maát ba lôùp tranh nhaø ta. Cao giaû quaûi quyeân tröôøng laâm sao, Tranh bay sang soâng raûi khaép bôø, Haï giaû phieâu chuyeån traàm ñöôøng ao. Maûnh cao treo toùt ngoïn röøng xa, Nam thoân quaàn ñoàng khi ngaõ laõo voâ löïc, Maûnh thaáp quay loän vaøo möông, sa. Nhaãn naêng ñoái dieän vi ñaïo taëc, Treû con thoân nam khinh ta giaø khoâng söùc, Coâng nhieân baõo mao nhaäp truùc khöù. Nôõ nheø tröôùc maët xoâ cöôùp giaät, Thaàn tieâu khaåu taùo hoâ baát ñaéc, Caép tranh ñi tuoát vaøo luõy tre, Quy lai yû tröôïng töï thaùn töùc. Moâi khoâ mieäng chaùy gaøo chaúng ñöôïc, Nga khoaûnh phong ñònh vaân maëc saéc, Quay veà choáng gaäy loøng aám öùc ! Thu thieân maïc maïc höôùng hoân haéc. Giaây laùt, gioù laëng, maây toái möïc, Boá khaâm ña nieân laõnh töï thieát, Trôøi thu mòt mòt ñeâm ñen ñaëc. Kieâu nhi aùc hoïa ñaïp lyù lieät. Meàn vaûi laâu naêm laïnh tôï saét, Saøng ñaàu oác laäu voâ can xöù, Con naèm xaáu neát ñaïp loùt naùt. Vuõ cöôùc nhö ma vò ñoaïn tuyeät. Ñaàu giöôøng nhaø doät chaúng chöøa ñaâu, Töï kinh taùng loaïn thieåu thuïy mieân, Daøy haït möa, möa, möa chaúng döùt. Tröôøng daï trieâm thaáp haø do trieät ! Töø traûi côn loaïn ít nguû ngheâ An ñaéc quaûng haï thieân vaïn gian, Ñeâm daøi öôùt aùt sao cho troùt? Ñaïi tí thieân haï haøn só caâu hoan nhan, Öôùc ñöôïc nhaø roäng muoân nghìn gian Che khaép thieân haï keû só ngheøo ñeàu haân hoan. Phong vuõ baát ñoäng an nhö sôn. Gioù möa chaúng nuùng vöõng nhö thaïch baøn OÂ hoâ ! Haø thôøi nhaõn tieàn ñoät ngoät hieän Than oâí! bao giôø nhaø aáy söøng söõng döïng thöû oác, tröôùc maét, Ngoâ lö ñoäc phaù thuï ñoáng töû dieäc tuùc. Rieâng leàu ta naùt, chòu cheát reùt cuõng ñöôïc! (Khöông Höõu Duïng dòch) 8. Giang baïn ñoäc boä taàm hoa Moät mình daïo chôi tìm hoa ven soâng Hoaøng Töù nöông gia hoa maõn kheâ, Caïnh nhaø coâ Töù hoa ñaày suoái, Thieân ñoùa vaïn ñoùa aùp chi ñeâ. Ngaøn ñoùa muoân boâng eùp tróu caønh. Löu lieân hí ñieäp thôøi thôøi vuõ, Löu luyeán quaån quanh vôøn luõ böôùm, Töï taïi kieàu oanh khaùp khaùp ñeà. Ung dung thaùnh thoùt hoùt hoaøng oanh. (Nguyeãn Khaéc Phi dòch) 9. Tuyeät cuù Tuyeät cuù Caáp vuõ saûo kheâ tuùc, Chaân suoái möa raøo löôùt, Taø huy chuyeån thuï yeâu. Löng caây boùng xeá loàng. Caùch saøo hoaøng ly tònh, Oanh vaøng guø caùch toå, Phieân taûo baïch ngö khieâu. Caù traéng nhaûy tung rong. (Khöông Höõu Duïng dòch) TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 78 - 10. Thu höùng Caûm xuùc muøa thu Ngoïc loä ñieâu thöông phong thuï laâm, Laùc ñaùc röøng phong haït moùc sa, Vu Sôn Vu Hieäp khí tieâu saâm. Ngaøn non hiu haét khí thu loøa. Giang gian ba laõng kieâm thieân duõng, Löng trôøi soùng rôïn loøng soâng thaúm, Taùi thöôïng phong vaân tieáp ñòa aâm. Maët ñaát maây ñuøn cöûa aûi xa. Tuøng cuùc löôõng khai tha nhaät leä, Khoùm cuùc tuoân theâm doøng leä cuõ, Coâ chu nhaát heä coá vieân taâm. Con thuyeàn buoäc chaët moái tình nhaø. Haøn y xöù xöù thoâi ñao xích, Laïnh luøng giuïc keû tay dao thöôùc, Baïch Ñeá thaønh cao caáp moä chaâm. Thaønh Baïch, chaøy vang boùng aùc taø. (Nguyeãn Coâng Tröù dòch) 11. Nguyeät daï Ñeâm traêng Kim daï Phu Chaâu nguyeät, Ñeâm nay Phu Chaâu saùng, Khueâ trung chæ ñoäc khan. Mình em ngaém traêng khuya. Dao laân tieåu nhi nöõ, Noãi nhôù Tröôøng An aáy, Vò giaûi öùc Tröôøng An. Thöông con chöa bieát gì ! Höông vuï vaân hoaøn thaáp, Söông thôm laøn toùc ñaãm, Thanh huy ngoïc tí haøn. Aùo laïnh caùnh tay teâ. Haø thôøi yû hö hoaûng, Bao nöõa cuøng soi boùng, Song chieáu leä ngaán can. Ñoâi mình ngaán leä se. (Khöông Höõu Duïng dòch) 3.1.2.3-Phaùi thô sôn thuûy ñieàn vieân: -Maïnh Haïo Nhieân(689-740): Huùy laø Haïo, töï laø Haïo Nhieân, ngöôøi thoân Ñoâng Daõ, huyeän Töông Döông, tænh Hoà Baéc(neân coøn ñöôïc goïi laø Maïnh Töông Döông). Chuoïâng khí tieát, öa aån cö, cuøng vôùi Vöông Duy laø hai nhaø thô lôùn phaùi sôn thuûy ñieàn vieân thôøi Thònh Ñöôøng. Coù thi taäp, goàm 3 quyeån. 1.Xuaân hieåu Sôùm xuaân Xuaân mieân baát giaùc hieåu, Giaác xuaân khoâng bieát saùng trôøi, Xöù xöù vaên ñeà ñieåu. Tieáng chim beân goái khaép nôi voïng veà. Daï lai phong vuõ thanh, Ñeâm qua möa gioù naõo neà, Hoa laïc tri ña thieåu. Moät vaøi hay ñaõ boän beà hoa rôi. (Khöông Höõu Duïng dòch) 2.Quaù coá nhaân trang Qua traïi cuûa baïn cuõ Coá nhaân cuï keâ thöû, Coá nhaân saün neáp gaø, Yeâu ngaõ chí ñieàn gia. Môøi khaùch tôùi ñieàn gia. Luïc thuï thoân bieân hôïp, Ven xoùm caây xanh toát, Thanh sôn quaùch ngoaïi taø. Ngoaøi ñoàng boùng nuùi taø. Khai hieân dieän töôøng phoá, Vöôøn töôïc ngoài hieân ngaém, Baû töûu ngöõ tang ma. Daâu gai cheùn röôïu khaø. Ñaõi ñaùo truøng döông nhaät, Ñôïi ñeán truøng döông tieát, Hoaøn lai töïu cuùc hoa. Laïi ñaây thöôûng cuùc hoa. -Vöông Duy(699-759): Töï Ma Caät, ngöôøi Thaùi Nguyeân, tænh Sôn Taây. Noåi tieáng veà thô, saønh aâm nhaïc, laïi gioûi veà thö phaùp vaø hoäi hoïa, ñöôïc xöng tuïng laø Thi Phaät. Toâ Ñoâng Pha töøng khen”Thi trung höõu hoïa, hoïa trung höõu thi”. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 79 - Lôøi tieãn xuaân 1.Toáng xuaân töø Ngaøy ngaøy ngöôøi cöù giaø ñi, Nhaät nhaät xuaân khoâng laõo, Naêm naêm xuaân ñeán xuaân ñi, leõ thöôøng. Nieân nieân xuaân caùnh quy. Cuøng vui naâng cheùn quyønh töông, Töông hoan höõu toân töûu, Hoa kia duø tieác muøi höông, ích gì? Baát duïng tích hoa phi. (Nguyeãn Thanh Chaâu dòch) 2.Ñieåu minh giaûn Khe chim keâu Nhaân nhaøn queá hoa laïc, Queá rôi eâm aû, ngöôøi nhaøn Daï tónh, xuaân sôn khoâng. Ñeâm troâi laëng leõ xuaân ngaøn quaïnh hiu. Nguyeät xuaát, kinh sôn ñieåu, Traêng leân, hoát hoaûng chim ñeøo, Thôøi minh xuaân giaûn trung. Loøng khe ngaân doäi tieáng keâu ñaàu caønh (Khöông Höõu Duïng dòch) 3.Toáng bieät 1 Toáng bieät 1 Haï maõ aåm quaân töûu, Xuoáng ngöïa môøi naâng cheùn, Vaán quaân haø sôû chi? Hoûi anh veà ñaâu ñaây? Quaân ngoân baát ñaéc yù, Raèng:”Ñôøi khoâng toaïi chí, Qui ngoïa Nam sôn thuøy. Veà aån Nam sôn naøy”. Ñaõn khöù maïc phuïc vaán, Ñi roài, thoâi chaúng hoûi, Baïch vaân voâ taän thì. Ngaøn naêm maây traéng bay. (Nguyeãn Thanh Chaâu dòch) 4.Toáng bieät 2 Toáng bieät 2 Sôn trung töông toáng baõi, Trong nuùi tieãn ñöa baïn, Nhaät moä yeåm saøi phi. Chieàu taø ñoùng coång tre. Xuaân thaûo minh nieân luïc, Coû xuaân, xanh naêm tôùi, Vöông toân qui baát qui? Vöông toân bieát coù veà? 5.Vò Thaønh khuùc Khuùc haùt Vò Thaønh Vò Thaønh trieâu vuõ aáp khinh traàn, Sôùm möa öôùt buïi Vò Thaønh, Khaùch xaù thanh thanh lieãu saéc taân. Töôi maøu quaùn khaùch lieãu xanh la ñaø. Khuyeán quaân caùnh taän nhaát boâi töûu, Caïn theâm moät cheùn quan haø, Taây xuaát Döông quan voâ coá nhaân. Döông quan choán aáy ai laø coá nhaân? 3.1.2.4-Phaùi thô bieân taùi: -Cao Thích(? – 765): Töï laø Ñaït Phu, ngöôøi Thöôøng Chaâu, tænh Haø Baéc. Ñôøi Ñöôøng Huyeàn Toâng, ñoã khoa Höõu ñaïo, laøm quan ñeán chöùc Taùn kî thöôøng thò vaø ñöôïc phong Boät haûi haàu. Ham söï nghieäp, ngoaøi 50 tuoåi môùi laøm thô. Cuøng Saàm Tham noåi tieáng trong phaùi thô bieân taùi. Coù Thi vaên taäp, goàm 20 quyeån. 1.Ñoâng Bình loä taùc Laøm treân ñöôøng ñi Ñoâng Bình Thanh khoaùng löông daï nguyeät, Traêng ñeâm laïnh trong suoát, Boài hoài coâ khaùch chu. Thuyeàn khaùch coâi boài hoài. Dieåu nhieân phong ba thöôïng, Mòt muø laøn soùng gioù, Ñoäc moïäng tieàn sôn thu. Mô nuùi thu xöa chôi. Thu chí phuïc dao laïc, Thu ñeán tieâu ñieàu haún, Khoâng linh haønh giaû saàu. Khieán ngöôøi ñi buøi nguøi. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 80 - (Khöông Höõu Duïng dòch) 2.Bieät Ñoång Ñaïi Tieãn bieät Ñoång Ñaïi Thaäp lyù hoaøng vaân baïch nhaät huaân, Möôøi daëm vaøng pha boùng naéng hanh, Baéc phong xuy nhaïn tuyeát phaân phaân. Nhaïn xuoâi gioù baác tuyeát bay nhanh. Maïc saàu tieàn loä voâ tri kyû, Chôù buoàn neûo tröôùc khoâng tri kyû, Thieân haï haø nhaân baát thöùc quaân? Thieân haï ai ngöôøi chaúng bieát anh? (Taûn Ñaø dòch) -Saàm Tham(715-770): Ngöôøi huyeän Nam Döông(nay thuoäc tænh Haø Nam), ñoã tieán só, laøm quan ñeán chöùc Lang trung kieâm Thò ngöï söû, bò thaêng giaùng nhieàu laàn. Sau töø chöùc, veà ôû nuùi Ñoã Laêng, roài maát ôû ñaát Thuïc. Traûi nhieàu naêm ôû bieân phoøng neân thô bieân taùi cuûa oâng töø ñieäu raát cao. Coù thi taäp, goàm 10 quyeån. Caûnh xuaân nhaø treân nuùi 1.Sôn phoøng xuaân söï Trôøi toái, vöôøn Löông, quïa löôïn Löông vieân nhaät moä loaïn phi nha, lôø Cöïc muïc tieâu ñieàu tam löôõng gia. Nhaø ñaâu vuùt maét, noùc löa thöa. Ñình thuï baát tri nhaân khöù taän, Caây xuaân chaúng bieát ngöôøi ñi heát, Xuaân lai hoaøn phaùt cöïu thôøi hoa. Xuaân ñeán hoa coøn nôû gioáng xöa. (Taûn Ñaø dòch) 2.Phuøng nhaäp Kinh söù Giöõa ñöôøng, gaëp söù giaû vaøo Kinh ñoâ Coá vieân ñoâng voïng loä man man, Mòt môø vöôøn cuõ trôøi ñoâng, Song tuï long chung leä baát can. Ñoâi tay run raåy gaït doøng leä rôi. Ñaïo thöôïng töông phuøng voâ chæ buùt, Giöõa ñöôøng chæ bieát gôûi lôøi, Baèng quaân truyeàn ngöõ baùo bình an. Nhôø anh nhaén baûo raèng toâi yeân bình. (Hoà Ñaéc Ñònh dòch) -Vöông Haøn(khoaûng tröôùc sau 713): Töï laø Töû Vuõ, ngöôøi ñaát Taán Döông, Tinh Chaâu(nay thuoäc tænh Sôn Taây). Tính phoùng ñaõng, ham röôïu cheø, ñoã tieán só naêm 710, laøm quan bò nhieàu laàn bieám trích, maát ôû Ñaïo chaâu. Löông Chaâu töø Khuùc haùt Löông Chaâu Boà ñaøo myõ töûu daï quang boâi, Boà ñaøo chöa caïn cheùn daï quang, Duïc aåm tì baø maõ thöôïng thoâi. Voäi vaõ leân yeân giuïc tieáng ñaøn. Tuùy ngoïa sa tröôøng quaân maïc tieáu, Say khöôùt sa tröôøng anh chôù dieãu, Coå lai chinh chieán kyû nhaân hoài. Xöa nay chinh chieán khoù bình an. -Vöông Chi Hoaùn(tröôùc sau 742): TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 81 - Ngöôøi Tinh Chaâu(nay laø huyeän Thaùi Nguyeân, tænh Sôn Taây), gioûi vaên chöông nhöng laän ñaän tröôøng khoa cöû. Thô oâng thöôøng ñöôïc nhaïc coâng phoå nhaïc vaø ca kyõ öa haùt. 1.Ñaêng Quaùn Töôùc laâu Leân laàu Quaùn Töôùc Baïch nhaät y sôn taän, Boùng aùc gaùc non cao, Hoaøng haø nhaäp haûi löu. Soâng Hoaøng loït bieån saâu. Duïc cuøng thieân lyù muïc, Muoán cuøng muoân daëm maét, Caùnh thöôùng nhaát taèng laâu. Leân nöõa moät taàng laàu. (Khöông Höõu Duïng dòch) 2.Löông Chaâu töø Khuùc haùt Löông Chaâu Hoaøng haø vieãn thöôùng baïch vaân gian, Soâng Hoaøng leân taän khoaûng maây boâng, Nhaát phieán coâ thaønh vaïn nhaän san. Moät maûnh thaønh coâi nuùi vaïn truøng. Khöông ñòch haø tu oaùn döông lieãu, Saùo rôï thoåi chi baøi Chieát Lieãu, Xuaân phong baát ñoä Ngoïc Moân quan. Ngoïc Moân naøo loït ngoïn xuaân phong! (Khöông Höõu Duïng dòch) -Vöông Xöông Linh(698-756): Töï Thieáu Baù, ngöôøi ñaát Giang Ninh, tænh Giang Toâ. Ñaäu tieán só, laøm chöùc Hieäu thö lang, sau bò bieám laøm quan uùy taïi Long Tieâu. Bò thöù söû Lö Khöu Hieån gieát cheát vì tö thuø. Noåi tieáng hay thô, ñöôïc xöng tuïng laø Thi thieân töû. Coù thi taäp, goàm 5 quyeån. 1.Khueâ oaùn Noãi oaùn trong phoøng khueâ Khueâ trung thieáu phuï baát tri saàu, Treû trung naøng bieát ñaâu saàu, Xuaân nhaät ngöng trang thöôùng thuùy laâu. Buoàngxuaân trangñieåm leân laàu ngaém göông Hoát kieán maïch ñaàu döông lieãu saéc, Nhaùc troâng veû lieãu beân ñöôøng, Hoái giao phu teá mòch phong haàu. Phonghaàu nghó daïi xui chaøng kieám chi (Taûn Ñaø dòch) 2.Taùi haï khuùc Khuùc haùt döôùi bieân aûi Aåm maõ ñoä thu thuûy, Uoáng no, ngöôøi ngöïa sang soâng, Thuûy haøn phong töï ñao. Gioù thu hiu haét buoát doøng nöôùc troâi. Bình sa nhaät vò moät, Caùt baèng naéng traûi chôi vôi, Aûm aûm kieán Laâm Thao. Môø môø thoaùng hieän khung trôøi Laâm Thao. Tích nhaät Tröôøng thaønh chieán, Tröôøng thaønh chieán ñòa thuûa naøo, Haøm ngoân yù khí cao. Maø nay chí khí anh haøo coøn vang. Hoaøng traàn tuùc thieân coå, Nghìn naêm phuû kín buïi vaøng, Baïch coát loaïn boàng mao. Ngoån ngang xöông traéng moïc lan coû daøy. (Nguyeãn Thanh Chaâu dòch) 3.1.3.-Trung Ñöôøng(766-836): Bao quaùt thôøi gian töø naêm ñaàu nieân hieäu Ñaïi Lòch ñôøi Ñöôøng Ñaïi Toâng (766) ñeán naêm ñaàu nieân hieäu Khai Thaønh ñôøi Ñöôøng Vaên Toâng(836), chöøng 70 naêm: ñoù laø thôøi kyø bieán chuyeån cuûa thô Ñöôøng. Vôùi theå cheá ñaõ hoaøn toaøn thaønh thuïc, vôùi noäi dung saâu roäng tinh teá thôøi Thònh Ñöôøng, thi gia thôøi kyø Trung Ñöôøng chuù troïng ñeán kyõ xaûo ñeå ñöa thô ca ñaït ñeán böôùc phaùt trieån môùi. Nhöng do hoaøn caûnh xaõ hoäi beá taéc ñôøi Ñöôøng vaø khoâng coøn nhöõng thi só coù taøi naêng kieät xuaát nhö “ thi Phaät, thi Tieân, thi Thaùnh”cuûa thôøi Thònh Ñöôøng, neân thô ñaõ baét ñaàu suy thoaùi. Noåi baät trong thôøi kyø naøy laø phaùi thô hieän thöïc xaõ hoäi vôùi caùc thi taøi Baïch Cö Dò, Nguyeân Chaån, Lyù Thaân. Phaùi thô sôn thuûy ñieàn vieân coù nhöõng thi nhaân tieâu bieåu nhö Vi Öùng Vaät, Lieãu Toâng Nguyeân vaø Löu Tröôøng Khanh. Tieáng thô bieân taùi trôû TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 82 - neân thöa thôùt vaéng veû, chæ coøn Traàn Ngoïc Lan vôùi baøi thô “Kyù phu” khaù quen thuoäc nhöng laïi xuaát hieän phaùi thô quaùi ñaûn maø Haøn Duõ laø laõnh tuï vôùi “Maïnh Giao khoå ngaâm”, “Giaû Ñaûo thoâi xao”, “Lyù Haï quæ taøi”. Tuy yeâu thích loái thô “quaùi dò”, nhöng hoï laïi noåi tieáng vaø löu danh nhôø nhöõng baøi thô bình dò nhö Haøn Duõ vôùi “Chí Lam quan thò ñieät toân Töông”, Maïnh Giao vôùi “Du töû ngaâm”, Giaû Ñaûo vôùi “Taàm aån giaû baát ngoä”, “Ñoä Tang Caøn” . Ngoaøi ra, Tröông Tòch, Thoâi Hoä, Ñoã Thu Nöông cuõng ñöôïc ngöôøi ñôøi nhaéc ñeán nhôø chaát thô tröõ tình laõng maïn nhö “Tieát phuï ngaâm”, “Ñeà tích sôû kieán xöù”, “Kim luõ y” 3.1.3.1-Phaùi thô xaõ hoäi: -Baïch Cö Dò(722-846): Töï Laïc Thieân, hieäu Höông Sôn cö só, ngöôøi Haï Khueâ, tænh Sôn Taây, ñaäu tieán só, laøm quan ñeán Thöôïng thö boä Hình. Coù laàn bò bieám laøm Tö maõ Giang Chaâu, nhaân ñoù saùng taùc baøi Tyø baø haønh. Laø nhaø thô hieän thöïc noåi tieáng thôøi Trung Ñöôøng, nhöng laïi ñöôïc ngöôøi ñôøi meán moä nhôø nhöõng baøi thô thöông caûm nhö Tyø baø haønh, Tröôøng haän ca. Thô Ñieáu Baïch Cö Dò (Ñöôøng Tuyeân Toâng) coù caâu: Ñoàng töû giai ngaâm Tröôøng haän khuùc, Hoà nhi naêng xöôùng Tì baø thieân. (Treû con ñeàu bieát ngaâm Tröôøng haän, Rôï Hoà cuõng thaïo Tì baø thieân). 1.Khinh phì Nheï beùo YÙ khí kieâu maõn loä, Ñaày ñöôøng daùng boä con cöng, Yeân maõ quang chieáu traàn. Ngöïa yeân boùng loaùng saùng tröng buïi hoàng. Taù vaán haø vi giaû? Hoûi: laøm chi ñoù nhöõng oâng? Nhaân xöng thò noäi thaàn. Ngöôøi ta raèng nhöõng quan trong ñoù maø. Chu phaát giai ñaïi phu, Daûi ñieàu ñeàu Ñaïi phu ta, Töû thuï hoaëc töôùng quaân. Maø ñeo daûi tía hoaëc laø töôùng quaân. Khoa phoù quaân trung yeán, Ngheânh ngang ñi cheùn trong quaân, Taåu maõ khöù nhö vaân. Roän raøng voù ngöïa chaïy vaàn nhö maây. Toân loâi daät cöûu uaán, Voø, ang chín thöù röôïu ñaày, Thuûy luïc la baùt traân. Haûi sôn taùm baùt coå baøy linh tinh. Quûa phaùch Ñoäng Ñình quaát, Quûa daâng quít haùi Ñoäng Ñình, Khoaùi thieát Thieân Trì laân. Caù Thieân Trì thaùi ñôm thanh goûi ngon. Thöïc baõo taâm töï nhöôïc, Aên no khoan khoaùi taâm hoàn, Töûu haøm khí ích chaân. Röôïu say yù khí huøng hoàn caøng theâm. Thò tueá Giang Nam haïn, Naêm nay haïn haùn Giang Nam, Cuø Chaâu ngöôøi moå ngöôøi laøm thöùc aên. Cuø Chaâu nhaân thöïc nhaân. (Taûn Ñaø dòch) 2.Tam nieân bieät Ba naêm xa caùch Du du nhaát bieät dó tam nieân, Xa nhau moät chuyeán ba naêm, Töông voïng töông tö minh nguyeät thieân. Ngoùngnhau chungboùng traêng raèm nhôù nhau Tröôøng ñoaïn thanh thieân voïng minh nguyeät, Trôøi xanh traêng saùng loøng ñau, Bieät lai tam thaäp luïc hoài vieân. Ba möôi saùu ñoä, tröôùc sau traêng troøn. (Taûn Ñaø dòch) 3.Töï khuyeán Töï khuyeân mình Öùc tích cô baàn öùng cöû nieân, Nhôù xöa ngheøo tuùng luùc khoa thi, Thoaùt y ñieån töûu Khuùc Giang bieân. Beán Khuùc theøm men, coá aùo ñi. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 83 - Thaäp thieân nhaát ñaåu do xa aåm, Ñaáu röôïu nghìn ñoàng quen uoáng ñaét, Haø huoáng quan cung baát trò tieàn. Nöõa chi loäc nöôùc maát tieàn chi ! (Taûn Ñaø dòch) 4.Laâm giang toáng Haï Chieâm Tôùi soâng tieãn Haï Chieâm Bi quaân laõo bieät, leä trieâm caân Muoân daëm thöông anh leä bieät saàu, Thaát thaäp voâ gia vaïn lyù thaân. Baûy möôi tuoåi taùc cöûa nhaø ñaâu? Saàâu kieán chu haønh phong höïu khôûi, Buoàn troâng traän gioù theo thuyeàn noåi, Baïch ñaàu laõng lyù baïch ñaàu nhaân. Soùng baïc ñaàu quanh khaùch baïc ñaàu. (Taûn Ñaø dòch) 5.Tyø baø haønh Tyø baø haønh Nguyeân Hoøa thaäp nieân, dö taû thieân Naêm thöù 10 nieân hieäu Nguyeân Hoøa, Cöûu Giang quaän Tö maõ. Minh nieân thu, toáng khaùch ta bò bieám laøm Tö maõ quaän Cöûu Giang. Muøa thu naêm Boàn Phoá khaåu, vaên chu trung daï ñaøn tì baø giaû. sau, tieãn khaùch ôû cöûa soâng Boàn Phoá, ñeâm nghe tieáng Thính kyø aâm tranh tranh nhieân höõu Kinh ñoâ thanh. ñaøn tì baø trong thuyeàn. Nghe tieáng ñaøn thaùnh thoùt coù Vaán kyø nhaân, baûn Tröôøng An xöôùng nöõ, thöôøng hoïc veû tieáng choán kinh ñoâ. Hoûi ngöôøi ñaøn, thì voán laø ca tì baø vu Muïc, Taøo nhò thieän taøi. Nieân tröôûng saéc nöõ ñaát Tröôøng An, ñaõ töøng hoïc ñaøn tì baø ôû hai thieän suy, uûy thaân vi coå nhaân phuï. Toaïi meänh töûu, söû taøi hoï Muïc, hoï Taøo. Tuoåi cao saéc giaûm, naøng môùi gaù khoaùi ñaøn soå khuùc. Khuùc baõi, maãn nhieân. Töï töï thaân laøm vôï khaùch laùi buoân. Ta lieàn sai baøy tieäc thieáu tieåu thôøi hoan laïc söï. Kim phieâu luaân tieàu tuïy, röôïu, khieán gaåy vaøi khuùc. Ñaøn xong, naøng buøi nguøi, chuyeån tyû vu giang hoà gian. töï keå nieàm hoan laïc thôøi tuoåi treû, nay phieâu linh tieàu Dö xuaát quan nhò nieân, ñieàm nhieân tuïy, troâi giaït choán giang hoà. töï an, caûm tö nhaân ngoân, thò tòch thuûy giaùc thieân Ta ra laøm quan ôû choán ngoaøi ñaõ trích yù. Nhaân vi tröôøng cuù, ca dó taëng chi. Phaøm luïc hai naêm, noãi nieàm cuõng ñaõ nguoâi ngoai, baùch nhaát thaäp nhò ngoân, meänh vieát: “Tì baø haønh”. nay caûm thöông lôøi naøng, ñeâm aáy môùi chaïnh nieàm bieám trích. Nhaân ñoù saùng taùc baøi thô tröôøng thieân, phoå lôøi ca ñeå taëng naøng, daøi 612 lôøi, goïi teân laø “Tì Taàm Döông giang ñaàu daï toáng khaùch, baø haønh”. Phong dieäp ñòch hoa thu saét saét. Chuû nhaân haï maõ khaùch taïi thuyeàn, Beán Taàm Döông canh khuya ñöa khaùch, Cöû töûu duïc aåm voâ quaûn huyeàn. Quaïnh hôi thu lau laùch ñìu hiu. Tuùy baát thaønh hoan thaûm töông bieät, Ngöôøi xuoáng ngöïa khaùch döøng cheøo, Bieät thôøi mang mang giang taåm nguyeät. Cheùn quyønh mong caïn nhôù chieàu truùc ti Hoát vaên thuûy thöôïng tyø baø thanh, Say nhöõng luoáng ngaïi khi chia reõ, Chuû nhaân vong quy khaùch baát phaùt. Nöôùc meânh moâng ñöôïm veû traêng trong. Taàm thanh aùm vaán ñaøn giaû thuøy? Tieáng tyø nghe vaúng beân soâng, Tyø baø thanh ñình duïc ngöõ trì. Chuû khuaây khoûa laïi khaùch duøng daèng xuoâi. Di thuyeàn töông caän yeâu töông kieán, Laàn tieáng kheû hoûi ai ñaøn taù? Thieâm töûu hoài ñaêng truøng khai yeán. Döøng daây tô naán naù laøm thinh. Thieân hoâ vaïn hoaùn thuûy xuaát lai, Dôøi thuyeàn gheù laïi thaêm tình, Do baõo tyø baø baùn giaø dieän. Chong ñeøn theâm röôïu coøn daønh tieäc vui. Chuyeån truïc baùt huyeàn tam löôõng thanh, Môøi moïc maõi thaáy ngöôøi bôõ ngôõ, Vò thaønh khuùc ñieäu tieân höõu tình. Tay oâm ñaøn che nöûa maët hoa. Huyeàn huyeàn yeåm öùc thanh thanh töù, Vaën ñaøn maáy tieáng daïo qua, Töï toá bình sinh baát ñaéc chí. Khuùc tuy chöa troïn tình ñaø thoaûng hay. Ñeâ mi tín thuû tuïc tuïc ñaøn, Nghe naõo nuoät maáy daây buoàn böïc, Thuyeát taän taâm trung voâ haïn söï. Döôøng than nieàm taám töùc baáy laâu. Khinh luõng maïn nhieân maït phuïc khieâu, Maøy chau tay gaåy khuùc saàu, TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 84 - Sô vi “Ngheâ thöôøng” haäu “Luïc yeâu” Giaûi baøy heát noãi tröôùc sau muoân vaøn. Ñaïi huyeàn taøo taøo nhö caáp vuõ, Ngoùn buoâng baét khoan khoan dìu daët, Tieåu huyeàn thieát thieát nhö tö ngöõ. Tröôùc Ngheâ thöôøng sau thoaét Luïc yeâu. Taøo taøo thieát thieát thaùc taïp ñaøn, Daây to döôøng ñoå möa raøo, Ñaïi chaâu tieåu chaâu laïc ngoïc baøn. Næ non daây nhoû nhö troø chuyeän rieâng. Gian quan oanh ngöõ hoa ñeå hoaït, Tieáng cao thaáp löïa chen laàn gaåy, U yeát tuyeàn löu thuûy haï than. Maâm ngoïc ñaâu boãng naåy haït chaâu. Thuûy tuyeàn laõnh saùp huyeàn ngöng tuyeät, Trong hoa oanh ríu rít nhau, Ngöng tuyeät baát thoâng thanh tieäm yeát. Suoái tuoân roùc raùch chaûy mau xuoáng gheành. Bieät höõu u tình aùm haän sinh, Nöôùc suoái laïnh daây maønh ngöøng ñöùt, Thöû thôøi voâ thanh thaéng höõu thanh. Ngöøng ñöùt neân phuùt baët tieáng tô. Ngaân bình xaï phaù thuûy töông bính, Oâm saàu mang giaän ngaån ngô, Thieát kî ñoät xuaát ñao thöông minh. Tieáng tô laëng ngaét baây giôø caøng hay. Khuùc chung thaâu baùt ñöông taâm hoaïch, Bình baïc vôõ tuoân ñaày doøng nöôùc, Töù huyeàn nhaát thanh nhö lieät baïch. Ngöïa saét giong xoâ xaùt tieáng ñao. Ñoâng thuyeàn taây phaûng tieãu voâ ngoân, Cung ñaøn löïa khuùc thanh tao, Tieáng buoâng xeù luïa löïa vaøo boán daây. Duy kieán giang taâm thu nguyeät baïch. Thuyeàn maáy laù ñoâng taây laëng ngaét, Traàm ngaâm phoùng baùt saùp huyeàn trung, Moät vaàng traêng trong vaét loøng soâng. Chænh ñoán y thöôøng khôûi lieãm dung. Ngaäm nguøi ñaøn baùt xeáp xong, Töï ngoân: “baûn thò kinh thaønh nöõ, Aùo xieâm kheùp neùp haàu mong giaõi lôøi. Gia taïi Haø Moâ laêng haï truù. Raèng:”Xöa voán laø ngöôøi keû chôï, Thaäp tam hoïc ñaéc tì baø thaønh, Coàn Haø Moâ truù ôû laân la. Danh thuoäc giaùo phöôøng ñeä nhaát boä. Hoïc ñaøn töø thuûa möôøi ba, Khuùc baõi thöôøng giaùo thieän taøi phuïc, Giaùo phöôøng ñeä nhaát chæn ñaø cheùp teân. Trang thaønh moãi bò thu nöông ñoá. Gaõ thieän taøi sôï phen döøng khuùc, Nguõ Laêng nieân thieáu tranh trieàn ñaàu, Gaõ thu nöông ghen luùc ñieåm toâ. Nhaát khuùc hoàng tieâu baát tri soá. Nguõ Laêng, chaøng treû ganh ñua, Ñieàn ñaàu ngaân tì kích tieát toaùi, Bieát bao the thaém chuoác mua tieáng ñaøn. Huyeát saéc la quaàn phieân töûu oá. Vaønh löôïc baïc gaõy tan nhòp goõ, Kim nieân hoan tieáu phuïc minh nieân, Böùc quaàn hoàng hoen oá röôïu rôi. Thu nguyeät xuaân phong ñaúng nhaøn ñoä. Naêm naêm laàn löõa vui cöôøi, Ñeä taåu toøng quaân a di töû, Maûi traêng hoa, chaúng ñoaùi hoaøi xuaân thu. Moä khöù trieâu lai nhan saéc coá. Buoàn em traåy laïi lo dì thaùc, Moân tieàn laõnh laïc xa maõ hi, Saàu hoâm mai ñoåi khaùc hình dong. Laõo ñaïi giaù taùc thöông nhaân phuï. Cöûa ngoaøi xe ngöïa vaéng khoâng, Thöông nhaân troïng lôïi khinh bieät li, Thaân giaø môùi keát duyeân cuøng khaùch thöông. Tieàn nguyeät Phuø Löông maõi traø khöù. Khaùch troïng lôïi khinh ñöôøng li caùch, Khöù lai giang khaåu thuû giang thuyeàn, Maûi buoân cheø sôùm teách nguoàn khôi. Nhieãu thuyeàn minh nguyeät giang thuûy haøn. Thuyeàn khoâng beán ñaäu maëc ai, Daï thaâm hoát moäng thieáu nieân söï, Quanhthuyeàn traênggiaõi nöôùc troâi laïnh luøng. Moäng ñeà trang leä hoàng lan can”. Ñeâm khuya, söïc nhôù voøng tuoåi treû, Ngaõ vaên tì baø dó thaùn töùc, Chôït mô maøng doøng leä ñoû hoen”. Höïu vaên thöû ngöõ truøng töùc töùc. Nghe ñaøn ta ñaõ chaïnh buoàn, Ñoàng thò thieân nhai löu laïc nhaân, Laïi raàu nghe noãi næ non maáy lôøi. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 85 - Töông phuøng haø taát taèng töông thöùc. Cuøng moät löùa beân trôøi laän ñaän, “Ngaõ toøng khöù nieân töø ñeá kinh, Gaëp gôõ nhau loï saün quen nhau. Trích cö ngoïa beänh Taàm Döông thaønh. “Töø xa kinh khuyeát baáy laâu, Taàm Döông ñòa tòch voâ aâm nhaïc, Taàm Döông ñaát trích goái saàu hoâm mai. Chung tueá baát vaên ti truùc thanh. Choán cuøng tòch laáy ai vui thích, Truù caän Boàn giang ñòa ñeâ thaáp, Tai chaúng nghe ñaøn ñòch caû naêm. Hoaøng loâ khoå truùc nhieãu traïch sinh. Soâng Boàn gaàn choán caùt laàm, Kyø gian ñaùn moä vaên haø vaät? Lau vaøng truùc voõ aâm thaàm quanh hieân. Ñoã quyeân ñeà huyeát vieân ai minh. Tieáng chi ñoù nghe lieàn sôùm toái, Xuaân giang hoa trieâu thu nguyeät daï, Cuoác keâu saàu vöôïn hoùt veo von. Vaõng vaõng thuû töûu hoaøn ñoäc khuynh. Hoa xuaân nôû, nguyeät thu troøn, Khôûi voâ sôn ca döõ thoân ñòch, Laàn laàn tay chuoác cheùn son ngaäp ngöøng. Aåu aù traøo trieát nan vi thính. Haù chaúng coù ca röøng, ñòch noäi, Kim daï vaên quaân tì baø ngöõ, Gioïng líu lo buoàn noãi khoù nghe. Nhö thính tieân nhaïc nhó taïm minh. Tì baø nghe daïo canh khuya, Maïc töø caùnh toïa ñaøn nhaát khuùc, Döôøng nhö ca nhaïc gaàn keà beân tai. Haõy ngoài laïi gaåy chôi khuùc nöõa, Vò quaân phieân taùc Tì baø haønh”. Seõ vì naøng soaïn söûa baøi ca” Caûm ngaõ thöû ngoân löông cöûu laäp, Ñöùng leân döôøng caûm lôøi ta, Khöôùc toïa thuùc huyeàn, huyeàn chuyeån caáp. Laïi ngoài löïa phím ñaøn ñaø kíp daây. Theâ theâ baát töï höôùng tieàn thanh, Nghe naõo nuoät khaùc daây ñaøn tröôùc, Maõn toïa truøng vaên giai yeåm khaáp. Khaép tieäc hoa söôùt möôùt leä rôi. Toïa trung khaáp haï thuøy toái ña? Leä ai chan chöùa hôn ngöôøi? Giang Chaâu tö maõ thanh sam thaáp. Giang Chaâu tö maõ ñöôïm muøi aùo xanh. (Phan Huy Vònh dòch) -Lyù Thaân: Maãn noâng Thöông nhaø noâng Kyø nhaát Baøi 1 Söø hoøa nhaät ñöông ngoï, Böøa luùa trôøi ñöùng boùng, Haõn trích hoøa haï thoå; Moà hoâi ñoå xuoáng ruoäng. Thuøy tri baøn trung xan, Ai bieát côm trong maâm, Laïp laïp giai taân khoå. Haït haït ñeàu cay ñaéng! Kyø nhò Baøi 2 Xuaân chuûng nhaát laïp tuùc, Moät haït muøa xuaân gieo, Thu thu vaïn khoûa töû; Muoân haït muøa thu haùi. Töù haûi voâ nhaøn ñieàn, Boán bieån khoâng ñaát hoang, Noâng daân do ngaï töû. Nhaø noâng coøn cheát ñoùi ! 3.1.3.2-Phaùi thô sôn thuûy ñieàn vieân: -Vi ÖÙng Vaät(736-780): Ngöôøi huyeän Tröôøng An(nay thuoäc tænh Thieåm Taây), laøm quan traûi 2 trieàu Huyeàn Toâng, Tuùc Toâng. Laø nhaø thô phaùi sôn thuûy ñieàn vieân. Baét chöôùc oâng Ñaøo Baønh Traïch Hieäu Ñaøo Baønh Traïch Söông sa hoa coû raïc, Söông laïc tuïy baùch thaûo, Rieâng moät cuùc töôi boâng. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 86 - Thôøi cuùc ñoäc nghieân hoa. Tính vaät khaùc nhö theá, Vaät tính höõu nhö thöû, Heà chi reùt vôùi noàng! Haøn thöû kyø naïi haø? Nhò ñem ngaâm röôïu ñuïc, Xuyeát anh phieám troïc töûu, Toái hoïp baïn nhaø noâng. Nhaät nhaäp hoäi ñieàn gia. Say khöôùt hieân nhaø coû, Taän tuùy mao thieàm haï, Laø vui ñuû toät cuøng! Nhaát sinh khôûi taïi ña? (Khöông Höõu Duïng dòch) -Lieãu Toâng Nguyeân(773-819): Töï Töû Haäu, ngöôøi ñaát Haø Ñoâng, nay thuoäc tænh Sôn Taây), ñaäu tieán só, laøm quan traûi caùc chöùc Giaùm saùt ngöï söû, Tö maõ Vónh Chaâu, Thöù söû Lieãu Chaâu. Ngoaøi taøi thô, coøn noåi tieáng veà vaên du kyù vaø nguï ngoân, cuøng Haøn Duõ coå vuõ phong traøo”phuïc coå”, cuõng laø moät trong baùt ñaïi gia thôøi Ñöôøng-Toáng. Giang tuyeát Tuyeát treân soâng Thieân sôn ñieåu phi tuyeät, Nghìn non chim bay heát, Vaïn kính nhaân tung dieät. Muoân neûo daáu ngöôøi tuyeät. Coâ chu toa laïp oâng, Aùo laù moät oâng caâu, Ñoäc ñieáu haøn giang tuyeát. Thuyeàn con, caâu nhöõng tuyeát. 3.1.3.3-Phaùi thô quaùi ñaûn: -Haøn Duõ(768-824): Töï Thoaùi Chi, nguyeân quaùn huyeän Xöông Leâ(tænh Haø Baéc), ñôøi thaân phuï ñôøi ñeán Nam Döông(tænh Haø Nam), moà coâi naêm leân ba tuoåi, soáng nhôø anh chò, ñoã tieán só, hoaïn loä nhieàu böôùc thaêng traàm, coù taøi thô vaên. Laù côø ñaàu phong traøo“phuïc coå”, coå vaên ñöôïc xeáp vaøo haøng baùt ñaïi gia.Thô khoâng noåi tieáng baèng vaên, ñöùng ñaàu Phaùi thô quaùi ñaûn thôø Trung Ñöôøng. Taû thieân chí Lam quan, Bò giaùng chöùc, bieám ñeán aûi Lam quan, thò ñieät toân Töông daën doø chaùu Töông Nhaát phong trieâu taáu cöû truøng thieân, Sôùm daâng beä ngoïc moät lôøi can, Tòch bieám Traøo chaâu loä baùt thieân. Chieàu trích Traøo chaâu neûo taùm ngaøn. Baûn vò thaùnh trieàu tröø teä söï, Trieàu thaùnh nhöõng mong tröø teä xaáu, Cam töông suy huû tích taøn nieân? Tuoåi giaø ñaâu daùm tieác thaân taøn. Vaân hoaønh Taàn lónh gia haø taïi, Maây che Taàn Lónh queâ nhaø khuaát, Tuyeát uûng Lam quan maõ baát tieàn. Tuyeát phuû Lam Quan voù ngöïa choàn. Tri nhöõ vieãn lai öng höõu yù, Bieát chaùu vì ta baêng ngöïa tôùi, Haûo thu ngoâ coát chöôùng gian bieân. Coõi naøy haún ñeå nhaët xöông choân. -Maïnh Giao(751-814): Töï Ñoâng Daõ, ngöôøi ñaát Vu Khang, Hoà Chaâu(nay laø tænh Chieát Giang), tröôùc ôû aån, sau ñoã tieán só, coù ra laøm quan. Thuoäc phaùi thô quaùi ñaûn ( Giao haøn, Ñaûo saáu), nhöng noåi tieáng nhôø baøi thô Du töû ngaâm, tình yù saâu saéc, ngoân töø bình dò. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 87 - Khuùc ngaâm ngöôøi con ñi chôi xa Du töû ngaâm Aùo may traêm moái thaâm tình, Töø maãu thuû trung tuyeán, Tô trong tay meï treân mình con ñaây. Du töû thaân thöôïng y. Lo con ñi kíp veà chaày, Laâm haønh maät maät phuøng, Khaâu saên moái chæ ñoät daøy muõi kim. YÙ khuûng trì trì qui. Ai raèng baùo ñaùp hieáu taâm, Thuøy ngoân thoán thaûo taâm, Tí ti taác coû thaám daàm ba xuaân. Baùo ñaéc tam xuaân huy? (Hoà Ñaéc Ñònh dòch) -Giaû Ñaûo(779-843): Töï Laõng Tieân, hieäu Kieät Thaïch sôn nhaân, ngöôøi Phaïm Döông, tænh Haø Baéc, thi nhieàu laàn khoâng ñoã beøn ñi tu ôû Laïc Döông, phaùp danh Voâ Baûn. Sau laïi hoaøn tuïc vaø ra laøm quan. chöùc Tö thöông tham quaân taïi Phoå Chaâu. Thuoäc phaùi thô quaùi ñaûn. Tìm ngöôøi ôû aån, khoâng gaëp 1.Taàm aån giaû baát ngoä Goác thoâng, hoûi chuù tieåu ñoàng Tuøng haï vaán ñoàng töû, Raèng:”Thaày haùi thuoác loø moø ñi xa. Ngoân sö thaùi döôïc khöù. Chæ trong daõy nuùi ñaây maø, Chæ taïi thöû sôn trung, Maây che muø mòt bieát laø nôi nao?” Vaân thaâm baát tri xöù. (Taûn Ñaø dòch) 2.Ñoä Tang Caøn Qua beán Tang Caøn Khaùch xaù Tinh Chaâu dó thaäp söông, Tinh Chaâu nöông naùu traûi möôøi söông, Qui taâm nhaät daï öùc Haøm Döông. Loøng nhôù Haøm Döông sôùm toái thöôøng. Voâ ñoan caùnh ñoä Tang Caøn thuûy, Dôøi ñeán Tang Caøn chi theá nöõa, Khöôùc voïng Tinh Chaâu thò coá höông. Tinh Chaâu ngoaûnh laïi cuõng Haøm Döông. (Khöông Höõu Duïng dòch) 3.Tuyeät cuù Tuyeät cuù Nhò cuù tam nieân ñaéc, Hai caâu laøm maát ba naêm, Nhaát ngaâm song leä löu. Moät ngaâm, laõ chaõ hai haøng leä rôi. Tri aâm nhö baát thöôûng, Tri aâm ví chaúng thöôûng lôøi, Qui ngoïa coá sôn thu. Trôû veà nuùi cuõ naèm chôi thu taøn. -Lyù Haï(790-816): Coù taøi, nhöng tính tình laäp dò, khoâng giao du vôùi ai, cöù saùng tinh söông cöôõi löøa, ñeo tuùi gaám, ñi tìm höùng thô. Nghó ñöôïc caâu naøo, cheùp boû vaøo tuùi gaám. Ngöôøi ñöông thôøi goïi oâng laø “quûy taøi”. Maêng tre môùi trong vöôøn baéc Xöông coác Xöông Coác baéc vieân taân duaån Sôû Töø ñem vieát beï tre tinh, Chöôùc thuû thanh quang taû Sôû Töø, Möïc ñaäm höông xuaân neùt roõ tình. Nhò höông xuaân phaán haéc li li. Ai bieát da tre mang moái haän, Voâ tình höõu haän haø nhaân kieán, Söông sa khoùi phuû laáp muoân caønh. Loä aùp yeân ñeà thieân vaïn chi. (Khöông Höõu Duïng dòch) Nam vieân Vöôøn phía nam Hoa chi thaûo maïn nhaõn trung khai, Coû noõn hoa caønh tröôùc maét khoe, Tieåu baïch tröôøng hoàng Vieät nöõ tai. Traéng hoàng xinh töïa maù Taây Thi. Khaû lieân nhaät moä yeân höông laïc, Thöông thay chieàu toái taøn höông saéc, Giaù döõ xuaân phong baát duïng moâi. Gaõ gioù ñoâng naøo moái laùi chi ? (Khöông Höõu Duïng dòch) TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 88 - 3.1.3.4-Phaùi thô tröõ tình laõng maïn: -Tröông Tòch(765?-830): Töï Vaên Xöông, ngöôøi ñaát OÂ Giang, Hoøa Chaâu(nay thuoäc tænh An Huy), noåi tieáng nhôø baøi Tieát phuï ngaâm. Khuùc ngaâm cuûa ngöôøi tieát phuï Tieát phuï ngaâm Chaøng hay em coù choàng roài, Quaân tri thieáp höõu phu, Yeâu em chaøng taëng moät ñoâi ngoïc laønh. Taëng thieáp song minh chaâu, Vaán vöông nhöõng moái caûm tình, Caûm quaân trieàn mieân yù, Em ñeo trong aùo loùt mình maøu sen. Heä taïi hoàng la nhu. Nhaø em vöôøn ngöï keà beân, Thieáp gia cao laâu lieân uyeån khôûi, Choàngem caàm kích trong ñeàn Minh Quang Löông nhaân chaáp kích Minh Quang lyù. Nhö göông vaâng bieát loøng chaøng, Tri quaân duïng taâm nhö nhaät nguyeät, Thôø choàng quyeát chaúng phuï phaøng theà xöa. Söï phu theä nghó ñoàng sinh töû. Traû ngoïc chaøng, leä nhö möa Hoaøn quaân minh chaâu song leä thuøy, Haän khoâng gaëp gôõ khi chöa coù choàng. Haän baát töông phuøng vò giaù thuøy. (Ngoâ Taát Toá dòch) -Thoâi Hoä(tröôùc sau 804): Töï Aân Coâng, ngöôøi quaän Baùc Laõng(nay thuoäc tænh Tröïc Leä), laän ñaän khoa cöû, maõi ñeán naêm 796 môùi ñoã tieán só, laøm quan ñeán chöùc Tieát ñoä söù Lónh Nam, noåi tieáng nhôø baøi Ñeà tích sôû kieán xöù(coøn coù töïa laø Ñeà Ñoâ thaønh nam trang). Ñeà tích sôû kieán xöù Ñeà thô nôi troâng thaáy ngaøy tröôùc Khöù nieân kim nhaät thöû moân trung, Ngaøy naøy trong cöûa naêm naøo, Nhaân dieän ñaøo hoa töông aùnh hoàng; Maù ñaøo cuøng vôùi hoa ñaøo thaém ñoâi. Nhaân dieän baát tri haø xöù khöù, Maù ñaøo ñi maát ñaâu roài? Ñaøo hoa y cöïu tieáu ñoâng phong. Hoa ñaøo naêm tröôùc coøn cöôøi gioù ñoâng. (Khöông Höõu Duïng dòch) -Löu Vuõ Tích(772-842): Töï laø Moäng Ñaéc, ngöôøi huyeän Baønh Thaønh, nay thuoäc tænh Giang Toâ, ñaäu tieán só, laøm quan bò thaêng giaùng nhieàu laàn vaø ñaõ töøng bò bieám ra Baù Chaâu, Lieân Chaâu, Toâ Chaâu vaø Nhöõ Chaâu. Ñeán thôøi Hoäi Xöông, ñöôïc phong laøm Kieåm hieäu Leã boä thöôïng thö. Taùc phaåm ñeå laïi coù Löu taân khaùch taäp, 40 quyeån. OÂ Y haïng Ngoõ OÂ Y Chu töôùc kieàu bieân daõ thaûo hoa, Beân caàu Chu Töôùc coû hoa, OÂ Y haïng khaåu tòch döông taø. OÂ Y ñaàu ngoõ boùng taø tòch döông. Cöïu thôøi Vöông Taï ñöôøng tieàn yeán, EÙn xöa nhaø Taï nhaø Vöông, Phi nhaäp taàm thöôøng baùch tính gia. Laïc loaøi ñeán choán taàm thöôøng daân gia. (Taûn Ñaø dòch) -Ñoã Thu Nöông: Ngöôøi ñaát Kim Laêng(nay laø huyeän Giang Ninh, tænh Giang Toâ), laø haàu thieáp cuûa Lyù Kyø. Sau khi Lyù Kyø möu phaûn bò gieát, ñöôïc Ñöôøng Muïc Toâng lieân taøi, cho veà daïy hoïc ôû trong cung. Kim luõ y Aùo tô vaøng Khuyeán quaân maïc tích kim luõ y, Khuyeân anh ñöøng tieác aùo tô vaøng, Khuyeán quaân tích thuû thieáu nieân thì. Khuyeân anh neântieác tuoåi ñang xuaân thì TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 89 - Hoa khai kham chieát tröïc tu chieát, Hoa kia ñeán ñoä, beû ñi Maïc ñaõi voâ hoa khoâng chieát chi. Ñöøng chôø hoa heùo beû gì caønh khoâng? (Nguyeãn Thanh Chaâu dòch) 3.1.4.-Vaõn Ñöôøng(836-905): Bao quaùt thôøi gian töø naêm ñaàu nieân hieäu Khai Thaønh ñôøi Ñöôøng Vaên Toâng(836) ñeán naêm thöù 2 nieân hieäu Thieân Höïu ñôøi Ñöôøng Chieâu Tuyeân Ñeá(905), chöøng 70 naêm: noäi dung traøn ngaäp tính chaát bi luïy vaø phong caùch dieãm leä hoa myõ thôøi Luïc Trieàu ñöa thô Ñöôøng ñeán böôùc suy vong. Noåi baät laø 3 nhaø thô Lyù Thöông Aån, Ñoã Muïc vaø Oân Ñình Quaân. Lyù Thöông Aån noåi tieáng vôùi chaát thô töôïng tröng, Ñoã Muïc vôùi chaát thô thieát tha hoaøi coå, coøn Oân Ñình Quaân vôùi söï khai saùng loái töø khuùc seõ trôû thaønh theå loaïi ñoäc toân chieám lónh thi ñaøn ñôøi Toáng. Nguoàn thô sôn thuûy ñieàn vieân laáy caûm höùng töø Ñaøo Uyeân Minh ñôøi Ñoâng Taán, phaùt xuaát vôùi nhöõng vaàn thô bình dò cuûa Vöông Tích thôøi Sô Ñöôøng, tröôûng thaønh vôùi nhöõng giai taùc cuûa Maïnh Haïo Nhieân, Vöông Duy thôøi Thònh Ñöôøng, bieán chuyeån vôùi nhöõng tìm toøi khaùm khaù cuûa Vi Öùng Vaät, Lieãu Toâng Nguyeân thôøi Trung Ñöôøng, nay chuyeån thaønh nhöõng yù thô thaàn tieân hoang ñöôøng aûo moäng cuûa nhaø thô Taøo Ñöôøng. Roài tieáng thô bieân taùi, hieän thöïc, tröõ tình ñeàu mang naëng chaát bi thöông, phaûn aùnh taâm traïng ñau ñôùn cuûa ngöôøi daân maát nöôùc. Nhöõng baøi “Baïc Taàn Hoaøi” cuûa Ñoã Muïc, ”Luõng Taây haønh” cuûa Traàn Ñaøo, “Taùi Kinh Hoà Thaønh huyeän” cuaû Ñoã Tuaân Haïc, ñeàu laø nhöõng lôøi khoùc than baùo hieäu söï suïp ñoå cuûa trieàu ñaïi Nhaø Ñöôøng. 3.1.4.1- Thô tröõ tình: -Lyù Thöông Aån(813-858): Töï Nghóa Sôn, hieäu Ngoïc Kheâ Sinh, ngöôøi huyeän Haø Noäi(nay laø phuû Hoaøi Khaùnh, tænh Haø Nam), ñaäu tieán só naêm 837, teà danh vôùi Oân Dình Quaân vaø Ñoã Muïc. Thô mang tính töôïng tröng. Khoâng ñaàu ñeà 1.Voâ ñeà Khoù gaëp nhau maø cuõng khoù xa, Töông kieán thôøi nan, bieät dieäc nan Gioù xuaân ñaønh ñeå ruïng traêm hoa. Ñoâng phong voâ löïc baùch hoa taøn. Con taèm ñeán thaùc tô coøn vöôùng, Xuaân taøm ñaùo töû ti phöông taän, Ngoïn neán chöa taøn leä vaãn sa. Laïp cöï thaønh hoâi leä thuûy can. Saùng ngaém göông buoàn thay maùi tuyeát Hieåu kính ñaõn saàu vaân maán caûi, Ñeâm ngaâm thô, thaáy laïnh traêng ngaø. Daï ngaâm öng giaùc nguyeät quang haøn. Boàng Lai tôùi ñoù khoâng xa maáy, Boàng Lai thöû khöù voâ ña loä, Caäy vôùi chim xanh doï loái maø. Thanh ñieåu aân caàn vò thaùm khan. (Khöông Höõu Duïng dòch) 2.Caåm saét Caây ñaøn gaám Caåm saét voâ ñoan nguõ thaäp huyeàn, Naêm chuïc daây treân nhöõng phieám ñaøn, Nhaát huyeàn nhaát truï töù hoa nieân. Moãi daây moãi truï nhôù hoa nieân. Trang Sinh hieåu moäng meâ hoà ñieäp, Trang Sinh moäng sôùm laàm böôm böôùm Voïng Ñeá xuaân taâm thaùc ñoã quyeân. Thuïc Ñeá loøng xuaân gôûi ñoã quyeân. Thöông haûi nguyeät minh chaâu höõu leä, Traêng chieáu leä chaâu ngôøi beå roäng, Lam Ñieàn nhaät noaõn ngoïc sinh yeân. Naéng phôi khoùi ngoïc aám Lam Ñieàn. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 90 - Thöû tình khaû ñaõi thaønh truy öùc, Tình naøy haõy ñôïi neân nieàm nhôù, Chæ thò ñöông thôøi dó voïng nhieân. Tieác ñaõ xöa kia loãi öôùc nguyeàn. (Traàn Troïng San dòch) 3.Daï vuõ kyù baéc Ñeâm möa, göæ veà Baéc Quaân vaán qui kyø, vò höõu kyø Baïn hoûi ngaøy veà, chöûa ñònh ngaøy Ba sôn daï vuõ tröôùng thu trì. Non Ba möa toái hoá thu ñaày; Haø ñöông coäng tieãn taây song chuùc, Bao giôø noái ñuoác sang taây ñöôïc, Khöôùc thoaïi Ba sôn daï vuõ thì. Keå chuyeän ñeâm möa choán nuùi naøy. (Khöông Höõu Duïng dòch) -Ñoã Muïc(803-852): Töï Muïc Chi, hieäu Phaøn Xuyeân, ngöôøi huyeän Vaïn Nieân(nay thuoäc tænh Thieåm Taây), ñoã tieán só naêm 828, laøm Thaùi thuù Hoà Chaâu, thöôøng ñöôïc goïi laø Tieåu Ñoå ñeå phaân bieät vôùi Laõo Ñoã(töùc Ñoã Phuû). 1.Xích Bích hoaøi coå Nhôù xöa Xích Bích Chieát kích traàm sa thieát vò tieâu, Daùo choân baõi caùt coøn trô, Töï töông ma taåy nhaän tieàn trieàu. Röûa xem, töôûng nhôù trieàu xöa suy taøn Ñoâng phong baát döõ Chu lang tieïân, Gioù ñoâng khoâng giuùp Chu lang, Ñoàng töôùc xuaân thaâm toûa nhò Kieàu. Moät neàn ÑoàngTöôùc khoùa xuaân haiKieàu (Traàn Troïng San dòch) 2.Baïc Taàn Hoaøi Ñoã thuyeàn beán Taàn Hoaøi Yeân lung haøn thuûy nguyeät lung sa, Nöôùc loàng khoùi toûa, caùt traêng pha, Daï baïc Taàn Hoaøi caän töûu gia. Thuyeàn ñoã soâng Hoaøi caïnh töûu gia. Thöông nöõ baát tri vong quoác haän, Con haùt bieát chi hôøn maát nöôùc, Caùch giang do xöôùng Haäu Ñình Hoa. Caùch soâng ca khuùc”Haäu Ñình Hoa”. (Khöông Höõu Duïng dòch) 3.Thanh minh Tieát thanh minh Thanh minh thôøi tieát vuõ phaân phaân, Thanh minh laát phaát tieát möa phuøn, Loä thöôïng haønh nhaân duïc ñoaïn hoàn. Khieán khaùch ñöôøng xa thaám noãi buoàn. Taù vaán töûu gia haø xöù höõu? -”Quaùn röôïu ñaâu ñaây?nhôø maùch hoä”, Muïc ñoàng dao chæ Haïnh hoa thoân. Muïc ñoàng xa chæ:”Haïnh hoa thoân”. (Khöông höõu Duïng dòch) -Oân Ñình Quaân(tröôùc sau 859): Töï Phi Khanh, ngöôøi phuû Thaùi Nguyeân, tænh Sôn Taây. Tính tình phoùng ñaõng, gioûi thô vaên, hay ñaøn saùo, laø ngöôøi khai saùng loái töø. Taëng thieáu nieân Taëng thieáu nieân Giang haûi töông phuøng khaùch haän ña, Bieån soâng gaëp gôõ giaän phieâu linh, Thu phong dieäp haù Ñoäng Ñình ba. Laù ruïng hoà thu soùng Ñoäng Ñình. Töûu haøm daï bieät Hoaøi Aâm thò, Say tít chôï Hoaøi ñeâm tieãn bieät, Nguyeät chieáu cao laâu nhaát khuùc ca. Laàu cao moät khuùc ñoái traêng thanh. -Trònh Coác(? - 896): Töï Thuû Ngu, ngöôøi phuû Vieãn Chaâu(nay thuoäc tænh Giang Taây), thi ñoã tieán só naêm 837, laøm chöùc Ñoâ quan lang trung, neân thöôøng ñöôïc goïi laø Trònh Ñoâ Quan, ñöôïc nhaø sö Teà Kyû toân laø “Nhaát töï sö” do söûa chöõ “soå chi” thaønh “nhaát chi” trong baøi Taûo mai (Tieàn thoân thaâm tuyeát lyù, Taïc daï nhaát chi khai). Hoaøi thuûy bieät höõu Töø bieät baïn treân soâng Hoaøi Döông Töû giang ñaàu döông lieãu xuaân, Döông Töû ñaàu soâng saéc lieãu xanh, TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 91 - Döông hoa saàu saùt ñoä giang nhaân. Saéc hoa theâm thaûm khaùch löõ haønh. Soå thanh phong ñòch ly ñình vaõn, Saùo chieàu voïng ñeán ñình ly bieät, Quaân höôùng Tieâu Töông ngaõ höôùng Taàn. Toâi ngaõ soâng Töông baïn loái Taàn. -Vi Trang(tröôùc sau 900): Töï Ñoan Kyû, ngöôøi ñaát Ñoã Laêng, quaï6n Kinh Trieäu(nay thuoäc tænh Thieåm Taây. Moà coâi sôùm, coù chí ham hoïc, thi ñoã tieán só, traûi caùc chöùc Hieäu thö lang, phaùn quan ñeán Laïi boä thò lang. OÂng maát ôû Thuïc, coù Hoaõn hoa taäp(6 quyeån), Hoaõn hoa töø. ÔÛ quaùn röôïu Ñoâng Döông, taëng thô töø bieät Ñoâng Döông töûu gia taëng bieät Beân trôøi laän ñaän ñaõ thöông thaân, Thieân nhai phöông thaùn dò höông thaân, Laïi ôû beân trôøi bieät coá nhaân. Höïu höôùng thieân nhai bieät coá nhaân. Traêng laïnh canh taøn nôi quaùn khaùch, Minh nhaät nguõ canh coâ ñieám nguyeät, Tình say ñoâi ngaõ leä ñaàm khaên. Tuùy tinh haø xöù caùc trieâm caân. (Khöông Höõu Duïng dòch) 3.1.4.2- Thô bieân taùi: -Traàn Ñaøo(tröôùc sau 841): Töï Tung Baù, ngöôøi ñaát Kieám Phoá(nay thuoäc tænh Giang Taây), nhieàu laàn thi khoâng ñoã neân veà ôû aån. Luõng Taây haønh Baøi haùt Luõng Taây Theä taûo Hung Noâ baát coá thaân, Theà queùt Hung Noâ chaúng tieác thaân, Nguõ thieân ñieâu caåm taùng Hoà traàn. Ñaát Hoà uøi xaùc maáy nghìn quaân. Khaû lieân Voâ Ñònh haø bieân coát, Thöông thay Voâ Ñònh xöông thaønh nuùi Do thò xuaân khueâ moäng lyù nhaân. Hoàn vaãn ñeâm ñeâm moäng gaùc xuaân. -Traàn Ngoïc Lan: Kyù phu Göó cho choàng Quaân thuù bieân quan thieáp taïi Ngoâ, Choàng thuù bieân cöông thieáp taïi Ngoâ, Taây phong xuy thieáp thieáp öu phu. Gioù Taây laïnh thieáp thieáp thöông choàng. Nhaát haøng thö tín thieân haøng leä, Moãt haøng thö tín muoân haøng leä,Reùt ñeán beân Haøn ñaùo quaân bieân y ñaùo voâ? chaøng aùo ñeán khoâng? -Caùp Gia Vaän: Y Chaâu ca Baøi haùt Y Chaâu Ñaû khôûi hoaøng oanh nhi, Ñaäp cho maát caùi vaøng anh, Maïc giao chi thöôïng ñeà. Chaúng cho noù ôû treân caønh noù keâu. Ñeà thôøi kinh thieáp moäng, Noù keâu tænh giaác chieâm bao, Baát ñaéc ñaùo Lieâu Teâ. Lieâu Taây chaúng ñöôïc em theo ñeán chaøng. (Taûn Ñaø dòch) 3.1.4.3- Thô hieän thöïc xaõ hoäi: -Ñoã Tuaân Haïc(804-907): Töï Ngaïn Chi, hieäu Cöûu Hoa sôn nhaân, ngöôøi Trì Chaâu(nay thuoäc tænh An Huy), nhaø ngheøo, 46 tuoåi môùi ñoã tieán só, laøm quan chæ hai naêm roài veà aån ôû nuùi Cöûu Hoa. Thô oâng phaûn aùnh hieän thöïc xaõ hoäi thôøi Vaõn Ñöôøng. Ngöôøi ñaøn baø goùa trong nuùi 1.Sôn trung quûa phuï Vì choàng cheát traän giöõ cô ngôi, Phu nhaân binh töû thuû boàng mao, Maùi toùc vaøng hoe taám aùo gai. Ma tröõ y sam maán phaùt tieâu. Vöôøn ruoäng hoang taøn toâ vaãn thuùc, Tang giaù pheá lai do naïp thueá, Daâu taèm boû pheá thueá chöa thoâi. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 92 - Ñieàn vieân hoang haäu thöôïng chinh mieâu. Heát tìm rau naáu nieâu canh nhaït, Thôøi khieâu daõ thaùi hoøa caên chöû, Xoay chaët caønh ñun môù cuûi töôi. Toaøn chöôùc sinh saøi ñôùi dieäp thieâu. ÔÛ taän hang cuøng trong hoác nuùi, Nhaäm thò thaâm sôn caùnh thaâm xöù, Cuõng khoâng thoaùt khoûi thueá xaâu ñoøi. Daõ öng voâ keá tî chinh dieâu. (Khöông Höõu Duïng dòch) 2.Taùi kinh Hoà Thaønh huyeän Qua huyeän Hoà Thaønh laàn thöù 2 Khöù tueá taèng kinh thöû huyeän thaønh, Naêm ngoaùi ta ñi khaép huyeän naøy, Huyeän daân voâ khaåu baát oan thanh. Tieáng oan daäy ñaát naõo nuøng thay ! Kim lai huyeän teå gia chu phaát, Nay quan ñöôïc thöôûng daây tua ñoû, Tieän thò thöông sinh huyeát nhieãm thaønh. Chính maùu daân laønh nhuoäm ñoû daây. (Töông Nhö dòch) 3.1.4.4-Thô thaàn tieân aûo moäng: -Taøo Ñöôøng(tröôùc sau 867): Töï Nghieâu Taân, ngöôøi Queá Chaâu (nay laø huyeän Queá Laâm, tænh Quaûng Taây). Ban ñaàu laøm ñaïo só, sau ñi thi tieán só khoâng ñaäu. Ñeå laïi thi taäp (3 quyeån), goàm nhöõng baøi du tieân thi ñöôïc nhieàu ngöôøi truyeàn tuïng. 1.Löu Nguyeãn du Thieân Thai Löu Nguyeãn ñeán chôi nuùi Thieân Thai Thuï nhaäp Thieân Thai thaïch loä nan, Caây ñaù Thieân Thai môû loái vaøo, Vaân hoøa thaûo tónh, quyùnh voâ traàn. Maây eâm coû laëng buïi ñöôøng lau. Yeân haø baát tænh sinh tieàn söï, Raùng maây löõng chuyeän qua ngaøy tröôùc, Thuûy moäc khoâng nghi moäng haäu thaân. Caây nöôùc ngôø thaân ôû kieáp sau. Vaõng vaõng keâ minh nham haï nguyeät, Gaùy nguyeät söôøn non gaø vaéng où, Thôøi thôøi khuyeån pheä ñoäng trung xuaân. Baùo xuaân trong ñoäng choù thöôøng gaâu. Baát tri thöû ñòa qui haø xöù, Nôi ñaây chaúng bieát laø ñaâu caû, Tu töïu Ñaøo nguyeân vaán chuû nhaân. Ai chuû nôi ñaây? Hoûi suoái Ñaøo ! (Khöông Höõu Duïng dòch) 2.Thieân Thai toáng bieät Ñöa tieãn taïi Thieân Thai Aân caàn töông toáng xuaát Thieân Thai, Aân caàn ñöa böôùc khoûi Thieân Thai, Tieân caûnh na naêng khöôùc taùi lai. Tieân caûnh khoân mong trôû laïi roài. Vaân dòch kyù qui tu cöôõng aåm, Veà, röôïu tröôøng sinh neân coá uoáng, Ngoïc thö voâ söï maïc taàn khai. Caàn, thö maàu nhieäm haõy laàn coi. Hoa löu ñoäng khaåu öng tröôøng taïi, Hoa trong ñoäng haün coøn töôi maõi, Thuûy ñaùo nhaân gian ñònh baát hoài. Nöôùc xuoáng traàn khoâng theå chaûy lui. Truø tröôùng kheâ ñaàu toøng thöû bieät, Beân suoái ngaån ngô buoàn vónh bieät, Bíchsôn minh nguyeät chieáu thöông ñaøi Traêng soi nuùi bieác aùnh traêng ngôøi (Khöông Höõu Duïng dòch) 3.Löu Nguyeãn taùi ñaùo Thieân Thai Löu Nguyeãn laïi ñeán Thieân Thai baát phuïc kieán chö tieân töû khoâng gaëp caùc naøng tieân nöõa Taùi ñaùo Thieân Thai phoûng Ngoïc Chaân, Laïi ñeán tìm tieân ôû suoái mô, Thöông ñaøi baïch thaïch dó thaønh traàn. Reâu xanh ñaù traéng buïi lu lôø. Sinh ca tòch mòch nhaøn thaâm ñoäng, Ñaøn ca vaéng veû, hang saâu quaïnh Vaân haïc tieâu ñieàu tuyeät cöïu laân. Maây baïc ñìu hiu, xoùm cuõ môø. Thaûo thuï toång phi tieàn ñoä saéc, Caây coû phaûi ñaâu maøu thuôû tröôùc, Yeân haø baát töï vaõng nieân xuaân. Khoùi maây ñeàu khaùc veû xuaân xöa. Ñaøo hoa löu thuûy y nhieân taïi, Hoa ñaøo nöôùc chaûy y nguyeân ñoù, TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 93 - Baát kieán ñöông thôøi khuyeán töûu nhaân. Chuoác röôïu coøn ñaâu ai baáy giôø? (Khöông Höõu Duïng dòch) 3.2.- THÔ ÑÔØI TOÁNG(960-1279): 3.2.1.-Baéc Toáng(960-1127): -Aâu Döông Tu(1007-1072): töï laø Vónh Thuùc, hieäu laø Tuùy Oâng, ñaäu tieán só, laøm quan tôùi chöùc Binh boä thöôïng thö, noåi tieáng veà thô laãn vaên, töø yù nghieâm trang maø dieãm leä moät trong baùt ñaïi gia. Chôi xuaân ôû ñình Phong Laïc Phong Laïc ñình du xuaân Caây ñoû nuùi xanh boùng saép taø, Hoàng thuï thanh sôn nhaät duïc taø, Baït ngaøn coû bieác rôïn ñoàng xa. Tröôøng giao thaûo saéc luïc voâ nha(nhai). Khaùch chôi chaúng quaûn xuaân gaàn heát, Du nhaân baát quaûn xuaân töông laõo, Ñi laïi saân ñình giaãm naùt hoa. Lai vaõng ñình tieàn ñaïp laïc hoa. (Nguyeãn Thanh Chaâu dòch) -Vöông An Thaïch(1021-1086): Töï Giôùi Phuû, hieäu Baùn Sôn, moät trong baùt ñaïi gia. Laïi coù ñaïi taøi veà chính trò, laøm teå töôùng trieàu Toáng Thaàn Toâng, thöïc hieän bieán phaùp nhöng khoâng thaønh. Cuõng coù taøi veà thô, yù môùi, lôøi huøng hoàn. Coù baøi töø yù thanh taân, khoaùng ñaït, khoâng keùm thô sôn thuûy ñieàn vieân ñôøi thònh Ñöôøng. Truùc lyù Trong khoùm truùc Truùc lyù bieân mao yû thaïch caên, Vaùch ñaù bôø lau boùng truùc um, Truùc haønh sô xöù kieán tieàn thoân. Nhìn qua keû truùc thaáy höông thoân. Nhaøn mieân taän nhaät voâ nhaân ñaùo, Suoát ngaøy nhaøn nguû khoâng ai tôùi, Töï höõu xuaân phong vò taûo moân. Ñaõ coù gioù xuaân queùt cöûa giuøm. -Toâ Thöùc(1036-1101): Töï Töû Chieâm, hieäu Ñoâng Pha cö só, ngöôøi Mi Sôn, Töù Xuyeân. Xuaát thaân töø gia ñình vaên hoïc, noåi tieáng kyø taøi. Tính haøo phoùng khoaùng ñaït, lôøi thô raát töï nhieân maø taân kyø, coù baøi phaûng phaát phong caùch Lyù Baïch. Gioûi caû veà thô, phuù vaø töø, ñöôïc Aâu Döông Tu khen”thi trung höõu hoïa, hoïa trung höõu thi”, moät trong baùt ñaïi gia. Voïng hoà laâu tuùy thö Trong khi say vònh caûnh laàu treân hoà Haéc vaân phieân maëc vò giaø sôn, Maây ñen boâi möïc nuùi nöûa beân, Baïch vuõ khieâu chaâu loaïn nhaäp thuyeàn. Möa traéng rôi chaâu vaõi xuoáng thuyeàn Quyeån ñòa phong lai hoát phi taùn, Cuoán ñaát gioù ñaâu luøa thoåi heát, Voïng hoà laâu nguyeät thuûy nhö thieân. Döôùi laàu maøu nöôùc töïa thanh thieân. 3.2.2.-Nam Toáng(1127-1234): -Luïc Du(1125-1210): Töï Vuï Quan, hieäu Phoùng Oâng, ngöôøi Sôn Aâm, nay laø huyeän Thieäu Höng, tænh Chieát Giang. Phong caùch thô Luïc Du khaù ña daïng: traàm uaát nhö thô Ñoã Phuû, bi phaãn nhö thô Khuaát Nguyeân, giaûn dò cao khieát nhö thô Ñaøo Tieàm, bay boãng laõng maïn nhö thô Lyù Baïch, haøo phoùng nhö thô Toâ Thöùc. Vôùi tính caùch toaøn dieän aáy, nhieàu ngöôøi cho raèng: tuoåi treû thích thô Lyù Baïch, tuoåi trung nieân thích thô Ñoã Phuû, veà giaø öa ngaâm vònh thô Luïc Du. 1.Thaäp nhaát nguyeät töù nhaät phong vuõ Ngaøy muøng 4 thaùng 11 möa gioù lôùn, laøm ñaïi taùc thô Cöông ngoïa coâ thoân baát töï ai, Xoùm leû naèm co chaúng tuûi loøng, Thöôïng tö vò quoác thuù Luaân Ñaøi. Ñaàu quaân baùo quoác chí coøn mong. Daï lan ngoïa thính phong xuy vuõ, Ñeâm taøn naèm laëng nghe möa gioù, TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 94 - Thieát maõ baêng haø nhaäp moäng lai. Moäng thaáy soâng baêng ngöïa saét loàng. 2.Thò nhi Daën treû Töû khöù nguyeân tri vaïn söï khoâng, Vaãn bieát cheát roài vaïn söï khoâng, Ñaõn bi baát kieán cöûu chaâu ñoàng. Chæ buoàn chaúng cöùu ñöôïc non soâng. Vöông sö baéc ñònh trung nguyeân nhaät, Ngaøy naøo chieám laïi trung nguyeân cuõ, Gia teá voâ vong caùo naõi oâng. Cuùng teá ñöøng queân caùo vôùi oâng. -Phaïm Thaønh Ñaïi(1126-1193): Töï Chi Naêng, chuyeân taû thuù ñieàn vieân, phong caùch nhaøn daät khoâng keùm thô Vöông Duy, Maïnh Haïo Nhieân. Vaõn xuaân ñieàn vieân taïp höùng Caûm höùng caûnh queâ tieát cuoái xuaân Hoà ñieäp song song nhaäp thaùi hoa, Caëp böôùm song song nhaäp buïi hoa, Nhaät tröôøng voâ khaùch ñaùo ñieàn gia. Ngaøy daøi khoâng khaùch tôùi chôi nhaø. Keâ phi quùa ly khuyeån pheä ñaäu, Gaø bay qua daäu choù suûa loã, Tri höõu haønh thöông lai maïi traø. Bieát coù haøng rong tôùi baùn traø. -Chaâu Phoùng: Toáng bieät Tieãn baïn Dieåu dieåu thieân nhai quaân khöù thì, Môø mòt chaân trôøi luùc baïn ñi, Phuø vaân löu thuûy töï töông tuøy. Maây troâi nöôùc chaûy chôù buoàn chi. Nhaân sinh nhaát theá tröôøng vi khaùch, Ñôøi ngöôøi soáng göûi thaân laøm khaùch, Haø taát kim trieâu thò bieät ly. Naøo phaûi hoâm nay môùi bieät ly. (Nguyeãn Thanh Chaâu dòch) -Döông Vaïn Lyù: Ñieäp Böôùm Ly laïc sô sô nhaát kinh thaâm, Haøng daäu thöa thöa ñöôøng heûm saâu, Thuï ñaàu tieân luïc vò thaønh aâm. Caây chöa thaønh boùng môùi xanh ñaàu. Nhi ñoàng caáp taåu truy hoaøng ñieäp, Treû em ñuoåi böôùm voâ vöôøn caûi, Phi nhaäp thaùi hoa voâ xöù taàm. Böôùm laãn hoa vaøng bieát kieám ñaâu? 3.2.3.-Toáng maït(1234-1279): -Vaên Thieân Töôøng: Raát khí phaùch, giaøu caûm khaùi, khaùng Nguyeân thaát baïi, bò giam trong nguïc ôû Yeân Kinh 4 naêm, khoâng nghe theo lôøi duï doã cuûa ñòch, sau bò gieát. Noåi tieáng vôùi baøi thô”Chính khí ca”, lôøi thô traùng lieät, taùc ñoäng raát lôùn khoâng chæ ñoái vôùi nho só Trung Quoác thôøi Toáng maït maø coøn vôùi giôùi nho só thôøi loaïn noùi chung. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 95 - Chính khí ca Baøi ca chính khí Thieân ñòa höõu chính khí, Trôøi ñaát coù chính khí, Taïp nhieân phuù löu hình. Laãn loän trong caùc hình. Haï taéc vi haø nhaïc, Döôùi ñaát laø soâng nuùi, Thöôïng taéc vi nhaät tinh. Treân trôøi laø nhaät tinh. Ö nhaân vieát haïo nhieân, Taïi ngöôøi laø haïo nhieân, Baùi hoà taéc thöông minh. Vuõ truï ñaày anh linh. Hoaøng loä ñöông thanh di, Khí hoøa nhaõ tröôùc saân, Haøm hoøa thoå minh ñình. Laø gaëp luùc thanh bình. Thôøi cuøng tieát naõi hieän, Thôøi cuøng cao tieát hieän, Nhaát nhaát thuøy ñan thanh. Nhaát nhaát ghi söû xanh. Taïi Teà thaùi söû giaûn, ÔÛ Taán buùt Ñoång Hoà, Taïi Taán Ñoång Hoà buùt, ÔÛ Teà theû Thaùi söû, Taïi Taàn Tröông Löông chuøy, ÔÛ Taàn duøi Tröông Löông, Taïi Haùn Toâ Vuõ tieát. ÔÛ Haùn côø Toâ Vuõ. Vi Nghieâm töôùng quaân ñaàu, Laø ñaàu Nghieâm töôùng quaân, Laø huyeát Keâ Thò Trung, Vi Keâ Thò trung huyeát, Laø raêng Tröông Tuy Döông, Vi Tröông Tuy Döông xæ, Laø löôõi Nhan Thöôøng Sôn. Vi Nhan Thöôøng Sôn thieät. Hoaëc laø maõo Lieâu Ñoâng, Hoaëc vi Lieâu Ñoâng maïo, Tieát trong hôn baêng tuyeát. Thanh thaùo leä baêng tuyeát. Hoaëc laø bieåu xuaát sö, Hoaëc vi xuaát sö bieåu, Quûy thaàn khoùc traùng lieät. Quûy thaàn khaáp traùng lieät. Hoaëc goõ cheøo qua soâng, Hoaëc vi ñoä giang tieáp, Khaúng khaùi nuoát rôï Hieät. Khaûng khaùi thoân Hoà hieät. Caàm hoát ñaäp beå soï, Hoaëc vi kích taëc hoát, Nghòch taëc phaûi reân sieát. Nghòch thuï ñaàu phaù lieät. Khí aáy noù baøng baïc, Thò khí sôû baøng baïc, Laãm lieät vaïn coå coøn. Laãm lieät vaïn coå toàn. Ñöông luùc khí xung thieân, Ñöông kyø quaùn nhaät nguyeät, Soáng cheát khoâng theøm baøn. Sinh töû an tuùc luaân(luaän). Coät trôøi nhôø noù vöõng, Ñòa duy laïi dó laäp, Daây ñaát nhôø noù beàn. Thieân truï laïi dó toàn. Ñaïo nghóa noù laøm goác, Tam cöông thöïc heä meänh, Moái giöôøng nhôø noù yeân. Ñaïo nghóa vò chi caên. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 96 - CAÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG III 1. Noäi dung vaø ngheä thuaät thô thôøi Sô Ñöôøng. 2. Noäi dung vaø ngheä thuaät thô thôøi Thònh Ñöôøng. 3. Dieãn bieán noäi dung vaø ngheä thuaät thô töø Sô ñeán Thònh Ñöôøng. 4. Dieãn bieán noäi dung vaø ngheä thuaät thô thôøi Trung Ñöôøng. 5. Noäi dung vaø ngheä thuaät thô thôøi Vaõn Ñöôøng. 6. “Tuoåi treû meâ thô Lyù Baïch, tuoåi trung nieân thích thô Ñoã Phuû, tuoåi giaø öa thô Luïc Du”. Anh (chò) nghó theá naøo veà nhaän ñònh treân. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÖÔNG III 1. Dòch Quaân Taû, “Vaên hoïc söû Trung Quoác”, Taäp 2(Huyønh Minh Ñöùc dòch), Nxb Treû, Tp.Hoà Chí Minh, 1992. 2. Hoaøng Khoâi(dòch), “Coå vaên”(3 taäp), NxbTrung taâm hoïc lieäu, 1970. 3. Khöông Höõu Duïng(dòch), “Thô Ñöôøng”, Nxb Ñaø Naüng, 1996. 4. Nguyeãn Hieán Leâ, “Ñaïi cöông vaên hoïc söû Trung Quoác”, Quyeån 1&2, Nxb Nguyeãn Hieán Leâ, 1964. 5. Nguyeãn Thò Bích Haûi, “Thi phaùp thô Ñöôøng”, Nxb Thuaän Hoùa, 1995. 6. Taûn Ñaø(dòch), “Thô Ñöôøng”, Nxb Tp.Hoà Chí Minh, 1989. 7. Traàn Troïng San, “Thô Ñöôøng”, 2 taäp, Nxb Baéc Ñaåu, 1970. 8. Traàn Troïng San(dòch),”Kim Thaùnh Thaùn pheâ bình thô Ñöôøng”, Tuû saùch ÑHTH Tp. Hoà Chí Minh, 1990. 9. Traàn Troïng San, “Haùn Vaên”, Nxb Baéc Ñaåu, 1970. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 97 - CHƯƠNG IV. TIEÅU THUYEÁT MINH THANH Thaønh töïu noåi baät cuûa vaên hoïc coå ñieån Trung quoác ngöôøi ta thöôøng keå ñeán: Taûn vaên tröôùc Taàn, thô Ñöôøng, töø Toáng, kòch Nguyeân, tieåu thuyeát Minh – Thanh . Minh Thanh laø thôøi kyø hoaøng kim cuûa tieåu thuyeát vôùi caùc boä : Tam quoác, Thuûy höû, Taây du, Lieâu trai chí dò, chuyeän laøng nho, Hoàng laâu moäng . Tieåu thuyeát chöông hoài Trung Hoa ñaõ ñaït ñeán trình ñoä hoaøn chænh bôûi vaäy noù coøn ñöôïc goïi laø “Tieåu thuyeát coå ñieån Trung hoa”. Noù coù vò trí quan troïng trong lòch söû phaùt trieån cuûa theå loaïi tieåu thuyeát noùi rieâng vaø treân lòch söû vaên hoïc noùi chung. I.- BOÁI CAÛNH LÒCH SÖÛ Sau hôn moät theá kyû chòu söï ñoâ hoä cuûa ngöôøi Moâng Coå, naêm 1368 cuoäc khôûi nghóa cuûa Chu Nguyeân Chöông laät ñoå vöông trieàu Nguyeân Moâng laäp neân nhaø Minh. Nhaø Minh (1368 – 1644) laø trieàu ñaïi Haùn toäc cuoái cuøng cuûa Trung quoác, Minh Thaùi Toå Chu Nguyeân Chöông ñöôïc coi laø vò anh huøng xuaát thaân bình daân, daáy binh khôûi nghóa, naèm gai neám maät maø döïng ñöôïc nghieäp lôùn nhö Haùn Cao Toå Löu Bang ngaøy xöa. Thôøi kyø naøy coù nhöõng chính saùch nhöôïng boä nhö phaùt trieån thuûy lôïi, haïn cheá cöôøng haøo, khoâi phuïc coâng thöông nghieäp vaø thuû coâng nghieäp bò bò taøn phaù döôùi thôøi Moâng Nguyeân. Vónh Laïc (1403 – 1424) Tuyeân Ñöùc (1426 – 1435) Gia Tónh (1522 – 1567) 1407 Minh Thaønh Toå sai töôùng Tröông Phuï daãn 80 vaïn quaân sang xaâm chieám Vieät Nam ñoåi An Nam thaønh Giao Chæ 25 naêm cuoái cuøng cuûa nhaø Minh xaõ hoäi roái loaïn, maâu thuaãn giai caáp vaø coù nhieàu cuoäc khôûi nghóa noâng daân. Khôûi nghóa Lyù Töï Thaønh – Tröông Hieán Trung laõnh ñaïo ñaõ laät ñoå nhaø Minh, vua nhaø Minh laø Suøng Trinh thaét coå töï töû. Nhöng khi Lyù Töï Thaønh chöa kòp cuûng coá chính quyeàn thì vieân ñaïi thaàn trieàu Minh laø Ngoâ Tam Queá ñaõ röôùc quaân Maõn Thanh vaøo cöûa aûi. Chuùng chieám Baéc kinh roài ñaùnh roäng ra toaøn boä Trung Quoác laäp neân nhaø Thanh. Nhaø Thanh (1644 – 1911) laø trieàu ñaïi ngoaïi toäc thöù hai (sau Moâng Coå) thoáng trò Trung Quoác. Cuõng nhö Moâng Coå, Maõn Thanh laø moät vöông quoác nhoû vaø laïc haäu so vôùi Trung Quoác neân khi thoáng trò moät nöôùc ñaát roäng, ngöôøi ñoâng, coù neàn vaên hoùa phaùt trieån thì chuùng thi haønh moät chính saùch traán aùp noâ dòch voâ cuøng taøn baïo. Chuùng baét ngöôøi Trung Quoác theo phong TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 98 - tuïc Maõn Thanh: maëc kyø baøo (aùo daøi), giooùc ñuoâi sam nhöng daàn daàn boïn chinh phuïc laïi bò Haùn hoùa. Chuùng baét chöôùc caùc trieàu ñaïi tröôùc, thi haønh moät soá chính saùch nhöôïng boä nhaèm khoâi phuïc vaø phaùt trieån saûn xuaát. Thôøi Kieàn Long (1736 – 1795) laø thôøi kyø phoàn vinh nhaát cuûa ñeá cheá Maõn Thanh vôùi nhöõng tham voïng baønh tröôùng. Naêm1788 töôùng Toân Só Nghò sang xaâm löôïc Vieät Nam môû ñöôøng baønh tröôùng xuoáng Ñoâng Nam AÙ nhöng ñaõthaát baïi thaûm haïi. Nhaø Thanh trò vì ñöôïc 267 naêm, ñeán caùch maïng Taân Hôïi (1911) môùi bò laät ñoå, nhöng sau naêm 1840 xaûy ra chieán tranh thuoác phieän, caùc ñeá quoác phöông Taây laàn löôït nhaûy vaøo xaâu xeù Trung Quoác thì xaõ hoäi Trung Quoác ñaõ daàn daàn bieán chaát, trôû thaønh moät xaõ hoäi nöûa phong kieán, nöûa thuoäc ñòa. Tình hình chính trò xaõ hoäi 2 trieàu ñaïi Minh Thanh coù nhöõng ñaëc ñieåm chung: 1. Moät cheá ñoä chính trò chuyeân cheá loãi thôøi vaø phaûn ñoäng Nhaø Minh trôû thaønh cheá ñoä ñoäc taøi chuyeân cheá – Minh Thaønh Toå (1403 – 1424) quy ñònh “nhöõng só phu trong nöôùc khoâng ra giuùp vua thì toäi ñaùng gieát vaø bò tòch bieân gia saûn”. Nhaø Thanh : quyù toäc Maõn Thanh :”Hoäi nghò Vöông ñaïi thaàn baøn veà chính söï”. Maõn Haùn nhaát theå”, thöïc chaát vôùi aâm möu laáy Haùn trò Haùn. Hoïc giaû Phaùp Reneù Grousset nhaän xeùt : vaøo nhöõng naêm 1650 – 1700 Trung Quoác gaàn ngang taàm Chaâu AÂâu nhöng ñeán nhöõng naêm 1820 – 1850 noù boãng laïc haäu so vôùi caùc nöôùc Chaâu AÂâu nhieàu theá kyû”. Ñeá quoác nhaûy vaøo Maõn Thanh quøy goái ñaàu haøng. 2. Maâu thuaãn xaõ hoäi ngaøy caøng phöùc taïp vaø saâu saéc: Minh : Khôûi nghóa noâng daân - maâu thuaãn xaõ hoäi –khôûi nghóa Lyù Töï Thaønh. Thanh : Thaùi Bình Thieân Quoác : keùo daøi, quy moâ, tính chaát phöùc taïp 3. Moät chính saùch vaên hoùa taøn baïo Ñeà cao Lyù hoïc (Toáng Nho) : laø Khoång Giaùo ñaõ ñöôïc Trình Haïo, Chu Hi (ngöôøi ñôøi Toáng) giaûi thích laïi nhaèm phuïc vuï cho vieäc cuûng coá cheá ñoä phong kieán taäp quyeàn. +Veà nhaân sinh quan : ñeà cao tö töôûng meänh trôøi, khuyeân an phaän thuû thöôøng. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 99 - + Veà luaân lyù xaõ hoäi : “tam cöông nguõ thöôøng” khuyeân raên con ngöôøi kheùp mình vaøo khuoân pheùp + Veà caùch soáng : Ñeà cao “ chuû tónh” traùnh suy nghó baäy baï. - Xöôùng vaên baùt coå : “moït saùch”, “caùi caàn caâu côm” Giaû Baûo Ngoïc trong Hoàng laâu moäng cheá gieãu .(Vieät Nam : Khoa cöû thôøi Nguyeãn thònh baùt coå). 4. Söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa maàm moáng kinh teá tö baûn chuû nghóa Thôøi Minh : xöôûng deät, xöôûng nhuoäm. Thôøi Thanh : nhöõng moû, - toâ giôùi buoân baùn vôùi thöông nhaân Boà Ñaøo Nha, Taây Ban Nha, Haø Lan, Anh ñoâ thò saàm uaát taàng lôùp thò daân ñoâng ñaûo hình thaønh nhöõng theå loaïi môùi nhö kòch, tieåu thuyeát Cuø Thu Baïch : (1899 – 1935) moät trong nhöõng laõnh tuï buoåi ñaàu cuûa Ñaûng Coäng saûn Trung Quoác, nhaø vaên, nhaø pheâ bình lyù luaän Macxít ñaàu tieân cuûa Trung quoác nhaän xeùt: “ Söï hình thaønh cuûa phöông thöùc saûn xuaát tö baûn chuû nghóa laø caùi thai ñang lôùn leân trong thaân hình naâng coâng chuùa phong kieán Trung Hoa. Tieác raèng ñoù laø moät quaùi thai giöõa chieán thaàn ñeá quoác phöông Taây vaø naâng coâng chuùa phöông Ñoâng luoáng tuoåi neân noù khoâng phaùt trieån thaønh ñöùa con bình thöôøng maø laø moät quaùi thai kyø hình dò daïng : cheá ñoä xaõ hoäi nöûa phong kieán – nöûa thöïc daân”. II . TÌNH HÌNH VAÊN HOÏC Coù theå gheùp hai thôøi kyø Minh Thanh vaøo moät giai ñoaïn vaên hoïc vì cô sôû kinh teá, cheá ñoä chính trò, hình thaùi yù thöùc vaø hoaït ñoäng vaên hoïc hai thôøi kyø naøy nhìn chung laø gioáng nhau. Sau chieán tranh thuoác phieän, xaõ hoäi Trung Quoác ñaõ thay ñoåi veà baûn chaát, vaên hoïc Trung Quoác cuõng chuyeån sang giai ñoaïn khaùc: Vaên hoïc caän hieän ñaïi. Vaên hoïc Minh Thanh coù moät vò trí raát quan troïng treân lòch söû phaùt trieån vaên hoïc Trung Quoác noùi chung : + Ñoù laø giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa quaù trình phaùt trieån vaên hoïc coå ñieån. + Ñoù laø giai ñoaïn daøi nhaát vaø coù noäi dung phong phuù nhaát. + Ñoù laø giai ñoaïn ñaùnh daáu söï chuyeån mình sang khuynh höôùng hieän ñaïi. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 100 - Ñaëc ñieåm noåi baät giai ñoaïn naøy laø : Söï suy taøn cuûa vaên hoïc chính thoáng vaø söï troãi daäy maïnh meõ cuûa vaên hoïc daân chuû vaø tieán boä phaûn aùnh nhöõng yeâu caàu cuûa nhaân daân vaø taàng lôùp thò daân baèng hyù khuùc, tieåu thuyeát. Vaên hoïc chính thoáng laø haøng loaït thô, töø, taûn vaên maø noäi dung chæ nhaèm ca tuïng caûnh thanh bình yeân aû cuûa trieàu ñaïi hoaëc boäc baïch taâm tö rieâng leû cuûa caùc só phu quyeàn cao chöùc troïng coøn hình thöùc thì toaøn baét chöôùc ngöôøi xöa “ Vaên nhö Taàn Haùn, thi taát Thònh Ñöôøng”. Maõi ñeán Vieân Mai (1716 – 1797) môùi chaám döùt ñöôïc vieäc muø quaùng toân suøng ngöôøi xöa. Theo oâng tieâu chuaån thô laø hay vaø dôû chöù ñaâu phaûi coå vaø kim. OÂng ñeà xöôùng vieäc mieâu taû caùi linh caûm caù nhaân, nhöng chaúng coù gì laø thaàn bí maø chaúng qua laø muoán phaùt huy saùng taïo caù nhaân, giaûi thoaùt khoûi söï raøng buoäc truyeàn thoáng. Thaønh töuï cuûa tieåu thuyeát Minh Thanh so vôùi hí khuùc thì lôùn hôn nhieàu, trôû thaønh neùt tieâu bieåu cho thaønh töïu chung cuûa vaên hoïc caû giai ñoaïn. Thaät ra, theå loaïi naøy ñuùng nhö teân goïi cuûa noù, khoâng ñöôïc coi laø theå loaïi chính thoáng. Döôùi con maét nhaø nho “vaên taûi ñaïo, thi ngoân chí,” tieåu thuyeát chæ coù nghóa laø lôøi noùi ñaàu ñöôøng xoù chôï cuûa keû tieåu nhaân. Nhöng thôøi ñaïi ñaët ra nhöõng ñoøi hoûi môùi vaø theå loaïi tröôùc kia bò lieät vaøo haøng phi chính thoáng laïi nhanh choùng ñaùp öùng nhu caàu quaûng ñaïi quaàn chuùng nhaân daân maø trôû thaønh theå loaïi chuû yeáu, vôùi gaàn 1 vaïn taùc phaåm lôùn nhoû. Ñaït ñöôïc thaønh töïu ñoù, tieåu thuyeát Trung Quoác traûi qua moät quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån haøng chuïc theá kyû. Trong saùch “ Trung Quoác tieåu thuyeát sô löôïc”, Loã Taán khaûo saùt boán giai ñoaïn phaùt trieån cuûa tieåu thuyeát Trung Quoác: 1. Tieåu thuyeát “chí quaùi chí nhaân” (ghi cheùp nhöõng maåu truyeän veà thaàn thaùnh, ma quyû veà nhöõng con ngöôøi khaùc thöôøng - ñôøi Taán - theá kyû III,IV). 2. Tieåu thuyeát “truyeàn kyø” (truyeàn laïi nhöõng truyeän kyø laï - truyeän kyù vaø tieåu thuyeát ñôøi Ñöôøng theá kyû VII ñeán IX). 3. Tieåu thuyeát “thoaïi baûn” ñôøi Toáng (theá kyû XII,XIII) baûn thoaïi, bình thoaïi, thuyeát thoaïi. Tieåu thuyeát thoaïi baûn ñôøi Nguyeân 4. Tieåu thuyeát chöông hoài Minh Thanh keá thöøa tröïc tieáp nhöõng thaønh töïu cuûa tieåu thuyeát thoaïi baûn Toáng, Nguyeân. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 101 - Theo Loã Taán 9/10 caùc boä tieåu thuyeát Minh Thanh laáy ñeà taøi vaø coát truyeän töø baûn thoaïi. Noù ñaõ phaùt trieån, hoaøn chænh theå loaïi vaø ñöôïc goïi laø tieåu thuyeát coå ñieån Trung Hoa. Tieåu thuyeát Minh Thanh laø saûn phaåm cuûa vaên hoùa trung ñaïi, noù laø böôùc phaùt trieån trung gian giöõa truyeän keå söû thi vaø tieåu thuyeát. So vôùi tieåu thuyeát hieän ñaïi noù coù moät soá ñaëc ñieåm rieâng bieät. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA TIEÅU THUYEÁT COÅ ÑIEÅN TRUNG QUOÁC Thôøi Minh Thanh (1368 – 1911) : Thôøi kyø phaùt trieån cuûa tieåu thuyeát coå ñieån Trung Quoác giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa söï phaùt trieån vaên hoïc coå Trung quoác. 1.Tieåu thuyeát ñôøi Minh 1.1 Tieåu thuyeát ñôøi Minh baét nguoàn töø nhöõng truyeän keå daân gian, saùng taïo töø nhieàu ñôøi, ñöôïc caùc nhaø vaên ñôøi sau söu taàm chænh lyù. 1.2 Tieåu thuyeát laáy taøi lieäu trong moät soá ”chí nhaân, chí quaùi, truyeàn kyø” ñôøi tröôùc vaø nhìn chung daáu aán chuyeän keå coøn raát ro.õ 1.3 Moät soá tieåu thuyeát lòch söû ñem lòch söû Trung Hoa toaøn boä giôùi thieäu vôùi ñaïi chuùng, phaàn lôùn ñeàu ñöôïc aán haønh ôû Phuùc Kieán vaøo ñôøi Vaïn lòch (1573 – 1619). 1.4 Tieåu thuyeát ñôøi Minh baét nguoàn töø nhöõng baûn thoaïi ñôøi Toáng vaø ñaõ phaùt trieån vôùi moät toác ñoä voâ cuøng mau leï. Neáu ñôøi Toáng laø thôøi kyø thai ngeùn, thì ñôøi Minh coù theå noùi laø thôøi kyø khai hoa nôû nhuïy vaø tröôûng thaønh cuûa tieåu thuyeát chöông hoài. 1.5 Coù theå chia tieåu thuyeát ñôøi Minh ra laøm maáy loaïi sau : a. Tieåu thuyeát anh huøng : Thuûy Höû b. Tieåu thuyeát lòch söû : Tam quoác dieãn nghóa c. Tieåu thuyeát thaàn ma : Taây Du, Phong thaàn dieãn nghóa, Tam Baûo Thaùi giaùm haï Taây Döông d. Tieåu thuyeát tình caûm : Kim Bình Mai 1.6 Moät soá ñaëc ñieåm tieåu thuyeát ñôøi Minh. a. Tieåu thuyeát (vaên bình daân) ñaëc bieät phaùt trieån maïnh hôn caùc loaïi coå vaên (Vaên quyù toäc). b. Tieåu thuyeát lòch söû, thaàn ma phaùt trieån maïnh hôn caû. Haàu heát tieåu thuyeát veà ñeà taøi lòch söû ñeàu ra ñôøi trong thôøi ñaïi nhaø Minh. c. Hình thöùc keå chuyeän vôùi baûn thoaïi daàn daàn nhöôøng choã cho hình thöùc “dieãn nghóa” d. Raát khoù tìm teân thaät taùc giaû (tröø moät vaøi ngöôøi noåi tieáng nhö La Quaùn Trung, Thi Naïi Am ). TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 102 - e. Maëc duø chính trò khaéc nghieät, nhöng haàu heát caùc boä tieåu thuyeát ñeàu ñöôïc loàng vaøo ít nhieàu noäi dung choáng vua quan, haøo toäc. 1.7 Lyù do tieåu thuyeát ñôøi Minh phaùt trieån hôn tröôùc : a. Söï phaùt trieån cuûa ngheà in, laøm cho tieåu thuyeát thôøi kyø naøy ñöôïc phoå bieán maïnh, ñi tôùi khaép coâng chuùng ngay caû nhöõng ngöôøi doát naùt. b. Nhöõng nhaø Laõo hoïc vaø Phaät hoïc cuõng duøng tieåu thuyeát laøm moät phöông tieän cho vieäc truyeàn baù cuûa hoï. 2. Tieåu thuyeát ñôøi Thanh (1644 – 1911) 2.1 Tieåu thuyeát ñôøi Thanh laø moät böôùc phaùt trieån môùi, phaàn lôùn laø saùng taùc cuûa caù nhaân nhaø vaên, ít bò söû saùch raøng buoäc vaø mang maøu saéc tieåu thuyeát hieän ñaïi roõ neùt. 2.2 Nhaø vaên xaây döïng coát truyeän vaø hình töôïng nhaân vaät baèng hö caáu. 2.3 Tình tieát vaø coát truyeän cuûa nhöõng boä tieåu thuyeát thôøi kyø naøy laáy töø nhöõng sinh hoaït bình thöôøng trong cuoäc soáng hieän thöïc. Ñeà taøi hieän thöïc xaõ hoäi ra ñôøi chuû yeáu vaøo thôøi ñaïi nhaø Thanh. 2.4 Tieåu thuyeát thôøi kyø naøy mieâu taû khoâng coâng thöùc vaø öôùc leä nhö tröôùc, taâm traïng, tính caùch nhaân vaät cuõng phöùc taïp hôn nhieàu. 2.5 Coù theå chia tieåu thuyeát ñôøi Thanh ra laøm maáy loaïi sau : a. Tieåu thuyeát tình caûm : Hoàng laâu moäng cuûaTaøo Chieâm (Tuyeát Caàn), Cao Ngaïc. b. Tieåu thuyeát traøo loäng : Nho Laâm ngoaïi söû – Ngoâ Kính Töû . c. Tieåu thuyeát hieäp khaùch : Tam hieäp nguõ nghóa. Tieåu thuyeát ma quaùi : Lieâu trai chí dò – Boà Tuøng Linh 2.6 Moät soá ñaëc ñieåm tieåu thuyeát ñôøi Thanh : a. Tieåu thuyeát ñôøi Toáng, Nguyeân, Minh coát truyeän phaàn nhieàu soâi noåi, doàn daäp, gay caán ruùt trong lòch söû, hoaëc trong chieán tranh. Tieåu thuyeát ñôøi Thanh laáy ñeà taøi trong cuoäc soáng thoâng thöôøng haèng ngaøy. b. Tieåu thuyeát ñôøi Nguyeân, Minh haáp daãn ngöôøi ñoïc baèng nhöõng caâu chuyeän ly kyø. Tieåu thuyeát ñôøi Thanh thì naëng veà ngheä thuaät tinh vi, yù nghóa thaâm thuùy, noäi dung saéc beùn. Cho neân, ñoïc tieåu thuyeát ñôøi Thanh, ta thaáy roõ veû traàm traàm, hôi “nguoâi”, chöù khoâng soâi noåi nhö TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên
Vaên hoïc Trung Quoác - 103 - tieåu thuyeát ñôøi Minh. Coù leõ vì theá maø tieåu thuyeát ñôøi Thanh ña soá chöa ñöôïc dòch ra tieáng Vieät trong khi gaàn heát tieåu thuyeát ñôøi Minh ñeàu ñöôïc dòch in ôû Vieät Nam. c. Coù theå thaáy moät böôùc tieán roõ reät töø tieåu thuyeát Minh sang tieåu thuyeát Thanh. Caên cöù vaøo noäi dung tö töôûng vaø ñaëc ñieåm theå loaïi nhaø Haùn hoïc Xoâ Vieát V.I Xeâmanoáp goïi tieåu thuyeát Minh laø “tieåu thuyeát anh huøng”, tieåu thuyeát Thanh laø “tieåu thuyeát sinh hoaït” Taây Du Kyù ñoùng vai troø baûn leà giöõa 2 loaïi. III. ÑAËC ÑIEÅM TIEÅU THUYEÁT COÅ ÑIEÅN TRUNG QUOÁC 1. Taùc phaåm chia thaønh nhieàu hoài (Tam quoác chí dieãn nghóa : 120 hoài, Thuûy Höû : 120 hoài, Taây Du Kyù : 100 hoài). Ña soá taùc phaåm ñeàu ñaõ coù moät quaù trình caáu taïo vaø hình thaønh laâu daøi phöùc taïp. 2. Keát caáu theo trình töï thôøi gian, söï vieäc xaûy ra coù tröôùc, noùi tröôùc, coù sau noùi sau, khoâng ñaûo ngöôïc, xen keõ nhö keát caáu theo dieãn bieán taâm lyù cuûa tieåu thuyeát hieän ñaïi. 3. Keát thuùc moãi hoài vaøo nhöõng luùc maâu thuaãn phaùt trieån ñeán cao traøo, taùc phaåm keát thuùc ñeàu coù haäu, theo coâng thöùc :”heát côn bó cöïc tôùi hoài thaùi lai”, “trung thaéng nònh, chính thaéng taø”. 4. Tính caùch nhaân vaät ñöôïc hình thaønh töø haønh ñoäng vaø thöôøng ñöôïc taùi hieän daàn thoâng qua ngoân ngöõ vaø haønh ñoäng cuûa baûn thaân noù maø khoâng qua söï thuyeát minh phaân tích cuûa nhaø vaên. Nhaân vaät trong taùc phaåm ít ñöôïc chuù troïng mieâu taû taâm lyù. Noäi dung caâu truyeän ñöôïc theå hieän chuû yeáu qua haønh ñoäng vaø ngoân ngöõ nhaân vaät hôn laø qua söï mieâu taû tæ mæ veà taâm ly,ù tính caùch. 5. Taùc phaåm thöôøng söû duïng ñaëc ñieåm cuûa truyeän keå : môû ñaàu laø keå khaùi quaùt nhöõng truyeän xa xoâi, daãn truyeän baèng maáy caâu thô, keát thuùc baèng moät baøi vònh. 6.Trong taùc phaåm caùch moâ taû, lyù giaûi thöôøng söû duïng phoå bieán caùc coâng thöùc vaø öôùc leä thöôøng thaáy trong caùc taùc phaåm coå trung ñaïi. Ña soá caùc boä tieåu thuyeát ñeàu coù ñaùnh pheùp, ñeàu coù thaàn tieân xuaát hieän laãn loän vôùi ngöôøi traàn. Ngheä thuaät khaéc hoïa nhaân vaät mang nhieàu tính öôùc leä. IV. TIEÅU THUYEÁT COÅ ÑIEÅN TRUNG QUOÁC - TIEÅU THUYEÁT CHÖÔNG HOÀI VIEÄT NAM. 1. Tieåu thuyeát chöông hoài vieát baèng chöõ Haùn cuûa Vieät Nam chòu nhieàu aûnh höôûng cuûa ngheä thuaät tieåu thuyeát chöông hoài Trung Quoác. TS. Nguyeãn Ñình Haûo – Nguyeãn Thanh Chaâu Khoa Ngöõ vaên