Một cách quảng bá du lịch các tỉnh miền Trung thời Pháp thuộc

Nội dung text: Một cách quảng bá du lịch các tỉnh miền Trung thời Pháp thuộc

1. Miền Trung - Tây Nguyên MỘT CÁCH QUẢNG BÁ DU LỊCH CÁC TỈNH MIỀN TRUNG THỜI PHÁP THUỘC ? Phan Thuận An* ác hoạt động dịch vụ du lịch chưa hề cĩ ở Việt Nam trước khi người Pháp đến xâm lược nước ta. Sau khi họ chiếm xong các nước Đơng Dương làm thuộc địa vào nhữngC năm đầu thế kỷ XX, ngành kỹ nghệ khơng khĩi này mới được thành lập một cách chính thức tại đây. Càng ngày họ càng phát hiện ra rằng ba nước Đơng Dương nĩi chung, miền Trung Việt Nam nĩi riêng, là nơi ẩn tàng nhiều giá trị lịch sử, tiềm năng văn hĩa và danh lam thắng cảnh. Để khai thác các vốn quý ấy, họ đã tổ chức guồng máy hoạt động du lịch một cách cĩ bài bản và cĩ hệ thống từ trung ương đến địa phương. Về hoạt động quảng bá du lịch, cĩ những việc họ làm cách đây bảy, tám chục năm, ngày nay chúng ta vẫn chưa làm được. Chúng tơi muốn nêu ra ở đây một tài nguyên kinh tế ở xứ thuộc địa này. Từ đĩ trở đi, bộ ví dụ cụ thể nhất, là việc họ đã nghiên cứu, biên soạn, máy hành chính tại Đơng Dương nĩi chung, Trung Kỳ ấn lốt và phát hành tập gấp chỉ dẫn hành trình du (Annam) nĩi riêng, được tổ chức ngày càng chặt chẽ lịch miền Trung bằng đường bộ dọc theo Quốc lộ số 1. và cĩ hệ thống. Trong bài viết này, chúng tơi xin đề cập đơi nét về Trong cơ cấu tổ chức của Phủ Tồn quyền Đơng tổ chức hoạt động du lịch ở Trung Kỳ thời Pháp thuộc, Dương, cĩ một cơ quan gọi là Sở Nghiên cứu các vấn đề giới thiệu một số ấn phẩm họ đã thực hiện và đưa ra kinh tế (Service des Affaires Économiques) được thành một đề nghị liên quan đến “con đường du lịch miền lập vào ngày 21.12.1911. Trực thuộc cơ quan này cĩ Trung”. một bộ phận mang tên là Cục Du lịch và Tuyên truyền Đơng Dương (Office Indochinoise du Tourisme et de la 1. Đơi nét về du lịch miền Trung thời Pháp thuộc Propagande).2 Gần một năm sau khi kinh đơ Huế thất thủ vào tay Đồng thời, trong cơ cấu tổ chức của Tịa Khâm thực dân (1885), Tổng thống Pháp ký sắc lệnh ngày sứ Trung Kỳ đĩng tại kinh đơ triều Nguyễn cĩ thiết 3.2.1886 thiết lập Tịa Khâm sứ Trung Kỳ (Résidence lập một phịng liên quan đến vấn đề đang đề cập là Supérieure de l’Annam) đĩng tại bờ nam sơng Hương Phịng Du lịch Trung Kỳ (Bureau Officiel du Tourisme en (nay là địa điểm của trường Đại học Sư phạm Huế). Annam), nằm ngay trong khuơn viên của Tịa Khâm sứ Một năm sau, Tổng thống Pháp lại ký sắc lệnh ngày Huế. 17.10.1887 thành lập Liên bang Đơng Dương1 đĩng thủ phủ tại Sài Gịn, rồi sau đĩ dời ra Hà Nội. Tất nhiên, Tịa Sau một thời gian tiếp cận với các nước Đơng Khâm sứ Trung Kỳ ở dưới quyền của Phủ Tồn quyền Dương nĩi chung, Trung Kỳ nĩi riêng, người Pháp nhận Đơng Dương. Những năm cuối thập niên 1880 là lúc ra rằng đây là vùng đất cĩ lịch sử lâu đời, cĩ nhiều di thực dân Pháp bắt đầu chính sách khai thác mọi loại sản văn hĩa đặc biệt và nhiều cảnh đẹp thiên nhiên * Nhà nghiên cứu, thành phố Huế. 40 Phát triển Kinh tếĐà -Nẵng Xã hội
2. Miền Trung - Tây Nguyên hấp dẫn. chỉ trong một thời gian hạn chế, nhưng thu nhận được những hiểu biết chính xác và rõ ràng về cả phương diện Do đĩ, vào ngày 9.11.1921, Phủ Tồn quyền Đơng lịch sử và kinh tế lẫn vẻ đẹp của các phong cảnh”.6 Dương đã thành lập Ủy ban Danh thắng (Commission des Sites). Ủy ban này cĩ nhiệm vụ tư vấn cho Tồn Bấy giờ, Huế là trung tâm du lịch quan trọng nhất quyền Đơng Dương về những vấn đề liên quan đến của cả miền Trung. Ngồi sự hấp dẫn của các cơng việc phát hiện, bảo tồn và khai thác các danh lam trình kiến trúc cung đình và dân gian cũng như vẻ đẹp thắng cảnh cũng như các di tích kiến trúc nghệ thuật thơ mộng của các thắng cảnh ở đất Thần kinh, Huế cịn trên tồn cõi Đơng Dương. Hoạt động của Ủy ban được là nơi tọa lạc của Tịa Khâm sứ, thủ phủ hành chính của đặt dưới sự chỉ đạo của Tồn quyền với sự tham gia của chính quyền bảo hộ Pháp tại Trung Kỳ. Khi du khách các cơ quan chức năng như Cục Du lịch và Tuyên truyền, đến thăm thú miền núi Ngự sơng Hương, điều đầu tiên Trường Viễn Đơng Bác Cổ (E.F.E.O.).3 họ làm là đến tiếp xúc ngay với Phịng Du lịch Trung Kỳ được thiết lập bên trong khuơn viên Tịa Khâm sứ Sau đĩ gần hai năm, vào ngày 17.7.1923, Phủ để nắm bắt mọi thơng tin cần thiết liên quan đến việc Tồn quyền cịn thành lập Ủy ban Du lịch Đơng Dương tham quan kinh đơ triều Nguyễn. Phịng này cịn chỉ (Comité Central du Tourisme) với nhiệm vụ tư vấn cho dẫn cho họ biết về các khách sạn, nhà hàng, các điểm Tồn quyền về ngành du lịch, việc bảo tồn các danh tham quan, khoảng cách từ trung tâm thành phố Huế thắng, tổ chức các khu nghỉ mát, xây dựng các khách đến các điểm, thời lượng đi tham quan từng điểm, các sạn, các cơng viên. Ủy ban này cũng do Tồn quyền phương tiện đi lại (xe kéo, ơ-tơ, tàu thuyền ). Ngồi đứng đầu với các thành viên gồm thủ hiến các xứ, giám ra, Phịng Du lịch Trung Kỳ cịn cung cấp thêm cho du đốc Tài chính, thanh tra Cơng chính, cục trưởng Cục Du khách những thơng tin cơ bản liên quan đến việc đi du lịch và Tuyên truyền, giám đốc Trường Viễn Đơng Bác lịch các tỉnh miền Trung. Cổ.4 2. Tập gấp chỉ dẫn hành trình du lịch miền Trung Cục Du lịch và Tuyên truyền Đơng Dương được hồn chỉnh về tổ chức bằng một nghị định do Tồn Dưới thời Pháp thuộc, guồng máy hoạt động du quyền tại đây ký ngày 3.4.1928. Vẫn trực thuộc văn lịch tại Đơng Dương đã được tổ chức một cách hợp phịng Tồn quyền, Cục này chuyên trách hai cơng tác lý và vận hành một cách cĩ hiệu quả. Bấy giờ, ngồi chính là tổ chức du lịch (như khai thác hệ thống khách Phịng Du lịch Trung Kỳ ở Huế, người Pháp cịn thiết sạn, tổ chức các tuyến điểm du lịch, phát hiện và bảo lập một Phịng Du lịch Nam Kỳ ở Sài Gịn và một Phịng tồn các di tích danh thắng ) và tuyên truyền về vùng Du lịch Bắc Kỳ ở Hà Nội.7 Đơng Dương ra nước ngồi bằng nhiều hình thức khác Dưới đây chỉ chú trọng đến Phịng Du lịch Trung nhau.5 Kỳ ở Huế với một vài hoạt động liên quan đến du lịch Cho đến bấy giờ, tuyệt đại đa số các du khách đến tại các tỉnh miền Trung mà thơi. Tên hành chính của Đơng Dương nĩi chung, miền Trung Việt Nam nĩi cơ quan này là Le Bureau Officiel du Tourisme en Annam riêng, đều là người Tây phương, đặc biệt là người Pháp. de la Résidence Supérieure de Hué (Phịng Du lịch Trung Họ đã đến đây từ các thế kỷ trước đĩ, nhưng phần Kỳ thuộc Tịa Khâm sứ Huế). Tên gọi đĩ cho biết rõ văn lớn với tư cách là các giáo sĩ Thiên chúa giáo, các nhà phịng này tuy đĩng tại Huế nhưng địa bàn quản lý và ngoại giao, thương nhân, sĩ quan Phải đến những hoạt động du lịch bao trùm cả xứ An Nam, tức là tất thập niên đầu thế kỷ XX, khi guồng máy du lịch ở Đơng cả các tỉnh duyên hải và cao nguyên miền Trung: từ Dương nĩi chung, Trung Kỳ nĩi riêng được hình thành Thanh Hĩa đến Bình Thuận lên đến các tỉnh vùng cao chính thức và tổ chức chu đáo, số lượng du khách ấy mà ngày nay được gọi là Tây Nguyên. mới đến đây ngày càng nhiều. Ngồi việc điều hành các hoạt động du lịch trên địa Quyển sách đầu tiên giới thiệu và tuyên truyền về bàn Trung Kỳ, Phịng Du lịch Trung Kỳ cịn cĩ chức năng du lịch Trung Kỳ là quyển Guide de l’Annam của Philippe tuyên truyền và quảng bá du lịch miền Trung đến mọi Eberhardt được in tại Paris vào năm 1914. Chức vụ của du khách ở khắp nơi bằng những hình thức khác nhau. tác giả được ghi trên bìa sách là “Délégué du Tourisme Một trong những hình thức tuyên truyền và quảng bá colonial” (Ủy viên Du lịch thuộc địa). Bấy giờ, ơng đã ấy là lưu hành các tập gấp do Phịng biên soạn và xuất viết: “Nay là lúc các du khách bắt đầu tăng lên mỗi năm bản. Căn cứ vào nội dung của chúng, chúng tơi tạm một nhiều trên các chiếc tàu đi Viễn Đơng, cần làm ra chia các tập gấp bấy giờ ra làm 3 loại: loại từng tỉnh, những sách hướng dẫn để họ đến tham quan thuộc địa loại riêng từng điểm tham quan và loại chung cho cả của chúng ta bằng những phương cách tiện lợi nhất, và miền Trung. Chúng tơi may mắn sưu tầm được hầu hết Phát triển 41 Kinh Đàtế Nẵng- Xã hội
3. Miền Trung - Tây Nguyên các tập gấp của cả 3 loại ấy. Donnai): 6 trang, khơng đề năm xuất bản. 1.1. Tập gấp giới thiệu từng tỉnh 10. Tỉnh Kontum và tỉnh Pleiku: 8 trang, in tại nhà in Trường Viễn Đơng Bác Cổ ở Hà Nội, khơng đề năm Từ năm 1935, Phịng Du lịch Trung Kỳ đã bắt đầu xuất bản. biên soạn và ấn hành một loạt những tập gấp thuộc một kế hoạch quảng bá du lịch dài hơi gọi là Collection Như vậy, chỉ cĩ 4 tỉnh Quảng Trị, Quảng Ngãi, Bình de Notices touristiques sur les Provinces de l’Annam (Bộ Định và Darlac là chưa ấn hành tập gấp như các tỉnh sưu tập các bản chỉ dẫn du lịch các tỉnh Trung Kỳ). Mỗi khác, hoặc đã ấn hành rồi nhưng chúng tơi chưa sưu tập gấp giới thiệu một tỉnh hoặc hai tỉnh liền kề nhau. tầm được. Bấy giờ, Trung Kỳ được chia thành 17 tỉnh sau đây: Mỗi tập gấp đều mang những nội dung chủ yếu 1. Thanh Hĩa, 2. Nghệ An, 3. Hà Tĩnh, 4. Quảng Bình, sau đây: 5. Quảng Trị, 6. Thừa Thiên, 7. Quảng Nam, 8. Quảng - Một bản đồ tỉnh sở tại với tỷ lệ xích 1/500.000 hoặc Ngãi, 9. Bình Định, 10. Phú Yên, 11. Khánh Hịa, 12. 1/1.000.000, giới thiệu về giao thơng (đường sá đi lại), Ninh Thuận, 13. Bình Thuận, 14. Đồng Nai Thượng (tức vị trí các danh thắng và các địa điểm cần biết khác. là tỉnh Lâm Đồng ngày nay), 15. Darlac, 16. Pleiku, 17. Kontum. - Lời chỉ dẫn phương tiện đi đến tỉnh bằng đường bộ, đường tàu hỏa hoặc đường hàng khơng. Về hình thức, các tập gấp đều được thực hiện bằng giấy dày màu xám nhạt, in mực đen, xếp gọn lại thành - Những thơng tin tổng quát về tỉnh: dân số, các 6 trang, 8 trang hoặc 12 trang, trang cỡ 23 x 10,5 cm. chủng tộc, các sản phẩm nơng nghiệp, cơng nghiệp, Các tập đều cĩ ghi số trang theo thứ tự, ghi tên nhà in các đặc sản địa phương (hoặc I.D.E.O. HANOI tức là nhà in Trường Viễn Đơng - Các tour tuyến du lịch, các danh lam thắng cảnh, Bác Cổ tại Hà Nội, hoặc nhà in A.J.S. tại Huế), cĩ ghi các di tích lịch sử hấp dẫn và nổi tiếng trong tỉnh. năm xuất bản hoặc khơng ghi. Nhưng, tất cả các tập gấp đều cĩ ghi rằng đây là xuất bản phẩm của Phịng - Những khu giải trí, tiêu khiển: săn bắn, câu cá, tắm Du lịch Trung Kỳ thuộc Tịa Khâm sứ Huế (Éditions du biển, nghỉ mát, rạp chiếu phim, rạp hát Bureau Officiel du Tourisme en Annam de la Résidence - Khách sạn, nhà nghỉ, nhà ga, bến xe, chỗ cho thuê Supérieure de Hué). xe ơ-tơ để đi chơi xa Tính đến thời điểm hiện nay, chúng tơi đã sưu tầm 1.2. Tập gấp giới thiệu từng điểm tham quan được 10 tập gấp trong số các tỉnh nĩi trên: Trong hai năm 1938 và 1939, Phịng Du lịch Trung 1. Tỉnh Thanh Hĩa: 6 trang, khơng đề năm xuất bản. Kỳ đã biên soạn và ấn hành 3 tập gấp giới thiệu 3 khu 2. Tỉnh Nghệ An và tỉnh Hà Tĩnh: 12 trang, khơng đề lăng tẩm của 3 vua nhà Nguyễn ở Huế. Đĩ là lăng Gia năm xuất bản. Long, lăng Tự Đức và lăng Khải Định, 3 trong những cơng trình kiến trúc âm phần tiêu biểu nhất của hồng 3. Tỉnh Quảng Bình: 6 trang, khơng đề năm xuất gia tại kinh đơ triều Nguyễn. bản. Về hình thức, 3 tập gấp này cĩ cùng cỡ 23 x 10,5 4. Tỉnh Thừa Thiên: 8 trang, in tại nhà in Trường Viễn cm như các tập gấp từng tỉnh nĩi trên; mỗi tập gấp cĩ Đơng Bác Cổ ở Hà Nội vào năm 1935. 6 trang nhưng khơng đánh số trang; đều in trên giấy 5. Tỉnh Quảng Nam và Nhượng địa Pháp ở Đà Nẵng: trắng, nhưng giấy mỏng hơn loại giấy in các tập gấp 6 trang, khơng đề năm xuất bản. chỉ dẫn du lịch các tỉnh. Riêng tập gấp giới thiệu về lăng Gia Long chỉ được thể hiện bằng 2 màu đen trắng 6. Tỉnh Phú Yên: 6 trang, in tại Nhà in A.J.S. ở Huế và khơng đĩng khung ở chung quanh từng trang, cịn vào năm 1942. hai tập kia thì cĩ sử dụng thêm màu đỏ ở một số dịng 7. Tỉnh Khánh Hịa: 8 trang, in tại Nhà in A.J.S. ở Huế, chữ quan trọng và ở khung của mỗi trang. Ở cuối trang khơng đề năm xuất bản. 3 và trang 6 của mỗi tập gấp đều ghi một dịng chữ vắn tắt cho biết đây là xuất bản phẩm của Phịng Du lịch Huế 8. Tỉnh Ninh Thuận và tỉnh Bình Thuận: 8 trang, in (Édition du Bureau Officiel du Tourisme de Hué) hoặc tại nhà in Trường Viễn Đơng Bác Cổ ở Hà Nội, khơng Published by the Official Tourist Bureau of Hue chứ khơng đề năm xuất bản. ghi nhận gì về tịa Khâm sứ Trung Kỳ cả. Nhưng, cũng tại 9. Tỉnh Đồng Nai Thượng (Province du Haut - dịng cuối 2 trang ấy, ở tập lăng Gia Long cĩ ghi thêm 42 Phát triển Kinh tếĐà -Nẵng Xã hội
4. Miền Trung - Tây Nguyên con số 1938 là năm ấn hành; tương tự, ở dịng cuối 2 theo Quan lộ ở Trung Kỳ, tức là đi theo Đường Thuộc trang ấy của 2 tập kia đều ghi là năm 1939. địa số 1A”10 (nay là đường Quốc lộ 1A). Về nội dung, cả 3 tập đều chứa đựng những phần Về hình thức, tập gấp chỉ dẫn hành trình du lịch tương tự nhau, bao gồm: Trung Kỳ cĩ kích cỡ lớn hơn 2 loại trên đây: 24 x 12,8 cm. Giấy tương đối dày với màu xám nhạt. Chữ in bằng - Trang 1: Một ảnh đen trắng chụp khu vực tiêu mực đen và chỉ dùng mực đỏ ở những chỗ quan trọng. biểu nhất của lăng. Tập gấp này cĩ 8 trang (khơng đánh số thứ tự). Trang 1 - Trang 2: Mơ tả khu lăng bằng tiếng Pháp. được dùng để ghi tiêu đề của tập gấp như vừa nĩi, ghi - Trang 3: Sơ đồ khu lăng, vẽ khá đầy đủ các cơng năm ấn hành (1937), nơi xuất bản (Éditions du Bureau trình kiến trúc tại đĩ và được chú thích bằng cả tiếng Officiel du Tourisme de la Résidence Supérieure de Pháp lẫn tiếng Anh. Hué, nghĩa là “Xuất bản phẩm của Phịng Du lịch Trung Kỳ thuộc Tịa Khâm sứ Huế” và lời giới thiệu ngắn gọn - Trang 4: Mơ tả khu lăng bằng tiếng Anh. về cách sử dụng tập gấp. Từ trang 2 đến trang 8 được - Trang 5: Mơ tả chung về lăng tẩm các vua nhà chia làm 2 cột: cột bên trái dùng để vẽ bản đồ Trung Nguyễn ở Huế bằng tiếng Anh. Kỳ với tỷ lệ xích 1/1.500.000 và cột bên phải dùng để chỉ dẫn về những địa điểm và địa danh được thể hiện - Trang 6: Mơ tả chung về lăng tẩm các vua nhà trên bản đồ. Nguyễn ở Huế bằng tiếng Pháp. Nội dung lời giới thiệu ở trang 1 xin được tạm dịch Về nội dung lời giới thiệu bằng tiếng Pháp lẫn tiếng như sau: Anh ở cả 3 tập gấp đều được các tác giả của chúng ghi rõ là đã dựa theo sách của Eberhardt8 hoặc sách “Hành trình dọc theo Quan lộ của Madrolle.9 Việc 3 tập gấp này cĩ thêm phần tiếng (Đường Thuộc địa số 1) Anh chứng tỏ vào những năm cuối thập niên 1930, du khách nĩi tiếng Anh đến miền Trung đã khá nhiều. Tập gấp chỉ dẫn hành trình này gồm một bản đồ và một lời thuyết minh, ở đĩ biểu thị tất cả những điều chỉ Chúng tơi khơng biết bấy giờ, Phịng Du lịch Trung dẫn tĩm tắt nhưng rõ ràng và chính xác, cĩ thể làm cho Kỳ cĩ ấn hành thêm tập gấp giới thiệu điểm tham du khách thích thú khi đi qua miền Trung bằng đường quan nào nữa hay khơng. Thuộc địa số 1. 1.3. Tập gấp chỉ dẫn hành trình du lịch miền Trung Những điểm cây số (Points kilométriques) chỉ dẫn So với hai loại tập gấp vừa đề cập trên đây thì loại đến vị trí các thắng cảnh và các di tích đều nằm trên con tập gấp thứ ba này đáng quan tâm hơn nhiều, vì nĩ đường này, mang tính liên tỉnh miền Trung. Những điểm cây số chỉ dẫn đến các đường nhánh của Dưới thời Pháp thuộc, ở Trung Kỳ, loại này chỉ được đường Thuộc địa số 1 với các tỉnh lộ đều cĩ biểu thị lối đi ấn hành một lần duy nhất. Thật vậy, vào năm 1937, đến các điểm tham quan, Phịng Du lịch Trung Kỳ đã biên soạn, in ấn và phát Các ga tàu hỏa, hành tập gấp nhan đề là Annam, Itinéraire de la Route Mandarine (Route Coloniale No1), nghĩa là “Hành trình Các trạm điện tín (Stations télégraphiques), Các khách sạn và các nhà nghỉ (bungalow), Các xưởng sửa chữa xe ơ-tơ, Các bến đị, Các bệnh viện, các bệnh xá hay các trạm cấp cứu, Các cây xăng. Những điểm cây số chỉ dẫn đến các thắng cảnh và các di tích, cũng như những điểm cây số chỉ rõ các đường nhánh đều được biểu thị trên bản đồ hành trình này và được miêu tả trong lời thuyết minh, tương ứng với một tín hiệu đặc biệt trên đường Quan lộ. Tín hiệu này được thiết lập bằng những cột chỉ đường màu trắng và màu Phát triển 43 Kinh Đàtế Nẵng- Xã hội
5. Miền Trung - Tây Nguyên xanh lục cắm dọc theo đường Thuộc địa số 1. Trên mỗi b/ Đường nhánh địa phương số 89 dẫn lên chùa Thiên cột chỉ đường này đều cĩ các chỉ dẫn du lịch cần thiết”. Mụ và Văn Miếu (km 3,5). Tuy diện tích của tập gấp khi trải ra là khơng lớn, c/ Đường nhánh địa phương số 80 đưa về bãi tắm nhưng các tác giả của nĩ đã tỏ ra khéo léo trong phần biển Thuận An (km 14). vẽ bản đồ cũng như trong phần chú dẫn. d/ Đường nhánh địa phương số 78 dẫn lên đàn Nam Từ trang 2 đến trang 5, phần bên trái tờ giấy là nơi Giao (km 3,8), núi Ngự Bình (km 4,8) là chỗ tuyệt vời để dùng để thể hiện bản đồ liên tỉnh Thanh Hĩa - Nghệ ngắm tồn cảnh Huế và Kinh thành; lên lăng Tự Đức (km An - Hà Tĩnh - Quảng Bình - Quảng Trị - Thừa Thiên - 5,7), lăng Đồng Khánh (km 5,8), đồi Vọng Cảnh (km 6,8) là Quảng Nam; phần cịn lại bên phải được dùng để in nơi ngắm tồn cảnh hùng tráng bao quanh cả vùng lăng lời chú dẫn. tẩm, và cũng là khoảng khơng gian thơ mộng để ngắm cảnh sơng Hương; lăng Thiệu Trị (km 6,9), lăng Khải Định Từ trang 5 đến trang 8, tức là mặt sau của tờ giấy, (km 9), lăng Minh Mạng (km 11,7 - qua đị ngang), lăng là nơi dùng để thể hiện bản đồ liên tỉnh Quảng Ngãi - Gia Long (km 13,5 - qua đị ngang. Từ bến đị lăng Gia Bình Định - Phú Yên - Khánh Hịa - Ninh Thuận - Bình Long, người ta cĩ thể đi ngược dịng sơng Hương bằng Thuận - Đồng Nai Thượng - Darlac - Pleiku - Kontum. Vì thuyền tam bản để đến Suối Nước Nĩng).13 ở đây cĩ cả các tỉnh cao nguyên miền Trung, cho nên, bề ngang phần vẽ bản đồ rộng hơn gấp đơi so với bề ĐIỂM CÂY SỐ 30. - Đá Bạc - Ở đây cĩ ga tàu hỏa. ngang của phần in lời chú dẫn ở bên phải. Đi thuyền tam bản ngang qua đầm Cầu Hai để đến Dù sao đi nữa, trên bản đồ cũng như ở lời chú dẫn, chùa Túy Vân (cách Đá Bạc 8 km - Chùa ở trên một ngọn trung tâm thành phố Huế cũng đã được chọn làm cây đồi nhỏ). số 0 để tính ra phía bắc hoặc vào phía nam. Từ Huế ra ĐIỂM CÂY SỐ 40. - Cầu Hai - Ở đây cĩ cây xăng. đến tỉnh lỵ của tỉnh Thanh Hĩa là 501 km và từ Huế vào đến Phan Thiết (tỉnh lỵ của tỉnh Bình Thuận) là 878,8 Một đường nhánh dẫn lên núi cao Bạch Mã14 (đi 3 km km. Sở dĩ Huế được chọn làm cây số 0 vì đây vừa là bằng ơ-tơ và 10 km bằng kiệu - Nhìn tồn cảnh đầm Cầu kinh đơ của triều Nguyễn, vừa là nơi đĩng Tịa Khâm Hai; khí hậu miền biển; cao độ 1.450 m). sứ, được xem như là thủ phủ của chính quyền Bảo hộ ĐIỂM CÂY SỐ 66,5. - Bãi tắm biển Lăng Cơ15 - Cách Pháp ở Trung Kỳ. đường Quan lộ 200 m. Bản đồ vẽ đậm nét con đường Quốc lộ 1A và ĐIỂM CÂY SỐ 77,3. - Đèo Hải Vân - Điểm tuyệt vời để đường tàu hỏa từ Thanh Hĩa đến Bình Thuận. Đường ngắm tồn cảnh vịnh Đà Nẵng - Cao độ 495 m”. bộ và đường sắt này chạy hầu như song song nhau từ đầu đến cuối miền Trung. Ngồi Quan lộ (Route Đĩ chỉ mới là nội dung của 5 trong số 94 “điểm cây Mandarine), bản đồ cịn vẽ các tuyến đường quốc lộ số” (points kilométriques) được thể hiện trên bản đồ thứ yếu và các tỉnh lộ cũng như trong phần chỉ dẫn bằng lời từ điểm cực bắc là Bỉm Sơn ở tỉnh Thanh Hĩa đến điểm cực nam là cây Đáng quan tâm nhất ở đây là các tác giả của tập số 946,46 tiếp giáp với Nam Kỳ. Trên con đường thiên gấp đã chỉ dẫn cho du khách biết về các cơng trình lý ấy, du khách đi bằng đường bộ hoặc bằng tàu hỏa kiến trúc nghệ thuật, di tích lịch sử và danh lam thắng cĩ thể ghé thăm hàng trăm di tích và danh thắng nằm cảnh của cả Trung Kỳ. Các di tích danh thắng ấy đều ở hai bên đường, phía biển cũng như phía núi. được thể hiện tên gọi, địa điểm, khoảng cách từ trung tâm thành phố tỉnh lỵ hoặc tại km bao nhiêu ở Quốc lộ Tập gấp này rất gọn nhẹ và tiện lợi, cĩ thể xếp lại để 1A, đi bằng phương tiện gì (ơ-tơ, xe kéo, tàu thuyền ), vào túi áo, nhưng nĩ cung cấp cho lữ khách một lượng mất thời gian bao lâu, giá trị của điểm tham quan, thơng tin hết sức phong phú về hàng trăm tài sản văn hĩa và thiên nhiên ở miền Trung. Xin nêu một ví dụ cụ thể là lời chú dẫn về các điểm tham quan du lịch ở Huế, tỉnh lỵ của Thừa Thiên, tạm Thay lời kết bằng một đề nghị dịch từ nguyên văn như sau: Du khách thời hiện đại, đặc biệt là thế hệ trẻ, trước “ĐIỂM CÂY SỐ 0. - Huế - Ở đây cĩ ga tàu hỏa, cĩ trạm khi bắt đầu một cuộc viễn du, thường tìm hiểu lộ trình điện tín, cĩ bệnh viện, cĩ cây xăng. mình sẽ đi qua mạng internet, và trong suốt cuộc hành trình, đi đến tham quan ở đâu cũng cĩ hướng dẫn viên 11 a/ Tham quan Kinh thành, Bảo tàng Khải Định , Bảo du lịch (tour guide) đưa đường dẫn lối và thuyết minh 12 tàng Kinh tế , các khu ngoại ơ thương mại xinh đẹp Gia cặn kẽ. Thêm vào đĩ, ở bất cứ đâu cũng cĩ sách hướng Hội và Đơng Ba. 44 Phát triển Kinh tếĐà -Nẵng Xã hội
6. Miền Trung - Tây Nguyên dẫn du lịch (guide book). Vậy phải chăng tập gấp liên Chú thích tỉnh như trên đã trở nên lỗi thời? Chắc hẳn là khơng, vì 1 Dương Kinh Quốc, Chính quyền thuộc địa ở Việt Nam, với sự tiện ích phổ cập và sự hữu dụng đặc biệt của nĩ, (Hà Nội: Khoa học Xã hội, 1988), 110, 166. khơng một thiết bị máy mĩc hoặc con người phục vụ 2 Dương Kinh Quốc, Việt Nam, những sự kiện lịch sử (1858 nào cĩ thể thay thế nĩ được. - 1918), (Hà Nội: Giáo dục, 2001), 331, 434. 3, 4, 5 Mặc dù tập gấp chỉ dẫn hành trình du lịch Trung Dương Trung Quốc, Việt Nam những sự liện lịch sử (1919 - 1945), (Hà Nội: Giáo dục, 2000), 37, 57, 143. Kỳ đã được người Pháp làm ra cách đây đúng 75 năm 6 (1937 - 2012), nhưng, theo thiển ý, tập gấp này vẫn Philippe Eberhardt, Guide de l’Annam, (Paris: Augustin Challamel, 1914), 7. cịn cĩ một giá trị nhất định cho đến hiện tại. Từ đĩ 7 đến nay, chúng tơi chưa hề thấy cá nhân hoặc tổ chức R.E. Hector, Tourisme en Indochine (1940), in lại trong người Việt Nam nào thực hiện được một ấn phẩm sách Les Grands Dossiers de l’Illustration, L’Indochine, Histoire d’un siècle, 1843-1944 , (Paris: Le Livre de Paris, 1993), 191. mang hình thức và nội dung tương tự. 8 Philippe Eberhardt, Sách đã dẫn. Trong mấy thập niên vừa qua, đã xuất hiện rất 9 Vào những thập niên đầu thế kỷ XX, người ta đã thấy nhiều tập gấp quảng bá du lịch, nhưng nội dung chỉ xuất hiện một bộ sách hướng dẫn du lịch Đơng Dương khá giới hạn hoặc trong từng tỉnh thành hoặc trong từng dày dặn do Madrolle biên soạn, gọi tắt là Guides Madrolle. Bộ khu danh thắng riêng lẻ. Những tập gấp này đều là sách gồm 2 quyển: Indochine du Nord (Bắc Đơng Dương) và những ấn phẩm thuộc dạng “mạnh ai nấy làm” cho Indochine du Sud (Nam Đơng Dương) do Nhà sách Hachette từng địa phương, chứ khơng cĩ sự liên kết giữa các xuất bản lần thứ 3 tại Paris vào năm 1932. tỉnh, thành hoặc vùng miền như 75 năm về trước. 10 Vào ngày 18.6.1918, Tồn quyền Đơng Dương ra nghị định xếp loại các tuyến đường bộ chính ở Đơng Dương và Trong cơ cấu tổ chức bộ máy hoạt động du lịch ở gọi là Đường Thuộc địa (Routes Coloniales). Trong đĩ, quan Việt Nam hiện nay, chỉ thấy Tổng cục Du lịch (thuộc trọng nhất là Đường Thuộc địa số 1A, dài 2.578 km, chạy từ Bộ Văn hĩa, Thể thao và Du lịch) là cấp cao nhất trong biên giới Việt - Trung, qua Lạng Sơn, Hà Nội, Huế, Sài Gịn, ngành. Dưới đĩ là cấp tỉnh với đơn vị chủ quản là Sở Phnom Penh, đến biên giới Campuchia - Thái Lan (Dương Văn hĩa, Thể thao và Du lịch, chứ khơng cĩ cấp liên Kinh Quốc, Sách đã dẫn, 258 - 259). tỉnh (vùng miền). Nếu khơng cĩ cấp chủ quản trung 11 Bảo tàng Khải Định (Musée Khai Dinh) được thành lập gian giữa bộ máy du lịch quốc gia và địa phương (tỉnh) vào năm 1923. Bảo tàng này đã trải qua nhiều lần thay đổi thì khơng ai cĩ trách nhiệm làm tập gấp quảng bá du tên gọi, nay là Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, tọa lạc tại số lịch liên tỉnh như trường hợp miền Trung vừa thấy ở 3, đường Lê Trực, thành phố Huế. trên. Như vậy, trong tình hình hiện nay, trách nhiệm 12 Bảo tàng Kinh tế (Musée Économique) được thành lập làm tập gấp quảng bá du lịch vùng miền như thế phải vào năm 1915 ở dãy nhà bên trái trước sân Viện Cơ Mật để được đẩy lên cho Tổng cục Du lịch. trưng bày “những nguyên liệu động vật và thực vật của Trung Kỳ” (Richard Orband, “Éphémérides annamites”, B.A.V.H., 334). Riêng ở miền Trung, thực tế đang cần một tập gấp Bảo tàng này hoạt động ngĩt 30 năm từ ngày 14.5.1915 đến chỉ dẫn du lịch chung như vậy. Hành trình đường bộ ngày 9.3.1945 là thời điểm Nhật đảo chính Pháp tại Đơng của khách du lịch, nhất là du khách quốc tế, thường Dương. khơng bị xé lẻ bởi ranh giới hành chính của một tỉnh 13 Suối Nước Nĩng: Đây là một trong 20 thắng cảnh ở thành nào, mà tiếp diễn liên tục suốt cả một vùng miền vùng Huế (Thần kinh nhị thập cảnh) mà vua Thiệu Trị (1841 văn hĩa với giá trị đặc thù chung của nĩ. Tất nhiên, - 1847) đã chọn lựa và làm thơ để ca ngợi. Nhan đề của bài ngày nay, nếu Tổng cục Du lịch hoặc một tổ chức hay thơ là Tây lãnh thang hoằng (Suối nước nĩng ở núi tây). Xem: cá nhân nào đĩ đứng ra làm một tập gấp như vậy cho Phan Thuận An, Phạm Đức Thành Dũng, Phan Thanh Hải, Nguyễn Phước Hải Trung, Thần kinh nhị thập cảnh, thơ vua miền Trung chẳng hạn, thì với các vật liệu giấy má cao Thiệu Trị, (Huế: Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đơ Huế - Thuận cấp và phương tiện ấn lốt hiện đại, chắc hẳn tập gấp Hĩa, 1997) 251-258. sẽ được thực hiện một cách khoa học, chính xác, đầy 14 Núi Bạch Mã: Đây là một vùng núi nghỉ mát lý tưởng, đủ, chất lượng, cập nhật, tiện lợi và hấp dẫn hơn xưa. do kỹ sư trưởng Girard ở Sở Cơng chánh Trung Kỳ phát hiện Hy vọng bài viết này cung cấp kinh nghiệm về một vào năm 1932. Địa điểm này nằm cách trung tâm thành phố cách quảng bá du lịch Trung Kỳ từ thời quá khứ cần Huế 59 km đường bộ, ngày nay đã cĩ thể lên đến Vọng Hải tham khảo, đồng thời đĩng gĩp một ý kiến nhỏ vào Đài ở đỉnh núi bằng ơ-tơ. 15 việc định hướng liên kết giữa các tỉnh trong sự nghiệp Bãi biển Lăng Cơ: Do vua Khải Định phát hiện vào năm phát triển du lịch ở miền Trung Việt Nam. 1916, đây vừa là một bãi tắm biển lý tưởng, vừa là khu nghỉ dưỡng tuyệt vời, vừa là một thắng cảnh. Lăng Cơ đã được P.T.A. xếp vào hàng những vịnh biển đẹp nhất thế giới. Phát triển 45 Kinh Đàtế Nẵng- Xã hội