Một số vấn đề phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam

Nội dung text: Một số vấn đề phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM SOME ISSUES FOR SUSTAINABLE TOURISM DEVELOPMENT IN VIETNAM PHAN HUY XU và VÕ VĂN THÀNH TÓM TẮT: Từ Phát triển bền vững (Sustainable Development) đến Du lịch bền vững (Sustainable Tourism) và tiến đến Phát triển bền vững về du lịch (Sustainable Development for Tourism) cho chúng ta thấy một bước tiến dài trong lý luận và thực tiễn về Du lịch học trên thế giới để rồi chúng ta có một thuật ngữ rõ ràng hơn là Phát triển du lịch bền vững (Sustainable Tourism Development). Ngành du lịch Việt Nam trong những năm gần đây có những biểu hiện bất cập, hạn chế về môi trường, văn hóa - xã hội và các vấn đề có liên quan khác. Do đó, định hướng phát triển du lịch bền vững ngày càng được Nhà nước và các tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động du lịch quan tâm nhiều hơn. Phát triển du lịch bền vững gồm những nội dung gì? Mục đích và ý nghĩa của những vấn đề có liên quan đến phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam hiện nay được chúng tôi tập trung phân tích trong bài viết này. Từ khóa: phát triển bền vững, du lịch bền vững, phát triển bền vững du lịch, ABSTRACTS: From Sustainable development and Sustainable Tourism to Sustainable development for Tourism, we see a long leap forward in the theory and practice of tourism in the world. From that fact, we have a clearer term of Sustainable Tourism development. In Vietnam, the development of tourism in recent years has faced shortcomings, environmental, socio - cultural and other related issues. Therefore, the orientation for sustainable tourism development has got increasing concerned of the State, organizations and individuals involved in tourism activities.What is the sustainable tourism development? The purpose and significance as well as the issues related to sustainable tourism development in Vietnam are analyzed in this paper. Key words: sustainable development, sustainable tourism, sustainable tourism development, etc, 1. ĐẶT VẤN ĐỀ nghiệp, kinh tế, xã hội, trong đó có một Thế giới trong những thập kỷ gần đây số quốc gia phát triển nóng, mang tính chất đã chứng kiến sự phát triển nhanh chóng “bong bóng”, đặc biệt là trong lĩnh vực của nhân loại về khoa học kỹ thuật, công kinh tế, điều đó tiềm ẩn nhiều rủi ro và ảnh PGS.TS.GVCC. Trường Đại học Văn Lang, Email: xuphanhuy@gmail.com ThS. Khoa Văn hóa học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Email: vonhanchi@gmail.com 21
2. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 05/2017 hưởng xấu đến xã hội loài người, môi trường và Phát triển Thế giới - WCED (nay trường sống, kinh tế thế giới. Chứng kiến là Ủy ban Brundtland). Báo cáo này ghi rõ: những bất ổn trên, nhiều chuyên gia trên Phát triển bền vững là “sự phát triển có thể thế giới thuộc nhiều lĩnh vực đã tìm những đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà giải pháp để phát triển thật sự vững chắc và không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả lâu dài, hiệu quả về nhiều mặt kinh tế, xã năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương hội, môi trường. Do đó, thuật ngữ Phát lai, ” [15, tr.8]. Hiện nay, các tổ chức thế triển bền vững ra đời. Trong bài viết này, giới như IMF, WB, UNDP, WEP, đều có chúng tôi tìm hiểu phát triển du lịch bền mục tiêu phát triển kinh tế bền vững. Các vững là gì? Tại sao cần phát triển du lịch quốc gia đều xây dựng riêng cho mình bền vững cũng như những thách thức đối chiến lược phát triển kinh tế bền vững, cơ với phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam chế vận hành và quản trị giám sát, thực thi hiện nay. Đồng thời, bài viết cũng đề cập chiến lược nhằm đạt được tốc độ tăng đến những thực trạng phát triển du lịch trưởng đều trong dài hạn, bảo vệ môi chưa bền vững ở nước ta cũng như những trường, đảm bảo chi phí, nguồn lực hợp lý, định hướng nhằm phát triển du lịch bền hệ số ICOR (Incremental Capital - Output vững với hy vọng đóng góp một số ý kiến Ratio: Hiệu quả vốn đầu tư hợp lý). cá nhân về mặt lý luận cũng như thực tiễn Ở Việt Nam, Đảng và Nhà nước cũng cho việc phát triển du lịch bền vững trong đã nhận ra phát triển bền vững là một yêu thời kỳ hội nhập quốc tế. cầu cấp bách và đã định hướng tại Đại hội 2. NỘI DUNG Đảng lần thứ XI, thông qua Văn kiện Đại 2.1. Quan niệm về phát triển du lịch bền hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI: “Phát vững triển nhanh gắn liền với phát triển bền 2.1.1. Phát triển bền vững là gì? vững, Tăng trưởng kinh tế phải kết hợp “Phát triển bền vững” là một thuật ngữ hài hòa với phát triển văn hóa, thực hiện mới, xuất hiện lần đầu tiên vào những năm tiến bộ và công bằng xã hội, ” [17]. Các 1980 ở thế kỷ trước trong ấn phẩm Chiến nhà khoa học Việt Nam còn cho rằng phát lược bảo tồn Thế giới (công bố bởi Hiệp triển bền vững phải bổ sung thêm các yếu hội Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên tố như: bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, Thiên nhiên Quốc tế - IUCN) với nội dung anh ninh quốc phòng; đồng thời nhấn rất đơn giản: “Sự phát triển của nhân loại mạnh nhân tố con người với tư cách là không thể chỉ chú trọng tới phát triển kinh trung tâm, vừa là mục tiêu vừa là động lực tế mà còn phải tôn trọng những nhu cầu tất của sự phát triển bền vững [8, tr.4]. Để đạt yếu của xã hội và sự tác động đến môi được điều này, tất cả các thành phần kinh tế trường sinh thái học”. Khái niệm phát triển - xã hội, nhà cầm quyền, các tổ chức xã bền vững (Sustainable Development) được hội, công dân, phải bắt tay nhau thực phổ biến rộng rãi vào năm 1987 nhờ Báo hiện. cáo Brundtland (còn gọi là Báo cáo Tương 2.1.2. Du lịch bền vững và phát triển du lai chung của chúng ta) của Ủy ban Môi lịch bền vững là gì? 22
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk Thuật ngữ du lịch bền vững thái thiết yếu và giúp bảo tồn di sản thiên (Sustainable Tourism) còn tương đối mới, nhiên và đa dạng sinh học; 2) Về xã hội và được sử dụng từ năm 1996. Theo Hội đồng văn hóa: Tôn trọng tính chân thực văn hóa Du lịch và Lữ hành quốc tế (WTTC): “Du xã hội của các cộng đồng địa phương, bảo lịch bền vững là việc đáp ứng các nhu cầu tồn di sản văn hóa được xây dựng và sống hiện tại của du khách và vùng du lịch mà động và các giá trị truyền thống, góp phần vẫn bảo đảm những khả năng đáp ứng nhu tạo sự hiểu biết và khoan dung giữa các nền cầu cho các thế hệ du lịch tương lai”. Theo văn hóa; 3) Về kinh tế: Đảm bảo các hoạt đó, chủ trương du lịch và phát triển du lịch động kinh tế khả thi, lâu dài, mang lại các không tác động xấu đến môi trường nhân lợi ích kinh tế xã hội cho tất cả các bên liên văn, môi trường sống của con người. quan được phân phối công bằng, bao gồm Tại Diễn đàn tiếng Đức về Môi trường việc làm ổn định và các cơ hội kiếm thu và Phát triển (1999) đã đưa ra khái niệm du nhập và các dịch vụ xã hội cho các cộng lịch bền vững: “Du lịch bền vững phải đáp đồng địa phương và góp phần xoá đói giảm ứng yêu cầu xã hội, văn hóa, sinh thái và nghèo [13, tr.14]. kinh tế. Du lịch bền vững có quan điểm lâu Luật Du lịch Việt Nam (2005) cũng đề dài đối với các thế hệ hiện tại và tương lai, cập đến nội dung du lịch bền vững: “Du về đạo đức và xã hội và phù hợp với văn lịch bền vững là sự phát triển du lịch đáp hóa, có khả năng sinh học và kinh tế hợp lý ứng được các nhu cầu hiện tại mà không và hiệu quả” [3]. làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu Bách khoa toàn thư về Du lịch về du lịch của tương lai” [6]. (Encyclopedia of Tourism) của tập thể các Từ những khái niệm nêu trên, ta có thể nhà khoa học du lịch thế giới do Jafar Jafari hiểu du lịch bền vững là sự du lịch có sự chủ biên năm 2000 không đưa ra mục từ quan tâm đến việc bảo tồn các giá trị của Sustainable tourism mà chỉ có mục từ tài nguyên du lịch đồng thời giảm thiểu đến Sustainable development mà trong đó có mức thấp nhất những tác hại xấu đến môi một phần giải thích về du lịch bền vững trường, kinh tế, văn hóa - xã hội nhằm phục nhưng nghĩa cũng không rõ ràng [5, tr.567]. vụ nhu cầu hiện tại của du khách và điểm “Du lịch có tác động đến nhiều du lịch mà không làm phương hại đến nhu phương diện về kinh tế, xã hội và môi cầu của tương lai. trường cả trong hiện tại và tương lai, nhằm Như vậy, du lịch bền vững có ba hợp đáp ứng các nhu cầu của du khách, ngành phần chính: Một là, thân thiện với môi (du lịch), môi trường và các cộng đồng tiếp trường: giảm thiểu tác động đến môi trường nhận” [16]. (động thức vật, các sinh cảnh sống, nguồn Theo UNWTO (2014), du lịch bền lợi sống, sử dụng năng lượng và ô vững cần chú ý đến ba vấn đề: 1) Về môi nhiễm, ) và cố gắng có lợi cho môi trường: Sử dụng tối ưu các nguồn tài trường. Hai là, gần gũi về xã hội và văn nguyên môi trường là yếu tố chính trong hóa: Du lịch bền vững không hại đến cấu phát triển du lịch, duy trì các quy trình sinh trúc xã hội và văn hóa của cộng đồng nơi 23
4. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 05/2017 nó thực hiện, ngược lại, du lịch bền vững phát triển kinh tế, mang lại những lợi ích tôn trọng văn hóa và truyền thống địa công bằng cho các nhóm đối tượng tham phương. Khuyến khích các bên liên quan gia vào hoạt động du lịch. Tức là, sử dụng (các cá nhân, cộng đồng, nhà cung ứng dịch tài nguyên môi trường hiệu quả và lâu dài; vụ du lịch, nhà quản lý du lịch, chính quyền tôn trọng bản sắc văn hóa địa phương và địa phương). Trong các quy hoạch đều bảo đảo lợi ích kinh tế. Phát triển du lịch được lập kế hoạch, giám sát, giáo dục các bền vững phải có nội hàm rõ rệt là: Mối bên lên quan về vai trò của họ. Ba là, sự quan hệ hữu cơ giữa bảo tồn tài nguyên tự đóng góp về mặt kinh tế cho cộng đồng và nhiên, môi trường và lợi ích kinh tế, xã hội, tạo ra những thu nhập công bằng, ổn định văn hóa; Quá trình phát triển diễn ra trong cho cộng đồng địa phương cũng như các một thời gian lâu dài; Đáp ứng được nhu bên có liên quan. Phát triển bền vững mang cầu hiện tại, song không làm ảnh hưởng lại lợi ích cho người chủ, cho nhân viên và đến nhu cầu của các thế hệ tiếp theo. cả người xung quanh, nó không bắt đầu UNWTO còn chỉ ra rằng, phát triển du một cách đơn giản để rồi sau đó sụp đổ lịch bền vững đòi hỏi có sự tham gia đầy đủ nhanh chóng và để lại nhiều hậu quả khó của tất cả các bên liên quan, cũng như sự giải quyết do các hoạt động kinh doanh lãnh đạo chính trị mạnh mẽ để đảm bảo sự nghèo nàn. Chẳng hạn, một đơn vị kinh tham gia rộng rãi và xây dựng sự đồng doanh có đủ ba tiêu chí trên thì sẽ kinh thuận. Đạt được du lịch bền vững là một doanh tốt, nghĩa là kinh doanh không phá quá trình liên tục và đòi hỏi phải giám sát hủy nguồn lợi tự nhiên, văn hóa, kinh tế mà liên tục các tác động, giới thiệu các biện ngược lại sẽ bảo tồn nguồn lợi tự nhiên, pháp phòng ngừa và/hoặc điều chỉnh khi nâng cao giá trị văn hóa, mang lợi tức đến cần thiết. Và hơn thế nữa, Du lịch bền vững cho cộng đồng. cũng cần duy trì mức độ cao về sự hài lòng Về sau, UNWTO (1998) đã đề xuất của du khách và đảm bảo cho khách du lịch định nghĩa phát triển du lịch bền vững một trải nghiệm có ý nghĩa, nâng cao nhận (Sustainable Tourism Development) như thức về các vấn đề bền vững và thúc đẩy sau: “Phát triển du lịch bền vững là việc các hoạt động du lịch bền vững trong số đó phát triển các hoạt động du lịch nhằm đáp [16]. ứng nhu cầu hiện tại của du khách và người dân bản địa, trong khi vẫn quan tâm đến việc bảo tồn và tôn tạo các nguồn tài nguyên cho phát triển du lịch tương lai” [14, tr.9]. Theo đó, khái niệm phát triển du lịch bền vững không chỉ tập trung vào việc bảo vệ môi trường mà còn tập trung vào Hình 1. Phát triển du lịch bền vững theo quan niệm việc duy trì sự bền vững về văn hóa, xã hội của Quốc tế của cộng đồng địa phương để đảm bảo việc Nguồn: Internet 24
5. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk 2.2. Tại sao cần phát triển du lịch bền bảo các tài nguyên vẫn phát triển để thế hệ vững? sau, thế hệ tương lai vẫn được sử dụng tốt. Du lịch có vai trò quan trọng trong việc Để đạt được ba mục tiêu trên đòi hỏi xác định mục tiêu phát triển thiên niên kỷ các quốc gia, vùng miền cần thực hiện về (Millennium Development Goals) mà Liên mọi mặt từ luật pháp, hệ thống hành chính, hợp quốc đã đề ra từ năm 2000, đặc biệt là hệ thống công ty kinh doanh, cộng đồng mục tiêu xóa đói giảm nghèo, bình đẳng dân cư, giới tính, bền vững môi trường và liên 2.2.2. Mục tiêu của phát triển du lịch bền doanh quốc tế để phát triển. Du lịch bền vững vững là một chủ đề được thảo luận rất Chúng tôi nhận thấy phát triển du lịch nhiều ở các hội nghị và diễn đàn lớn trên bền vững có những mục tiêu cụ thể như thế giới. Mục đích chính của phát triển du sau: lịch bền vững là thực hiện ba trụ cột của du Hiệu quả kinh tế quốc gia: Đảm bảo lịch bền vững: Môi trường, văn hóa - xã hội tính hiệu quả kinh tế và tính cạnh tranh để và kinh tế để phát triển một cách đồng đều các doanh nghiệp và các điểm du lịch có và hài hòa. Vì vậy, du lịch bền vững khả năng tiếp tục phát triển phồn thịnh và (Sustainable Tourism) là một phần quan đạt tới lợi nhuận lâu dài. trọng của phát triển bền vững (Sustainable Lợi ích cho địa phương: Tăng tối đa Development) do Liên hợp quốc đề xuất. đóng góp của du lịch đối với sự phát triển Du lịch là một trong những lĩnh vực tạo ra thịnh vượng của nền kinh tế địa phương tại nhiều lợi nhuận cho quốc gia. Ở Việt Nam, các điểm du lịch, bao gồm phần tiêu dùng doanh thu ngoại tệ về du lịch của nước ta của khách du lịch được giữ lại tại địa chỉ đứng sau 4 ngành xuất khẩu hàng hóa là phương. dầu thô, dệt may, giày dép, thủy sản [8]. Chất lượng việc làm: Tăng cường số 2.2.1. Những lý do sâu sắc để phát triển lượng và chất lượng việc làm tại địa du lịch bền vững phương do ngành du lịch tạo ra và được 1) Phát triển du lịch bền vững để bảo ngành du lịch hỗ trợ, bao gồm mức thu vệ môi trường sống, không bị nhiễm độc nhập, điều kiện và khả năng dịch vụ, không nguồn nước, không khí, tiếng ồn. Đảm bảo có sự phân biệt đối xử về giới, chủng tộc, sự hài hòa về môi trường sống cho các loài bệnh tật và các mặt khác. động thực vật và con người; 2) Phát triển Công bằng xã hội: Cần có sự phân du lịch bền vững giúp phát triển kinh tế. phối lợi ích kinh tế và xã hội thu được từ Nhờ du lịch mà các quốc gia, các vùng hoạt động du lịch một cách công bằng và miền và người dân có được kinh tế ổn định; rộng rãi cho tất cả những người trong cộng 3) Phát triển du lịch bền vững đảm bảo các đồng đáng được hưởng, kể cả những cơ hội vấn đề xã hội như giảm bớt tệ nạn xã hội, cải thiện cuộc sống, nâng cao mức thu nhập tạo công ăn việc làm cho người dân, giúp và cung cấp dịch vụ cho người nghèo. khai thác tài nguyên một cách hợp lý, đảm Sự thỏa mãn của khách du lịch: Cần cung cấp những dịch vụ an toàn, thỏa mãn 25
6. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 05/2017 đầy đủ những yêu cầu của khách du lịch, 2.2.3. Ý nghĩa phát triển du lịch bền vững không phân biệt về giới, chủng tộc và các Việc phát triển du lịch bền vững có ý mặt khác. nghĩa như sau: Khả năng kiểm soát của địa phương: Sự bền vững về kinh tế: tạo nên sự Thu hút và trao quyền cho các cộng đồng thịnh vượng cho tất cả mọi tầng lớp xã hội địa phương trong việc xây dựng kế hoạch và đạt được hiệu quả giá trị cho tất cả mọi và đề ra quyết định về quản lý du lịch và hoạt động kinh tế. Điều cốt lõi, đó là sức phát triển du lịch trong tương lai tại địa sống và phát triển của các doanh nghiệp và phương, có sự tham khảo tư vấn của các các hoạt động của các doanh nghiệp đó có thành phần hữu quan khác. thể duy trì được lâu dài. An sinh cộng đồng: Duy trì và tăng Sự bền vững xã hội: tôn trọng nhân cường chất lượng cuộc sống của người dân quyền và sự bình đẳng cho tất cả mọi người địa phương, bao gồm cơ cấu tổ chức xã hội trong xã hội. Đòi hỏi phải phân chia lợi ích và cách tiếp cận các nguồn tài nguyên, hệ một cách công bằng, với trọng tâm là giảm thống hỗ trợ đời sống, tránh làm suy thoái đói nghèo. Chú ý đến những cộng đồng địa và khai thác quá mức môi trường cũng như phương, duy trì và tăng cường những hệ xã hội dưới mọi hình thức. thống, những chế độ hỗ trợ đời sống của Đa dạng văn hóa: Tôn trọng và tăng họ, thừa nhận và tôn trọng các nền văn hóa cường giá trị các di sản lịch sử, bản sắc văn khác nhau, và tránh được mọi hình thức hóa, truyền thống và những bản sắc đặc bóc lột. biệt của cộng đồng tại các điểm du lịch. Sự bền vững về môi trường: bảo vệ và Đa dạng sinh học: Hỗ trợ cho việc bảo quản lý các nguồn tài nguyên, đặc biệt là tồn khu vực tự nhiên, môi trường sống, sinh các nguồn tài nguyên không phục hồi vật hoang dã và giảm thiểu thiệt hại đối với (Non-Renewable Resources) và quý hiếm các yếu tố này. đối với cuộc sống con người. Hạn chế đến Duy trì chất lượng của tự nhiên: Duy mức độ tối thiểu sự ô nhiễm không khí, đất trì và nâng cao chất lượng của cảnh vật, kể và nước, và bảo tồn sự đa dạng sinh học và cả ở nông thôn cũng như ở thành thị, tránh các tài sản thiên nhiên đang còn tồn tại. để môi trường xuống cấp về thực thể và về 2.3. Thực trạng phát triển du lịch bền nhãn quan. vững ở Việt Nam Hiệu quả của nguồn lực: Giảm thiểu Từ thực tiễn phát triển du lịch Việt mức sử dụng những nguồn tài nguyên quý Nam, chúng tôi thấy có một số vấn đề như hiếm và không thể tái tạo được trong việc sau: phát triển và khai thác các cơ sở, phương Xây dựng nhiều công trình kiến trúc tiện và dịch vụ du lịch. phá vỡ cảnh quan biển đảo (Nha Trang, Hạ Môi trường trong lành: Phải giảm Long), hoặc che khuất cảnh quan dãy núi thiểu ô nhiễm không khí, nước, đất, và rác Hoàng Liên Sơn (Sapa), thải từ du khách và các hãng du lịch [15, Trùng tu, tôn tạo kiến trúc đình, chùa tr.18 - 19]. sai nguyên bản, làm hỏng di tích. Ví dụ: 26
7. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk Thành nhà Mạc ở Tuyên Quang từ một di Ô nhiễm môi trường tăng lên làm ảnh tích có đến 418 năm tuổi được đầu tư trùng hưởng đến phát triển du lịch như sự cố tu, bảo vệ để rồi biến thành một cái “lò Formosa 6/2016 làm ảnh hưởng nặng nề gạch 1 ngày tuổi” như nhiều phương tiện đến phát triển du lịch biển đảo ở bốn tỉnh truyền thông đã phản ánh, làm mất giá trị miền Trung. nguyên bản của di tích, ảnh hưởng đến sức Vấn đề nước sạch: năm 2003, Việt hấp dẫn du lịch của di tích. Nam có 240 nhà máy nước, tổng công suất Mất mát nhiều bức tượng, cổ vật ở các 2,4 triệu m3/ngày. Do hệ thống các nhà di tích đền miếu, chùa. máy nước xây dựng từ quá lâu, kỹ thuật lạc Rác thải ở nhiều nơi (đô thị, nông thôn, hậu, đường ống dẫn nước cũ và hỏng, trước biển đảo, sườn núi). Ví dụ, một nhóm du áp lực từ quá trình đô thị hóa nhanh, dân cư khách người Mỹ mà chúng tôi tiếp xúc hồi đông nên dẫn đến hiện tượng nhiều khu tháng 1/2017 khi đến cù lao Chàm kêu trời vực bị thiếu nước sinh hoạt. Ví dụ: Hà Nội vì rác ở đây. Ở nông thôn, cảnh vứt rác, gà từng xảy ra sự cố vỡ ống dẫn nước gần 20 vịt, heo bị chết bệnh ra sông, rạch. Cảnh lần làm nhiều khu dân cư thiếu nước hoặc một số nhà máy hoặc lò gạch đã làm ô không có nước. nhiễm nguồn nước và không khí khiến cho Nước thải, nước bẩn: thoát nước và xử dân địa phương bức xúc. Vệ sinh từ sân lý nước không kịp, cộng với triều cường, bay, bến cảng đến cơ sở lưu trú, nhà hàng, nhiều nơi ở Thành phố Hồ Chí Minh, Hà điểm du lịch còn chưa ngăn nắp, mất vệ Nội, Cần Thơ, thậm chí là Đà Lạt, bị sinh, đặc biệt là khu vệ sinh còn mùi hôi, ngập lụt, ngập úng, đi lại khó khăn, xe cộ bị bẩn thỉu. tắt máy, Phá rừng: Ở miền núi, tình trạng phá Nạn chèo kéo, tăng giá của những rừng đã làm cho cảnh quan đồi núi bị nham người bán rong, của các cơ sở kinh nhở, xơ xác đã ảnh hưởng đến du lịch sinh doanh, làm phiền lòng du khách. thái. Một số điểm du lịch sinh thái, hướng Thực phẩm bẩn chưa được kiểm soát dẫn viên thuyết minh sai về hệ sinh thái cho tốt, còn lan tràn từ đồng ruộng đến bàn ăn ở du khách, thậm chí ở đó người ta còn chặt thành thị, mặc dù các cơ quan chức năng đã cây rừng, giết thú rừng và chim trời cho du kiểm tra, kiểm soát nhưng nạn thực phẩm khách “thưởng thức” [10]. bẩn vẫn còn diễn biến phức tạp. Phải đảm Bài “Còn lại gì, Sapa?” của tác giả bảo chặt chẽ vệ sinh thực phẩm và bảo Phạm Quang Vinh đáng để cho chúng ta quản, chế biến thực phẩm. suy nghĩ về phát triển du lịch ở Việt Nam Ứng xử văn hóa trong hoạt động du và nếu không nhận thức tốt, có chiến lược lịch còn nhiều hạn chế khiến du khách quy hoạch du lịch tối ưu, có tầm nhìn tổng phiền lòng, không muốn quay trở lại (chưa thể thì nhiều thắng cảnh du lịch khác ở Việt thân thiện, nhiệt tình, có những khâu giao Nam cũng vướng phải tình trạng tương tự tiếp với du khách còn thiếu nụ cười, ). [11]. Ý thức cộng đồng chưa tốt, đặc biệt là việc bảo vệ môi trường công cộng. Người 27
8. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 05/2017 dân còn xâm phạm đến tài nguyên của các Các di sản phi vật thể bị biến tướng khu vực và điểm du lịch như xâm phạm thương mại hóa, phản cảm, trở nên tầm rừng, để rừng bị cháy, Ngày 14/7/2017, thường, chẳng hạn như Lễ hội Chọi Trâu ở Đài VTV1 đưa tin, một số người dân phá Đồ Sơn. Theo Đài VTV1, Lễ hội chọi trâu rừng ở Vườn Quốc gia Ba Bể. Đồ Sơn đã có lịch sử trên 1000 năm tuổi Tư duy chưa đổi mới trong thời kỳ hội nhưng nay có hiện tượng thương mại hóa, nhập (chưa coi khách du lịch là thượng đế). kinh doanh biến tướng còn việc đi sâu vào Chỉ biết khai thác lợi ích trước mắt dẫn đến truyền thống của cha ông chỉ còn là quá nhiều hệ quả xấu. khứ! (VTV1 đưa tin 19h35 ngày Sản phẩm du lịch đơn điệu, không có 05/7/2017). đặc trưng vùng, miền khiến du khách cảm Thực trạng bảo vệ văn hóa trong du thấy nhàm chán vì đến nhiều nơi khác nhau lịch trong những năm gần đây còn nhiều mà không có sản phẩm đặc sắc để thưởng bất cập, những vấn đề nóng như vệ sinh thức. môi trường, quảng cáo thương hiệu bằng Quản lý du lịch còn yếu kém (để những hình thức khuếch trương phù phiếm hướng dẫn viên nước ngoài tung hoành, đặc (bánh chưng khổng lồ, chai rượu khổng lồ, biệt là hướng dẫn viên Trung Quốc). chai nước uống khổng lồ, ) làm tổn hại Hạ tầng cơ sở kỹ thuật còn yếu, chưa đến lễ hội. Hay là việc phát ấn, ban ấn, bán đồng bộ khiến thời gian cứng trong hoạt ấn, cướp ấn, trở thành một vế ố trên bức động du lịch (thời gian vận chuyển) chiếm tranh đẹp lễ hội tín ngưỡng tâm linh linh tỉ lệ lớn trong chương trình tham quan của thiêng và độc đáo bậc nhất Bắc Bộ này [9]. du khách. Chẳng hạn, đường vào Vườn Chính sách phát triển du lịch bền vững Quốc gia Tràm Chim ở tỉnh Đồng Tháp để của Việt Nam chưa thật sát với tình hình tham quan nhiều loài chim quý hiếm là rất thực tiễn và còn mang tính chất lý thuyết, khó khăn. hoạch định trên giấy tờ mà chưa triển khai Vai trò của cộng đồng địa phương quyết liệt và kiên trì theo đuổi khiến cho (tham gia và thụ hưởng) còn bị xem nhẹ chính sách phát triển du lịch bền vững nghe trong phát triển du lịch. Cộng đồng địa rất thuận tai nhưng mang ít giá trị thực tiễn. phương bị gạt ra ngoài quá trình phát triển, Nói chung là đi ngược lại logic tồn tại của tạo ra sản phẩm du lịch. ngành du lịch (Logic tồn tại của ngành Du Công tác đào tạo và trình độ người làm lịch là liên kết, phối hợp đồng bộ của tất cả du lịch còn thiếu và yếu khiến cho kiến các bên có liên quan để phát triển hiệu quả thức chuyên môn của người làm du lịch và lâu dài (thể hiện tính bền vững)). Muốn còn nhiều hạn chế và chưa khai thác tốt các phát triển du lịch được tốt phải hoạch định thị trường du lịch thế giới. theo hướng phát triển du lịch bền vững. Chăm sóc khách hàng còn mang tính Thực trạng phát triển của du lịch Việt hình thức mà chưa hướng đến hậu mãi lâu Nam như chúng tôi trình bày trên đây cũng dài như một chính sách phát triển bền là những thách thức đối với phát triển du vững. lịch bền vững. Tài nguyên du lịch Việt 28
9. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk Nam, đa dạng, phong phú từ tự nhiên cho lịch bền vững với chủ đề: “Thúc đẩy du đến nhân văn, nói chung là có nhiều tiềm lịch bền vững Châu Á - Thái Bình Dương năng nhưng để biến những lợi thế tiềm bao trùm và kết nối”, bao gồm: coi phát năng thành sản phẩm du lịch cụ thể và triển du lịch bền vững là một quá trình liên những thế mạnh riêng có của ngành du lịch tục cần có sự theo dõi, đánh giá tác động Việt Nam. một cách thường xuyên; đẩy mạnh các Năm 2017, Đại hội đồng Liên hiệp chính sách phát triển du lịch nội địa và khu quốc chọn là năm Quốc tế về du lịch bền vực nhằm hỗ trợ thực hiện các Mục tiêu vững vì sự phát triển. Trong khuôn khổ Phát triển bền vững của Liên hợp quốc; Năm APEC Việt Nam 2017, Việt Nam đã khuyến khích các đóng góp kinh tế dài hạn, đưa ra sáng kiến tổ chức đối thoại chính khả thi, đem lại lợi ích cho tất cả các bên sách cao cấp về du lịch bền vững. Giải liên quan; tôn trọng tính nguyên bản về văn pháp căn bản của phát triển du lịch bền hóa - xã hội của cộng đồng địa phương; sử vững vẫn phải bắt đầu từ chính sách vĩ mô dụng tối ưu nguồn tài nguyên môi trường tự và hoạch định mang tính chiến lược của nhiên; khuyến khích nhu cầu của người tiêu Nhà nước và đây cũng là mối quan tâm của dùng đối với các hoạt động và sản phẩm du nhiều quốc gia phát triển du lịch hiện nay lịch bền vững; đẩy mạnh đối tác công - tư với mong muốn ngành kinh tế đặc thù này với tư cách là biện pháp chính để phát triển phát triển thật sự bền vững. Ngày cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch bền vững; 19/6/2017, tại thành phố Hạ Long đã tổ tạo môi trường cạnh tranh, hỗ trợ tất cả các chức Hội nghị đối thoại chính sách cao cấp doanh nghiệp hoạt động liên quan đến du về du lịch bền vững APEC với sự tham gia lịch, nhất là các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ của 21 nền kinh tế thuộc APEC và các tổ và vừa; tiến hành thêm các nghiên cứu để chức như UNWTO, ASEAN, IATA (Hiệp các nền kinh tế APEC có thể thích ứng và hội Hàng không Thế giới), IUCN (Liên tận dụng những thay đổi do các công nghệ minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế) và các mới tiên tiến đem lại. Đây là bước đi cụ thể chuyên gia về du lịch bền vững [1]. hóa chính sách phát triển du lịch bền vững Việt Nam ngày càng khẳng định vị thế của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó và vai trò của mình trong khu vực về hoạch có Việt Nam. định chính sách phát triển du lịch bền vững 2.4. Những giải pháp chính cho phát và cơ hội để trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, triển du lịch bền vững ở Việt Nam thảo luận biện pháp tăng cường hợp tác, hội Nhằm mục đích phát triển bền vững du nhập trong khu vực và đặc biệt là trong lịch Việt Nam, ngành du lịch cần nghiêm phát triển du lịch bền vững. Đồng thời góp túc rút ra những bài học, những kinh phần nâng cao nhận thức của xã hội về tầm nghiệm thành công và thất bại để phát triển quan trọng của phát triển du lịch bền vững du lịch bền vững và trở thành ngành kinh tế và nhân rộng các điển hình về phát triển du mũi nhọn. Chúng tôi đề xuất một số giải lịch bền vững trong thời gian qua. APEC pháp sau: Nâng cao nhận thức và trách thông qua tuyên bố cao cấp về phát triển du nhiệm phát triển du lịch bền vững; Đổi mới 29
10. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 05/2017 tư duy phát triển du lịch bền vững trong đồng Du lịch và Lữ hành quốc tế (1996), thời kỳ hội nhập; Nâng cao tính cạnh tranh UNWTO (2004), là rất cần thiết. Từ của du lịch Việt Nam; Thực thi nghiêm những nhận thức phát triển du lịch bền chỉnh pháp luật và Luật Du lịch. Nhà nước vững của thế giới, chúng tôi muốn soi rọi cần tăng cường kiểm tra, giám sát cũng như vào thực trạng phát triển du lịch Việt Nam nâng cao vai trò quản lý và có chế tài đủ cũng như những thách thức đặt ra mà mạnh với những sai trái, tiêu cực để phát chúng ta phải tìm cách giải quyết để phát triển du lịch bền vững; Đầu tư cơ sở hạ triển du lịch bền vững. tầng kỹ thuật nhiều hơn cũng như đẩy Bên cạnh những thách thức trên, vừa mạnh quảng bá hình ảnh du lịch Việt Nam qua du lịch Việt Nam cũng đã “triển nở” ra thế giới qua nhiều phương tiện truyền những khu, điểm du lịch hấp dẫn. Đó là thông kể cả truyền thống và hiện đại; Liên Hội An, vẫn xứng đáng với danh hiệu Di kết và hợp tác chặt chẽ giữa các ngành, các sản văn hóa thế giới được UNESCO công địa phương cũng như giữa các nhà: Nhà nhận; Đà Nẵng với bộ quy tắc ứng xử trong nước, nhà doanh nghiệp, nhà khoa học và du lịch và phát triển “nụ cười” với du người dân; Giải quyết tốt các vấn đề môi khách; đó là du lịch cộng đồng ở Quảng trường để đảo bảo phát triển du lịch bền Ninh, du lịch nông nghiêp ở Hà Tĩnh; Lễ vững. Không đánh đổi môi trường để phát hội “Vương quốc hang động kỳ vĩ và huyền triển kinh tế bằng mọi giá; Nâng cao văn thoại” ở Quảng Bình (17/6/2017), Du hóa du lịch cho các đối tượng tham gia hoạt lịch Việt Nam được xếp hạng thứ 7/20 động du lịch, tiến hành xây dựng bộ quy tắc quốc gia phát triển du lịch mạnh trên thế ứng xử trong du lịch; Xây dựng sản phẩm giới. Du lịch Việt Nam năm 2016 đã đạt du lịch đặc thù, độc đáo và dịch vụ có chất hơn 10 triệu lượt khách quốc tế và 62 triệu lượng cao để thu hút du khách; Đẩy mạnh lượt khách nội địa. Du lịch Việt Nam 6 đào tạo nguồn nhân lực du lịch chất lượng tháng đầu năm 2017 tăng trưởng 30% so cao với kiến thức chuyên môn và kỹ năng với cùng kỳ năm ngoái, đó là tốc độ tăng nghề vững vừng, ngoại ngữ tốt để khai thác trưởng xếp hạng thứ nhất thế giới. Trong thị trường nước ngoài và thái độ phục vụ năm 2016 và 6 tháng đầu năm 2017, ngành tốt. du lịch Việt Nam đã phấn đấu mạnh mẽ và 3. KẾT LUẬN đạt được những kết quả tăng trưởng vượt Bài viết của chúng tôi thiên về nhận bậc. thức phát triển du lịch bền vững của thế Phát triển du lịch bền vững là một vấn giới cũng như ở Việt Nam trong thời gian đề mang tầm vĩ mô, do Nhà nước vạch ra gần đây. Xu hướng phát triển du lịch bền và cần sự ủng hộ của các cơ quan, tổ chức, vững, đi tìm giải pháp hòa hợp trong sự cá nhân hoạt động du lịch phối hợp thực phát triển của ngành du lịch mà không làm hiện. Nhà nước đặt ra các mục tiêu phát tổn hại đến môi trường, văn hóa bản địa, triển bền vững về du lịch, và dùng các biện ảnh hưởng đến thế hệ tương lai theo tinh pháp điều chỉnh nhằm đạt đến mục tiêu du thần của một số tổ chức thế giới như Hội phát triển du lịch bền vững đó. Du lịch bền 30
11. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Phan Huy Xu và tgk vững được lập kế hoạch tốt cung cấp cơ hội những đóng góp lớn nhất của du lịch bền cho du khách tìm hiểu tự nhiên, cộng đồng vững là khả năng để chuyển đổi những “đe địa phương và học thêm nhiều tầm quan dọa” thành những “lợi ích” cho cộng đồng trọng của công tác bảo tồn và phát huy giá địa phương. Triển khai Nghị quyết Số 08 - trị văn hóa địa phương. Lẽ tất nhiên, trong NQ/TW của Bộ Chính trị với tinh thần quá trình phát triển, ngành du lịch nước ta trách nhiệm cao của Nhà nước, doanh có nhiều bất cập phát sinh, có mâu thuẫn nghiệp, cộng đồng dân cư, nhà khoa học, mà tìm cách giải quyết tốt các mâu thuẫn là chúng ta tin tưởng rằng Việt Nam có thể việc cần thực hiện thường xuyên và liên tục thực hiện được phát triển du lịch bền vững để phát triển du lịch bền vững. Một trong [7]. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Apec (2017), The APEC High Level Policy Dialogue on Sustainable Tourism on 18th - 19th June 2017 in Ha Long, Quang Ninh, Viet Nam, c/content/media-notice%C2%A0apec-high-level-policy-dialogue-sustainable-tourism. 2. F. Cerina, A. Markandya and M. McAleer (2011), Economics of Sustainable Tourism, Routledge. 3. (1999), The German Forum on Environment and Development, at UN Conferece in New York. 4. J.Tribe (edited, 2009), Philosophical Issues in Tourism, Channel View Publications, Great Britain. 5. Jafar Jafari (Chief editor, 2000), Encyclopedia of Tourism, Routledge, New York. 6. Quốc hội (2011), Luật Du lịch Việt Nam và các văn bản thi hành, Nxb. Chính trị Quốc gia. 7. Bộ Chính Trị (2017), Nghị quyết Số 08 - NQ/TW. 8. Nguyễn Hương, Hồng Lụa, Bá Phúc (2016), Du lịch Việt Nam hội nhập, phát triển bền vững, phat-trien-ben-vung- 2402-5767.html, truy cập ngày 11/6/2016. 9. Nguyễn Phạm Hùng (2017), Văn hóa du lịch, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội. 10. Phạm Trương Hoàng (2014), Hướng du lịch sinh thái phát triển bền vững, Báo Nhân dân, thai-phat-trien-ben-vung.html. 11. Phạm Quang Vinh (2016), Còn lại gì, Sapa, Tuổi Trẻ cuối tuần, đăng lại trên pa/1228444.html, truy cập 10/7/2017. 12. S. Medlik (2003), Dictionary of Travel, Tourism and Hospitality, Butterworth- Heinemann, Oxford, UK. 31
12. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 05/2017 13. Stephen F. McCool & Keith Bosak (editors) (2016), Reframing Sustainable Tourism (Environmental Challenges and Solutions), Springer. 14. UNDP (2005), Sustainable tourism developmetn in UNESCO. 15. UNEP & UNWTO (2005), Making tourism More sustainable - A guide for policy makers, Document published by UNEP & UNWTO. 16. UNWTO (2008), Defination of Tourism, 17. Đảng cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị Quốc gia Hà Nội. 18. Võ Văn Sen & Nguyễn Thế Nghĩa (2014), Phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long - Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh. Ngày nhận bài: 1/8/2016. Ngày biên tập xong: 12/8/2017. Duyệt đăng: 20/8/2017 32