Tài liệu hướng dẫn học tập Luật tố tụng hành chính - Diệp Thành Nguyên

Nội dung text: Tài liệu hướng dẫn học tập Luật tố tụng hành chính - Diệp Thành Nguyên

1. TR ƯNG ðI H C C N TH Ơ KHOA LU T ___ TÀI LI U H ƯNG D N H C T P LU T T T NG HÀNH CHÍNH 1. PH M VI VÀ ðI T ƯNG S D NG
    Giáo trình có th dùng tham kh o cho ngành: Lu t Có th dùng cho các tr ưng: ñi h c Biên so n: Th c s ĩ Di p Thành Nguyên Các t khóa: hành chính, t t ng, xét x , v án, án hành chính, ti n t t ng, tòa án, phiên tòa, s ơ th m, phúc th m. Yêu c u ki n th c tr ưc khi h c môn này: h c xong các h c ph n v Lu t Hành chính Vi t Nam. ðã xu t b n in ch ưa: ch ưa Cn Th ơ, tháng 5 n ăm 2012
2. PH N M ð U 1. Gi i thi u khái quát môn h c Lu t t t ng hành chính là m t ngành lu t trong h th ng pháp lu t c a n ưc ta, ñiu ch nh các quan h xã h i phát sinh trong quá trình Tòa án gi i quy t các v án hành chính. Trong ch ươ ng trình ñào t o C nhân Lu t c a Khoa Lu t- Tr ưng Ði h c C n Th ơ, môn h c Lu t t t ng hành chính Vi t Nam ñưc xác ñ nh là m t môn hc chuyên ngành. 2. Mc tiêu môn h c Môn h c h ưng t i m c tiêu trang b cho sinh viên nh ng ki n th c c ơ b n nh t và thi t th c nh t v t t ng hành chính, m t lo i t t ng m i nh t trong các lo i t t ng nưc ta. Qua nghiên c u môn h c này, sinh viên s n m v ng ñi t ưng thu c th m quy n xét x c a Tòa hành chính, th m quy n c a Tòa hành chính trong gi i quy t các v án hành chính, các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính v.v. . . 3. Yêu c u môn h c ðây là môn h c v t t ng hành chính, do ñó yêu c u sinh viên tr ưc khi h c môn này ph i h c xong và n m v ng ki n th c c a các h c ph n v Lu t hành chính. 4. C u trúc môn h c Môn h c có 13 ch ươ ng, c th : • Ch ươ ng 1: Gi i thi u s ơ l ưc v tài phán hành chính Vi t Nam • Ch ươ ng 2: Mt s khái ni m và các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam • Ch ươ ng 3: Th m quy n c a Tòa án trong gi i quy t án hành chính • Ch ươ ng 4: Ng ưi ti n hành t t ng và ng ưi tham gia t t ng, các bi n pháp kh n c p tm th i • Ch ươ ng 5: Ch ng c , cp- t ng ñ t- thông báo v ăn b n t t ng, án phí và l phí tòa án • Ch ươ ng 6: Kh i ki n, th lý v án hành chính • Ch ươ ng 7: Chu n b xét x sơ th m v án hành chính • Ch ươ ng 8: Phiên tòa s ơ th m v án hành chính • Chươ ng 9: Th t c gi i quy t khi u ki n v danh sách c tri b u c ñi bi u Quc h i, danh sách c tri b u c ñi bi u h i ñng nhân dân • Ch ươ ng 10: Th t c phúc th m v án hành chính • Ch ươ ng 11: Th t c xét l i các b n án và quy t ñ nh hành chính ñã có hi u l c pháp lu t • Ch ươ ng 12: Th t c ñc bi t xem xét l i quy t ñ nh c a H i ñ ng th m phán Tòa án nhân dân t i cao • Ch ươ ng 13: Th t c thi hành b n án, quy t ñ nh c a Toà án v v án hành chính. 2
3. Ch ươ ng 1: GII THIU SƠ LƯC V TÀI PHÁN HÀNH CHÍNH VIT NAM I - S C N THI T THÀNH L P TÒA HÀNH CHÍNH N ƯC TA Trong ph n này chúng ta s tìm hi u nh ng lý do c n thi t d n ñ n s ra ñ i c a Tòa hành chính n ưc ta vào nh ng n ăm cu i ca th k tr ưc. Th nh t, th c hi n công cu c ñ i m i, chúng ta ti p t c xây d ng và hoàn thi n Nhà n ưc C ng hòa xã h i ch ngh ĩa Vi t Nam - Nhà n ưc c a dân, do dân và vì dân, Nhà n ưc có k c ươ ng, k lu t, Nhà n ưc qu n lý xã h i b ng pháp lu t và không ng ng t ăng c ưng pháp ch xã h i ch ngh ĩa . Tuy nhiên, trong quá trình qu n lý, ñiu hành, c ơ quan hành chính Nhà n ưc và cán b , công ch c Nhà n ưc ñôi khi có nh ng quy t ñ nh ho c hành vi trái pháp lu t xâm ph m ñ n quy n, l i ích h p pháp c a công dân, c ơ quan Nhà n ưc, t ch c, t ñó làm phát sinh các khi u ki n hành chính. Do v y, cùng v i vi c ti n hành c i cách m t b ưc th t c hành chính c n ph i có m t c ơ ch ki m soát h u hi u ho t ñ ng c a c ơ quan và nhân viên hành chính Nhà nưc trong quá trình qu n lý, ñiu hành nh m kh c ph c nh ng bi u hi n c a quy n, lm quy n, l ng hành ho c tr n tránh ngh ĩa v , vô trách nhi m tr ưc nhân dân. Vic thi t l p các c ơ quan tài phán hành chính ñ gi i quy t k p th i các khi u ki n hành chính nh m b o v các quy n t do dân ch , các quy n và l i ích h p pháp c a công dân, c ơ quan, t ch c là yêu c u c p thi t. Th hai, t tr ưc ñ n nay, Ðng và Nhà n ưc ta r t quan tâm ñ n vi c gi i quy t kp th i các khi u n i hành chính c a công dân . Quy n khi u n i là m t trong nh ng quy n c ơ b n c a công dân ñã ñưc Hi n pháp quy ñnh. N ăm 1991 H i ñ ng Nhà n ưc ñã ban hành Pháp l nh khi u n i, t cáo ca công dân thay th cho Pháp l nh n ăm 1981. Chính ph c ũng ñã ban hành Ngh ñ nh 38/HÐBT và m t s v ăn b n v l ĩnh v c này làm c ơ s pháp lý cho các c ơ quan có th m quy n gi i quy t và ñã mang l i m t s k t qu nh t ñ nh. Th c ch t ñó là nh ng quy ñnh và ho t ñ ng b ưc ñ u mang tính ch t tài phán hành chính. Vi c gi i quy t ñúng ñn, k p th i các khi u n i c a công dân chính là m t bi n pháp thi t th c nh m góp ph n b o ñ m quy n c a công dân trong vi c tham gia qu n lý Nhà n ưc, và ñây cũng là s th hi n b n ch t c a Nhà n ưc ta- Nhà n ưc c a dân, do dân và vì dân. Tuy v y, ñây m i ch là vi c gi i quy t theo c p hành chính và do t ch c Thanh tra gi i quy t, c ơ quan hành chính v a là ng ưi b ki n l i v a là ng ưi phán quy t, ch ưa có m t c ơ quan xét x chuyên trách, ñc l p và ch tuân theo pháp lu t nên ch ưa bo ñ m vi c gi i quy t th t s khách quan, công b ng và dân ch . Nh ng n ăm cu i th p niên 80 và ñu th p niên 90, khi u n i c a công dân t ăng lên ñáng k , nhi u tr ưng h p tr thành ñim nóng. Trong khi hi u qu gi i quy t khi u ni còn h n ch , nhi u ñơn th ư b ñùn ñy, dây d ưa, t n ñ ng lâu ngày; ng ưi khi u n i b oan c kéo dài, c ơ quan qu n lý các c p, các ngành m t r t nhi u th i gian mà s vi c vn không gi i quy t ñưc, nh h ưng ñ n lòng tin c a nhân dân vào các c ơ quan Ðng và Nhà n ưc. 3
4. Mt khác, c ũng không ít tr ưng h p ñã l i d ng quy n khi u n i gây khó kh ăn, ph c t p cho các c ơ quan Nhà n ưc trong ho t ñ ng qu n lý, ñiu hành. Tình hình ñó ñt ra m t cách khách quan và b c xúc, ñòi h i ph i có m t c ơ quan tài phán hành chính ñc l p xét x và ch tuân theo pháp lu t ñ gi i quy t các khi u ki n hành chính, b o ñ m quy n, l i ích h p pháp c a công dân. Th c hi n vi c xét x hành chính s làm cho c ơ quan Nhà n ưc gi ñưc tính dân ch và pháp ch trong ho t ñ ng c a mình. B ng quá trình t t ng hành chính và các ch tài c th trong xét x hành chính, quy n dân ch c a nhân dân ñưc b o ñ m, cơ quan Nhà n ưc và cán b công ch c Nhà n ưc kh c ph c ñưc nh ng bi u hi n l ng quy n, l m quy n, thi u trách nhi m tr ưc nhân dân, góp ph n ng ăn ch n t quan liêu, ca quy n, tham nh ũng, b o ñ m cho các ch tr ươ ng c a Ðng, pháp lu t c a Nhà n ưc ñưc th c hi n nghiêm ch nh. Trên c ơ s ñó nâng cao hi u l c, hi u qu c a b máy Nhà n ưc. Th ba, vi c t ch c c ơ quan tài phán hành chính ñ xét x các khi u ki n v hành chính ñã có nhi u n ưc trên th gi i. Tùy theo ñiu ki n m i n ưc, mô hình t ch c các c ơ quan tài phán hành chính có nhi u cách khác nhau. Trong xu th ñ i m i và hòa nh p, chúng ta có ñiu ki n tham kh o kinh nghi m c a n ưc ngoài ñ thi t l p c ơ quan tài phán hành chính phù h p v i ñiu ki n kinh t - xã h i c a n ưc ta. T nh ng nhu c u khách quan nêu trên, ngày 28.10.1995 Qu c h i ñã thông qua Lu t s a ñ i b sung m t s ñiu c a Lu t t ch c Tòa án Nhân dân trong ñó quy ñnh Tòa Hành chính thành l p và b t ñ u ñi vào ho t ñ ng k t ngày 01.7.1996. Trên c ơ s ñó, ngày 21.5.1996 U ban th ưng v Qu c h i ñã ban hành Pháp lnh th t c gi i quy t các v án hành chính, giao cho Tòa án nhân dân th m quy n gi i quy t m t s khi u ki n hành chính (Pháp l nh này ñn nay ñã qua hai l n s a ñ i, b sung, l n th nh t vào n ăm 1998 và ln th hai vào n ăm 2006). Ngày 24 tháng 11 n ăm 2010 Qu c h i n ưc C ng hoà xã h i ch ngh ĩa Vi t Nam khóa XII, k ỳ h p th 8 ñã thông qua Lu t t t ng hành chính và Lu t này có hi u l c thi hành t ngày 01 tháng 7 n ăm 2011. II. CÁC PH ƯƠ NG ÁN T CH C TÒA (ÁN) HÀNH CHÍNH Trên c ơ s kh o sát mô hình tòa án hành chính các n ưc trên th gi i và v n dng vào thc ti n c a n ưc ta, ti T trình s 1650 ngày 30/3/1995 Chính ph ñã trình Qu c h i hai ph ươ ng án t ch c ch y u nh ư sau : - T ch c Tòa hành chính trong Tòa án nhân dân ; - T ch c Tòa án hành chính thành h th ng ñc l p v i các B và y ban nhân dân các c p do Th t ưng lãnh ño. 1. Ph ươ ng án 1: T ch c Tòa hành chính trong Tòa án nhân dân Ph ươ ng án này có hai cách t ch c : - T ch c Tòa hành chính thành phân tòa trong Tòa án nhân dân (gi ng nh ư Tòa Hình s , Toà Dân s , Tòa Kinh t , Toà Lao ñng); - T ch c Tòa án hành chính thành h th ng riêng nh ưng c p Trung ươ ng thu c cơ c u Tòa án nhân dân t i cao (gi ng nh ư h th ng Tòa án quân s ). 4
5. a) Cách t ch c th nh t : T ch c Tòa án hành chính thành phân tòa trong Tòa án nhân dân Tòa hành chính t ch c theo cách này thì c n có Lu t s a ñ i b sung m t s ñiu c a Lu t t ch c Tòa án nhân dân và Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính ho c Lu t t t ng hành chính. T ch c Tòa án hành chính theo cách này có ưu ñim và h n ch nh ư sau: * Ưu ñim: Cách t ch c này b o ñ m s th ng nh t vi c t ch c các c ơ quan xét x vào m t ñu m i, ñáp ng yêu c u t ch c b máy Nhà n ưc g n nh . M i ho t ñ ng xét x hình s, dân s , kinh t , lao ñ ng và hành chính ñu ch u s giám ñ c c a Tòa án nhân dân ti cao. * H n ch : Hn ch c a ph ươ ng án này là ch ưa th t phù h p v i tính ñ c thù c a vi c xét x các v ki n hành chính v n ñã r t phúc t p, liên quan ñn nhi u l ĩnh v c c a qu n lý Nhà n ưc. M t khác, Tòa án nhân dân ñang ñm nhi m công tác xét x v hình s , dân s, kinh t , lao ñ ng v i kh i l ưng l n và c ũng r t ph c t p; Tòa kinh t m i ñưc t ch c ñang trong quá trình xây d ng c n có th i gian ñ c ng c . Nay giao thêm cho Tòa án nhân dân xét x v i kh i l ưng l n các v ki n hành chính có th s b ch m tr , khó bo ñ m tính k p th i c a ho t ñ ng qu n lý, ñiu hành di n ra hàng ngày c a các c ơ quan hành chính Nhà n ưc. b) Cách t ch c th hai: T ch c Tòa án hành chính thành h th ng riêng nh ưng cp Trung ươ ng thu c c ơ c u Tòa án nhân dân t i cao Nu t ch c Tòa án hành chính theo cách này thì c n có Lu t s a ñ i b sung mt s ñiu c a Lu t t ch c Tòa án nhân dân, Pháp l nh t ch c Tòa án hành chính và Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính ho c Lu t t t ng hành chính. Theo cách t ch c này, Chánh án Tòa án hành chính Trung ươ ng là Phó chánh án Tòa án nhân dân t i cao, Tòa án hành chính Trung ươ ng ch u s giám ñ c c a Tòa án nhân nhân t i cao. Các Tòa án hành chính t nh, thành ph thu c Trung ươ ng là các Tòa án ñc l p. T ch c Tòa án hành chính theo cách này có ưu ñim và nh ưc ñim nh ư sau: * Ưu ñim: Cách t ch c này v a b o ñ m tính ñ c thù c a vi c xét x các v ki n hành chính, v a thu g n ñ u m i c ơ quan xét x ; Tòa án nhân dân t i cao giám ñ c vi c xét x c a Tòa án hành chính. * Nh ưc ñim: Vi cách t ch c này, Tòa án nhân dân t i cao s ph i làm nhi m v xét x m t kh i l ưng l n các b n án theo trình t phúc th m, giám ñ c th m và tái th m. 2. Ph ươ ng án 2: T ch c Tòa án hành chính thành h th ng ñ c l p v i các B và y ban nhân dân các c p do Th t ưng chính ph lãnh ño Ph ươ ng án này xây d ng trên quan ñim cho r ng hành chính tài phán và hành chính ñiu hành là hai b ph n c a n n hành chính Nhà n ưc. Th t ưng Chính ph là ng ưi ñ ng ñ u c ơ quan hành chính Nhà n ưc cao nh t, ch u trách nhi m tr ưc Qu c 5
6. hi v ho t ñ ng c a n n hành chính. Vì v y, Th t ưng Chính ph là ng ưi lãnh ño c ho t ñ ng hành chính ñiu hành và hành chính tài phán . T ch c Tòa án hành chính theo ph ươ ng án này th c ch t là s k th a và là bưc phát tri n cao h ơn c a công tác gi i quy t khi u n i hành chính mà t tr ưc t i nay vn do các c ơ quan hành chính Nhà n ưc và các t ch c Thanh tra ñ m nhi m . Theo ph ươ ng án này, Th t ưng Chính ph không tr c ti p tham gia vào quá trình t t ng mà ch lãnh ño nh m b o ñ m cho vi c xét x hành chính k p th i, có hi u lc. Tòa án hành chính ñưc t ch c theo hai c p : trung ươ ng và t nh. Chánh án Tòa án hành chính trung ươ ng do Th t ưng Chính ph ñ ngh Qu c h i phê chu n, Ch t ch nưc b nhi m, mi n nhi m. Chánh án Tòa án hành chính Trung ươ ng ch u trách nhi m và báo cáo công tác xét x hành chính tr ưc Th t ưng Chính ph . Tòa án hành chính Trung ươ ng không ph i là c ơ quan thu c Chính ph , Chánh án Tòa án hành chính Trung ươ ng không ph i là thành viên Chính ph , Tòa án hành chính t nh không ph i là c ơ quan thu c Uûy ban nhân dân t nh . Nu t ch c Tòa án hành chính theo ph ươ ng án này thì c n ban hành Lu t t ch c Tòa án hành chính, Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính. T ch c theo ph ươ ng án này có ưu ñim và h n ch nh ư sau : * Ưu ñim: Ưu ñim c a ph ươ ng án này là b o ñ m s th ng nh t và g n bó gi a hai b ph n ca n n hành chính. Ho t ñ ng c a c ơ quan tài phán hành chính s t o ra c ơ ch ki m soát th ưng xuyên ho t ñ ng c a các c ơ quan qu n lý; ñ ng th i tr c ti p giúp Th tưng có bi n pháp k p th i ch n ch nh các ho t ñ ng qu n lý ñiu hành. * H n ch : Tuy nhiên, theo ph ươ ng án này d gây tâm lý e ng i v tính khách quan c a xét x hành chính. M t khác, còn có s nh n th c khác nhau v c ơ s pháp lý c a ph ươ ng án này. Theo tinh th n Ði u 134 Hi n pháp n ăm 1992 thì vi c có trao cho Th t ưng hay không quy n lãnh ño Tòa án hành chính là thu c th m quy n c a Qu c h i. Trên c ơ s phân tích các ưu ñim c ũng nh ư h n ch c a t ng ph ươ ng án nêu trên và c ăn c vào tình hình kinh t xã h i n ưc ta, Qu c h i khóa IX trong k ỳ h p th 8 ngày 28.10.1995 ñã ch n ph ươ ng án Trung ươ ng và c p t nh thành l p Tòa hành chính là m t phân tòa trong c ơ c u t ch c Tòa án nhân dân, còn c p huy n có Th m phán chuyên trách gi i quy t các khi u ki n hành chính. T ch c Tòa án hành chính theo ph ươ ng án này c ũng t n t i nh ng h n ch nh ư ñã phân tích ph n tr ưc. Ð kh c ph c nh ng h n ch này, pháp lu t n i dung v hành chính c n ph i ñưc quy ñ nh c th , rõ ràng, tránh hi n t ưng các v ăn b n pháp lu t ñiu ch nh cùng m t l ĩnh v c l i mâu thu n, ch ng chéo l n nhau; m t khác Th m phán hành chính và H i th m nhân dân không ch ñưc trang b ki n th c pháp lu t v hành chính (Lu t n i dung và Lu t hình th c) mà còn ph i ñưc trang b nh ng ki n th c pháp lu t khác có liên quan; ñng th i trong quá trình ti n hành t t ng hành chính, nh ng ng ưi ti n hành t t ng ph i th c hi n ñúng ch c n ăng, nhi m v c a mình theo quy ñnh c a pháp lu t v i tinh th n trách nhi m cao. III- TÀI PHÁN HÀNH CHÍNH VI T NAM 1. Nh ng ho t ñng có tính ch t tài phán hành chính n ưc ta tr ưc ngày 01/7/1996 6
7. 1.1. Nh ng ho t ñng mang tính ch t tài phán hành chính trong xã h i phong ki n Dưi th i phong ki n, cách qu n lý c a Nhà n ưc quân ch quan liêu và s tha hóa, l m quy n c a m t s quan l i các c p không tránh kh i làm cho nhân dân b oan c, ph i ñi khi u ki n. Vì v y, Nhà n ưc ñã ñ ra các gi i pháp ñ dân ñưc kêu oan. Tuy nhiên, s c ũ ghi chép v v n ñ này quá ít. B i v y, nh ng ñiu trình bày v vi c gi i quy t ñơ n t khi u t c a dân d ưi ch ñ phong ki n ch là nh ng nh n xét s ơ b qua m t s d ki n mà s c ũ ñã ghi l i. n ưc ta, trong các th i k ỳ xây d ng và c ng c Nhà n ưc phong ki n ñc l p nh ư Lý, Tr n, Lê tuy ch ưa có c ơ quan tài phán hành chính chuyên trách nh ưng ñã có nh ng ho t ñng qu n lý mang tính tài phán hành chính. S c ũ chép l i: Ð i nhà Lý (1029) vua Lý Thái Tôn ñã ñt hai bên t h u th m rng (t c Long trì) hai l u chuông ñi di n nhau ñ nhân dân ai có vi c ki n t ng ( ñây ñưc hi u là dân ki n quan, nh ng ki n t ng v hành chính) ho c oan u ng thì ñánh khuông lên ñ nhà vua ho c quan l i tri u ñình phán quy t v nh ng hành vi c a quan li c p d ưi. Năm 1747, chúa Tr nh Doanh c ũng ñt chuông mõ c a Ph ñưng ñ nhân tài t ti n c và ng ưi b c hi p ñn khi u n i. Chính Chúa phán quy t hành ñng c a các quan l i c p d ưi . Nhà n ưc phong ki n Lý , Tr n, Lê c ũng ñã ñt ra ng s ñài và các ch c quan t, h u gián ngh ñi phu có ch c n ăng can gián vua , ñàn h c các quan, tâu b m, trình vua nh ng ñiu dân khi u n i. Trên c ơ s nh ng ñiu dân khi u n i, các quan ng s t mình ho c giúp nhà vua phán quy t. Nh ng ho t ñng ñó mang dáng d p c a tài phán hành chính. Nh ư v y, có th th y r ng trong th i k ỳ nhà n ưc phong ki n vi c xét x c a quan l i c p trên ñi v i quan l i c p d ưi ho c c a nhà vua là vi c xét x theo c p hành chính. Nh ưng nh ng bi n pháp nh m h n ch các hành vi c hi p dân, tham nh ũng, sách nhi u dân ho c không th c hi n ñúng chi u ch c a nhà vua v.v. . . ñã có nh ng y u t ca tài phán hành chính. 1.2. Các ho t ñ ng mang tính ch t tài phán hành chính t khi n ưc Vi t Nam Dân Ch C ng hòa ra ñi (02/9/1945) ñ n tr ưc khi Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính có hi u l c (01/7/1996) T khi Nhà n ưc ki u m i ra ñi (02/9/1945) ñn nay, Ð ng và Nhà n ưc ta luôn luôn tôn tr ng và b o ñm quy n khi u n i, t cáo c a công dân, coi ñó là m t trong nh ng quy n c ơ b n c a công dân. Quy n khi u n i, t cáo ñưc ghi nh n trong các Hi n pháp Vi t Nam t Hi n pháp 1946, Hi n pháp1959, Hi n pháp 1980 ñn Hi n pháp 1992. Tôn tr ng và ñm b o quy n c ơ b n này c a công dân ph i thông qua ho t ñ ng tài phán hành chính do chính quy n các c p, th tr ưng các ngành và các c ơ quan thanh tra ñm nhi m T Ban Thanh tra ñc bi t ñu tiên ñưc thành l p b i S c l nh s 64-SL c a H Ch T ch ngày 23/11/1945, ñn các t ch c thanh tra sau này nh ư Ban Thanh tra Chính ph (thành l p theo S c l nh 138B-SL ngày 18/12/1949), Uûy ban Thanh tra Trung ươ ng c a Chính ph (theo S c l nh s 261-SL ngày 28/3/1956), Uûy ban Thanh tra c a Chính ph (theo Ngh ñnh s 1-CP c a H i Ð ng Chính ph ngày 03/01/1977), U ban 7
8. Thanh tra Nhà n ưc (theo Ngh quy t s 26-HÐBT c a H i Ð ng B tr ưng ngày 15/02/1984) và ñn Thanh tra Nhà n ưc (theo Pháp l nh Thanh tra ngày 01/4/1990) tr ưc sau ñu có nhi m v ti p nh n, xét và gi i quy t các khi u n i, t cáo c a công dân. Ti p theo là Lu t Thanh tra n ăm 2004, và hi n t i ñang áp d ng Lu t Thanh tra ñưc Qu c h i n ưc C ng hòa xã h i ch ngh ĩa Vi t Nam khóa XII, k ỳ h p th 8 thông qua ngày 15 tháng 11 n ăm 2010 và có hi u l c thi hành t ngày 01 tháng 7 n ăm 2011. Ði v i các c p hành chính, các c ơ quan hành chính Nhà n ưc, Ð ng và Nhà nưc ta ñã có nhi u ch th , ngh quy t, thông t ư quy ñnh rõ trách nhi m c a th tr ưng và ban lãnh ño chính quy n các c p , các c ơ quan và các t ch c c a Ð ng ph i làm t t công tác gi i quy t các khi u n i, t cáo. Ðó chính là các ho t ñng nh m t ăng c ưng ho t ñng tài phán hành chính, b o ñm và tôn tr ng các quy n t do, dân ch c a công dân. Ði n hình v l ĩnh v c này, Nhà n ưc ñã ban hành hai pháp l nh : Pháp l nh quy ñnh vi c xét và gi i quy t các khi u n i, t cáo c a công dân ngày 27/11/1981 và Pháp lnh khi u n i, t cáo c a công dân ngày 07/5/1991 làm c ơ s pháp lý cho các c ơ quan có th m quy n gi i quy t , ñem l i nh ng k t qu ñáng k . Xét trên góc ñ gi i quy t các khi u ki n hành chính thì ñó là nh ng ho t ñng b ưc ñu mang tính ch t tài phán hành chính . Tuy nhiên, theo tinh th n c a hai pháp l nh nói trên thì th m quy n gi i quy t các khi u n i, t cáo v n thu c các c ơ quan hành chính nhà n ưc. Nh ư v y, các c ơ quan hành chính nhà n ưc m c nhiên v a là ng ưi b ki n , l i v a là ng ưi x ki n, ng ưi phán quy t ch ch ưa có m t c ơ quan xét x chuyên trách và ñc l p nh ư m t tòa án chuyên th c hi n ch c n ăng tài phán hành chính. Chính vì th , vi c gi i quy t khi u n i ch ưa ñưc nhanh chóng, khách quan, công b ng và dân ch . 2. Tài phán hành chính n ưc ta hi n nay Vi c thi t l p các Tòa hành chính (c ơ quan tài phán hành chính) thu c h th ng Tòa án nhân dân ñ th c hi n ho t ñ ng xét x các v án hành chính là m t v n ñ có ý ngh ĩa quan tr ng trong vi c c ng c , t ăng c ưng và hoàn thi n b máy Nhà n ưc, ñ c bi t là ñi v i vi c ñ m b o tôn tr ng quy n và l i ích h p pháp c a công dân. Tài phán hành chính n ưc ta v a có nh ng ñ c ñim c a tài phán hành chính nói chung v a ph n ánh nh ng nét ñ c thù phù h p v i b n ch t và ñc tính c a Nhà n ưc Cng hòa xã h i ch ngh ĩa Vi t Nam. Có th khái quát nh ng ñ c ñim ñó nh ư sau: - Tài phán hành chính là t ch c và ho t ñ ng xét x các tranh ch p hành chính phát sinh khi có ñơ n kh i ki n v án hành chính gi a cá nhân, cơ quan, t ch c vi công quy n. Trong quá trình qu n lý hành chính Nhà n ưc, các ch th qu n lý hành chính th ưng xuyên th c hi n các hành vi qu n lý nh ư ban hành v ăn b n qu n lý hành chính (v ăn b n pháp quy và v ăn b n cá bi t) và th c hi n các hành vi hành chính khác. Khi th c hi n hành vi này các c ơ quan Nhà n ưc ho c cán b , công ch c có th m quy n ñôi khi do s ơ su t, do không tuân theo pháp lu t ho c vì nh ng lý do khác có th xâm h i ñ n quy n, l i ích chính ñáng c a cá nhân, c ơ quan nhà n ưc, t ch c, do ñó b các ch th này ph n ng b ng cách kh i ki n v án hành chính yêu c u Tòa án có th m quy n xem xét, gi i quy t nh m b o 8
9. v ho c ph c h i quy n, l i ích c a mình. Trong tr ưng h p nh ư v y, rõ ràng Tòa án có th m quy n có trách nhi m th lý và gi i quy t. - Ði t ưng c a tài phán hành chính n ưc ta là các quy t ñ nh hành chính và hành vi hành chính b cá nhân, c ơ quan Nhà n ưc, t ch c kh i ki n. - Bên b ki n trong v án hành chính luôn là c ơ quan Nhà n ưc ho c cán b , công ch c Nhà n ưc. Ðây là ñim ñ c thù c a t t ng hành chính xét v m t ch th tham gia quan h t t ng so v i các lo i t t ng khác nh ư t t ng hình s , dân s, v.v. . . - Cơ quan tài phán hành chính n ưc ta hi n t i là Tòa hành chính thu c h th ng Tòa án nhân dân. Theo quy ñnh c a pháp lu t (Hi n pháp, Lu t t ch c Tòa án nhân dân) thì ch có Tòa án nhân dân (Tòa án nhân dân t i cao, các Tòa án nhân dân ña ph ươ ng và Tòa án quân s ) là c ơ quan xét x c a Nhà n ưc. Do v y, vi c thi p l p các Tòa hành chính trong h th ng Tòa án nhân dân hoàn toàn phù h p v i pháp lut. - Ho t ñ ng tài phán hành chính ph i tuân theo trình t , th t c do pháp lu t t tng hành chính quy ñnh ch không ph i theo th t c hành chính. Qua các ñc ñim trên có th rút ra ñnh ngh ĩa v tài phán hành chính Vit Nam nh ư sau: Tài phán hành chính Vi t Nam là ho t ñng xét x các v án hành chính theo quy ñnh c a pháp lu t t t ng hành chính và ch y u do các Tòa hành chính, các Th m phán hành chính trong h th ng Tòa án nhân dân th c hi n nh m b o v quy n, l i ích hp pháp c a cá nhân, c ơ quan và t ch c, góp ph n nâng cao hi u l c qu n lý nhà nưc./. Tài li u tham kh o: 1) Ðinh V ăn Minh - Tài phán hành chính so sánh - NXB. Chính tr Qu c gia – 1995; 2) Nguy n Thanh Bình - Tìm hi u pháp lu t t t ng hành chính - NXB. Tp. H Chí Minh n ăm 1997; 3) Ph m H ng Thái & Ðinh V ăn M u - Tài phán hành chính Vi t Nam - NXB. Tp. H Chí Minh - n ăm 1996; 4) Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính n ăm 1996 ñưc s a ñi, b sung n ăm 1998 và n ăm 2006; 5) Lu t t t ng hành chính n ăm 2010 (có hi u l c ngày 01/7/2011); 6) Lu t Thanh tra n ăm 2010 (có hi u l c ngày 01/7/2011). 9
10. Ch ươ ng 2: MT S KHÁI NI M VÀ CÁC NGUYÊN T C CA LU T T T NG HÀNH CHÍNH VI T NAM I- MT S KHÁI NI M 1. T t ng hành chính T t ng hành chính là toàn b ho t ñng c a Tòa án, Vi n ki m sát, ng ưi ti n hành t t ng, ng ưi tham gia t t ng, c a cá nhân, c a c ơ quan Nhà n ưc và t ch c trong vi c gi i quy t v án hành chính, c ũng nh ư trình t do pháp lu t quy ñnh ñi v i vi c kh i ki n, th lý, gi i quy t v án hành chính và thi hành b n án, quy t ñnh c a Tòa án v v án hành chính. 2. Lu t t t ng hành chính Lu t t t ng hành chính là m t ngành lu t trong h th ng pháp lu t c a n ưc ta, tng h p các quy ph m pháp lu t ñiu ch nh các quan h t t ng hành chính phát sinh gi a Tòa án v i nh ng ng ưi tham gia t t ng, nh ng ng ưi ti n hành t t ng trong quá trình Tòa án gi i quy t v án hành chính nh m b o v các quy n và l i ích h p pháp c a cá nhân, c ơ quan và t ch c. Lu t t t ng hành chính quy ñnh các hành vi t t ng c a Tòa án, Vi n ki m sát, bên kh i ki n, bên b ki n và nh ng ng ưi tham gia t t ng khác trong quá trình Tòa án gi i quy t v án hành chính nh m t o ñiu ki n thu n l i cho các c ơ quan ti n hành t tng tìm ra s th t khách quan c a v án, trên c ơ s ñó Tòa án có th ti n hành vi c gi i quy t v án ñưc ñúng ñn. Ð ñt ñưc ñiu ñó, Th m phán và H i th m nhân dân trong công tác xét x không nh ng ph i n m v ng pháp lu t n i dung mà còn ph i n m vng pháp lu t t t ng hành chính. 3. V án hành chính V án hành chính là v án phát sinh t i Tòa hành chính có th m quy n do có cá nhân, c ơ quan Nhà n ưc, t ch c kh i ki n ra tr ưc Tòa án yêu c u b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình. 4. Quy t ñ nh hành chính Quy t ñ nh hành chính là v ăn bn do cơ quan hành chính nhà n ưc, c ơ quan, t ch c khác ho c ng ưi có th m quy n trong các c ơ quan, t ch c ñó ban hành, quy t ñnh v m t v n ñ c th trong ho t ñ ng qu n lý hành chính ñưc áp d ng m t l n ñ i vi m t ho c mt s ñ i t ưng c th . 5. Hành vi hành chính Hành vi hành chính là hành vi c a c ơ quan hành chính nhà n ưc, cơ quan, t ch c khác ho c ca ng ưi có th m quy n trong c ơ quan, t ch c ñó th c hi n ho c không th c hi n nhi m v , công v theo quy ñ nh c a pháp lu t. 6. Quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c 10
11. Quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c là v ăn b n th hi n d ưi hình th c quy t ñ nh ca ng ưi ñ ng ñ u c ơ quan, t ch c ñ áp d ng hình th c k lu t bu c thôi vi c ñ i v i công ch c thu c quy n qu n lý c a mình. 7. Quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính mang tính n i b c a c ơ quan, t ch c Quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính mang tính n i b c a c ơ quan, t ch c là nh ng quy t ñ nh, hành vi qu n lý, ch ñ o, ñiu hành ho t ñ ng th c hi n ch c năng, nhi m v trong ph m vi c ơ quan, t ch c ñó. 8. ðươ ng s ðươ ng s bao g m ng ưi kh i ki n, ng ưi b ki n, ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan. 9. Ng ưi kh i ki n Ng ưi kh i ki n là cá nhân, c ơ quan, t ch c kh i ki n v án hành chính ñi v i quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính, quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh, vi c l p danh sách c tri. 10. Ng ưi b ki n Ng ưi b ki n là cá nhân, c ơ quan, t ch c có quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính, quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñnh x lý v vi c c nh tranh, l p danh sách c tri b kh i ki n. 11. Ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan Ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan là cá nhân, c ơ quan, t ch c tuy không kh i ki n, không b ki n, nh ưng vi c gi i quy t v án hành chính có liên quan ñn quy n l i, ngh ĩa v c a h nên h t mình ho c ñươ ng s khác ñ ngh và ñưc Toà án ch p nh n ho c ñưc Toà án ñư a vào tham gia t t ng v i t ư cách là ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan. II- Ð I T ƯNG ðIU CH NH VÀ PH ƯƠ NG PHÁP ðIU CH NH C A LU T T T NG HÀNH CHÍNH VI T NAM Khoa h c pháp lý xác ñnh r ng s khác nhau c a nh ng quan h xã h i ñưc pháp lu t ñiu ch nh là tiêu chu n c ơ b n ñ phân ñnh các ngành lu t. M i ngành lu t ch ñiu ch nh m t nhóm quan h xã h i. Nhóm quan h xã h i ñó ñưc g i là ñi t ưng ñiu ch nh c a ngành lu t, cách th c ñ ngành lu t ñó tác ñng vào nh m ñiu ch nh các quan h xã h i ñó g i là ph ươ ng pháp ñiu ch nh. Ðây là hai y u t ñ kh ng ñnh m t ngành lu t có ñc l p hay không, và là c ơ s ñ phân bi t s khác nhau gi a các ngành lu t trong h th ng pháp lu t xã h i ch ngh ĩa. 1. Ði t ưng ñiu ch nh c a Lu t t t ng hành chính Trong l ĩnh v c t t ng hành chính, khi Tòa án gi i quy t các v án hành chính thì phát sinh các quan h gi a Tòa án v i Vi n ki m sát, các ñươ ng s và v i nh ng ng ưi 11
12. tham gia t t ng khác. Các quan h này xu t hi n t khi có cá nhân, c ơ quan Nhà n ưc, t ch c (t ch c chính tr , t ch c chính tr xã h i, t ch c xã h i, t ch c xã h i ngh nghi p, t ch c kinh t , ñơ n v v ũ trang nhân dân) g i chung là ng ưi kh i ki n n p ñơ n ki n ñn Tòa án có th m quy n và ñưc Tòa án th lý gi i quy t, và quan h này t n t i cho ñn khi vi c gi i quy t v án k t thúc. m i giai ñon t t ng, quy n và ngh ĩa v ca Tòa án và c a các ch th khác ñưc Lu t t t ng hành chính xác ñnh. Ði u này có ngh ĩa là b ng các quy ph m pháp lu t, Lu t t t ng hành chính ñã tác ñng ñn các hành vi t t ng c a Tòa án và nh ng ng ưi tham gia t t ng, bu c các ch th này ph i th c hi n các quy n và ngh ĩa v nh t ñnh. Nh ư v y, ñi t ưng ñiu ch nh c a Lu t t t ng hành chính là các quan h xã h i phát sinh gi a Tòa án nhân dân v i Vi n ki m sát nhân dân, các cá nhân, c ơ quan Nhà nưc, t ch c trong quá trình Tòa án gi i quy t các v án hành chính ñ ñm b o quy n và l i ích h p pháp c a các cá nhân, c ơ quan Nhà n ưc, t ch c này. 2. Ph ươ ng pháp ñiu ch nh c a Lu t t t ng hành chính Mi ngành lu t có ph ươ ng pháp ñiu ch nh khác nhau, ñó là cách th c tác ñng lên các quan h xã h i nh m ñiu ch nh các quan h xã h i ñó trong khuôn kh c a pháp lu t, b o ñm cho các ch th trong quan h ñó th c hi n ñưc các quy n và ngh ĩa v mà pháp lu t quy ñnh, ví d nh ư: - Lu t hành chính ñiu ch nh b ng ph ươ ng pháp m nh l nh; - Lu t dân s ñiu ch nh b ng ph ươ ng pháp bình ñng; - Lu t hình s ñiu ch nh b ng ph ươ ng pháp quy n uy. Trong lu t t t ng hành chính có hai ph ươ ng pháp ñiu ch nh: (1) Th nh t, ph ươ ng pháp quy n uy, ph thu c th hi n trong m i quan h gi a Tòa án v i các ch th khác; (2) Th hai, ph ươ ng pháp bình ñng th hi n trong m i quan h gi a các ñươ ng s trong cùng m t v án. Các ñươ ng s hoàn toàn bình ñng khi th c hi n quy n và ngh ĩa v c a mình, mà Tòa án nhân dân là ch th b o ñm th c hi n s bình ñng ñó. III- ðC ðIM, NHI M V, M C ðÍCH CA LU T T T NG HÀNH CHÍNH VI T NAM 1. Ðc ñim Lu t t t ng hành chính Vi t Nam có nh ng ñc ñim c ơ b n sau ñây: - M t là, Lu t t t ng hành chính Vi t Nam quy ñnh quá trình tài phán hành chính ph i tr i qua hai giai ñon là: giai ñon ti n t t ng và giai ñon t t ng. Ðây là ñim ñc thù c a Lu t t t ng hành chính mà các ngành Lu t hình th c khác không có . Giai ñon ti n t t ng : ñây là giai ñon b t bu c ph i tr i qua ñ có th th c hi n ñưc giai ñon t t ng. Giai ñon này ñưc các c ơ quan Nhà n ưc, cán b , công ch c Nhà n ưc th c hi n theo quy ñnh c a pháp lu t khi u n i, t cáo nói riêng và pháp lu t hành chính nói chung và theo th t c hành chính, ch không ph i do Tòa án th c hi n 12
13. bng th t c t t ng. Ði u này ñã ñưc quy ñnh trong Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính và hi n t i là trong Lu t t t ng hành chính. 1 Giai ñon t t ng: là giai ñon tài phán do c ơ quan ti n hành t t ng có th m quy n th c hi n theo quy ñnh c a pháp lu t t t ng hành chính. - Hai là, t t ng hành chính Vi t Nam là t t ng vi t, ngh ĩa là các ch ng c mà các bên nêu ra trong t t ng hành chính ph i ñưc th hi n b ng hình th c v ăn b n; các ch ng c này ñưc trao ñi công khai, t c là các ñươ ng s có quy n ñưc ñc, sao chép và xem các tài liu, ch ng c do ñươ ng s khác cung c p. Quan h gi a các ñươ ng s (ng ưi kh i ki n, ng ưi b ki n, ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan) trong v án hành chính là quan h bình ñng theo quy ñnh c a pháp lu t t t ng hành chính. 2 Nhi m v và m c ñích ca Lu t t t ng hành chính Vi t Nam Cũng nh ư b t k ỳ m t ngành lu t nào khác, Lu t t t ng hành chính có nh ng nhi m v , m c ñích c th c a mình. 2.1. Nhi m v c a Lu t t t ng hành chính Các nhi m v c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam bao g m : - Quy ñnh th m quy n c a Tòa án nhân dân trong vi c gi i quy t các v án hành chính; - Quy ñnh thành ph n nh ng ng ưi ti n hành t t ng, nh ng ng ưi tham gia t tng trong t ng giai ñon c a t t ng hành chính; thành ph n h i ñng xét x mi c p; - Quy ñnh trình t , th t c kh i ki n và th lý v án hành chính; - Quy ñnh trình t , th t c thu th p ch ng c trong v án hành chính; - Quy ñnh trình t , th t c xét x s ơ th m, phúc th m, giám ñc th m và tái th m v án hành chính; - Quy ñnh th t c ñc bi t xem xét l i quy t ñnh c a H i ñng th m phán Tòa án nhân dân t i cao; - Quy ñnh trình t , th t c thi hành b n án, quy t ñnh c a Tòa án ñi v i các v án hành chính. 2.2. Mc ñích c a Lu t t t ng hành chính Thông qua vi c th c hi n các nhi m v c a mình, lu t t t ng hành chính Vi t Nam nh m h ưng t i các m c ñích sau ñây: - Bo v quy n, l i ích h p pháp c a cá nhân, c ơ quan Nhà n ưc, t ch c thông qua vi c th c hi n ch c n ăng c a mình; 1 Tr ưc ñây theo Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính thì t t c các lo i khi u ki n hành chính thu c th m quy n gi i quy t c a Tòa án ñu b t bu c ph i tr i qua giai ñon ti n t t ng. Hi n t i theo Lu t t t ng hành chính thì ch có 2 lo i khi u ki n hành chính (1.Khi u ki n v danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u H i ñ ng nhân dân; và 2.Khi u ki n quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñnh x lý v vi c c nh tranh) là b t bu c ph i tr i qua giai ñon ti n t t ng, còn các lo i khi u ki n hành chính còn l i thì không nh t thi t ph i tr i qua giai ñon ti n t t ng. 13
14. - Bo ñm cho vi c gi i quy t các v án hành chính ñưc ñúng ñn, k p th i; - Bo ñm cho vi c thi hành các b n án, các quy t ñnh ñã có hi u l c pháp lu t ca Tòa án v v án hành chính ñưc nghiêm ch nh, có hi u l c và hi u qu . IV - CÁC NGUYÊN T C C A LU T T T NG HÀNH CHÍNH 1. Khái ni m các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam 1.1. Khái ni m Nguyên t c c a pháp lu t là nh ng t ư t ưng pháp lý ch ño toàn b các quy ph m pháp lu t, các ch ñnh pháp lu t c ũng nh ư h th ng các ngành lu t c th . Lu t t t ng hành chính là m t ngành lu t ñc l p trong h th ng pháp lu t n ưc ta, b i v y nó c ũng có nh ng nguyên t c xuyên su t trong t t c các ch ñnh pháp lu t ca nó. Các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam là nh ng t ư t ưng pháp lý ch ño, có ý ngh ĩa quy t ñnh ñi v i toàn b h th ng các ch ñnh t t ng và bi u th nh ng n i dung ñc tr ưng nh t c a ngành lu t này. 1.2. Ý ngh ĩa c a các nguyên t c Vi c th c hi n các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính mang tính ch t b t bu c chung ñi v i t t c m i ng ưi, m i c ơ quan và t ch c. Vi c tuân th tri t ñ các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính tr ưc h t t o ñiu ki n cho c ơ quan xét x ti n hành t t ng m t cách thu n l i và nhanh chóng; ñng th i nó còn b o ñm cho ñươ ng s có ñiu ki n ñ th c hi n ñy ñ các quy n và ngh ĩa v t t ng c a mình, trên c ơ s ñó mà các l i ích h p pháp c a b n thân ñươ ng s ñưc tôn tr ng. Ngoài ra, vi c quán tri t các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính trong t t c các giai ñon t t ng có tác d ng ng ăn ch n m i hành vi vi ph m pháp lu t và nh ng bi u hi n tiêu c c trong quá trình gi i quy t v án hành chính. 1.3. Phân lo i các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam Vi c phân lo i các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính thành t ng nhóm ch có tính ch t t ươ ng ñi. B i vì, các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính ñu có vai trò ch ño toàn b h th ng các ch ñnh c a Lu t t t ng hành chính và ñu liên h m t thi t v i nhau. Căn c vào n i dung và ý ngh ĩa c a các nguyên t c, có th chia chúng thành hai nhóm nh ư sau : Nhóm th nh t: nhóm nguyên t c chung: Nhóm th hai: nhóm nguyên t c ñiu ch nh các ho t ñng riêng bi t c a t t ng hành chính. 2. N i dung các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam 2.1. Nhóm nguyên t c chung 1) Nguyên t c bo ñ m quy n b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s 2 2 ðiu 11 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 14
15. ðươ ng s t mình ho c có th nh lu t s ư hay ng ưi khác b o v quy n và l i ích h p pháp c a mình. Toà án có trách nhi m b o ñ m cho ñươ ng s th c hi n quy n b o v quy n và li ích h p pháp c a h . 2) Nguyên t c bình ñng v quy n và ngh ĩa v trong t t ng hành chính 3 Mi công dân ñ u bình ñng tr ưc pháp lu t, tr ưc Toà án không phân bi t dân tc, nam n , thành ph n xã h i, tín ng ưng, tôn giáo, trình ñ v ăn hoá, ngh nghi p. Mi c ơ quan, t ch c ñ u bình ñng không ph thu c vào hình th c t ch c, hình th c s h u và nh ng v n ñ khác. Các ñươ ng s bình ñng v quy n và ngh ĩa v trong quá trình gi i quy t v án hành chính. Toà án có trách nhi m t o ñiu ki n ñ h th c hi n các quy n và ngh ĩa v ca mình. 3) Nguyên t c v ti ng nói, ch vi t dùng trong t t ng hành chính 4 Ti ng nói và ch vi t dùng trong t t ng hành chính là ti ng Vi t. Ng ưi tham gia t t ng hành chính có quy n dùng ti ng nói và ch vi t c a dân tc mình; trong tr ưng h p này, ph i có ng ưi phiên d ch. Nguyên t c này nói lên quy n bình ñng gi a các dân t c và b o ñm cho các ñươ ng s thu c các dân t c có ñiu ki n di n ñt rõ ràng các yêu c u, ñư a ra các ch ng c, lý l b ng ti ng nói, ch vi t c a dân t c mình. Trên c ơ s ñó, h th c hi n ñưc ñy ñ các quy n và ngh ĩa v t t ng, b o v ñưc quy n và l i ích h p pháp c a mình tr ưc Tòa án. 4) Nguyên t c th c hi n ch ñ xét x có H i th m nhân dân Hi th m nhân dân là nh ng ng ưi do c ơ quan quy n l c Nhà n ưc b u ho c c ra. Vi c tham gia c a H i th m nhân dân vào ho t ñng xét x ca Tòa án là m t bi u hi n c a s ki m tra, giám sát c a nhân dân ñi v i ho t ñng c a c ơ quan Nhà n ưc. Nguyên t c này ñưc quy ñnh trong Hi n pháp, trong Lu t t ch c TAND và ñưc c th hóa t i Ði u 13 Lu t t t ng hành chính nh ư sau. Theo quy ñnh c a pháp lu t thì khi xét x , H i th m ngang quy n v i Th m phán, ñây là ñiu ki n quan tr ng ñ H i th m nhân dân phát huy vai trò là ng ưi ñi di n cho nhân dân tham gia công tác xét x c a Tòa án, ñng th i b o ñm cho ti ng nói ca ng ưi dân có tính ch t quy t ñnh trong công vi c xét x c a Tòa án. Ð th c hi n t t nguyên t c này, H i th m nhân dân c n nâng cao ý th c trách nhi m, nâng cao ki n th c pháp lu t, th c hi n ñúng ch c n ăng, nhi m v c a mình theo quy ñnh c a pháp lu t t t ng hành chính và các quy ñnh pháp lu t liên quan. 5) Nguyên t c Tòa án xét x công khai 5 3 ðiu 10 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 4 ðiu 22 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 5 ðiu 17 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 15
16. Vi c xét x v án hành chính ñưc ti n hành công khai. Tr ưng h p c n gi bí mt nhà n ưc ho c gi bí m t c a ñươ ng s theo yêu c u chính ñáng c a h thì Toà án xét x kín nh ưng ph i tuyên án công khai. Tòa án xét x công khai nên m i ng ưi ñu có quy n ñn d phiên tòa. Ðó là ñiu ki n ñ ng ưi dân tìm hi u pháp lu t, n m v ng pháp lu t, góp ph n ñu tranh ch ng các hành vi vi ph m pháp lu t. Nguyên t c này b o ñm cho ng ưi dân giám sát ñưc ho t ñng xét x c a Tòa án; ñng th i t o ñiu ki n cho Tòa án có th thông qua ho t ñng xét x th c hi n vi c truyên truy n, giáo d c pháp lu t. 6) Nguyên t c Tòa án xét x t p th và quy t ñnh theo ña s Tòa án nhân dân xét x t p th và quy t ñnh theo ña s . Yêu c u c a nguyên t c này là vi c xét x các v án các c p xét x ph i ñưc ti n hành theo ch ñ h i ñng xét x , ch không do m t cá nhân th c hi n, b o ñm vi c xét x ñưc th n tr ng, khách quan và chính xác. Vi nguyên tc này, n u thành ph n H i ñng xét x không ñúng theo quy ñnh ca pháp lu t là vi ph m nghiêm tr ng pháp lu t t t ng, và ñó là c ăn c ñ Tòa án c p trên h y b n án ho c quy t ñnh c a H i ñng xét x . Hi ñng xét x v án hành chính t ng c p xét x ñưc quy ñnh nh ư sau : - Thành ph n H i ñ ng xét x s ơ th m6 Hi ñ ng xét x s ơ th m g m m t Th m phán và hai H i th m nhân dân. Trong tr ưng h p ñ c bi t, H i ñ ng xét x s ơ th m có th g m hai Th m phán và ba H i th m nhân dân. - Thành ph n H i ñ ng xét x phúc th m7 Hi ñ ng xét x phúc th m g m ba Th m phán. - Thành ph n H i ñ ng giám ñ c th m và tái th m8 1. H i ñ ng giám ñ c th m Toà án c p t nh là y ban Th m phán Toà án c p tnh; khi ti n hành giám ñc th m b n án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp lu t thì ph i có ít nh t hai ph n ba t ng s thành viên tham gia; Chánh án Tòa án c p t nh làm Ch t a phiên tòa giám ñc th m. 2. H i ñ ng giám ñ c th m c a Toà hành chính Toà án nhân dân t i cao g m ba Th m phán Toà án nhân dân t i cao; khi ti n hành giám ñc th m bn án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp lu t thì ph i có ñ ba Th m phán tham gia; Chánh toà Tòa hành chính Tòa án nhân dân t i cao phân công m t Th m phán làm Ch t a phiên tòa giám ñc th m. 3. H i ñ ng giám ñ c th m Toà án nhân dân t i cao là Hi ñ ng Th m phán Toà án nhân dân t i cao; khi ti n hành giám ñc th m b n án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp 6 ðiu 128 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 7 ðiu 192 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 8 ðiu 218 và ðiu 238 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 16
17. lu t thì ph i có ít nh t hai ph n ba t ng s thành viên tham gia; Chánh án Tòa án nhân dân ti cao làm Ch t a phiên tòa giám ñc th m. Hi ñng xét x quy t ñnh theo ña s , riêng quy t ñnh c a H i ñng Th m phán Tòa án nhân dân t i cao, U ban Th m phán Tòa án c p t nh ph i ñưc quá n a tng s thành viên bi u quy t tán thành. 7) Nguyên t c pháp ch xã h i ch ngh ĩa Nguyên t c pháp ch xã h i ch ngh ĩa là nguyên t c ch ñ o, bao trùm nh t ñưc th hi n trong t t c các ho t ñ ng t t ng nói chung c ũng nh ư trong t t ng hành chính nói riêng. Nguyên t c này ñưc th hi n trong t t c các giai ñon c a t t ng hành chính, t nh ng quy ñ nh chung cho ñn nh ng quy ñ nh c th . Ðây là nguyên t c pháp lý c ơ b n nh t trong ho t ñ ng c a các c ơ quan Nhà n ưc và công dân ñưc quy ñ nh t i Ði u 12 Hi n pháp 1992. Trong t t ng hành chính, nguyên t c này b o ñ m cho vi c gi i quy t các v án hành chính ñúng pháp lu t và ñươ c bi u hi n c th nh ư sau: - Bo ñ m pháp ch xã h i ch ngh ĩa trong t t ng hành chính 9 Mi ho t ñ ng t t ng hành chính c a ng ưi ti n hành t t ng, ng ưi tham gia t tng, c a cá nhân, c ơ quan, t ch c có liên quan ph i tuân theo các quy ñnh c a Lu t t tng hành chính. - Bo ñ m hi u l c c a b n án, quy t ñ nh c a Toà án 10 Bn án, quy t ñ nh c a Toà án v v án hành chính ñã có hi u l c pháp lu t ph i ñưc thi hành và ph i ñưc cá nhân, c ơ quan, t ch c tôn tr ng. Cá nhân, c ơ quan, t ch c có ngh ĩa v ch p hành b n án, quy t ñ nh c a Toà án ph i nghiêm ch nh ch p hành. Trong ph m vi nhi m v , quy n h n c a mình, Toà án, c ơ quan, t ch c ñưc giao nhi m v có liên quan ñn vi c thi hành b n án, quy t ñ nh c a Toà án ph i nghiêm ch nh thi hành và ch u trách nhi m tr ưc pháp lu t v vi c th c hi n nhi m v ñó. 8) Nguyên t c Th m phán và H i th m nhân dân xét x ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t11 Khi xét x v án hành chính, Th m phán và H i th m nhân dân ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t. Nghiêm c m m i hành vi can thi p, c n tr Th m phán, H i th m nhân dân th c hi n nhi m v . Nguyên t c khi xét x Th m phán và H i th m nhân dân ñc l p và ch tuân theo pháp lu t không ch là m t nguyên t c c ơ b n ñưc quy ñnh trong Hi n pháp c a n ưc ta, mà còn ñưc quy ñnh trong Hi n pháp c a nhi u n ưc trên th gi i. Tuy vi c quy ñnh có khác nhau v hình th c nh ưng v n i dung thì c ơ b n là gi ng nhau. Ví d : 9 ðiu 4 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 10 ðiu 21 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 11 ðiu 14 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 17
18. kho n 1 Ði u 97 Hi n pháp n ưc C ng hòa liên bang Ð c n ăm 1959 quy ñnh: Th m phán xét x ñc l p và ch tuân theo pháp lu t. Vi t Nam, nguyên t c này có l ch s hình thành và phát tri n t lâu. Ði u 69 Hi n pháp n ăm 1946 n ưc ta ñã quy ñnh: Trong khi xét x , các viên th m phán ch tuân theo pháp lu t, các c ơ quan khác không ñưc can thi p. Hi n pháp n ăm 1959 ra ñi, nguyên t c này ñưc ghi nh n m t cách rõ nét hơn: Khi xét x , Tòa án nhân dân có quy n ñc l p và ch tuân theo pháp lu t (Ði u 100 Hi n pháp 1959 và Ði u 4 Lu t t ch c Tòa án nhân dân nam 1960). Ði u 131 Hi n pháp 1980 và Ði u 6 Lu t t ch c Tòa án nhân dân n ăm 1981 kh ng ñnh c th h ơn nguyên t c này: Khi xét x , Th m phán và H i th m nhân dân ñc l p và ch tuân theo pháp lu t. Nguyên t c khi xét x Th m phán và H i th m nhân dân ñc l p và ch tuân theo pháp lu t ñưc th hi n các m t: - Th nh t: khi xét x , Th m phán và H i th m không b ràng bu c b i k t lu n ca Vi n ki m sát; không b chi ph i b i ý ki n c a nhau. Th m phán, H i th m ph i ch u trách nhi m ñi v i ý ki n c a mình v t ng v n ñ c a v án. - Th hai: Th m phán và H i th m ñc l p c ũng có ngh ĩa là không m t c ơ quan, t ch c nào can thi p trái pháp lu t vào ho t ñng xét x c a Th m phán và H i th m. S ñc l p c a Th m phán và H i th m khi xét x ph i g n li n v i vi c tuân th pháp lu t. Ði u ñó có ngh ĩa là khi xét x , Th m phán và H i th m ph i c ăn c vào các quy ñnh c a pháp lu t ñ ñư a ra ý ki n, quy t ñnh c a mình v t ng v n ñ c a v án hành chính, ch không ñưc tùy ti n hay b ng c m tính. Quy ñnh này ñưc ghi nh n trong Hi n pháp 1992 v a nh m m c ñích b o v pháp ch xã h i ch ngh ĩa v a th hi n tính ch t ñc l p, không ph thu c vào các c ơ quan, t ch c hay cá nhân nào trong ho t ñng c a Tòa án nhân dân. Trong th c t có th có nh ng vi ph m ñi v i nguyên t c ñc l p xét x này. Song ñó là nh ng vi ph m mang tính ch t cá nhân, t ư l i, h l i d ng danh ngh ĩa c ơ quan Ðng, c ơ quan Nhà nưc, ho c s nh h ưng c a mình nh m tác ñng vào c ơ quan xét x , ép bu c c ơ quan xét x th c hi n theo yêu c u c a h . Ð ñm b o nguyên t c khi xét x Th m phán và H i th m nhân dân ñc l p và ch tuân theo pháp lu t Nhà n ưc nên quan tâm ñm b o m t s ñiu ki n c n thi t nh ư: - Các Th m phán ph i ñưc ñào t o có ch t l ưng v nghi p v xét x hành chính. - Pháp ñin hóa nh ng v ăn b n pháp lu t v n i dung ñ t o ñiu ki n cho các Th m phán áp d ng lu t m t cách d dàng. - Tăng c ưng h ơn n a tính ñc l p trong ho t ñng xét x b ng cách c th hóa trách nhi m cá nhân c a Th m phán và H i th m nhân dân. - Tng b ưc nghiên c u ñ s a ñi m t s th t c t t ng nói chung, và t t ng hành chính nói riêng nh m t o ñiu ki n cho H i ñng xét x có ñiu ki n ngh án không ch trên c ơ s nh ng ch ng c có trong h s ơ, mà còn c ăn c ch y u vào di n bi n t i phiên tòa. 2.2. Nhóm các nguyên t c ñiu ch nh các ho t ñ ng riêng bi t c a t t ng hành chính 18
19. Nhóm nguyên t c này bao g m các nguyên t c ñc tr ưng c a ho t ñng t t ng hành chính, bao g m các nguyên t c c ơ b n sau ñây : 1) Nguyên t c ti n t t ng hành chính Ðây là nguyên t c ñc thù nh t c a Lu t t t ng hành chính, là ñim khác c ơ b n so v i các ngành lu t t t ng khác. Theo nguyên t c này, tr ưc khi kh i ki n v án hành chính ra Tòa án có th m quy n, ñươ ng s ph i khi u n i v i ng ưi có th m quy n gi i quy t khi u n i l n ñu theo quy ñnh c a Lu t khi u n i t cáo. Theo Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính tr ưc ñây thì t t c các lo i khi u ki n hành chính thu c th m quy n gi i quy t c a Tòa án ñu b t bu c ph i tr i qua giai ñon ti n t t ng. Hi n t i theo Lu t t t ng hành chính thì ch có 2 lo i khi u ki n hành chính: 1.Khi u ki n v danh sách c tri b u c ñi bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñi bi u H i ñng nhân dân; và 2.Khi u ki n quy t ñnh gi i quy t khi u n i v quy t ñnh x lý v vi c c nh tranh là b t bu c ph i tr i qua giai ñon ti n t t ng; còn các lo i khi u ki n hành chính còn l i thì không nh t thi t ph i tr i qua giai ñon ti n t t ng. Kho n 2 và kho n 3 ðiu 103 Lu t t t ng hành chính quy ñnh: - Cá nhân, t ch c có quy n kh i ki n v án hành chính ñi v i quy t ñnh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh trong tr ưng h p không ñ ng ý vi quy t ñ nh ñó. - Cá nhân có quy n kh i ki n v án hành chính v danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u H i ñ ng nhân dân trong tr ưng h p ñã khi u n i v i c ơ quan có th m quy n gi i quy t khi u n i, nh ưng h t th i h n gi i quy t theo quy ñnh c a pháp lu t mà khi u n i không ñưc gi i quy t ho c ñã ñưc gi i quy t, nh ưng không ñng ý v i cách gi i quy t khi u n i. 2) Nguyên t c ngh ĩa v cung c p, thu th p ch ng c 12 ðươ ng s có quy n và ngh ĩa v cung c p ch ng c cho Toà án và ch ng minh yêu c u c a mình là có c ăn c và h p pháp. Ng ưi kh i ki n có ngh ĩa v cung c p b n sao quy t ñ nh hành chính ho c quy t ñnh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c cnh tranh, b n sao quy t ñ nh gi i quy t khi u n i (n u có), cung c p các ch ng c khác ñ b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình; Tr ưng h p không cung c p ñưc thì ph i nêu rõ lý do. Ng ưi b ki n có ngh ĩa v cung c p cho Toà án h s ơ gi i quy t khi u n i (n u có) và b n sao các v ăn b n, tài li u mà c ăn c vào ñó ñ ra quy t ñ nh hành chính, quy t ñnh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vic cnh tranh ho c có hành vi hành chính. Ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan có ngh ĩa v cung c p ch ng c ñ b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình. 12 ðiu 8, 9 và 72 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 19
20. Toà án ti n hành xác minh, thu th p ch ng c trong nh ng tr ưng h p do Lu t ñnh. Cá nhân, c ơ quan, t ch c trong ph m vi nhi m v , quy n h n c a mình có trách nhi m cung c p ñ y ñ và ñúng th i h n cho ñươ ng s , Toà án, Vi n ki m sát tài li u, ch ng c mà mình ñang l ưu gi , qu n lý khi có yêu c u c a ñươ ng s , Toà án, Vi n ki m sát; tr ưng h p không cung c p ñưc thì ph i thông báo b ng v ăn b n cho ñươ ng s, Toà án, Vi n ki m sát bi t và nêu rõ lý do c a vi c không cung c p ñưc tài li u, ch ng c . 3) Nguyên t c ñi tho i trong t t ng hành chính ðiu 12 Lu t t t ng hành chính quy ñnh: Trong quá trình gi i quy t v án hành chính, Toà án t o ñiu ki n ñ các ñươ ng s ñi tho i v vi c gi i quy t v án. 4) Nguyên t c vi c kh i ki n v án hành chính không làm ng ưng hi u l c c a quy t ñnh hành chính. V- QUAN H PHÁP LU T T T NG HÀNH CHÍNH 1 - Khái ni m và ñc ñim c a quan h pháp lu t t t ng hành chính a) Khái ni m Quan h pháp lu t là quan h xã h i ñưc các quy ph m pháp lu t ñiu ch nh, trong ñó quy n và ngh ĩa v c a nh ng ng ưi tham gia quan h này ñưc Nhà n ưc xác ñnh và b o ñm th c hi n. Nh ư vy, m t quan h xã h i mu n tr thành quan h pháp lu t thì ph i ñưc các quy ph m pháp lu t ñiu ch nh tác ñng vào. Pháp lu t t t ng hành chính n ưc ta quy ñnh ñươ ng s có quy n kh i ki n v án hành chính ñ yêu c u Tòa án b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình, Vi n ki m sát có quy n kh i t v án hành chính ñ b o v quy n, l i ích h p pháp c a ng ưi ch ưa thành niên, ng ưi có nh ưc ñim v th ch t, tâm th n, n u không có ai kh i ki n. Nh ư vy, khi nh ng ng ưi có quy n kh i ki n, kh i t v án hành chính th c hi n quy n kh i ki n, kh i t c a mình, Tòa án th lý gi i quy t v án thì t i Tòa án xu t hi n các quan h gi a Tòa án, Vi n ki m sát v i các ñươ ng s và v i nh ng ng ưi tham gia t tng khác. Các quan h này do Lu t t t ng hành chính ñiu ch nh và ñưc g i là quan h pháp lu t t t ng hành chính. Vy, quan h pháp lu t t t ng hành chính là quan h xã h i phát sinh gi a Tòa án, Vi n ki m sát v i các ñươ ng s và nh ng ng ưi tham gia t t ng khác trong quá trình Tòa án gi i quy t v án hành chính và ñưc các quy ph m pháp lu t t t ng hành chính ñiu ch nh. b) Ð c ñim c a quan h pháp lu t t t ng hành chính Trong quan h pháp lu t t t ng hành chính, ch th chính là Tòa án - c ơ quan nhà n ưc th c hi n quy n l c nhà n ưc ñ xét x . Là c ơ quan ti n hành t t ng, có ch c n ăng gi i quy t các khi u ki n hành chính cho nên Tòa án có m t ña v pháp lý ñc bi t. Ð a v pháp lý c a Tòa án th hi n nhi m v , quy n h n c a Tòa án trong quá trình t t ng. Các quy t ñnh c a Tòa án trong quá trình xét x ñu có tính ch t b t bu c chung ñi v i nh ng ng ưi tham gia t t ng. B i v y, gi a Tòa án và nh ng ng ưi tham gia t t ng t n t i quan h quy n uy, ph thu c, và c ũng t khi có s tham gia c a Tòa án thì m i quan h ñó m i tr thành m i quan h pháp lu t t t ng hành chính. 20
21. Xét v n i dung trong quan h pháp lu t t t ng hành chính thì các quy n ch quan c a ñươ ng s và nh ng ng ưi tham gia v án th c hi n t ng giai ñon t t ng ch th hi n ý chí c a m t bên, nh ư: quy n kh i ki n, kh i t v án, quy n kháng cáo, quy n rút ñơ n kh i ki n, quy n s a ñi ho c h y b quy t ñnh hành chính b khi u ki n v.v Ð ng th i m i hành vi t t ng c a nh ng ng ưi tham gia v án th c hi n quy n ca mình là c ơ s làm phát sinh quy n và ngh ĩa v c a ch th khác, nh ư hành vi kh i ki n v án c a ng ưi kh i ki n là c ơ s làm phát sinh quy n và ngh ĩa v th lý v án ñ gi i quy t c a Tòa án. 2. Các thành ph n c a quan h pháp lu t t t ng hành chính a) Ch th c a quan h pháp lu t t t ng hành chính Ch th c a quan h pháp lu t là nh ng con ng ưi c th , nh ng t ch c tham gia vào quan h xã h i ñưc pháp lu t ñiu ch nh, th c hi n các quy n ch quan và ngh ĩa v pháp lý nh t ñnh. Ch th c a quan h pháp lu t t t ng hành chính bao g m Tòa án nhân dân và nh ng ng ưi tham gia t t ng có liên quan ñn quá trình Tòa án gi i quy t v án hành chính (Vi n ki m sát nhân dân, ñươ ng s , ng ưi ñ i di n c a ñươ ng s , ng ưi b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s , ng ưi làm ch ng, ng ưi giám ñ nh, ng ưi phiên d ch), trong ñó quy n và ngh ĩa v c a Tòa án c ũng nh ư các ch th khác ñưc pháp lu t xác ñ nh và b o ñ m th c hi n. b) N i dung c a quan h pháp lu t t t ng hành chính Cũng nh ư các quan h pháp lu t xã h i ch ngh ĩa khác, n i dung c a quan h pháp lu t t t ng hành chính c ũng bao g m quy n ch quan, và ngh ĩa v pháp lý c a các ch th tham gia quan h pháp lu t t t ng hành chính. Ðó là quy n và ngh ĩa v c a Tòa án trong vi c th c hi n ch c n ăng xét x c a Nhà n ưc; quy n và ngh ĩa v khác c a nh ng ng ưi tham gia t t ng các v trí t t ng khác nhau trong vi c ti n hành các hành vi t t ng khi Tòa án gi i quy t v án hành chính. Quy n ch quan c a m i ch th trong quan h pháp lu t t t ng hành chính ñu ñưc b o ñ m th c hi n b ng ngh ĩa v t ươ ng ng c a ch th khác. Ð m t ch th th c hi n ñưc quy n ch quan c a mình thì các ch th khác ph i làm tròn ngh ĩa v pháp lý ñt ra ñ i v i h ; ñ ng th i ñ i v i m i ch th thì vi c làm tròn ngh ĩa v pháp lý c a mình là vi c t o ñiu ki n ñ th c hi n quy n ch quan c a h . c) Khách th c a quan h pháp lu t t t ng hành chính Trong quan h pháp lu t nói chung, các ch th tham gia vào quan h pháp lu t bao gi c ũng nh m ñt ñưc l i ích nh t ñnh, l i ích mà ch th c a quan h pháp lu t nh m ñt ñưc có th là l i ích v t ch t, ho c l i ích phi v t ch t. Trong quá trình t t ng, m i hành vi t t ng c a các ch th quan h pháp lu t t tng ñu nh m làm sáng t s th t khách quan c a v án. Khách th c a quan h pháp lu t t t ng là ñi t ưng xem xét c a Tòa án do các ñươ ng s ñt ra và mong mu n ñưc Tòa án gi i quy t. Ví d : Chi c c thú y thành ph X l p biên b n thu gi m ưi (10) con l n c a ông A (ông A là lái buôn l n), và ra Quy t ñnh s 100/QÐ-TY x lý b ng hình th c lu c chính 10 con l n này (toàn b ph t ng, ñu, móng c a chúng ñưc thiêu h y b ng xăng) vì cho r ng nh ng con l n này mang b nh Y. Ông A khi u n i Quy t ñnh này. Không ñng ý v i quy t ñnh gi i quy t khi u n i c a Chi c c thú y, ông A kh i ki n v 21
22. án hành chính t i Tòa án nhân dân thành ph X. Ông cho r ng Quy t ñnh 100/QÐ-TY trái pháp lu t (vì l n ông không m c b nh), và yêu c u Tòa án phán quy t bu c Chi c c thúy y ph i b i th ưng thi t h i cho ông. d này, Quy t ñnh s 100/QÐ-TY là ñi t ưng xét x c a Tòa hành chính, còn khách th c a tranh ch p này là tính h p pháp hay không h p pháp c a Quy t ñnh 100/QÐ-TY. Vy, khách th c a quan h pháp lu t t t ng hành chính là các quan h pháp lu t v n i dung ñang có tranh ch p, mà Tòa án cùng các ch th khác ñu nh m vào ñ gi i quyt./. Tài li u tham kh o: 1) Hi n pháp n ăm 1992 ñưc s a ñi, b sung n ăm 2001; 2) Lu t T ch c Toà án nhân dân n ăm 2002; 3) Lu t t t ng hành chính n ăm 2010 (có hi u l c ngày 01/7/2011); 4) Ngh quy t 02/2011/NQ-HðTP ngày 29/7/2011 c a H i ñng th m phán Tòa án nhân dân t i cao v h ưng d n thi hành Lu t T t ng hành chính 2010. 22
23. Ch ươ ng 3: TH M QUY N C A TÒA ÁN TRONG GI I QUY T ÁN HÀNH CHÍNH I- Ð I T ƯNG THU C TH M QUY N XÉT X C A TÒA HÀNH CHÍNH n ưc ta, các v ăn b n quy ph m pháp lu t không thu c ñi t ưng xét x c a Tòa hành chính. Pháp lu t t t ng hành chính Vi t Nam quy ñnh ñi t ưng thu c th m quy n xét x c a Tòa hành chính là: quy t ñnh hành chính cá bi t và hành vi hành chính. 1. Quy t ñnh hành chính cá bi t Quy t ñ nh hành chính là v ăn bn do cơ quan hành chính nhà n ưc, c ơ quan, t ch c khác ho c ng ưi có th m quy n trong các c ơ quan, t ch c ñó ban hành, quy t ñnh v m t v n ñ c th trong ho t ñ ng qu n lý hành chính ñưc áp d ng m t l n ñ i vi m t ho c mt s ñ i t ưng c th . Các quy t ñ nh hành chính cá bi t thu c ñ i t ưng xét x c a Tòa án g m: 1. Quy t ñ nh hành chính, tr các quy t ñ nh hành chính thu c ph m vi bí m t nhà n ưc trong các l ĩnh v c qu c phòng, an ninh, ngo i giao theo danh m c do Chính ph quy ñ nh và các quy t ñ nh hành chính mang tính n i b c a c ơ quan, t ch c. 2. Danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u Hi ñ ng nhân dân. 3. Quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c công ch c gi ch c v t T ng C c tr ưng và t ươ ng ñươ ng tr xu ng. 4. Khi u ki n quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh. Ch th ban hành quy t ñ nh hành chính cá bi t thu c ñ i t ưng xét x c a Tòa án gm: 1. B, c ơ quan ngang b , c ơ quan thu c Chính ph , V ăn phòng Ch t ch n ưc, Văn phòng Qu c h i, Ki m toán nhà n ưc, Toà án nhân dân t i cao, Vi n ki m sát nhân dân t i cao và quy t ñ nh hành chính ca ng ưi có th m quy n trong c ơ quan. 2. Cơ quan nhà n ưc c p t nh, c p huy n, c p xã. 3. Cơ quan ñi di n ngo i giao c a n ưc C ng hoà xã h i ch ngh ĩa Vi t Nam nưc ngoài ho c c a ng ưi có th m quy n trong c ơ quan ñó. Lưu ý: - Các quy t ñnh c a Tòa án nhân dân, Vi n ki m sát nhân dân (t ñây vi t t t là VKSND) trong khi th c hi n ch c n ăng t t ng c a c ơ quan ti n hành t t ng 23
24. khi có khi u n i s ñưc gi i quy t theo quy ñnh c a pháp lu t t t ng. Ch có các quy t ñnh hành chính nh ư quy t ñnh v bu c thôi vi c cán b , nhân viên Tòa án nhân dân, Vi n Ki m sát nhân dân ho c quy t ñnh x ph t vi ph m hành chính do vi ph m tr t t phiên tòa, khi có khi u ki n m i ñưc xem là v án hành chính và ñưc gi i quy t theo quy ñnh c a Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính. - Các quy t ñnh hành chính c a các t ch c nh ư: M t tr n T qu c Vit Nam, Ðoàn Thanh niên Cng s n HCM, H i Liên hi p Ph n , Liên ñoàn lao ñng v.v c ũng nh ư các quy t ñnh hành chính, hành vi hành chính c a các thành viên c a các t ch c này n u có khi u ki n thì không thu c th m quy n gi i quy t c a Tòa án. - Quy t ñnh hành chính c n ñưc hi u th ng nh t là, mt quy t ñnh hành chính ph i là m t v ăn b n ban hành v i tên lo i là m t quy t ñnh. Ví d : quy t ñnh giao ñt, quy t ñnh thu h i ñt, quy t ñnh x ph t vi ph m hành chính, quy t ñnh ñư a vào tr ưng giáo d ưng v.v Tuy nhiên, trong th c t có nh ng tr ưng hp do không th c hi n ñúng qui trình, qui ph m ban hành v ăn b n, nên có nh ng c ơ quan Nhà n ưc ñã ban hành nh ng v ăn b n không ph i b ng hình th c quy t ñnh, mà ñưc ban hành d ưi hình th c m t công v ăn, m t báo cáo kt lu n, m t thông báo v.v nh ưng n i dung các v ăn b n này l i có nh ng quy ñnh có tính b t bu c thi hành, và c ơ quan nhà n ưc ho c cán b viên ch c nhà nưc có th m quy n ñã c ăn c vào các v ăn b n này ñ thi hành nh ư m t quy t ñnh hành chính, thì c ũng ñưc coi là m t quy t ñnh hành chính b ng v ăn b n và c ũng tr thành ñi t ưng b kh i ki n v án hành chính n u th a mãn các ñiu ki n khác do lu t ñnh. 2. Hành vi hành chính Hành vi hành chính là hành vi c a c ơ quan hành chính nhà n ưc, cơ quan, t ch c khác ho c ca ng ưi có th m quy n trong c ơ quan, t ch c ñó th c hi n ho c không th c hi n nhi m v , công v theo quy ñ nh c a pháp lu t. Các hành vi hành chính thu c ñ i t ưng xét x c a Tòa án g m: Hành vi hành chính, tr các hành vi hành chính thu c ph m vi bí m t nhà n ưc trong các l ĩnh v c qu c phòng, an ninh, ngo i giao theo danh m c do Chính ph quy ñ nh và các hành vi hành chính mang tính n i b c a c ơ quan, t ch c. Ch th có hành vi hành chính thu c ñ i t ưng xét x c a Tòa án g m: 1. B , c ơ quan ngang b , c ơ quan thu c Chính ph , V ăn phòng Ch t ch n ưc, Văn phòng Qu c h i, Ki m toán nhà n ưc, Toà án nhân dân t i cao, Vi n ki m sát nhân dân t i cao và quy t ñ nh hành chính c a ng ưi có th m quy n trong c ơ quan. 2. C ơ quan nhà n ưc c p t nh, c p huy n, c p xã. 3. C ơ quan ñi di n ngo i giao c a n ưc C ng hoà xã h i ch ngh ĩa Vi t Nam nưc ngoài ho c c a ng ưi có th m quy n trong c ơ quan ñó. 24
25. Hành vi hành chính có th là vi c th c hi n ho c có th là vi c không th c hi n công v theo quy ñnh c a pháp lu t và không ñưc th hi n b ng v ăn b n. Ví d : Hành vi hành chính là vi c th c hi n công v theo quy ñnh c a pháp lu t nh ư: m t ng ưi theo quy ñnh c a pháp lu t ñưc giao nhi m v thi hành quy t ñnh hành chính c a ng ưi có th m quy n v vi c c ưng ch tháo d công trình ph c a m t gia ñình do có s l n chi m ñt c a công, nh ưng khi thi hành công v ng ưi ñó không nh ng tháo d công trình ph mà còn có hành vi phá b m t ph n c a ngôi nhà. Ví d : Hành vi hành chính là vi c không th c hi n công v theo quy ñnh c a pháp lu t nh ư: m t c ơ quan ho c m t ng ưi theo quy ñnh c a pháp lu t sau khi nh n ñ h s ơ v vi c xin c p gi y phép xây d ng nhà , m c dù h s ơ ñã ñy ñ các tài li u c n thi t, th nh ưng quá th i h n do pháp lu t quy ñnh, c ơ quan ñó ho c ng ưi ñó v n không c p gi y phép xây d ng nhà cho ng ưi xin phép. II- CÁC LO I KHI U KI N HÀNH CHÍNH THU C TH M QUY N GI I QUY T C A TÒA ÁN Theo quy ñnh c a pháp lu t n ưc ta thì Tòa án th c hi n th m quy n ñc bi t ca Nhà n ưc là th m quy n xét x . Theo quy ñnh t i Ði u 28 Lu t t t ng hành chính thì Tòa án có th m quy n gi i quy t các lo i khi u ki n sau ñây: 1. Khi u ki n quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính, tr các quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính thu c ph m vi bí m t nhà n ưc trong các l ĩnh v c qu c phòng, an ninh, ngo i giao theo danh m c do Chính ph quy ñ nh và các quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính mang tính n i b c a c ơ quan, t ch c. 2. Khi u ki n v danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u H i ñ ng nhân dân. 3. Khi u ki n quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c công ch c gi ch c v t T ng Cc tr ưng và t ươ ng ñươ ng tr xu ng. 4. Khi u ki n quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh. III- TH M QUY N XÉT X S Ơ TH M V ÁN HÀNH CHÍNH C A TÒA ÁN NHÂN DÂN CÁC C P 1. Th m quy n c a Tòa án nhân dân c p huy n13 Toà án nhân dân huy n, qu n, th xã, thành ph thu c t nh (sau ñây g i chung là Toà án c p huy n) gi i quy t theo th t c s ơ th m nh ng khi u ki n sau ñây: 1. Khi u ki n quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính c a c ơ quan nhà n ưc t c p huy n tr xu ng trên cùng ph m vi ñ a gi i hành chính v i Toà án ho c c a ng ưi có th m quy n trong c ơ quan nhà n ưc ñó; 13 ðiu 29 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 25
26. 2. Khi u ki n quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c c a ng ưi ñ ng ñ u c ơ quan, t ch c t c p huy n tr xu ng trên cùng ph m vi ñ a gi i hành chính v i Toà án ñi v i công ch c thu c quy n qu n lý c a c ơ quan, t ch c ñó; 3. Khi u ki n v danh sách c tri b u c ñi bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñi bi u H i ñng nhân dân ca c ơ quan l p danh sách c tri trên cùng ph m vi ña gi i hành chính v i Toà án. 2. Th m quy n c a Tòa án nhân dân c p t nh 14 Toà án nhân dân t nh, thành ph tr c thu c trung ươ ng (sau ñây g i chung là Toà án cp t nh) gi i quy t theo th t c s ơ th m nh ng khi u ki n sau ñây: a) Khi u ki n quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính c a b , c ơ quan ngang b, c ơ quan thu c Chính ph , V ăn phòng Ch t ch n ưc, V ăn phòng Qu c h i, Ki m toán nhà n ưc, Toà án nhân dân t i cao, Vi n ki m sát nhân dân t i cao và quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính c a ng ưi có th m quy n trong c ơ quan ñó mà ng ưi kh i ki n có n ơi c ư trú, n ơi làm vi c ho c tr s trên cùng ph m vi ñ a gi i hành chính vi Toà án; tr ưng h p ng ưi kh i ki n không có n ơi c ư trú, n ơi làm vi c ho c tr s trên lãnh th Vi t Nam thì th m quy n gi i quy t thu c Toà án n ơi c ơ quan, ng ưi có th m quy n ra quy t ñ nh hành chính, có hành vi hành chính; b) Khi u ki n quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính c a c ơ quan thu c m t trong các c ơ quan nhà n ưc nêu trên và quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính c a ng ưi có th m quy n trong các c ơ quan ñó mà ng ưi kh i ki n có n ơi c ư trú, n ơi làm vi c ho c tr s trên cùng ph m vi ñ a gi i hành chính v i Toà án; tr ưng h p ng ưi kh i ki n không có n ơi c ư trú, n ơi làm vi c ho c tr s trên lãnh th Vi t Nam thì th m quy n gi i quy t thu c Toà án n ơi c ơ quan, ng ưi có th m quy n ra quy t ñ nh hành chính, có hành vi hành chính; c) Khi u ki n quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính c a c ơ quan nhà n ưc cp t nh trên cùng ph m vi ñ a gi i hành chính v i Toà án và c a ng ưi có th m quy n trong c ơ quan nhà n ưc ñó; d) Khi u ki n quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính c a c ơ quan ñi di n ngo i giao c a n ưc C ng hoà xã h i ch ngh ĩa Vi t Nam n ưc ngoài ho c c a ngưi có th m quy n trong c ơ quan ñó mà ng ưi kh i ki n có n ơi c ư trú trên cùng ph m vi ñ a gi i hành chính v i Toà án. Tr ưng h p ng ưi kh i ki n không có n ơi c ư trú t i Vi t Nam, thì Toà án có th m quy n là Toà án nhân dân thành ph Hà N i ho c Toà án nhân dân thành ph H Chí Minh; ñ) Khi u ki n quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c c a ng ưi ñ ng ñ u c ơ quan, t ch c c p t nh, b , ngành trung ươ ng mà ng ưi kh i ki n có n ơi làm vi c khi b k lu t trên cùng ph m vi ñ a gi i hành chính v i Toà án; e) Khi u ki n quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh mà ng ưi kh i ki n có n ơi c ư trú, n ơi làm vi c ho c tr s trên cùng ph m vi ñ a gi i hành chính v i Toà án; 14 ðiu 30 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 26
27. g) Trong tr ưng h p c n thi t, Toà án c p t nh có th l y lên ñ gi i quy t khi u ki n thu c th m quy n c a Toà án c p huy n. IV - XÁC Ð NH TH M QUY N GI I QUY T CÁC V KI N HÀNH CHÍNH 1. Xác ñnh th m quy n trong tr ưng h p v a có ñơn khi u n i, v a có ñơn kh i ki n15 Tr ưng h p ng ưi kh i ki n có ñơn kh i ki n v án hành chính t i Toà án có th m quy n, ñ ng th i có ñơn khi u n i ñ n ng ưi có th m quy n gi i quy t khi u n i thì th m quy n gi i quy t theo s l a ch n c a ng ưi kh i ki n. 2. Xác ñnh th m quy n th lý gi i quy t gi a các tòa án, gi a các tòa chuyên trách Tranh chp v th m quy n gi i quy t v án hành chính gi a các Toà án c p huy n trong cùng m t t nh, thành ph tr c thu c trung ươ ng do Chánh án Toà án c p tnh gi i quy t. Tranh ch p v th m quy n gi i quy t v án hành chính gi a các Toà án c p huy n thu c các t nh, thành ph tr c thu c trung ươ ng khác nhau ho c gi a các Toà án cp t nh do Chánh án Toà án nhân dân t i cao gi i quy t./. Tài li u tham kh o 1) Lu t t t ng hành chính n ăm 2010; 2) Quy t ñnh hành chính, hành vi hành chính: ñi t ưng xét x c a toà án- NXB. Tng h p Ð ng Nai - n ăm 2001 (t p th tác gi : Ph m H ng Thái, V ũ Ðc Hán, v.v ); 3) Ngh quy t 02/2011/NQ-HðTP ngày 29/7/2011 c a H i ñng th m phán Tòa án nhân dân t i cao v h ưng d n thi hành Lu t T t ng hành chính 2010. 15 ðiu 31 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 27
28. Ch ươ ng 4: NG ƯI TI N HÀNH T T NG VÀ NG ƯI THAM GIA T T NG, CÁC BI N PHÁP KH N C P T M TH I Trong quá trình Tòa án xét x m t v án hành chính thì có s tham gia c a nhi u ng ưi. Nh ng ng ưi này tham gia vào quan h pháp lu t t t ng hành chính v i t ư cách là ch th c a quan h pháp lu t này, có các quy n và ngh ĩa v t t ng khác nhau nên v trí t t ng c a h c ũng khác nhau theo quy ñnh c a pháp lu t t t ng hành chính. C ăn c vào v trí t t ng, quy n và ngh ĩa v t t ng có th phân ch th c a quan h t t ng hành chính thành hai nhóm: ngưi ti n hành t t ng và ngưi tham gia t t ng. I- NG ƯI TI N HÀNH T T NG 1. Các c ơ quan ti n hành t t ng hành chính a) Toà án nhân dân; b) Vi n ki m sát nhân dân. 2. Nh ng ng ưi ti n hành t t ng hành chính a) Chánh án Toà án, Thm phán, H i th m nhân dân, Th ư ký Toà án; b) Vi n tr ưng Vi n ki m sát, Ki m sát viên. 2.1. Nhi m v , quy n h n c a Chánh án Toà án Chánh án Toà án có nh ng nhi m v , quy n h n sau ñây: a) T ch c công tác gi i quy t các v án hành chính thu c th m quy n c a Toà án; b) Phân công Th m phán gi i quy t v án hành chính, H i th m nhân dân tham gia H i ñ ng xét x v án hành chính; phân công Th ư ký Toà án ti n hành t t ng ñ i vi v án hành chính; c) Quy t ñ nh thay ñ i Th m phán, H i th m nhân dân, Th ư ký Toà án tr ưc khi m phiên toà; d) Quy t ñ nh thay ñ i ng ưi giám ñ nh, ng ưi phiên d ch tr ưc khi m phiên toà; ñ) Ra các quy t ñ nh và ti n hành các ho t ñ ng t t ng hành chính; e) Kháng ngh theo th t c giám ñ c th m, tái th m b n án, quy t ñ nh ñã có hiu lc pháp lu t c a Toà án; g) Gi i quy t khi u n i, t cáo. Chánh án Toà án có th y nhi m cho m t Phó Chánh án Toà án th c hi n nhi m v, quy n h n c a Chánh án Toà án. Phó Chánh án Toà án ñưc y nhi m ch u trách nhi m tr ưc Chánh án Toà án v vi c thc hi n nhi m v ñưc giao. 28
29. 2.2. Nhi m v , quy n h n c a Th m phán 1. L p h s ơ v án. 2. Quy t ñ nh áp d ng, thay ñ i, h y b bi n pháp kh n c p t m th i. 3. Quy t ñ nh ñình ch ho c t m ñình ch gi i quy t v án hành chính. 4. T ch c vi c ñ i tho i gi a các ñươ ng s khi có yêu c u. 5. Quy t ñ nh ñưa v án hành chính ra xét x . 6. Quy t ñ nh tri u t p nh ng ng ưi tham gia phiên toà. 7. Tham gia xét x v án hành chính. 8. Ti n hành các ho t ñ ng t t ng và bi u quy t nh ng v n ñ thu c th m quy n ca H i ñng xét x . 2.3. Nhi m v , quy n h n c a H i th m nhân dân 1. Nghiên c u h s ơ v án. 2. ð ngh Chánh án Toà án, Th m phán ñưc phân công gi i quy t v án hành chính ra các quy t ñ nh c n thi t thu c th m quy n. 3. Tham gia xét x v án hành chính. 4. Ti n hành các ho t ñ ng t t ng và bi u quy t nh ng v n ñ thu c th m quy n ca H i ñ ng xét x . 2.4. Nhi m v , quy n h n c a Th ư ký Toà án 1. Chu n b các công tác nghi p v c n thi t tr ưc khi khai m c phiên toà. 2. Ph bi n n i quy phiên toà. 3. Báo cáo v i H i ñ ng xét x v s có m t, v ng m t c a nh ng ng ưi tham gia phiên toà theo gi y tri u t p c a Toà án và lý do v ng m t. 4. Ghi biên b n phiên toà. 5. Ti n hành các ho t ñ ng t t ng khác theo quy ñnh c a Lu t t t ng hành chính. 2.5. Nhi m v , quy n h n c a Vi n tr ưng Vi n ki m sát Khi th c hi n ki m sát vi c tuân theo pháp lu t trong ho t ñ ng t t ng hành chính, Vi n tr ưng Vi n ki m sát có nh ng nhi m v , quy n h n sau ñây: a) T ch c và ch ñ o th c hi n công tác ki m sát vi c tuân theo pháp lu t trong ho t ñ ng t t ng hành chính; 29
30. b) Phân công Ki m sát viên th c hi n ki m sát vi c tuân theo pháp lu t trong ho t ñ ng t t ng hành chính, tham gia phiên toà, phiên h p gi i quy t v án hành chính; c) Ki m tra ho t ñ ng ki m sát vi c tuân theo pháp lu t trong ho t ñ ng t t ng hành chính c a Ki m sát viên; d) Quy t ñ nh thay ñ i Ki m sát viên; ñ) Kháng ngh theo th t c phúc th m, giám ñ c th m, tái th m b n án, quy t ñnh c a Toà án; e) Gi i quy t khi u n i, t cáo theo quy ñ nh c a Lu t này. Vi n tr ưng Vi n ki m sát có th y nhi m cho m t Phó Vi n tr ưng Vi n ki m sát th c hi n nhi m v , quy n h n c a Vi n tr ưng Vi n ki m sát . Phó Vi n tr ưng Vi n ki m sát ñưc y nhi m ch u trách nhi m tr ưc Vi n tr ưng Vi n ki m sát v vi c th c hi n nhi m v ñưc giao. 2.6. Nhi m v , quy n h n c a Ki m sát viên 1. Ki m sát vi c tuân theo pháp lu t trong vi c gi i quy t các v án hành chính. 2. Ki m sát vi c tuân theo pháp lu t c a nh ng ng ưi tham gia t t ng. 3. Tham gia phiên toà, phiên h p gi i quyt v án hành chính. 4. Ki m sát b n án, quy t ñ nh c a Toà án. 5. Th c hi n nhi m v , quy n h n khác thu c th m quy n c a Vi n ki m sát theo s phân công c a Vi n tr ưng Vi n ki m sát. 3. H i ñng xét x Hi ñng xét x v án hành chính t ng c p xét x ñưc quy ñnh nh ư sau : - Thành ph n H i ñ ng xét x s ơ th m16 Hi ñ ng xét x s ơ th m g m m t Th m phán và hai H i th m nhân dân. Trong tr ưng h p ñ c bi t, H i ñ ng xét x s ơ th m có th g m hai Th m phán và ba H i th m nhân dân. - Thành ph n H i ñ ng xét x phúc th m17 Hi ñ ng xét x phúc th m g m ba Th m phán. - Thành ph n H i ñ ng giám ñ c th m và tái th m18 1. H i ñ ng giám ñ c th m Toà án c p t nh là y ban Th m phán Toà án c p tnh; khi ti n hành giám ñc th m b n án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp lu t thì ph i có ít nh t hai ph n ba t ng s thành viên tham gia; Chánh án Tòa án c p t nh làm Ch t a phiên tòa giám ñc th m. 16 ðiu 128 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 17 ðiu 192 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 18 ðiu 218 và ðiu 238 Lu t t t ng hành chính n ăm 2010. 30
31. 2. H i ñ ng giám ñ c th m c a Toà hành chính Toà án nhân dân t i cao g m ba Th m phán Toà án nhân dân t i cao; khi ti n hành giám ñc th m bn án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp lu t thì ph i có ñ ba Th m phán tham gia; Chánh toà Tòa hành chính Tòa án nhân dân t i cao phân công m t Th m phán làm Ch t a phiên tòa giám ñc th m. 3. H i ñ ng giám ñ c th m Toà án nhân dân t i cao là H i ñ ng Th m phán Toà án nhân dân t i cao; khi ti n hành giám ñc th m b n án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp lu t thì ph i có ít nh t hai ph n ba t ng s thành viên tham gia; Chánh án Tòa án nhân dân ti cao làm Ch t a phiên tòa giám ñc th m. Hi ñng xét x quy t ñnh theo ña s , riêng quy t ñnh c a H i ñng Th m phán Tòa án nhân dân t i cao, U ban Th m phán Tòa án c p t nh ph i ñưc quá n a tng s thành viên bi u quy t tán thành. 4. Thay ñi ng ưi ti n hành t t ng 4.1. Nh ng tr ưng h p ph i t chi ho c thay ñ i ng ưi ti n hành t t ng Ng ưi ti n hành t t ng ph i t ch i ti n hành t t ng ho c b thay ñ i trong nh ng tr ưng h p sau ñây: 1. ðng th i là ñươ ng s , ng ưi ñ i di n, ng ưi thân thích c a ñươ ng s ; 2. ðã tham gia v i t ư cách ng ưi b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s , ng ưi làm ch ng, ng ưi giám ñ nh, ng ưi phiên d ch trong cùng v án ñó; 3. ðã tham gia vào vi c ra quy t ñ nh hành chính ho c có liên quan ñn hành vi hành chính b kh i ki n; 4. ðã tham gia vào vi c ra quy t ñ nh gi i quy t khi u n i ñ i v i quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính b kh i ki n; 5. ðã tham gia vào vi c ra quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c công ch c ho c ñã tham gia vào vi c ra quy t ñ nh gi i quy t khi u n i ñ i v i quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c công ch c b kh i ki n; 6. ðã tham gia vào vi c ra quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh b kh i ki n; 7. ðã tham gia vào vi c l p danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u H i ñ ng nhân dân b kh i ki n; 8. Có c ăn c rõ ràng cho r ng h có th không vô t ư trong khi làm nhi m v . 4.2. Thay ñi Th m phán, H i th m nhân dân Th m phán, H i th m nhân dân ph i t ch i ti n hành t t ng ho c b thay ñ i trong nh ng tr ưng h p sau ñây: 1. Thu c m t trong nh ng tr ưng h p nêu m c 4.1; 2. Là ng ưi thân thích v i thành viên khác trong H i ñ ng xét x ; 3. ðã tham gia xét x s ơ th m, phúc th m, giám ñ c th m ho c tái th m v án ñó, tr tr ưng h p là thành viên c a H i ñ ng Th m phán Toà án nhân dân t i cao, y 31
32. ban Th m phán Toà án c p t nh ñưc tham gia xét x nhi u l n cùng m t v án theo th tc giám ñ c th m, tái th m; 4. ðã là ng ưi ti n hành t t ng trong v án ñó v i t ư cách là Ki m sát viên, Th ư ký Toà án. 4.3. Thay ñi Ki m sát viên Ki m sát viên ph i t ch i ti n hành t t ng ho c b thay ñ i trong nh ng tr ưng hp sau ñây: 1. Thu c m t trong nh ng tr ưng h p nêu m c 4.1; 2. ðã là ng ưi ti n hành t t ng trong v án ñó v i t ư cách là Th m phán, H i thm nhân dân, Ki m sát viên, Th ư ký Toà án; 3. Là ng ưi thân thích v i m t trong nh ng thành viên H i ñ ng xét x v án ñó. 4.4. Thay ñi Th ư ký Toà án Th ư ký Toà án ph i t ch i ti n hành t t ng ho c b thay ñ i trong nh ng tr ưng hp sau ñây: 1. Thu c mt trong nh ng tr ưng h p nêu m c 4.1; 2. ðã là ng ưi ti n hành t t ng trong v án ñó v i t ư cách là Th m phán, H i th m nhân dân, Ki m sát viên, Th ư ký Toà án; 3. Là ng ưi thân thích v i m t trong nh ng ng ưi ti n hành t t ng khác trong v án ñó. 4.5. Th t c t ch i ti n hành t t ng ho c ñ ngh thay ñ i ng ưi ti n hành t t ng * Tr ưc khi m phiên toà Vi c t ch i ti n hành t t ng ho c ñ ngh thay ñ i ng ưi ti n hành t t ng tr ưc khi m phiên toà ph i ñưc l p thành v ăn b n, trong ñó nêu rõ lý do và c ăn c c a vi c t ch i ti n hành t t ng ho c c a vi c ñ ngh thay ñ i ng ưi ti n hành t t ng. Tr ưc khi m phiên toà, vi c thay ñ i Th m phán, H i th m nhân dân, Th ư ký Toà án do Chánh án Toà án quy t ñ nh; n u Th m phán b thay ñ i là Chánh án Toà án thì do Chánh án Toà án c p trên tr c ti p quy t ñ nh. Tr ưc khi m phiên toà, vi c thay ñ i Ki m sát viên do Vi n tr ưng Vi n ki m sát cùng c p quy t ñ nh; n u Ki m sát viên b thay ñ i là Vi n tr ưng Vi n ki m sát thì do Vi n tr ưng Vi n ki m sát c p trên tr c ti p quy t ñ nh. * T i phiên toà Vi c t ch i ti n hành t t ng ho c ñ ngh thay ñ i ng ưi ti n hành t t ng t i phiên toà ph i ñưc ghi vào biên b n phiên toà. Ti phiên toà, vi c thay ñ i Th m phán, H i th m nhân dân, Th ư ký Toà án, Ki m sát viên do H i ñ ng xét x quy t ñ nh sau khi nghe ý ki n c a ng ưi b yêu c u thay ñi. Hi ñ ng xét x th o lu n t i phòng ngh án và quy t ñ nh theo ña s . 32
33. Trong tr ưng h p ph i thay ñ i Th m phán, H i th m nhân dân, Th ư ký Toà án, Ki m sát viên thì H i ñng xét x ra quy t ñ nh hoãn phiên toà. Vi c c Th m phán, Hi th m nhân dân, Th ư ký Toà án thay th ng ưi b thay ñ i do Chánh án Toà án quy t ñnh; n u ng ưi b thay ñ i là Chánh án Toà án thì do Chánh án Toà án c p trên tr c ti p quy t ñ nh. Vi c c Kim sát viên thay th Ki m sát viên b thay ñ i do Vi n tr ưng Vi n ki m sát cùng c p quy t ñ nh; n u Ki m sát viên b thay ñ i là Vi n tr ưng Vi n ki m sát thì do Vi n tr ưng Vi n ki m sát c p trên tr c ti p quy t ñ nh. Trong th i h n 07 ngày làm vi c, k t ngày hoãn phiên toà, Chánh án Toà án, Vi n tr ưng Vi n ki m sát ph i c ng ưi khác thay th . II- NG ƯI THAM GIA T T NG Nh ng ng ưi tham gia t t ng hành chính g m: ñươ ng s , ngưi ñ i di n c a ñươ ng s , ngưi b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s , ngưi làm ch ng, ngưi giám ñ nh, ngưi phiên d ch. 1. ðươ ng s ðươ ng s g m có ng ưi kh i ki n, ng ưi b ki n, ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan. 1.1. Năng l c pháp lu t t t ng hành chính và n ăng l c hành vi t t ng hành chính ca ñươ ng s Năng l c pháp lu t t t ng hành chính là kh n ăng có các quy n, ngh ĩa v trong t t ng hành chính do pháp lu t quy ñ nh. M i cá nhân, c ơ quan, t ch c có n ăng l c pháp lu t t t ng hành chính nh ư nhau trong vi c yêu c u Toà án b o v quy n và l i ích h p pháp c a mình. Năng l c hành vi t t ng hành chính là kh n ăng t mình th c hi n quy n, ngh ĩa v t t ng hành chính ho c y quy n cho ng ưi ñ i di n tham gia t t ng hành chính. ðươ ng s là ng ưi t ñ 18 tu i tr lên có ñy ñ n ăng l c hành vi t t ng hành chính, tr ng ưi m t n ăng l c hành vi dân s ho c pháp lu t có quy ñ nh khác. ðươ ng s là ng ưi ch ưa thành niên, ng ưi m t n ăng l c hành vi dân s th c hi n quy n, ngh ĩa v c a ñươ ng s trong t t ng hành chính thông qua ng ưi ñ i di n theo pháp lu t. ðươ ng s là c ơ quan, t ch c th c hi n quy n, ngh ĩa v t t ng hành chính thông qua ng ưi ñ i di n theo pháp lu t. 1.2. Quy n, ngh ĩa v c a ñươ ng s 1. Cung c p tài li u, ch ng c ñ ch ng minh và b o v quy n và l i ích h p pháp c a mình. 2. ðưc bi t, ñ c, ghi chép, sao ch p và xem các tài li u, ch ng c do ñươ ng s khác cung c p ho c do Toà án thu th p. 33
34. 3. Yêu c u cá nhân, c ơ quan, t ch c ñang l ưu gi , qu n lý ch ng c cung c p ch ng c ñó cho mình ñ giao n p cho Toà án. 4. ð ngh Toà án xác minh, thu th p ch ng c c a v án mà t mình không th th c hi n ñưc; ñ ngh Toà án tri u t p ng ưi làm ch ng, tr ưng c u giám ñ nh, ñ nh giá tài s n, th m ñ nh giá tài s n. 5. Yêu c u Toà án áp d ng, thay ñ i, h y b bi n pháp kh n c p t m th i. 6. Tham gia phiên toà. 7. ð ngh Toà án t m ñình ch gi i quy t v án. 8. y quy n b ng v ăn b n cho lu t s ư ho c ng ưi khác ñ i di n cho mình tham gia t t ng. 9. Yêu c u thay ñ i ng ưi ti n hành t t ng, ng ưi tham gia t t ng. 10. ð ngh Toà án ñư a ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan tham gia t t ng. 11. ði tho i trong quá trình Toà án gi i quy t v án. 12. Nh n thông báo h p l ñ th c hi n các quy n, ngh ĩa v c a mình. 13. T b o v ho c nh ng ưi khác b o v quy n và l i ích h p pháp cho mình. 14. Tranh lu n t i phiên toà. 15. Kháng cáo, khi u n i b n án, quy t ñ nh c a Toà án. 16. ð ngh ng ưi có th m quy n kháng ngh theo th t c giám ñ c th m, tái th m b n án, quy t ñ nh c a Toà án ñã có hi u l c pháp lu t. 17. ðưc c p trích l c b n án, b n án, quy t ñ nh c a Toà án. 18. Cung c p ñ y ñ , k p th i các tài li u, ch ng c có liên quan theo yêu c u c a Toà án. 19. Ph i có m t theo gi y tri u t p c a Toà án và ch p hành các quy t ñ nh c a Toà án trong th i gian gi i quy t v án. 20. Tôn tr ng Toà án, ch p hành nghiêm ch nh n i quy phiên toà. 21. N p ti n t m ng án phí, ti n t m ng l phí, án phí, l phí theo quy ñ nh c a pháp lu t. 22. Ch p hành nghiêm ch nh b n án, quy t ñ nh c a Toà án ñã có hi u l c pháp lu t. 34
35. 23. Các quy n, ngh ĩa v khác theo quy ñ nh c a pháp lu t. 1.3. Quy n, ngh ĩa v c a ng ưi kh i ki n 1. Các quy n, ngh ĩa v c a ñươ ng s nêu m c 1.2. 2. Rút m t ph n ho c toàn b yêu c u kh i ki n; thay ñ i, b sung n i dung yêu cu kh i ki n, n u th i hi u kh i ki n v n còn. 1.4. Quy n, ngh ĩa v c a ng ưi b ki n 1. Các quy n, ngh ĩa v c a ñươ ng s nêu m c 1.2. 2. ðưc Toà án thông báo v vi c b ki n. 3. S a ñ i ho c h y b quy t ñ nh hành chính, quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh, danh sách c tri b kh i ki n; d ng, kh c ph c hành vi hành chính b kh i ki n. 1.5. Quy n, ngh ĩa v c a ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan 1. Ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan có th có yêu c u ñ c l p, tham gia t tng v i bên kh i ki n ho c v i bên b ki n. 2. Ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan có yêu c u ñ c l p thì có các quy n, ngh ĩa v c a ng ưi kh i ki n. 3. Ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan n u tham gia t t ng v i bên kh i ki n ho c ch có quy n l i thì có các quy n, ngh ĩa v nêu m c 1.2. 4. Ng ưi có quy n l i, ngh ĩa v liên quan n u tham gia t t ng v i bên b ki n ho c ch có ngh ĩa v thì có các quy n, ngh ĩa v nêu m c 1.2. và ñưc Toà án thông báo v vi c b ki n. 1.6. K th a quy n, ngh ĩa v t t ng hành chính Tr ưng h p ng ưi kh i ki n là cá nhân ñã ch t mà quy n, ngh ĩa v c a ng ưi ñó ñưc th a k thì ng ưi th a k ñưc tham gia t t ng. Tr ưng h p ng ưi kh i ki n là c ơ quan, t ch c b h p nh t, sáp nh p, chia, tách, gi i th thì c ơ quan, t ch c ho c cá nhân k th a quy n, ngh ĩa v c a c ơ quan, t ch c cũ th c hi n quy n, ngh ĩa v t t ng c a c ơ quan, t ch c ñó. Tr ưng h p ng ưi b ki n là ng ưi có th m quy n trong c ơ quan, t ch c mà c ơ quan, t ch c ñó h p nh t, sáp nh p, chia, tách, gi i th thì ng ưi ti p nh n quy n, ngh ĩa v c a ng ưi ñó tham gia t t ng. Tr ưng h p ng ưi b ki n là ng ưi có th m quy n trong c ơ quan, t ch c mà ch c danh ñó không còn n a thì ng ưi ñ ng ñ u c ơ quan, t ch c ñó th c hi n quy n, ngh ĩa v c a ng ưi b ki n. 35
36. Tr ưng h p ng ưi b ki n là c ơ quan, t ch c b h p nh t, sáp nh p, chia, tách thì cơ quan, t ch c k th a quy n, ngh ĩa v c a c ơ quan, t ch c c ũ th c hi n quy n, ngh ĩa v t t ng c a c ơ quan, t ch c ñó. Tr ưng h p ng ưi b ki n là c ơ quan, t ch c ñã gi i th mà không có ng ưi k th a quy n, ngh ĩa v thì c ơ quan, t ch c c p trên th c hi n quy n, ngh ĩa v c a ng ưi b ki n. Vi c k th a quy n, ngh ĩa v t t ng có th ñưc Toà án ch p nh n b t c giai ñon nào trong quá trình gi i quy t v án hành chính. 2. Ng ưi ñ i di n c a ñươ ng s Ng ưi ñ i di n trong t t ng hành chính bao g m ng ưi ñ i di n theo pháp lu t và ng ưi ñ i di n theo y quy n. - Ng ưi ñ i di n theo pháp lu t trong t t ng hành chính có th là m t trong nh ng ng ưi sau ñây, tr tr ưng h p ng ưi ñó b h n ch quy n ñi di n theo quy ñ nh ca pháp lu t: a) Cha, m ñ i v i con ch ưa thành niên; b) Ng ưi giám h ñ i v i ng ưi ñưc giám h ; c) Ng ưi ñ ng ñ u c ơ quan, t ch c do ñưc b nhi m ho c b u theo quy ñ nh ca pháp lu t; d) Ch h gia ñình ñi v i h gia ñình; ñ) T tr ưng t h p tác ñ i v i t h p tác; e) Nh ng ng ưi khác theo quy ñ nh c a pháp lu t. Ng ưi ñ i di n theo pháp lu t trong t t ng hành chính th c hi n các quy n, ngh ĩa v t t ng hành chính c a ñươ ng s mà mình là ñi di n. - Ng ưi ñ i di n theo y quy n trong t t ng hành chính ph i là ng ưi t ñ 18 tu i tr lên, không b m t n ăng l c hành vi dân s , ñưc ñươ ng s ho c ng ưi ñ i di n theo pháp lu t c a ñươ ng s y quy n b ng v ăn b n. Ng ưi ñ i di n theo y quy n trong t t ng hành chính th c hi n toàn b các quy n, ngh ĩa v t t ng hành chính c a ng ưi y quy n. Ng ưi ñưc y quy n không ñưc y quy n l i cho ng ưi th ba. - Ng ưi ñ i di n theo pháp lu t, ng ưi ñ i di n theo y quy n trong t t ng hành chính ch m d t vi c ñ i di n theo quy ñ nh c a B lu t dân s . - Nh ng ng ưi sau ñây không ñưc làm ng ưi ñ i di n: a) N u h là ñươ ng s trong cùng m t v án v i ng ưi ñưc ñ i di n mà quy n và l i ích h p pháp c a h ñ i l p v i quy n và l i ích h p pháp c a ng ưi ñưc ñ i di n; 36
37. b) N u h ñang là ng ưi ñi di n trong t t ng hành chính cho m t ñươ ng s khác mà quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s ñó ñ i l p v i quy n và l i ích h p pháp c a ng ưi ñưc ñ i di n trong cùng m t v án. - Cán b , công ch c trong các ngành Toà án, Ki m sát, Thanh tra, Thi hành án, công ch c, s ĩ quan, h s ĩ quan trong ngành Công an không ñưc làm ng ưi ñ i di n trong t t ng hành chính, tr tr ưng h p h tham gia t t ng v i t ư cách là ng ưi ñ i di n cho c ơ quan c a h ho c v i t ư cách là ng ưi ñ i di n theo pháp lu t. 3. Ng ưi b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s Ng ưi b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s là ng ưi ñưc ñươ ng s nh và ñưc Toà án ch p nh n tham gia t t ng ñ b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s . Nh ng ng ưi sau ñây ñưc Toà án ch p nh n làm ng ưi b o v quy n và l i ích hp pháp c a ñươ ng s : a) Lu t s ư tham gia t t ng theo quy ñ nh c a pháp lu t v lu t s ư; b) Tr giúp viên pháp lý ho c ng ưi tham gia tr giúp pháp lý theo quy ñ nh c a Lu t tr giúp pháp lý; c) Công dân Vi t Nam có n ăng l c hành vi dân s ñ y ñ , có ki n th c pháp lý, ch ưa b k t án ho c b k t án nh ưng ñã ñưc xóa án tích, không thu c tr ưng h p ñang b áp d ng bi n pháp x lý hành chính ñư a vào c ơ s ch a b nh, c ơ s giáo d c, không ph i là cán b , công ch c trong các ngành Toà án, Ki m sát, Thanh tra, Thi hành án, công ch c, s ĩ quan, h s ĩ quan trong ngành Công an. Ng ưi b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s có th b o v quy n và l i ích h p pháp c a nhi u ñươ ng s trong cùng m t v án, n u quy n và l i ích h p pháp ca nh ng ng ưi ñó không ñ i l p nhau. Nhi u ng ưi b o v quy n và l i ích h p pháp ca ñươ ng s có th cùng b o v quy n và l i ích h p pháp c a m t ñươ ng s trong v án. Ng ưi b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s có các quy n, ngh ĩa v sau ñây: a) Tham gia t t ng t khi kh i ki n ho c b t c giai ñon nào trong quá trình t tng; b) Xác minh, thu th p ch ng c và cung c p ch ng c cho Toà án, nghiên c u h sơ v án và ñưc ghi chép, sao ch p nh ng tài li u có trong h s ơ v án ñ th c hi n vi c b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s ; c) Tham gia phiên toà ho c có v ăn b n b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñươ ng s ; d) Thay m t ñươ ng s yêu c u thay ñ i ng ưi ti n hành t t ng, ng ưi tham gia t t ng khác theo quy ñ nh; ñ) Tranh lu n t i phiên toà; e) Ph i có m t theo gi y tri u t p c a Toà án; g) Tôn tr ng Toà án, ch p hành nghiêm ch nh n i quy phiên toà. 37
38. 4. Ng ưi làm ch ng Ng ưi làm ch ng là ng ưi bi t các tình ti t có liên quan ñn n i dung v án ñưc Toà án tri u t p tham gia t t ng. Ng ưi m t n ăng l c hành vi dân s không th là ng ưi làm ch ng. Ng ưi làm ch ng có các quy n, ngh ĩa v sau ñây: a) Cung c p toàn b nh ng thông tin, tài li u, ñ v t mà mình có ñưc có liên quan ñn vi c gi i quy t v án; b) Khai báo trung th c nh ng tình ti t mà mình bi t ñưc có liên quan ñn vi c gi i quy t v án; c) Ch u trách nhi m tr ưc pháp lu t v khai báo c a mình, b i th ưng thi t h i do khai báo sai s th t gây thi t h i cho ñươ ng s ho c cho ng ưi khác; d) Ph i có m t t i phiên toà theo gi y tri u t p c a Toà án n u vi c l y l i khai ca ng ưi làm ch ng ph i th c hi n công khai t i phiên toà; tr ưng h p ng ưi làm ch ng không ñ n phiên toà mà không có lý do chính ñáng và vi c v ng m t c a h gây tr ng i cho vi c xét x thì H i ñ ng xét x có th ra quy t ñ nh d n gi i ng ưi làm ch ng ñ n phiên toà; ñ) Ph i cam ñoan tr ưc Toà án v vi c th c hi n quy n, ngh ĩa v c a mình, tr ng ưi làm ch ng là ng ưi ch ưa thành niên; e) ðưc t ch i khai báo n u l i khai c a mình liên quan ñn bí mt nhà n ưc, bí mt ngh nghi p, bí m t kinh doanh, bí m t cá nhân ho c vi c khai báo ñó có nh h ưng xu, b t l i cho ñươ ng s là ng ưi có quan h thân thích v i mình; g) ðưc ngh vi c trong th i gian Toà án tri u t p ho c l y l i khai; h) ðưc h ưng các kho n phí ñi l i và các ch ñ khác theo quy ñ nh c a pháp lu t; i) Yêu c u Toà án ñã tri u t p, c ơ quan nhà n ưc có th m quy n b o v tính mng, s c kho , danh d , nhân ph m, tài s n, các quy n và l i ích h p pháp khác c a mình khi tham gia t t ng; k) Khi u n i hành vi t t ng, t cáo hành vi vi ph m pháp lu t c a c ơ quan ti n hành t t ng, ng ưi ti n hành t t ng. 3. Ng ưi làm ch ng khai báo gian d i, cung c p tài li u sai s th t, t ch i khai báo ho c khi ñưc Toà án tri u t p mà v ng m t không có lý do chính ñáng thì ph i ch u trách nhi m theo quy ñ nh c a pháp lu t. 5. Ng ưi giám ñ nh Ng ưi giám ñ nh là ng ưi có ki n th c, kinh nghi m c n thi t theo quy ñ nh c a pháp lu t v l ĩnh v c có ñ i t ưng c n giám ñ nh ñưc các bên ñươ ng s tho thu n l a chn ho c ñưc Toà án tr ưng c u ñ giám ñ nh ñ i t ưng ñó theo yêu c u c a m t ho c các bên ñươ ng s . Ng ưi giám ñ nh có các quy n, ngh ĩa v sau ñây: a) ðưc ñ c các tài li u có trong h s ơ v án liên quan ñn ñ i t ưng giám ñnh; yêu c u Toà án cung c p nh ng tài li u c n thi t cho vi c giám ñnh; 38