Bài giảng Kỹ năm tham vấn tâm lý - Phạm Mạnh Hà

Nội dung text: Bài giảng Kỹ năm tham vấn tâm lý - Phạm Mạnh Hà

1. KỸ NĂNG THAM VẤN TÂM LÝ PHẠM MẠNH HÀ
2. 1. KHÁI NIỆM n 1. Trợ giúp tâm lý n LàLà hoạthoạt độngđộng giúpgiúp 11 ngườingười đangđang gặpgặp khókhó khănkhăn tâmtâm lýlý đểđể họhọ thựcthực hiệnhiện đượcđược điềuđiều họhọ mongmong muốnmuốn trongtrong cuộccuộc sống.sống. n Người trợ giúp chuyên nghiệp: Được đào tạo chuyên sâu n Người trợ giúp bán chuyên nghiệp: Được đào tạo qua các khoa tập huấn ngắn hạn n Người trợ giúp không chuyên: Không được đào tạo, công việc trợ giúp chỉ nhất thời.
3. n 2. Tư vấn. n LàLà mốimối quanquan hệhệ giữagiữa mộtmột ngườingười trợtrợ giúpgiúp chuyênchuyên nghiệpnghiệp vàvà người,người, nhómnhóm ngườingười hoặchoặc 11 chỉnhchỉnh thểthể xãxã hộihội cầncần đượcđược giúpgiúp đỡđỡ trongtrong đóđó nhànhà tưtư vấnvấn cungcung cấpcấp sựsự giúpgiúp đỡđỡ chocho thânthân chủchủ trongtrong việcviệc xácxác địnhđịnh vàvà giảigiải quyếtquyết mộtmột vấnvấn đềđề liênliên quanquan đếnđến côngcông việc.việc. n TưTư vấnvấn liênliên quanquan đếnđến mốimối quanquan hệhệ taytay baba n trọng tâm là người xin tư vấn và bên thứ 3.
4. n 3. Tham vấn tâm lý n LàLà quáquá trìnhtrình nhằm:nhằm: n giúp cho thân chủ: n tự chịu trách nhiệm với cuộc đời mình n tự tìm cách giải quyết các các vấn đề của mình n nhà tham vấn chỉ là: n người soi sáng vấn đề n giúp về mặt thông tin, n giải toả cảm xúc gây ảnh hưởng tiêu cực đến các quyết định của thân chủ n không đưa ra lời khuyên hay quyết định hộ vấn đề cho thân chủ.
5. n Đối tượng của tham vấn n Thân chủ và nan đề của thân chủ n Mục đích chung: n cải tiến, củng cố (sức khoẻ tinh thần) giúp thân chủ sống tốt hơn. n Ngăn ngừa tránh không để vấn đề xảy ra tồi tệ n Giúp giải quyết vấn đề cụ thể n Giúp thay đổi hành vi, nhân cách n Mục tiêu cụ thể: n Giúp giảm bớt các cảm xúc tiêu cực n Giúp tăng thêm hiểu biết về bản thân và hoàn cảnh => giúp họ chấp nhận nan đề n Giúp thân chủ đưa ra các quyết định n Hướng dẫn thân chủ đưa ra quyết định
6. n Nhiệm vụ chung: n XácXác địnhđịnh vấnvấn đềđề vàvà nguyênnguyên nhânnhân gâygây rara n ChẩnChẩn đoán,đoán, đánhđánh giá,giá, phânphân loạiloại vấnvấn đềđề n Nhiệm vụ cụ thể: n LàmLàm thưthư giảngiản cảmcảm xúcxúc củacủa thânthân chủchủ n GiúpGiúp thânthân chủchủ nhậnnhận diệndiện đượcđược vấnvấn đề,đề, cảicải thiệnthiện nhữngnhững suysuy nghĩnghĩ tiêutiêu cựccực khôngkhông hợphợp lý.lý. n GiúpGiúp thânthân chủchủ đưađưa rara cáccác quyếtquyết địnhđịnh ưuưu tiêntiên n GiúpGiúp thânthân chủchủ cócó kếkế hoạchhoạch thaythay đổiđổi hànhhành vivi
7. 2. Hiệu quả của tham vấn n NhưngNhưng yếuyếu tốtố ảnhảnh hưởnghưởng đếnđến hiệuhiệu quảquả thamtham vấn:vấn: n Đưa ra lời khuyên (Gợi ý nên làm hoặc không nên làm điều gì): n Tại sao không đưa lời khuyên: n Về phía thân chủ: n Khiến thân chủ phụ thuộc vào nhà tham vấn n Không nhận diện được vấn đề của mình n Không đương đầu với vấn đề của mình n Không chịu trách nhiệm về bản thân và hành động n Về phía nhà tham vấn: n Chủ quan, Nóng vội n Không thực sự hiểu vấn đề
8. n Chất vấn thân chủ (hỏi cặn kẽ, yêu cầu trả lời đầy đủ) n TạiTại saosao khôngkhông chấtchất vấnvấn n Nguyên tắc tham vấn: Tôn trọng thân chủ n Hỏi không chỉ để lấy thông tin mà còn tránh tổn thương n Thể hiện sự không chấp nhận, không hài lòng với thân chủ n Làm tăng lo lắng, sợ hãi n Làm thân chủ phòng vệ, co mình
9. n ChỉChỉ tậptập trungtrung vàovào nannan đềđề củacủa thânthân chủchủ n Tại sao không nên chỉ tập trung vào nan đề: n Không giúp thân chủ khám phá bản thân n Thân chủ lệ thuộc vào nhà tham vấn n ThuyếtThuyết phục,phục, ápáp đặtđặt ýý kiếnkiến lênlên thânthân chủ:chủ: n Tại sao không thuyết phục thân chủ: n Nhà tham vấn nhìn vấn đề không giống cách thân chủ nhìn n Thể hiện sự không quan tâm đến thân chủ n Dự vào kinh nghiệm bản thân => phủ nhận quyết định của thân chủ
10. 3. Các lý thuyết dùng trong tham vấn n Thuyết phát triển nhu cầu n AbrahamAbraham MaslowMaslow n Sự không đáp ứng của thang nhu cầu nào cũng có ảnh hưởng đến sự mất cân bằng trong quá trình hoàn thiện nhân cách => là nguyên nhân gây khó khăn tâm lý. n HọcHọc thuyếtthuyết giúpgiúp nhànhà thamtham vấnvấn xácxác địnhđịnh đượcđược thứthứ bậcbậc nhunhu cầucầu hiệnhiện tạitại củacủa thânthân chủ,chủ, từtừ đóđó xâyxây dựngdựng chiếnchiến lựclực giúpgiúp đỡđỡ thânthân chủ.chủ.
11. n ThuyếtThuyết phátphát triểntriển tâmtâm lýlý xãxã hộihội n Erik Erickson n Các giai đoạn phát triển lưa tuổi đều nảy sinh các mâu thuẫn nhu cầu cá nhân và sự đáp ứng xã hội. n Có 8 giai đoạn khủng hoảng lớn của cuộc đời -> nếu được giải quyết sẽ làm nhân cách phát triển hoặc ngược lại n ++ NhàNhà thamtham vấnvấn cầncần hiểuhiểu rõrõ đặcđặc điểmđiểm củacủa cáccác cơncơn khủngkhủng hoảnghoảng trongtrong mỗimỗi giaigiai đoạnđoạn phátphát triểntriển đểđể giúpgiúp thânthân chủchủ xácxác địnhđịnh mìnhmình đangđang trongtrong cơcơ khủngkhủng hoảnghoảng nàonào đểđể cócó cáccác ứngứng phóphó hàihài hoàhoà giữagiữa nhunhu cầucầu cácá nhânnhân vàvà đápđáp ứngứng xãxã hội.hội.
12. n CácCác giaigiai đoạnđoạn khủngkhủng hoảnghoảng cácá nhânnhân n Giai đoạn 1 (0 – 12tháng): n Sự tin tưởng > trẻ tự chủ, tự kiểm soát và hình thành ý thức độc lập n Sự giám hộ thái quá => dẫn tới sự hổ thẹn và hoài nghi, mất tự chủ và lệ thuộc.
13. n Giai đoạn khủng hoảng 3 (3 – 6 tuổi) n ÓcÓc sángsáng kiến> trẻ phát triển khả năng sáng tạo n Nếu bị ngăn trở => cam chịu, mặc cảm tội lỗi n Giai đoạn 4. (6 – 12 tuổi) n CóCó năngnăng lựclực > tạo cảm giác thành công, ham thích làm việc tốt. n Không được học hỏi => cảm thấy kém cỏi, nhút nhát
14. n Giai đoạn 5 (12 – 18tuổi) n BảnBản sắcsắc > tự cách ly xã hội, co mình, xa lánh
15. n Giai đoạn 7 (40 – 60) n SựSự phátphát triển> <sự thấtthất vọngvọng n Cảm giác hoàn thành, viên mãn n Cảm giác thất vong về bản thân
16. n Thuyết gắn bó mẹ con n JohnJohn BowlbyBowlby n SựSự kémkém phátphát triểntriển thểthể chất;chất; nhữngnhững rốirối loạnloạn tâmtâm lýlý do:do: n thiếu hụt giao tiếp ở lứa tuổi đầu đời (thiếu hụt giao tiếp với mẹ) n NhàNhà thamtham vấnvấn cần:cần: n Nắm được mức độ gắn bó của thân chủ với người thân từ thủa thơ ấu để có phương pháp trị liệu phù hợp
17. n Thuyết tổn thương tâm lý n PierrePierre JanetJanet n TổnTổn thươngthương tâmtâm lýlý do:do: n Trải qua hoặc chứng kiến một sự kiện gây sốc -> thể hiện sự sợ hãi dữ dội, sự vô vọng hoặc kinh hoàng. n NhàNhà thamtham vấnvấn cần:cần: n Can thiệp từ đầu giai đoạn tổn thương n Can thiệp trong tương tác văn hoá
18. 4. Các phương pháp tiếp cận thân chủ trong tham vấn n TiếpTiếp cậncận tâmtâm độngđộng họchọc n Sigmund Freud n Nhấn mạnh vai trò của ý thức và vô thức n Ảnh hưởng của quá khứ trong việc hình thành và quyết định nhân cách cá nhân. n Mục đích trị liệu phân tâm: n Là cho cái không có ý thức trở thành cái có ý thức. n Đưa vô thức trong bóng tối ra ánh sáng để ý thức nó rõ ràng. n Các khái niệm chính của trị liệu phân tâm: n bản năng xung động, n bản ngã và siêu ngã, n các quá trình vô thức, n các cơ chế phòng vệ cái tôi, sự chống đối
19. n Nhà tham vấn giúp thân chủ: n tập trung vào sự kiên sảy ra trong quá khứ để dòng sự kiện ăn nhập với hiện tại. n kháp phá mối liên hệ giữa quá khứ và hiện tại để giúp họ có cách hiểu mới. n Tiếp cận phân tâm tập trung vào cấi trúc lại nhân cách hơn là giải quyết các vấn đề trước mắt. n + Các kỹ thuật can thiệp: n Sự đồng cảm (kỹ năng lắng nghe tích cực) n Sự chuyển dịch (cơ chế phòng chiếu thân chủ lên nhà tham vấn) n Phân tích giấc mơ n Lý giải hành vi chống đối.
20. n Tiếp cận thân chủ trọng tâm n CarlCarl RogerRoger n Mỗi người đều sở hữu những tiềm năng và có khuynh hướng tự hiện thực hoá những tiềm năng của mình. n PhươngPhương pháp:pháp: n Khuyến khích cá nhân tự hiện thực hoá tiềm năng để phát triển tâm lý lành mạnh. n KỹKỹ thuậtthuật trịtrị liệu:liệu: n Chú ý yếu tố thái độ của nhà tham vấn
21. n TiếpTiếp cậncận nhậnnhận thứcthức –– hànhhành vivi n Albert Ellis n ++ MụcMục đíchđích củacủa phươngphương pháp:pháp: n giúp thân chủ trong việc phân tích tình huống phải đối đầu n tìm ra những bất hợp lý trong nhân thức để đi đến thay đổi. n PhươngPhương pháppháp tiếptiếp cận:cận: xúcxúc cảmcảm hợphợp lýlý n Những rỗi nhiễu xúc cảm là do niêm tin sai lệch những mong múôn thái quá, không phù hợp gây ra. n Mô hình ABC
22. n Phương pháp: n YêuYêu cầucầu thânthân chủchủ đốiđối mặtmặt vớivới tháchthách thức,thức, n thuyếtthuyết phụcphục thânthân chủchủ thaythay thếthế niềmniềm tintin khiếnkhiến bảnbản thânthân nghĩnghĩ khôngkhông tốttốt vềvề bảnbản thân.thân. n Điều chỉnh nhận thức n GiúpGiúp thânthân chủchủ thaythay đổiđổi nhậnnhận thứcthức hợphợp lýlý bằngbằng cáchcách thiếythiếy lậplập mốimối quanquan hệhệ nồngnồng ấm,ấm, khôngkhông phêphê phánphán thânthân chủchủ
23. n Những niềm tin phi lý: n CầnCần phảiphải đượcđược mọimọi ngườingười cầncần yêuyêu mến,mến, tôntôn trọngtrọng n MìnhMình lúclúc nàonào cũngcũng phảiphải giỏigiỏi giang,giang, làmlàm tốttốt mọimọi việcviệc n SựSự bấtbất hạnhhạnh làlà dodo bênbên ngoàingoài vàvà concon ngườingười khôngkhông cócó khảkhả năngnăng kiểmkiểm soátsoát đượcđược lolo âuâu củacủa mình.mình. n QuáQuá khứkhứ quyếtquyết địnhđịnh hànhhành vivi vàvà cuộccuộc sốngsống hiệnhiện tại.tại.
24. n CầnCần chặnchặn đứngđứng nhữngnhững mốimối nguynguy hiểmhiểm n CuộcCuộc sốngsống làlà taitai hoạhoạ khikhi khôngkhông điđi đúngđúng hướnghướng tata mongmong muốnmuốn n NhữngNhững ngườingười làmlàm điềuđiều xấyxấy nhấtnhất địnhđịnh bịbị trừngtrừng phạtphạt n TrốnTrốn tránhtránh dễdễ dàngdàng hơnhơn làlà đốiđối mặtmặt n CầnCần cócó 11 chỗchỗ dựadựa hoànhoàn hảohảo n CầnCần cócó giảigiải pháppháp hoànhoàn hảohảo chốngchống lạilại mọimọi điềuđiều tồitồi tệ.tệ.
25. n Tiếp cận hành vi: n ArnoldArnold Lazarus,Lazarus, AlbertAlbert Bandura Bandura n QuanQuan điểm:điểm: n Rối nhiễu tâm lý chỉ là do sự hiện diện của một hành vi không thích ứng. n PhươngPhương pháp:pháp: n Thay đổi hành vi không thích ứng, n giúp thân chủ học được những khuôn mẫu hành vi có hiệu quá. n Thay hành vi không phù hợp bằng cách tiếp nhận những kinh nghiệm.
26. NHÀ THAM VẤN VÀ THÂN CHỦ n 1.1. NhàNhà thamtham vấn:vấn: n Nhà tâm lý phải ý thức rõ về cái tôi n Sự cân bằng tâm trí giúp nhà tham vấn nhìn vấn đề thân chủ một cách khách quan n Thể chất khoẻ mạnh n Có thể suy nghĩ và hành động một cách hữu hiệu n Cảm xúc ổn định, không quá tự tin, lo lắng, biết đương đầu với khó khăn n Tin vào quyết định bản thân dựa vào những dữ liệu khách quan hơn là những đánh giá bên ngoài. n Cảm thấy dễ chịu khi đối mặt với người khác n Lạc quan, yêu đời
27. n CácCác phẩmphẩm chấtchất củacủa nhànhà thamtham vấnvấn n Chấp nhận thân chủ: n Là sự nhiệt tình tôn trọng thân chủ như một con người cso giá trị tự tại vô điều kiện, bất kể hành vi, địa vị hoặc thái độ của người ấy. n Trung thực n Là sự hợp nhất ý thức, hành vi, cảm xúc. n Thấu hiểu: n Là sự trải nghiệm điều mà thân chủ đang trải nghiệm, hiểu được tình cảm và ý nghĩa bên trong của thân chủ, hiểu thân chủ bằng trái tim, trí óc. n Thấu hiểu không đồng nghĩa với đồng cảm. Nhà tham vấn không nên có cảm xúc giống thân chủ mà nên hiểu thân chủ một cách tách biệt với cảm xúc của mình.
28. n Năng lực chuyên môn n Thể hiện sự ham hiểu biết n Lòng mong muốn tiếp cận với các phương pháp tham vấn mới n Tham gia vào các tổ chức chuyên môn n Không định kiến n Không có Thái độ có sẵn, một chiều dùng để nhìn nhận người khác theo quan điểm của mình. n Tin tưởng vào bản thân. n Biết đánh giá ý kiến người khác và tiếp nhận ý kiến của người khác với sự cân nhắc kĩ lưỡng. n Có tinh thần khoẻ mạnh n Sức khoẻ tinh thần có thể tác động tích cực hoặc tiêu cực đến thân chủ. n Khả năng hợp tác. n Tính liên kết, tính chấp nhận của nhà tham vấn với thân chủ.
29. n 2.2. ThânThân chủ:chủ: n Là người/nhóm người bình thường, có vấn đề, người mất cân bằng hoặc người có rối loạn tâm trí. n Một cá nhân trở thành thân chủ khi: n Biết mình có nan đề và nhận thức được nan đề của mình. Biết rằng mình không tự giải quyết được nan đề đó. n Chấp nhận sự giúp đỡ chuyên môn, chấp nhận nói ra vấn đề của mình, sẵn sàng thay đổi hành vi, cách sống mới, nếu cần. n Chấp nhận sự tốn kém thời gian, tiền bạc.
30. n Nan đề của thân chủ: Các vấn đề gây xáo trộn cuộc sống cá nhân. n Cá nhân không hài lòng vì một mối quan hệ nào đó n Thường gây bất bình với người xung quanh n Xuất hiện cá tính hiếm thấy n Buồn chán, lo âu, căng thẳng n Nói nhiều và luôn cảm thấy không hài lòng n Nhận thức phi lý n Không thích nghi hoặc khó thích nghi
31. n CácCác cơcơ chếchế phòngphòng vệvệ khikhi cócó nannan đề:đề: n những hành vi chống lại sự lo âu do kinh nghiệm tuổi thơ và ký ức về nó gây ra. n Chức năng: Tránh cho cá nhân khỏi nhận biết nỗi đau mà họ đang trải nghiệm, giúp họ vơi đi những cảm xúc tiêu cực. n CơCơ chếchế dồndồn nén,nén, kiềmkiềm chếchế n Sự cố tình gạt ra ngoài ý thức những ý nghĩa, cảm xúc, kinh nghiệm không vui của cá nhân, mà nếu gợi lên thì khó chấp nhận, không thể chịu dựng n + Dồn nén, kiềm chế cảm xúc tiêu cực, những lo âu trên bằng cách tảng lờ, tránh đề cập đến hay cho rằng nó không tồn tại.
32. n CơCơ chếchế phóngphóng chiếu:chiếu: n + Là gán cho người khác những ý nghĩa, lỗi lầm do mình gây ra, phóng lên, gán cho người khác những cảm xúc, ham muốn mà không thể chấp nhận của chính bản thân; quy kế, đổ lỗi cho người khác khi chúng ta phạm lỗi. n CơCơ chếchế néné tránh,tránh, phủphủ địnhđịnh hoặchoặc cựcự tuyệttuyệt n Từ chối một cách vô thức một hiện thực đang xảy ra. Là sự gạt bỏ một ý nghĩa, một biểu tượng trong đầu và nếu nói xuất hiện thì xem bnhư không phải do bản thân nghĩ đến n Né tránh sự thật bằng cách làm ngơ
33. n CơCơ chếchế bùbù trừtrừ n Che đầu lỗi lầm, một khuyết điểm bằng cách phát triển một nét tính cách hay một hành động tích cực n CơCơ chếchế hợphợp lýlý hoáhoá n Tìm cách lý giải, biện minh hành vi vô lý bằng cách gán cho nó những nguyên nhân có vẻ hợp lý, đưa ra lý lẽ dể biện minh cho một cái tôi méo mó của mình. n CơCơ chếchế chuyểnchuyển didi n Di chuyển cảm xúc hay phản ứng tiêu cực của mình từ đối tượng này sang đối tượng khác hạơc sang đồ vật (giận cá chém thớt)
34. n Cơ chế thoái lùi n Khi rơi vào tình húong hẫng hụt, con người có thẻ né tránh căng thẳng, tức giận bằng cách biểu hiện những hành vi của trẻ thơ. Thoái lùi là quay trở lại giai đoạn kém phát triển n Cơ chế thăng hoa: n Sự hoạt hoá những xung lực bản năng không được thoả mãn do bị cấm kỹ, không được chấp nhận vào những hoạt động xã hội được đề cao như nghệ thuật, khoa học, tôn giáo nhằm hướng đến một mục đích cao đẹp
35. n Cơ chế huyễn tưởng, mơ mộng n Cá nhân vượt qua áp lực bằng cách huyễn hoặc mơ mộng hay tạo ra những câu chuyện hoang đường n Cơ chế đồng nhất hoá n Đồng nhất bản thân với cá nhân nhóm cho là có giá trị để tăng giá trị bản thân. n Cơ chế hình thành phản ứng ngược:Là phản ứng ngược lại ý muốn bị dồn nén – ý múon một đằng những thể hiện ra ngoài lại hoàn toàn trái ngược.
36. n 3. Mối quan hệ giữa nhận thức, xúc cảm và hành vi của người có nan đề căng thẳng. n a.a. NhữngNhững biểubiểu hiệnhiện củacủa cơcơ thểthể khikhi cócó nannan đềđề căngcăng thẳngthẳng n b.b. NhữngNhững biểubiểu hiẹnhiẹn củacủa nhậnnhận thứcthức khôngkhông phùphù hợphợp n c.c. NhữngNhững biểubiểu hiệnhiện bịbị xáoxáo trộntrộn củacủa xúcxúc cảmcảm khikhi cócó nannan đềđề gâygây căngcăng thẳng.thẳng.