Bài giảng môn Xác suất thống kê

pdf 99 trang hapham 470
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng môn Xác suất thống kê", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfbai_giang_mon_xac_suat_thong_ke.pdf

Nội dung text: Bài giảng môn Xác suất thống kê

  1. BÀI GIẢNG XÁC SUẤT THỐNG KÊ
  2. Ch ’u’ong1 ˜ ’ ` NHUNG’ KHAI´ NIEˆ. MCOB’ AN VEXˆ AC´ SUATˆ´ ’ ` ’ 1. BOTˆ UC´ VEˆ GIAI’ T´ICH TOHˆ O.’P 1.1 Qui tac˘´ nhˆan ’ Gia’ su’ mˆo.t cˆongviˆe.c n`ao¯d´o¯du’o.’c chia th`anhk giai ¯doa.n. C´o n1 c´ach thu.’c hiˆe.n giai ´ ´ ´ ´ ¯doa.n thu’ nhˆat, n2 c´ach thu.’c hiˆe.n giai ¯doa.n thu’ hai, ,nk c´ach thu.’c hiˆe.n giai ¯doa.n thu’ k. Khi ¯d´ota c´o n = n1.n2 . . . nk c´ach thu.’c hiˆe.n cˆongviˆe.c. ’ ´ ’ V´ıdu. 1 Gia’ su’’ ¯dˆe¯ditu`’ A ¯dˆenC´ ta bat˘ buˆo. c phai’ ¯diqua ¯diˆemB. C´o3 ¯du’ong`’ kh´ac • nhau ¯dˆe¯dit’ u`’ A ¯dˆenB´ v`ac´o2 ¯du’ong`’ kh´acnhau ¯dˆe¯dit’ u`’ B ¯dˆenC.´ Vˆa. y c´o n = 3.2 c´ach kh´acnhau ¯dˆe¯dit’ u`’ A ¯dˆenC.´ AB C 1.2 Chinh’ ho.’p 2 ¯D.inh nghia˜ 1 Chinh’ ho.’p chˆa. p k cua’ n phˆant` u’’ (k n) l`amˆo. t nh´om(bˆo. ) c´othu´’ tu.’ ≤ gˆomk` phˆant` u’’ kh´acnhau cho. n tu`’ n phˆant` u’’ ¯d˜acho. ´ ’ ` ’ k Sˆochinh ho.’p chˆa. p k cua’ n phˆantu’ k´ıhiˆe. u l`a An. n! Cˆongthuc´’ t´ınh: Ak = = n(n 1) (n k + 1) n (n k)! − − − ’ V´ıdu. 2 Mˆo. t buˆoiho. p gˆom12` ngu’oi`’ tham du.’.Hoi’ c´omˆayc´achcho´ . n mˆo. t chu’ to. a • v`amˆo. t thu’ k´y? Giai’ ’ Mˆoic´ach˜ cho.n mˆo.t chu’ to.a v`amˆo.t thu’ k´ytu`’ 12 ngu’oi`’ tham du.’ buˆoiho.p l`amˆo.t chinh’ ho.’p chˆa.p k cua’ 12 phˆant` u.’’ 1
  3. 2 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ ´ 2 Do ¯d´osˆoc´ach cho.n l`a A12 = 12.11 = 132. ’ V´ıdu. 3 Voi´’ c´acchu˜’ sˆo0,1,2,3,4,5´ c´othˆelˆa. p ¯du’o.’c bao nhiˆeusˆokh´acnhau´ gˆom4` •chu˜’ sˆo.´ Giai’ C´acsˆob´ at˘´ ¯dˆaub` ang˘` chu˜’ sˆo0´ (0123, 0234, ) khˆongphai’ l`asˆog´ ˆom4` chu˜’ sˆo.´ Chu˜’ sˆo¯d´ ˆautiˆenph` ai’ cho.n trong c´acchu˜’ sˆo1,2,3,4,5.´ Do ¯d´oc´o5 c´ach cho.n chu˜’ sˆo´ ¯dˆau` tiˆen. ´ ´ ´ ’ ´ 3 Ba chu˜’ sˆokˆetiˆepc´othˆecho.n t`uy´ytrong 5 chu˜’ sˆoc`onla.i. C´o A5 c´ach cho.n. ´ 3 Vˆa.y sˆoc´ach cho.n l`a5.A5 = 5.(5.4.3) = 300 1.3 Chinh’ ho.’p la˘.p 2 ¯D.inh nghia˜ 2 Chinh’ ho.’p la˘. p chˆa. p k cua’ n phˆant` u’’ l`amˆo. t nh´omc´othu´’ tu.’ gˆomk` phˆant` u’’ cho. n tu`’ n phˆant` u’’ ¯d˜acho, trong ¯d´omˆoiph˜ ˆant` u’’ c´othˆec´om’ a˘. t 1,2, ,k lˆantrong` nh´om. ´ ’ ` ’ k Sˆochinh ho.’p la˘. p cha˘. p k cua’ n phˆantu’ ¯du’o.’c k´ıhiˆe. u Bn. Cˆongthuc´’ t´ınh k k Bn = n V´ıdu. 4 Xˆep5´ cuˆons´achv`ao3´ ngan.˘ Hoi’ c´obao nhiˆeuc´achxˆep?´ • Giai’ Mˆoic´ach˜ xˆep5´ cuˆons´ach´ v`ao3 ngan˘ l`amˆo.t chinh’ ho.’p la˘.p chˆa.p 5 cua’ 3 (Mˆoil˜ ˆan` xˆep1´ cuˆons´ach´ v`ao1 ngan˘ xem nhu’ cho.n 1 ngan˘ trong 3 ngan.˘ Do c´o5 cuˆons´ach´ nˆen viˆe.c cho.n ngan˘ ¯du’o.’c tiˆenh`anh5´ lˆan).` ´ ´ 5 5 Vˆa.y sˆoc´ach xˆepl`a B3 = 3 = 243. 1.4 Ho´anvi. 2 ¯D.inh nghia˜ 3 Ho´anvi. cua’ m phˆant` u’’ l`amˆo. t nh´omc´othu´’ tu.’ gˆom¯d` u’ ma˘. t m phˆan` tu’’ ¯d˜acho. ´ ’ Sˆoho´anvi. cua’ m phˆant` u’ ¯du’o.’c k´ıhiˆe.u l`a Pm. Cˆongthuc´’ t´ınh Pm = m! V´ıdu. 5 Mˆo. t b`anc´o4 ho. c sinh. Hoi’ c´omˆayc´achx´ ˆepch´ ˆong˜ ˆoi?` • Giai’ Mˆoic´ach˜ xˆepch´ ˆoc˜ ua’ 4 ho.c sinh o’’ mˆo.t b`anl`amˆo.t ho´anvi. cua’ 4 phˆant` u.’’ Do ¯d´osˆo´ c´ach xˆepl`a´ P4 = 4! = 24.
  4. 1. Bˆot´ucv’ ˆegi` ai’ t´ıch tˆoh’ op.’ 3 ’ 1.5 Tˆoho.’p ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 4 Tˆoho.’p chˆa. p k cua’ n phˆant` u’’ (k n) l`amˆo. t nh´omkhˆongphˆanbiˆe.t ≤ thu´’ tu.’, gˆomk` phˆant` u’’ kh´acnhau cho. n tu`’ n phˆant` u’’ ¯d˜acho. ´ ’ ` ’ k Sˆotˆoho.’p chˆa. p k cua’ n phˆantu’ k´ıhiˆe.u l`a Cn. Cˆongthuc´’ t´ınh n! n(n 1) (n k + 1) Ck = = − − n k!(n k)! k! − Ch´u´y i) Qui u’oc´’ 0! = 1. k n k ii) Cn = Cn− . k k 1 k iii) Cn = Cn−1 + Cn 1. − − ’ V´ıdu. 6 Mˆoi¯d˜ ˆethi` gˆom3` cˆauhoi’ lˆaytrong´ 25 cˆauhoi’ cho tru’oc.´’ Hoi’ c´othˆelˆa. p •nˆenbao nhiˆeu¯dˆethi` kh´acnhau ? Giai’ 25! 25.24.23 Sˆo¯d´ ˆethi` c´othˆelˆa’ p nˆenl`a C3 = = = 2.300. . 25 3!.(22)! 1.2.3 ’ ’ ’ V´ıdu. 7 Mˆo. t m´ayt´ınhc´o16 cˆong.Gia’ su’’ ta. i mˆoith˜ oi`’ ¯diˆembˆatk`ym´ ˆoic˜ ˆonghoa˘. c • trong su’’ du. ng hoa˘. c khˆongtrong su’’ du. ng nhung’ c´othˆehoa’ . t ¯dˆo. ng hoa˘. c khˆongthˆehoa’ . t ¯dˆo. ng. Hoi’ c´obao nhiˆeucˆauh`ınh(c´achcho´ . n) trong ¯d´o10 cˆongtrong’ su’’ du. ng, 4 khˆong trong su’’ du. ng nhung’ c´othˆehoa’ . t ¯dˆo. ng v`a2 khˆonghoa. t ¯dˆo. ng? Giai’ ’ ¯Dˆex´ac¯di.nh sˆoc´ach´ cho.n ta qua 3 bu’oc:´’ ´ ’ ’ 10 Bu’oc’ 1: Cho.n 10 cˆongsu’ du. ng: c´o C16 = 8008 c´ach. Bu’oc´’ 2: Cho.n 4 cˆongkhˆongtrong’ su’’ du. ng nhung’ c´othˆehoa’ .t ¯dˆo.ng trong 6 cˆongc`on’ 4 la.i: c´o C6 = 15 c´ach. ´ ’ ’ 2 Bu’oc’ 3: Cho.n 2 cˆongkhˆongthˆehoa.t ¯dˆo.ng: c´o C2 = 1 c´ach. ´ 10 4 2 Theo qui tac˘ nhˆan,ta c´o C16 .C6 .C2 = (8008).(15).(1) = 120.120 c´ach. 1.6 Nhi. thuc´’ Newton O’’ phˆothˆongta’ ¯d˜abiˆetc´ach´ ang˘` ¯dang˘’ thuc´’ ¯d´angnho´’ a + b = a1 + b1 (a + b)2 = a2 + 2a1b1 + b2 (a + b)3 = a3 + 3a2b1 + 3a1b2 + b3 C´achˆe. sˆotrong´ c´achang˘` ¯dang˘’ thuc´’ trˆenc´othˆex´ac¯di’ .nh tu`’ tam gi´acPascal
  5. 4 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ 1 1 1 2 1 1 3 3 1 1 4 6 4 1 0 1 2 3 4 n 1 n Cn Cn Cn Cn Cn Cn− Cn ’ Newton ¯d˜achung´’ minh ¯du’o.’c cˆongthuc´’ tˆongqu´atsau (Nhi. thuc´’ Newton): n n k n k k (a + b) = Cna − b k=o X0 n 1 n 1 2 n 2 2 k n k k n 1 n 1 n n = Cna + Cna − b + Cna − b + + Cna − b + + Cn− ab − + Cn b (a,b l`ac´acsˆoth´ u.’c; n l`asˆot´ u.’ nhiˆen) ´ ´ ´ ´ 2. BIENˆ COVˆ A` QUAN HEˆ. GIUA˜’ CAC´ BIENˆ COˆ 2.1 Ph´epthu’’ v`abiˆenc´ ˆo´ ’ Viˆe.c thu.’c hiˆe.n mˆo.t nh´omc´ac¯diˆeukiˆe` .n co’ ban’ ¯dˆequan s´atmˆo.t hiˆe.n tu’o.’ng n`ao¯d´o ’ ¯du’o.’c go.i mˆo.t ph´epthu.’’ C´ackˆetqu´ a’ c´othˆexay’ ra cua’ ph´epthu’’ ¯du’o.’c go.i l`abiˆenc´ ˆo(s´ u.’ kiˆe.n). V´ıdu. 8 • i) Tung ¯dˆongti` ˆenlˆenl`amˆo` . t ph´epthu.’’ ¯ Dˆongti` ˆenlˆa` . t ma˘. t n`ao¯d´o(xˆap,ng´ ua)’’ l`amˆo. t biˆenc´ ˆo.´ ii) Ban˘´ mˆo. t ph´ats´ungv`aomˆo. t c´aibia l`amˆo. t ph´epthu.’’ Viˆe. c viˆen¯da. n tr´ung(trˆa. t) bia l`amˆo. t biˆenc´ ˆo.´ 2.2 C´acbiˆenc´ ˆov`aquan´ hˆe. giua˜’ c´acbiˆenc´ ˆo´ i) Quan hˆe. k´eotheo Biˆenc´ ˆoA´ ¯du’o.’c go.i l`ak´eotheo biˆenc´ ˆoB,´ k´ıhiˆe.u A B, nˆeuA´ xay’ ra th`ıB xay’ ra. ⊂ ii) Quan hˆe. tu’ong’ ¯du’ong’ Hai biˆenc´ ˆoA´ v`aB ¯du’o.’c go.i l`atu’ong’ ¯du’ong’ voi´’ nhau nˆeu´ A B v`a B A, k´ıhiˆe.u A = B. ⊂ ⊂ iii) Biˆenc´ ˆos´ o’ cˆap´ ’ Biˆenc´ ˆos´ o’ cˆapl`abi´ ˆenc´ ˆokhˆongth´ ˆephˆant´ıch ¯du’o.’c nua˜’ ¯du’o.’c nua.’ iv) Biˆenc´ ˆoch´ ac˘´ chan˘´ L`abiˆenc´ ˆonh´ ˆat¯di´ .nh s˜exay’ ra khi thu.’c hiˆe.n ph´epthu.’’ K´ıhiˆe.u Ω.
  6. 2. Biˆenc´ ˆov`aquan´ hˆegi. ua˜’ c´acbiˆenc´ ˆo´ 5 ´ ´ V´ıdu. 9 Tung mˆo. t con x´ucxac.˘ Biˆenc´ ˆom´ a˘. t con x´ucxac˘ c´osˆoch´ ˆamb´eh´ on’ 7 l`a bi• ˆenc´ ˆoch´ ac˘´ chan.˘´ v) Biˆenc´ ˆokhˆongth´ ˆe’ L`abiˆenc´ ˆonh´ ˆat¯di´ .nh khˆongxay’ ra khi thu.’c hiˆe.n ph´epthu.’’ K´ıhiˆe.u . ∅ ’ Nhˆa.n x´et Biˆenc´ ˆokhˆongth´ ˆe khˆongbao h`ammˆo.t biˆenc´ ˆos´ o’ cˆapn`ao,ngh´ ia˜ l`a ⊕ ∅ ’ khˆongc´obiˆenc´ ˆos´ o’ cˆapn`aothuˆa´ .n lo.’i cho biˆencˆokhˆongth´ ˆe. vi) Biˆenc´ ˆong´ ˆaunhiˆen˜ ’ L`abiˆenc´ ˆoc´oth´ ˆexay’ ra hoa˘.c khˆongxay’ ra khi thu.’c hiˆe.n ph´epthu.’’ Ph´epthu’’ m`a c´ackˆetqu´ a’ cua’ n´ol`ac´acbiˆenc´ ˆong´ ˆaunhiˆen¯d˜ u’o.’c go.i l`aph´epthu’’ ngˆaunhiˆen.˜ vii) Biˆenc´ ˆot´ ˆong’ ’ Biˆenc´ ˆoC´ ¯du’o.’c go.i l`atˆongcua’ hai biˆenc´ ˆoA´ v`aB, k´ıhiˆe.u C = A + B, nˆeuC´ xay’ ra khi v`achi’ khi ´ıtnhˆatmˆo´ .t trong hai biˆenc´ ˆoA´ v`aB xay’ ra. ´ V´ıdu. 10 Hai ngu’oi`’ tho.’ san˘ c`ungban˘ v`aomˆo. t con th´u.Nˆeugo´ . i A l`abiˆenc´ ˆong´ u’oi`’ •thu´’ nhˆatb´ an˘´ tr´ungcon th´uv`aB l`abiˆenc´ ˆong´ u’oi`’ thu´’ hai ban˘´ tr´ungcon th´uth`ı C = A+B l`abiˆenc´ ˆocon´ th´ubi. ban˘´ tr´ung. Ch´u´y ’ ’ i) Mo.i biˆenc´ ˆong´ ˆaunhiˆenA˜ ¯dˆeubi` ˆeudiˆen¯d˜ u’o.’c du’oi´’ da.ng tˆongcua’ mˆo.t sˆobi´ ˆenc´ ˆo´ ’ so’ cˆapn`ao¯d´o.C´acbi´ ˆenc´ ˆos´ o’ cˆaptrong´ tˆongn`ay¯du’o.’c go.i l`a c´acbiˆenc´ ˆothuˆa´ . n lo.’i cho biˆenc´ ˆoA.´ ii) Biˆenc´ ˆoch´ ac˘´ chan˘´ Ω l`atˆongc’ ua’ mo.i biˆenc´ ˆos´ o’ cˆapc´oth´ ˆe,ngh’ ia˜ l`amo.i biˆenc´ ˆo´ so’ cˆap¯d´ ˆeuthuˆa` .n lo.’i cho Ω. Do ¯d´oΩ c`on¯du’o.’c go.i l`a khˆonggian c´acbiˆenc´ ˆos´ o’ cˆap´ . ´ ´ ´ ´ V´ıdu. 11 Tung mˆo. t con x´ucxac.˘ Ta c´o6 biˆencˆoso’ cˆap A1,A2,A3,A4,A5,A6, trong • ´ ´ ´ ¯d´o Aj l`abiˆencˆoxu´athiˆe. n ma˘. t j chˆam j = 1, 2, , 6. Go. i A l`abiˆenc´ ˆoxu´ ˆathiˆe´ . n ma˘. t voi´’ sˆoch´ ˆamch´ an˘˜ th`ıA c´o3 biˆenc´ ˆothuˆa´ . n lo.’i l`a A2,A4,A6. Ta c´o A = A2 + A4 + A6 Go. i B l`abiˆenc´ ˆoxu´ ˆathiˆe´ .n ma˘. t voi´’ sˆoch´ ˆamchia´ hˆetcho´ 3 th`ıB c´o2 biˆenc´ ˆothuˆa´ . n lo.’i l`a A3,A6. Ta c´o B = A3 + A6 viii) Biˆenc´ ˆot´ıch´ Biˆenc´ ˆoC´ ¯du’o.’c go.i l`at´ıch cua’ hai biˆenc´ ˆoA´ v`aB, k´ıhiˆe.u AB, nˆeuC´ xay’ ra khi v`a chi’ khi ca’ A lˆanB˜ c`ungxay’ ra.
  7. 6 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ ´ V´ıdu. 12 Hai ngu’oi`’ c`ungban˘ v`aomˆo. t con th´u. • Go. i A l`abiˆenc´ ˆong´ u’oi`’ thu´’ nhˆatb´ an˘´ tru’o.’t, B l`abiˆenc´ ˆong´ u’oi`’ thu´’ hai ban˘´ tru’o.’t th`ı C = AB l`abiˆenc´ ˆocon´ th´ukhˆongbi. ban˘´ tr´ung. ix) Biˆenc´ ˆohiˆe´ .u Hiˆe.u cua’ biˆenc´ ˆoA´ v`abiˆenc´ ˆoB,´ k´ıhiˆe.u A B l`abiˆenc´ ˆox´ ay’ ra khi v`achi’ khi A xay’ ra nhung’ B khˆongxay’ ra. \ x) Biˆenc´ ˆoxung´ khac˘´ Hai biˆenc´ ˆoA´ v`aB ¯du’o.’c go.i l`ahai biˆenc´ ˆoxung´ khac˘´ nˆeuch´ungkhˆong¯d´ ˆongth` oi`’ xay’ ra trong mˆo.t ph´epthu.’’ V´ıdu. 13 Tung mˆo. t ¯dˆongti` ˆen.` • Go. i A l`abiˆenc´ ˆoxu´ ˆathiˆe´ .n ma˘. t xˆap,B´ l`abiˆenc´ ˆoxu´ ˆathiˆe´ . n ma˘. t ngua’’ th`ı AB = . ∅ xi) Biˆenc´ ˆo¯d´ ˆoilˆa´ .p Biˆenc´ ˆo´ khˆongxay’ ra biˆenc´ ˆoA´ ¯du’o.’c go.i l`abiˆenc´ ˆo¯d´ ˆoilˆa´ .p voi´’ biˆenc´ ˆoA.´ K´ıhiˆe.u A. Ta c´o A + A = Ω,AA = ∅ Nhˆa.n x´et ⊕ Qua c´ackh´ainiˆe.m trˆenta thˆayc´acbi´ ˆenc´ ˆot´ ˆong,t´ıch,’ hiˆe.u, ¯dˆoilˆa´ .p tu’ong’ ung´’ voi´’ ’ tˆa.p ho.’p, giao, hiˆe.u, phˆanb`uc` ua’ l´ythuyˆettˆa´ .p ho.’p. Do ¯d´ota c´othˆesu’’ du. ng c´acph´ep to´antrˆenc´actˆa.p ho.’p cho c´acph´epto´antrˆenc´acbiˆenc´ ˆo.´ Ta c´othˆed`ungbi’ ˆeu¯d’ ˆoVenn` ¯dˆemiˆeut’ a’ c´acbiˆenc´ ˆo.´ Ω Ω Ω Bc chac˘´ chan˘´ A+B AB Ω Ω Ω ABB A A A A= B A,B xung khac˘´ Dˆoilˆa´ p A ⇒ ¯ .
  8. 3. X´acsuˆat´ 7 3. XAC´ SUATˆ´ 3.1¯ D.inh nghia˜ x´acsuˆattheo´ lˆoic´ ˆo¯di’ ˆen’ ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 5 Gia’ su’’ ph´epthu’’ c´on biˆenc´ ˆo¯d´ ˆongkh` a’ nang˘ c´othˆexay’ ra, trong ¯d´o ’ c´om biˆenc´ ˆo¯d´ ˆongkh` a’ nang˘ thuˆa. n lo.’i cho biˆenc´ ˆoA´ (A l`atˆongcua’ m biˆenc´ ˆos´ o’ cˆap´ n`ay).Khi ¯d´ox´acsuˆatc´ ua’ biˆenc´ ˆoA,´ k´ıhiˆe.u P (A) ¯du’o.’c ¯di.nh nghia˜ bang˘` cˆongthuc´’ sau: m Sˆotr´ u’ong`’ ho’p thuˆan lo’i cho A P (A) = = . . . ’ n Sˆotr´ u’ong`’ ho.’p c´othˆexay’ ra ´ V´ıdu. 14 Gieo mˆo. t con x´ucxac˘ cˆan¯dˆoi,¯d´ ˆongch` ˆat.´ T´ınhx´acsuˆatxu´ ˆathiˆe´ .n ma˘. t ch• an.˘˜ Giai’ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ˜ Go.i Ai l`abiˆencˆoxuˆathiˆe.n ma˘.t i chˆamv`aA l`abiˆencˆoxuˆathiˆe.n ma˘.t chan˘ th`ı A = A2 + A4 + A6 Ta thˆayph´epth´ u’’ c´o6 biˆenc´ ˆos´ o’ cˆap¯d´ ˆongkh` a’ nang˘ c´othˆex’ ay’ ra trong ¯d´oc´o3 biˆenc´ ˆothuˆa´ .n lo.’i cho A. 3 1 P (A) = = 6 2 V´ıdu. 15 Mˆo. t ngu’oi`’ go. i ¯diˆe. n thoa. i nhung’ la. i quˆen2 sˆocu´ ˆoic´ ua’ sˆo¯diˆe´ .n thoa. i cˆan` • go. i m`achi’ nho´’ l`a2 sˆo¯d´okh´acnhau.´ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆeng’ u’oi`’ ¯d´oquay ngˆaunhiˆenmˆo˜ . t lˆantr´ungs` ˆoc´ ˆango` . i. Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ ˆong´ u’oi`’ ¯d´oquay ngˆaunhiˆenmˆo˜ .t lˆantr´ungs` ˆoc´ ˆango` .i. ´ ´ ´ ´ ` ’ ´ ´ ´ 2 Sˆobiˆencˆoso’ cˆap¯dˆongkha’ nang˘ c´othˆexay’ ra (sˆoc´ach go.i 2 sˆocuˆoi)l`a n = A10 = 90. Sˆobi´ ˆenc´ ˆothuˆa´ .n lo.’i cho A l`a m = 1. 1 Vˆa.y P (A) = 90 . ´ ’ V´ıdu. 16 Trong hˆo. p c´o6 bi trang,˘ 4 bi ¯den.T`ımx´ac suˆat¯d´ ˆelˆayt´ u`’ hˆo. p ra ¯du’o.’c • i) 1 viˆenbi ¯den. ii) 2 viˆenbi trang.˘´ Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ ˆol´ ˆayt´ u`’ hˆo.p ra ¯du’o.’c 1 viˆenbi ¯denv`aB l`abiˆenc´ ˆol´ ˆayt´ u`’ hˆo.p ra 2 viˆenbi trang.˘´ Ta c´o
  9. 8 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ 1 C4 2 i) P (A) = 1 = C10 5 2 C6 1 ii) P (B) = 2 = C10 3 V´ıdu. 17 R´utngˆaunhiˆent˜ u`’ mˆo. t cˆob`ait´ul˜ o’ kho’ 52 l´ara 5 l´a.T`ımx´acsuˆatsao´ cho• trong 5 l´ar´utra c´o a) 3 l´a¯do’ v`a2 l´a¯den. b) 2 con co,’ 1 con rˆo,2 con chuˆon.` Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ ˆor´utra´ ¯du’o.’c 3 l´a¯do’ v`a2 l´a¯den. B l`abiˆenc´ ˆor´utra´ ¯du’o.’c 2 con co,’ 1 con rˆo,2 con chuˆon.` ´ ´ ´ ’ 5 Sˆobiˆencˆoc´othˆexay’ ra khi r´ut5 l´ab`ail`a C52. ´ ´ ´ 3 2 a) Sˆobiˆencˆothuˆa.n lo.’i cho A l`a C26.C26. 3 2 C26.C26 845000 P (A) = 5 = = 0, 3251 C52 2598960 ´ ´ ´ 2 1 2 b) Sˆobiˆencˆothuˆa.n lo.’i cho B l`a C13.C13.C13 2 1 2 C13.C13.C13 79092 P (B) = 5 = = 0, 30432 C52 2598960 ’ V´ıdu. 18 (B`aito´anng`aysinh) Mˆo. t nh´omgˆon` n ngu’oi.`’ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆec´o´ıt nh• ˆathai´ ngu’oi`’ c´oc`ungng`aysinh (c`ungng`ayv`ac`ungth´ang). Giai’ ’ Go.i S l`atˆa.p ho.’p c´acdanh s´ach ng`aysinh c´othˆecua’ n ngu’oi`’ v`a E l`abiˆenc´ ˆoc´o´ıt´ nhˆathai´ ngu’oi`’ trong nh´omc´oc`ungng`aysinh trong nam.˘ Ta c´o E l`abiˆenc´ ˆokhˆongc´ohai´ ngu’oi`’ bˆatk`ytrong´ nh´omc´oc`ungng`aysinh. Sˆoc´actr´ u’ong`’ ho.’p cua’ S l`a n(S) = 365.365 365 = 365n n | {z } Sˆotr´ u’ong`’ ho.’p thuˆa.n lo.’i cho E l`a n(E) = 365.364.363 [365 (n 1)] [365.364.363 (366− n)](365− n)! = − − (365 n)! 365! − = (365 n)! −
  10. 3. X´acsuˆat´ 9 V`ıc´acbiˆencˆo¯d´ ˆongkh` a’ nang˘ nˆen 365! n(E) (365 n)! 365! P (E) = = − = n(S) 365n 365n.(365 n)! − Do ¯d´ox´acsuˆat¯d´ ˆe´ıtnh’ ˆatc´ohai´ ngu’oi`’ c´oc`ungng`aysinh l`a 365! (365 n)! 365! P (E) = 1 P (E) = 1 − = − − 365n 365n.(365 n)! − Sˆong´ u’oi`’ trong nh´om X´acsuˆatc´o´ıtnh´ ˆat2´ ngu’oi`’ c´oc`ungng`aysinh n P (E) 5 0,027 10 0,117 15 0,253 20 0,411 23 0,507 30 0,706 40 0,891 50 0,970 60 0,994 70 0,999 Bang’ b`aito´anng`aysinh ’ ’ Ch´u´y ¯D.inh nghia˜ x´acsuˆattheo´ lˆoic´ ˆo¯diˆenc´omˆo.t sˆoha´ .n chˆe:´ i) N´ochi’ x´etcho hˆe. huu˜’ ha.n c´acbiˆenc´ ˆos´ o’ cˆap.´ ii) Khˆongphai’ l´ucn`aoviˆe.c ”¯dˆongkh` a’ nang”˘ c˜ungxay’ ra. 3.2¯ D.inh nghia˜ x´acsuˆattheo´ lˆoith´ ˆongkˆe´ 2 ¯D.inh nghia˜ 6 Thu.’c hiˆe.n ph´epthu’’ n lˆan.Gi` a’ su’’ biˆenc´ ˆoA´ xuˆathiˆe´ . n m lˆan.Khi` ` ´ ’ ´ ´ ’ ´ m ` ´ ´ ´ ¯d´om ¯du’o.’c go. i l`atˆansˆocua biˆencˆoA v`aty sˆo n ¯du’o.’c go. i l`atˆansuˆat xuˆathiˆe. n biˆen cˆoA´ trong loa. t ph´epthu.’’ Cho sˆoph´epth´ u’’ tang˘ lˆenvˆoha. n, tˆansu` ˆatxu´ ˆathiˆe´ . n biˆenc´ ˆoA´ dˆanv` ˆemˆo` . t sˆox´ac´ ¯di.nh go. i l`ax´acsuˆatc´ ua’ biˆenc´ ˆoA.´ m P (A) = lim n →∞ n ´ V´ıdu. 19 Mˆo. t xa. thu’ ban˘ 1000 viˆen¯da. n v`aobia. C´oxˆapx´ i’ 50 viˆentr´ungbia. Khi • ´ ’ ’ ´ 50 ¯d´ox´acsuˆat¯dˆexa. thu ban˘ tr´ungbia l`a 1000 = 5%. ’ V´ıdu. 20 ¯Dˆenghiˆencuu´’ kha’ nang˘ xuˆathiˆe´ . n ma˘. t sˆapkhi´ tung mˆo. t ¯dˆongti` ˆen,ng` u’oi`’ • ta tiˆenh`anhtung´ ¯dˆongti` ˆennhi` ˆeul` ˆanv`athu` ¯du’o.’c kˆetqu´ a’ cho o’’ bang’ du’oi´’ ¯dˆay:
  11. 10 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ Ngu’oi`’ l`am Sˆol´ ˆan` Sˆol´ ˆan¯d` u’o.’c Tˆansu` ˆat´ th´ınghiˆe.m tung ma˘.t sˆap´ f(A) Buyffon 4040 2.048 0,5069 Pearson 12.000 6.019 0,5016 Pearson 24.000 12.012 0,5005 3.3¯ D.inh nghia˜ x´acsuˆattheo´ quan ¯diˆemh`ınhho’ .c ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 7 X´etmˆo. t ph´epthu’’ c´okhˆonggian c´acbiˆenc´ ˆos´ o’ cˆap´ Ω ¯du’o.’c biˆeudiˆen˜ boi’’ miˆenh`ınhho` . c Ω c´o¯dˆo. ¯do(¯dˆo. d`ai,diˆe. n t´ıch,thˆet´ıch)h’ uu˜’ ha. n kh´ac0, biˆenc´ ˆoA´ ’ ¯du’o.’c biˆeudiˆenb˜ oi’’ miˆenh`ınhho` . c A. Khi ¯d´ox´acsuˆatc´ ua’ biˆenc´ ˆoA´ ¯du’o.’c x´ac¯di.nh boi:’’ Dˆo ¯docua’ miˆenA` P (A) = ¯ . ¯Dˆo. ¯docua’ miˆen` Ω ’ ’ V´ıdu. 21 Trˆen¯doa. n thang˘ OA ta gieo ngˆaunhiˆenhai˜ ¯diˆem B v`a C c´oto. a ¯dˆo. tu’ong’ • ung´’ OB = x, OC = y (y x). T`ımx´acsuˆatsao´ cho ¯dˆo. d`aicua’ ¯doa. n BC b´ehon’ ¯dˆo. ≥ d`aicua’ ¯doa. n OB. Giai’ y Gia’ su’’ OA = l. C´acto.a ¯dˆo. x v`a y phai’ ’ ` thoa m˜anc´ac¯diˆeukiˆe.n: I M Q 0 x l, 0 y l, y x (*) y=2x ≤ ≤ ≤ ≤ ≥ Biˆeudi’ ˆen˜ x v`a y lˆenhˆe. tru. c to.a ¯dˆo. vuˆong g´oc.C´ac¯diˆemc´oto’ .a ¯dˆo. thoa’ m˜an(*) thuˆo.c tam gi´ac OMQ (c´othˆexem’ nhu’ biˆenc´ ˆoch´ ac˘´ chan).˘´ O x Ma˘.t kh´ac,theo yˆeucˆaub`aito´anta` phai’ c´o y x < x hay y < 2x ( ). Nhung˜’ ¯diˆem’ − c´oto.a ¯dˆo. thoa’ m˜an(*) v`a( ) thuˆo.c miˆenc´oga` .ch. Miˆenthuˆa` .n lo.’i cho biˆenc´ ˆoc´ ˆant`ım` l`atam gi´ac OMI. Vˆa.y x´acsuˆatc´ ˆant´ınh` diˆen t´ıch OMI 1 p = . = diˆe.n t´ıch OMQ 2 V´ıdu. 22 (B`aito´anhai ngu’oi`’ g.a˘p nhau) • Hai ngu’oi`’ he.n ga˘. p nhau o’’ mˆo. t ¯di.a ¯dıˆemx´ac¯di’ .nh v`aokhoang’ tu`’ 19 gio`’ ¯dˆen20´ gio.`’ Mˆoing˜ u’oi`’ ¯dˆen(ch´ ac˘´ chan˘´ s˜e¯dˆen)¯di´ ˆemhe’ . n trong khoang’ thoi`’ gian trˆenmˆo. t c´ach¯dˆo. c lˆa. p voi´’ nhau, cho`’ trong 20 ph´ut,nˆeukhˆongth´ ˆayng´ u’oi`’ kia ¯dˆens˜eb´ o’ ¯di.T`ımx´acsuˆat´ ¯dˆehai’ ngu’oi`’ ga˘. p nhau.
  12. 3. X´acsuˆat´ 11 Giai’ Go.i x, y l`athoi`’ gian ¯dˆen¯di´ ˆemhe’ .n cua’ mˆoing˜ u’oi`’ v`aA l`abiˆenc´ ˆohai´ ngu’oi`’ ga˘.p nhau. R˜or`angx, y ’ ˜ ’ l`amˆo.t ¯diˆemngˆaunhiˆentrong khoang [19, 20], ta y c´o19 x 20; 19 y≤ 20.≤ 20 ≤ ≤ ’ D ¯Dˆehai ngu’oi`’ ga˘.p nhau th`ı A 19 x y 20 ph´ut= 1 gio.`’ | − | ≤ 3 Do ¯d´o Ω = (x, y) : 19 x20, 19 y 20 { ≤ ≤ ≤ } o 19 20 x 1 A = (x, y): x y { | − | ≤ 3} Diˆe.n t´ıch cua’ miˆenΩ` bang˘` 1. Diˆe.n t´ıch cua’ miˆenA` bang˘` 1 2. 1 . 2 . 2 = 5 − 2 3 3 9 diˆe.n t´ıch A 5/9 Vˆa.y P (A) = = = 0, 555. diˆe.n t´ıch Ω 1 3.4¯ D.inh nghia˜ x´acsuˆattheo´ tiˆen¯dˆe` Gia’ su’’ Ω l`abiˆenc´ ˆoch´ ac˘´ chan.˘´ Go.i l`aho. c´actˆa.p con cua’ Ω thoa’ c´ac¯diˆeukiˆe` .n sau: A i) chua´’ Ω. A ii) Nˆeu´ A, B th`ı A, A + B, AB thuˆo.c . ∈ A A Ho. thoa’ c´actiˆen¯dˆei)` v`aii) th`ı ¯du’o.’c go. i l`a¯da. i sˆo´. A A ´ ’ ’ iii) Nˆeu A1,A2, ,An, l`ac´acphˆant` u’ cua’ th`ıtˆongv`at´ıch vˆoha.n A1 + A2 + A + An v`a A1A2 An c˜ungthuˆo.c . A Nˆeu´ thoa’ c´ac¯diˆeukiˆe` .n i), ii), iii) th`ı ¯du’o.’c go.i l`a σ ¯da.i sˆo.´ A A 2 ¯D.inh nghia˜ 8 Ta go. i x´acsuˆattrˆen´ (Ω, ) l`amˆo. t h`am P sˆox´ac¯di´ .nh trˆen c´ogi´a A A tri. trong [0,1] v`athoa’ m˜an3 tiˆen¯dˆesau:` i) P (Ω) = 1. ii) P (A + B) = P (A) + P (B) (voi´’ A, B xung khac).˘´ iii) Nˆeud˜ay´ An c´ot´ınhchˆat´ A1 A2 An v`a A1A2 An = th`ı { } ⊃ ⊃ ⊃ ⊃ ∅ lim P (An) = 0. n →∞
  13. 12 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ 3.5 C´act´ınhchˆatc´ ua’ x´acsuˆat´ i) 0 P (A) 1 voi´’ mo.i biˆenc´ ˆoA´ ii) P≤(Ω) = 1 ≤ iii) P ( ) = 0 iv) Nˆeu´∅ A B th`ı P (A) P (B). v) P (A) +⊂P (A) = 1. ≤ vi) P (A) = P (AB) + P (AB). ´ ´ 4. MOˆ. TSOCˆ ONGˆ THUC´’ T´INH XAC´ SUATˆ 4.1 Cˆongthuc´’ cˆo.ng x´acsuˆat´ Cˆongthuc´’ 1 Gia’ su’’ A v`a B l`ahai biˆenc´ ˆoxung´ khac˘´ (AB = ). Ta c´o ∅ P (A + B) = P (A) + P (B) Chung´’ minh ’ Gia’ su’’ ph´epthu’’ c´o n biˆenc´ ˆo¯d´ ˆongkh` a’ nang˘ c´othˆexay’ ra, trong ¯d´oc´o mA biˆenc´ ˆo´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ thuˆa.n lo.’i cho biˆencˆo A v`a mB biˆencˆothuˆa.n lo.’i cho biˆencˆo B. Khi ¯d´osˆobiˆencˆothuˆa.n ´ ´ lo.’i cho biˆencˆo A + B l`a m = mA + mB. Do ¯d´o m + m m m P (A + B) = A B = A + B = P (A) + P (B) n n n 2 ¯D.inh nghia˜ 9 ´ ´ ´ ´ ´ i) C´acbiˆencˆo A1,A2, ,An ¯du’o.’c go. i l`anh´omc´acbiˆencˆo¯dˆay¯d` u’ xung khac˘ tung`’ ¯dˆoinˆeuch´ungxung´ khac˘´ tung`’ ¯dˆoiv`atˆongc’ ua’ ch´ungl`abiˆenc´ ˆoch´ ac˘´ chan.˘´ Ta c´o A1 + A2 + + An = Ω,AiAj = ∅ ii) Hai biˆenc´ ˆoA´ v`aB ¯du’o.’c go. i l`ahai biˆenc´ ˆo¯dˆo´ . c lˆa. p nˆeus´ u.’ tˆonta` . i hay khˆongtˆon` ta. i cua’ biˆenc´ ˆon`aykhˆong´ anh’ hu’ong’’ ¯dˆens´ u.’ tˆonta` . i hay khˆongtˆonta` . i cua’ biˆenc´ ˆokia.´ ´ ´ ´ ˜ ´ ´ iii) C´acbiˆencˆo A1,A2, ,An ¯du’o.’c go. i ¯dˆo. c lˆa. p to`anphˆann` ˆeumˆoibiˆencˆo¯dˆo. c lˆa. p ’ voi´’ t´ıchcua’ mˆo. t tˆoho.’p bˆatk`ytrong´ c´acbiˆenc´ ˆoc`onla´ . i. Hˆe. qua’ 1 4 ´ i) Nˆeu´ A1,A2, ,An l`abiˆenc´ ˆoxung´ khac˘ tung`’ ¯dˆoith`ı P (A1 + A2 + + An) = P (A1) + P (A2) + + P (An)
  14. 4. Mˆots. ˆocˆongth´ uc´’ t´ınhx´acsuˆat´ 13 ´ ii) Nˆeu´ A1,A2, ,An l`anh´omc´acbiˆenc´ ˆo¯d´ ˆay¯d` u’ xung khac˘ tung`’ ¯dˆoith`ı n P (Ai) = 1 i=1 X iii) P (A) = 1 P (A). − Cˆongthuc´’ 2 P (A + B) = P (A) + P (B) P (AB) − Chung´’ minh ’ Gia’ su’’ ph´epthu’’ c´o n biˆenc´ ˆo¯d´ ˆongkh` a’ nang˘ c´othˆexay’ ra, trong ¯d´oc´o mA biˆenc´ ˆo´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ thuˆa.n lo.’i cho biˆencˆo A, mB biˆencˆothuˆa.n lo.’i cho biˆencˆo B v`a k biˆencˆothuˆa.n lo.’i cho ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ biˆencˆo AB. Khi ¯d´osˆobiˆencˆothuˆa.n lo.’i cho biˆencˆo A + B l`a mA + mB k. − Do ¯d´o mA + mB k mA mB k P (A + B) = − = + = P (A) + P (B) P (AB). n n n − n − Hˆe. qua’ 2 4 n i) P (A1 + A2 + , +An) = P (Ai) P (AiAj) + P (AiAjAk) + + i=1 − i<j i<j<k n 1 X X X ( 1) − P (A1A2 An). − ´ ´ ´ ii) Nˆeu A1,A2, ,An l`ac´acbiˆencˆo¯dˆo. c lˆa. p to`anphˆanth`ı` P (A1 + A2 + + An) = 1 P (A1).P (A2) P (An). − ’ ’ V´ıdu. 23 Mˆo. t lˆoh`anggˆom10` san’ phˆam,trong ¯d´oc´o2 phˆeph´ ˆam.Lˆayng´ ˆaunhiˆen˜ • khˆongho`anla. i tu`’ lˆoh`angra 6 san’ phˆam.’ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆec´okhˆongqu´a1’ phˆeph´ ˆam’ ’ trong 6 san’ phˆam¯du’o.’c lˆayra.´ Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ ˆokhˆongc´oph´ ˆeph´ ˆamtrong’ 6 san’ phˆaml’ ˆayra.´ B l`abiˆenc´ ˆoc´o¯d´ung1´ phˆeph´ ˆam.’ C l`abiˆenc´ ˆoc´okhˆongqu´amˆo´ .t phˆeph´ ˆam’ th`ıA v`aB l`ahai biˆenc´ ˆoxung´ khac˘´ v`a C = A + B. Ta c´o 6 C8 28 2 P (A) = 6 = = C10 210 15
  15. 14 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ 1 5 C2 .C8 112 8 P (B) = 6 = = C10 210 15 Do ¯d´o 2 8 2 P (C) = P (A) + P (B) = + = 15 15 3 V´ıdu. 24 Mˆo. t lop´’ c´o100 sinh viˆen,trong ¯d´oc´o40 sinh viˆengioi’ ngoa. i ngu,˜’ 30 sinh • viˆengioi’ tin ho. c, 20 sinh viˆengioi’ ca’ ngoa. i ngu˜’ lˆantin˜ ho. c. Sinh viˆenn`aogioi’ ´ıtnhˆat´ ’ mˆo. t trong hai mˆons˜e¯du’o.’c thˆem¯diˆemtrong kˆetqu´ a’ ho. c tˆa. p cua’ ho. c k`y. Cho. n ngˆau˜ ’ ’ nhiˆenmˆo. t sinh viˆentrong lop.´’ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆesinh viˆen¯d´o¯du’o.’c tang˘ ¯diˆem. Giai’ Go.i ’ A l`abiˆenc´ ˆogo´ .i ¯du’o.’c sinh viˆen¯du’o.’c tang˘ ¯diˆem. N l`abiˆenc´ ˆogo´ .i ¯du’o.’c sinh viˆengioi’ ngoa.i ngu.˜’ T l`abiˆenc´ ˆogo´ .i ¯du’o.’c sinh viˆengioi’ tin ho.c th`ı A = T + N. Ta c´o 30 40 20 50 P (A) = P (T ) + P (N) P (TN) = + = = 0, 5 − 100 100 − 100 100 4.2 X´acsuˆatc´o¯di´ ˆeukiˆe` .n v`acˆongthuc´’ nhˆanx´acsuˆat´ a) X´acsuˆatc´o¯di´ ˆeukiˆe` .n 2 ¯D.inh nghia˜ 10 X´acsuˆatc´ ua’ biˆenc´ ˆoA´ voi´’ ¯diˆeukiˆe` . n biˆenc´ ˆoB´ xay’ ra ¯du’o.’c go. i l`a x´acc´o¯diˆeukiˆe` .n cua’ biˆenc´ ˆoA.´ K´ıhiˆe.u P (A/B). ´ V´ıdu. 25 Trong hˆo. p c´o5 viˆenbi trang,˘ 3 viˆenbi ¯den. Lˆayl´ ˆanl` u’o.’t ra 2 viˆenbi • ’ (khˆongho`anla. i). T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆelˆanth` u´’ hai lˆay¯d´ u’o.’c viˆenbi trang˘´ biˆetl´ ˆanth` u´’ nhˆat´ ¯d˜alˆay¯d´ u’o.’c viˆenbi trang.˘´ Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ ˆol´ ˆanth` u´’ hai lˆay¯d´ u’o.’c viˆenbi trang˘´ B l`abiˆenc´ ˆol´ ˆanth` u´’ nhˆatl´ ˆay¯d´ u’o.’c viˆenbi trang.˘´ Ta t`ım P (A/B). Ta thˆayl´ ˆanth` u´’ nhˆatl´ ˆay¯d´ u’o.’c viˆenbi trang˘´ (B ¯d˜axay’ ra) nˆentrong ho.’p c`on7 viˆen bi trong ¯d´oc´o4 viˆenbi trang.˘´ Do ¯d´o 1 C4 4 P (A/B) = 1 = C7 7
  16. 4. Mˆots. ˆocˆongth´ uc´’ t´ınhx´acsuˆat´ 15 Cˆongthuc´’ P (AB) P (A/B) = P (B) Chung´’ minh ’ Gia’ su’’ ph´epthu’’ c´o n biˆenc´ ˆo¯d´ ˆongkh` a’ nang˘ c´othˆexay’ ra trong ¯d´oc´o mA biˆenc´o´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ thuˆa.n lo.’i cho biˆencˆo A, mB biˆencˆothuˆa.n lo.’i cho biˆencˆo B v`a k biˆencˆothuˆa.n lo.’i cho biˆenc´ ˆo´ AB. Theo ¯di.nh nghia˜ x´acsuˆattheo´ lˆoic´ ˆo¯di’ ˆenta’ c´o k m P (AB) = ,P (B) = B n n Ta t`ım P (A/B). V`ıbiˆenc´ ˆo´ B ¯d˜axay’ ra nˆenbiˆenc´ ˆo¯d´ ˆongkh` a’ nang˘ cua’ A l`a mB, biˆenc´ ˆothuˆa´ .n lo.’i cho A l`a k. Do ¯d´o k k P (AB) P (A/B) = = n = . mB mB n P (B) ’ V´ıdu. 26 Mˆo. t bˆo. b`aic´o52 l´a.R´utngˆaunhiˆen1˜ l´ab`ai.T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆer´ut¯du’o.’c •con ”´at”biˆetr´ ang˘` l´ab`air´utra l`al´ab`aim`au¯den. Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ ˆor´ut¯d´ u’o.’c con ”´at” A A B l`abiˆenc´ ˆor´ut¯d´ u’o’c l´ab`aim`au¯den. . ♣ ♠ Ta thˆaytrong´ bˆo. b`aic´o 26 l´ab`ai¯den nˆen P (B) = 26 52 ♣ ♠ 2 con ”´at”¯den nˆen P (AB) = 2 . 52 A A P (AB) 2/52 1 Do ¯d´o P (A/B) = = = ♣ ♠ P (B) 26/52 13 b) Cˆongthuc´’ nhˆanx´acsuˆat´ Tu`’ cˆongthuc´’ x´acsuˆatc´o¯di´ ˆeukiˆe` .n ta c´o i) P (AB) = P (A).P (B/A) = P (B).P (A/B). ii) NˆeuA,´ B l`ahai biˆenc´ ˆo¯dˆo´ .c lˆa.p th`ı P (AB) = P (A).P (B). iii) P (ABC) = P (A).P (B/A).P (C/AB) P (A1A2 An) = P (A1)P (A2/A1) P (An/A1A2 An 1). − ´ ´ V´ıdu. 27 Hˆo. p thu´’ nhˆatc´o2´ bi trang˘ v`a10 bi ¯den.Hˆo. p thu´’ hai c´o8 bi trang˘ v`a4 • bi ¯den.Tu`’ mˆoihˆo˜ . p lˆayra´ 1 viˆenbi. T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆe’
  17. 16 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ a) Ca’ 2 viˆenbi ¯dˆeutr` ang,˘´ b) 1 bi trang,˘´ 1 bi ¯den. Giai’ Go.i T l`abiˆenc´ ˆol´ ˆayra´ ¯du’o.’c ca’ 2 bi trang˘´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ T1 l`abiˆencˆolˆay¯du’o.’c bi trang˘ tu`’ hˆo.p thu’ nhˆat ´ ´ ´ ´ ´ T2 l`abiˆencˆolˆay¯du’o.’c bi trang˘ tu`’ hˆo.p thu’ hai ´ ´ th`ı T1,T2 l`a2 biˆencˆo¯dˆo.c lˆa.p v`a T = T1T2. Ta c´o 1 2 P (T ) = ,P (T ) = 1 6 2 3 1 2 1 Do ¯d´o P (T ) = P (T1T2) = P (T1).P (T2) = 6 . 3 = 9 . ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ b) Go.i T1,T2 l`abiˆencˆolˆay¯du’o.’c bi trang˘ o’’ hˆo.p thu’ nhˆat,thu’ hai ´ ´ ´ ´ ´ ´ D1,D2 l`abiˆencˆolˆay¯du’o.’c bi ¯den o’’ hˆo.p thu’ nhˆat,thu’ hai ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ T1D2 l`abiˆencˆolˆay¯du’o.’c bi trang˘ o’’ hˆo.p thu’ nhˆatv`abi ¯den o’’ hˆo.p thu’ hai ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ T2D1 l`abiˆencˆolˆay¯du’o.’c bi trang˘ o’’ hˆo.p thu’ hai v`abi ¯den o’’ hˆo.p thu’ nhˆat th`ı A = T1D2 + T2D1. Ta c´o 1 2 P (T ) = ,P (T ) = 1 6 2 3 5 1 P (D1) = 1 P (T1) = P (D2) = 1 P (T2) = − 6 − 3 Suy ra P (A) = P (T1D2) + P (T2D1) = P (T1).P (D2) + P (T2).P (T1) 1 1 2 5 11 = . + . = 6 3 3 6 8 V´ıdu. 28 Mˆo. t hˆe. thˆong¯d´ u’o.’c cˆauth`anhb´ oi’’ n th`anhphˆanriˆengl` e’ ¯du’o.’c go. i l`amˆo. t hˆe. • thˆongsong´ song nˆeun´ohoa´ . t ¯dˆo. ng khi ´ıtnhˆatmˆo´ . t th`anhphˆanhoa` . t ¯dˆo. ng. Th`anhphˆan` ´ ´ ´ ´ ´ ’ thu’ i (¯dˆo. c lˆa. p voi’ c´acth`anhphˆankh´ac)hoa` . t ¯dˆo. ng voi’ x´acsuˆat pi. T`ımx´acsuˆat¯dˆehˆe. thˆongsong´ song hoa. t ¯dˆo. ng. 1 A 2 B 3 n Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ ˆohˆe´ . thˆonghoa´ .t ¯dˆo.ng.
  18. 4. Mˆots. ˆocˆongth´ uc´’ t´ınhx´acsuˆat´ 17 ´ ´ ´ Ai l`abiˆencˆoth`anhphˆanth` u’ i hoa.t ¯dˆo.ng. Ta c´o P(A) = 1 P (A) − = 1 P (A1.A2 An) − n = 1 P (Ai) − i=1 Yn = 1 (1 pi) − i=1 − Y V´ıdu. 29 (H^e. x´ıch) X´etmˆo. t hˆe. thˆongg´ ˆomhai` th`anhphˆan.` Hˆe. thˆonghoa´ . t ¯dˆo. ng • khi v`achi’ khi ca’ hai th`anhphˆanhoa` . t ¯dˆo. ng (c´acth`anhphˆan¯d` u’o.’c nˆoitheo´ x´ıch). A B ¯Dˆo. tin cˆa. y R(t) cua’ mˆo.t th`anhphˆanc` ua’ hˆe. thˆongl`ax´acsu´ ˆatm`ath`anhph´ ˆanc´o` thˆehoa’ .t ¯dˆo.ng ´ıtnhˆatkho´ ang’ thoi`’ gian t. Nˆeuk´ıhiˆe´ .u biˆenc´ ˆo”th`anhph´ ˆanhoa` .t ¯dˆo.ng ´ıtnhˆat´ t ¯don’ vi. thoi`’ gian” boi’’ T > t th`ı R(t) = P (T > t) Go.i PA v`a PB l`a¯dˆo. tin cˆa.y cua’ th`anhphˆan` A v`a B, nghia˜ l`a ´ PA = P (A hoa.t ¯dˆo.ng ´ıtnhˆat t ¯don’ vi. thoi`’ gian), ´ PB = P (B hoa.t ¯dˆo.ng ´ıtnhˆat t ¯don’ vi. thoi`’ gian). ´ ´ Nˆeuc´acth`anhphˆanhoa` .t ¯dˆo.ng ¯dˆo.c lˆa.p th`ı¯dˆo. tin cˆa.y cua’ hˆe. thˆongl`a R = pA.pB. V´ıdu. 30 • X´et¯dˆo. tin cˆa. y cua’ hˆe. thˆongcho´ boi’’ AB h`ınhbˆen.Th`anhphˆann` ˆoiA´ v`aB trˆen ¯dinh’ c´othˆethay’ boi’’ th`anhphˆan` ¯don’ ´ voi’ ¯dˆo. tin cˆa. y pA.pB. Th`anhphˆansong` song cua’ ngat˘´ C v`aD c´othˆethay’ boi’’ C ´ ´ ngat˘ ¯don’ voi’ ¯dˆo. tin cˆa. y 1 (1 pC ).(1 − − − pD). D ¯Dˆo. tin cˆa. y cua’ hˆe. thˆongsong´ song n`ayl`a 1 (1 pA.pB)[1 (1 (1 pC ).(1 pD))] − − − − − −
  19. 18 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ 4.3 Cˆongthuc´’ x´acsuˆat¯d´ ˆay¯d` u’ v`acˆongthuc´’ Bayes a) Cˆongthuc´’ x´acsuˆat¯d´ ˆay¯d` u’ Cˆongthuc´’ ´ Gia’ su’’ A1,A2, ,An l`anh´omc´acbiˆenc´ ˆo¯d´ ˆay¯d` u’ xung khac˘ tung`’ ¯dˆoiv`aB l`abiˆen´ cˆob´ ˆatk`yc´oth´ ˆex’ ay’ ra trong ph´epthu.’’ Khi ¯d´ota c´o n P (B) = P (Ai).P (B/Ai) i=1 X Chung´’ minh V`ı A1 + A2 + + An = Ω nˆen B = B(A1 + A2 + + An) = BA1 + B2 + + BAn ´ Do c´acbiˆenc´ ˆo´A1,A2, ,An xung khac˘ tung`’ ¯dˆoinˆenc´acbiˆenc´ ˆot´ıch´ BA1, BA2, , ´ BAn c˜ungxung khac˘ tung`’ ¯dˆoi. n ´ Theo ¯di.nh l´ycˆo.ng x´acsuˆatta c´o P (B) = P (BAi). i=1 X ´ Ma˘.t kh´actheo cˆongthuc’ nhˆanx´acsuˆatth`ı P (BAi) = P (Ai).P (B/Ai). n Do ¯d´o P (B) = P (Ai).P (B/Ai). i=1 X ´ ´ Ch´u´y Cˆongthuc’ trˆenc`on¯d´ungnˆeuta thay ¯diˆeukiˆe` .n A1 + A2 + + An = Ω boi’’ B A1 + A2 + + An. ⊂ ’ ’ V´ıdu. 31 X´etmˆo. t lˆosan’ phˆamtrong ¯d´osˆos´ an’ phˆamdo nh`am´ayI san’ xuˆatchi´ ˆem´ 20%,• nh`am´ayII san’ xuˆatchi´ ˆem30%,´ nh`am´ayIII san’ xuˆatchi´ ˆem50%.´ X´acsuˆatph´ ˆe´ phˆamc’ ua’ nh`am´ayI l`a0,001; nh`am´ayII l`a0,005; nh`am´ayIII l`a0,006. T`ımx´acsuˆat´ ’ ’ ¯dˆelˆayng´ ˆaunhiˆen¯d˜ u’o.’c ¯d´ung1 phˆeph´ ˆam. Giai’ Go.i B l`abiˆenc´ ˆos´ an’ phˆaml’ ˆayra´ l`aphˆeph´ ˆam’ ´ ´ ´ ’ A1,A2,A3 l`abiˆencˆolˆay¯du’o.’c san’ phˆamcua’ nh`am´ayI, II, III ´ th`ı A1,A2,A3 l`anh´omc´acbiˆenc´ ˆoxung´ khac˘ tung`’ ¯dˆoi.Ta c´o P (A1) = 0, 2; P (A2) = 0, 3; P (A3) = 0, 5 P (B/A1) = 0, 001; P (B/A2) = 0, 005; P (B/A3) = 0, 006 Do ¯d´o P (B) = P (A1).P (B/A1) + P (A2).P (B/A2) + P (A3).P (B/A3) = 0, 2.0, 001 + 0, 3.0, 005 + 0, 5.0, 006 = 0, 0065
  20. 4. Mˆots. ˆocˆongth´ uc´’ t´ınhx´acsuˆat´ 19 ´ V´ıdu. 32 Mˆo. t hˆo. p chua´’ 4 bi trang,˘ 3 bi v`angv`a1 bi xanh. Lˆayl´ ˆanl` u’o.’t (khˆongho`an • ’ la. i) tu`’ hˆo. p ra 2 bi. T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆelˆay¯d´ u’o.’c 1 bi trang˘´ v`a1 bi v`ang. Giai’ Go.i T l`abiˆenc´ ˆol´ ˆay¯d´ u’o.’c bi trang,˘´ V l`abiˆenc´ ˆol´ ˆay¯d´ u’o.’c bi v`ang. Ta c´o 4 1 3 P (T ) = = ; P (V ) = ; 8 2 8 3 4 P (V/T ) = ; P (T/V ) = 7 7 ’ X´acxuˆat¯d´ ˆelˆay¯d´ u’o.’c 1 bi trang˘´ v`a1 bi v`angl`a 1 3 3 4 3 P (TV ) = P (T ).P (V/T ) + P (V ).P (T/V ) = . + . = . 2 7 8 7 7 2 Cˆayx´acsuˆat´ Trong thu.’c tˆec´onhi´ ˆeuph´epth` u’’ chua´’ mˆo.t d˜ay nhiˆeubi` ˆenc´ ˆo.´ Cˆayx´acsuˆat´ cung cˆapcho´ ta mˆo.t cˆongcu. thuˆa.n lo.’i cho viˆe.c x´ac¯di.nh cˆautr´ucc´acquan´ hˆe. bˆentrong c´ac ph´epthu’’ khi t´ınhx´acsuˆat.´ Cˆautr´ucc´ ua’ cˆayx´acsuˆat¯d´ u’o.’c x´ac¯di.nh nhu’ sau: i) V˜ebiˆeu¯d’ ˆocˆayx´acsu` ˆatt´ u’ong’ ung´’ voi´’ c´ackˆetqu´ a’ cua’ d˜ay ph´epthu.’’ ii) G´anmˆoix´acsu˜ ˆatv´ oi´’ mˆoinh´anh.˜ Cˆayx´acsuˆatsau´ minh ho.a cho v´ıdu. 32. T 3/7 1 3 T V 2 . 7 1/2 X 4/7 T 3 . 4 3/8 8 7 V V X T X V b) Cˆongthuc´’ Bayes Cˆongthuc´’ ´ Gia’ su’’ A1,A2, ,An l`anh´omc´acbiˆenc´ ˆo¯d´ ˆay¯d` u’ xung khac˘ tung`’ ¯dˆoiv`aB l`abiˆen´ cˆob´ ˆatk`yc´oth´ ˆex’ ay’ ra trong ph´epthu.’’ Khi ¯d´ota c´o P (Ai).P (B/Ai) P (Ai/B) = n i = 1, 2, . . . , n i=1 P (Ai).P (B/Ai) P
  21. 20 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ Chung´’ minh Theo cˆongthuc´’ x´acsuˆatc´o¯di´ ˆeukiˆe` .n ta c´o (A B) P (A ).P (B/A ) P (A /B) = i = i i i P (B) P (B) n ´ Ma˘.t kh´actheo cˆongthuc’ x´acsuˆat¯dˆay¯d` u’ th`ı P (B) = P (Ai).P (B/Ai). i=1 X P (Ai).P (B/Ai) Do ¯d´o P (Ai/B) = n . i=1 P (Ai).P (B/Ai) P V´ıdu. 33 Gia’ su’’ c´o4 hˆo. p nhu’ nhau ¯du.’ng c`ungmˆo. t chi tiˆetm´ay,trong´ ¯d´oc´omˆo. t • hˆo. p 3 chi tiˆetx´ ˆau,5´ chi tiˆett´ ˆotdo´ m´ayI san’ suˆat;c`onba´ hˆo. p c`onla. i mˆoihˆo˜ . p ¯du.’ng 4 chi tiˆetx´ ˆau,6´ chi tiˆett´ ˆotdo´ m´ayII san’ suˆat.L´ ˆayng´ ˆaunhiˆenmˆo˜ . t hˆo. p rˆoit` u`’ hˆo. p ¯d´o lˆayra´ mˆo. t chi tiˆetm´ay.´ a) T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆechi’ tiˆetm´ayl´ ˆayra´ l`atˆot.´ ’ b) Voi´’ chi tiˆett´ ˆot´ o’’ cˆaua, t`ımx´acsuˆat¯d´ ˆen´o¯du’o.’c lˆayra´ tu`’ hˆo. p cua’ m´ayI. Giai’ Go.i B l`abiˆenc´ ˆol´ ˆay¯d´ u’o.’c chi tiˆett´ ˆot´ ´ ´ ´ ´ A1,A2 l`abiˆencˆolˆay¯du’o.’c hˆo.p ¯du.’ng chi tiˆetm´aycua’ m´ayI, II ´ th`ı A1,A2 l`anh´omc´acbiˆenc´ ˆoxung´ khac˘ tung`’ ¯dˆoi. a) P (B) = P (A1).P (B/A1) + P (A2).P (B/A2) 1 5 3 6 P (A ) = ; P (B/A ) = ; P (A ) = ; P (B/A ) = 1 4 1 8 2 4 2 10 Do ¯d´o 1 5 3 6 97 P (B) = . + . = 4 8 4 10 160 1 5 P (A1).P (B/A1) 4 . 8 26 b) P (A1/B) = = 97 = P (B) 160 97 * Cˆayx´acsuˆatc´ ua’ cˆaua) cho boi’’ 5 8 1 5 T 4 . 8 1 I 4 X 6 3 6 10 T 4 . 10 3 4 II X
  22. 4. Mˆots. ˆocˆongth´ uc´’ t´ınhx´acsuˆat´ 21 ’ ’ V´ıdu. 34 Mˆo. t hˆo. p c´o4 san’ phˆamtˆot¯d´ u’o.’c trˆo. n lˆanv˜ oi´’ 2 san’ phˆamxˆau.L´ ˆayng´ ˆau˜ • ’ ’ ’ nhiˆenlˆanl` u’o.’t tu`’ hˆo. p ra 2 san’ phˆam.Biˆets´ an’ phˆamlˆayra´ o’’ lˆanhai` l`asan’ phˆamtˆot.´ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆes’ an’ phˆaml’ ˆayra´ o’’ lˆanth` u´’ nhˆatc˜ungl`as´ an’ phˆamt’ ˆot.´ Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ ˆos´ an’ phˆaml’ ˆayra´ lˆanth` u´’ nhˆatl`as´ an’ phˆamt’ ˆot.´ B l`abiˆenc´ ˆos´ an’ phˆaml’ ˆayra´ lˆanth` u´’ hai l`asan’ phˆamt’ ˆot.´ Ta c´o 4 3 2 4 P (A) = ,P (B A) = ,P (A) = ,P (B A) = 6 | 5 6 | 5 Theo ¯di.nh l´yBayes th`ıx´acsuˆatc´ ˆant`ıml`a` P (A).P (B A) 4 . 3 3 P (A B) = | = 6 5 = . | P (A).P (B A) + P (A).P (B A) 4 . 3 + 2 . 4 5 | | 6 5 6 5 Ch´u´y Ta c´othˆenh`ın’ ¯di.nh l´yBayes theo c´ach h`ınhho.c thˆongqua viˆe.c viˆe.c minh ho.a v´ıdu. trˆennhu’ sau: V˜emˆo.t h`ınhvuˆongca.nh 1 1. Chia tru. c ho`anhtheo c´ac ti’ sˆo´ 4 2 P (B A) = 4/5 P (A) = 6 ,P (A) = 6 . | Tru. c tung chi’ c´acx´acsuˆat´ P (A B) = 3/5 | c´o¯diˆeukiˆe` .n P (B A) = 3 ,P (B A) = 4 . | 5 | 5 V`ung sˆa.m nhiˆeu` trˆen P (A) chi’ P (A).P (B A). | V`ungsˆa.m to`anbˆo. chi’ 1 4 3 2 4 2 0 P (A) = 4/6 P (A) = 2/6 P (B) = 6 . 5 + 6 . 5 = 3 . 4 . 3 ´ 6 5 3 ’ ´ ˜ ` X´acsuˆat P (A B) = 4 . 3 + 2 . 4 = 5 l`ati sˆogiua’ v`ungsˆa.m nhiˆeuv`av`ungsˆa.m to`an | 6 5 6 5 bˆo V´ıdu. 35 (Theo thoi`’ b´aoNew York ng`ay5/9/1987) • ’ Mˆo. t ”test” kiˆemtra su.’ hiˆe. n diˆe.n cua’ virus HIV (human immunodeficiency virus) cho kˆetqu´ a’ du’ong’ t´ınhnˆeubˆe´ . nh nhˆanthu.’c su.’ nhiˆemvirus.˜ Tuy nhiˆen,test n`ayc˜ungc´o sai s´ot.D¯ ˆoikhi cho kˆetqu´ a’ du’ong’ t´ınh¯dˆoiv´ oi´’ ngu’oi`’ khˆongbi. nhiˆemvirus,˜ ty’ lˆe. sai s´ot l`a1/20000. Gia’ su’’ kiˆemtra’ ngˆaunhiˆen10.000˜ ngu’oi`’ th`ıc´o1 ngu’oi`’ nhiˆemvirus.˜ T`ım ty’ lˆe. ngu’oi`’ c´okˆetqu´ a’ du’ong’ t´ınhthu.’c su.’ nhiˆemvirus.˜ Giai’ Go.i A l`abiˆenc´ong´ u’oi`’ bˆe.nh bi. nhiˆemvirus˜ v`a T + l`abiˆenc´otest´ cho kˆetqu´ a’ du’ong’ t´ınh
  23. 22 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ + + 1 th`ı P (A) = 0, 0001; P (T /A) = 1; P (T /A) = 20000 Theo ¯di.nh l´yBayes ta c´o P (A).P (T +/A) P (A/T +) = P (A).P (T +/A) + P (A).P (T +/A) (0, 0001).1 = 1 (0, 0001).1 + (0, 9999). 20000 20000 = 29999 ’ 5. DAY˜ PHEP´ THU’ BERNOULLI 2 ¯D.inh nghia˜ 11 Tiˆenh`anh´ n ph´epthu’’ ¯dˆo. c lˆa. p. Gia’ su’’ trong mˆoiph´epth˜ u’’ chi’ c´o ’ thˆexay’ ra mˆo. t trong hai tru’ong`’ ho.’p: hoa˘. c biˆenc´ ˆoA´ xay’ ra hoa˘. c biˆenc´ ˆoA´ khˆongxay’ ra. X´acsuˆat¯d´ ˆeA’ xay’ ra trong mˆoiph´epth˜ u’’ ¯dˆeub` ang˘` p. D˜ayph´epthu’’ thoa’ m˜anc´ac ¯diˆeukiˆe` .n trˆen¯du’o.’c go. i l`ad˜ayph´epthu’’ Bernoulli. Cˆongthuc´’ Bernoulli X´acsuˆat¯d´ ˆebi’ ˆenc´ ˆoA´ xuˆathiˆe´ .n k lˆantrong` n ph´epthu’’ cua’ d˜ay ph´epthu’’ Bernoulli cho boi’’ k k n k Pn(k) = C p q − (q = 1 p; k = 0, 1, 2, . . . , n) n − Chung´’ minh. X´acsuˆatc´ ua’ mˆo.t d˜ay n ph´epthu’’ ¯dˆo.c lˆa.p bˆatk`ytrong´ ¯d´obiˆenc´ ˆoA´ ` ´ ´ ` ` k n k k xay’ ra k lˆan(biˆencˆoA khˆongxay’ ra n k lˆan)bang˘ p q − . V`ıc´o Cn d˜ay nhu’ ´ ’ ´ ´ −` ’ k k n k vˆa.y nˆenx´acsuˆat¯dˆebiˆencˆoA xay’ ra k lˆantrong n ph´epthu’ l`a Pn(k) = Cnp q − (q = 1 p; k = 0, 1, 2, . . . , n) 2 − ` V´ıdu. 36 Mˆo. t b´acsi˜ c´ox´acsuˆatch´ ua˜’ khoi’ bˆe. nh l`a0,8. C´ongu’oi`’ n´oirang˘ cu´’ 10 • ’ ngu’oi`’ ¯dˆench´ ua˜’ th`ıchac˘´ chan˘´ c´o8 ngu’oi`’ khoi’ bˆe.nh.¯ Diˆeukh` ang˘ ¯di.nh ¯d´oc´o¯d´ungkhˆong? Giai’ ’ ¯Diˆeukh` ang˘ ¯di.nh trˆenl`asai. Ta c´oxem viˆe.c chua˜’ bˆe.nh cho 10 ngu’oi`’ l`amˆo.t d˜ay cua’ 10 ph´epthu’’ ¯dˆo.c lˆa.p. Go.i A l`abiˆenc´ ˆoch´ ua˜’ khoi’ bˆe.nh cho mˆo.t ngu’oi`’ th`ı P (A) = 0, 8. Do ¯d´ox´acsuˆat¯d´ ˆetrong’ 10 ngu’oi`’ ¯dˆench´ ua˜’ c´o8 ngu’oi`’ khoi’ bˆe.nh l`a 8 8 2 P10(8) = C .(0, 8) .(0, 2) 0, 3108 10 ≈ ´ V´ıdu. 37 Ban˘ 5 viˆen¯da. n ¯dˆo. c lˆa. p voi´’ nhau v`aoc`ungmˆo. t bia, x´acsuˆattr´ung¯d´ıch´ • c´aclˆanb` an˘´ nhu’ nhau v`abang˘` 0,2. Muˆonb´ an˘´ hong’ bia phai’ c´o´ıtnhˆat3´ viˆen¯da. n ban˘´ tr´ung¯d´ıch.T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆebia’ bi. hong.’ Giai’ Go.i k l`asˆo¯da´ .n ban˘´ tr´ungbia th`ıx´acsuˆat¯d´ ˆebia’ bi. hong’ l`a
  24. 6. B`aitˆap. 23 P (k 3) = P5(3) + P5(4) + P5(5) ≥ 3 3 2 4 4 5 5 = C5 p q + C5 p q + C5 p = 0,0512+0,0064+0,0003 = 0,0579 6. BAI` TAˆ. P 1. Gieo ¯dˆongth` oi`’ hai con x´ucsac.˘´ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆe:’ (a) Tˆongs’ ˆon´ ˆotxu´ ˆathiˆe´ .n trˆenhai con l`a7. (b) Tˆongs’ ˆon´ ˆotxu´ ˆathiˆe´ .n trˆenhai con l`a8. (c) Sˆon´ ˆotxu´ ˆathiˆe´ .n hai con hon’ k´emnhau 2. 2. C´o12 h`anhkh´ach lˆenmˆo.t t`au¯diˆe.n c´o4 toa mˆo.t c´ach ngˆaunhiˆen.T`ımx´acsu˜ ˆat´ ¯dˆe:’ (a) Mˆoitoa˜ c´o3 h`anhkh´ach; (b) Mˆo.t toa c´o6 h`anhkh´ach, mˆo.t toa c´o4 h`anhkh´ach, hai toa c`onla.i mˆoitoa˜ c´o1 h`anhkh´ach. 3. C´o10 tˆamth´ e’ ¯du’o.’c ¯d´anhsˆot´ u`’ 0 ¯dˆen9.´ Lˆayng´ ˆaunhiˆenhai˜ tˆamth´ e’ xˆepth`anh´ mˆo.t sˆog´ ˆom2` chu˜’ sˆo.T`ımx´acsu´ ˆat¯d´ ˆes’ ˆo¯d´ochia´ hˆetcho´ 18. 4. Trong hˆo.p c´o6 bi ¯denv`a4 bi trang.˘´ R´utngˆaunhiˆent˜ u`’ hˆo.p ra 2 bi. T`ımx´acsuˆat´ ’ ¯dˆe¯du’o.’c: (a) 2 bi ¯den, (b) ´ıtnhˆat1´ bi ¯den, (c) bi thu´’ hai m`au¯den. 5. Cho ba biˆenc´ ˆoA,´ B, C c´oc´acx´acsuˆat´ P (A) = 0, 525, P (B) = 0, 302, P (C) = 0, 480, P (AB) = 0, 052, P (BC) = 0, 076, P (CA) = 0, 147, P (ABC) = 0, 030. Chung´’ minh rang˘` c´acsˆoliˆe´ .u ¯d˜acho khˆongch´ınhx´ac. 6. Trong tu’ c´o8 ¯dˆoigi`ay. Lˆayng´ ˆaunhiˆenra˜ 4 chiˆecgi`ay.´ T`ımx´acsuˆatsao´ cho trong c´acchiˆecgi`ayl´ ˆayra´ (a) khˆonglˆa.p th`anhmˆo.t ¯dˆoin`aoca.’ (b) c´o¯d´ung1 ¯dˆoigi`ay. 7. Mˆo.t ngu’oi`’ bo’ ngˆaunhiˆen3˜ l´athu’ v`ao3 chiˆecphong´ b`ı¯d˜aghi ¯di.a chi.’ T´ınhx´ac suˆat¯d´ ˆe´ıtnh’ ˆatc´omˆo´ .t l´athu’ bo’ ¯d´ungphong b`ıcua’ n´o.
  25. 24 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ 8. Mˆo.t ph`ong¯diˆeutri` . c´o3 bˆe.nh nhˆanvoi´’ x´acsuˆatc´ ˆanc` ˆapc´ uu´’ trong mˆo.t ca tru.’c l`a 0,7; 0,8 v`a0,9. T`ımx´acsuˆatsao´ cho trong mˆo.t ca tru.’c: (a) C´o2 bˆe.nh nhˆancˆanc` ˆapc´ uu.´’ (b) C´o´ıtnhˆat1´ bˆe.nh khˆongcˆanc` ˆapc´ uu.´’ ´ ´ ’ ´ 9. Biˆetx´acsuˆat¯dˆemˆo.t ho.c sinh ¯da.t yˆeucˆau` o’’ lˆanthi` thu’ i l`a pi (i = 1, 2). T`ımx´ac ’ suˆat¯d´ ˆeho.c sinh ¯d´o¯da.t yˆeucˆautrong` k`ythi biˆetr´ ang˘` mˆoiho˜ .c sinh ¯du’o.’c ph´epthi tˆoi¯da2´ lˆan.` 10. Cho 2 ma.ch ¯diˆe.n nhu’ h`ınhv˜e 1 2 1 4 A 5 B A 3 B 3 4 2 5 (a) (b) ’ ´ ’ ´ ´ Gia’ su’ x´acsuˆat¯dˆed`ong¯diˆe.n qua ngat˘ i l`a pi. T`ımx´acsuˆatc´od`ong¯diˆe.n ¯ditu`’ A ¯dˆenB.´ 11. Gieo ¯dˆongth` oi`’ hai con x´ucxac˘´ cˆan¯dˆoi¯d´ ˆongch` ˆat20´ lˆanliˆenti` ˆep.T`ımx´acsu´ ˆat´ ¯dˆexu’ ˆathiˆe´ .n ´ıtnhˆatmˆo´ .t lˆan2` ma˘.t trˆenc`ungc´o6 nˆot.´ 12. Mˆo.t so.t cam rˆatl´ on´’ ¯du’o.’c phˆanloa.i theo c´ach sau. Cho.n ngˆaunhiˆen20˜ qua’ cam l`ammˆau¯da˜ .i diˆe.n. Nˆeum´ ˆaukhˆongc´oqu˜ a’ cam hong’ n`aoth`ıso.t cam ¯du’o.’c xˆep´ loa.i 1. Nˆeum´ ˆauc´omˆo˜ .t hoa˘.c hai qua’ hong’ th`ıso.t cam ¯du’o.’c ees p loa.i 2. Trong tru’ong`’ ho.’p c`onla.i (c´otu`’ 3 qua’ hong’ tro’’ lˆen)th`ıso.t cam ¯du’o.’c xˆeploa´ .i 3. Gia’ su’’ ti’ lˆe. cam hong’ cua’ so.t cam l`a3%. H˜ay t´ınhx´acsuˆat¯d´ ˆe:’ (a) So.t cam ¯du’o.’c xˆeploa´ .i 1. (b) So.t cam ¯du’o.’c xˆeploa´ .i 2. (c) So.t cam ¯du’o.’c xˆeploa´ .i 3. 13. Mˆo.t nh`am´aysan’ xuˆattivi´ c´o90%san’ phˆam¯da’ .t tiˆeuchuˆank˜ythuˆa’ .t. Trong qu´a tr`ınhkiˆemnghiˆe’ .m, x´acsuˆat¯d´ ˆech’ ˆapnhˆa´ .n mˆo.t san’ phˆam¯da’ .t tiˆeuchuˆank˜ythuˆa’ .t l`a0,95 v`ax´acsuˆat¯d´ ˆech’ ˆapnhˆa´ .n mˆo.t san’ phˆamkhˆong¯da’ .t k˜ythuˆa.t l`a0,08. T`ım ’ ’ ’ ’ x´acsuˆat¯d´ ˆemˆo.t san’ phˆam¯da.t tiˆeuchuˆank˜ythuˆa.t qua kiˆemnghiˆe.m ¯du’o.’c chˆap´ nhˆa.n. 14. Mˆo.t cˆongty lon´’ A ho.’p ¯dˆongs` an’ xuˆatbo´ ma.ch, 40% ¯dˆoiv´ oi´’ cˆongty B v`a60 % ¯dˆoiv´ oi´’ cˆongty C. Cˆongty B la.i ho.’p ¯dˆong70%` bo ma.ch n´onhˆa.n ¯du’o.’c tu`’ cˆong ty A voi´’ cˆongty D v`a30% ¯dˆoiv´ oi´’ cˆongty E. Khi bo ma.ch ¯du’o.’c ho`anth`anhtu`’ ’ c´accˆongty C, D v`aE, ch´ung¯du’o.’c ¯dua’ ¯dˆencˆongty´ A ¯dˆegan˘´ v`aoc´acmodel kh´ac
  26. 6. B`aitˆap. 25 nhau cua’ m´ayt´ınh. Ngu’oi`’ ta nhˆa.n thˆay1,5%,´ 1% v`a5% tu’ong’ ung´’ cua’ c´acbo ma.ch cua’ cˆongty D, C v`aE hu’ trong v`ong90 ng`aybao’ h`anhsau khi b´an.T`ım x´acsuˆatbo´ ma.ch cua’ m´ayt´ınhbi. hu’ trong khoang’ thoi`’ gian 90 ng`ay¯d u’o.’c bao’ h`anh. 15. Biˆetr´ ang˘` mˆo.t ngu’oi`’ c´onh´omm´auAB c´othˆenha’ .n m´aucua’ bˆatk`ynh´omm´au´ n`ao.Nˆeung´ u’oi`’ ¯d´oc´onh´omm´auc`onla.i (A, B hoa˘.c O) th`ıchi’ c´othˆenhˆa’ .n m´au cua’ ngu’oi`’ c´oc`ungnh´omm´auvoi´’ m`ınhhoa˘.c nh´omm´auO. Cho biˆett´ y’ lˆe. ngu’oi`’ c´onh´omm´auO, A, B v`aAB tu’ong’ ung´’ l`a33,7%; 37,5%; 20,9% v`a7,9%. (a) Cho.n ngˆaunhiˆenmˆo˜ .t ngu’oi`’ cˆanti` ˆepm´auv`amˆo´ .t ngu’oi`’ cho m´au.T´ınhx´ac ’ suˆat¯d´ ˆesu.’ truyˆenm´au¯d` u’o.’c thu.’c hiˆe.n. (b) Cho.n ngˆaunhiˆenmˆo˜ .t ngu’oi`’ cˆanti` ˆepm´auv`ahai´ ngu’oi`’ cho m´au. T´ınhx´ac ’ suˆat¯d´ ˆesu.’ truyˆenm´au¯d` u’o.’c thu.’c hiˆe.n. 16. Lˆoh`angthu´’ I c´o5 ch´ınhphˆamv`a3’ phˆeph´ ˆam.Lˆoh`angth’ u´’ II c´o3 ch´ınhphˆam’ v`a2 phˆeph´ ˆam.’ (a) Lˆayng´ ˆaunhiˆent˜ u`’ mˆoilˆoh`angra˜ 1 san’ phˆam.’ ’ ’ i) T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆelˆay¯d´ u’o.’c 2 ch´ınhphˆam. ’ ’ ’ ii) T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆelˆay¯d´ u’o.’c 1 ch´ınhphˆamv`a1 phˆeph´ ˆam. ’ ’ ’ ’ iii) Gia’ su’’ lˆay¯d´ u’o.’c 1 ch´ınhphˆamv`a1 phˆeph´ ˆam.T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆephˆeph´ ˆam l`acua’ lˆoh`angthu´’ I. (b) Cho.n ngˆaunhiˆenmˆo˜ .t lˆoh`angrˆoit` u`’ ¯d´olˆayra´ 2 san’ phˆam.T`ımx´acsu’ ˆat¯d´ ˆe’ ’ lˆay¯d´ u’o.’c 2 ch´ınhphˆam. 2 TRAL’ OI`’ BAI` TAˆ P • . 1 5 2 12! 12! 1 1. (a) 6 , (b) 36 , (c) 9 . 2. (a) (3!)4.412 , (b) 6!4!412 3. 8 . 1 3 3 2 4. (a) 3 , (b) 5 , (c) 5 . 6. (a) 0,6154 ; (b) 0,3692. 7. 3 . 8. (a) 0,398; (b) 0,496. 9. p1 + (1 p1)p2. − 10. 1 ( 35 )20. − 36 12. (a) p = (0, 97)20 = 0, 5438, (b) p = 20(0, 03)(0, 97)19 + 190(0, 03)2.(0, 97)18 = 0, 4352, (c) 1 0, 54338 0, 4352 = 0, 021 − − 13. 0,99 14. p = 0, 4.0, 7.0, 015 + 0, 4.0, 3.0, 01 + 0, 6.0, 005 = 0, 0084.
  27. 26 Ch ’u’ong1. Nhung˜’ kh´ainiˆemc. o’ ban’ vˆex´acsu` ˆat´ 15. (a) 0,5737; (b) 0,7777. 3 19 9 23 16. (a) i) 8 , ii) 40 , iii) 19 , (b) 70 .
  28. Ch ’u’ong2 ˜ ¯DA. ILU’ONG.’ NGAUˆ NHIENˆ VA` PHANˆ PHOIˆ´ XAC´ SUATˆ´ ˜ 1. ¯DA. ILU’O.’NG NGAUˆ NHIENˆ 1.1 Kh´ainiˆe.m ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ ’ ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 1 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenl`a¯da˜ . i lu’o.’ng biˆen¯d´ ˆoibiˆeuthi. gı´atri. kˆetq´ ua’ cua’ mˆo. t ph´epthu’’ ngˆaunhiˆen.˜ ’ Ta d`ungc´acchu˜’ c´aihoa nhu’ X, Y, Z, ¯dˆek´ıhiˆe.u ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen.˜ ´ ´ V´ıdu. 1 Tung mˆo. t con x´ucxac.˘ Go. i X l`asˆoch´ ˆamxu´ ˆathiˆe´ .n trˆenma˘. t con x´ucxac˘ • ’ th`ıX l`amˆo. t ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆennhˆa˜ . n c´acgi´atri. c´othˆel`a1, 2, 3, 4, 5, 6. 1.2¯ Da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra.c a)¯ Da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra.c 2 ¯D.inh nghia˜ 2 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯d˜ u’o.’c go. i l`aroi`’ ra. c nˆeun´och´ i’ nhˆa. n mˆo. t sˆo´ huu˜’ ha. n hoa˘. c mˆo. t sˆovˆoha´ . n ¯dˆem¯d´ u’o.’c c´acgi´atri ’ ˜ Ta c´othˆeliˆe.t kˆec´acgi´atri. cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenroi`’ ra.c x1, x2, . . . , xn. ˜ ´ ’ Ta k´ıhiˆe.u ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX nhˆa.n gi´atri. xn l`a X = xn v`ax´acsuˆat¯dˆeX nhˆa.n gi´atri. xn l`a P (X = xn). ´ ´ V´ıdu. 2 Sˆoch´ ˆamxu´ ˆathiˆe´ . n trˆenma˘. t con x´ucxac,˘ sˆoho´ . c sinh vang˘ ma˘. t trong mˆo. t • ’ buˆoiho. c l`ac´ac¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra. c. b) Bang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ ’ Bang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆatd`ung¯d´ ˆethiˆetlˆa´ .p luˆa.t phˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ ¯da.i lu’o.’ng ´ ´ ’ ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra.c, n´ogˆom2` h`ang:h`angthu’ nhˆatliˆe.t kˆec´acgi´atri. c´othˆe x1, x2, . . . , xn ˜ ´ ´ ´ cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX v`ah`angthu’ hai liˆe.t kˆec´acx´acsuˆattu’ong’ ung’ p1, p2, . . . , pn cua’ c´acgi´atri. c´othˆe¯d´o.’ 27
  29. ´ ´ 28 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat X x1 x2 . . . xn P p1 p2 . . . pn ´ ’ ˜ ´ Nˆeuc´acgi´atri. c´othˆecua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX gˆomh˜uuha` .n sˆo x1, x2, . . . , xn th`ı ´ ´ ´ ´ c´acbiˆencˆo X = x1,X = x2, ,X = xn lˆa.p th`anhmˆo.t nh´omc´acbiˆencˆo¯dˆay¯d` u’ xung khac˘´ tung`’ ¯dˆoi. n Do ¯d´o pi = 1. i=1 X ´ V´ıdu. 3 Tung mˆo. t con x´ucxac˘ ¯dˆongch` ˆat.Go´ . i X l`asˆoch´ ˆamxu´ ˆathiˆe´ .n trˆenma˘. t con • x´ucxac˘´ th`ıX l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra. c c´ophˆanphˆoix´acsu´ ˆatcho´ boi:’’ X 1 2 3 4 5 6 1 1 1 1 1 1 P 6 6 6 6 6 6 1.3¯ Da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c v`ah`ammˆa.t ¯dˆo. x´acsuˆat´ a)¯ Da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 3 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯d˜ u’o.’c go. i l`aliˆentu. c nˆeuc´acgi´atri´ . c´othˆecua’ n´olˆap¯d´ ˆaymˆo` . t khoang’ trˆentru. c sˆo.´ V´ıdu. 4 • - Nhiˆe. t ¯dˆo. khˆongkh´ı o’’ mˆoith˜ oi`’ ¯diˆemn`ao¯d´o.’ - Sai sˆokhi´ khi ¯dolu’ong`’ mˆo. t ¯da. i lu’o.’ng vˆa. t l´y. - Khoang’ thoi`’ gian giua˜’ hai ca cˆapc´ uu´’ cua’ mˆo. t bˆe.nh viˆe. n. b) H`ammˆa.t ¯dˆo. x´acsuˆat´ 2 ¯D.inh nghia˜ 4 H`ammˆa. t ¯dˆo. x´acsuˆatc´ ua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c X l`ah`am khˆongˆamf(x), x´ac¯di.nh voi´’ mo. i x ( , + ) thoa’ m˜an ∈ −∞ ∞ P (X B) = f(x)dx ∈ BZ voi´’ mo. i tˆa. p sˆoth´ u.’c B. 3 T´ınhchˆat´ H`ammˆa.t ¯dˆo. x´acsuˆatc´oc´act´ınhch´ ˆatsau´ i) f(x) 0, x ( , + ) + ≥ ∀ ∈ −∞ ∞ ∞ ii) f(x)dx = 1 Z −∞ Y´ nghia˜ cua’ h`ammˆa.t ¯dˆo. Tu`’ ¯di.nh nghia˜ cua’ h`ammˆa.t ¯dˆo. ta c´o P (x X x + x) f(x). x ≤ ≤ 4 ∼ 4 Do ¯d´ota thˆayx´acsu´ ˆat¯d´ ˆeX’ nhˆa.n gi´atri. thuˆo.c lˆancˆa.n kh´ab´e(x, x + x) gˆannh` u’ 4 ti’ lˆe. voi´’ f(x).
  30. 1.¯ Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆen˜ 29 1.4 H`amphˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ 2 ¯D.inh nghia˜ 5 H`amphˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX,˜ k´ıhiˆe.u F(x), l`ah`am¯du’o.’c x´ac¯di.nh nhu’ sau F (x) = P (X 6 th`ı F (x) = 0, 3 + 0, 1 + 0, 6 = 1.
  31. ´ ´ 30 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat 0 ; x 1 0, 3 ; 1 6 ≤   V´ıdu. 6 Cho X l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c c´oh`ammˆa. t ¯dˆo. • 0 nˆeu´ x 1  T`ımh`amphˆanphˆoix´acsu´ ˆatF(x).´ Giai’ x Khi x 1 th`ı x 1 x 6 6 3 2 x 2 F (x) = f(t)dt = tdt + 4 dt = + 3 = 1 3 5 5t 5 −5t 1 − 5x Z 0Z 1Z   −∞ 0 ; x 1 − 5x  ´ ˜ 2. CAC´ THAM SODˆ ¯ A˘. C TRUNG’ CUA’ ¯ DA. ILU’O.’NG NGAUˆ NHIENˆ 2.1 K`yvo.ng (Expectation) 2 ¯D.inh nghia˜ 6 ’ ˜ ’ * Gia’ su’ X l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenroi`’ ra. c c´othˆenhˆa. n c´acgi´atri. x1, x2, . . . , xn ´ ´ ´ ˜ voi’ c´acx´axsuˆattu’ong’ ung’ p1, p2, . . . , pn. K`yvo. ng cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX, k´ıhiˆe.u E(X) (hay M(X)), l`asˆo¯d´ u’o.’c x´ac¯di.nh boi’’
  32. 2. C´actham sˆo¯d´ ac˘ trung’ cua’ ¯da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆen˜ 31 n E(X) = xipi i=1 X * Gia’ su’ X l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c c´oh`ammˆa. t ¯dˆo. x´acsuˆat´ f(x). K`yvo. ng cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX˜ ¯du’o.’c x´ac¯di.nh boi’’ ∞ E(X) = xf(x)dx Z −∞ V´ıdu. 7 T`ımk`yvo. ng cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ob˜ ang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆatsau´ • X 5 6 7 8 9 10 11 1 2 3 2 2 1 1 P 12 12 12 12 12 12 12 Ta c´o 1 2 3 2 2 1 1 93 31 E(X) = 5. 12 + 6. 12 + 7. 12 + 8. 12 + 9. 12 + 10. 12 + 11. 12 = 12 = 4 = 7, 75. V´ıdu. 8 Cho X l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c c´oh`ammˆa. t ¯dˆo. • 2.e 2x nˆeu´ 0 < x < 2 f(x) = − ( 0 nˆeu´ x / (0, 2) ∈ T`ımE(X). Giai’ 2 2 ∞ 1 x3 4 E(X) = xf(x)dx = x.( x)dx = = 2 6 3 Z 0Z 0 −∞ 3 T´ınhchˆat´ i) E(C) = C, C l`ahang.˘` ii) E(cX) = c.E(X). iii) E(X + Y ) = E(X) + E(Y ). iv) NˆeuX´ v`aY l`ahai ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo˜ .c lˆa.p th`ı E(XY ) = E(X).E(Y ). Y´ nghia˜ cua’ k`yvo.ng ’ Tiˆenh`anhn´ ph´epthu.’’ Gia’ su’’ X l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆennhˆa˜ .n c´acgi´atri. c´othˆe ´ ´ x1, x2, . . . , xn voi’ sˆolˆannhˆa` .n k1, k2, . . . , kn. Gi´atri. trung b`ınhcua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX˜ trong n ph´epthu’’ l`a k x + k x + + k x k k k x = 1 1 2 2 n n = 1 x + 2 x + + n x = f x + f x + + f k n x 1 n 2 n n 1 1 2 2 n n ´ ki ` ´ ’ voi’ fi = n l`atˆansuˆat¯dˆeX nhˆa.n gi´atri. xi.
  33. ´ ´ 32 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat Theo ¯dinh nghia˜ x´acsuˆattheo´ lˆoith´ ˆongkˆeta´ c´o lim fi = pi. V`ıvˆay voi´’ n ¯du’ lon´’ . n . ta c´o →∞ x p1x1 + p2x2 + + pnxn = E(X) ≈ Ta thˆayk`yvo´ .ng cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenx˜ ˆapx´ i’ voi´’ trung b`ınhsˆoho´ .c c´acgi´atri. quan s´atcua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen.˜ ’ Do ¯d´oc´othˆen´oi k`yvo. ng cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆench´ınhl`agi´atri˜ . trung b`ınh(theo x´acsuˆat)c´ ua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen.N´oph˜ an’ ´anhgi´atri. trung tˆamcua’ phˆanphˆoix´ac´ suˆat´ 2.2 Phu’ong’ sai (Variance) 2 ¯D.inh nghia˜ 7 Phu’ong’ sai (¯dˆo. lˆe. ch b`ınh phu’ong’ trung b`ınh) cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆau˜ nhiˆenX, k´ıhiˆe.u Var(X) hay D(X), ¯du’o.’c ¯di.nh nghia˜ bang˘` cˆongthuc´’ V ar(X) = E [X E(X)]2 { − } ´ ˜ ’ ´ *NˆeuX l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenroi`’ ra. c nhˆa. n c´acgi´atri. c´othˆe x1, x2, . . . , xn voi’ c´acx´acsuˆatt´ u’ong’ ung´’ p1, p2, . . . , pn th`ı n 2 V ar(X) = [xi E(X)] pi i=1 − X *NˆeuX´ l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c c´oh`ammˆa. t ¯dˆo. x´acsuˆatf(x)´ th`ı + ∞ V ar(X) = [x E(X)]2f(x)dx Z − −∞ ` Ch´u´y Trong thu.’c tˆeta´ thu’ong`’ t´ınhphu’ong’ sai bang˘ cˆongthuc´’ V ar(X) = E(X2) [E(X)]2 − Thˆa.t vˆa.y, ta c´o V ar(X) = E X E(X)]2 = E{X2− 2X.E(}X) + [E(X)]2 = E{(X2)− 2E(X).E(X) + [E(X} )]2 = E(X2) − [E(X)]2 − V´ıdu. 9 Cho ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra. c X c´obang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆatsau´ • X 1 3 5 P 0,1 0,4 0,5 T`ımphu’ong’ sai cua’ X. Giai’ E(X)=1.0,1+3.0,4+5.0,5=3,8 E(X2) = 12.0, 1 + 32.0, 4 + 52.0, 5 = 16, 2 Do ¯d´o V ar(X) = E(X2) [E(X)]2 = 16, 2 14, 44 = 1, 76. − −
  34. 2. C´actham sˆo¯d´ ac˘ trung’ cua’ ¯da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆen˜ 33 V´ıdu. 10 Cho ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX˜ c´oh`ammˆa. t ¯dˆo. • cx3 voi´’ 0 x 3 f(x) = ≤ ≤ ( 0 voi´’ x [0, 3] 6∈ H˜ayt`ım i) Hang˘` sˆoc.´ ii) K`yvo. ng. iii) Phu’ong’ sai Giai’ 3 x4 3 81 i) Ta c´o 1 = cx3dx = c = c. " 4 # 4 0Z 0 4 Suy ra c = . 81 3 4 4 x5 3 ii) E(X) = x x3dx = = 2, 4. 81 81 " 5 # 0Z 0 iii) Ta c´o 3 3 ∞ 4 4 x6 E(X2) = x2f(x)dx = x2 x3dx = = 6 81 81 " 6 # Z 0Z 0 −∞ Vˆa.y V ar(X) = E(X2) [E(X)]2 = 6 (2, 4)2 = 0, 24. − − 3 T´ınhchˆat´ i) Var(C)=0; (C khˆong¯dˆoi).’ ii) V ar(cX) = c2.V ar(X). iii) NˆeuX´ v`aY l`ahai ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo˜ .c lˆa.p th`ı * V ar(X + Y ) = V ar(X) + V ar(Y ); * Var(X-Y)=Var(X)+Var(Y); * Var(C+X)=Var(X). Y´ nghia˜ cua’ phu’ong’ sai Ta thˆay´ X E(X) l`a¯dˆo. lˆe.ch khoi’ gi´atri. trung b`ınhnˆen V ar(X) = E [X E(X)]2 − { − } l`a¯dˆo. lˆe.ch b`ınhphu’ong’ trung b`ınh. Do ¯d´ophu’ong’ sai phan’ ´anhmuc´’ ¯dˆo. phˆant´anc´ac gi´atri. cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenchung˜ quanh gi´atri. trung b`ınh. 2.3¯ Dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆan’ ¯Don’ vi. ¯docua’ phu’ong’ sai bang˘` b`ınhphu’ong’ ¯don’ vi. ¯docua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen.˜ Khi cˆan¯d´anhgi´am` uc´’ ¯dˆo. phˆant´anc´acgi´atri. cua’ ¯da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆentheo˜ ¯don’ vi. cua’ n´o,ngu’oi`’ ta d`ungmˆo.t ¯da˘.c trung’ moi´’ ¯d´ol`a¯dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆan.’
  35. ´ ´ 34 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 8 ¯Dˆo. lˆe. ch tiˆeuchuˆancua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ X, k´ıhiˆe. u l`a σ(X), ¯du’o.’c ¯di.nh nghia˜ nhu’ sau: σ(X) = V ar(X) q 2.4 Mode 2 ¯D.inh nghia˜ 9 Mod(X) l`agi´atri. cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX˜ c´okha’ nang˘ xuˆathiˆe´ .n lon´’ nhˆattrong´ mˆo. t lˆancˆa. n n`ao¯d´ocua’ n´o. ¯Dˆoiv´ oi´’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra. c mod(X) l`agi´atri. cua’ X ung´’ voi´’ x´acsuˆatl´ on´’ nhˆat,c`on¯d´ ˆoiv´ oi´’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c th`ımod(X) l`agi´atri. cua’ X ta. i ¯d´oh`am mˆa. t ¯dˆo. ¯da. t gi´atri. cu.’c ¯da. i. ’ Ch´u´y Mˆo.t ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´oth˜ ˆec´omˆo.t mode hoa˘.c nhiˆeumode.` ’ V´ıdu. 11 Gia’ su’’ X l`a¯diˆemtrung b`ınhcua’ sinh viˆentrong tru’ong`’ th`ımod(X) l`a • ’ ¯diˆemm`anhiˆeusinh` viˆen¯da. t ¯du’o.’c nhˆat.´ V´ıdu. 12 Cho ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c c´ophˆanphˆoiVˆay´ bun voi´’ h`ammˆa. t • − ¯dˆo. 0 nˆeu´ x 0 2 f(x) = x x ≤  e 4 nˆeu´ x > 0  2 − H˜ayx´ac¯di.nh mod(X).  Giai’ mod(X) l`anghiˆe.m cua’ phu’ong’ tr`ınh 2 1 x2 x x2 f 0(x) = e− 4 e− 4 = 0 2 − 4 x2 Suy ra mod(X) l`anghiˆe.m cua’ phu’ong’ tr`ınh1 = 0. Do mod(X) > 0 nˆen − 2 mod(X) = √2 = 1, 414. 2.5 Trung vi. 2 ¯D.inh nghia˜ 10 Trung vi. cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ X l`agi´atri. cua’ X chia phˆan phˆoix´acsu´ ˆatth`anhhai´ phˆanc´ox´acsu` ˆatgi´ ˆongnhau.´ K´ıhiˆe. u med(X). Ta c´o P (X < med(X)) = P (X med(X)) = 1 ≥ 2 ’ 1 Nhˆa.n x´et Tu`’ ¯di.nh nghia˜ ta thˆay¯d´ ˆet`ımtrung vi. chi’ cˆangi` ai’ phu’ong’ tr`ınh F (x) = . ⊕ 2 Trong ung´’ du. ng, trung vi. l`a¯da˘.c trung’ vi. tr´ıtˆotnh´ ˆat,nhi´ ˆeukhi` tˆoth´ on’ ca’ k`yvo.ng, nhˆatl`akhi´ trong sˆoliˆe´ .u c´onhiˆeusai` s´ot. Trung vi. c`on¯du’o.’c go.i l`a phˆanvi. 50% cua’ phˆanphˆoi´ .
  36. 2. C´actham sˆo¯d´ ac˘ trung’ cua’ ¯da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆen˜ 35 V´ıdu. 13 T`ımmed(X) trong v´ıdu. (12). • Giai’ med(X) l`anghiˆe.m cua’ phu’ong’ tr`ınh med(X) [med(X)]2 f(x)dx = 0, 5 hay 1 e− 4 = 0, 5 − 0Z Suy ra med(X) = 1, 665. Ch´u´y N´oichung, ba sˆo¯d´ a˘.c trung’ k`yvo.ng, mode v`atrung vi. khˆongtr`ungnhau. Chang˘’ ha.n, tu`’ c´acv´ıdu. (12), (13) v`at´ınhthˆemk`yvo.ng ta c´o E(X) = 1, 772; mod(X) = 1, 414 v`a med(X) = 1, 665. Tuy nhiˆennˆeuphˆanph´ ˆoi¯d´ ˆoix´ ung´’ v`achi’ c´omˆo.t mode th`ı ca’ ba ¯da˘.c trung’ ¯d´otr`ungnhau. 2.6 Moment 2 ¯D.inh nghia˜ 11 ´ ˜ ´ k * Moment cˆapk cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX l`asˆo mk = E(X ). ´ ˜ ´ k * Moment qui tˆamcˆapk cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX l`asˆo αk = E [X E(X)] . { − } Nhˆa.n x´et ⊕ ´ i) Moment cˆap1 cua’ X l`ak`yvo.ng cua’ X (m1 = E(X)). 2 ii) Moment qui tˆamcˆaphai´ cua’ X l`aphu’ong’ sai cua’ X (α2 = m2 m = V ar(X)). − 1 3 iii) α3 = m3 3m2m1 + 2m . − 1 2.7 H`ammoment sinh 2 ¯D.inh nghia˜ 12 H`ammoment sinh cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ X l`ah`amx´ac¯di.nh trong ( , + ) cho boi’’ −∞ ∞ tx e p(x) nˆeu´ X roi`’ ra. c tX x φ(t) = E(e ) =  X+  ∞ tx ´  e p(x)dx nˆeu X liˆentu. c −∞  R  3 T´ınhchˆat´ i) φ0 (0) = E(X). ii) φ00 (0) = E(X2). iii) Tˆongqu´at:’ φ(n)(0) = E(Xn), n 1. ∀ ≥
  37. ´ ´ 36 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat Chung´’ minh. d d i) φ0 (t) = E(etX ) = E (etX ) = E(XetX ). dt dt ! Suy ra φ0 (0) = E(X). d d d ii) φ00 (t) = φ0 (t) = E(XetX ) = E (XetX ) = E(X2etX ). dt dt dt ! Suy ra φ00 (0) = E(X2). 2 Ch´u´y i) Gia’ su’’ X v`a Y l`ahai ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo˜ .c lˆa.p c´oh`ammoment sinh tu’ong’ ung´’ l`a φX (t) v`a φY (t). Khi ¯d´oh`ammoment sinh cua’ X + Y cho boi’’ t(X+Y ) tX tY tX tY φX+Y (t) = E(e ) = E(e e ) = E(e )E(e ) = φX (t)φY (t) ’ tX tY (¯dang˘ thuc´’ gˆancu` ˆoic´o¯d´ u’o.’c do e v`a e ¯dˆo.c lˆa.p) ii) C´otu’ong’ ung´’ 1 1 giua˜’ h`ammoment sinh v`ah`amphˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ ¯da.i − lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ X. ´ ´ ´ 3. MOˆ. TSOˆ QUI LUAˆ. T PHANˆ PHOIˆ XAC´ SUATˆ 3.1 Phˆanphˆoinhi´ . thuc´’ (Binomial Distribution) 2 ¯D.inh nghia˜ 13 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra. c X nhˆa. n mˆottrong c´acgi´atri. 0,1,2, ,n voi´’ c´acx´acsuˆatt´ u’ong’ ung´’ ¯du’o.’c t´ınhtheo cˆongthuc´’ Bernoulli x x n x Px = P (X = x) = Cnp q − (2.1) go. i l`ac´ophˆanphˆoinhi´ . thuc´’ voi´’ tham sˆon´ v`ap. K´ıhiˆe.u X B(n, p) (hay X B(n, p)). ∈ ∼ Cˆongthuc´’ Voi´’ h nguyˆendu’ong’ v`a h n x, ta c´o ≤ − P (x X x + h) = Px + Px+1 + + Px+h (2.2) ≤ ≤ ’ ’ ’ V´ıdu. 14 Ty’ lˆe. phˆeph´ ˆamtrong lˆosan’ phˆaml`a3%. Lˆayng´ ˆaunhiˆen100˜ san’ phˆam • ¯dˆeki’ ˆemtra.’ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆetrong’ ¯d´o i) C´o3 phˆeph´ ˆam.’ ii) C´okhˆongqu´a3 phˆeph´ ˆam.’ Giai’ ’ ’ Ta thˆaym´ ˆoil˜ ˆanki` ˆemtra mˆo.t san’ phˆaml`athu.’c hiˆe.n mˆo.t ph´epthu.’’ Do ¯d´ota c´o n=100 ph´epthu.’’
  38. 3. Mˆotsˆoqui´ luˆatphˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ 37 Go.i A l`abiˆenc´ ˆos´ an’ phˆaml’ ˆayra´ l`aphˆeph´ ˆamth`ı’ trong mˆoiph´epth˜ u.’’ Ta c´o p = p(A) = 0, 03. ’ ’ ’ ¯Da˘.t X l`atˆongsˆoph´ ˆeph´ ˆamtrong 100 san’ phˆamth`ı X B(100; 0, 03). ∈ 3 3 97 i) P (X = 3) = C100(0, 03) .(0, 97) = 0, 2274. ii) P (0 X 3) = P0 + P1 + P2 + P3 ≤ ≤ 0 0 100 1 1 99 = C100(0, 03) (0, 97) + C100(0, 03) (0, 97) 2 2 98 3 3 97 +C100(0, 03) (0, 97) + C100(0, 03) (0, 97) = 0, 647. Ch´u´y Khi n kh´alon´’ th`ıx´acsuˆatp´ khˆongqu´agˆan0` v`a1. Khi ¯d´ota c´othˆe´apdu’ . ng cˆongth uc´’ xˆapx´ i’ sau i) x x n x 1 Px = C p q − f(u) (2.3) n ≈ √npq trong ¯d´o x np 1 u2 u = − ; f(u) = e− 2 ; √npq √2π (2.3) ¯du’o.’c go.i cˆongthuc´’ ¯di.a phu’ong’ Laplace. ii) P (x X x + h) ϕ(u2) ϕ(u1) (2.4) ≤ ≤ ≈ − trong ¯d´o u 1 t2 ϕ(u) = e− 2 dt (H`amLaplace); √2π 0Z x np x + h np u1 = − ; u2 = − √npq √npq (2.4) ¯du’o.’c go.i l`acˆongthuc´’ t´ıch phˆanLaplace. C´actham sˆo¯d´ a˘.c trung’ Nˆeu´ X B(n, p) th`ıta c´o ∈ i) E(X) = np. ii) V ar(X) = npq. iii) np q mod(X) np + p. − ≤ ≤ Chung´’ minh. X´et¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ X c´ophˆanphˆoinhi´ . thuc´’ voi´’ c´actham sˆo´ n v`a p biˆeudi’ ˆenph´epth˜ u’’ biˆenc´ ˆo´ A xay’ ra, mˆoiph´epth˜ u’’ c´oc`ungx´acsuˆatx´ ay’ ra biˆenc´ ˆo´ A l`a p. Ta c´othˆebi’ ˆeudi’ ˆen˜ X nhu’ sau: n X = Xi i=1 X
  39. ´ ´ 38 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat 1 nˆeu´ o’’ ph´epthu’’ thu´’ i biˆenc´ ˆo´ A xay’ ra trong ¯d´o Xi = ( 0 nˆeung´ u’o.’c la.i ˜ ´ ´ V`ı Xi, i = 1, 2, . . . , n l`ac´ac¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo.c lˆa.p c´ophˆanphˆoinhi. thuc’ nˆen E(Xi) = P (Xi = 1) = p 2 2 2 V ar(Xi) = E(X ) p = p(1 p) = pq (X = Xi) i − − i Do ¯d´o n E(X) = E(Xi) = np i=1 X n V ar(X) = V ar(Xi) = npq i=1 X 2 ’ ’ V´ıdu. 15 Mˆo. t m´aysan’ xuˆat¯d´ u’o.’c 200 san’ phˆamtrong mˆo. t ng`ay.X´acsuˆat¯d´ ˆem´ay • san’ xuˆatra´ phˆeph´ ˆaml`a’ 0, 05. T`ım sˆoph´ ˆeph´ ˆamtrung’ b`ınhv`asˆoph´ ˆeph´ ˆamc´okh’ a’ nang˘ tin ch´accua’ m´ay¯d´otrong mˆo. t ng`ay. Giai’ Go.i X l`asˆoph´ ˆeph´ ˆamc’ ua’ m´aytrong mˆo.t ng`ayth`ı X B(200; 0, 05). ∈ Sˆoph´ ˆeph´ ˆamtrung’ b`ınhcua’ m´aytrong mˆo.t ng`ayl`a E(X) = np = 200 0, 05 = 10 × Sˆoph´ ˆeph´ ˆamtin’ chac˘´ trong ng`ayl`amod(X). Ta c´o np q = 200 0, 05 0, 95 = 9, 05 np +− p = 200 × 0, 05− + 0, 05 = 10, 05 × = 9, 05 mod(X) 10, 05 ⇒ ≤ ≤ V`ı X B(200; 0, 05) nˆen mod(X) Z. Do ¯d´o mod(X) = 10. ∈ ∈ 3.2 PhˆanphˆoiPoisson´ Cˆongthuc´’ Poisson Gia’ su’’ X l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoinhi´ . thuc´’ voi´’ tham sˆo(´ n, p) v`a a = np trong ¯d´o n kh´alon´’ v`a p kh´ab´e. Ta c´o n! k n k P (X = k) = p (1 p) − (n k)!k! − − n! a k a n k = .( ) .(1 ) − (n k)!k! n − n n(n− 1) (n k + 1) ak (1 a )n = − − . . − n nk k! (1 a )k − n
  40. 3. Mˆotsˆoqui´ luˆatphˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ 39 Do n kh´alon´’ v`a p kh´ab´enˆen a n a n(n 1) (n k + 1) a k (1 ) e− , − − 1, (1 ) 1 − n ≈ nk ≈ − n ≈ k a a Do ¯d´o P (X = k) e− ≈ k! Vˆa.y tu`’ cˆongthuc´’ Bernoulli ta c´ocˆongthuc´’ xˆapx´ i’ k k k n k a a Pk = P (X = k) = C p q − e− n ≈ k! Khi ¯d´ota c´othˆethay’ cˆongthuc´’ Bernoulli boi’’ cˆongthuc´’ Poisson ak P = P (X = k) = e a (2.5) k k! − 2 ¯D.inh nghia˜ 14 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra. c X nhˆa. n mˆo. t trong c´acgi´atri. 0,1, ,n voi´’ c´acx´acsuˆatt´ u’ong’ ung´’ ¯du’o.’c t´ınhtheo cˆongthuc´’ (2.5) ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoi´ Poisson voi´’ tham sˆoa.´ K´ıhiˆe. u X (a) (hay X (a)). ∈ P ∼ P Ch´u´y k a a P (k X k + h) = Pk + Pk+1 + + Pk+h voi´’ Pk = e− . ≤ ≤ k! ’ V´ıdu. 16 Mˆo. t m´aydˆe. t c´o1000 ˆongs´ o.’i, X´acsuˆat¯d´ ˆemˆo. t gio`’ m´ayhoa. t ¯dˆo. ng c´o1 • ’ ˆongs´ o.’i bi. ¯dut´’ l`a0,002. T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆetrong mˆo. t gio`’ m´ayhoa. t ¯dˆo. ng c´okhˆongqu´a2 ˆongs´ o.’i bi. ¯dut.´’ Giai’ Viˆe.c quan s´atmˆo.t ˆongs´ o.’i c´obi. ¯dut´’ hay khˆongtrong mˆo.t gio`’ m´ayhoa.t ¯dˆo.ng l`amˆo.t ph´epthu.’’ M´ay¯dˆe.t c´o1000 ˆongs´ o.’i nˆenta c´on = 1000 ph´epthu’’ ¯dˆo.c lˆa.p. Go.i A l`abiˆenc´ ˆo´ ˆongs´ o.’i bi. ¯dut´’ v`aX l`asˆo´ ˆongs´ o.’i bi. ¯dut´’ trong mˆo.t gio`’ m´ayhoa.t ¯dˆo.ng th`ı p = P (A) = 0, 002 v`a X B(1000; 0, 002). ∈ V`ı n = 1000 kh´alon´’ v`a np = 2 khˆong¯dˆoinˆenta’ c´othˆexem’ X (a). ∈ P ’ Do ¯d´ox´acsuˆat¯d´ ˆec´okhˆongqu´a2 ˆongs´ o.’i bi. ¯dut´’ trong mˆo.t gio`’ l`a P (0 X 2) = P0 + P1 + P2 ≤ ≤ 20 2 P0 = P (X = 0) = 0! e− 21 2 P1 = P (X = 1) = 1! e− 22 2 P2 = P (X = 2) = 2! e− 2 2 Do ¯d´o P (0 X 2) = (1 + 2 + 2)e− = 5(2, 71)− = 0, 6808. ≤ ≤
  41. ´ ´ 40 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat C´actham sˆo¯d´ a˘.c trung’ Nˆeu´ X (a) th`ı E(X) = V ar(X) = a v`a a 1 modX a. ∈ P − ≤ ≤ ’ Chung´’ minh. ¯Dˆenhˆa.n ¯du’o.’c k`yvo.ng v`aphu’ong’ sai cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆan˜ phˆoiPoisson´ ta x´ac¯di.nh h`ammoment sinh ψ(t) = E(etX ) Ta c´o k t k a (ae ) t t ψ(t) = ∞ etke a = e a ∞ = e aeae = ea(e 1) − k! − k! − − kX=0 kX=0 t a(et 1) ψ0 (t) = ae e − t 2 a(et 1) t a(et 1) ψ00 (t) = (ae ) e − + ae e − Do ¯d´o E(X) = ψ0 (0) = a V ar(X) = ψ00 (0) [E(X)]2 = a2 + a a2 = a − − 2 Ung’ du. ng Mˆo.t v`ai¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoiPoisson:´ i) Sˆol´ ˆoiin˜ sai trong mˆo.t trang (hoa˘.c mˆo.t sˆotrang)´ cua’ mˆo.t cuˆons´ach.´ ii) Sˆong´ u’oi`’ trong mˆo.t cˆo.ng ¯dˆongs` ˆongcho´ toi´’ 100 tuˆoi.’ iii) Sˆocuˆo´ .c ¯diˆe.n thoa.i go.i sai trong mˆo.t ng`ay. iv) Sˆotransitor´ hu’ trong ng`ay¯dˆautiˆens` u’’ du. ng. v) Sˆokh´ach´ h`angv`aobuu’ ¯diˆe.n trong mˆo.t ng`ay. vi) Sˆoha´ .t α ph´atra tu`’ c´atha.t ph´ongxa. trong mˆo.t chu k`y. 3.3 Phˆanphˆoisiˆeubˆo´ .i a) Cˆongthuc´’ siˆeubˆo.i X´etmˆo.t tˆa.p ho.’p gˆomN` phˆant` u,’’ trong ¯d´oc´oM phˆant` u’’ c´ot´ınhchˆatA´ n`ao¯d´o. Lˆayng´ ˆaunhiˆen(khˆongho`anla˜ .i) tu`’ tˆa.p ho.’p ra n phˆant` u.’’ Go.i X l`asˆoph´ ˆant` u’’ c´ot´ınh chˆatA´ c´otrong n phˆant` u’’ lˆayra.´ Ta c´o x n x CM CN− M Px = P (X = x) = n − (x = 0, 1, . . . , n) (2.6) CN
  42. 3. Mˆotsˆoqui´ luˆatphˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ 41 b) Phˆanphˆoisiˆeubˆo´ .i 2 ¯D.inh nghia˜ 15 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra. c X nhˆa. n mˆo. t trong c´acgi´atri. 0,1, ,n voi´’ c´acx´acsuˆatt´ u’ong’ ung´’ ¯du’o.’c t´ınhtheo cˆongthuc´’ (2.6) ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoisiˆeu´ bˆo. i voi´’ tham sˆoN,´ M, n. K´ıhiˆe.u X H(N, M, n) (hay X H(N, M, n)). ∈ ∼ ’ ’ V´ıdu. 17 Mˆo. t lˆoh`angc´o10 san’ phˆam,trong ¯d´oc´o6 san’ phˆamtˆot.L´ ˆayng´ ˆaunhiˆen˜ • (khˆongho`anla. i) tu`’ lˆoh`angra 4 san’ phˆam.T`ımx´acsu’ ˆat¯d´ ˆec´o3’ san’ phˆamt’ ˆottrong´ 4 ’ san’ phˆam¯du’o.’c lˆayra.´ Giai’ ’ ’ Go.i X l`asˆos´ an’ phˆamtˆotc´otrong´ 4 san’ phˆamlˆayra´ th`ıX l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ c´ophˆanphˆoisiˆeubˆo´ .i voi´’ tham sˆo´ N = 10,M = 6, n = 4. X´acsuˆat¯d´ ˆec´o3’ san’ phˆamt’ ˆottrong´ 4 san’ phˆaml’ ˆayra´ l`a 3 1 C6 .C4 8 P (X = 3) = 4 = = 0, 3809 C10 21 Ch´u´y Cx Cn x ´ M N− M x x n x M Khi n kh´ab´eso voi’ N th`ı n − Cnp q − (p = , q = 1 p) CN ≈ N − Go.i X l`asˆoph´ ˆant` u’’ c´ot´ınhchˆatA´ n`ao¯d´otrong n phˆant` u’’ lˆayra´ th`ıta c´othˆexem’ X B(n, p) v´oip l`ati’ lˆe. phˆant` u’’ c´ot´ınhchˆatA´ cua’ tˆa.p ho.’p. ∈ c) C´actham sˆo¯d´ a˘.c trung’ Nˆeu´ X H(N, M, n) th`ıta c´o ∈ M E(X) = np (voi´’ p = ) N N n V ar(X) = npq − (voi´’ q = 1 p). N 1 − − Bang’ tˆongk’ ˆetc´acphˆanph´ ˆoir´ oi`’ ra.c Phˆanphˆoi´ K´ıhiˆe.u X´acsuˆat´ P (X = k) E(X) V ar(X) ´ k k n k Nhi. thuc’ B(n, p) Cnp (1 p) − np npq − k a a Poisson (a) e− a a P k! k n k CM .CN− M M N n Siˆeubˆoi H(N, M, n) − np (p = ) npq − . Cn N N 1 N −
  43. ´ ´ 42 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat 3.4 Phˆanphˆoim˜u´ 2 ¯D.inh nghia˜ 16 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX˜ ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoim˜uv´ oi´’ tham sˆo´ λ > 0 nˆeun´oc´oh`ammˆa´ . t ¯dˆo. x´acsuˆat´ λe λx nˆeu´ x > 0 f(x) = − ( 0 nˆeu´ x 0 ≤ Nhˆa.n x´et NˆeuX´ c´ophˆanphˆoim˜uv´ oi´’ tham sˆo´ λ th`ıh`amphˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ X⊕ l`a x λx λx F (x) = λe− dt = 1 e− v´oi x > 0 0 − v`a R F (x) = 0 voi´’ x 0. ≤ C´actham sˆo¯d´ a˘.c trung’ NˆeuX´ l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoim˜uv´ oi´’ tham sˆo´ λ > 0 th`ı i) K`yvo.ng cua’ X l`a + + ∞ ∞ λx λx + λx 1 E(X) = λ xe− dx = xe− ∞ + e− dx = − 0 λ 0Z h i 0Z ii) Phu’ong’ sai cua’ X l`a + ∞ 2 λx 1 V ar(X) = x λe− dx − λ2 0Z + + ∞ ∞ 2 λx 2 λx + λx 2 T´ıch phˆantung`’ phˆanta` ¯du’o.’c x λe− dx = x e− ∞ +2 λxe− dx = . − 0 λ2 0Z h i 0Z 1 Do ¯d´o V ar(X) = . λ2 ’ ` V´ıdu. 18 Gia’ su’’ tuˆoitho. (t´ınhbang˘ nam)˘ cua’ mˆo. t ma. ch ¯diˆe.n tu’’ trong m´ayt´ınhl`a • mˆo. t ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoim˜uv´ oi´’ k`yvo. ng l`a6,25. Thoi`’ gian bao’ h`anhcua’ ma. ch ¯diˆe. n tu’’ n`ayl`a5 nam.˘ Hoi’ c´obao nhiˆeuphˆantr` am˘ ma. ch ¯diˆe. n tu’’ b´anra phai’ thay thˆetrong´ thoi`’ gian bao’ h`anh? Giai’ Go.i X l`atuˆoitho’ . cua’ ma.ch. Th`ıX c´ophˆanphˆoim˜u´ 1 1 Ta c´o λ = = E(X) 6, 25 λ.5 5 0,8 P (X 5) = F (5) = 1 e− = 1 e− 6,25 = 1 e− = 1 0, 449 = 0, 5506 ≤ − − − −
  44. 3. Mˆotsˆoqui´ luˆatphˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ 43 Vˆa.y c´okhoang’ 55% sˆoma´ .ch ¯diˆe.n tu’’ b´anra phai’ thay thˆetrong´ thoi`’ gian bao’ h`anh. ´ Ung’ du. ng trong thu’c tˆe´ . Khoang’ thoi`’ gian gi˜uahai lˆanxu` ˆathiˆe´ .n cua’ mˆo.t biˆenc´ophˆanph´ ˆoim˜u.Ch´ ang˘’ ha.n khoang’ thoi`’ gian gi˜uahai ca cˆapc´ uu´’ o’’ mˆo.t bˆe.nh viˆe.n, giua˜’ hai lˆanh` ong’ h´occua’ mˆo.t c´aim´ay, giua˜’ hai trˆa.n lu. t hay ¯dˆo.ng ¯dˆatl`anh´ ung˜’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoim˜u.´ 3.5 Phˆanphˆoi¯d´ ˆeu` 2 ¯D.inh nghia˜ 17 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c X ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoi¯d´ ˆeutrˆen` ¯doa. n [a,b] nˆeuh`ammˆa´ . t ¯dˆo. x´acsuˆatc´oda. ng 1 nˆeu´ x [a, b] f(x) =  b a ∈  −0 nˆeu´ x [a, b]  6∈  Nhˆa.n x´et NˆeuX´ c´ophˆanphˆoi¯d´ ˆeutrˆen[a,b]` th`ıh`amphˆanphˆoic´ ua’ X cho boi’’ ⊕ F (x) = 0 nˆeu´ x b. Ch´u´y Gia’ su’’ (α, β) [a, b]. X´acsuˆat¯d´ ˆeX’ roi’ v`ao(α, β) l`a ⊂ β β α P (α < X < β) = f(x)dx = − b a αZ − C´actham sˆo¯d´ ac˘ trung’ b xdx 1 b2 a2 a + b i) E(X) = = − = (k`yvong l`atrung ¯diˆemc’ ua’ [a,b]). b a b a 2 2 . aZ − − b x2dx 1 x3 b a + b ii) V ar(X) = [E(X)]2 = b a − b a " 3 # − 2 ! aZ − − a b2 + ab + a2 (a + b)2 (b a)2 = = − 3 − 4 12 iii) modX l`abˆatc´ u´’ ¯diˆemn`aotrˆen[a,b].’ V´ıdu. 19 Li.ch cha. y cua’ xe bu´ytta. i mˆo. t tra. m xe bu´ytnhu’ sau: chiˆecxe´ bu´yt¯dˆau` • tiˆentrong ng`ays˜ekhoi’’ h`anhtu`’ tra. m n`ayv`aol´uc7 gio,`’ cu´’ sau mˆoi15˜ ph´uts˜ec´omˆo. t xe kh´ac¯dˆentra´ . m. Gia’ su’’ mˆo. t h`anhkh´ach¯dˆentra´ . m trong khoang’ thoi`’ gian tu`’ 7 gio`’ ¯dˆen´ 7 gio`’ 30. T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆeh`anhkh´achn`aych’ o`’
  45. ´ ´ 44 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat a) It´ hon’ 5 ph´ut. b) It´ nhˆat12´ ph´ut. Giai’ Go.i X l`asˆoph´utsau´ 7 gio`’ m`ah`anhkh´ach ¯dˆentra´ .m th`ı X l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ c´ophˆanphˆoi¯d´ ˆeutrong` khoang’ (0, 30). a) H`anhkh´ach s˜echo`’ ´ıthon’ 5 ph´utnˆeu¯d´ ˆentra´ .m giua˜’ 7 gio`’ 10 v`a7 gio`’ 15 hoa˘.c giua˜’ 7 gio`’ 25 v`a7 gio`’ 30. Do ¯d´ox´acsuˆatc´ ˆant`ıml`a` 5 5 1 P (10 0, < x < . −∞ ∞ o µ σ µ µ + σ x − K´ıhiˆe. u X N(µ, σ2) hay (X N(µ, σ2)). ∈ ∼ b) C´actham sˆo¯d´ a˘.c trung’ Nˆeu´ X N(µ, σ2) th`ı E(X) = µ v`a V ar(X) = σ2. ∈ Chung´’ minh. X´eth`ammoment sinh + ∞ (x µ)2 tX 1 tx − φ(t) = E(e ) = e .e− 2σ2 dx σ√2π Z −∞ x µ ¯Da˘.t y = −σ th`ı
  46. 3. Mˆotsˆoqui´ luˆatphˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ 45 + µt + ∞ y2 ∞ y2 2tσy 1 µt tx e − φ(t) = e e e− 2 dy = e− 2 dy √2π Z √2π Z + −∞ −∞ + µt 2 2 ∞ (y tσ) t2σ2 σ2t2 ∞ (y tσ) e − + µt+ 1 − = e− 2 2 dy = e 2 e− 2 dy √2π Z × √2π Z −∞ −∞ 1 (y tσ)2 − ’ V`ı f(y) = e− 2 l`ah`ammˆa.t ¯dˆo. cua’ phˆanphˆoichu´ ˆanvoi´’ tham sˆo´ tσ v`a1 √2π + ∞ (y tσ)2 1 − nˆen e− 2 dy = 1. √2π Z −∞ 2 2 µt+ σ +t Do ¯d´o φ(t) = e 2 . Lˆayc´ac¯da´ .o h`amta ¯du’o.’c 2 2 2 µt+σ2 t 2 µt+σ2 t 2 φ0 (t) = (µ + tσ )e 2 , φ00 (t) = σ e 2 .(µ + tσ ) Khi ¯d´o E(X) = φ0 (0) = µ E(X2) = φ00 (0) = σ2 + µ2 = V ar(X) = E(X2) [E(X)]2 = σ2 2 ⇒ − c) Phˆanphˆoichu´ ˆanh´oa’ ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 19 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX˜ ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoichu´ ˆanh´oanˆeun´o´ c´ophˆanphˆoichu´ ˆanv’ oi´’ µ = 0 v`a σ2 = 1. K´ıhiˆe.u X N(0, 1) hay X N(0, 1). ∈ ∼ 2 X µ Nhˆa.n x´et Nˆeu´ X N(µ, σ ) th`ı U = − N(0, 1). ⊕ ∈ σ ∈ ’ d) Phˆanvi. chuˆan ’ ´ Phˆanvi. chuˆanmuc’ α, k´ıhiˆe.u uα, l`agi´atri. cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenU˜ c´ophˆanphˆoichu´ ˆanh´oath’ oa’ m˜an¯diˆeu` kiˆe.n P (U < uα) = α. ´ ´ ’ Voi’ α cho tru’oc’ c´othˆet´ınh ¯du’o.’c c´acgi´atri. cua’ uα. C´acgi´atri. cua’ uα ¯du’o.’c t´ınh san˘˜ th`anhbang.’
  47. ´ ´ 46 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat e) Cˆongthuc´’ Nˆeu´ X N(µ, σ2) th`ıta c´o ∈ x2 µ x1 µ i) P (x1 X x2) = ϕ( − ) ϕ( − ) ≤ ≤ σ − σ ε ii) P ( X µ < ε) = 2ϕ( ) σ | − | x 1 t2 trong ¯d´o ϕ(x) = e− 2 dt (h`amLaplace). √2π 0Z ’ V´ıdu. 20 Tro. ng lu’o.’ng cua’ mˆo. t loa. i san’ phˆaml`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoi´ • ’ ’ chuˆanvoi´’ tro. ng lu’o.’ng trung b`ınh µ = 5kg v`a¯do. lˆe.ch tiˆeuchuˆan σ = 0, 1. T´ınhti’ lˆe. ’ nhung˜’ san’ phˆamc´otro. ng lu’o.’ng tu`’ 4,9 kg ¯dˆen5,2´ kg. Giai’ ’ Go.i X l`atro.ng lu’o.’ng cua’ san’ phˆamth`ı X N(5; 0, 1). ∈ ’ Ti’ lˆe. san’ phˆamc´otro.ng lu’o.’ng tu`’ 4,9 kg ¯dˆen5,2´ kg l`a 5,2 5 4,9 5 P (4, 9 X 5, 2) = ϕ( − ) ϕ( − ) ≤ ≤ 0,1 − 0,1 = ϕ(2) ϕ( 1) = 0, 4772− (− 0, 3413) = 0, 8185 − − f) Qui tac˘ ”k σ” − ´ ε ´ ´ Trong cˆongthuc’ P ( X µ < ε) = 2ϕ( σ ) nˆeulˆay ε = kσ th`ı P ( X µ < ε) = 2ϕ(k). | − | | − | ´ Trong thu.’c tˆeta´ thu’ong`’ d`ungqui tac˘ 1, 96σ, 2, 58σ v`a3σ voi´’ nˆo.i dung l`a: ”Nˆeu´ X N(µ, σ2) th`ıx´acsuˆat¯d´ ˆeX’ nhˆa.n gi´atri. sai lˆe.ch so voi´’ k`yvo.ng khˆongqu´a 1, 96σ; 2, 58σ∈v`a3σ l`a95 %, 99% v`a99% ”. ´ g) Ung’ du. ng ’ C´ac¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆensau˜ c´ophˆanphˆoichu´ ˆan: - K´ıch thu’oc´’ chi tiˆetm´aydo´ m´aysan’ suˆatra.´ ’ - Tro.ng lu’o.’ng cua’ nhˆeus` an’ phˆamc`ungloa.i. -Nang˘ suˆatc´ ua’ mˆo.t loa.i cˆaytrˆongtrˆennh` ung˜’ thua’’ ruˆo.ng kh´acnhau. 3.7 Phˆanphˆoi´ χ2 ˜ ’ ˜ 2 ¯D.inh nghia 20 Gia’ su’ Xi (i=1,2, ,n) l`ac´ac¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo. c lˆa. p c`ung c´ophˆanphˆoichu´ ˆanh´oa.’
  48. 3. Mˆotsˆoqui´ luˆatphˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ 47 n ˜ 2 2 ´ 2 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen χ = Xi ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoi χ (khi b`ınhphu’ong)’ i=1 − 2 2X 2 2 voi´’ n bˆa. c tu.’ do. K´ıhiˆe.u χ χ (n) (hay χ χ (n)). ∈ ∼ Nhˆa.n x´et ⊕ H`ammˆa.t ¯dˆo. x´acsuˆatc´ ua’ χ2 c´oda.ng x n 1 e− 2 .x 2 − ´ n n voi’ x > 0 f (x) = 2 n  2 .Γ( 2 )  0 voi´’ x 0 ≤   + ∞ x 1 t trong ¯d´o Γ(x) = t − e− dt 0 2 (H`amGamma) R H`amm^a.t ¯d^o. x´acsu^atc´ ua’ χ voi´’ n b^a.c t.u’ do C´actham sˆo¯d´ a˘.c trung’ Nˆeu´ χ2 χ2(n) th`ı E(χ2) = n v`a V ar(χ2) = 2n. ∈ 2 Phˆanvi. χ 2 ´ 2 2 ´ Phˆanvi. χ muc’ α, k´ıhiˆe.u χα, l`agi´atri. cua’ ¯da.i lu’o.’ng χα c´ophˆanphˆoi”khi b`ınh − phu’ong”’ voi´’ n bˆa.c tu.’ do thoa’ m˜an 2 2 P (χ < χα) = α 2 ˜ C´acgi´atri. cua’ χα ¯du’o.’c t´ınhsan˘ th`anhbang.’ Ch´u´y Khi bˆa.c n tang˘ lˆenth`ıphˆanphˆoi´ χ2 xˆapx´ i’ voi´’ phˆanphˆoichu´ ˆan.’ 3.8 PhˆanphˆoiStudent´ (G.S Gosset) ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 21 Gia’ su’’ U l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoichu´ ˆanh´oav`aV l`a 2 ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo˜ . c lˆa. p voi´’ U c´ophˆanphˆoi´ χ voi´’ n bˆa. c tu.’ do. Khi ¯d´o¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ U√n T = √V ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoiStudent´ voi´’ n bˆa. c tu.’ do. K´ıhiˆe. u T T (n) (hay T T (n)). ∈ ∼ Nhˆa.n x´et H`ammˆa.t ¯dˆo. cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoiStudent´ voi´’ n bˆa.c tu.’ ⊕ do c´oda.ng n+1 t2 n+1 2 Γ( 2 )(1 + n )− fn(t) = n ;( < t < + ) Γ( 2 )√nπ −∞ ∞ + ∞ x 1 t trong ¯d´o Γ(x) = t − e− dt (H`amGamma) 0 R
  49. ´ ´ 48 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat C´actham sˆo¯d´ a˘.c trung’ n Nˆeu´ T T (n) th`ı E(T ) = 0 v`a V ar(T ) = . ∈ n 2 Phˆanvi. Student − • ´ ˜ Phˆanvi. Student muc’ α, k´ıhiˆe.u tα l`agi´atri. cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen T T (n) ∈ thoa’ m˜an P (T 30) th`ıphˆanphˆoiStudent´ tiˆennhanh´ vˆephˆanph` ˆoi´ chuˆan.Do’ ¯d´okhi n > 30 ta c´othˆed`ungphˆanph’ ˆoichu´ ˆanthay’ cho phˆanphˆoiStudent.´ 3.9 PhˆanphˆoiF´ (Fisher Snedecor) − ˜ ´ 2 2 ˜ ´ 2 ¯D.inh nghia 22 Nˆeu χn v`a χm l`ahai ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanphˆoi”khi b`ınh ´ ˜ ’ phu’ong”’ voi’ n v`a m bˆa. c tu.’ do th`ı¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen Fn,m x´ac¯di.nh boi’ 2 χn/n Fn,m = 2 χm/m ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoiF´ voi´’ n v`a m bˆa. c tu.’ do. Nhˆa.n x´et H`ammˆa.t ¯dˆo. cua’ phˆanphˆoiF´ c´oda.ng ⊕ 0 ; x 0 n n+m n 1 ≤ p(x) = Γ( 2 ) n x 2 −  n m ( ) 2 n+m ; x > 0 Γ( 2 ).Γ( 2 ) m n 2  (1+ m x)  C´actham sˆo¯d´ a˘.c trung’ • m E(F ) = voi´’ m > 2 n,m m 2 − m2(2m + 2n 4) V ar(Fn,m) = − voi´’ m > 4 n(m 2)2(m 4) − −
  50. 4.¯ Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeu` 49 3.10 PhˆanphˆoiGamma´ 2 ¯D.inh nghia˜ 23 ¯Da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ X ¯du’o.’c go. i l`ac´ophˆanphˆoiGamma´ voi´’ c´ac tham sˆo´ (α, λ), k´ıhiˆe. u X γ(α, λ), nˆeuh`ammˆa´ . t ¯dˆo. x´acsuˆatc´oda´ . ng ∈ λe λx(λx)α 1 − − ; x 0 f(x) =  Γ(α) ≥  0 ; x 0) − λ λ2 1 a + b (b a)2 ¯Dˆeu` (a x b) − b a ≤ ≤ 2 12 1 − (x µ)2 Chuˆan’ N(σ2, µ) exp − µ σ2 σ√2π "− 2σ2 # x n 2 2 1 2 e− .x − Khi b`ınhphu’ong’ χ (n) n n (x > 0, n > 0 n 2n 2 2 .Γ( 2 ) n+1 x2 n+1 Γ( )(1 + ) 2 n Student T (n) 2 n − (n > 0) 0 (n > 1) Γ( n )√nπ n 2 2 − λe λx(λx)α 1 α α Gamma γ(α, λ) − − Γ(α) λ λ2 ˜ ` 4. ¯DA. ILU’O.’NG NGAUˆ NHIENˆ HAI CHIEUˆ 4.1 Kh´ainiˆe.m vˆe¯da` .i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeu` ’ ¯Da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeul`a¯da` .i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenm`ac´acgi´atri˜ . c´othˆecua’ n´o ¯du’o.’c x´ac¯di.nh bang˘` hai sˆo.K´ıhiˆe´ .u (X, Y ). (X, Y ¯du’o.’c go.i l`ac´acth`anhphˆanc` ua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeu)` ¯Da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeu¯d` u’o.’c go.i l`aroi`’ ra.c (liˆentu. c) nˆeuc´acth`anhph´ ˆanc` ua’ n´ol`ac´ac¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra.c (liˆentu. c).
  51. ´ ´ 50 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat 4.2 Phˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeu` a) Bang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ X Y y1 y2 yj ym \ x1 P (x1, y1) P (x2, y2) P (x1, yj) P (x1, ym) x2 P (x2, y1) P (x2, y2) P (x2, yj) P (x2, ym) . . xi P (xi, y1) P (xi, y2) P (xi, yj) P (xi, ym . . xn P (xn, y1) P (xn, y2) P (xn, yj) P (xn, ym) trong ¯d´o ’ xi (i = 1, n) l`ac´acgi´atri. c´othˆecua’ th`anhphˆanX` ’ yj (j = 1, m) l`ac´acgi´atri. c´othˆecua’ th`anhphˆanY` P (xi, yj) = P ((X, Y ) = (xi, yj) ) = P (X = xi,Y = yj), i = 1, n, j = 1, m n m P (xi, yj) = 1 i=1 j=1 X X b) H`ammˆa.t ¯dˆo. x´acsuˆat´ 2 ¯D.inh nghia˜ 24 H`amkhˆongˆam,liˆentu. c f(x, y) ¯du’o.’c go. i l`ah`ammˆa. t ¯dˆo. x´acsuˆat´ cua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeu` (X, Y ) nˆeun´oth´ oa’ m˜an P (X A, Y B) = dx f(x, y)dy ∈ ∈ A B voi´’ A, B l`ac´actˆa. p sˆoth´ u.’c. R R c) H`amphˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ 2 ¯D.inh nghia˜ 25 H`amphˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeu` (X, Y ), k´ıhiˆe.u F (x, y), l`ah`am¯du’o.’c x´ac¯di.nh nhu’ sau F (x, y) = P (X < x, Y < y) Nhˆa.n x´et x y Ta c´o F (x, y) = P (X < x, Y < y) = f(x, y)dy dx nˆen ! −∞R −∞R ∂2F (x, y) = f(x, y) ∂x∂y 4.3 K`yvo.ng v`aphu’ong’ sai cua’ c´acth`anhphˆan` i) Tru’ong`’ ho.’p (X, Y ) roi`’ ra. c
  52. 5. Phˆanphˆoixs´ cua’ h`amc´ac¯dlnn 51 n m m n E(X) = xiP (xi, yj); E(Y ) = yjP (xi, yj) i=1 j=1 j=1 i=1 X X X X n m m n 2 2 2 2 V ar(X) = xi P (xi, yj) [E(X)] , V ar(Y ) = yj P (xi, yj) [E(Y )] i=1 j=1 − j=1 i=1 − X X X X ii) Tru’ong`’ ho.’p (X, Y ) liˆentu. c + + + + ∞ ∞ ∞ ∞ E(X) = xf(x, y)dxdy, E(Y ) = yf(x, y)dxdy. Z Z Z Z −∞ −∞ −∞ −∞ + + + + ∞ ∞ ∞ ∞ V ar(X) = x2f(x, y)dxdy [E(X)]2, V ar(Y ) = y2f(x, y)dxdy Z Z − Z Z − [E(Y )]2 −∞ −∞ −∞ −∞ ´ ´ 5. PHANˆ PHOIˆ XAC´ SUATˆ CUA’ HAM` CAC´ ¯ DA. ILU’O.’NG NGAUˆ˜ NHIENˆ 5.1 H`amcua’ mˆo.t ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 26 Nˆeum´ ˆoigi´atri˜ . c´othˆecua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX˜ tu’ong’ ung´’ voi´’ ’ mˆo. t gi´atri. c´othˆecua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenY˜ th`ıY ¯du’o.’c go. i l`ah`amcua’ ¯da. i lu’o.’ng ngˆau˜ nhiˆenX. K´ıhiˆe.u Y = ϕ(X). 3 T´ınhchˆat´ i) NˆeuX´ l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra.c v`a Y = ϕ(X) th`ı ung´’ voi´’ c´acgi´atri. kh´ac nhau cua’ X ta c´oc´acgi´atri. kh´acnhau cua’ Y v`ac´o P (Y = ϕ(xi)) = P (X = xi) ii) Gia’ su’’ X l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c c´oh`ammˆa.t ¯dˆo. x´acsuˆat´ f(x) v`a Y = ϕ(X). Nˆeu´ y = ϕ(x) l`ah`amkha’ vi, ¯don’ ¯diˆe.u, c´oh`amngu’o.’c l`a x = ψ(y) th`ıh`ammˆa.t ¯dˆo. x´acsuˆat´ g(y) cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenY˜ ¯du’o.’c x´ac¯di.nh boi’’ g(y) = f(ψ(y)).ψ0 (y) V´ıdu. 21 Gia’ su’’ X l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra. c c´obang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ • X 1 3 4 P 0,3 0,5 0,2 T`ımqui luˆa. t phˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ Y = X2. Giai’ ’ 2 2 2 C´acgi´atri. Y c´othˆenhˆa.n l`a y1 = 1 = 1; y2 = 3 = 9; y3 = 4 = 16. Vˆa.y phˆan phˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ Y c´othˆecho’ boi’’
  53. ´ ´ 52 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat Y 1 9 16 P 0,3 0,5 0,2 C´actham sˆo´ • ´ ˜ i) NˆeuX l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenroi`’ ra.c nhˆa.n mˆo.t trong c´acgi´atri. x1, x2, . . . , xn voi´’ c´acx´acsuˆatt´ u’ong’ ung´’ p1, p2, . . . , pn th`ı n E(Y ) = E[ϕ(X)] = ϕ(xi)pi i=1 X n 2 2 V ar(Y ) = V ar[ϕ(X)] = ϕ (xi)pi [E(Y )] i=1 − X ii) NˆeuX´ l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c c´oh`ammˆa.t ¯dˆo. x´acsuˆat´ f(x) th`ı + E(Y ) = E[ϕ(X)] = ∞ϕ(x)f(x)dx −∞R + V ar(Y ) = V ar[ϕ(X)] = ∞ϕ2(x)f(x)dx [E(Y )]2 − −∞R 5.2 H`amcua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenhai˜ chiˆeu` ’ 2 ¯D.inh nghia˜ 27 Nˆeum´ ˆoic˜ a˘. p gi´atri. c´othˆec´ac¯da. i lu’o.’ng X v`aY tu’ong’ ung´’ voi´’ mˆo. t ’ gi´atri. c´othˆecua’ Z th`ıZ ¯du’o.’c go. i l`ah`amcua’ hai ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX,˜ Y. K´ıhiˆe.u Z = ϕ(X, Y ). Ch´u´y Viˆe.c x´ac¯di.nh phˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ Z = ϕ(X, Y ) thu’ong`’ rˆatph´ uc´’ ta.p. Ta x´ettru’ong`’ ho.’p ¯don’ gian’ Z = X + Y thˆongqua v´ıdu. du’oi´’ ¯dˆay. V´ıdu. 22 Gia’ su’’ X v`aY l`ahai ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo˜ . c lˆa. p c´obang’ phˆanphˆoix´ac´ su• ˆat´ X 1 2 Y 3 4 P 0,3 0,7 P 0,2 0,8 T`ımphˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ Z = X + Y . Giai’ C´acgi´atri. c´othˆec’ ua’ Z l`atˆongc’ ua’ mˆo.t gi´atri. cua’ X v`amˆo.t gi´atri. c´othˆec’ ua’ Y. Do ¯d´oZ nhˆa.n c´acgi´atri. c´othˆe’ z1 = 1 + 3 = 4; z2 = 1 + 4 = 5; z3 = 2 + 3 = 5; z4 = 2 + 4 = 6 C´acx´acsuˆatt´ u’ong’ ung´’ l`a P (Z = 4) = P (X = 1).P (Y = 3) = 0, 3 0, 2 = 0, 06 × P (Z = 5) = P (X = 1,Y = 4) + P (X = 2,Y = 3)
  54. 6. Luˆats. ˆol´ on’ 53 = P (X = 1).P (Y = 4) + P (X = 2).P (Y = 3) = 0, 3 0, 8 + 0, 7 0, 2 = 0, 38 × × P (Z = 6) = P (X = 2).P (Y = 4) = 0.7 0, 8 = 0, 56 × Vˆa.y Z c´ophˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ Z 4 5 6 P 0,006 0,38 0,56 ´ 6. LUAˆ. TSOLˆ ON´’ 6.1 Bˆat¯d´ ang˘’ thuc´’ Markov ∆ ¯D.inh l´y1 NˆeuX´ l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆennhˆa˜ . n gi´atri. khˆongˆamth`ı ε > 0 ta c´o ∀ E(X) P (X a) ≥ ≤ a Chung´’ minh. Ta chung´’ minh trong tru’ong`’ ho.’p X l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c c´o h`ammˆa.t ¯dˆo. f(x). + a + ∞ ∞ E(X) = xf(x)dx = xf(x)dx + xf(x)dx 0Z 0Z aZ + + + ∞ ∞ ∞ xf(x)dx af(x)dx = a = aP (X a). ≥ ≥ ≥ aZ aZ aZ 2 6.2 Bˆat¯d´ ang˘’ thuc´’ Tchebyshev 2 ∆ ¯D.inh l´y2 NˆeuX´ l`a¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ok`yvo˜ . ng µ v`aphu’ong’ sai σ huu˜’ ha. n th`ı ε > 0 b´et`uy´yta c´o ∀ V ar(X) P ( X µ ε) | − | ≥ ≤ ε2 hay V ar(X) P ( X µ 1 | − | − ε2 Chung´’ minh. 2 Ta thˆay(´ X µ) l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆennhˆa˜ .n gi´atri. khˆongˆam. − ’ 2 Ap´ du. ng bˆat¯d´ ang˘ thuc´’ Tchebyshev voi´’ a = ε ta ¯du’o.’c E[(X µ)2] V ar(X) P [(X µ)2 ε2] − = − ≥ ≤ ε2 ε2
  55. ´ ´ 54 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat V`ı(X µ)2 ε2 khi v`achi’ khi X µ ε nˆen − ≥ | − | ≥ V ar(X) P ( X µ ε) | − | ≥ ≥ ε2 2 ’ Ch´u´y Bˆat¯d´ ang˘ thuc´’ Markov v`aTchebuchev gi´upta phu’ong’ tiˆe.n thˆay¯d´ u’o.’c gioi´’ ha.n cua’ x´acsuˆatkhi´ k`yvo.ng v`aphu’ong’ sai cua’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆatch´ ua’ biˆet.´ ’ V´ıdu. 23 Gia’ su’’ sˆos´ an’ phˆam¯du’o.’c san’ xuˆatc´ ua’ mˆo. t nh`am´aytrong mˆo. t tuˆanl`a` • mˆo. t ¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenv˜ oi´’ k`yvo. ng µ = 50. ’ ’ a) C´othˆen´oig`ıvˆex´acsu` ˆats´ an’ phˆamcua’ tuˆann`ayv` u’o.’t qu´a75. b) Nˆeuph´ u’ong’ sai cua’ san’ phˆamtrong’ tuˆann`ayl`a` σ2 = 25 th`ıc´othˆen´oig`ıv’ ˆex´ac` suˆats´ an’ phˆamtu’ ˆann`ays˜e` o’’ giua˜’ 40 v`a60. Giai’ a) Theo bˆat¯d´ ang˘’ thuc´’ Markov E(X) 50 2 P (X > 75) = = ≥ 75 75 3 b) Theo bˆat¯d´ ang˘’ thuc´’ Tchebyshev σ2 25 1 P ( X 50 10) = = | − | ≥ ≤ 102 100 4 Do ¯d´o 1 3 P (40 1 = | − | − 4 4 6.3¯ D.inh l´yTchebyshev ´ ˜ ∆ ¯D.inh l´y3 (¯D.inh l´yTchebyshev) Nˆeuc´ac¯da. i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen X1,X2, ,Xn ¯dˆo. c lˆa. p tung`’ ¯dˆoi,c´ok`yvo. ng huu˜’ ha. n v`ac´acphu’ong’ sai ¯dˆeubi` . cha˘. n trˆenboi’’ sˆoC´ th`ı ε > 0 b´et`uy´yta c´o ∀ 1 n 1 n lim P Xi E(Xi) < ε) = 1 n n − n ! →∞ i=1 i=1 X X n 1 Da˘c biˆet, khi E(Xi) = a;(i = 1, n) th`ı lim ( Xi a < ε) = 1 ¯ . . n |n i=1 − | →∞ X ´ ´ 2 Chung’ minh. Ta chung’ minh trong tru’ong`’ ho.’p ¯da˘.c biˆe.t E(Xi) = µ, V ar(Xi) = σ (i = 1, 2 . . . , n). Ta c´o 1 n 1 n σ2 E( Xi) = µ, V ar( ) = n i=1 n i=1 n X X
  56. 7. B`aitˆap. 55 Theo bˆat¯d´ ang˘’ thuc´’ Tchebyshev 1 n σ2 P Xi µ n − ! ≤ nε2 i=1 X 2 Y´ nghia˜ • ’ Ma˘.c d`utung`’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo˜ .c lˆa.p c´othˆenhˆa.n gi´atri. sai kh´acnhiˆeuso` voi´’ k`yvo.ng cua’ ch´ung,nhung’ trung b`ınhsˆoho´ .c cua’ mˆo.t sˆol´ on´’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenla˜ .i nhˆa.n gi´atri. gˆanb` ang˘` trung b`ınhsˆoho´ .c cua’ c´ack`yvo.ng cua’ ch´ung.D¯ iˆeun`aycho` ph´ep ta du.’ ¯do´angi´atri. trung b`ınhsˆoho´ .c cua’ c´ac¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen.˜ 6.4¯ D.inh l´yBernoulli ´ ` ´ ´ ´ ´ ∆ ¯D.inh l´y4 (D¯ .inh l´yBernoulli) Nˆeu fn l`atˆansuˆatxuˆathiˆe.n biˆencˆoA trong n ph´epthu’’ ¯dˆo. c lˆa. p v`a p l`ax´acsuˆatxu´ ˆathiˆe´ . n biˆenc´ ˆoA´ trong mˆoiph´epth˜ u’’ th`ı ε > 0 b´e t`uy´yta c´o ∀ lim P ( fn p < ε) = 1 n →∞ | − | Y´ nghia˜ • Tˆansu` ˆatxu´ ˆathiˆe´ .n biˆenc´ ˆotrong´ n ph´epthu’’ ¯dˆo.c lˆa.p dˆanv` ˆex´acsu` ˆatxu´ ˆathiˆe´ .n biˆen´ cˆotrong´ mˆoiph´epth˜ u’’ khi sˆoph´epth´ u’’ tang˘ lˆenvˆoha.n. 7. BAI` TAˆ. P 1. Mˆo.t nh´omc´o10 ngu’oi`’ gˆom6` nam v`a4 nu.˜’ Cho.n ngˆaunhiˆenra˜ 3 ngu’oi.`’ Go.i X l`asˆon´ u˜’ o’’ trong nh´om. Lˆa.p bang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ X v`at´ınh E(X), V ar(X), mod(X). 2. Gieo ¯dˆongth` oi`’ hai con x´ucsac˘´ cˆan¯dˆoi¯d´ ˆongch` ˆat.Go´ .i X l`atˆongs’ ˆon´ ˆotxu´ ˆathiˆe´ .n trˆenhai ma˘.t con x´ucsac.˘´ lˆa.p bang’ qui luˆa.t phˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ X. T´ınh E(X) v`a V ar(X). 3. Trong mˆo.t c´aihˆo.p c´o5 b´ong¯d`entrong ¯d´oc´o2 b´ongtˆotv`a3´ b´onghong.’ Cho.n ngˆaunhiˆent˜ ung`’ b´ong¯demthu’’ (thu’’ xong khˆongtra’ la.i) cho ¯dˆenkhi´ thu ¯du’o.’c 2 b´ongtˆot.Go´ .i X l`asˆol´ ˆanth` u’’ cˆanthi` ˆet.T`ımphˆanph´ ˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ X. Trung b`ınhcˆanth` u’’ bao nhiˆeulˆan?` ’ ´ 4. Mˆo.t ¯do.’t xˆosˆoph´ath`anh N v´e. Trong ¯d´oc´o mi v´etr´ung ki ¯dˆongmˆo` .t v´e(i = 1, 2, . . . , n). Hoi’ gi´acua’ mˆoiv´es˜ ˆol`abao´ nhiˆeu¯dˆecho’ trung b`ınhcua’ tiˆenth` u’ong’’ cho mˆoiv´eb˜ ang˘` mˆo.t nua’’ gi´atiˆenc` ua’ mˆo.t v´e?
  57. ´ ´ 56 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat ’ 5. Tuˆoitho. cua’ mˆo.t loa.i cˆontr`ungn`ao¯d´ol`amˆo.t ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c X (¯don’ vi. l`ath´ang)c´oh`ammˆa.t ¯dˆo. kx2(4 x) nˆeu0´ x 4 f(x) = − ≤ ≤ ( 0 nˆeung´ u’o.’c la.i a) T`ımhang˘` sˆo´ k. b) T`ım mod(X). ’ ’ c) T´ınhx´acsuˆat¯d´ ˆecˆontr`ungchˆettr´ u’oc´’ khi n´o¯du’o.’c 1 th´angtuˆoi. 6. Cho ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenliˆentu˜ . c X c´oh`ammˆa.t ¯dˆo. 2 2x kx e− x 0 f(x) = ≥ ( 0 x < 0 a) T`ımhang˘` sˆo´ k. b) T`ımh`amphˆanphˆoic´ ua’ X. c) T`ım mod(X). d) T`ım E(X) v`a V ar(X). 7. Mˆo.t x´ınghiˆe.p san’ xuˆatm´ayt´ınhc´ox´acsu´ ˆatl`amra´ phˆeph´ ˆaml`a0,02.’ Cho.n ngˆau˜ nhiˆen250 m´ayt´ınh¯dˆeki’ ˆemtra.’ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆe:’ a) C´o¯d´ung2 phˆeph´ ˆam.’ b) C´okhˆongqu´a2 phˆeph´ ˆam.’ 8. (B`aito´anSamuel Pepys) Pepys ¯d˜a¯dua’ ra b`aito´ansau cho Newton: Biˆenc´ ˆo´ n`aotrong c´acbiˆenc´osau´ − ¯dˆayc´ox´acsuˆatl´ on´’ nhˆat?´ a) C´o´ıtnhˆatmˆo´ .t lˆanxu` ˆathiˆe´ .n ma˘.t 6 khi tung mˆo.t con x´ucxac˘´ 6 lˆan.` b) C´o´ıtnhˆat2´ lˆanxu` ˆathiˆe´ .n ma˘.t 6 khi tung con x´ucxac˘´ 12 lˆan.` c) C´o´ıtnhˆat3´ lˆanxu` ˆathiˆe´ .n ma˘.t 6 khi tung con x´ucxac˘´ 18 lˆan.` 9. X´acsuˆatmˆo´ .t ngu’oi`’ bi. phan’ ung´’ tu`’ viˆe.c tiˆemhuyˆetthanh´ l`a0,001. T`ımx´acsuˆat´ sao cho trong 2000 ngu’oi`’ c´o¯d´ung3 ngu’oi,`’ c´onhiˆeuh` on’ 2 ngu’oi`’ bi. phan’ ung.´’ 10. Mˆo.t lˆoh`angc´o500 san’ phˆam(trong’ ¯d´oc´o400 san’ phˆamloa’ .i A). Lˆayng´ ˆaunhiˆen˜ tu`’ lˆoh`ang¯d´ora 200 san’ phˆam¯d’ ˆeki’ ˆemtra.’ Go.i X l`asˆos´ an’ phˆamloa’ .i A c´otrong 200 san’ phˆaml’ ˆayra´ kiˆemtra.’ T`ımk`yvo.ng v`aphu’ong’ sai cua’ X. 11. Mˆo.t trung tˆambuu’ ¯diˆe.n nhˆa.n ¯du’o.’c trung b`ınh300 lˆango` .i ¯diˆe.n thoa.i trong mˆo.t ’ gio.`’ T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆetrung tˆamn`aynhˆa.n ¯du’o.’c ¯d´ung2 lˆango` .i trong 1 ph´ut. ’ 12. Tro.ng lu’o.’ng cua’ mˆo.t con b`ol`amˆo.t ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoichu´ ˆanvoi´’ gi´atri. trung b`ınh250kg v`a¯dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆanl`a40’ kg. T`ımx´acsuˆat¯d´ ˆemˆo’ .t con b`ocho.n ngˆaunhiˆenc´otro˜ .ng lu’o.’ng: a) Na˘.ng hon’ 300kg. b) Nhe. hon’ 175kg. c) Nam˘` trong khoang’ tu`’ 260kg ¯dˆen270´ kg.
  58. 7. B`aitˆap. 57 ’ 13. Chiˆeucao` cua’ 300 sinh viˆenl`amˆo.t ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoichu´ ˆanvoi´’ trung b`ınh172cm v`a¯dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆan8’ cm. C´obao nhiˆeusinh viˆenc´ochiˆeucao:` a) lon´’ hon’ 184cm, b) nho’ hon’ hoa˘.c bang˘` 160cm, c) giua˜’ 164cm v`a180cm, d) bang˘` 172cm. 14. Cho hai ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen¯dˆo˜ .c lˆa.p X, Y c´obang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆatnh´ u’ sau: X 1 2 3 Y 2 4 P 0,2 0,3 0,5 P 0,4 0,6 T`ımphˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ Z = X + Y . 15. Cho ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenr˜ oi`’ ra.c X c´obang’ phˆanphˆoix´acsu´ ˆatnh´ u’ sau: X 1 3 5 P 0,2 0,5 0,3 2 T`ımk`yvo.ng v`aphu’ong’ sai cua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen˜ Y = ϕ(X) = X + 1. 16. Gieo mˆo.t con x´ucxac˘´ cˆan¯dˆoi´ n lˆan.Go` .i X l`asˆolˆanxu´ ˆathiˆe´ .n ma˘.t lu. c. Chung´’ minh rang˘` n n 31 P ( √n < X < + √n) 6 − 6 ≥ 36 2 TRAL’ OI`’ BAI` TAˆ P • . X 0 1 2 3 1. 5 15 9 1 E(X) = 1, 2, V ar(X) = 0, 56, mod(X) = 1. P 30 30 30 30 X 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2. 1 2 3 4 5 6 5 4 3 2 1 P 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36 E(X) = 7, V ar(X) = 5, 833. 2 1 1 3. P (X = 2) = 5 . 4 = 10 . 3 2 1 2 3 1 2 P (X = 3) = 5 . 4 . 3 + 5 . 4 . 3 = 10 . 3 2 2 1 3 2 2 1 2 3 2 1 3 P (X = 4) = 5 . 4 . 3 . 2 + 5 . 4 . 3 . 2 + 5 . 4 . 3 . 2 = 10 . P (X = 5) = 1 ( 2 + 4 + 6 ) = 4 . − 20 20 20 10 Trung b`ınhcˆan` E(X) = 4 lˆanth` u.’’ 2 n 4. kimi. N i=1 X 4 2 64 3 8 5. a) V`ı x (4 x)dx = 3 suy ra k = 64 , b) mod(X) = 3 , 0 − R
  59. ´ ´ 58 Ch ’u’ong2. ¯Da.i lu’ong’ ngˆaunhiˆenv`aphˆanph˜ ˆoix´acsuˆat 1 3 2 13 c) P (X 0 6. a) k = 4, b) F (x) = − ( 0 nˆeu´ x 2) = 0, 323. 10. E(X) = 160, V ar(X) = 19, 238. 11. P = 0, 09. 12. a) P (X > 300) = 1 φ(1, 25) == 0, 1056, − b) P (X, 175) == φ( 1, 875) = 0, 0303, − c) P (260 < X < 270) = φ(0, 5) φ(0, 25) = 0, 0928. − 13. a) 18, b) 22, c) 213, d) 14. Z 3 4 5 6 7 14. P 0,08 0,12 0,32 0,18 0,3 15. E(Y ) = 13, 2, V ar(Y ) = 79, 36. ´ ´ ´ 1 n ´ ´ ’ ´ 16. X c´ophˆanphˆoinhi. thuc’ voi’ P = 6 nˆen E(X) = 6 . Ap du. ng bˆat¯dang˘ thuc’ ’ Tchebyshev ta ¯du’o.’c bˆat¯d´ ang˘ thuc´’ cˆanch` ung´’ minh.
  60. Ch ’u’ong3 ’ TONGˆ THEVˆ’ AM` AU˜ˆ ’ ’ 1. TONGˆ THEVˆ AM` AUˆ˜ 1.1 Tˆongth’ ˆe’ Khi nghiˆencuu´’ vˆemˆo` .t vˆan¯d´ ˆeng` u’oi`’ ta thu’ong`’ khao’ s´attrˆenmˆo.t dˆauhiˆe´ .u n`ao¯d´o, ’ c´acdˆauhiˆe´ .u n`aythˆehiˆe.n trˆennhiˆeuph` ˆant` u.’’ Tˆa.p ho.’p c´acphˆant` u’’ mang dˆauhiˆe´ .u ’ ’ ¯du’o.’c go.i l`a tˆongthˆe hay ¯d´am¯dˆong (population). V´ıdu. 1 Nghiˆencuu´’ tˆa. p ho.’p g`atrong mˆo. t tra. i chan˘ nuˆoita quan tˆam¯dˆend´ ˆauhiˆe´ .u • tro. ng lu’o.’ng. Nghiˆencuu´’ chˆatl´ u’o.’ng ho. c tˆa. p cua’ sinh viˆentrong mˆo. t tru’ong`’ ¯da. i ho. c ta quan tˆam¯dˆend´ ˆauhiˆe´ .u ¯diˆem.’ Ch´u´y Trong phˆann`ayta` su’’ du. ng mˆo.t sˆokh´ainiˆe´ .m v`ak´ıhiˆe.u sau: ’ ’ ’ ’ 1. N: sˆoph´ ˆant` u’’ cua’ tˆongthˆe,¯du’o.’c go.i l`ak´ıch thu’oc´’ cua’ tˆongthˆe. ´ 2. X∗: dˆauhiˆe.u m`ata khao’ s´at. ´ ’ ’ ’ 3. xi (i = 1, k): gi´atri. cua’ dˆauhiˆe.u X∗ ¯do¯du’o.’c trˆenphˆant` u’ cua’ tˆongthˆe(xi l`a thˆongtin m`ata quan tˆam,c`onc´acphˆant` u’’ cua’ tˆongth’ ˆel`avˆa’ .t mang thˆongtin). ´ ´ ’ 4. Ni (i = 1, k): tˆans` ˆocua’ xi (sˆophˆant` u’ c´ochung gi´atri. xi). Ni ` ´ ’ 5. pi = N : tˆansuˆatcua xi. Bang’ co’ cˆauc´ ua’ tˆongth’ ˆe’ ´ ` ´ ’ ˜ ’ ´ ’ Su.’ tu’ong’ ung’ giua˜’ c´acgi´atri. xi v`atˆansuˆat pi ¯du’o.’c biˆeudiˆenboi’ bang’ co’ cˆautˆong ’ ´ thˆetheo dˆauhiˆe.u X∗ nhu’ sau: Gi´atri. cua’ X∗ x1 x2 . . . xk Tˆansu` ˆat´ pi p1 p2 . . . pk 59
  61. 60 Ch ’u’ong3. Tˆongth’ ˆev`am’ ˆau˜ ’ ’ C´ac¯da˘.c trung’ cua’ tˆongthˆe • k ´ ’ ’ 1. Trung b`ınhcua’ dˆauhiˆe.u X∗ (trung b`ınhcua’ tˆongthˆe) m = xipi. i=1 X k ´ ’ ’ 2 2 2. Phu’ong’ sai cua’ dˆauhiˆe.u X∗ (phu’ong’ sai cua’ tˆongthˆe) σ = (xi m) pi. i=1 − X ’ ´ ’ ’ ’ 3.¯ Dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆancua’ dˆauhiˆe.u X∗ (¯dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆancua’ tˆongthˆe) k σ = √σ2 = (x m)2p v i i ui=1 − uX t 1.2 Mˆau˜ ’ ’ ´ ’ ´ Tu`’ tˆongthˆelˆayra n phˆant` u’ v`a¯dolu’ong`’ dˆauhiˆe.u X∗ trˆench´ung.Khi ¯d´on phˆan` • tu’’ n`aylˆa.p nˆenmˆo.t mˆau(˜ sample). Sˆoph´ ˆant` u’’ cua’ mˆau¯d˜ u’o.’c go.i l`a k´ıchthu’oc´’ cua’ mˆau˜ . V`ıtu`’ mˆausuy˜ ra kˆetluˆa´ .n cho tˆongth’ ˆenˆenm’ ˆauph˜ ai’ ¯da.i diˆe.n cho tˆongth’ ˆev`a’ • phai’ ¯du’o.’c cho.n mˆo.t c´ach kh´ach quan. Viˆe.c lˆaym´ ˆau¯d˜ u’o.’c tiˆenh`anhtheo´ hai phu’ong’ thuc:´’ lˆaym´ ˆauc´oho`anla˜ .i v`alˆay´ • mˆaukhˆongho`anla˜ .i. ’ ’ 2. MOHˆ `INH XAC´ SUATˆ´ CUA’ TONGˆ THEVˆ AM` AUˆ˜ 2.1¯ Da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆeng˜ ˆocv`aphˆanph´ ˆoig´ ˆoc´ ´ ’ ’ ’ Lˆayt`uy´ytu`’ tˆongthˆera mˆo.t phˆant` u.’ Go.i X l`agi´atri. cua’ X∗ ¯do¯du’o.’c trˆenphˆan` tu’’ lˆayra´ th`ı X l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoix´acsu´ ˆat´ X x1 x2 . . . xi . . . xk P p1 p2 . . . pi . . . pk ´ ´ ˜ Ta thˆaydˆauhiˆe.u X∗ ¯du’o.’c mˆoh`ınhh´oaboi’’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen X. Khi ¯d´o X ¯du’o.’c go.i l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆeng˜ ˆocv`aphˆanph´ ˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ X ¯du’o.’c go.i l`aphˆanphˆoig´ ˆoc.´ 2.2 C´actham sˆoc´ ua’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆeng˜ ˆoc´ k E(X) = xipi. i=1 X k 2 V ar(X) = [xi E(X)] pi i=1 − X
  62. 3. Thˆongkˆe´ 61 2.3 Mˆaung˜ ˆaunhiˆen˜ ´ ’ ’ ’ ’ Lˆay n phˆant` u’ cua’ tˆongthˆetheo phu’ong’ ph´apho`anla.i ¯dˆequan s´at.Go.i Xi l`agi´a ’ ´ tri. cua’ X∗ ¯do¯du’o.’c trˆenphˆant` u’ thu’ i (i = 1, n) th`ı X1,X2, ,Xn l`ac´ac¯da.i lu’o.’ng ˜ ´ ngˆaunhiˆen¯dˆo.c lˆa.p c´oc`ungphˆanphˆoinhu’ X. Khi ¯d´obˆo. (X1,X2, ,Xn) ¯du’o.’c go.i l`a mˆo.t mˆaung˜ ˆaunhiˆen˜ k´ıch thu’oc´’ n ¯du’o.’c ta.o nˆentu`’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆeng˜ ˆoc´ X. K´ıhiˆe.u WX = (X1,X2, ,Xn). ’ ’ Gia’ su’ Xi nhˆa.n gi´atri. xi (i = 1, n). Khi ¯d´o(x1, x2, . . . , xn) l`amˆo.t gi´atri. cu. thˆecua’ ˜ ˜ ˜ ’ mˆaungˆaunhiˆen WX , ¯du’o.’c go.i l`a mˆaucu. thˆe. K´ıhiˆe.u wx = (x1, x2, . . . , xn). ’ V´ıdu. 2 Kˆetqu´ a’ ¯diˆemmˆonTo´ancua’ mˆo. t lop´’ gˆom100` sinh viˆencho boi’’ bang’ sau • ’ ¯Diˆem 3 4 5 6 7 Sˆosinh´ viˆenc´o¯diˆemt’ u’ong’ ung´’ 25 20 40 10 5 ’ Go.i X l`a¯diˆemmˆonTo´ancua’ mˆo.t sinh viˆen¯du’o.’c cho.n ngˆaunhiˆentrong˜ danh s´ach lop´’ th`ıX l`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenc´ophˆanph˜ ˆoi´ X 3 4 5 6 7 P 0,25 0,2 0,4 0,1 0,05 ´ ’ ’ ’ Cho.n ngˆaunhiˆen5˜ sinh viˆentrong danh s´ach lop’ ¯dˆexem ¯diˆem.Go.i Xi l`a¯diˆemcua’ sinh viˆenthu´’ i. Ta c´omˆaung˜ ˆaunhiˆenk´ıch˜ thu’oc´’ n = 5 ¯du’o.’c xˆaydu.’ng tu`’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆenX˜ WX = (X1,X2, ,Xn) ’ ’ ’ Gia’ su’’ sinh viˆenthu´’ nhˆat¯d´ u’o.’c 4 ¯diˆem,thu´’ hai ¯du’o.’c 3 ¯diˆem,thu´’ ba ¯du’o.’c 6 ¯diˆem ’ ’ ’ thu´’ tu’ ¯du’o.’c 7 ¯diˆemv`athu´’ nam˘ ¯du’o.’c 5 ¯diˆem.Ta ¯du’o.’c mˆaucu˜ . thˆe wx = (4, 3, 6, 7, 5) 3. THONGˆ´ KEˆ ´ ’ ˜ Trong thˆongkˆe(statistics), viˆe.c tˆongho.’p mˆau WX = (X1,X2, ,Xn) ¯du’o.’c thu.’c ´ ˜ hiˆe.n du’oi’ da.ng h`am G = f(X1,X2, ,Xn) cua’ c´ac¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen X1,X2, ,Xn. Khi ¯d´o G ¯du’o.’c go.i l`amˆo.t thˆongkˆe.´ 3.1 Trung b`ınhmˆaung˜ ˆaunhiˆen˜ ˜ ˜ ˜ ´ 2 ¯D.inh nghia 1 Trung b`ınhcua’ mˆaungˆaunhiˆen WX = (X1,X2, ,Xn) l`amˆo. t thˆong kˆe,k´ıhiˆe. u X, ¯du’o.’c x´ac¯di.nh boi’’ 1 n X = Xi (3.1) n i=1 X
  63. 62 Ch ’u’ong3. Tˆongth’ ˆev`am’ ˆau˜ Ch´u´y ˜ ˜ i) V`ı X1,X2, ,Xn l`ac´ac¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆennˆen X c˜ungl`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆen. ´ ’ ii) Nˆeumˆaung˜ ˆaunhiˆen˜ WX = (X1,X2, ,Xn) c´omˆaucu˜ . thˆe wx = (x1, x2, . . . , xn) n 1 ˜ ’ th`ı X s˜enhˆa.n gi´atri. x = xi v`a x ¯du’o.’c go.i l`atrung b`ınhcua’ mˆaucu. thˆe wx = n i=1 X (x1, x2, . . . , xn). 3 T´ınhchˆat´ 2 Nˆeu¯da´ .i lu’o.’ng ngˆaunhiˆeng˜ ˆocX´ c´ok`yvo.ng E(X) = m v`aphu’ong’ sai V ar(X) = σ σ2 th`ı E(X) = m v`a V ar(X) = . n Phˆanphˆoix´acsu´ ˆatc´ ua’ X i) Nˆeu´ X B(n, p) th`ı X B(n, p). ∈ ∈ ii) Nˆeu´ X (a) th`ı X (a). ∈ P ∈ P iii) Nˆeu´ X N(µ, σ2) th`ı X N(µ, σ2 ). ∈ ∈ n iv) Nˆeu´ X χ2(n) th`ı X χ2(n). ∈ ∈ 3.2 Phu’ong’ sai cua’ mˆaung˜ ˆaunhiˆen˜ ˜ ˜ ˜ ´ 2 ¯D.inh nghia 2 Phu’ong’ sai cua’ mˆaungˆaunhiˆen WX = (X1,X2, ,Xn) l`amˆo. t thˆong 2 kˆe,k´ıhiˆe. u S , ¯du’o.’c x´ac¯di.nh boi’’ n 2 1 2 S = (Xi X) n i=1 − X trong ¯d´o X l`atrung b`ınhcua’ mˆaung˜ ˆaunhiˆen.˜ Ch´u´y ˜ 2 ˜ i) V`ı X1,X2, ,Xn l`ac´ac¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆennˆen S c˜ungl`a¯da.i lu’o.’ng ngˆau nhiˆen. ´ ’ ii) Nˆeumˆaung˜ ˆaunhiˆen˜ WX = (X1,X2, ,Xn) c´omˆaucu˜ . thˆe wx = (x1, x2, . . . , xn) 1 n 2 2 2 2 ˜ th`ı S nhˆa.n gi´atri. s = (xi x) . Khi ¯d´o s ¯du’o.’c go.i l`aphu’ong’ sai cua’ mˆaucu. n i=1 − X thˆe.’ n 1 3 T´ınhchˆat´ Nˆeu´ V ar(X) = σ2 th`ı E(S2) = − σ2. n Phu’ong’ sai ¯diˆeuch` inh’ n Da˘t S 2 = S2 th`ıta c´o E(S 2) = σ2. ¯ . 0 n 1 0 −
  64. 4. Sap˘´ xˆeps´ ˆoli´ ˆeu. 63 2 ˜ ˜ S0 ¯du’o.’c go.i l`a phu’ong’ sai ¯diˆeuch` inh’ cua’ mˆaungˆaunhiˆen WX . ´ ’ 2 Voi’ mˆaucu˜ . thˆe wx = (x1, x2, . . . , xn) th`ı S0 s˜enhˆa.n gi´atri. n 2 n 2 1 2 s0 = s = (xi x) n 1 n 1 i=1 − − − X 2 ˜ ’ s0 ¯du’o.’c go.i l`a phu’ong’ sai ¯diˆeuch` inh’ cua’ mˆaucu. thˆe. Phˆanphˆoix´acsu´ ˆat´ ’ ˜ ˜ ` ˜ Gia’ su’ WX = (X1,X2, ,Xn) l`amˆaungˆaunhiˆen¯du’o.’c xˆaydu.’ng tu’ ¯da.i lu’o.’ng ngˆau nhiˆen X c´ophˆanphˆoichu´ ˆanv’ oi´’ E(X) = m v`a V ar(X) = σ2. Khi ¯d´o 2 n 2 nS (Xi X) 2 i) 2 = −2 χ (n 1). σ i=1 σ ∈ − X n 2 (Xi m) 2 ii) −2 χ (n) i=1 σ ∈ X 3.3¯ Dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆanv`a¯dˆo’ . lˆe.ch tiˆeuchuˆan¯di’ ˆeuch` inh’ ’ ˜ ˜ 2 i)¯ Dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆancua’ mˆaungˆaunhiˆen WX l`a S = √S . ’ ˜ ’ 2 ¯Dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆancua’ mˆaucu. thˆe wx l`a s = √s , trong ¯d´o s l`agi´atri. cua’ S. ’ ` ˜ ˜ 2 ii)¯ Dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆan¯diˆeuchinh’ cua’ mˆaungˆaunhiˆen WX l`a S0 = √S0 . ’ ` ˜ ’ 2 ¯Dˆo. lˆe.ch tiˆeuchuˆan¯diˆeuchinh’ cua’ mˆaucu. thˆe wx l`a s0 = √s0 , trong ¯d´o s0 l`agi´a tri. cua’ S0. ´ ´ ´ 4. SAP˘ XEPˆ SOˆ LIEˆ. U Qu´atr`ınhnghiˆencuu´’ thˆongkˆeth´ u’ong`’ tr˜aiqua 2 khˆau:thu thˆa.p c´acsˆoliˆe´ .u liˆen ’ ´ quan ¯dˆenviˆe´ .c nghiˆencuu´’ v`axu´’ l´ysˆoliˆe´ .u.¯ Dˆeviˆe.c xu’’ l´y¯du’o.’c thuˆa.n lo.’i ta cˆanph` ai’ sap˘ xˆepla´ .i sˆoliˆe´ .u. 4.1 Tru’ong`’ ho.’p mˆauc´ok´ıch˜ thu’oc´’ nho’ xi ni ’ ˜ ´ ˜ ´ Gia’ su’ mˆauc´ok´ıch thu’oc’ n v`a¯da.i lu’o.’ng ngˆaunhiˆengˆoc X xi n1 ’ ´ ´ ´ nhˆa.n c´acgi´atri. c´othˆe xi (i = 1, k) voi’ sˆolˆanl` a˘.p la.i (tˆans` ˆo) x2 n2 ni (i = 1, k). Ta thu’ong`’ lˆa.p bang’ nhu’ sau: xk nk k Ch´u´y ni = n. i=1 X ’ V´ıdu. 3 Tiˆenh`anhthu´ thˆa. p du˜’ liˆe. u sˆotr´ e’ o’’ lua´’ tuˆoi¯dˆentr´ u’ong`’ cua’ 30 gia ¯d`ınh o’’ • mˆo. t huyˆe.n ta ¯du’o.’c kˆetqu´ a’ cho boi’’ bang’
  65. 64 Ch ’u’ong3. Tˆongth’ ˆev`am’ ˆau˜ 0 3 0 0 3 0 2 2 0 1 2 1 0 0 1 2 4 0 4 2 1 0 1 0 0 2 0 1 3 2 Sap˘´ xˆeps´ ˆoliˆe´ .u la.i ta c´obang’ sau ’ Sˆotr´ e’ o’’ lua´’ tuˆoi¯dˆentr´ u’ong`’ ni 0 12 1 6 2 7 3 3 4 2 4.2 Tru’ong`’ ho.’p mˆauc´ok´ıch˜ thu’oc´’ lon´’ Ta chia mˆauth`anhc´ackho˜ ang’ (lop),´’ trong mˆoikho˜ ang’ ta cho.n mˆo.t gi´atri. ¯da.i diˆe.n. Ngu’oi`’ ta thu’ong`’ chia th`anhc´ackhoang’ ¯dˆeunhau` (c´othˆekho’ ang’ ¯dˆauho` a˘.c cuˆoic´o¯dˆo´ . d`aikh´acvoi´’ ¯dˆo. d`aicua’ c´ackhoang’ c`onla.i) v`acho.n gi´atri. ¯da.i diˆe.n l`agi´atri. trung tˆam cua’ khoang.’ Ta qui u’oc´’ ¯dˆaum´utbˆenph` ai’ cua’ mˆoikho˜ ang’ thuˆo.c khoang’ ¯d´om`akhˆong thuˆo.c khoang’ tiˆeptheo´ khi t´ınhtˆans` ˆoc´ ua’ mˆoikho˜ ang.’ V´ıdu. 4 Chiˆeucao` cua’ 400 cˆaysao ¯du’o.’c chia th`anhc´ackhoang’ ¯du’o.’c xˆeptrong´ •bang’ sau: ` ` ´ Khoang’ chiˆeucao Tˆansˆo ni ¯Dˆo. d`aicua’ khoang’ 5,5 8,5 18 3 8,5 −12,5 58 4 12,5− 16,5 62 4 16,5 − 20,5 72 4 20,5 − 24,5 57 4 24,5 − 28,5 42 4 28,5 − 32,5 36 4 32,5 − 36,5 10 4 − 5. BANG’ T´INH x, s2 5.1 T´ınhtru.’c tiˆep´ Ta d`ungcˆongthuc´’ 1 k x = nixi n i=1 Xk (3.2) 2 1 2 2 s = nixi (x) n i=1 − X trong ¯d´o xi (i = 1, k) l`ac´acgi´atri. cua’ X∗.
  66. 5. Bang’ t´ınh x, s2 65 V´ıdu. 5 Sˆoxe´ hoi’ b´an¯du’o.’c trung b`ınhtrong mˆo. t tuˆan` o’’ mˆoi¯da˜ . i l´ytrong 45 ¯da. i l´y •cho boi’’ ´ Sˆoxe hoi’ ¯du’o.’c b´an ni trong tuˆan/` ¯da. i l´y 1 15 2 12 3 9 4 5 5 3 6 1 Ta lˆa.p bang’ t´ınhnhu’ sau 2 xi ni nixi nixi 1 15 15 15 2 12 24 48 3 9 27 81 4 5 20 80 5 3 15 75 6 1 6 36 n = 45 107 335 Ta c´o P 107 x = 45 = 2, 38 s2 = 335 (2, 38)2 = 7, 444 5, 664 = 1, 78. 45 − − ´ V´ıdu. 6 Theo d˜oi336 tru’ong`’ ho.’p t`aucˆa. p cang,’ ngu’oi`’ ta thˆaykho´ ang’ thoi`’ gian ngan˘ nh• ˆatgi´ ua˜’ hai lˆant`auv`aoc` ang’ liˆentiˆepl`a4´ gio,`’ thoi`’ gian d`ainhˆatl`a80´ gio.`’ V`ısˆoliˆe´ .u nhiˆeunˆenta` sap˘´ xˆepth`anhl´ op´’ c´o¯dˆo. d`ai8 v`athay mˆoil˜ op´’ boi’’ gi´atri. x + x trung tˆam x0 = min max . i 2 Ta c´obang’ t´ınhsau 0 0 02 xi xi+1 xi ni nixi nixi 4 − 12 8 143 1144 9152 12 − 20 16 75 1200 19200 20 − 28 24 53 1272 30528 28 − 36 32 27 864 27648 36 − 44 40 14 560 22400 44 − 52 48 9 432 20736 52 − 60 56 5 280 15680 60 − 68 64 4 256 16384 68 − 76 72 3 216 15552 76 − 80 78 3 234 18252 − 336 6458 195532 P