KHÁI NIỆM VỀ QUẢN LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC

Nội dung text: KHÁI NIỆM VỀ QUẢN LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC

1. KHÁI NIỆM VỀ QUẢN LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC
2. BÀI 1:KHÁI UÁT CHUNG VỀẬ LU T HC I. KHÁI NIỆ M V Ề QU Ả N LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ N ƯỚ C. 1.Khái niệ m và đ ặ c đi ể m qu ả n lý Có nhiề u cách gi ả i thích khác nhau cho thu ậ t ng ữ "hành chính" và "lu ậ t hành chính". Tuy nhiên, tấảềốấởộể t c đ u th ng nh t m t đi m chung: Lu ậ t Hành chính là ngành lu ậề t v quả n lý nhà n ướ c. Do v ậ y, thu ậ t ng ữ "hành chính" luôn luôn đi kèm và đ ượ c gi ả i thích thông qua khái niệ m "qu ả n lý" và "qu ả n lý nhà n ướ c". a. Quả n lý Khái niệ m qu ả n lý Mộ t cách t ổ ng quát nh ấ t, qu ả n lý đ ượ c xem là quá trình "t ổ ch ứ c và đi ề u khi ể n các hoạộ t đ ng theo nh ữ ng yêu c ầấị u nh t đ nh"[1], đó là s ựếợữứ k t h p gi a tri th c và lao đ ộ ng trên phươ ng di ệ n đi ề u hành. D ướ i góc đ ộ chính tr ị : qu ả n lý đ ượ c hi ể u là hành chính, là cai trị ; nh ư ng d ướ i góc đ ộ xã h ộ i: qu ả n lý là đi ề u hành, đi ề u khi ể n, ch ỉ huy. Dù du ớ i góc độ nào đi chăng n ữ a, qu ả n lý v ẫ n ph ả i d ự a nh ữ ng c ơ s ở , nguyên t ắ c đã đ ượ c đ ị nh sẳ n và nh ằ m đ ạ t đ ượ c hi ệ u qu ả c ủ a vi ệ c qu ả n lý, t ứ c là m ụ c đích c ủ a qu ả n lý. Tóm lạả i, qu n lý là s ựềểỉạộệố đi u khi n, ch đ o m t h th ng hay m ộ t quá trình, căn c ứ vào nhữ ng quy lu ậ t, đ ị nh lu ậ t hay nguyên t ắ c t ươ ng ứ ng cho h ệ th ố ng hay quá trình ấ y vậ n đ ộ ng theo đúng ý mu ố n c ủ a ng ườ i qu ả n lý nh ằ m đ ạ t đ ượ c m ụ c đích đã đ ặ t ra t ừ trướ c. Là m ộ t y ế u t ố thi ế t y ế u quan tr ọ ng, qu ả n lý không th ể thi ế u đ ượ c trong đ ờ i số ng xã h ộ i. Xã h ộ i càng phát tri ể n cao thì vai trò c ủ a qu ả n lý càng l ớ n và n ộ i dung càng phứ c t ạ p. T ừ đó, qu ả n lý th ể hi ệ n các đ ặ c đi ể m: Ðặ c đi ể m c ủ a qu ả n lý + Quả n lý là s ự tác đ ộ ng có m ụ c đích đã đ ượ c đ ề ra theo đúng ý chí c ủ a ch ủ th ể qu ả n lý đố i v ớ i các đ ố i t ượ ng ch ị u s ự qu ả n lý. "Ðúng ý chí c ủ a ng ườ i qu ả n lý" cũng đ ồ ng nghĩa vớ i vi ệ c tr ả l ờ i câu h ỏ i tai sao ph ả i qu ả n lý và qu ả n lý đ ể làm gì. + Quả n lý là s ự đòi h ỏ i t ấ t y ế u khiùù có ho ạ t đ ộ ng chung c ủ a con ng ườ i. C.Mác coi quả n lý xã h ộ i là ch ứ c năng đ ặ c bi ệ t sinh ra t ừ tính ch ấ t xã h ộ i hoá lao đ ộ ng. + Quả n lý trong th ờ i kỳ nào, xã h ộ i nào thì ph ả n ánh b ả n ch ấ t c ủ a th ờ i kỳ đó, xã h ộ i đó. Ví dụ : ở th ờ i kỳ công xã nguyên th ủ y thì ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý còn mang tính ch ấ t thuầ n túy, đ ơ n gi ả n vì lúc này con ng ườ i lao đ ộ ng chung, h ưở ng th ụ chung, ho ạ t đ ộ ng lao độ ng ch ủ y ế u d ự a vào săn b ắ n, hái l ượ m, ng ườ i qu ả n lý b ấ y gi ờ là các tr ưở ng làng, tù trưở ng. Th ờ i kỳ này ch ư a có nhà n ướ c nên ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý d ự a vào các phong tụ c, t ậ p quán ch ứ ch ư a có pháp lu ậ t đ ể đi ề u ch ỉ nh.
3. + Quả n lý mu ố n đ ượ c th ự c hi ệ n ph ả i d ự a trên c ơ s ở t ổ ch ứ c và quy ề n uy. Quy ề n uy là thểốấủềự th ng nh t c a quy n l c và uy tín. Quy ềự n l c là công c ụểả đ qu n lý bao g ồ m hệ th ố ng pháp lu ậ t và h ệ th ố ng k ỷ lu ậ t nhà n ướ c đ ượ c t ổ ch ứ c và ho ạ t đ ộ ng theo nguyên tắ c t ậ p trung dân ch ủ và phân c ấ p qu ả n lý rành m ạ ch. Uy tín th ể hi ệ n ở ki ế n thứ c chuyên môn v ữ ng ch ắ c, có năng l ự c đi ề u hành, cùng v ớ i ph ẩ m ch ấ t đ ạ o đ ứ c cách mạ ng và b ả n lĩnh chính tr ị v ữ ng vàng, đ ả m b ả o c ả hai y ế u t ố "tài" và đ ứ c". Uy tín luôn gắềớệếổớếổứ n li n v i vi c bi t đ i m i, bi t t ch c và đi ề u hành, th ựệ c hi n "liêm chính, chí công, vô tư ". Nói m ộ t cách ng ắ n g ọ n, có quy ề n uy thì m ớ i đ ả m b ả o s ự ph ụ c tùng củ a cá nhân đ ố i v ớ i t ổ ch ứ c. Quy ề n uy là ph ươ ng ti ệ n quan tr ọ ng đ ể ch ủ th ể qu ả n lý điề u khi ể n, ch ỉ đ ạ o cũng nh ư b ắ t bu ộ c đ ố i v ớ i đ ố i t ượ ng qu ả n lý trong vi ệ c th ự c hi ệ n các mệ nh l ệ nh, yêu c ầ u mà ch ủ th ể qu ả n lý đ ề ra. 2. Quả n lý nhà n ướ c Nhà nướ c Hệ th ố ng chính tr ị c ủ a nhà n ướ c ta bao g ồ m: Ð ả ng C ộ ng s ả n Vi ệ t nam, M ặ t tr ậ n t ổ quố c Vi ệ t nam, các t ổ ch ứ c thành viên, các t ổ ch ứ c xã h ộ i khác và Nhà n ướ c C ộ ng hoà xã hộ i ch ủ nghĩa Vi ệ t nam. Trong c ơ ch ế t ổ ng h ợ p qu ả n lý đ ấ t n ướ c, nhà n ướ c là ch ủ thể duy nh ấ t th ự c hi ệ n ch ứ c năng qu ả n lý (qu ả n lý nhà n ướ c). S ự qu ả n lý c ủ a nhà nướ c trên c ơ s ở đ ạ i di ệ n cho toàn xã h ộ i, cho ý chí và nguy ệ n v ọ ng c ủ a toàn dân, th ự c hiệ n quy ề n làm ch ủ c ủ a nhân dân, d ướ i s ự lãnh đ ạ o c ủ a Ð ả ng, theo pháp lu ậ t. Quả n lý nhà n ướ c Quả n lý nhà n ướ c là qu ả n lý xã h ộ i mang tính quy ề n l ự c nhà n ướ c, s ử d ụ ng quy ề n l ự c nhà nướ c đ ể đi ề u ch ỉ nh các quan h ệ xã h ộ i ch ủ y ế u và quan tr ọ ng c ủ a con ng ườ i. Ðiể m khác nhau c ơ b ả n gi ữ a qu ả n lý nhà n ướ c và các hình th ứ c qu ả n lý khác (ví d ụ : quả n lý c ủ a các t ổ ch ứ c xã h ộ i ), là tính quy ề n l ự c nhà n ướ c g ắ n li ề n v ớ i c ưỡ ng ch ế nhà nướ c khi c ầ n. T ừ khi xu ấ t hi ệ n, nhà nu ớ c đi ề u ch ỉ nh các quan h ệ xã h ộ i đ ượ c xem là quan trọ ng, c ầ n thi ế t. Qu ả n lý nhà n ướ c đ ượ c th ự c hi ệ n b ở i toàn b ộ ho ạ t đ ộ ng củ a các c ơ quan trong b ộ máy nhà n ướ c nh ằ m th ự c hi ệ n ch ứ c năng đ ố i n ộ i và đ ố i ngoạ i c ủ a nhà n ướ c. 3. Quả n lý hành chính nhà n ướ c Khái niệ m Quả n lý hành chính nhà n ướ c là ho ạ t đ ộ ng ch ấ p hành, đi ề u hành c ủ a c ơ quan hành chính nhà nướ c, c ủ a các c ơ quan nhà n ướ c khác và các t ổ ch ứ c đ ượ c nhà n ướ c ủ y quyềả n qu n lý trên c ơởủậể s c a lu t và đ thi hành lu ậằựệứ t nh m th c hi n ch c năng t ổ chứ c, qu ả n lý, đi ề u hành các quá trình xã h ộ i c ủ a nhà n ướ c. Nói cách khác, qu ả n lý hành chính nhà nướ c (nói t ắ t là qu ả n lý nhà n ướ c) chính là qu ả n lý nhà n ướ c trong lĩnh vự c hành pháp - đ ượ c th ự c hi ệ n b ở i ít nh ấ t m ộ t bên có th ẩ m quy ề n hành chính nhà nướ c trong quan h ệ ch ấ p hành, đi ề u hành.
4. Quả n lý hành chính nhà n ướ c tr ướ c h ế t và ch ủ y ế u đ ượ c th ự c hi ệ n b ở i h ệ th ố ng c ơ quan hành chính nhà nướ c: Chính ph ủ và các c ơ quan chính quy ề n đ ị a ph ươ ng các c ấ p, không kể m ộ t s ố t ổ ch ứ c thu ộ c nhà n ướ c mà không n ằ m trong c ơ c ấ u quy ề n l ự c nh ư các doanh nghiệ p. Ðặ c đi ể m c ủ a qu ả n lý hành chính nhà n ướ c 1. Quả n lý hành chính nhà n ướ c là ho ạ t đ ộ ng v ừ a mang tính ch ấ p hành, v ừ a mang tính điề u hành. - Các cơ quan hành chính nhà n ướ c th ự c thi quy ề n hành pháp, không có quy ề n l ậ p pháp và tư pháp nh ư ng góp ph ầ n quan tr ọ ng vào qui trình l ậ p pháp và t ư pháp. Tính ch ấ p hành củ a ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c đ ượ c th ể hi ệ n ở s ự th ự c hi ệ n trên thự c t ế các văn b ả n hi ế n pháp, lu ậ t, pháp lệ nh và ngh ị quy ế t c ủ a c ơ quan l ậ p pháp- cơ quan dân c ử . - Tính điề u hành c ủ a ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c th ể hi ệ n ở ch ổ là đ ể đả m b ả o cho các văn b ả n pháp lu ậ t c ủ a c ơ quan quy ề n l ự c đ ượ c th ự c hi ệ n trên th ự c tế thì các ch ủ th ể c ủ a qu ả n lý hành chính nhà n ướ c ph ả i ti ế n hành các ho ạ t đ ộ ng t ổ chứ c và ch ỉ đ ạ o tr ự c ti ế p đ ố i v ớ i các đ ố i tượ ng qu ả n lý thu ộ c quy ề n. - Ðểảảựố đ m b o s th ng nh ấủ t c a hai y ếố u t này đòi h ỏấề i r t nhi u yêu c ầ u. Trong đó, quả n lý hành chính nhà n ướ c tr ướ c h ế t ph ả i b ả o đ ả m vi ệ c ch ấ p hành văn b ả n c ủ a c ơ quan dân cử đa ị di ệ n cho ý chí và nguy ệ n v ọ ng c ủ a nhân dân, t ừ đó mà th ự c hi ệ n qu ả n lý điề u hành. M ọạộấ i ho t đ ng ch p hành và đi ề u hành đ ềảấừụ u ph i xu t phát t m c đích nhằụụ m ph c v cho nhân dân, đ ảảờốộ m b o đ i s ng xã h i cho nhân dân v ềọặ m i m t, tươ ng ứ ng v ớ i các lĩnh v ự c trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. 2. Hoạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c là ho ạ t đ ộ ng mang tính ch ủ đ ộ ng và sáng tạ o. Ði ề u này th ể hi ệ n ở vi ệ c các ch ủ th ể qu ả n lý hành chính căn c ứ vào tình hình, đặ c đi ể m c ủ a t ừ ng đ ố i t ượ ng qu ả n lý đ ể đ ề ra các bi ệ n pháp quả n lý thích h ợ p. Tính chủ đ ộ ng sáng t ạ o còn th ể hi ệ n rõ nét trong ho ạ t đ ộ ng xây d ự ng, ban hành văn b ả n quy phạ m pháp lu ậ t hành chính đ ể đi ề u ch ỉ nh các ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý nhà n ướ c. Tính chủ đ ộ ng sáng t ạ o đ ượ c quy đ ị nh b ở i chính b ả n thân s ự ph ứ c t ạ p, đa d ạ ng, phong phú củ a đ ố i t ượ ng qu ả n lý và đòi h ỏ i các ch ủ th ể qu ả n lý ph ả i áp d ụ ng bi ệ n pháp gi ả i quyế t m ọ i tình hu ố ng phát sinh m ộ t cách có hi ệ u qu ả nh ấ t. Tuy nhiên, ch ủ đ ộ ng và sáng tạ o không v ượ t ra ngoài ph ạ m vi c ủ a nguyên t ắ c pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa và k ỷ luậ t nhà n ướ c. Ð ể đ ạ t đ ượ c đi ề u này, đòi h ỏ i tôn tr ọ ng tri ệ t đ ể t ấ t c ả các nguyên t ắ c trong hệ th ố ng các nguyên t ắ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. 3. Hoạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c đ ượ c b ả o đ ả m v ề ph ươ ng di ệ n t ổ ch ứ c b ộ máy hành chính nhà nướ c. - Trướ c h ế t là b ộ máy c ơ quan nhà n ướ c - đây là h ệ th ố ng c ơ quan nhi ề u v ề s ố l ượ ng, biên chếứạềơấổứ ; ph c t p v c c u t ch c; đa d ạềứ ng v ch c năng, nhi ệụ m v cũng nh ư phươ ng pháp ho ạ t đ ộ ng; có c ơ s ở v ậ t ch ấ t to l ớ n, có đ ố i t ượ ng qu ả n lý đông đ ả o, đa
5. dạ ng, ch ủ th ể ch ủ y ế u là c ơ quan hành chính nhà n ướ c, đó là đi ề u ki ệ n quan tr ọ ng đ ể thự c hi ệ n nhi ệ m v ụ qu ả n lý. Các c ơ quan hành chính tr ự c ti ế p x ử lý công vi ệ c hàng ngày củ a Nhà n ướ c, th ườ ng xuyên ti ế p xúc v ớ i dân, gi ả i quy ế t các yêu c ầ u c ủ a dân, là cầ u n ố i quan tr ọ ng c ủ a Ð ả ng, nhà n ướ c v ớ i nhân dân. Nhân dân đánh giá ch ế đ ộ , đánh giá Ðả ng tr ướ c h ế t thông qua ho ạ t đ ộ ng c ủ a b ộ máy hành chính. - Bảả o đ m tính liên t ụổị c và n đ nh trong ho ạộả t đ ng qu n lý. Liên t ụểố c đ tránh l i làm việ c hô hào, theo phong trào. Tính ổịằểảả n đ nh nh m đ đ m b o các ho ạộưư t đ ng nh : l u trữ h ồ s ơ , gi ấ y t ờ . Ðó có th ể nói là trách nhi ệ m c ủ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c đ ố i vớ i xã h ộ i. 4. Quả n lý hành chính nhà n ướ c là ho ạ t đ ộ ng có m ụ c tiêu chi ế n l ượ c, có ch ươ ng trình và có kế ho ạ ch đ ể th ự c hiên m ụ c tiêu. Công tác qu ả n lý hành chính nhà n ướ c là ho ạ t độ ng có m ụ c đích và đ ị nh h ướ ng. Vì v ậ y, ph ả i có ch ươ ng trình, kế h ọ ach dài h ạ n, trung hạ n và hàng năm. Có các ch ỉ tiêu v ừ a mang tính đ ị nh h ướ ng, v ừ a mang tính pháp lệ nh; có h ệ th ố ng pháp lu ậ t v ừ a đ ượ c áp d ụ ng th ự c thi tri ệ t đ ể cho ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý, vừ a t ạ o hành lang pháp lý cho ho ạ t đ ộ ng đ ặ t d ướ i s ự qu ả n lý ấ y. 5. Quả n lý hành chính nhà n ướ c XHCN không có s ự cách bi ệ t tuy ệ t đ ố i v ề m ặ t xã h ộ i giữủểả a ch th qu n lý và ch ủểủả th c a qu n lý (ch ủểịựả th ch u s qu n lý). Cán b ộả qu n lý nhà nướ c ph ả i là "công b ộ c" c ủ a nhân dân, bi ế t l ắ ng nghe ý kiế n c ủ a qu ầ n chúng nhân dân, thu hút đượ c r ộ ng rãi qu ầ n chúng nhân dân tham gia vào vi ệ c qu ả n lý nhà nướ c và xã h ộ i. Ch ố ng quan liêu, c ử a quy ề n, hách d ị ch, ứ c hi ế p qu ầ n chúng. 6. Tính chuyên môn hoá và nghề nghi ệ p cao. Ðó chính là nghi ệ p v ụ c ủ a m ộ t n ề n hành chính văn minh, hiệ n đ ạ i. Khi nói đ ế n m ộ t "n ề n kinh t ế tri th ứ c"- n ề n kinh t ế mà ở đó giá trị c ủ a tri th ứ c, c ủ a s ự hi ể u bi ế t đ ượ c đ ặ t lên hàng đ ầ u-thì đ ộ i ngũ qu ả n lý n ề n kinh tế tri th ứ c ấ y ph ả i có m ộ t t ầ m vóc t ươ ng x ứ ng. Qu ả n lý nhà n ướ c khác v ớ i ho ạ t độ ng chính tr ịởổ ch : trình đ ộếứ ki n th c chuyên môn và k ỹ năng qu ảựễ n lý th c ti n làm tiêu chuẩ n hàng đ ầ u. 7. Tính không vụ l ợ i: Qu ả n lý hành chính nhà n ướ c l ấ y vi ệ c ph ụ c v ụ l ợ i ích công làm độ ng c ơ và m ụ c đích c ủ a ho ạ t đ ộ ng. Qu ả n lý hành chính nhà n ướ c không ph ả i vì l ợ i ích thù lao, càng không theo đuổ i m ụ c đích kinh doanh l ợ i nhu ậ n. Cán b ộ hành chính vì vậ y ph ả i b ả o đ ả m "c ầ n ki ệ m, liêm chính, chí công, vô t ư ". II. LUẬỘẬỘẬỆỐ T HÀNH CHÍNH-M T NGÀNH LU T Đ C L P TRONG H TH NG PHÁP LUẬỆ T VI T NAM. 1. Ðố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính Ðố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a m ộ t ngành lu ậ t nói chung là nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i xác đ ị nh các đặ c tính c ơ b ả n gi ố ng nhau và do nh ữ ng quy ph ạ m thu ộ c ngành lu ậ t đó đi ề u ch ỉ nh. Cùng vớ i ph ươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh, đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh là tiêu chu ẩ n đ ể phân bi ệ t ngành luậ t này v ớ i ngành lu ậ t khác.
6. Ðố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính Vi ệ t Nam là nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i ch ủ y ế u và cơ b ả n hình thành trong lĩnh v ự c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, hay nói khác h ơ n đ ố i tượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính là nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i h ầ u h ế t phát sinh trong hoạ t đ ộ ng ch ấ p hành và đi ề u hành c ủ a nhà n ướ c. Nhìn chung, đố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính bao g ồ m nh ữ ng v ấ n đ ề sau: + Việ c thành l ậảếơấộ p, c i ti n c c u b máy, c ảếếộ i ti n ch đ làm vi ệ c, hoàn ch ỉ nh các quan hệ công tác c ủ a các c ơ quan nhà n ướ c. + Các hoạ t đ ộ ng qu ả n lý v ề kinh t ế , văn hóa, xã h ộ i, an ninh qu ố c phòng, tr ậ t t ự xã hộ i trên t ừ ng đ ị a ph ươ ng và t ừ ng ngành. + Trự c ti ế p ph ụ c v ụ nhu c ầ u v ậ t ch ấ t và tinh th ầ n c ủ a nhân dân. Ðây ph ả i đ ượ c xác đị nh là m ụ c tiêu hàng đ ầ u c ủ a qu ả n lý hành chính. + Khen thưở ng, trao danh hi ệ u cho các cá nhân t ổ ch ứ c có đóng góp và đ ạ t đ ượ c nhữ ng thành qu ả nh ấ t đ ị nh trong lĩnh v ự c hành chính nhà n ướ c ho ặ c trong các lĩnh v ự c củờốộậịử a đ i s ng xã h i theo lu t đ nh; x lý các cá nhân, t ổứ ch c có hành vi vi ph ạậ m tr t tự qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Căn cứ vào ph ạ m vi đi ề u ch ỉ nh, đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính Vi ệ t Nam ta có thể chia các quan h ệ xã h ộ i thu ộ c đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính thành hai nhóm lớ n. * Nhóm 1: Nhữ ng quan h ệ qu ả n lý phát sinh trong quá trình các c ơ quan hành chính nhà nướ c th ự c hi ệ n ho ạ t đ ộ ng ch ấ p hành và đi ề u hành trong ph ạ m vi các cơ quan hành chính nhà n ướ c (ngo ạ i tr ừ ho ạ t đ ộ ng trong quan h ệ công tác n ộ i bộớụ ), v i m c đích chính là đ ảảậựả m b o tr t t qu n lý, ho ạộ t đ ng bình th ườủ ng c a các cơ quan hành chính nhà n ướ c. Nhóm này thườ ng đ ượ c g ọ i ng ắ n g ọ n là nhóm hành chính công. Nói m ộ t cách ng ắ n gọ n, quan h ệ pháp lu ậ t hành chính công đ ượ c hình thành gi ữ a các bên ch ủ th ể đ ề u mang tư cách có th ẩ m quy ề n hành chính nhà n ướ c khi tham gia vào quan h ệ pháp lu ậ t hành chính đó. Ðây là nhóm nhữ ng quan h ệ thu ộ c đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ơ b ả n c ủ a lu ậ t hành chính. Thông qua việ c thi ế t l ậ p nh ữ ng quan h ệ lo ạ i này, các c ơ quan hành chính nhà n ướ c thự c hi ệ n các ch ứ c năng c ơ b ả n c ủ a mình. Nh ữ ng quan h ệ này r ấ t đa d ạ ng, phong phú bao gồ m nh ữ ng quan h ệ đ ượ c chia thành 2 nhóm nh ỏ nh ư sau: * Quan hệ d ọ c 1. Quan hệ hình thành gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c c ấ p trên v ớ i c ơ quan hành chính nhà nướ c c ấ p d ướ i theo h ệ th ố ng d ọ c. Ðó là nh ữ ng c ơ quan nhà n ướ c có c ấ p trên, cấ p d ướ i ph ụ thu ộ c nhau v ề chuyên môn k ỷ thu ậ t, c ơ c ấ u, t ổ ch ứ c
7. Ví dụố : M i quan h ệữ gi a Chính ph ủớ v i UBND t ỉầơộư nh C n Th ; B T pháp v ớ i Sở T ư pháp 2. Quan hệ hình thành gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n chuyên môn cấ p trên v ớ i c ơ quan hành chính nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n chung c ấ p d ướ i tr ự c ti ế p nhằ m th ự c hi ệ n ch ứ c năng theo quy đ ị nh c ủ a pháp lu ậ t. Ví dụ : M ố i quan h ệ gi ữ a B ộ T ư pháp v ớ i UBND t ỉ nh C ầ n Th ơ ; gi ữ a S ở Th ươ ng mạ i tỉ nh C ầ n Th ơ v ớ i UBND huy ệ n Ô Môn 3. Quan hệ gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c v ớ i các đ ơ n v ị , c ơ s ở tr ự c thu ộ c. Ví dụ : Quan h ệ gi ữ a B ộ Giáo d ụ c - Ðào t ạ o v ớ i Tr ườ ng đ ạ i h ọ c C ầ n Th ơ , Gi ữ a Bộ Y tế và các b ệ nh vi ệ n nhà n ướ c. * Quan hệ ngang 1. Quan hệ hình thành gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n chung v ớ i c ơ quan hành chính nhà nướ c có th ẩ m quy ề n chuyên môn cùng c ấ p. Ví dụ : M ố i quan h ệ gi ữ a UBND t ỉ nh C ầ n Th ơ v ớ i S ở Th ươ ng m ạ i t ỉ nh C ầ n Th ơ ; Giữ a Chính Ph ủ v ớ i B ộ T ư pháp 2. Quan hệ gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n chuyên môn cùng c ấ p vớ i nhau. Các c ơ quan này không có s ự ph ụ thu ộ c nhau v ề m ặ t t ổ ch ứ c nh ư ng theo quy đị nh c ủ a pháp lu ậ t thì có th ể th ự c hi ệ n 1 trong 2 tr ườ ng h ợ p sau: - Mộ t khi quy ế t đ ị nh v ấ n đ ề gì thì c ơ quan này ph ả i đ ượ c s ự đ ồ ng ý, cho phép hay phê chuẩ n c ủ a c ơ quan kia trong lĩnh v ự c mình qu ả n lý. Ví dụ : M ố i quan h ệ gi ữ a B ộ Tài chính v ớ i B ộ Giáo d ụ c - Ðào t ạ o trong vi ệ c quả n lý ngân sách Nhà nướ c; gi ữ a S ở Lao đ ộ ng Th ươ ng binh -Xã h ộ i v ớ i các S ở khác trong việ c th ự c hi ệ n chính sách xã h ộ i c ủ a Nhà n ướ c. - Phả i ph ố i h ợ p v ớ i nhau trong m ộ t s ố lĩnh v ự c c ụ th ể Ví dụ : Thông t ưộộụạốợớộư liên B do B giáo d c đào t o ph i h p v i B t pháp ban hành v ề vấ n đ ề liên quan đ ế n vi ệ c đào t ạ o c ử nhân Lu ậ t Thông tư liên ngành do B ộ tr ưở ng B ộ t ư pháp ph ố i h ợ p v ớ i Vi ệ n tr ưở ng Vi ệ n ki ể m sát nhân dân tố i cao liên quan đ ế n lĩnh v ự c t ộ i ph ạ m ban hành. 3. Quan hệ gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c ở đ ị a ph ươ ng v ớ i các đ ơ n v ị , c ơ s ở tr ự c thuộ c trung ươ ng đóng t ạ i đ ị a ph ươ ng đó. Ví dụ : quan h ệ gi ữ a UBND t ỉ nh C ầ n Th ơ v ớ i Tr ườ ng đ ạ i h ọ c C ầ n Th ơ .
8. Thự c ti ễ n c ủ a ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c cho th ấ y trong m ộ t s ố tr ườ ng hợ p pháp lu ậị t quy đ nh có th ể trao quy ềựệạộấ n th c hi n ho t đ ng ch p hành - đi ề u hành cho mộ t s ố các c ơ quan nhà n ướ c khác (không ph ả i là c ơ quan hành chính nhà n ướ c), các tổ ch ứ c, cá nhân. Ði ề u này có nghĩa là ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c không chỉ do các c ơ quan hành chính nhà n ướ c ti ế n hành. Hoạ t đ ộ ng c ủ a các c ơ quan nhà n ướ c khác, các t ổ ch ứ c ho ặ c cá nhân đ ượ c trao quyề n có t ấ t c ả các h ậ u qu ả pháp lý nh ư ho ạ t đ ộ ng c ủ a các c ơ quan hành chính nhà nướ c nh ư ng ho ạ t đ ộ ng này ch ỉ gi ớ i h ạ n trong vi ệ c th ự c hi ệ n ho ạ t đ ộ ng ch ấ p hành điề u hành Ngoài ra, mỗ i c ơ quan nhà n ướ c đ ề u có ch ứ c năng c ơ b ả n riêng và mu ố n hoàn thành chứ c năng c ơ b ả n c ủ a mình, m ỗ i c ơ quan nhà n ướ c ph ả i ti ế n hành nh ữ ng ho ạ t đ ộ ng nhưểộộ ki m tra n i b , nâng cao trình đ ộệụ nghi p v chuyên môn c ủộốợ a cán b , ph i h p hoạộữộậủơ t đ ng gi a các b ph n c a c quan, công vi ệ c văn phòng, đ ảảữề m b o nh ng đi u kiệậấầế n v t ch t c n thi t. Ðây là ho ạộổứộộ t đ ng t ch c n i b còn g ọ i là quan h ệ công tác nộ i b ộ khác v ớ i quan h ệ pháp lu ậ t hành chính, như ng có quan h ệ ch ặ t ch ẽ v ớ i ho ạ t độ ng hành chính. N ế u ho ạ t đ ộ ng này đ ượ c t ổ ch ứ c t ố t thì hi ệ u qu ả ho ạ t đ ộ ng c ủ a c ơ quan hành chính ấ y sẽ cao và ng ượ c l ạ i, n ế u vi ệ c t ổ ch ứ c n ộ i b ộ quá c ồ ng k ề nh thì hoạ t đ ộ ng hành chính c ủ a c ơ quan đó s ẽ mang l ạ i hi ệ u qu ả không cao. * Nhóm 2: Các quan hệ qu ả n lý hình thành khi các c ơ quan hành chính nhà n ướ c thựệạộấ c hi n ho t đ ng ch p hành và đi ề u hành trong các tr ườợụể ng h p c th liên quan trựếớốượ c ti p t i các đ i t ng không có th ẩề m quy n hành chính nhà n ướặ c ho c tham gia vào quan hệ đó không v ớ i t ư cách c ủ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c, v ớ i mụ c đích chính là ph ụ c v ụ tr ự c ti ế p nhân dân, đáp ứ ng các quy ề n và l ợ i h ợ p pháp củ a công dân, t ổ ch ứ c. Nói ngắ n g ọ n, đây là quan h ệ pháp lu ậ t hành chính t ư , hình thành gi ữ a m ộ t bên ch ủ thể tham gia v ớ i t ư cách ch ủ th ể có th ẩ m quy ề n hành chính nhà n ướ c và m ộ t bên ch ủ thể tham gia không v ớ i t ư cách ch ủ th ể có th ẩ m quy ề n hành chính nhà n ướ c. Nhóm này đượ c g ọ i ng ắ n g ọ n là nhóm hành chính t ư ". Ðây là m ụ c đích cao nh ấ t c ủ a qu ả n lý hành chính nhà nướ c khi cơ quan hành chính- c ơ quan đ ượ c xem là công b ộ c c ủ a nhân dân, quả n lý hành chính vì quy ề n l ợ i nhân dân, vì tr ậ t t ự chung cho toàn xã h ộ i, bao gồ m các quan h ệ c ụ th ể sau đây: 1. Quan hệ gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c v ớ i các đ ơ n v ị kinh t ế thu ộ c các thành phầ n kinh t ế ngoài qu ố c doanh. Các đ ơ n v ị kinh t ế này đ ượ c đ ặ t d ướ i s ự qu ả n lý thườ ng xuyên c ủ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n. Ví dụ : Gi ữ a UBND huy ệ n Ô Môn v ớ i H ợ p tác xã s ả n xu ấ t nhà n ướ c trên đ ị a bàn huyệ n Ô Môn. 2. Quan hệ gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c v ớ i các t ổ ch ứ c xã h ộ i, đoàn th ể qu ầ n chúng.
9. Ví dụ : Quan h ệữ gi a Chính ph ủớặậổốệ v i M t tr n t qu c Vi t Nam và các t ổứ ch c thành viên củ a M ặ t tr ậ n. 3. Quan hệ gi ữ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c v ớ i công dân Vi ệ t Nam, ng ườ i n ướ c ngoài, ngườ i không qu ố c t ị ch đang làm ăn c ư trú t ạ i Vi ệ t Nam. Ví dụ : quan h ệ gi ữ a c ả nh sát v ớ i cá nhân (g ồ m công dân Vi ệ t Nam, ng ườ i n ướ c ngoài, ngườ i không qu ố c t ị ch) vi ph ạ m lu ậ t l ệ giao thông. * Mố i liên h ệ gi ữ a hành chính t ư và hành chính công Thậ t ra m ọ i s ự phân chia ch ỉ mang tính ch ấ t t ươ ng đ ố i đ ể t ạ o đi ề u ki ệ n thu ậ n l ợ i cho quá trính nghiên cứ u. Hai lĩnh v ự c hành chính t ư và hành chính công liên quan tr ự c ti ế p và tươ ng h ỗ cho m ụ c đích c ủ a qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Qu ả n lý hành chính công là cơ s ở đ ể b ả o đ ả m ho ạ t đông bình th ườỡ ng c ủ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c. Trong khi đó, quả n lý hành chính t ư th ể hi ệ n rõ tr ự c ti ế p m ụ c đích c ủ a qu ả n lý hành chính, giữ gìn tr ậ t t ự qu ả n lý xã h ộ i theo nguyên v ọ ng c ủ a nhân dân. Trong quá trình qu ả n lý, có nhữ ng công vi ệ c liên quan đ ề n c ả hai lĩnh v ự c ho ặ c r ấ t khó phân bi ệ t gi ữ a hai phạ m vi: hành chính t ư và hành chính công. Ch ẳ ng h ạ n nh ư khi nh ậ n đ ượ c đ ơ n khi ế u nạ i v ề vi ệ c c ấ p gi ấ y phép xây d ự ng cho m ộ t cá nhân công dân đ ố i v ớ i c ơ quan hành chính nhà nướ c c ấ p d ướ i, c ơ quan c ấ p trên tr ự c ti ế p ra ch ỉ th ị bu ộ c c ơ quan hành chính cấ p d ướ i ph ả i xem xét l ạ i quy ế t đ ị nh c ủ a c ơ quan ấ y. Tr ườ ng h ợ p này phát sinh này có 3 quan hệ pháp lu ậ t hành chính. (hai quan h ệ pháp lu ậ t hành chính t ư , m ộ t quan h ệ pháp luậ t hành chính công). Trên cơ s ở phân tích đ ặ c đi ể m c ủ a các v ấ n đ ề liên quan đ ế n lu ậ t hành chính, đ ố i tượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính, có th ể đ ư a ra đ ị nh nghĩa lu ậ t hành chính nh ư sau: Luậ t hành chính là m ộ t ngành lu ậ t bao g ồ m t ổ ng th ể các quy ph ạ m pháp lu ậ t đi ề u chỉ nh nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i phát sinh trong quá trình qu ả n lý hành chính nhà n ướ c củ a các c ơ quan hành chính nhà n ướ c, các quan h ệ xã h ộ i phát sinh trong quá trình các cơ quan nhà n ướ c xây d ự ng và ổ n đ ị nh ch ế đ ộ công tác n ộ i b ộ c ủ a mình, các quan hệ xã h ộ i trong quá trình các c ơ quan nhà n ướ c, các t ổ ch ứ c xã h ộ i, cá nhân th ự c hi ệ n hoạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c đ ố i v ớ i các v ấ n đ ề c ụ th ể do pháp lu ậ t quy đị nh. Ngoài ra có thể đ ị nh nghĩa lu ậ t hành chính m ộ t cách ng ắ n g ọ n h ơ n: Lu ậ t hành chính là mộ t ngành lu ậ t trong h ệ th ố ng pháp lu ậ t Vi ệ t Nam bao g ồ m t ổ ng th ể các quy ph ạ m pháp luậ t đi ề u ch ỉ nh các quan h ệ xã h ộ i phát sinh trong quá trình t ổ ch ứ c và th ự c hi ệ n hoạ t đ ộ ng ch ấ p hành - đi ề u hành c ủ a các c ơ quan hành chính nhà n ướ c. Nhưậ v y, qua đ ị nh nghĩa trên ta th ấằỉểếềỉằ y r ng ch có th nói đ n đi u ch nh b ng pháp luậ t hành chính khi trong quan h ệ qu ả n lý ph ả i có ít nh ấ t m ộ t bên có th ẩ m quy ề n v ớ i tư cách là ch ủ th ể th ự c hi ệ n ch ứ c năng ch ấ p hành và đi ề u hành c ủ a nhà n ướ c. N ế u cơ quan hành chính nhà n ướ c ho ạ t đ ộ ng không ph ả i trong phạ m vi, lĩnh v ự c th ẩ m
10. quyề n c ủ a mình, không s ử d ụ ng quy ề n l ự c nhà n ướ c, thì ho ạ t đ ộ ng đó đ ượ c th ự c hi ệ n không phả i thu ộ c đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a pháp lu ậ t hành chính. 2. Phươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính Vi ệ t Nam Phươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh c ủ a m ộ t ngành lu ậ t là cách th ứ c tác đ ộ ng đ ế n các quan h ệ xã hộ i b ằ ng pháp lu ậ t. Ph ươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh là y ế u t ố quan tr ọ ng đ ể xác đ ị nh ngành luậ t đó có ph ả i là ngành lu ậ t đ ộ c l ậ p hay không. Ngoài ra, ph ươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh còn góp phầ n xác đ ị nh ph ạ m vi đi ề u ch ỉ nh c ủ a các ngành lu ậ t trong tr ườ ng h ợ p nh ữ ng quan hệ xã h ộ i có ch ỗ g ầ n k ề ho ặ c đan xen v ớ i nhau. Ðặ c tr ư ng c ủ a ph ươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính là tính m ệ nh l ệ nh đ ơ n phươ ng, xu ấ t phát t ừ quan h ệ quy ề n uy - ph ụ c tùng gi ữ a m ộ t bên có quy ề n nhân danh nhà nướ c và ra nh ữ ng m ệ nh l ệ nh b ắ t bu ộ c đ ố i v ớ i bên có nghĩa v ụ ph ụ c tùng. S ự áp đặ t ý chí đ ượ c th ể hi ệ n trong các tr ườ ng h ợ p sau: - Cả hai bên đ ề u có nh ữ ng quy ề n h ạ n nh ấ t đ ị nh do pháp lu ậ t quy đ ị nh nh ư ng bên này quyế t đ ị nh v ấ n đ ề gì thì ph ả i đ ượ c bên kia cho phép, phê chu ẩ n. Ðây là quan h ệ đ ặ c trư ng c ủ a hành chính công. - Mộ t bên có quy ề n đ ư a ra nh ữ ng yêu c ầ u, ki ế n ngh ị còn bên kia có th ẩ m quy ề n xem xét, giảếểỏ i quy t, có th th a mãn nh ữ ng yêu c ầếịặểỏ u, ki n ngh này ho c có th bác b . - Mộ t bên có quy ề n ra các m ệ nh l ệ nh yêu c ầ u còn bên kia ph ả i ph ụ c tùng các yêu c ầ u, mệ nh l ệ nh đó. - Mộ t bên có quy ề n áp d ụ ng các bi ệ n pháp c ưỡ ng ch ế hành chính bu ộ c đ ố i t ượ ng quả n lý ph ảựệệệủ i th c hi n m nh l nh c a mình. S ựấ b t bình đ ẳ ng còn th ểệ hi n rõ nét trong tính chấ t đ ơ n ph ươ ng và b ắ t bu ộ c c ủ a các quy ế t đ ị nh hành chính. Các cơ quan hành chính nhà n ướ c và các ch ủ th ể qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, d ự a vào thẩ m quy ề n c ủ a mình trên c ơ s ở phân tích, đánh giá tình hình có quy ề n ra nh ữ ng mệ nh l ệ nh ho ặ c đ ề ra các bi ệ n pháp qu ả n lý thích h ợ p đ ố i v ớ i t ừ ng đ ố i t ượ ng qu ả n lý cụ th ể . Nh ữ ng quy ế t đ ị nh ấ y có tính ch ấ t đ ơ n ph ươ ng vì chúng th ể hi ệ n ý chí c ủ a ch ủ thể qu ả n lý hành chính nhà n ướ c trên c ơ s ở quy ề n l ự c đã đ ượ c pháp lu ậ t quy đ ị nh. Ngoài ra, có nhữ ng tr ườ ng h ợ p ph ươ ng pháp tho ả thu ậ n đ ượ c áp d ụ ng trong quan h ệ pháp luậ t hành chính, còn g ọ i là "quan h ệ pháp lu ậ t hành chính theo chi ề u ngang". C ụ thể nh ư khi ban hành các văn b ả n liên b ộ , liên ngành, liên t ị ch (ví d ụ : Thông t ư Liên Bộủộư c a B T pháp và B ộ Xây d ự ng; Thông t ưịữặậổốệ liên t ch gi a M t tr n T Qu c Vi t nam và Bộ giáo d ụ c ). Tuy nhiên, các "quan h ệ pháp lu ậ t hành chính theo chi ề u ngang" cũng là tiề n đ ề cho s ự xu ấ t hi ệ n "quan h ệ pháp lu ậ t hành chính theo chi ề u dọ c". Suy cho cùng, các quan h ệ pháp lu ậ t hành chính cũng không hoàn toàn bình đ ẳ ng tuyệ t đ ố i. Trên nh ữ ng đ ặ c quy ề n hành chính và th ể ch ế hành chính, các bên ch ấ p nh ậ n nhữ ng đ ề ngh ị c ủ a nhau, cùng ph ụ c v ụ cho m ụ c đích qu ả n lý hành chính nhà n ướ c.
11. Tóm lạ i: Ph ươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh ch ủ y ế u c ủ a lu ậ t hành chính Vi ệ t Nam là phươ ng pháp mệ nh l ệ nh đ ơ n ph ươ ng. Nó đ ượ c xây d ự ng trên các nguyên t ắ c sau: - Mộ t bên đ ượ c nhân danh nhà n ướ c s ử d ụ ng quy ề n l ự c đ ể đ ư a ra các quy ế t đ ị nh hành chính còn bên kia phả i tuân theo nh ữ ng quy ế t đ ị nh ấ y. - Quyế t đ ị nh hành chính ph ả i thu ộ c ph ạ m vi th ẩ m quy ề n c ủ a bên nhân danh nhà n ướ c, vì lợ i ích nhà n ướ c, l ợ i ích xã h ộ i, trên c ơ s ở pháp lu ậ t có hi ệ u l ự c b ắ t bu ộ c thi hành đố i v ớ i các bên h ữ u quan và đ ượ c đ ả m b ả o thi hành b ằ ng s ự c ưỡ ng ch ế nhà n ướ c. Từ các phân tích trên, có th ể k ế t lu ậ n đ ượ c Lu ậ t Hành chính là ngành lu ậ t đ ộ c l ậ p trong hệ th ố ng pháp lu ậ t Vi ệ t nam, có đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh và ph ươ ng pháp đi ề u chỉ nh đ ặ c thù g ắ n li ề n v ớ i khái ni ệ m qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. III. MỐỆỮẬỚỘỐẬ I QUAN H GI A LU T HÀNH CHÍNH V I M T S NGÀNH LU T KHÁC. Hệ th ố ng pháp lu ậ t Vi ệ t Nam bao g ồ m nhi ề u ngành lu ậ t khác nhau, m ỗ i ngành lu ậ t điề u ch ỉ nh nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i nh ấ t đ ị nh v ớ i nh ữ ng đ ố i t ượ ng riêng và b ằ ng nh ữ ng phươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh nh ấ t đ ị nh. Ngoài vi ệ c phân bi ệ t các ngành lu ậ t v ớ i nhau nhằ m làm rõ s ự đ ặ c thù c ủ a m ỗ i ngành lu ậ t, còn ph ả i th ấ y đ ượ c m ố i quan h ệ gi ữ a chúng trong mộ t ch ỉ nh th ể hoàn ch ỉ nh: h ệ th ố ng pháp lu ậ t Vi ệ t nam. 1. Luậ t hành chính và lu ậ t hi ế n pháp Luậ t hi ế n pháp là ngành lu ậ t có đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh là nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i c ơ b ả n nhấ t, quan tr ọ ng nh ấ t nh ư chính sách c ơ b ả n c ủ a nhà n ướ c trong lĩnh v ự c đ ố i n ộ i đ ố i ngoạếộ i; ch đ kinh t ế - chính tr ị ; các nguyên t ắổứ c t ch c và ho ạộủệố t đ ng c a h th ng chính trị c ủ a n ướ c ta; thi ế t l ậ p b ộ máy nhà n ướ c. Ð ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hi ế n pháp rộ ng h ơ n đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính. Luậ t hành chính gi ữ vai trò quan tr ọ ng trong vi ệ c c ụ th ể hóa, chi ti ế t hóa các quy phạ m pháp lu ậ t nhà n ướ c đ ể t ừ đó đi ề u ch ỉ nh nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i phát sinh trong hoạ t đ ộ ng ch ấ p hành và đi ề u hành c ủ a nhà n ướ c. Ng ượ c l ạ i, các v ấ n đ ề quy ề n công dân, về t ổ ch ứ c b ộ máy b ộ máy nhà n ướ c đ ượ c qui đ ị nh c ơ b ả n trong hi ế n pháp, th ể hiệ n rõ tính ư u vi ệ t trong các qui ph ạ m pháp lu ậ t hành chính. 2. Luậ t hành chính và lu ậ t đ ấ t đai Luậ t Hành chính nói ng ắ n g ọ n là ngành lu ậ t v ề qu ả n lý nhà n ướ c. Qu ả n lý hành chính nhà nướ c trong t ừ ng lĩnh v ự c c ủ a đ ờ i s ố ng xã h ộ i là nh ữ ng m ả ng t ươ ng ứ ng c ủ a lu ậ t hành chính. Luậ t đ ấ i đai là m ộ t ví d ụ . Lu ậ t đ ấ t đai, v ề ph ươ ng di ệ n hành chính là ngành luậ t v ề qu ả n lý hành chính nhà n ướ c trong lĩnh v ự c đ ấ t đai, xu ấ t hi ệ n, thay đ ổ i và chấ m d ứ t khi có quy ế t đ ị nh giao đ ấ t c ủ a c ơ quan nhà n ướ c.
12. Tuy nhiên, các quan hệ pháp lu ậ t này có nh ữ ng nét đ ặ c thù riêng. ở n ướ c ta, "đ ấ t đai thuộ c s ở h ữ u toàn dân, do nhà n ướ c th ố ng nh ấ t qu ả n lý"[1]. Vì v ậ y không có khái niệ m "chuy ể n nh ượ ng quy ề n s ở h ữ u đ ấ t", mà ch ỉ có khái ni ệ m "chuy ể n nh ượ ng quyề n s ử d ụ ng đ ấ t". H ơ n n ữ a, lu ậ t đ ấ t đai không ch ỉ đ ượ c c ơ quan hành chính nhà nướ c đi ề u ch ỉ nh nh ư m ộ t lĩnh v ự c có tính đ ặ c thù riêng, mà còn đ ượ c đi ề u ch ỉ nh trên cơở s quan h ệ pháp lu ậ t dân s ự liên quan đ ế n các h ợồầốếấấ p đ ng c m c , th ch p đ t đai. Vì vậ y, theo quan đi ể m đ ượ c nhi ề u nhà nghiên c ứ u hi ệ n nay th ố ng nh ấ t, lu ậ t đ ấ t đai là mộ t ngành lu ậ t trong h ệố th ng pháp lu ậệ t Vi t nam, có quan h ệặẽơởớ ch t ch s kh i v i quan hệ pháp lu ậ t hành chính: - Luậ t đ ấ t đai là ngành lu ậ t đi ề u ch ỉ nh quan h ệ gi ữ a nhà n ướ c, v ớ i t ư cách là ch ủ s ở hữ u duy nh ấ t đ ố i v ớ i đ ấ t đai. - Trong quan hệ pháp lu ậ t đ ấ t đai, nhà n ướ c có t ư cách v ừ a là ch ủ s ở h ữ u, v ừ a là ngườ i th ự c hi ệ n quy ề n l ự c nhà n ướ c. 3. Luậ t hành chính và lu ậ t hình s ự Cả hai ngành lu ậ t này đ ề u có các ch ế đ ị nh pháp lý quy đ ị nh hành vi vi ph ạ m pháp lu ậ t và các hình thứ c x ử lý đ ố i v ớ i ng ườ i vi ph ạ m. Trong c ả hai quan h ệ pháp lu ậ t này, ít nhấ t là m ộ t bên trong quan h ệ nhân danh nhà n ướ c, s ử d ụ ng quy ề n l ự c nhà n ướ c. - Hơ n n ữ a, vi ệ c phân bi ệ t t ộ i ph ạ m v ớ i hành vi vi ph ạ m hành chính đôi khi khá ph ứ c tạ p, nh ấ t là nh ữ ng tr ườ ng h ợ p vi ph ạ m hành chính "chuy ể n hoá" thành t ộ i ph ạ m. - Luậ t hành chính qui đ ị nh nhi ề u nguyên t ắ c có tính b ắ t bu ộ c chung, ví d ụ nh ư : qui t ắ c an toàn giao thông, qui tắ c phòng cháy ch ữ a cháy, qui t ắ c l ư u thông hàng hoá, văn hoá phẩ m. Trong m ộ t s ố tr ườ ng h ợ p, khi vi ph ạ m qui t ắ c ấ y có th ể b ị truy c ứ u trách nhiệ m hình s ự . Ví d ụ nh ư : hành vi buôn l ậ u, v ậ n chuy ể n trái phép hàng hoá, tr ố n thuế Nh ữ ng hành vi nêu trên n ế u đ ượ c th ự c hi ệ n l ầ n đ ầ u v ớ i s ố l ượ ng không l ớ n thì là vi phạ m hành chính, còn n ế u v ớ i s ố l ượ ng l ớ n ho ặ c đã b ị x ử lý hành chính mà còn tái phạ m thì đó là t ộ i ph ạ m. Tuy nhiên, gi ữ a chúng có s ự khác bi ệ t c ơ b ả n sau: Luậ t hình s ự quy đ ị nh hành vi nào là t ộ i ph ạ m, hình ph ạ t nào áp d ụ ng cho hành vi phạ m t ộ i, đi ề u ki ệ n, th ủ t ụ c áp d ụ ng. Ð ể xác đ ị nh hành vi nào thu ộ c đ ố i t ượ ng đi ề u chỉủậ nh c a lu t hình s ựầả c n ph i xem xét các y ếốấ u t c u thành c ủộạềặ a t i ph m v m t chủ quan, khách quan, ch ủ th ể , khách th ể . Thêm n ữ a, lu ậ t hình s ự phân bi ệ t v ớ i lu ậ t hành chính ở tính ch ấ t hành vi có tính ch ấ t nguy hi ể m cao, m ứ c đ ộ thi ệ t h ạ i l ớ n h ơ n. Còn luậ t hành chính l ạ i quy đ ị nh v ề các hành vi vi ph ạ m hành chính, các hình th ứ c x ử lý vi phạ m hành chính và các v ấ n đ ề khác liên quan đ ế n vi ệ c x ử lý đ ố i v ớ i cá nhân, t ổ chứ c vi ph ạ m hành chính. S ự khác nhau gi ữ a hai ngành lu ậ t này là ở tính ch ấ t, m ứ c đ ộ củ a hành vi vi ph ạ m. Cũng cầ n nh ấ n m ạ nh thêm r ằ ng, các hình th ứ c x ử ph ạ t vi ph ạ m hành chính không phả i là hình ph ạ t vi ph ạ m hành chính mà là ch ế tài đ ố i v ớ i vi ph ạ m hành chính. "Hình
13. phạ t" trong h ệ th ố ng pháp lu ậ t Vi ệ t nam ch ỉ đ ượ c qui đ ị nh và áp d ụ ng trong lu ậ t hình sự mà thôi. 4. Luậ t hành chính và lu ậ t dân s ự Ðố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t dân s ự là nh ữ ng quan h ệ tài s ả n mang tính ch ấ t hàng hóa tiề n t ệ và các quan h ệ nhân thân phi tài s ả n. Lu ậ t dân s ự quy đ ị nh n ộ i dung quy ề n sở h ữ u, nh ữ ng hình th ứ c chuy ể n nh ượ ng, s ử d ụ ng, đ ị nh đo ạ t tài s ả n và ph ươ ng pháp điề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t dân s ự là ph ươ ng pháp bình đ ẳ ng, th ỏ a thu ậ n. Trong quan h ệ pháp luậ t dân s ự các ch ủ th ể bình đ ẳ ng v ớ i nhau v ề quy ề n và nghĩa v ụ . Trong khi đó đ ố i tượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính là các quan h ệ xã h ộ i phát sinh trong lĩnh v ự c chấ p hành-đi ề u hành. Lu ậ t hành chính quy đ ịữấềưẩềủ nh nh ng v n đ nh th m quy n c a các cơ quan nhà n ướ c trong qu ả n lý nhà v ắ ng ch ủ , tr ư ng mua tài s ả n Phươ ng pháp đi ề u ch ỉ nh c ủ a lu ậ t hành chính là m ệ nh l ệ nh đ ơ n ph ươ ng, d ự a trên nguyên tắ c quy ề n uy - ph ụ c tùng. Các c ơ quan qu ả n lý hành chính nhà n ướ c có th ể trự c ti ế p đi ề u ch ỉ nh quan h ệ tài s ả n thông qua vi ệ c ban hành quy ế t đ ị nh chuy ể n giao tài sảữơ n gi a các c quan, t ổứ ch c đó. M ộốơ t s c quan qu ả n lý có quy ề n ra quy ếị t đ nh tị ch thu, kê kiên tài s ảặạềư n ho c ph t ti n. Nh ng trong c ơếảớệ ch qu n lý m i hi n nay, các cơ quan qu ả n lý nhà n ướ c ch ủ y ế u đi ề u ch ỉ nh quan h ệ tài s ả n m ộ t cách gián ti ế p thông qua các quyế t đ ị nh v ề k ế ho ạ ch, tiêu chu ẩ n, ch ấ t l ượ ng, v ề c ơ ch ế đ ị nh giá Mặ t khác, trong nhi ề u tr ườ ng h ợ p, các c ơ quan qu ả n lý nhà n ướ c cũng tham gia tr ự c tiế p vào quan h ệ pháp lu ậ t dân s ự . Nh ư ng ở đây, các c ơ quan đó không ho ạ t đ ộ ng v ớ i tư cách tr ự c ti ế p th ự c hi ệ n ch ứ c năng qu ả n lý nhà n ướ c, mà tham gia v ớ i t ư cách m ộ t pháp nhân, do vậ y không thu ộ c đ ố i t ượ ng đi ề u ch ỉ nh c ủ a ngành lu ậ t hành chính. 5. Luậ t hành chính và lu ậ t lao đ ộ ng Nhiề u qui ph ạ m c ủ a Lu ậ t Hành chính và Lu ậ t lao đ ộ ng đan xen, ph ố i h ợ p đ ể đi ề u chỉữấềụể nh nh ng v n đ c th liên quan t ớạộ i ho t đ ng công v ụộ , lao đ ng viên ch ứể c, tuy n dụ ng, cho thôi vi ệ c đ ố i v ớ i viên ch ứ c nhà n ướ c, nh ư ng đi ề u ch ỉ nh t ừ nh ữ ng góc đ ộ khác nhau. Nế u lu ậ t lao đ ộ ng "n ộ i dung" c ủ a vi ệ c qu ả n lý trong lĩnh v ự c quan h ệ lao độ ng, "trình t ự ban hành" các quan h ệ lao đ ộ ng ấ y l ạ i đ ượ c qui đ ị nh trong lu ậ t hành chính. Nói mộ t cách c ụ th ể : Luậộềỉữấề t lao đ ng đi u ch nh nh ng v n đ liên quan tr ựếếềợủ c ti p đ n quy n và l i ích c a ngườ i lao đ ộ ng nh ư quy ề n ngh ỉ ng ơ i, quy ề n đ ượ c tr ả l ươ ng, quy ề n h ưở ng b ả o hi ể m xã hộ i và b ả o h ộ lao đ ộ ng Luậ t hành chính xác đ ị nh th ẩ m quy ề n c ủ a các c ơ quan hành chính nhà n ướ c trong lĩnh vựộồờềỉữ c lao đ ng, đ ng th i đi u ch nh nh ng quan h ệộ xã h i liên quan đ ếệổứ n vi c t ch c quá trình lao độ ng và ch ế đ ộ công v ụ , th ủ t ụ c tuy ể n d ụ ng, thôi vi ệ c, khen th ưở ng Hai ngành luậ t này quan h ệ ch ặ t ch ẽ v ớ i nhau, th ể hi ệ n:
14. - Quan hệ pháp lu ậ t hành chính là ph ươ ng ti ệ n th ự c hi ệ n quan h ệ pháp lu ậ t lao đ ộ ng. Ví dụ : Sau khi thi đ ậ u và đ ượ c công nh ậ n vào ng ạ ch công ch ứ c, cán b ộ A đ ượ c h ưở ng các chế đ ộ ngh ỉ l ễ , t ử tu ấ t do lu ậ t lao đ ộ ng qui đ ị nh. - Quan hệ pháp lu ậ t lao đ ộ ng l ạ i là ti ề n đ ề c ủ a quan h ệ pháp lu ậ t hành chính. Ví dụ : Sau khi ký h ợ p đ ồ ng lao đ ộ ng v ớ i xí nghi ệ p (doanh nghi ệ p nhà n ướ c), cá nhân A vớ i t ư cách là thành viên c ủ a t ậ p th ể lao đ ộ ng xí nghi ệ p đó, có quy ề n tham gia qu ả n lý trong doanh nghiệ p theo nhi ệ m v ụ đ ượ c phân công. 6. Luậ t hành chính và lu ậ t tài chính Luậ t tài chính là ngành lu ậ t đi ề u ch ỉ nh các quan h ệ xã h ộ i trong lĩnh v ự c ho ạ t độ ng tài chính củ a nhà n ướ c, trong đó bao g ồ m c ả các lĩnh v ự c v ề thu chi ngân sách, phân ph ố i nguồ n v ố n c ủ a nhà n ướ c mang tính ch ấ t ti ề n t ệ liên quan đ ế n ngu ồ n thu nh ậ p qu ố c dân. Nhìn mộ t cách t ổ ng quát, lu ậ t tài chính và lu ậ t hành chính đ ề u đi ề u ch ỉ nh ho ạ t độ ng tài chính c ủ a nhà n ướ c: + Là mộ t b ộ ph ậ n ch ấ p hành, đi ề u hành nhà n ướ c, lu ậ t tài chính cũng s ử d ụ ng ph ổ biế n ph ươ ng pháp m ệ nh l ệ nh. + Luậ t hành chính qui đ ị nh c ơ ch ế ki ể m toán nh ằ m đ ả m b ả o tính đúng đ ắ n trong các quan hệ tài chính. + Luậ t hành chính ch ứ a đ ự ng các QPPL qui đ ị nh th ẩ m quy ề n c ủ a các c ơ quan c ủ a các công tác tài chính vừ a là qui ph ạ m c ủ a lu ậ t hành chính, đ ồ ng th ờ i là ngu ồ n c ủ a lu ậ t tài chính. Tuy vậ y, không ch ỉ có ngu ồ n g ố c liên quan ch ặ t ch ẽ đ ế n lu ậ t hành chính, mà còn có mố i quan h ệớậế v i lu t hi n pháp và m ộầủậự t ph n c a lu t dân s . Các nguyên t ắủậ c c a lu t dân sự đ ượ c áp d ụ ng trong m ộ t s ố ho ạ t đ ộ ng tài chính nh ư tín d ụ ng, thu ế còn lu ậ t tài chính đa phầ n là đi ề u ch ỉ nh chính các quan h ệ tín d ụ ng, thu ế ấ y. IV. HỆỐẬẬ TH NG NGÀNH LU T HÀNH CHÍNH VÀ VAI TRÒ LU T HÀNH CHÍNH VIỆ T NAM. 1. Hệ th ố ng ngành lu ậ t hành chính Vi ệ t nam Luậ t hành chính g ồổểữ m t ng th nh ng quy ph ạ m pháp lu ậềỉữ t đi u ch nh nh ng quan h ệ quả n lý nhà n ướ c trong t ấ t c ả các lĩnh v ự c c ủ a đ ờ i s ố ng xã h ộ i, có m ố i quan h ệ m ậ t thiếớ t v i nhau t ạ o thành m ộỉểốấọệố t ch nh th th ng nh t g i là h th ng ngành lu ậ t hành chính Việ t Nam. H ệ th ố ng này đ ượ c phân chia theo các tiêu chí sau: 1. Theo chủ th ể qu ả n lý và ch ủ th ể c ủ a qu ả n lý:
15. - Qui phạ m pháp lu ậ t Hành chính công. - Qui phạ m pháp lu ậ t Hành chính t ư . 2. Theo phạ m vi qu ả n lý: - Quả n lý hành chính nhà n ướ c nói chung. - Quả n lý nhà n ướ c trong các lĩnh v ự c đ ờ i s ố ng xã h ộ i. 3. Theo cách thứ c ti ế p c ậ n: - Quả n lý hành chính nhà n ướ c và ch ủ th ể qu ả n lý và ch ủ th ể c ủ a qu ả n lý hành chính nhà nướ c. - Cách thứ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, nh ữ ng ph ươ ng th ứ c nh ằ m b ả o đ ả m pháp chế XHCN và k ỷ lu ậ t nhà n ướ c. - Quả n lý hành chính nhà n ướ c trong trong lĩnh v ự c qui ho ạ ch xây d ự ng. - Tố t ụ ng hành chính và các v ấ n đ ề có liên quan. Trên cơ s ở k ế t h ợ p các cách phân lo ạ i trên, lu ậ t hành chính s ẽ đ ượ c nghiên c ứ u t ậ p trung các phầ n c ơ b ả n và thi ế t y ế u nh ấ t, s ẽ đ ượ c trình bày chi ti ế t ở ph ầ n: môn h ọ c luậ t Hành chính. 2. Vai trò củ a lu ậ t Hành chính Vi ệ t nam Luậ t hành chính Vi ệ t Nam là m ộ t ngành lu ậ t v ề qu ả n lý nhà n ướ c, đóng m ộ t vai trò hếứ t s c quan tr ọ ng trong m ọặủờố i m t c a đ i s ng xã h ộụể i. C th : a. Về ph ươ ng di ệ n chính tr ị : - Tạ o c ơ s ở v ữ ng ch ắ c cho vi ệ c xây d ự ng và không ng ừ ng hoàn thi ệ n b ộ máy nhà nướ c, vi ệ c b ả o v ệ an ninh chính tr ị , tr ậ t t ự an toàn xã h ộ i; - Góp phầ n quan tr ọ ng trong vi ệ c b ả o v ệ và tăng c ườ ng pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa. b. Về ph ươ ng di ệ n kinh t ế - Ðóng vai trò quan trọ ng trong vi ệ c xây d ự ng, phát tri ể n n ề n kinh t ế qu ố c dân; - Thúc đẩ y các lĩnh v ự c kinh t ế phát tri ể n đ ồ ng b ộ , nâng cao đ ờ i s ố ng nhân dân. c Về ph ươ ng di ệ n xã h ộ i
16. - Tăng cườ ng b ả o v ệ quy ề n và l ợ i ích h ợ p pháp c ủ a công dân, c ủ a t ậ p th ể , c ủ a nhà nướ c; - Hướ ng t ớ i m ụ c tiêu cao c ả nh ấ t c ủ a th ể ch ế hành chính, đ ồ ng th ờ i cũng là b ả n ch ấ t củ a ch ế đ ộ XHCN là ph ụ c v ụ cho nhân dân và "công b ộ c" c ủ a nhân dân. V. KHOA HỌẬ C LU T HÀNH CHÍNH. Khoa họ c lu ậ t hành chính là m ộ t ngành khoa h ọ c pháùp lý chuyên ngành, bao g ồ m m ộ t hệốữơởậọế th ng nh ng c s lý lu n, h c thuy t khoa h ọạ c, ph m trù, quan ni ệề m v ngành Luậ t Hành chính. S ự phát tri ể n c ủ a môn khoa h ọ c này liên quan ch ặ t ch ẽ đ ế n quá trình ra đờ i và phát tri ểủệố n c a h th ng văn b ả n pháp lu ậềỉạộả t đi u ch nh ho t đ ng qu n lý hành chính nhà nướ c. 1.Ðố i t ượ ng nghiên c ứ u Là hoạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, nh ữ ng quan h ệ hình thành trong quá trình quả n lý hành chính nhà n ướ c và vi ệ c đi ề u ch ỉ nh nh ữ ng quan h ệ ấ y, h ệ th ố ng pháp luậ t hành chính và hi ệ u qu ả c ủ a ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. C ụ th ể nh ư sau: - Quả n lý hành chính nhà n ướ c, ch ủ th ể qu ả n lý và ch ủ th ể c ủ a qu ả n lý hành chính nhà nướ c. - Cách thứ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. - Nhữ ng ph ươ ng th ứ c nh ằ m b ả o đ ả m pháp ch ế XHCN và k ỷ lu ậ t nhà n ướ c. - Quả n lý hành chính nhà n ướ c trong trong lĩnh v ự c qui ho ạ ch xây d ự ng: nh ữ ng phát hiệ n m ớ i m ẻ trong lĩnh v ự c hành chính t ư - Tố t ụ ng hành chính và các v ấ n đ ề có liên quan. - Quả n lý hành chính nhà n ướ c trong m ộ t s ố lĩnh v ự c c ủ a đ ờ i s ố ng xã h ộ i. 2. Nhiệ m v ụ c ủ a khoa h ọ c lu ậ t hành chính Làm sáng tỏ nh ữ ng v ấ n đ ề lý lu ậ n v ề qu ả n lý nhà n ướ c, nghiên c ứ u t ổ ng k ế t th ự c tiễ n ho ạ t đ ộ ng c ủ a các c ơ quan hành chính nhà n ướ c, th ự c ti ễ n xây d ự ng và áp d ụ ng pháp luậ t trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, đ ề xu ấ t nh ữ ng ý ki ế n nh ằ m hoàn thi ệ n các chế đ ị nh pháp lu ậ t hành chính. C ả i cách n ề n hành chính, đ ả m b ả o b ộ máy hành chính thự c s ự là công b ộ c c ủ a nhân dân. 3. Phươ ng pháp nghiên c ứ u a. Khái niệ m
17. Phươ ng pháp lu ậ n c ủ a lu ậ t hành chính là cách th ứ c ti ế p c ậ n v ấ n đ ề mà lu ậ t hành chính điề u ch ỉ nh b. Các phươ ng pháp - Theo phép duy vậ t bi ệ n ch ứ ng (nhìn nh ậ n s ự v ậ t hi ệ n t ượ ng trong tr ạ ng thái v ậ n độ ng không ng ừ ng). - Theo chủ nghĩa Mac-Lênin và t ư t ưở ng H ồ Chí Minh. Ð ặ c bi ệ t, nh ữ ng tác ph ẩ m, bài viế t c ủ a Ch ủ t ị ch H ồ Chí Minh v ề nhà n ướ c, pháp lu ậ t, pháp ch ế ; nhi ệ m v ụ c ủ a chính quyề n các c ấ p, v ề b ộ máy nhà n ướ c, v ề cán b ộ , v ề m ố i quan h ệ gi ữ a cán b ộ nhà nướ c và nhân dân là nh ữ ng tài li ệ u h ế t s ứ c quí báu cho vi ệ c đ ị nh h ướ ng ho ạ t đ ộ ng quả n lý nhà n ướ c. - Các nghị quy ế t c ủ a đ ạ i h ộ i Ð ả ng C ộ ng S ả n Vi ệ t nam v ớ i nh ữ ng ch ủ tr ươ ng đ ườ ng lố i, chính sách, đ ềữ ra nh ng nguyên t ắơảữệ c c b n, nh ng bi n pháp ch ủếằổ y u nh m đ i mớ i, hoàn thi ệ n b ộ máy nhà n ướ c, mà tr ướ c h ế t là b ộ máy hành chính nhà n ướ c. - Khoa họ c lu ậ t hành chính có m ố i quan h ệ m ậ t thi ế t v ớ i các ngành khoa h ọ c xã h ộ i c ơ bả n nh ư : tri ế t h ọ c, kinh t ế chính tr ị , lý lu ậ n nhà n ướ c và pháp lu ậ t, khoa h ọ c lu ậ t hi ế n pháp - Khoa họ c lu ậ t hành chính cũng có m ố i liên h ệ m ậ t thi ế t v ớ i nhi ề u môn khoa h ọ c nghiên cứềạộ u v ho t đ ng nghiên c ứặệ u, đ c bi t là khoa h ọảự c qu n lý. S phát tri ểủ n c a cả các ngành khoa h ọ c này là y ế u t ố quan tr ọ ng góp ph ầ n và tăng c ườ ng hi ệ u l ự c qu ả n lý củ a nhà n ướ c. Ngoài ra, khoa họ c lu ậ t hành chính cũng s ử d ụ ng hàng lo ạ t ph ươ ng pháp c ụ th ể đ ể nghiên cứ u v ề nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i v ề hành chính nh ư : ph ươ ng pháp l ị ch s ử , ph ươ ng pháp so sánh pháp luậ t, ph ươ ng pháp phân tích t ổ ng h ợ p, ph ươ ng pháp th ố ng kê, phươ ng pháp đi ề u tra xã h ộ i h ọ c, ph ươ ng pháp th ự c nghi ệ m 4. Nguồ n tài li ệ u Nghiên cứ u lu ậ t hành chính và qu ả n lý hành chính nhà n ướ c trên c ơ s ở đ ườ ng l ố i, chính sách củ a Ð ả ng, h ọ c thuy ế t Mác-Lênin, t ư t ưở ng H ồ Chí Minh v ề xây d ự ng nhà nướ c "dân là g ố c" Thông qua thự c ti ễ n c ủ a ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý, b ổ sung và rút kinh nghiêm. VI. MÔN HỌẬ C LU T HÀNH CHÍNH. Luậ t hành chính là m ộ t ngành Lu ậ t đ ộ c l ậ p, g ắ n li ề n v ớ i s ự phát tri ể n nhà n ướ c và pháp luậ t, có vai trò, v ị trí h ế t s ứ c quan tr ọ ng trong h ệ th ố ng pháp lu ậ t Vi ệ t nam. Ð ể đánh giá hiệ u qu ả ho ạ t đ ộ ng c ủ a m ộ t b ộ máy nhà n ướ c, ng ườ i ta không th ể không xem xét đế n ho ạ t đ ộ ng c ủ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c, c ơ quan đ ượ c xem là "b ộ mặ t" c ủ a b ộ máy nhà n ướ c, trãi dài t ừ trung ươ ng đ ế n đ ị a ph ươ ng v ớ i đ ộ i ngũ viên
18. chứ c đông đ ả o nh ấ t. Lu ậ t Hành chính, vì th ế là m ộ t ngành lu ậ t có ph ạ m vi nghiên c ứ u rộ ng, trên t ấ t các các lĩnh v ự c c ủ a đ ờ i s ố ng xã h ộ i v ề ph ươ ng di ệ n qu ả n lý nhà n ướ c. Môn họ c trang b ị cho sinh viên nh ữ ng ki ế n th ứ c lý lu ậ n khoa h ọ c lu ậ t hành chính và khà năng áp dụ ng nh ữếứựễ ng ki n th c th c ti n trên m ộố t s lĩnh v ựả c qu n lý c ơảủ b n c a đờ i s ố ng xã h ộ i vào th ự c t ế . Trong môn h ọ c Lu ậ t Hành chính, sinh viên s ẽ nghiên c ứ u nhữ ng n ộ i dung t ươ ng ứ ng v ớ i các b ố n ph ầ n sau đây: BÀI 2:CÁC NGUYÊN TẮƠẢ C C B N TRONG QUẢ N LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ N ƯỚ C Quả n lý hành chính nhà n ướ c là m ộ t ho ạ t đ ộ ng có m ụ c đích. Nh ữ ng m ụ c đích, m ụ c tiêu cơ b ả n đ ị nh ra tr ướ c cho ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý và k ế t qu ả c ủ a vi ệ c đ ạ t đ ượ c m ụ c đích, mụ c tiêu đó ph ả n ánh hi ệảủệả u qu c a vi c qu n lý. Hi ệảủả u qu c a qu n lý vì v ậ y phả i đ ượ c ti ế n hành trên c ơ s ở nh ữ ng nguyên t ắ c nh ấ t đ ị nh. Ð ặ c bi ệ t, khi Lu ậ t hành chính thự c đ ị nh v ẫ n còn ch ư a đ ượ c t ậ p trung- ch ỉ là t ậ p h ợ p các văn b ả n v ề qu ả n lý nhà nướ c, t ồ n t ạ i d ướ i nhi ề u hình th ứ c văn b ả n pháp lý không cao, thì nguyên t ắ c quả n lý hành chính nhà n ướ c là m ộ t đòi h ỏ i b ứ c thi ế t và s ự tuân th ủ h ệ th ố ng các nguyên tắ c càng đòi h ỏ i ch ặ t ch ẽ . I. KHÁI NIỆỆỐẮƠẢẢ M VÀ H TH NG CÁC NGUYÊN T C C B N TRONG QU N LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚ C. 1. Khái niệ m TOP a) Thế nào là nguyên t ắ c? Nguyên tắ c tr ướ c h ế t đ ượ c hi ể u là "Ði ề u c ơ b ả n đ ị nh ra, nh ấ t thi ế t phái tuân theo trong mộ t lo ạ t vi ệ c làm"[1]. Trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, các nguyên t ắ c c ơ bả n là nh ữ ng t ư t ưở ng ch ủ đ ạ o b ắ t ngu ồ n t ừ c ơ s ở khoa h ọ c c ủ a ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý, từ b ả n ch ấ t c ủ a ch ế đ ộ , đ ượ c quy đ ị nh trong pháp lu ậ t làm n ề n t ả ng cho ho ạ t đ ộ ng quả n lý hành chính nhà n ướ c. Dướ i góc đ ộ c ủ a lu ậ t hành chính, nguyên t ắ c trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c là tổểữ ng th nh ng quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính có n ộ i dung đ ềậớữư c p t i nh ng t tưở ng ch ủ đ ạ o làm c ơ s ở đ ể t ổ ch ứ c th ự c hi ệ n ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà nướ c. M ỗ i nguyên t ắ c qu ả n lý đ ề u có nh ữ ng hình th ứ c bi ể u hi ệ n khác nhau. b) Ðượ c qui đ ị nh ở đâu? Các nguyên tắ c qu ả n lý nhà n ướ c nói chung và nh ữ ng nguyên t ắ c qu ả n lý hành chính nhà nướ c nói riêng đã đ ượ c quy đ ị nh trong pháp lu ậ t nh ư quy đ ị nh trong hi ế n pháp, luậ t, văn b ả n d ướ i lu ậ t. Nh ữ ng nguyên t ắ c đ ượ c quy đ ị nh trong hi ế n pháp đ ượ c xem là nguyên tắ c c ơ b ả n nh ấ t.
19. c) Ðặ c đi ể m 1. Các nguyên tắ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c mang tính ch ấ t khách quan b ở i vì chúng đượ c xây d ự ng, đúc k ế t t ừ th ự c t ế cu ộ c s ố ng và ph ả n ánh các quy lu ậ t phát triể n khách quan. Tuy nhiên, các nguyên t ắ c trên cũng mang y ế u t ố ch ủ quan b ở i vì chúng đượ c xây d ự ng b ở i con ng ườ i mà con ng ườ i d ự a trên nh ữ ng nh ậ n th ứ c ch ủ quan để xây d ự ng. 2. Các nguyên tắ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c có tính ổ n đ ị nh cao nh ư ng không ph ả i là nguyên tắ c b ấ t di b ấ t d ị ch. Nó g ắ n li ề n v ớ i quá trình phát tri ể n c ủ a xã h ộ i, tích lũy kinh nghiệ m, thành qu ả c ủ a khoa h ọ c v ề qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. 3. Tính độ c l ậ p t ươ ng đ ố i v ớ i chính tr ị . H ệ th ố ng chính tr ị c ủ a nhà n ướ c Vi ệ t nam đượ c th ự c hi ệ n thông qua: các t ổ ch ứ c chính tr ị xã h ộ i (Ð ả ng, M ặ t tr ậ n t ổ qu ố c ), và bộ máy nhà n ướ c (L ậ p pháp, hành pháp, t ư pháp). Trong h ệ th ố ng nguyên t ắ c qu ả n lý hành chính nhà nướ c có c ả nh ữ ng nguyên t ắ c riêng, đ ặ c thù trong ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà nướ c. Tuy nhiên gi ữ a ho ạ t đ ộ ng chính tr ị và qu ả n lý nhà n ướ c có m ố i quan hệữơặẽ h u c ch t ch . Các quan đi ể m chính tr ịơởủệổứạộ là c s c a vi c t ch c ho t đ ng quả n lý hành chính nhà n ướ c và ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c th ự c hi ệ n t ố t không chỉ đòi h ỏ i đ ượ c trên pháp lu ậ t (lu ậ t), mà còn ph ả i th ự c hi ệ n đúng đ ắ n các quan điể m chính tr ị (chính sách). 4. Mỗ i nguyên t ắ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c có n ộ i dung riêng, ph ả n ánh nh ữ ng khía cạ nh khác nhau c ủ a qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Tuy nhiên, nh ữ ng nguyên t ắ c này có mố i quan h ệặẽớ ch t ch v i nhau t ạ o thành m ộểốấệựệ t th th ng nh t. Vi c th c hi n tố t nguyên t ắ c này s ẽ t ạ o ti ề n đ ề cho vi ệ c th ự c hiệ n có hi ệ u qu ả nguyên t ắ c khác. Vì thế nên các nguyên t ắ c qu ả n lý hành chính nhà nướ c luôn th ể hi ệ n tính h ệ th ố ng, tính thố ng nh ấ t và đây là m ộ t thu ộ c tính v ố n có c ủ a chúng. 2. Hệ th ố ng các nguyên t ắ c c ơ b ả n trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c Các nguyên tắ c trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c có n ộ i dung đa d ạ ng, có tính th ố ng nhấ t và liên h ệ ch ặ t ch ẽ v ớ i nhau. Vì th ế c ầ n ph ả i xác đ ị nh đ ượ c chúng g ồ m nh ữ ng nguyên tắ c c ơ b ả n nào, c ầ n ph ả i phân lo ạ i chúng m ộ t cách khoa h ọ c đ ể xác đ ị nh đ ượ c vị trí, vai trò c ủ a t ừ ng nguyên t ắ c trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, t ừ đó xây d ự ng và áp dụ ng h ệ th ố ng các nguyên t ắ c m ộ t cách có hi ệ u qu ả vào th ự c ti ễ n qu ả n lý hành chính nhà nướ c. Hoạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c đ ượ c bi ể u hi ệ n c ụ th ể trong ho ạ t đ ộ ng t ổ chứ c, nó bao g ồ m hai m ặổứ t: t ch c chính tr ịổứỹậự và t ch c k thu t. D a trên nh ữơở ng c s khoa họ c v ề qu ả n lý nhà n ướ c ta chia các nguyên t ắ c trong quả n lý hành chính nhà nướ c thành hai nhóm là nhóm nh ữ ng nguyên t ắ c chính trị -xã h ộ i và nhóm nh ữ ng nguyên tắ c t ổ ch ứ c k ỹ thu ậ t. Tuy nhiên, s ự phân chia này cũng ch ỉ mang tính ch ấ t tươ ng đ ố i vì y ế u t ố t ổ ch ứ c k ỹ thu ậ t và chính tr ị trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c có mố i liên h ệặẽ ch t ch nhau. Vi ệựệ c th c hi n các nguyên t ắổứỹậểự c t ch c k thu t là đ th c
20. hiệ n m ộ t cách đúng đ ắ n các nguyên t ắ c chính tr ị -xã h ộ i và vi ệ c th ự c các nguyên t ắ c chính trị - xã h ộơởểựệ i là c s đ th c hi n các nguyên t ắổứỹậ c t ch c k thu t. Hệ th ố ng các nguyên t ắ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c bao g ồ m: Nhóm nhữ ng nguyên t ắ c chính tr ị -xã h ộ i 1. Nguyên tắ c Ð ả ng lãnh đ ạ o trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c; 2. Nguyên tắ c nhân dân tham gia vào qu ả n lý hành chính nhà n ướ c; 3. Nguyên tắ c t ậ p trung dân ch ủ ; 4. Nguyên tắ c bình đ ẳ ng gi ữ a các dân t ộ c; 5. Nguyên tắ c pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa; Nhóm nhữ ng nguyên t ắ c t ổ ch ứ c k ỹ thu ậ t 6. Nguyên tắ c qu ả n lý theo ngành k ế t h ợ p v ớ i qu ả n lý theo lãnh th ổ ; 7. Nguyên tắ c qu ả n lý theo ngành k ế t h ợ p v ớ i qu ả n lý theo ch ứ c năng. 8. Phân đị nh ch ứ c năng qu ả n lý nhà n ướ c v ề kinh t ế v ớ i qu ả n lý s ả n xu ấ t kinh doanh. II. CÁC NGUYÊN TẮƠẢẢ C C B N TRONG QU N LÝ HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚ C. A. Các nguyên tắ c chính tr ị -xã h ộ i 1. Nguyên tắ c Ð ả ng lãnh đ ạ o trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c a) Cơ s ở pháp lý Ðiề u 4-Hi ế n pháp 1992 quy đ ị nh: Ð ả ng c ộ ng s ả n Vi ệ t Nam-đ ộ i ngũ tiên phong củ a giai cấ p công nhân Vi ệ t Nam, đ ạ i bi ể u trung thành quy ề n l ợ i c ủ a giai c ấ p công nhân, nhân dân lao độ ng và c ủ a c ả dân t ộ c, theo ch ủ nghĩa Mác-Lênin và t ư t ưở ng H ồ Chí Minh, là lự c l ượ ng lãnh đ ạ o nhà n ướ c và xã h ộ i. b) Nộ i dung nguyên t ắ c Thựếịử c t l ch s đã ch ỉự rõ, s lãnh đ ạủả o c a Ð ng là h ạ t nhân c ủọắợủ a m i th ng l i c a cách mạ ng Vi ệ t Nam. B ằ ng nh ữ ng hình th ứ c và ph ươ ng pháp lãnh đ ạ o c ủ a mình, Ðả ng c ộ ng s ả n gi ữ vai trò quy ế t đ ị nh đ ố i v ớ i vi ệ c xác đ ị nh ph ươ ng h ướ ng ho ạ t đ ộ ng củ a nhà n ướ c trên m ọ i lĩnh v ự c; s ự lãnh đ ạ o c ủ a Ð ả ng đ ố i v ớ i nhà n ướ c mang tính toàn diệ n v ề chính tr ị , kinh t ế , văn hóa xã h ộ i S ự lãnh đ ạ o đó chính là vi ệ c đ ị nh
21. hướ ng v ề m ặ t t ư t ưở ng, xác đ ị nh đ ườ ng l ố i, quan đi ể m giai c ấ p, ph ươ ng châm, chính sách, công tác tổ ch ứ c trên lĩnh v ự c chuyên môn. Nguyên tắ c Ð ả ng lãnh đ ạ o trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c bi ể u hi ệ n c ụ th ể ở các hình thứ c ho ạ t đ ộ ng c ủ a các t ổ ch ứ c Ð ả ng: 1. Trướ c h ế t, Ð ả ng lãnh đ ạ o trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c b ằ ng vi ệ c đ ư a ra đườ ng l ố i, ch ủ tr ươ ng, chính sách c ủ a mình v ề các lĩnh v ự c ho ạ t đ ộ ng khác nhau c ủ a quả n lý hành chính nhà n ướ c. Trên c ơ s ở đ ườ ng l ố i ch ủ trươ ng, chính sách c ủ a Ð ả ng. Các chủ th ể qu ả n lý hành chính nhà n ướ c xem xét và đ ư a ra các quy đ ị nh qu ả n lý c ủ a mình để t ừ đó đ ườ ng l ố i, ch ủ tr ươ ng, chính sách c ủ a Ð ả ng s ẽ đ ượ c th ự c hi ệ n hóa trong quả n lý hành chính nhà n ướ c. Trên th ự c t ế , đ ườ ng l ố i c ả i cách hành chính nhà nướ c đ ượ c đ ề ra trong nghi quy ế t đ ạ i h ộ i đ ạ i bi ể u Ð ả ng c ộ ng s ả n Vi ệ t nam l ầ n th ứ VI và thứ VII và trong Ngh ị quy ế t trung ươ ng khoá VIII v ề xây d ự ng, hoàn thi ệ n Nhà nướ c C ộ ng hoà Xã h ộ i Ch ủ nghĩa Vi ệ t nam, mà tr ọ ng tâm là c ả i cách m ộ t b ướ c n ề n hành chính quố c gia là kim ch ỉ nam cho ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. 2. Ðả ng lãnh đ ạ o trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c th ể hi ệ n trong công tác t ổ ch ứ c cán bộ . Các t ổ ch ứ c Ð ả ng đã b ồ i d ưỡ ng, đào t ạ o nh ữ ng Ð ả ng viên ư u tú, có ph ẩ m chấ t và năng l ự c gánh vác nh ữ ng công vi ệ c trong b ộ máy hành chính nhà nướ c, đ ư a ra các ý kiếềệốữ n v vi c b trí nh ng cán b ộụ ph trách vào nh ữị ng v trí lãnh đ ạủơ o c a các c quan hành chính nhà nướ c. Tuy nhiên v ấ n đ ề b ầ u, b ổ nhi ệ m đ ượ c th ự c hi ệ n b ở i các cơ quan nhà n ướ c theo trình t ự , th ủ t ụ c do pháp lu ậ t quy đ ị nh, ý ki ế n c ủ a t ổ ch ứ c Ðả ng là c ơ s ở đ ể c ơ quan xem xét và đ ư a ra quy ế t đ ị nh cu ố i cùng. 3. Ðả ng lãnh đ ạ o trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c thông qua công tác ki ể m tra vi ệ c thự c hi ệ n đ ườ ng l ố i, ch ủ tr ươ ng, chính sách c ủ a Ð ả ng trong qu ả n lý hành chính nhà nướ c. Thông qua ki ể m tra xác đ ị nh tính hi ệ u qu ả , tính thự c t ế c ủ a các ch ủ tr ươ ng chính sách mà Ðả ng đ ề ra t ừ đó kh ắ c ph ụ c khi ế m khuy ế t, phát huy nh ữ ng m ặ t tích cự c trong công tác lãnh đ ạ o. 4. Sự lãnh đ ạ o c ủ a Ð ả ng trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c còn đ ượ c th ự c hi ệ n thông qua uy tín và vai trò gươ ng m ẫ u c ủ a các t ổ ch ứ c Ð ả ng và c ủ a t ừ ng Ð ả ng viên. Ðây là cơ s ở nâng cao uy tín c ủ a Ð ả ng đ ố i v ớ i dân, v ớ i c ơ quan nhà n ướ c. 5. Ðả ng chính là c ầ u n ố i gi ữ a nhà n ướ c và nhân dân. S ự lãnh đ ạ o c ủ a Ð ả ng là c ơ s ở bả o đ ả m s ự ph ố i h ợ p c ủ a các c ơ quan nhà n ướ c và t ổ ch ứ c xã h ộ i, lôi cu ố n nhân dân lao độ ng tham gia th ự c hi ệ n các nhi ệ m v ụ qu ả n lý nhà n ướ c ở t ấ t c ả các c ấ p qu ả n lý. 6. Ðây là nguyên tắ c c ơ b ả n trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, c ầ n đ ượ c v ậ n d ụ ng mộ t cách khoa h ọ c và sáng t ạ o c ơ ch ế Ð ả ng lãnh đ ạ o, nhà n ướ c qu ả n lý, nhân dân làm chủ trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, tránh khuynh h ướ ng tuy ệ t đ ố i hóa vai trò lãnh đạ o c ủ a Ð ả ng cũng nh ư khuynh hướ ng h ạ th ấ p vai trò lãnh đ ạ o c ủ a Ð ả ng trong quả n lý hành chính nhà n ướ c. Vì v ậ y, đ ườ ng l ố i, chính sách c ủ a Ð ả ng không đ ượ c dùng thay cho luậ t hành chính, Ð ả ng không nên và không th ể làm thay cho c ơ quan hành chính nhà nướ c. Các ngh ị quy ế t c ủ a Ð ả ng không mang tính quy ề n l ự c- pháp lý.
22. Tuy nhiên, để b ả o đ ả m hi ệ u qu ả ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý nhà n ướ c không th ể tách r ờ i s ự lãnh đạ o c ủ a Ð ả ng. 2. Nguyên tắ c nhân dân tham gia qu ả n lý hành chính nhà n ướ c a) Cơ s ở pháp lý Ðiề u 2 - Hi ế n pháp 1992 nêu rõ: Nhà n ướ c C ộ ng hòa Xã h ộ i Ch ủ nghĩa Vi ệ t nam là nhà nướ c c ủ a dân, do dân và vì dân. T ấ t c ả quy ề n l ự c nhà n ướ c thu ộ c v ề nhân dân mà nề n t ả ng là liên minh giai c ấ p công nhân, giai c ấ p nông dân và t ầ ng l ớ p trí th ứ c. b) Nộ i dung nguyên t ắ c Việ c tham gia đông đ ả o c ủ a nhân dân lao đ ộ ng vào qu ả n lý hành chính nhà n ướ c thông qua các hình thứ c tr ự c ti ế p và gián ti ế p t ươ ng ứ ng nh ư sau: 1. Tham gia gián tiế p: * Tham gia vào hoạ t đ ộ ng c ủ a các c ơ quan nhà n ướ c Các cơ quan trong b ộ máy nhà n ướ c là công c ụ đ ể th ự c hi ệ n quy ề n l ự c nhà n ướ c, vi ệ c nhân dân tham gia vào hoạ t đ ộ ng c ủ a các c ơ quan nhà n ướ c là hình th ứ c tham gia tích cự c, tr ự c ti ế p và có hi ệ u qu ả nh ấ t trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Ng ườ i lao đ ộ ng nế u đáp ứ ng các yêu c ầ u c ủ a pháp lu ậ t đ ề u có th ể tham gia m ộ t cách tr ự c ti ế p hay gián tiế p vào công vi ệ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c trên t ấ t c ả các lĩnh v ự c c ủ a đ ờ i số ng xã h ộ i. - Ngườ i lao đ ộ ng có th ể tham gia tr ự c ti ế p vào c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c v ớ i t ư cách là thành viên củ a c ơ quan này - h ọ là nh ữ ng đ ạ i bi ể u đ ượ c l ự a ch ọ n thông qua bầ u c ử ho ặ c v ớ i t ư cách là các viên ch ứ c nhà n ướ c trong các c ơ quan nhà n ướ c. Khi ở cươ ng v ị là thành viên c ủ a c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c, ng ườ i lãnh đ ạ o tr ự c ti ế p xem xét và quyế t đ ị nh các v ấ n đ ề quan tr ọ ng c ủ a đ ấ t n ướ c, c ủ a t ừ ng đ ị a ph ươ ng trong đó có các vấ n đ ề qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Khi ở c ươ ng v ị là cán b ộ viên ch ứ c nhà nướ c thì ng ườ i lao đ ộ ng s ẽ s ử d ụ ng quy ề n l ự c nhà n ướ c m ộ t cách tr ự c ti ế p đ ể th ự c hiệ n vai trò ng ườ i làm ch ủ đ ấ t n ướ c, làm ch ủ xã h ộ i, có đi ề u ki ệ n bi ế n nh ữ ng ý chí, nguyệ n v ọ ng c ủ a mình thành hi ệ n th ự c nh ằ m xây d ự ng đ ấ t n ướ c giàu m ạ nh. - Ngoài ra, ngườ i lao đ ộ ng có th ể tham gia gián ti ế p vào ho ạ t đ ộ ng c ủ a các c ơ quan nhà nướ c thông qua vi ệ c th ự c hi ệ n quy ề n l ự a ch ọ n nh ữ ng đ ạ i bi ể u x ứ ng đáng thay mặ t mình vào c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c ở trung ươ ng hay đ ị a ph ươ ng. Ðây là hình thứ c tham gia r ộ ng rãi nh ấ t c ủ a nhân dân vào ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. * Tham gia vào hoạ t đ ộ ng c ủ a các t ổ ch ứ c xã h ộ i - Nhà nướ c t ạ o đi ề u ki ệ n thu ậ n l ợ i đ ể nhân dân lao đ ộ ng tham gia tích c ự c vào ho ạ t độủ ng c a các t ổứ ch c xã h ộ i. Các t ổứ ch c xã h ộ i là công c ụắựủ đ c l c c a nhân dân lao
23. độ ng trong vi ệ c th ự c hi ệ n quy ề n tham gia vào qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Thông qua các hoạ t đ ộ ng c ủ a các t ổ ch ứ c xã h ộ i, vai trò ch ủ đ ộ ng sáng t ạ o c ủ a nhân dân lao độ ng đ ượ c phát huy. Ðây là m ộ t hình th ứ c ho ạ t đ ộ ng có ý nghĩa đ ố i v ớ i vi ệ c b ả o đ ả m dân chủ và m ở r ộ ng n ề n dân ch ủ ở n ướ c ta. 2. Tham gia trự c ti ế p * Tham gia vào hoạ t đ ộ ng t ự qu ả n ở c ơ s ở - Ðây là hoạ t đ ộ ng do chính nhân dân lao đ ộ ng t ự th ự c hi ệ n, các ho ạ t đ ộ ng này g ầ n gủ i và thi ế t th ự c đ ố i v ớ i cu ộ c s ố ng c ủ a ng ườ i dân nh ư ho ạ t đ ộ ng b ả o v ệ an ninh tr ậ t tự , v ệ sinh môi tr ườ ng, Nh ữ ng ho ạ t đ ộ ng này x ả y ra ở n ơ i c ư trú, làm vi ệ c, sinh ho ạ t nên mang tính chấ t t ự qu ả n c ủ a nhân dân. - Thông qua nhữ ng ho ạ t đ ộ ng mang tính ch ấ t t ự qu ả n này ng ườ i lao đ ộ ng là nh ữ ng chủ th ể tham gia tích c ự c nh ấ t, quy ề n tham gia qu ả n lý nhà n ướ c, qu ả n lý xã h ộ i c ủ a họ đ ượ c tôn tr ọ ng và b ả o đ ả m th ự c hi ệ n. * Trự c ti ế p th ự c hi ệ n các quy ề n và nghĩa v ụ c ủ a công dân trong qu ả n lý hành chính nhà nướ c - Ðiề u 53-Hi ế n pháp 1992 quy đ ị nh công dân có quy ề n tham gia qu ả n lý nhà n ướ c và xã hộ i, tham gia th ả o lu ậ n nh ữ ng v ấ n đ ề chung c ủ a c ả n ướ c và đ ị a ph ươ ng, ki ế n ngh ị vớ i c ơ quan nhà n ướ c, các t ổ ch ứ c xã h ộ i hay chính ng ườ i dân tr ự c ti ế p th ự c hi ệ n. - Kiể m tra các c ơ quan qu ả n lý nhà n ướ c. - Tham gia trự c ti ế p v ớ i t ư cách là thanh viên không chuyên trách trong ho ạ t đ ộ ng c ơ quan quả n lý, các c ơ quan xã h ộ i. - Tham gia vớ i t ư cách là thành viên c ủ a t ậ p th ể lao đ ộ ng trong vi ệ c gi ả i quy ế t nh ữ ng vấ n đ ề quan tr ọ ng c ủ a c ơ quan Việ c tr ự c ti ế p th ự c hi ệ n các quy ề n và nghĩa v ụ c ủ a công dân trong qu ả n lý hành chính nhà nướ c là m ộ t hình th ứ c có ý nghĩa quan tr ọ ng đ ể nhân dân lao đ ộ ng phát huy vai trò làm chủ c ủ a mình. Ðây là nguyên tắ c đ ượ c nhà n ướ c ta th ừ a nh ậ n và b ả o đ ả m th ự c hi ệ n. Nguyên t ắ c này thểệảấ hi n b n ch t dân ch ủắữ sâu s c gi vai trò quan tr ọếế ng thi t y u trong qu ả n lý hành chính nhà nướ c. Nhân dân không ch ỉ có quy ề n giám sát đ ố i v ớ i ho ạ t đ ộ ng c ủ a c ơ quan hành chính nhà nướ c; th ự c hi ệ n khi ế u n ạ i t ố cáo n ế u cho r ắ ng cán b ộ hành chính nhà nướ c vi ph ạ m quy ề n l ợ i c ủ a h ọ ho ặ c th ự c hi ệ n không đúng đ ắ n, mà còn có quy ề n t ự mình tham gia vào hoạ t đ ộ ng qu ả n lý nhà n ướ c, tr ự c ti ế p th ể hi ệ n quy ề n l ợ i c ủ a toàn thể nhân dân lao đ ộ ng. Ði ề u này này kh ẳ ng đ ị nh vai trò h ế t s ứ c đ ặ c bi ệ t c ủ a nhân dân lao độ ng trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, đ ồ ng th ờ i xác đ ị nh nh ữ ng nhi ệ m v ụ mà nhà nướ c ph ả i th ự c hi ệ n trong vi ệ c đ ả m b ả o nh ữ ng đi ề u ki ệ n c ơ b ả n đ ể nhân dân lao
24. độ ng đ ượ c tham gia vào qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Ði ể m thú v ị v ề m ặ t lý lu ậ n c ủ a nguyên tắ c vì v ậ y ch ỉ có ý nghĩa khi đ ượ c b ả o đ ả m th ự c hi ệ n trên th ự c t ế . Có th ể m ở rộ ng, tăng c ườ ng quy ề n c ủ a công dân trong ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý, nh ư ng không đ ượ c phép hạ n ch ế , thu h ẹ p nh ữ ng gì mà Hi ế n pháp đã đ ị nh. 3. Nguyên tắ c t ậ p trung dân ch ủ a) Cơ s ở pháp lý Ðây là nguyên tắ c c ơ b ả n trong t ổ ch ứ c và ho ạ t đ ộ ng c ủ a nhà n ướ c ta nên vi ệ c th ự c hiệ n qu ả n lý hành chính nhà n ướ c ph ả i tuân theo nguyên t ắ c này. Ði ề u 6-Hi ế n pháp 1992 quy đị nh :Qu ố c h ộ i, h ộ i đ ồ ng nhân dân và các c ơ quan khác c ủ a nhà n ướ c đ ề u t ổ chứ c và ho ạ t đ ộ ng theo nguyên t ắ c t ậ p trung dân chủ . b) Nộ i dung nguyên t ắ c Nguyên tắ c t ậ p trung dân ch ủ bao hàm s ự k ế t h ợ p gi ữ a hai y ế u t ố t ậ p trung và dân chủừảảự , v a đ m b o s lãnh đ ạậ o t p trung trên c ơở s dân ch ủừảảởộ , v a đ m b o m r ng dân chủ d ướ i s ự lãnh đ ạ o t ậ p trung. ¨ Tuy nhiên, đây không phả i là s ự t ậ p trung toàn di ệ n và tuy ệ t đ ố i, mà ch ỉ đ ố i v ớ i nhữấềơả ng v n đ c b n, chính y ếấảấấựậ u nh t, b n ch t nh t. S t p trung đó b ảả o đ m cho c ơ quan cấ p d ướ i, c ơ quan đ ị a ph ươ ng có c ơ s ở và kh ả năng th ự c hiệ n quy ế t đ ị nh c ủ a trung ươ ng; đ ồ ng th ờ i, căn c ứ trên đi ề u ki ệ n th ự c t ế c ủ a mình, có th ể ch ủ đ ộ ng sáng tạ o trong vi ệ c gi ả i quy ế t các v ấ n đ ề c ủ a đ ị a ph ươ ng và c ơ s ở . C ả hai y ế u t ố này vì thếảựốợặẽồộ ph i có s ph i h p ch t ch , đ ng b . Chúng có m ố i quan h ệạụộ qua l i, ph thu c và thúc đẩ y nhau cùng phát tri ể n trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. ¨ Tậ p trung dân ch ủểệ th hi n quan h ệựộị tr c thu c, ch u trách nhi ệ m và báo cáo c ủơ a c quan quả n lý tr ướ c c ơ quan dân ch ủ ; phân đ ị nh ch ứ c năng, th ẩ m quy ề n gi ữ a c ơ quan quả n lý các c ấ p, b ả o đ ả m s ự lãnh đ ạ o t ậ p trung c ủ a c ấ p trên củ a trung ươ ng và quyề n ch ủ đ ộ ng c ủ a c ấ p d ướ i. Ngoài ra, đó là h ệ th ố ng "song trùng tr ự c thu ộ c" c ủ a nhiềơ u c quan qu ả n lý, b ảảựếợốấự o đ m s k t h p t t nh t s lãnh đ ạậ o t p trung theo ngành vớ i quy ề n qu ả n lý t ổ ng th ể c ủ a đ ị a ph ươ ng. ¨ Có sự phân c ấ p rành m ạ ch. Quy ề n l ự c nhà n ướ c không ph ả i đ ượ c ban phát t ừ c ấ p trên xuố ng c ấ p d ướ i. S ự phân quy ề n cho t ừ ng c ấ p là c ầ n thi ế t nh ư ng ph ả i đ ồ ng th ờ i đượ c k ế t h ợ p v ớ i vi ệ c xác đ ị nh vai trò c ủ a t ừ ng c ấ p hành chính: trung ươ ng, t ỉ nh, huyệ n, xã. T ừ khi ra đ ờ i, m ỗ i c ấ p đã có "s ứ m ệ nh l ị ch s ử " và vai trò qu ả n lý hành chính nhà nướ c riêng, đ ặ c thù. Có nh ữ ng ch ứ c năng đ ượ c th ự c hi ệ n ở c ấ p d ướ i l ạ i có hiệ u qu ả h ơ n c ấ p trên, ho ặ c có nh ữ ng ch ứ c năng t ấ t y ế u ph ả i đ ượ c th ự c hi ệ n ở c ấ p cơ s ở . H ươ ng ướ c làng xã là m ộ t ví d ụ . H ươ ng ướ c không th ể đ ượ c "l ậ p ra" ở c ấ p huyệ n, c ấ p mà có th ể có r ấ t nhi ề u làng xã v ớ i nh ữ ng t ậ p quán và l ố i s ố ng khác nhau. Từ đó, nguyên t ắ c t ậ p trung dân ch ủ đ ượ c bi ể u hi ệ n c ụ th ể nh ư sau:
25. - Sự ph ụ thu ộ c c ủ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c vào c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c cùng cấ p. Ðiề u 6-Hi ế n pháp 1992 quy đ ị nh : Nhân dân s ử d ụ ng quy ề n l ự c nhà n ướ c thông qua Quố c h ộ i và H ộ i đ ồ ng nhân dân là nh ữ ng c ơ quan đ ạ i di ệ n cho ý chí và nguy ệ n v ọ ng củ a nhân dân, do nhân dân b ầ u ra và ch ị u trách nhi ệ m tr ướ c nhân dân. Như v ậ y, Hi ế n pháp quy đ ị nh t ấ t c ả quy ề n l ự c nhà n ướ c thu ộ c v ề nhân dân, nhân dân sử d ụ ng quy ề n l ự c nhà n ướ c thông qua các c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c do chính h ọ bầể u ra đ thay m ặ t mình tr ựếựệữ c ti p th c hi n nh ng quy ềự n l c đó. Ð ểựệứ th c hi n ch c năng quả n lý hành chính nhà n ướ c, h ệ th ố ng c ơ quan hành chính nhà n ướ c đ ượ c thành lậ p và nó luôn có s ự ph ụ thu ộ c vào các c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c cùng c ấ p. + Các cơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c có nh ữ ng quy ề n h ạ n nh ấ t đ ị nh trong vi ệ c thành lậ p, thay đ ổ i, bãi b ỏ các c ơ quan hành chính nhà n ướ c cùng c ấ p. + Trong hoạ t đ ộ ng, các c ơ quan hành chính nhà n ướ c luôn ch ị u s ự ch ỉ đ ạ o, giám sát củ a c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c và ch ị u trách nhi ệ m báo cáo ho ạ t đ ộ ng c ủ a mình v ớ i cơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c cùng c ấ p. Tấảựụộ t c s ph thu c này nh ằụ m m c đích b ảả o đ m cho ho ạộủệốơ t đ ng c a h th ng c quan hành chính nhà nướ c, phù h ợ p v ớ i ý chí, nguy ệ n v ọ ng và l ợ i ích c ủ a nhân dân lao độảảựậ ng, b o đ m s t p trung quy ềự n l c vào c ơ quan quy ềựơ n l c-c quan do dân b ầ u và chị u trách nhi ệ m tr ướ c nhân dân. - Sự ph ụ c tùng c ủ a c ấ p d ướ i đ ố i v ớ i c ấ p trên, c ủ a đ ị a ph ươ ng đ ố i v ớ i trung ươ ng. Nhờ có s ự ph ụ c tùng này c ấ p trên và trung ươ ng m ớ i t ậ p trung quy ề n l ự c nhà n ướ c đ ể chỉ đ ạ o, giám sát ho ạ t đ ộ ng c ủ a c ấ p d ướ i và c ủ a đ ị a ph ươ ng, n ế u không có s ự ph ụ c tùng sẽ x ả y ra tình tr ạ ng c ụ c b ộ đ ị a ph ươ ng, tùy ti ệ n, vô chính ph ủ . + Sựụở ph c tùng đây là s ựụ ph c tùng m ệệợ nh l nh h p pháp trên c ơởịủ s quy đ nh c a pháp luậ t. + Mặ t khác, trung ươ ng cũng ph ả i tôn tr ọ ng ý ki ế n c ủ a c ấ p d ướ i, đ ị a ph ươ ng v ề công tác tổ ch ứ c, ho ạ t đ ộ ng và v ề các v ấ n đ ề khác c ủ a qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. + Phả i t ạ o đi ề u ki ệ n đ ể c ấ p d ướ i, đ ị a ph ươ ng phát huy s ự ch ủ đ ộ ng, sáng t ạ o nh ằ m hoàn thành tố t nhi ệ m v ụ đ ượ c giao, nh ằ m ch ủ đ ộ ng th ự c hi ệ n đ ượ c "th ẩ m quy ề n c ấ p mình". Có như th ế m ớ i kh ắ c ph ụ c tình tr ạ ng quan liêu, áp đ ặ t ý chí, làm m ấ t đi tính chủ đ ộ ng sáng t ạ o c ủ a đ ị a ph ươ ng, c ấ p d ướ i. - Sự phân c ấ p qu ả n lý. Là sự phân đ ị nh ch ứ c năng, nhi ệ m v ụ , quy ề n h ạ n trong b ộ máy qu ả n lý hành chính nhà nướ c. M ỗ i c ấ p qu ả n lý có nh ữ ng m ụ c tiêu, nhi ệ m v ụ , th ẩ m quy ề n và nh ữ ng ph ươ ng
26. thứầếểựệộ c c n thi t đ th c hi n m t cách t ốấữụ t nh t nh ng m c tiêu, nhi ệụủấ m v c a c p mình. Phân cấ p qu ả n lý là m ộ t bi ể u hi ệ n c ủ a nguyên t ắ c t ậ p trung dân ch ủ . Tuy nhiên, vi ệ c phân cấ p ph ả i đ ả m b ả o nh ữ ng yêu c ầ u sau: + Phả i xác đ ị nh quy ề n quy ế t đ ị nh c ủ a trung ươ ng đ ố i v ớ i nh ữ ng lĩnh v ự c then ch ố t, nhữ ng v ấ n đ ề có ý nghĩa chi ế n l ượ c đ ể đ ả m b ả o s ự phát tri ể n cân đ ố i hài hòa c ủ a toàn xã hộ i, b ả o đ ả m s ự qu ả n lý t ậ p trung và th ố ng nh ấ t c ủ a nhà n ướ c trong ph ạ m vi toàn quố c. + Phả i m ạ nh d ạ n phân quy ề n cho đ ị a ph ươ ng, các đ ơ n v ị c ơ s ở đ ể phát huy tính ch ủ độ ng sáng t ạ o trong qu ả n lý, tích c ự c phát huy s ứ c ng ườ i, s ứ c c ủ a, đ ẩ y m ạ nh s ả n xu ấ t và phụ c v ụ đ ờ i s ố ng nh ằ m hoàn thành nhi ệ m v ụ mà c ấ p trên giao phó. + Phả i phân c ấảụểợ p qu n lý c th , h p lý trên c ơởịủ s quy đ nh c a pháp lu ậạế t. H n ch tình trạ ng c ấ p trên gom quá nhi ề u vi ệ c, khi không làm xu ể công vi ệ c ấ y thì giao l ạ i cho cấ p d ướ i. Phân c ấ p qu ả n lý ph ả i xác đ ị nh ch ứ c năng c ơ quan. M ỗ i lo ạ i vi ệ c ch ỉ đượ c th ự c hi ệ n b ở i m ộ t c ấ p c ơ quan, ho ặ c m ộ t vài c ấ p c ơ quan. C ấ p trên không ph ả i lúc nào cũng thự c hi ệ n đ ượ c m ộ t s ố ch ứ c năng m ộ t cách có hi ệ u qu ả nh ư c ấ p d ướ i. - Sự h ướ ng v ề c ơ s ở Hướ ng v ề c ơ s ở là vi ệ c các c ơ quan hành chính nhà n ướ c m ở r ộ ng dân ch ủ trên c ơ s ở quảậ n lý t p trung đ ốớạộủ i v i ho t đ ng c a toàn b ộệố h th ng các đ ơị n v kinh t ế , văn hóa xã hộ i tr ự c thu ộ c. Các đ ơ n v ị c ơ s ở c ủ a b ộ máy hành chính nhà n ướ c là n ơ i t ạ o ra c ủ a cả i v ậ t ch ấ t tr ự c ti ế p ph ụ c v ụ đ ờ i s ố ng nhân dân. Vì th ế nhà n ướ c c ầ n có các chính sách quả n lý th ốấ ng nh t và ch ặẽ t ch , cung c ấ p và giúp đ ỡềậấằạề v v t ch t nh m t o đi u kiệểơịơởạộ n đ đ n v c s ho t đ ng có hi ệả u qu . Có nh ưậạộủ v y ho t đ ng c a các đ ơị n v này mớ i phát tri ể n m ộ t cách m ạ nh m ẽ theo đúng đ ị nh h ướ ng xã h ộ i ch ủ nghĩa. Ðây cũng chính là việ c th ự c hi ệ n "dân là g ố c" trong ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà nướ c. - Sự ph ụ thu ộ c hai chi ề u c ủ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c ở đ ị a ph ươ ng Các cơ quan hành chính nhà n ướ c ở đ ị a ph ươ ng đ ề u t ổ ch ứ c và ho ạ t đ ộ ng theo nguyên tắ c song trùng tr ự c thu ộ c. Ð ố i v ớ i c ơ quan nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n chung m ộ t m ặ t phụ thu ộ c vào c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c cùng c ấ p, m ặ t khác ph ụ thu ộ c vào c ơ quan hành chính nhà nướ c c ấ p trên. Ví dụ : UBND T ỉ nh A m ộặịựỉạủ t m t ch u s ch đ o c a HÐND T ỉ nh A theo chi ề u ngang, mộ t m ặ t ch ị u s ự ch ỉ đ ạ o c ủ a Chính ph ủ theo chi ề u d ọ c. Ðố i v ớ i c ơ quan chuyên môn, m ộ t m ặ t ph ụ thu ộ c vào c ơ quan hành chính nhà n ướ c có thẩ m quy ề n chung cùng c ấ p, m ặ t khác nó ph ụ thu ộ c vào c ơ quan hành chính nhà n ướ c có thẩ m quy ề n chuyên môn c ấ p trên tr ự c ti ế p.
27. Ví dụởư : S T pháp T ỉ nh B, m ộặụộ t m t ph thu c vào UBND T ỉ nh B, m ặ t khác ph ụộ thu c vào Bộ T ư pháp. Nguyên tắ c song trùng tr ự c thu ộ c c ủ a c ơ quan hành chính nhà n ướ c ở đ ị a ph ươ ng b ả o đả m s ự th ố ng nh ấ t gi ữ a l ợ i ích chung c ủ a nhà n ướ c v ớ i l ợ i ích c ủ a đ ị a ph ươ ng, gi ữ a lợ i ích ngành v ớ i l ợ i ích c ủ a lãnh th ổ . 4. Nguyên tắ c bình đ ẳ ng gi ữ a các dân t ộ c a) Cơ s ở pháp lý Việ t Nam là n ướ c có nhi ề u dân t ộ c cùng sinh s ố ng trên lãnh th ổ . Các dân t ộ c đ ề u có quyề n bình đ ẳ ng v ớ i nhau trong m ọ i lĩnh v ự c. "Nhà n ướ c CH XHCN Vi ệ t nam là nhà nướ c th ố ng nh ấ t c ủ a các dân t ộ c sinh s ố ng trên đ ấ t n ướ c Vi ệ t nam Nhà nướ c th ự c hi ệ n chính sách bình đ ẳ ng, đoàn k ế t, t ươ ng tr ợ gi ữ a các dân t ộ c, nghiêm cấ m m ọ i hành vi kỳ th ị , chia r ẽ dân t ộ c". (Ði ề u 5- Hi ế n pháp 1992) b) Nộ i dung nguyên t ắ c - Trong công tác lãnh đạ o và s ử d ụ ng cán b ộ : Nhà nướ c ư u tiên đ ố i v ớ i con em các dân t ộ c ít ng ườ i, th ự c hi ệ n chính sách khuy ế n khích về v ậ t ch ấ t, tinh th ầ n đ ể h ọ h ọ c t ậ p. S ố cán b ộ nhà n ướ c là ng ườ i dân t ộ c ít ngườ i cũng chi ế m m ộ t s ố l ượ ng nh ấ t đ ị nh trong c ơ quan nhà n ướ c, t ạ o đi ề u ki ệ n cho ngườ i dân t ộ c ít ng ườ i cùng tham gia quy ế t đ ị nh nh ữ ng v ấ n đ ề có liên quan đ ế n quy ề n và lợ i ích chính đáng c ủ a h ọ và các v ấ n đ ề quan tr ọ ng khác c ủ a đ ấ t n ướ c. - Trong việ c ho ạ ch đ ị nh các chính sách phát tri ể n kinh t ế -văn hóa-xã h ộ i + Nhà nướ c chú ý t ớ i vi ệ c đ ầ u t ư xây d ự ng công trình quan tr ọ ng v ề kinh t ế , qu ố c phòng ở các vùng dân t ộ c ít ng ườ i, m ộ t m ặ t khai thác nh ữ ng ti ề m năng kinh t ế , xóa b ỏ sự chênh l ệ ch gi ữ a các vùng trong đ ấ t n ướ c, đ ả m b ả o nâng cao đ ờ i s ố ng v ậ t ch ấ t tinh thầ n c ủ a các dân t ộ c ít ng ườ i. + Nhà nướ c có nh ữ ng chính sách đúng đ ắ n đ ố i v ớ i ng ườ i đi xây d ự ng vùng kinh t ế mớổứ i, t ch c phân b ốạ l i lao đ ộộ ng m t cách h ợạềệậợể p lý t o đi u ki n thu n l i đ các dân tộ c ít ng ườ i nâng cao v ề m ọ i m ặ t. - Nhữ ng ư u tiên cho các dân t ộ c ít ng ườ i là s ự c ầ n thi ế t không th ể ph ủ nh ậ n nh ằ m bù đắầ p ph n nào cho vi ệếốềệồờểấả c thi u th n đi u ki n, đ ng th i đ t t c các dân t ộ c có th ểủ đ điề u kiên đ ể v ươ n lên trong xã h ộ i. Tuy nhiên, s ự ư u tiên chính sách s ẽ m ấ t đi tác dụ ng n ế u v ượ t kh ỏ i ph ạ m vi khuy ế n khích, đ ộ ng viên. N ế u s ự ư u tiên quá l ớ n, ch ắ c chắ n s ẽ d ẫ n đ ế n vi ệ c cùng m ộ t v ị trí gi ố ng nhau, nh ư ng hai kh ả năng không t ươ ng đồ ng nhau. Ði ề u này s ẽ d ẫ n đ ế n nh ữ ng khó khăn nh ấ t đ ị nh trong công vi ệ c chung cũng như cho chính b ả n thân ng ườ i đ ượ c ư u tiên đó.
28. 5. Nguyên tắ c pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa a) Cơ s ở pháp lý Ðây là nguyên tắểệộ c th hi n m t nguyên lý căn b ảủổứ n c a t ch c và ho ạộủộ t đ ng c a b máy nhà nướ c. B ở i vì tr ướ c h ế t vi ệ c t ổ ch ứ c và ho ạ t đ ộ ng hành chính ph ả i h ợ p pháp, tứ c là ph ả i tuân theo pháp lu ậ t. Tăng c ườ ng pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa vì v ậ y là m ộ t biệ n pháp đ ể phát huy dân ch ủ xã h ộ i ch ủ nghĩa. "Nhà n ướ c qu ả n lý xã h ộ i b ằ ng pháp luậ t và không ng ừ ng tăng c ườ ng pháp ch ế xã hộ i ch ủ nghĩa". (Ði ề u 12- Hi ế n pháp 1992) b) Nộ i dung nguyên t ắ c Biể u hi ệ n c ủ a nguyên t ắ c pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa trong qu ả n lý hành chính nhà nướ c nh ư sau: 1. Trong lĩnh vự c l ậ p quy Khi ban hành quy phạ m pháp lu ậ t thu ộ c ph ạ m vi th ẩ m quy ề n c ủ a mình, các c ơ quan hành chính nhà nướ c ph ả i tôn tr ọ ng pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa, ph ả i tôn tr ọ ng v ị trí cao nhấ t c ủ a hi ế n pháp và lu ậ t, n ộ i dung văn b ả n pháp lu ậ t ban hành không đ ượ c trái vớ i hi ế n pháp và văn b ả n lu ậ t, ch ỉ đ ượ c ban hành nh ữ ng văn b ả n quy ph ạ m pháp lu ậ t trong phạ m vi th ẩ m quy ề n và hình th ứ c, trình t ự , th ủ t ụ c do pháp lu ậ t quy đ ị nh. 2. Trong lĩnh vự c th ự c hi ệ n pháp lu ậ t Việ c áp d ụ ng quy ph ạ m pháp lu ậ t ph ả i tuân theo nguyên t ắ c pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa, tứ c là ph ả i phù h ợ p v ớ i yêu c ầ u c ủ a lu ậ t và các văn b ả n quy ph ạ m pháp lu ậ t khác, phả i thi ế t l ậ p trách nhi ệ m pháp lý đ ố i v ớ i các ch ủ th ể áp d ụ ng quy ph ạ m pháp luậ t, m ọ i vi ph ạ m ph ả i x ử lý theo pháp lu ậ t, áp d ụ ng pháp lu ậ t ph ả i đúng n ộ i dung, thẩ m quy ề n và ph ả i tôn tr ọ ng nh ữ ng văn b ả n quy ph ạ m pháp lu ậ t do chính c ơ quan ấ y ban hành. 3. Trong lĩnh vự c t ổ ch ứ c Ðể đ ả m b ả o pháp ch ế trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c đòi h ỏ i vi ệ c th ự c hi ệ n pháp chế ph ả i tr ở thành ch ứ c năng quan tr ọ ng c ủ a m ọ i c ơ quan qu ả n lý và ngay trong b ộ máy quả n lý cũng ph ả i có nh ữ ng t ổ ch ứ c chuyên môn th ự c hi ệ n ch ứ c năng này. Vi phạ m nguyên t ắ c pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa trong lĩnh v ự c t ổ ch ứ c là vi ph ạ m nguyên tắ c t ậ p trung dân ch ủ và nguyên t ắ c nhân dân lao đ ộ ng tham gia đông đ ả o vào qu ả n lý hành chính nhà nướ c, vi ph ạ m m ố i quan h ệ gi ữ a các c ơ quan hành chính nhà n ướ c v ớ i nhau. 4. Trong việ c qu ả n lý nói chung
29. Mở r ộ ng, b ả o đ ả m các quy ề n dân ch ủ c ủ a công dân. M ọ i quy ế t đ ị nh hành chính và hành vi hành chính đề u ph ả i d ự a trên quy ề n và l ợ i ích h ợ p pháp c ủ a công dân tr ự c ti ế p hoặ c gián ti ế p. Ng ượ c l ạ i, vi ệ c h ạ n ch ế quy ề n công dân ch ỉ đ ượ c áp d ụ ng trên c ơ s ở hiế n đ ị nh. 5. Phả i ch ị u trách nhi ệ m tr ướ c xã h ộ i và pháp lu ậ t Các chủ th ể qu ả n lý hành chính nhà n ướ c ph ả i ch ị u trách nhi ệ m do nh ữ ng sai ph ạ m củ a mình trong ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, xâm ph ạ m đ ế n l ợ i ích t ớ i quyề n và l ợ i ích h ợ p pháp c ủ a công dân và ph ả i b ồ i th ườ ng cho công dân. Chính vì vậạộảắềớộếộ y, ho t đ ng qu n lý g n li n v i m t ch đ trách nhi ệ m nghiêm ng ặốớ t đ i v i mộủểả t ch th qu n lý. Ch ếộ đ trách nhi ệấ m y thông qua pháp lu ậ t và các h ệốỷ th ng k luậ t nhà n ướ c. C ụ th ể h ơ n, yêu c ầ u c ủ a qu ả n lý đ ặ t d ướ i s ự thanh tra, ki ể m tra giám sát và tài phán hành chính để pháp ch ế đ ượ c tuân th ủ th ố ng nh ấ t, m ọ i vi ph ạ m đ ề u b ị phát hiệ n và x ử lý theo đúng pháp lu ậ t. S ự ki ể m tra và giám sát ấ y, tr ướ c h ế t ph ả i đượ c b ả o đ ả m th ự c hi ệ n chính t ừ ch ủ th ể qu ả n lý. T ự ki ể m tra v ớ i t ư cách t ổ ch ứ c chuyên môn vì thế cũng r ấ t c ầ n thi ế t nh ư s ự ki ể m tra, giám sát t ừ phía các c ơ qaun nhà nướ c t ươ ng ứ ng, các t ổ ch ứ c xã h ộ i và công dân. B. Các nguyên tắ c t ổ ch ứ c -k ỹ thu ậ t 1. Nguyên tắ c qu ả n lý theo ngành k ế t h ợ p v ớ i qu ả n lý theo đ ị a gi ớ i hành chính. Ngành là mộạ t ph m trù ch ỉổ t ng th ểữơịổứảấ nh ng đ n v , t ch c s n xu t, kinh doanh có cùng mộơấ t c c u kinh t ếỹậ -k thu t hay các t ổứơịạộớ ch c, đ n v ho t đ ng v i cùng m ộ t mụ c đích gi ố ng nhau. Có s ự phân chia các ho ạ t đ ộ ng theo ngành t ấ t y ế u d ẫ n đ ế n vi ệ c thự c hi ệ n ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý theo ngành. Quả n lý theo ngành là ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý ở các đ ơ n v ị , các t ổ ch ứ c kinh t ế , văn hóa, xã hộ i có cùng c ơấ c u kinh t ếỹậ -k thu t hay ho ạộớ t đ ng v i cùng m ộụ t m c đích gi ố ng nhau nhằ m làm cho ho ạộủổứơị t đ ng c a các t ch c, đ n v này phát tri ểộ n m t cách đ ồộ ng b , nhị p nhàng, đáp ứ ng đ ượ c yêu c ầ u c ủ a nhà n ướ c và xã h ộ i. Ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý theo ngành đượ c th ự c hi ệ n v ớ i hình th ứ c, qui mô khác nhau, có th ể trên ph ạ m vi toàn qu ố c, trên từ ng đ ị a hay m ộ t vùng lãnh th ổ . Quả n lý theo đ ị a gi ớ i hành chính là qu ả n lý trên m ộ t ph ạ m vi đ ị a bàn nh ấ t đ ị nh theo s ự phân vạ ch đ ị a gi ớ i hành chính c ủ a nhà n ướ c. Qu ả n lý theo đ ị a gi ớ i hành chính ở n ướ c ta đượ c th ự c hi ệ n ở b ố n c ấ p: - Cấ p Trung ươ ng (c ấ p nhà n ướ c) - Tỉ nh, thành ph ố tr ự c thu ộ c trung ươ ng; - Huyệ n, qu ậ n, th ị xã, thành ph ố thu ộ c t ỉ nh; - Xã, phườ ng, th ị tr ấ n.
30. Nộ i dung c ủ a ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý theo đ ị a gi ớ i hành chính g ồ m đ ề ra các ch ủ tr ươ ng, chính sách, có quy hoạ ch và k ế ho ạ ch phát tri ể n kinh t ế xã h ộ i trên m ộ t ph ạ m vi toàn lãnh thổắầừ . B t đ u t qui ho ạ ch xây d ự ng và qu ả n lý k ếấạầ t c u h t ng cho s ảấờ n xu t, đ i số ng dân c ưố s ng và làm vi ệ c trên lãnh th ổế . Ti p đó, có s ựổứề t ch c đi u hòa ph ốợ i h p sựợảốấềọ h p tác, qu n lý th ng nh t v khoa h c công ngh ệế , liên k t, liên doanh các đ ơị n v kinh tế , văn hóa, xã h ộ i trên lãnh th ổ Trong hoạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, qu ả n lý theo ngành luôn đ ượ c k ế t h ợ p chặẽớả t ch v i qu n lý theo đ ịớ a gi i hành chính. Ðây chính là s ựốợữả ph i h p gi a qu n lý theo chiề u d ọ c c ủ a các B ộ v ớ i qu ả n lý theo chi ề u ngang c ủ a chính quy ề n đ ị a ph ươ ng theo sự phân công trách nhi ệ m và phân c ấ p qu ả n lý gi ữ a các ngành, các c ấ p. S ự k ế t hợ p này là m ộ t nguyên t ắ c c ơ b ả n trong qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, mang tính c ầ n thiế t, khách quan. N ộ i dung c ủ a qu ả n lý theo đi ạ gi ớ i hành chính: + Xây dự ng qui ho ạ ch và k ế ho ạ ch phát tri ể n kinh t ế -xã h ộ i trên lãnh th ổ , nh ằ m xây dự ng c ơ c ấ u kinh t ế có hi ệ u qu ả t ừ trung ươ ng t ớ i đ ị a ph ươ ng. + Qui hoạ ch xây d ựếấạầ ng k t c u h t ng cho s ảấờố n xu t và đ i s ng dân c ưố s ng và làm việ c trên m ộ t đ ị a gi ớ i hành chính. Ð ầ u t ư kinh t ế luôn đ ượ c khuy ế n khích và chù ý trong quá trình lậ p d ự án h ạ t ầ ng. Tuy nhiên, ph ả i có k ế ho ạ ch và đ ị nh h ướ ng, tránh tình trạ ng "đ ầ u t ư đi tr ướ c, qui ho ạ ch theo sau", làm s ự phát tri ể n và an c ư b ị xáo tr ộ n, gây mấ t cân b ằ ng trong qu ả n lý kinh t ế -xã h ộ i. + Tổứề ch c đi u hoà, ph ốợợ i h p, h p tác liên doanh gi ữơịếựộ a các đ n v kinh t tr c thu c Trung ươ ng v ề nh ữ ng m ặ t có liên quan đ ế n linh t ế - xã h ộ i trên đ ị a bàn lãnh th ổ ; b ả o đả m cho các đi ề u ki ệ n ở đ ị a ph ươ ng ph ụ c v ụ cho ph ươ ng h ướ ng phát tri ể n c ủ a trung ương, và đa d ạ ng hoá các kh ả năng, ngành ngh ề phát tri ể n. + Tổ ch ứ c, chăm lo đ ờ i s ố ng nhân dân trên m ộ t đ ị a bàn lãnh th ổ , không k ể các nhân, t ổ chứ c đó do Trung ươ ng hay đ ị a ph ươ ng qu ả n lý. M ặ t khác, b ả o đ ả m s ự ch ấ p hành pháp luậ t chính sách c ủ a đ ị a ph ươ ng, không trái v ớ i Trung ươ ng. 2 Nguyên tắ c qu ả n lý theo ngành k ế t h ợ p v ớ i qu ả n lý theo ch ứ c năng Khi thựệạộả c hi n ho t đ ng qu n lý ngành đòi h ỏ i các ch ủểả th qu n lý ph ảựệấ i th c hi n r t nhiề u vi ệ c chuyên môn khác nhau nh ư l ậ p quy ho ạ ch và k ế ho ạ ch phát tri ể n ngành, quả n lý th ự c hi ệ n các kho ả n thu chi, giám sát, ki ể m tra vi ệ c th ự c hi ệ n pháp lu ậ t Do khố i l ượ ng công vi ệ c qu ả n lý ngày càng nhi ề u và mang tính ch ấ t ph ứ c t ạ p nên đòi h ỏ i tính chyên môn hóa cao, vì thế nhu c ầ u qu ả n lý theo ch ứ c năng luôn đ ượ c đ ặ t ra. Quả n lý theo ch ứ c năng là qu ả n lý theo t ừ ng lĩnh v ự c chuyên môn nh ấ t đ ị nh củ a ho ạ t độ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. C ơ quan qu ả n lý theo ch ứ c năng là c ơ quan qu ả n lý mộ t lĩnh v ự c chuyên môn hay m ộ t nhóm các lĩnh v ự c chuyên môn có liên quan v ớ i nhau.
31. Quả n lý theo ngành k ếợớả t h p v i qu n lý theo ch ứ c năng nh ằảảệựệ m đ m b o vi c th c hi n có hiệảừứ u qu t ng ch c năng qu ả n lý riêng bi ệủ t c a các đ ơịổứ n v , t ch c trong ngành, đồờảảố ng th i b o đ m m i quan h ệ liên ngành, làm cho toàn b ộạộủệố ho t đ ng c a h th ng ngành đượ c ph ố i h ợ p ch ặ t ch ẽ , có hi ệ u qu ả . Ví dụ : Trong lĩnh v ự c xây d ự ng, có s ựếợữộ k t h p gi a B Xây d ựộếạ ng, B k ho ch và đầ u tư , B ộ Giao thông vân t ả i Trong đó, B ộ Xây d ự ng có vai trò trung tâm, k ế t h ợ p v ớ i các bộ và các c ơ quan h ữ u quan l ậ p nên các d ự án qui ho ạ ch xây d ự ng t ươ ng ứ ng. Theo quy đị nh c ủ a pháp lu ậ t, h ệ th ố ng các c ơ quan chuyên môn đ ượ c hình thành đ ể thự c hi ệ n vi ệ c qu ả n lý theo ch ứ c năng. Theo h ệ th ố ng d ọ c có b ộ , s ở , phòng, ban chuyên môn quả n lý ch ứ c năng, ch ị u s ự qu ả n lý c ủ a c ơ quan qu ả n lý theo ch ứ c năng có thẩ m quy ềởấ n c p trên. Nguyên t ắ c này th ểệềạệụủơ hi n quy n h n, nhi m v c a c quan quả n lý theo ch ứ c năng trong vi ệ c th ự c hi ệ n các ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà nướ c. C ụ th ể : - Các cơ quan qu ả n lý theo ch ứ c năng có quy ề n ban hành các quy ph ạ m pháp lu ậ t, các mệ nh l ệ nh c ụ th ể liên quan đ ế n ch ứ c năng qu ả n lý c ủ a mình theo quy đ ị nh c ủ a pháp luậ t, có tính ch ấ t b ắ t bu ộ c th ự c hi ệ n đ ố i v ớ i các c ơ quan qu ả n lý chuyên ngành. - Các cơ quan qu ả n lý theo ch ứ c năng ki ể m tra vi ệ c th ự c hi ệ n các chính sách, ch ủ trươ ng do mình đ ề ra, x ử lý hay đ ề ngh ị c ấ p có th ẩ m quy ề n x ử lý các hành vi vi ph ạ m các chính sách, chủ tr ươ ng đó theo quy đ ị nh c ủ a pháp lu ậ t. Có thể nói nguyên t ắ c qu ả n lý theo ngành k ế t h ợ p v ớ i qu ả n lý theo ch ứ c năng là m ộ t nguyên tắ c có t ầ m quan tr ọ ng r ấ t l ớ n trong ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c, nó giúp cho hoạ t đ ộ ng c ủ a b ộ máy hành chính nhà n ướ c có s ự đ ồ ng b ộ và th ố ng nh ấ t v ớ i nhau. Nếếự u thi u s liên k ế t này, ho ạộủ t đ ng c a ngành tr ở nên thi ếồộả u đ ng b , nh hưở ng không nh ỏ đ ế n hi ệ u qu ả c ủ a ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. 3. Phân địứ nh ch c năng qu ả n lý nhà n ướề c v kinh t ếớảảấ v i qu n lý s n xu t kinh doanh. Theo Hiế n pháp 1992 n ướ c CHXHCN Vi ệ t nam, n ề n kinh t ế n ướ c ta là "n ề n kinh t ế hàng hoá nhiề u thành ph ầ n theo c ơ ch ế th ị tr ườ ng có s ự qu ả n lý c ủ a nhà n ướ c, theo đị nh h ướ ng XHCN" (Ði ề u 15). Liên quan đ ế n ch ứ c năng qu ả n lý nhà n ướ c v ề kinh t ế , có các vấ n đ ề sau: 1. + Tuy nắ m quy ề n s ở h ữ u nh ữ ng t ư li ệ u s ả n xu ấ t ch ủ y ế u, nhà n ướ c không ph ả i là ngườ i tr ự c ti ế p kinh doanh. Các c ơ quan nhà n ướ c đ ị nh ra chi ế n l ượ c, qui ho ạ ch và đị nh h ướ ng k ế ho ạ ch phát tri ể n kinh t ế - xã h ộ i và c ơ ch ế qu ả n lý có c ơ s ở pháp lý ổ n địữắổứ nh v ng ch c. Các t ch c kinh doanh có nhi ệụấ m v ch p hành và c ụểế th hoá chi n lượ c và k ế ho ạ ch kinh t ế - xã h ộ i c ủ a nhà n ướ c, th ự c hi ệ n c ơ ch ế kinh doanh, tiêu chuẩ n, đ ị nh m ứ c c ủ a nhà n ướ c, ch ị u s ự ki ể m tra, giám sát c ủ a các c ơ quan nhà n ướ c có thẩ m quy ề n.
32. 2. + Nhà nướ c có ch ứ c năng t ổ ch ứ c và đi ề u ch ỉ nh n ề n kinh t ế qu ố c dân b ằ ng nh ữ ng biệ n pháp vĩ mô: thông qua các bi ệ n pháp kinh t ế , hành chính, t ạ o khung cho c ạ nh tranh lành mạ nh trong s ả n xu ấ t kinh doanh. Các t ổ ch ứ c kinh doanh tr ự c ti ế p th ự c hi ệ n kinh doanh như : xây d ự ng, v ậ n t ả i, ngân hàng trong ph ạ m vi vĩ mô, nh ằ m t ạ o nhi ề u củảậấếế a c i v t ch t thi t y u cho xã h ộ i, tránh s ựộềủư đ c quy n c a t nhân, có th ểả nh hưở ng không t ố t đ ế n n ề n kinh t ế qu ố c dân. 3. + Khác vớ i các m ố i quan h ệ trong ho ạ t đ ộ ng ch ấ p hành đi ề u hành, các quan h ệ trong hoạ t đ ộ ng kinh doanh c ủ a các t ổ ch ứ c kinh doanh đ ượ c đi ề u ch ỉ nh bình đ ẳ ng theo quan hệ pháp lu ậ t dân s ự , lu ậ t th ươ ng m ạ i. 4. + Nế u các c ơ quan nhà n ướ c ho ạ t đ ộ ng b ằ ng ngân sách nhà n ướ c, thì các t ổ ch ứ c kinh doanh là nhữổứộậựủề ng t ch c đ c l p t ch v tài chính, t ựấố c p v n và h ạ ch toán kinh tế . 5. + Việ c qu ả n lý trong hành lang pháp lý ch ặ t ch ẽ thông qua các c ơ quan qu ả n lý hành chính nhà nướ c s ẽ t ạ o đi ề u ki ệ n cho các ho ạ t đ ộ ng kinh t ế thu ậ n l ợ i, thông thoáng, t ự chủ và đ ạ t hi ệ u qu ả cao. CÂU HỎ I 1. Thế nào là nguyên t ắ c? Gi ả i thích các đ ặ c đi ể m c ủ a h ệ th ố ng các nguyên t ắ c? 2. Tạ i sao vi ệ c qu ả n lý hành chính nhà n ướ c ph ả i tuân th ủ h ệ th ố ng các nguyên t ắ c quả n lý hành chính nhà n ướ c? Theo anh (ch ị ), nguyên t ắ c nào là quan tr ọ ng nh ấ t trong hệ th ố ng các nguyên t ắ c trên? Gi ả i thích t ạ i sao? BÀI 3:QUY PHẠM VÀ QUAN HỆ PHÁP LUẬT HÀNH CHÍNH I. QUY PHẠẬ M PHÁP LU T HÀNH CHÍNH. 1. Khái niệ m và đ ặ c đi ể m c ủ a quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính a). Khái niệ m Trướ c h ế t, qui ph ạ m đ ượ c hi ể u là đi ề u qui đ ị nh ch ặ t ch ẽ ph ả i tuân theo. Trong đ ờ i số ng hàng ngày, ta v ẫ n th ườ ng g ặ p nh ữ ng khái ni ệ m nh ư qui ph ạ m đ ạ o đ ứ c, qui phạ m pháp lu ậ t. Tuy nhiên, khác v ớ i qui ph ạ m đ ạ o đ ứ c, qui ph ạ m pháp lu ậ t đ ượ c ban hành bở i nhà n ướ c và mang tính c ưỡ ng ch ế nhà n ướ c. Ð ể th ự c hi ệ n ch ứ c năng qu ả n lý nhà nướ c, qu ả n lý xã h ộ i, các c ơ quan nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n ban hành các văn bả n quy ph ạ m pháp lu ậ t đ ể đi ề u ch ỉ nh ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Các quy phạ m pháp lu ậ t đi ề u ch ỉ nh ho ạ t đ ộ ng qu ả n lý hành chính nhà n ướ c chính là quy phạ m pháp lu ậ t hành chính.
33. Như v ậ y, quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính là các quy t ắ c x ử s ự chung do c ơ quan Nhà nướ c, các cán b ộ nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n ban hành, ch ủ y ế u đi ề u ch ỉ nh nh ữ ng quan hệ xã h ộ i phát sinh trong lĩnh v ự c qu ả n lý hành chính Nhà n ướ c (hay còn g ọ i là ho ạ t độ ng ch ấ p hành - đi ề u hành c ủ a Nhà n ướ c) có hi ệ u l ự c b ắ t bu ộ c thi hành đ ố i v ớ i nhữ ng đ ố i t ượ ng có liên quan. b). Ðặ c đi ể m c ủ a quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính Qua khái niệ m trên cho th ấ y quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính là m ộ t trong nh ữ ng d ạ ng quy phạ m pháp lu ậ t và nó có nh ữ ng đ ặ c đi ể m sau: 1. Là qui tắ c x ử s ự mang tính b ắ t bu ộ c chung. Gi ố ng nh ư các qui ph ạ m pháp lu ậ t khác, qui phạ m pháp lu ậ t hành chính có hi ệ u l ự c b ắ t bu ộ c thi hành đ ố i v ớ i các đ ố i t ượ ng có liên quan và đượ c b ả o đ ả m th ự c hi ệ n b ằ ng s ự c ưỡ ng ch ế nhà nướ c. Nh ữ ng qui ph ạ m này xác đị nh hành vi c ủ a cacù đ ố i t ượ ng có liên quan: đượ c làm gì, không đ ượ c làm gi và làm như th ế nào. Các qui t ắ c x ử s ự này đ ượ c ban hành theo th ủ t ụ c, trình t ự ch ắ t chẽ theo pháp lu ậ t. Khi có m ộ t quan h ệ pháp lu ậ t hành chính c ụ th ể t ươ ng ứ ng phát sinh, qui tắ c x ử s ự chung trên s ẽ là căn c ứ đ ể ra văn b ả n áp d ụ ng. Tuy v ậ y, dù có hay chư a có văn b ả n áp d ụ ng, qui ph ạ m pháp lu ậ t trên v ẫ n t ồ n t ạ i và không m ấ t đi giá tr ị pháp lý trừ khi h ế t hi ệ u l ự c. 2. Ðượ c ban hành b ở i nh ữ ng c ơ quan nhà n ướ c và cán b ộ nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n ở các cấ p khác nhau v ớ i, m ụ c đích c ụ th ể hóa các quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính c ủ a các cơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c và các c ơ quan nhà n ướ c c ấ p trên. Vì các văn b ả n pháp luậ t do các c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c ban hành trong lĩnh v ự c qu ả n lý hành chính mớ i ch ỉ quy đ ị nh m ộ t cách chung nh ấ t nên chúng đòi h ỏ i ph ả i đ ượ c c ụ th ể hóa trong từ ng lĩnh v ự c c ủ a qu ả n lý hành chính. Ví dụ : Pháp l ệ nh x ử lý vi ph ạ m hành chính đ ượ c U ớ y ban th ườ ng v ụ Qu ố c h ộ i thông qua ngày 6/7/1995 quy đị nh m ộ t cách chung nh ấ t v ề v ấ n đ ề x ử lý vi ph ạ m hành chính. Dự a trên nh ữ ng quy đ ị nh chung này, Chính ph ủ ban hành m ộ t lo ạ t các văn b ả n quy phạ m pháp lu ậ t hành chính quy đ ị nh c ụ th ể v ề x ử lý vi ph ạ m hành chính trong t ừ ng lĩnh vự c khác nhau, đó là các Ngh ị đ ị nh s ố 87, 88/CP ngày 12/12/1995 quy đ ị nh v ề x ử phạ t vi ph ạ m hành chính trong lĩnh v ự c văn hóa-xã h ộ i; Ngh ị đ ị nh s ố 01/CP ngày 3/1/1996 quy đị nh v ề x ử ph ạ t vi ph ạ m hành chính trong lĩnh v ự c th ươ ng m ạ i v.v 3. Tính thố ng nh ấ t: m ặ c dù quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính đ ượ c ban hành b ở i nh ữ ng cơ quan khác nhau, có hi ệ u l ự c pháp lý cũng nh ư ph ạ m vi thi hành khác nhau như ng v ề cơả b n chúng h ợ p thành m ộệốốấ t h th ng th ng nh t. Tính th ốấủ ng nh t c a các quy ph ạ m pháp luậ t hành chính đ ượ c b ả o đ ả m b ở i h ệ th ố ng các nguyên t ắ c trong lu ậ t hành chính, đặ c bi ệ t là nguyên t ắ c pháp ch ế xã h ộ i ch ủ nghĩa và nguyên t ắ c t ậ p trung dân chủ . Nh ữ ng nguyên t ắ c này đòi h ỏ i: + Các quy phạ m pháp lu ậ t hành chính do các c ơ quan hành chính nhà n ướ c ban hành phảợớế i phù h p v i Hi n pháp, Ngh ịế quy t và Pháp l ệủơ nh c a các c quan quy ềự n l c nhà nướ c.
34. + Nhữ ng quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính do các c ơ quan hành chính nhà n ướ c có th ẩ m quyề n chuyên môn ban hành ph ả i phù h ợ p v ớ i nh ữ ng quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính do cơ quan hành chính nhà n ướ c có th ẩ m quy ề n chung ban hành. + Các quy phạ m pháp lu ậ t hành chính ph ả i đ ượ c ban hành theo trình t ự , th ủ t ụ c và hình thứ c pháp lu ậ t đã quy đ ị nh. + Việ c ban hành các quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính c ủ a c ơ quan c ấ p d ướ i đòi h ỏ i phả i phù h ợ p v ớ i nh ữ ng quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính do c ấ p trên ban hành. + Các quy phạ m pháp lu ậ t hành chính do c ơ quan đ ị a ph ươ ng ban hành đ ể thi hành ở đị a ph ươ ng ph ả i phù h ợ p v ớ i quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính do các c ơ quan ở trung ương ban hành đ ể thi hành trong c ả n ướ c. 4. Nhữ ng qui ph ạ m pháp lu ậ t hành chính ban hành ch ủ y ế u đi ề u ch ỉ nh nh ữ ng quan hệ xã hộ i phát sinh trong lĩnh v ự c hành chính nhà n ướ c. Ði ề u này đ ồ ng nghĩa v ớ i s ẽ có nhữ ng văn b ả n th ứ y ế u phát sinh trong lĩnh v ự c khác củ a nhà n ướ c. Th ậ t v ậ y, ngoài việ c xác đ ị nh th ẩ m quy ề n c ủ a các c ơ quan hành chính nhà n ướ c trong lĩnh v ự c lao độậ ng, lu t hành chính đ ồờềỉữ ng th i đi u ch nh nh ng quan h ệộ xã h i liên quan đ ếệ n vi c tổ ch ứ c quá trình lao đ ộ ng và ch ế đ ộ công v ụ 5. Các quy phạ m pháp lu ậ t hành chính đ ượ c đ ặ t ra, s ử a đ ổ i hay bãi b ỏ trên c ơ s ở nhữ ng quy lu ậ t phát tri ể n khách quan c ủ a xã h ộ i và nh ữ ng đ ặ c đi ể m c ụ th ể trong từ ng giai đo ạ n. Hi ệ n nay, qui ph ạ m pháp lu ậ t Hành chính là t ổ ng h ợ p các qui ph ạ m về qu ả n lý nhà n ướ c trong các lĩnh v ự c t ươ ng ứ ng v ớ i các lĩnh vự c qu ả n lý c ủ a đ ờ i số ng xã h ộ i. Vì v ậ y, qui ph ạ m pháp lu ậ t hành chính hi ệ n t ạ i đ ượ c ban hành b ở i khá nhiề u c ơ quan, có hi ệ u l ự c pháp lý khác nhau và thi hành khác nhau, cũng nh ư tính ổ n đị nh các văn b ả n này không cao. Tuy nhiên, đây không ph ả i là b ả n ch ấ t c ủ a qui ph ạ m pháp luậ t hành chính. Tuy tính đa d ạ ng v ề văn b ả n các c ấ p g ắ n li ề n v ớ i qui ph ạ m hành chính, như ng v ề lâu dài s ẽ ph ả i có m ộ t B ộ Lu ậ t hành chính ho ặ c Lu ậ t hành chính thốấềỉ ng nh t đi u ch nh các m ố i quan h ệ chung nh ấứựộ t ch a đ ng m t cách có h ệ thố ng h ơ n các qui ph ạ m pháp lu ậ t hành chính. 2. Nộ i dung c ủ a quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính Các quy phạ m pháp lu ậ t hành chính có th ể có nh ữ ng n ộ i dung c ơ b ả n sau: - Quy phạ m pháp lu ậ t hành chính quy đ ị nh đ ị a v ị pháp lý c ủ a các bên tham gia quan h ệ quả n lý hành chính nhà n ướ c t ứ c là xác đ ị nh quy ề n và nghĩa v ụ cũng nh ư m ố i liên h ệ chủ y ế u gi ữ a các bên tham gia quan h ệ qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. Ði ề u này liên quan trự c ti ế p t ớ i b ả n thân quan h ệ pháp lu ậ t hành chính c ụ th ể . Ta có các tr ườ ng h ợ p sau: + QPPL hành chính trong quan hệ pháp lu ậ t hành chính công: ch ủ th ể có th ẩ m quy ề n hành chính nhà nướ c- ch ủ th ể có th ẩ m quy ề n hành chính nhà n ướ c.
35. + QPPL hành chính trong quan hệ pháp lu ậ t hành chính t ư : ch ủ th ể có th ẩ m quy ề n hành chính nhà nướ c- ch ủ th ể không có th ẩ m quy ề n hành chính nhà n ướ c ho ặ c tham gia không vớ i t ư cách ch ủ th ể có th ẩ m quy ề n hành chính nhà n ướ c. - Quy phạ m pháp lu ậ t hành chính xác đ ị nh nh ữ ng th ủ t ụ c, trình t ự c ầ n thi ế t cho vi ệ c thư c hi ệ n quy ề n và nghĩa v ụ c ủ a các bên tham gia quan h ệ pháp lu ậ t hành chính và mộ t s ố quan h ệ pháp lu ậ t khác nh ư quan h ệ pháp lu ậ t lao đ ộ ng, tài chính, đ ấ t đai - Quy phạ m pháp lu ậ t hành chính xác đ ị nh các bi ệ n pháp khen th ưở ng và các bi ệ n pháp cưỡ ng ch ế hành chính đ ố i v ớ i các đ ố i t ượ ng qu ả n lý. 3. Phân loạ i quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính Ðể phân lo ạ i các quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính có th ể d ự a trên nhi ề u tiêu chí khác nhau. Tuy nhiên, trong giớ i h ạ n c ủ a ch ươ ng trình h ọ c ta ch ỉ phân lo ạ i d ự a trên m ộ t s ố tiêu chí chủ y ế u. Các tiêu chí đó là các căn c ứ v ề n ộ i dung pháp lý, v ề tính ch ấ t c ủ a nhữ ng quan h ệ đ ượ c quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính đi ề u ch ỉ nh, v ề th ờ i gian áp d ụ ng, cơ quan ban hành cũng nh ư căn c ứ vào ph ạ m vi hi ệ u l ự c pháp lý c ủ a các quy ph ạ m hành chính. a) Căn cứ vào n ộ i dung pháp lý c ủ a quy ph ạ m pháp lu ậ t hành chính ta có ba lo ạ i quy phạ m: + Quy phạ m đ ặ t nghĩa v ụ : là quy ph ạ m bu ộ c các đ ố i t ượ ng có liên quan ph ả i th ự c hiệ n nh ữ ng hành vi nh ấ t đ ị nh. + Quy phạ m trao quy ề n: là quy ph ạ m trao quy ề n cho các đ ố i t ượ ng có liên quan quy ề n thự c hi ệ n nh ữ ng hành vi nh ấ t đ ị nh. Qui ph ạ m trao quy ề n đ ượ c th ể hi ệ n rõ trong quan hệ pháp lu ậ t hành chính công khi c ấ p trên ban hành qui ph ạ m trao quy ề n cho c ấ p d ướ i. + Quy phạ m ngăn c ấ m: là quy ph ạ m bu ộ c các đ ố i t ượ ng có liên quan tránh th ự c hi ệ n nhữ ng hành vi nh ấ t đ ị nh. b) Căn cứ vào tính ch ấ t c ủ a nh ữ ng quan h ệ đ ượ c đi ề u ch ỉ nh ta có hai lo ạ i quy ph ạ m: + Quy phạ m n ộ i dung: là quy ph ạ m quy đ ị nh quy ề n và nghĩa v ụ c ủ a các bên tham gia quan hệ qu ả n lý hành chính nhà n ướ c. + Quy phạ m th ủ t ụ c: là quy ph ạ m quy đ ị nh trình t ự th ủ t ụ c mà các bên ph ả i tuân theo trong khi thự c hi ệ n quy ề n và nghĩa v ụ c ủ a mình. c) Căn cứ vào c ơ quan ban hành ta có các quy ph ạ m sau: + Nhữ ng quy ph ạ m do c ơ quan quy ề n l ự c nhà n ướ c ban hành. + Nhữ ng quy ph ạ m do Ch ủ t ị ch n ướ c ban hành.
36. + Nhữ ng quy ph ạ m do H ộ i đ ồ ng th ẩ m phán Tòa án nhân dân t ố i cao và Vi ệ n tr ưở ng Việ n ki ể m sát nhân dân t ố i cao ban hành. + Nhữ ng quy ph ạ m do c ơ quan hành chính nhà n ướ c ban hành. + Nhữ ng quy ph ạ m do các c ơ quan nhà n ướ c và t ổ ch ứ c chính tr ị -xã h ộ i ph ố i h ợ p ban hành. Lư u ý r ằ ng qui ph ạ m pháp lu ậ t hành chính không ch ỉ đ ượ c ban hành b ở i c ơ quan hành chính nhà nướ c, mà c ả các c ơ quan khác trong h ệ th ố ng c ơ quan nhà n ướ c. Ví dụốộệốơ : Qu c h i (h th ng c quan dân c ửộồẩ ), H i đ ng th m phán TAND t ố i cao (h ệ thố ng c ơ quan t ư pháp). Tuy nhiên, tấả t c các văn b ảủ n c a các t ổứ ch c xã h ộớư i v i t cách đ ộậủổứ c l p c a t ch c xã hộ i đó, trong m ọ i tr ườ ng h ợ p, không đ ượ c xem là văn b ả n QPPL hành chính. Ví dụ : Văn ki ệủảộảệ n c a Ð ng C ng s n Vi t nam có tính ch ấỉạ t ch đ o cho ho ạộ t đ ng quả n lý hành chính nhà n ướ c, nh ư ng hoàn toàn không ph ả i là văn b ả n QPPL hành chính. d) Căn cứ vào th ờ i gian áp d ụ ng chúng ta có ba lo ạ i quy ph ạ m, đó là: quy ph ạ m áp dụ ng lâu dài, quy ph ạ m áp d ụ ng có th ờ i h ạ n và nh ữ ng quy ph ạ m t ạ m th ờ i. + Quy phạ m áp d ụ ng lâu dài: là quy ph ạ m mà trong văn b ả n ban hành chúng không ghi thờạụ i h n áp d ng, do v ậ y, chúng ch ỉếệựơ h t hi u l c khi c quan có th ẩề m quy n tuyên b ố bãi bỏ hay thay th ế chúng b ằ ng nh ữ ng quy ph ạ m khác. + Quy phạ m áp d ụ ng có th ờ i h ạ n: là nh ữ ng quy ph ạ m mà trong văn b ả n ban hành chúng có ghi thờ i h ạ n áp d ụ ng. Th ườ ng là nh ữ ng quy ph ạ m đ ượ c ban hành đ ể đi ề u chỉ nh nh ữ ng quan h ệ xã h ộ i phát sinh trong tình hu ố ng đ ặ c bi ệ t, khi tình hu ố ng này không còn thì quy phạ m cũng h ế t hi ệ u l ự c. Ví dụếịềệ : Quy t đ nh v 5 bi n pháp phòng ch ốủỉầơ ng lũ c a t nh C n th năm 2001, ch ỉ áp dụ ng cho vi ệ c phòng ch ố ng mùa lũ c ủ a năm 2001 c ủ a t ỉ nh C ầ n th ơ . + Quy phạ m t ạ m th ờ i: là nh ữ ng quy ph ạ m đ ượ c ban hành đ ể áp d ụ ng th ử . N ế u sau thờ i gian áp d ụ ng th ử mà xét th ấ y nó phù h ợ p thì s ẽ ban hành chính th ứ c. Có nh ữ ng trườ ng h ợ p đ ượ c ban hành thí đi ể m, áp d ụ ng gi ớ i h ạ n ở m ộ t s ố đ ị a ph ươ ng nh ấ t đ ị nh. Sau mộờ t th i gian đánh giá hi ệảạộ u qu ho t đ ng trên th ựếẽ c t , s ban hành đ ồạ ng lo t. Ví dụ : Văn b ả n QPPL v ề xoá đói gi ả m nghèo ở TP HCM, v ề thí đi ể m th ự c hi ệ n m ộ t cử a m ộ t d ấ u ở TP HCM. e) Căn cứ vào ph ạ m vi hi ệ u l ự c pháp lý ta có hai lo ạ i sau: