›
›

Luận án Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Trung học phổ thông thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp

pdf 182 trang hapham 2020
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận án Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Trung học phổ thông thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfluan_an_giao_duc_ky_nang_song_cho_hoc_sinh_trung_hoc_pho_tho.pdf

Nội dung text: Luận án Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Trung học phổ thông thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp

  1. i B GIÁO D C VÀ ÀO T O I H C THÁI NGUYÊN PHAN THANH VÂN GIÁO D C K N NG S NG CHO H C SINH TRUNG H C PH THÔNG THÔNG QUA HO T NG GIÁO D C NGOÀI GI LÊN L P Chuyên ngành: LÝ LU N VÀ L CH S GIÁO D C Mã s : 62 14 01 01 LU N ÁN TI N S GIÁO D C H C Ng i h ng d n khoa h c: PGS.TS BÙI V N QUÂN THÁI NGUYÊN - 2010
  2. ii LI CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi, các s li u và k t qu nghiên c u trong lu n án ch ưa t ng ưc ai công b trong b t kì công trình nào khác. Tác gi lu n án Phan Thanh Vân
  3. iii DANH M C CÁC CH VI T T T C: i ch ng GVCN: Giáo viên ch nhi m GDNGLL: Giáo d c ngoài gi lên l p HS: Hc sinh KNS: K n ng s ng NGLL: Ngoài gi lên l p TBC: Trung bình chung THPT: Trung h c ph thông TN: Th c nghi m TP: Thành ph UNICEF: Qu Nhi ng Liên hi p qu c UNESCO: T ch c Giáo d c - Khoa h c - Vn hóa qu c t WHO: T ch c Y t th gi i
  4. iv MC L C Nội dung Trang Trang ph bìa i Li cam oan ii Danh m c các ch vi t t t iii Mc l c iv Danh m c các b ng vii Danh m c các hình ix M u 1 Ch ng 1: CƠ S LÍ LU N VÀ TH C TI N V GIÁO D C K N NG S NG CHO H C SINH THPT QUA 9 HO T NG GIÁO D C NGOÀI GI LÊN L P 1.1. Tng quan v n nghiên cu 9 1.1.1. Các nghiên c u n ưc ngoài 9 1.1.2. Các nghiên c u trong n ưc 11 1.2. Mt s v n lí lu n c ơ b n v giáo d c k n ng s ng cho hc sinh THPT 16 1.2.1. Các khái ni m 16 1.2.2. S c n thi t ph i giáo d c k n ng s ng cho h c sinh THPT và các thành t c u trúc c a giáo d c KNS cho 23 hc sinh THPT 1.2.3. Các y u t nh h ưng n KNS c a h c sinh THPT và c im c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT các thành ph l n 31 1.3. Giáo d c k n ng s ng cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p 37
  5. v 1.3.1. Ho t ng giáo d c NGLL tr ưng THPT 37 1.3.2. Giáo d c KNS cho h c sinh thông qua ho t ng giáo d c NGLL tr ưng THPT 42 1.4. Th c tr ng giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p 52 1.4.1. Th c tr ng k n ng s ng c a h c sinh trung h c ph thông 52 1.4.2. Kt qu kh o sát th c tr ng KNS c a h c sinh THPT 54 1.4.3. Th c tr ng giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL 58 Kết lu ận ch ươ ng 1 66 Ch ng 2: BI N PHÁP GIÁO D C KNS CHO H C SINH THPT THÔNG QUA HO T NG GIÁO D C NGOÀI GI LÊN L P 68 2.1. Các nguyên t c ch o vi c xu t bi n pháp 68 2.1.1. Nguyên t c m b o tính m c ti êu 68 2.1.2. Nguyên t c m b o tính k th a 69 2.1.3. Nguyên t c m b o tính kh thi 70 2.1.4. Nguyên t c m b o tính h th ng 71 2.2. Mt s bi n pháp giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p 71 2.2.1. Tích h p m c tiêu giáo d c KNS v i m c tiêu c a ho t ng giáo d c NGLL 72 2.2.2. Thi t k các ch giáo d c KNS phù h p v i các n i dung, ho t ng th c hi n ch c a ho t ng giáo d c NGLL tr ưng THPT 76 2.2.3. S d ng linh ho t các lo i h ình ho t ng, các h ình th c t ch c ho t ng 84 2.2.4. Các bi n pháp h tr khác 91 Kết lu ận ch ươ ng 2 104
  6. vi Ch ng 3: THC NGHI M S Ư PH M 105 3.1. Kh o nghi m v tính c p thi t và tính kh thi c a các bi n pháp 105 3.1.1. Khái quát v ph ươ ng pháp kh o nghi m 105 3.1.2. Kt qu kh o nghi m 107 3.2. Th c nghi m s ư ph m 112 3.2.1. Nh ng v n chung v th c nghi m 112 3.2.2. Kt qu th c nghi m 120 Kết lu ận ch ươ ng 3 132 KT LU N VÀ KI N NGH 134 Kt lu n 134 Ki n ngh 135 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA H C Ã CÔNG B CÓ LIÊN QUAN N LU N ÁN 137 DANH M C TÀI LI U THAM KH O 138 PH L C 146
  7. vii DANH M C CÁC B NG Bảng Tiêu đề Trang 1.1 Kt qu kh o sát nh n th c c a GV và h c sinh THPT v KNS 55 1.2 S ti p nh n thông tin liên quan n KNS c a h c sinh THPT 56 1.3 ánh giá c a giáo viên v m c KNS c a h c sinh THPT 57 1.4a Nh n th c c a GV v b n ch t, s c n thi t c a vi c giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGL 59 1.4b Quan im c a giáo viên v m c ích giáo d c KNS cho hc sinh THPT thông qua ho t ng giáo dc NGLL 60 1.5 Mc th c hi n giáo d c KNS cho h c sinh THPT 61 thông qua ho t ng giáo d c NGLL 1.6 Cơ s v n d ng các bi n pháp giáo d c KNS cho h c sinh 62 1.7 Mc ti p c n các bi n pháp giáo d c KNS cho HS 63 2.1 Phân ph i ch ươ ng trình ho t ng giáo d c NGLL - lp 10 78 2.2 Các ch giáo d c KNS ưc xây d ng theo n i dung và hình th c ho t ng th c hi n ch c a ho t ng GDNGLL 80 3.1 Kt qu t ng h p ý ki n c a các i t ưng v tính c p 108 thi t c a các bi n pháp 3.2 Kt qu l ưng hoá ánh giá c a các nhóm i t ưng v 109 tính c p thi t c a các bi n pháp 3.3 Kt qu t ng h p ý ki n c a các i t ưng ánh giá v 111 tính kh thi c a các bi n pháp 3.4 Kt qu l ưng hoá ánh giá c a các i t ưng v tính kh thi 111 3.5 Mu th c nghi m 113 3.6 S b ích ca các ch giáo dc KNS 117 3.7 V ni dung các ch giáo d c KNS 118
  8. viii Bảng Tiêu đề Trang 3.8 Phân ph i tn su t kt qu tr ưc TN c a nhóm TN và 121 nhóm C 3.9 Bng ki m nh T cho nhóm C và TN tr ưc khi t ch c TN 122 3.10 Phân ph i t n su t k t qu sau TN c a nhóm TN và nhóm C 123 3.11 Bng ki m nh T cho nhóm C và TN sau khi t ch c TN 124 3.12 Phân ph i t n su t k t qu tr ưc và sau th c nghi m 125 3.13 Bng th ng kê kt qu nhóm TN tr ưc và sau TN 126 3.14 Bng ki m nh T 126 3.15 Thay i v nh n th c, thái và k n ng xác nh giá tr 128 3.16 Thay i quan ni m v giá tr ca mi con ng ưi 128 3.17 Thay i v nh hưng hành vi c a ng ưi tham gia 129 3.18 Thay i nh n th c v các khía cnh ca k nng ươ ng 130 u vi cm xúc
  9. ix DANH M C CÁC HÌNH V Hình Tiêu đề Trang 1.1 Bi u th hi n m c th c hi n giáo d c KNS cho h c sinh 61 THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL 1.2 Bi u các bi n pháp giáo d c KNS cho h c sinh 64 3.1 th im n ng l c c a hai nhóm tr ưc khi th c nghi m 123 3.2 th im nng l c ca hai nhóm sau khi th c nghi m 125 3.3 Bi u k t qu im n ng l c c a nhóm TN tr ưc và sau TN 127
  10. 1 M U 1. Lý do ch n tài Môi tr ưng s ng, ho t ng và h c t p c a th h tr hi n nay ang có nh ng thay i áng k . S phát tri n nhanh chóng c a các l nh v c kinh t - xã h i và giao l ưu qu c t ã và ang t o ra nh ng tác ng a chi u, ph c tp nh h ưng quá trình hình thành và phát tri n nhân cách c a th h tr [1; 29; 28]. Th c ti n này khi n các nhà giáo d c và nh ng ng ưi tâm huy t v i s nghi p giáo d c c bi t quan tâm n v n giáo d c k n ng s ng cho th h tr , trong ó có h c sinh trung h c ph thông. V n trung tâm liên quan n vi c giáo d c k n ng s ng cho th h tr ưc quan tâm và chia s là: th h tr ngày nay th ưng ph i ươ ng u v i nh ng r i ro e d a s c kh e và h n ch c ơ h i h c t p. Do ó, n u ch có thông tin không b o v h tránh ưc nh ng r i ro này. Giáo d c k n ng s ng ho c giáo d c d a trên ti p c n k n ng s ng có th cung c p cho các em các k n ng gi i quy t ưc các v n n y sinh t các tình hu ng thách th c. M t khác, k n ng sng là m t thành ph n quan tr ng trong nhân cách con ng ưi trong xã h i hi n i. Mu n thành công và s ng có ch t l ưng trong xã h i hi n i, con ng ưi ph i có k n ng s ng. K n ng s ng v a mang tính xã h i v a mang tính cá nhân. Giáo d c k n ng s ng tr thành m c tiêu và là m t nhi m v trong giáo d c nhân cách toàn di n. Vì l ó, “nhu c u v n d ng k n ng s ng mt cách tr c ti p hay gián ti p ưc nh n m nh trong nhi u khuy n ngh mang tính qu c t , bao g m c trong Di n àn giáo d c cho m i ng ưi, trong vi c th c hi n Công ưc quy n tr em, trong H i ngh qu c t v dân s và phát tri n và giáo dc cho m i ng ưi. G n ây nh t là trong Tuyên b v cam kt c a Ti u ban c bi t c a Liên Hi p qu c v HIV/AID (tháng 6 n m 2001), các n ưc ng ý r ng: n n m 2005 m b o r ng ít nh t có 90% và
  11. 2 vào n m 2010 ít nh t 95% thanh niên và ph n tu i t 15 n 24 có th ti p cn thông tin, giáo d c và d ch v c n thi t phát tri n k n ng s ng gi m nh ng t n th ươ ng do s lây nhi m HIV” [9]. Mc dù các qu c gia u th ng nh t trong nh n th c v t m quan tr ng ca k n ng s ng và giáo d c k n ng s ng cho th h tr nh ưng th c ti n tri n khai giáo d c k n ng s ng cho th h tr v n g p nh ng tr ng i nh t nh: Th ứ nh ất, vì ch ưa có nh ngh a rõ ràng y v k n ng s ng c ng nh ư các tiêu chu n, tiêu chí ng b cho vi c xác nh các k n ng s ng c ơ b n nên thi u nh h ưng cho vi c ho ch nh ch ươ ng trình giáo d c k n ng s ng các n ưc [7; 8]. Th ứ hai , h u h t các t ch c qu c t th ưng ưa ra các nh ngh a và n nh nh ng m c tiêu không phù h p ho c khó có th áp d ng m t cách hi u qu t i các n ưc [9]. Th ứ ba , ngay c nh ng qu c gia ã có ch ươ ng trình giáo d c k n ng s ng nh ưng c ng ch ưa kh ng nh ưc ph ươ ng th c hi u qu th c hi n ch ươ ng trình này. Nh ng khó kh n nêu trên ã khi n cho v n k n ng s ng và giáo d c k n ng s ng càng ưc quan tâm nghiên cu trong th i gian g n ây. Ch ng h n, UNESCO ã ti n hành d án 5 nưc ông Nam Á nh m các v n khác nhau liên quan n k n ng s ng nh m phác h a b c tranh t ng th các nh n th c, quan ni m v k n ng s ng mà các n ưc thành viên tham gia d án áp d ng ho c d ki n s áp d ng [10]. Do nhu c u i m i giáo d c áp ng s phát tri n t n ưc và s nghi p công nghi p hóa, hi n i hóa t n ưc c ng nh ư áp ng nhu c u c a ng ưi h c, Vi t Nam ã th c hi n i m i giáo d c ph thông; i mi mc tiêu giáo d c t ch y u là trang b ki n th c cho ng ưi h c sang trang b nh ng n ng l c c n thi t cho h : “n ng l c h p tác, có kh n ng giao ti p, nng l c chuy n i ngh nghi p theo yêu c u m i c a th tr ưng lao ng, nng l c qu n lý, n ng lc phát hi n và gi i quy t v n ; tôn tr ng và nghiêm túc tuân theo pháp lu t; quan tâm và gi i quy t các v n b c xúc
  12. 3 mang tính toàn c u; có t ư duy phê phán, có kh n ng thích ng v i nh ng thay i trong cu c s ng” [16]. B n tr c t c a giáo d c th k XXI mà th c ch t là cách ti p c n k n ng s ng trong giáo d c ã ưc quán tri t trong i mi m c tiêu, n i dung, và ph ươ ng pháp giáo d c ph thông Vi t Nam. Tuy nhiên, nh n th c v k n ng s ng, c ng nh ư vi c th ch hóa giáo d c k n ng sng trong giáo d c ph thông Vi t Nam ch ưa th t c th , c bi t v h ưng dn t ch c ho t ng giáo d c k n ng s ng cho h c sinh các c p, b c h c còn h n ch [10]. Nh ng n m g n ây, tình tr ng tr v thành niên ph m t i có xu h ưng gia t ng, c bi t là các ô th và thành ph l n. ã xu t hi n nh ng v án gi t ng ưi, c ý gây th ươ ng tích mà i t ưng gây án là h c sinh và n n nhân chính là b n h c và th y cô giáo c a h . Bên c nh ó là s bùng phát hi n tưng h c sinh ph thông hút thu c lá, u ng r ưu, tiêm chích ma tuý, quan h tình d c s m, th m chí là t sát khi g p v ưng m c trong cu c s ng. Nhi u em h c gi i, nh ưng ngoài im s cao, kh n ng t ch và k n ng giao ti p li r t kém. Các em s n sàng ánh nhau, ch i b y, sa à vào các t n n xã h i, th m chí li u l nh t b c m ng s ng [31]. Có nhi u nguyên nhân khác nhau d n n tình tr ng trên, nh ưng theo các chuyên gia giáo d c, nguyên nhân sâu xa là do các em thi u k n ng s ng. Do ch ưa ưc ti p c n v i ch ươ ng trình giáo d c k n ng s ng nên h c sinh ph thông nói chung, h c sinh THPT nói riêng còn thi u h t nh ng k n ng s ng c n thi t. Chính vì thi u k n ng s ng mà nhi u h c sinh ã gi i quy t các v n v g p ph i mt cách tiêu c c d n n các t n n, r i ro. T n m 2001, B Giáo d c và ào to ã th c hi n giáo d c k n ng sng cho h c sinh ph thông v i s h tr c a các t ch c qu c t , c bi t là ca Unicef t i Vi t Nam. Giáo d c k n ng s ng cho h c sinh ưc th c hi n bng vi c khai thác n i dung c a m t s môn h c có ưu th (trong vi c th c
  13. 4 hi n các m c tiêu c a giáo d c k n ng s ng) nh ư môn h c giáo d c công dân và các môn khoa h c k thu t, công ngh G n ây, B Giáo d c và ào t o ang nghiên c u xây d ng ch ươ ng trình giáo d c k n ng s ng ưa vào ch ươ ng trình giáo d c ph thông theo hình th c tích h p nhi u môn h c và ho t ng giáo d c trong và ngoài nhà tr ưng. Tuy nhiên, vi c tích h p giáo dc k n ng s ng vào n i dung môn h c, ho t ng giáo d c nào, bng ph ươ ng pháp nào, th i l ưng, c ơ c u ch ươ ng trình và cách t ch c th c hi n ra sao là nh ng câu h i t ra òi h i ph i gi i áp. M t trong nh ng h ưng tr l i cho các câu h i trên là khai thác th m nh c a ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p th c hi n giáo d c k n ng s ng cho h c sinh. Giáo d c k n ng s ng ph i thông qua ho t ng vì ch có thông qua ho t ng m i có th hình thành k n ng, nâng cao nh n th c, phát tri n thái , tình c m, ni m tin, b n l nh c ng nh ư s n ng ng, sáng t o h c sinh. ó c ng là lý do tác gi l a chn tài lu n án v i tiêu : "Giáo d ục k ỹ n ăng s ống cho h ọc sinh trung h ọc ph ổ thông thông qua ho ạt độ ng giáo d ục ngoài gi ờ lên l ớp" nghiên cu. 2. M c ích nghiên c u Nh m t ng c ưng và nâng cao hi u qu giáo d c k n ng s ng cho hoc sinh trung h c ph thông b ng con ưng tích h p giáo d c k n ng s ng v i ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p tr ưng trung h c ph thông. 3. Khách th và i t ng nghiên c u Quá trình giáo d c k nng s ng cho h c sinh trung h c ph thông và ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p tr ưng trung h c ph thông. 3.2. i t ng nghiên c u Bi n pháp giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trung h c ph thông thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p.
  14. 5 4. Gi thuy t nghiên c u Nu xu t ưc các bi n pháp có tính kh thi theo nh h ưng tích hp các thành t c a giáo d c k n ng s ng v i các thành t c a ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p thì có th nâng cao ưc hi u qu giáo d c k n ng sng cho h c sinh THPT. 5. Nhi m v nghiên c u 5.1. H th ng hóa nh ng v n lý lu n v KNS, giáo d c KNS, giáo dc KNS cho h c sinh THPT thông qua t ch c ho t ng giáo d c NGLL. 5.2. Kh o sát th c tr ng giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua t ch c ho t ng giáo d c NGLL m t s tr ưng THPT. 5.3. xu t các bi n pháp giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL và th c nghi m s ư ph m m t s bi n pháp ã xu t. 6. Ph m vi nghiên c u 6.1. V n i dung nghiên c u tài lu n án t p trung nghiên c u các KNS c ơ b n c n giáo d c cho h c sinh THPT là: k n ng xác nh giá tr , k n ng giáo ti p, k nng ươ ng u v i c m xúc, c ng th ng và k n ng gi i quy t mâu thu n m t cách tích c c. Th c nghi m giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL ưc th c hi n v i ch ươ ng trình ho t ng giáo dc NGLL l p 10, l p 11 THPT. 6.2. V a bàn nghiên c u Các nghiên c u ưc tri n khai t i thành ph H Chí Minh v i 3 tr ưng trung h c ph thông i di n cho 3 khu v c phát tri n c a thành ph : khu v c thành ph , khu v c nông thôn và khu v c có nhi u khó kh n. 7. Ph ng pháp lu n và ph ng pháp nghiên c u 7. 1. Ph ơ ng pháp lu n Vn d ng ph ươ ng pháp lu n duy v t bi n ch ng, duy v t l ch s và các ti p c n h th ng, ti p c n tích h p trong nghiên c u tài lu n án.
  15. 6 7.2. Ph ơ ng pháp nghiên c u 7.2.1. Nhóm ph ươ ng pháp nghiên c ứu lý lu ận Nghiên cu các tài, các v n b n, ch th , ngh quy t c a ng và Nhà n ưc v v n giáo d c và giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trung h c ph thông; phân tích, t ng h p nh ng t ư li u, tài li u lý lu n v giáo d c KNS cho h c sinh trung h c ph thông thông, nh ng k t qu nghiên c u lý thuy t và nh ng k t qu kh o sát, ánh giá giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trung hc ph thông thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p xây d ng các khái ni m công c và khung lý thuy t cho v n nghiên c u. 7.2.2. Nhóm các ph ươ ng pháp nghiên c ứu th ực ti ễn Ph ng pháp iu tra b ng phi u h i Ph ươ ng pháp ưc th c hi n nh m thu th p thông tin v th c tr ng giáo d c KNS cho h c sinh thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p. Các i t ưng ưc iu tra g m giáo viên, h c sinh và cán b qu n lý các tr ưng THPT. Ph ng pháp ph ng v n Ph ươ ng pháp ưc th c hi n nh m tìm hi u các nguyên nhân v th c tr ng giáo d c k n ng s ng cho h c sinh THPT và tìm hi u quan im c a các i t ưng ưc ph ng v n v vi c giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p. Ph ươ ng pháp ưc th c hi n ch y u v i các giáo viên và h c sinh THPT. Ph ng pháp chuyên gia T ch c th o lu n chuyên l y ý ki n các chuyên gia v m t s kt qu nghiên c u lý lu n và th c ti n. Ph ươ ng pháp c ng ưc s d ng ánh giá tính kh thi c a các bi n pháp giáo d c k n ng s ng cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p tr ưc khi t ch c th c nghi m.
  16. 7 Ph ng pháp tr c nghi m S d ng m t s bài tr c nghim o m c hình thành k n ng s ng cho h c sinh THPT b ng các bi n pháp ã xu t. Ph ng pháp th c nghi m Thc nghi m các bi n pháp giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trung hc ph thông thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p. 7.2.3. Ph ươ ng pháp h ỗ tr ợ S d ng phươ ng pháp th ng kê toán h c x lý các k t qu th c nghi m s ư ph m và k t qu iu tra b ng phi u h i. 8. Nh ng lu n im b o v - Giáo d c k n ng s ng là m c tiêu, nhi m v trong nhi m v giáo d c nhân cách toàn di n c a giáo d c THPT. - Giáo d c k n ng s ng cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo dc ngoài gi lên l p là v n hành ng th i các thành t c a giáo d c k n ng sng và các thành t c a ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p cùng th c hi n m c tiêu c a hai ho t ng. - Tích h p là con ưng có hi u qu th c hi n giáo d c k n ng s ng cho h c sinh thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p ng th i không làm quá t i các ho t ng c a h c sinh THPT. 9. óng góp m i c a lu n án 9.1. V lí lu n Góp ph n phát tri n lý lu n v giáo dc k nng s ng cho h c sinh trung h c ph thông và b ưc u thi t l p c ơ s lí lu n v giáo d c k n ng sng cho h c sinh theo nh h ưng tích h p v i ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p. Nh ng v n trên ưc th hi n qua các lu n im sau: - Giáo d c k n ng s ng (KNS) ưc xác nh là nhi m v c a giáo dc THPT nh m phát tri n nhân cách toàn di n cho h c sinh THPT trong b i cnh h i nh p qu c t .
  17. 8 - Tích h p là ph ươ ng th c có hi u qu th c hi n giáo d c KNS cho hc sinh THPT ng th i góp ph n gi m t i cho giáo d c THPT. - Giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL là tích h p các thành t c u trúc c a giáo d c KNS v i các thành t cu trúc c a ho t ng giáo d c NGLL và v n hành ng th i các thành t ó theo m c tiêu giáo d c ã xác nh. 9.2. V th c ti n Kt qu nghiên c u c a tài lu n án ã kh ng nh: - Hc sinh THPT r t h n ch v KNS. M t trong nh ng nguyên nhân ca th c tr ng này là do giáo d c THPT ch ưa quan tâm tho áng n v n giáo d c KNS cho h c sinh; ch ưa xác nh ưc ph ươ ng th c hi u qu giáo d c KNS cho h c sinh. - Tích h p m c tiêu c a giáo d c KNS v i m c tiêu c a ho t ng giáo dc NGLL; thi t k các ch giáo d c KNS phù h p v i n i dung/ho t ng th c hi n ch c a ch ươ ng trình ho t ng giáo d c NGLL là nh ng bi n pháp th c hi n ph ươ ng th c tích h p nh m giáo d c KNS cho h c sinh trong các tr ưng THPT m t cách có hi u qu . 10. B cc ca lu n án Ngoài ph n m u, lu n án gm 3 ch ươ ng và ph n k t lu n, ki n ngh . Ch ươ ng 1: Cơ s lí lu n và th c ti n v giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trung h c ph thông thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p. Ch ươ ng 2: Bi n pháp giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trung h c ph thông thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p. Ch ươ ng 3: Th c nghi m s ư ph m.
  18. 9 Ch ng 1 CƠ S LÝ LU N VÀ TH C TI N V GIÁO D C K N NG S NG CHO H C SINH TRUNG H C PH THÔNG THÔNG QUA HO T NG GIÁO D C NGOÀI GI LÊN L P 1.1. T NG QUAN V N NGHIÊN C U 1.1.1. Các nghiên c u n c ngoài T nh ng n m 90 c a th k XX, thu t ng “K n ng s ng” ã xu t hi n trong m t s ch ươ ng trình giáo d c c a UNICEF, tr ưc tiên là ch ươ ng trình “giáo d c nh ng giá tr s ng” v i 12 giá tr c ơ b n cn giáo d c cho th h tr [99]. Nh ng nghiên c u v k n ng s ng trong giai on này mong mu n th ng nh t ưc m t quan ni m chung v k n ng s ng c ng nh ư ư a ra ưc m t b ng danh m c các k n ng s ng c ơ b n mà th h tr c n có. Ph n ln các công trình nghiên c u v KNS giai on này quan ni m v KNS theo ngh a hp, ng nh t nó vi các k nng xã hi [83; 85; 86; 88; 89]. D án do UNESCO ti n hành t i m t s n ưc trong ó có các n ưc ông Nam Á là m t trong nh ng nghiên c u có tính h th ng và tiêu bi u cho h ưng nghiên c u v k n ng s ng nêu trên [9]. Do yêu c u c a s phát tri n kinh t xã h i và xu th h i nh p cùng phát tri n c a các qu c gia nên h th ng giáo d c c a các n ưc ã và ang thay i theo nh h ưng kh ơi d y và phát huy t i a các ti m n ng c a ng ưi hc; ào t o mt th h n ng ng, sáng t o, có nh ng n ng l c ch y u (nh ư nng l c thích ng, n ng l c t hoàn thi n, n ng l c h p tác, n ng l c ho t ng xã h i) thích ng v i nh ng thay i nhanh chóng c a xã h i. Theo ó, v n giáo d c k n ng s ng cho th h tr nói chung, cho h c sinh ph thông nói riêng ưc ông o các n ưc quan tâm. K ho ch hành ng DaKar v giáo d c cho m i ng ưi (Senegan 2000) yêu c u m i qu c gia c n m b o cho ng ưi h c ưc ti p c n ch ươ ng trình giáo d c k n ng s ng phù
  19. 10 hp. Trong giáo d c hi n i, k n ng s ng ca ng ưi h c là m t tiêu chí v ch t l ưng giáo d c. Do ó, khi ánh giá ch t l ưng giáo d c ph i tính n nh ng tiêu chí ánh giá k n ng s ng c a ng ưi h c [91; 92]. Mc dù, giáo d c k n ng s ng cho h c sinh ã ưc nhi u n ưc quan tâm và cùng xu t phát t quan ni m chung v k n ng s ng c a T ch c Y t th gi i ho c c a UNESCO, nh ưng quan ni m và n i dung giáo d c k n ng sng các n ưc không gi ng nhau. m t s n ưc, ni hàm c a khái ni m k nng s ng ưc m r ng, trong khi m t s n ưc khác xác nh n i hàm c a khái ni m k n ng s ng ch g m nh ng kh n ng tâm lí, xã h i. Quan ni m, n i dung giáo d c k n ng s ng ưc tri n khai các n ưc va th hi n cái chung v a mang tính c thù (nh ng nét riêng) ca t ng qu c gia. Mt khác, ngay trong m t qu c gia, ni dung giáo d c k n ng s ng trong lnh v c giáo d c chính quy và không chính quy cng có s khác nhau. Trong giáo d c không chính quy m t s n ưc, nh ng k n ng c ơ b n nh ư c, vi t, nghe, nói ưc coi là nh ng k n ng s ng c ơ s trong khi trong giáo d c chính quy, các k n ng s ng c ơ b n l i ưc xác nh phong phú h ơn theo các l nh vc quan h c a cá nhân. Do ph n l n các qu c gia u mi b ưc u tri n khai giáo d c k nng s ng nên nh ng nghiên c u lí lu n v v n này m c dù khá phong phú song ch ưa th t toàn di n và sâu s c. Cho n này, ch ưa có qu c gia nào ư a ra ưc kinh nghi m ho c h th ng tiêu chí ánh giá ch t l ưng k n ng s ng. Theo t ng thu t c a UNESCO, có th khái quát nh ng nét chính trong các nghiên c u này nh ư sau [99]: - Nghiên c u xác nh m c tiêu c a giáo d c k n ng s ng Hi th o Bali khái quát báo cáo tham lu n c a các qu c gia tham gia hi th o v giáo d c k n ng s ng cho thanh thi u niên ã xác nh m c tiêu ca giáo d c k n ng s ng trong giáo d c không chính quy c a các n ưc vùng
  20. 11 Châu Á - Thái Bình D ươ ng là: nh m nâng cao ti m n ng c a con ng ưi có hành vi thích ng và tích c c nh m áp ng nhu c u, s thay i, các tình hu ng c a cu c s ng hàng ngày, ng th i t o ra s thay i và nâng cao ch t lưng cu c sng. - Nghiên c u xác nh ch ươ ng trình và hình th c giáo d c k n ng s ng ây là n i dung ưc nhi u công trình nghiên c u quan tâm. Các nghiên c u này cho th y: chươ ng trình, tài li u giáo d c k n ng s ng ưc thi t k cho giáo d c không chính quy là ph bi n và r t a d ng v hình th c. C th : + L ng ghép vào ch ươ ng trình d y ch (ch ươ ng trình các môn h c) các m c khác nhau. Ví d : có n ưc l ng ghép d y k n ng s ng vào các ch ươ ng trình d y ch c ơ b n nh m xoá mù ch . Bên c nh d y ch có k t h p dy k n ng làm nông nghi p, k n ng b o t n môi tr ưng, s c kh e, k n ng phòng ch ng HIV/AIDS; + D y các chuyên c n thi t cho ng ưi h c. Ví d : t o thu nh p; môi tr ưng, k n ng ngh ; k n ng kinh doanh. 1.1.2. Các nghiên c u trong n c Thu t ng k n ng s ng ưc ng ưi Vi t Nam b t u bi t n t ch ươ ng trình c a UNICEF (1996) “Giáo d c k n ng s ng b o v s c kh e và phòng ch ng HIV/AIDS cho thanh thi u niên trong và ngoài nhà tr ưng” [10]. Thông qua quá trình th c hi n ch ươ ng trình này, n i dung c a khái ni m k n ng s ng và giáo d c k n ng s ng ngày càng ưc m r ng. Trong giai on u tiên, khái ni m k n ng s ng ưc gi i thi u trong ch ươ ng trình này ch bao g m nh ng k n ng s ng c t lõi nh ư: k n ng t nh n th c, k n ng giao ti p, k nng xác nh giá tr , k n ng ra quy t nh, k nng kiên nh và k n ng t m c tiêu. giai on này, ch ươ ng trình ch t p trung vào các ch giáo d c s c kh e c a thanh thi u niên. Giai on 2 c a
  21. 12 ch ươ ng trình mang tên “Giáo d c s ng kh e m nh và k n ng s ng”. Trong giai on này n i dung c a khái ni m k n ng s ng và giáo d c k n ng s ng ã ưc phát tri n sâu s c h ơn. Cùng v i vi c tri n khai ch ươ ng trình n u trên, v n k n ng s ng và giáo d c k n ng s ng cho h c sinh ã ưc quan tâm nghiên c u. Nh ng nghiên c u v các v n trên giai on này có xu h ưng xác nh nh ng k n ng c n thi t các l nh v c ho t ng mà thanh thi u niên tham gia và xu t các bi n pháp hình thành nh ng k n ng này cho thanh thi u niên (trong ó có h c sinh THPT). M t s công trình nghiên c u tiêu bi u cho hưng nghiên c u này là: Cm nang t ng h p k n ng ho t ng thanh thi u niên, c a tác gi Ph m V n Nhân (2002) [43]; K n ng thanh niên tình nguy n, tác gi Tr n Th i (1998) [70]; Mt trong nh ng ng ưi u tiên có nh ng nghiên c u mang tính h th ng v k n ng s ng và giáo d c k n ng s ng Vi t Nam là tác gi Nguy n Thanh Bình. V i m t lo t các bài báo, các tài nghiên c u khoa h c cp b và giáo trình, tài li u tham kh o [6; 7; 8; 9; 10] tác gi Nguyn Thanh Bình ã góp ph n áng k vào vi c t o ra nh ng h ưng nghiên c u v k n ng s ng và giáo d c k n ng s ng Vi t Nam. Nghiên c u v KNS và giáo d c KNS VI t Nam ưc th c hi n theo các h ưng chính sau: - Xác nh nh ng v n lí lu n c t lõi v k n ng s ng và giáo d c k nng s ng [6; 7; 8]. Theo h ưng nghiên c u này còn có m t s công trình nghiên c u khác nh ư: K n ng sng cho tu i v thành niên [49]; M t s c ơ s tâm lý c a vi c giáo dc k n ng s ng cho h c sinh [50] và nh ng nghiên c u c a mt s tác gi khác [20; 22; 52; 61; 62; 66; 80]. Mt s nghiên c u khác không tr c ti p c p n v n k n ng sng, giáo d c k n ng s ng nh ư i t ưng nghiên c u c a mình, nh ng k t
  22. 13 qu nghiên c u c a các công trình này có giá tr quan tr ng trong vi c thi t lp quan im ph ươ ng pháp lu n c ng nh ư nh ng nh h ưng và ti p c n trong vi c nghiên c u k n ng s ng, giáo d c k n ng s ng cho th h tr . ó là nghiên c u c a các tác gi ng Qu c B o [4]; D ươ ng T am [24]; Ph m Minh H c [28; 29]; Ph m ình Nghi p [42; 43]. - Nghiên c u so sánh giáo d c k n ng s ng Vi t Nam v i m t s qu c gia khác. Kt qu c a h ưng nghiên c u này cho th y, nghiên c u v k n ng sng và giáo d c k n ng s ng Vi t Nam xu t phát t yêu c u c a xã h i i vi giáo d c trong th i k công nghi p hóa - hi n i hóa; t nhi m v tri n khai chi n l ưc và i m i giáo d c ph thông, t xu th giáo d c th gi i và t s phát tri n n i t i c a khoa h c giáo d c nói chung và b ưc u ã t ưc nh ng thành t u nh t nh [10; 17; 21]. M t s công trình nghiên c u theo h ưng nghiên c u này ã c p n nh ng thách th c liên quan n giáo d c pháp lu t, giáo d c k n ng s ng cho h c sinh nh ư tài “Th c tr ng ph m t i c a h c sinh - sinh viên Vi t Nam trong m y n m g n ây và v n giáo d c pháp lu t trong nhà tr ưng” c a tác gi V ươ ng Thanh H ươ ng và Nguy n Minh c [31]. Nghiên c u c a tác gi Nguy n Thanh Bình và c ng s [10] ã mô t sinh ng, y , h th ng v ti p c n và th c hi n giáo d c k n ng s ng cho h c sinh do Ngành giáo d c th c hi n. Ngành giáo d c ã tri n khai ch ươ ng trình ư a giáo d c k n ng s ng vào h th ng giáo d c chính quy và không chính quy. N i dung giáo d c c a nhà tr ưng ph thông ưc nh hưng b i m c tiêu giáo d c k n ng s ng. Theo ó, các n i dung giáo k nng s ng s ng c th ã ưc tri n khai các c p b c h c nh ư: + Ch ươ ng trình c i cách c a giáo d c m m non (1994) ã chú ý n giáo d c tr hành vi, k n ng t ph c v , k n ng giao ti p ng x , ch ươ ng
  23. 14 trình khung ch m sóc và giáo d c tr nhà tr , tr m u giáo i m i ã chú tr ng các n i dung nh ư: phát tri n th ch t, nh n th c, phát tri n ngôn ng , tình c m, ngh thu t và th m m c a tr . Trong t t c các n i dung ch a ng n i dung k n ng s ng. + Giáo d c k n ng s ng b c ti u h c t p trung vào các k n ng chính, k n ng c ơ b n nh ư c, vi t, tính toán, nghe, nói; coi tr ng úng m c các k nng s ng trong c ng ng, thích ng v i nh ng thay i di n ra hàng ngày trong xã h i hi n i; hình thành các k n ng t ư duy sáng t o, phê phán, gii quy t v n , ra quy t nh, trí t ưng t ưng. + Giáo d c trung h c c ơ s chú tr ng giáo d c các k n ng s ng c ơ b n cho h c sinh nh ư: n ng l c thích nghi, n ng l c hành ng, n ng l c ng x , nng l c t h c su t i; nh h ưng h c sinh h c bi t, h c làm, h c chung s ng và h c t kh ng nh. Vi các b c h c trên, vi c giáo d c k n ng s ng ưc th c hi n ch yu thông qua ch ươ ng trình các môn h c và các ho t ng giáo d c c a nhà tr ưng cùng v i m t s ch ươ ng trình d án do n ưc ngoài tài tr . Ví d : v i trung h c c ơ s , nh ng môn h c ưc khai thác nh m giáo d c k n ng s ng cho h c sinh là: môn Giáo d c công dân, môn công ngh . + Trong giáo d c trung h c ph thông, giáo d c k n ng s ng cho h c sinh ã ưc tri n khai qua ch ươ ng trình ngo i khóa theo d án VIE 01/10 do UNFPA tài tr . Tài li u h ưng d n t ch c các ho t ng ngo i khóa v giáo dc k n ng s ng VTN trong các tr ưng trung h c ph thông ã th hi n ưc cách ti p c n v k n ng s ng. Quá trình ư a giáo d c k n ng s ng vào chươ ng trình giáo d c h c ưng, c bi t là ch ươ ng trình giáo d c ph thông nêu trên ưc th c hi n da trên nh ng k t qu nghiên c u v v n này ng th i c ng t o iu ki n các nghiên c u v ưa giáo d c k n ng s ng vào ch ươ ng trình giáo
  24. 15 dc ph thông ngày càng phát tri n. H ưng nghiên c u v giáo d c k n ng sng cho h c sinh thông qua các môn h c, các ho t ng giáo d c có ưu th hơn c trong nh ng nghiên c u v v n này. Bi u hi n c th là nh ng nghiên c u v ho t ng giáo d c NGLL. Tr ưc h t, c n ph i kh ng nh r ng, giáo d c k n ng s ng không ph i là m c ích t thân c a các nghiên c u v ho t ng giáo d c NGLL. Nh ng nghiên c u này tr ưc h t nh m thi t l p các c ơ s lí lu n và th c ti n th c hi n sao cho có hi u qu ho t ng giáo d c NGLL trong các tr ưng ph thông. Tuy nhiên, do tính ch t c a ho t ng giáo d c NGLL và các m c tiêu ca nó (phát tri n các n ng l c xã h i cho h c sinh) nên ho t ng giáo d c NGLL có quan h m t thi t v i giáo d c k n ng s ng. Vì v y, nh ng nghiên cu v ho t ng giáo d c NGLL có vai trò quan tr ng v i nh h ưng nghiên c u ưa giáo d c k n ng s ng vào ch ươ ng trình giáo d c ph thông. Các công trình nghiên c u v ho t ng giáo d c NGLL ưc phân tích theo quan im trên ưc khái quát theo nh ng h ưng nghiên c u chính sau ây: - Nghiên c u v giáo d c ngoài gi lên l p và s ph i k t h p các l c lưng giáo d c trong vi c t ch c ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p ngoài tr ưng [27; 69]. - Nghiên c u ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p tr ưng ph thông nh n m nh vai trò ch th trong ho t ng t p th và các hình th c t ch c ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p [32; 33; 53; 56; 57; 65]. - Nghiên c u v th c hi n các n i dung giáo d c khác nhau thông qua ho t ng giáo d c NGLL nh ư giáo d c môi tr ưng, giao d c giá tr o c; giáo d c ý th c pháp lu t thông qua ho t ng giáo d c NGLL [28; 54; 67]. Qua t p h p nghiên c u, phân tích t ng h p và t ng quan v n t vi c kh o sát các tài liên quan trong n ưc và có th ưa ra nh n nh: - Ch y u các tài phân tích làm rõ th c tr ng tr ưc tính c p bách c a vn k n ng s ng, ch ưa t p trung gi i quy t nhi m v nghiên c u lí lu n
  25. 16 mt cách có h th ng v ph ươ ng pháp, hình th c giáo d c k n ng s ng cho hc sinh, sinh viên nói chung và h c sinh trung h c ph thông nói riêng . - Các tài ã c p n nh ng hình th c giáo d c k n ng s ng c th và ch ưa có k t qu th nghi m rõ ràng, c th nên tính thuy t ph c ch ưa cao. M t s tài nghiên c u t ươ ng i y các nhi m v : nghiên c u lí lu n, ánh giá th c tr ng và xu t các bi n pháp giáo d c k n ng s ng nh ưng trên i t ưng sinh viên. Nh ng phân tích trên ây cho th y, giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trung h c ph thông m c dù ã ưc nh h ưng b i m c tiêu, n i dung ch ươ ng trình giáo d c nh ng tri n khai th c ti n ho t ng này trong nhà tr ưng còn r t nhi u h n ch . Giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trung h c ph thông m i ch ưc th c hi n nh ư m t n i dung, m t m c tiêu ph c a các ch ươ ng trình/ d án cho c p h c này. Do v y, c n thi t ph i khai thác n i lc c a chính các ho t ng trong nhà tr ưng trung h c ph thông nh m th c hi n có hi u qu n i dung giáo d c k n ng s ng cho h c sinh b c h c này. 1.2. M T S V N LÝ LU N V GIÁO D C K N NG S NG CHO HC SINH TRUNG H C PH THÔNG 1.2.1. Các khái ni m 1.2.1.1. K n ng s ng K n ng s ng (life skills) là khái ni m ưc s d ng r ng rãi nh m vào mi l a tu i trong l nh v c ho t ng thu c các l nh v c khác nhau c a i sng xã h i. Ngay nh ng n m u th p k 90, các t ch c Liên Hi p Qu c (LHQ) nh ư WHO (T ch c Y t Th gi i), UNICEF (Qu c u tr Nhi ng LHQ), UNESCO (T ch c V n hóa, khoa h c và Giáo d c c a LHQ) ã chung s c xây d ng ch ươ ng trình giáo d c K n ng s ng cho thanh thi u niên. Tuy nhiên, cho n nay, khái nim này v n n m trong tình tr ng ch ưa có mt nh ngh a rõ ràng và y .
  26. 17 Theo WHO (1993): K n ng s ng là n ng l c tâm lý xã h i, là kh n ng ng phó m t cách có hi u qu v i nh ng yêu c u và thách th c c a cu c sng. ó c ng là kh n ng c a m t cá nhân duy trì m t tr ng thái kh e mnh v m t tinh th n, bi u hi n qua các hành vi phù h p và tích c c khi tươ ng tác v i ng ưi khác, v i n n v n hóa và môi tr ưng xung quanh. N ng lc tâm lý xã h i có vai trò quan tr ng trong vi c phát huy s c kh e theo ngh a r ng nh t v th ch t, tinh th n và xã h i. K n ng s ng là kh n ng th hi n, th c thi n ng l c tâm lý xã h i này [90]. Theo UNICEF (UNICEF Thái Lan, 1995): K n ng s ng là kh n ng phân tích tình hu ng và ng x , kh n ng phân tích cách ng x và kh n ng tránh ưc các tình hu ng. Các k n ng s ng nh m giúp chúng ta chuy n d ch ki n th c “cái chúng ta bi t” và thái , giá tr “cái chúng ta ngh , c m th y, tin t ưng” thành hành ng th c t “làm gì và làm cách nào” là tích c c nh t và mang tính ch t xây d ng [99]. UNESCO (2003) quan ni m: K n ng s ng là n ng l c cá nhân th c hi n y các ch c n ng và tham gia vào cu c s ng hàng ngày. ó là kh nng làm cho hành vi và s thay i c a mình phù h p v i cách ng x tích cc giúp con ng ưi có th ki m soát, qu n lý có hi u qu các nhu c u và nh ng thách th c trong cu c s ng hàng ngày [98]. T các quan ni m v KNS nêu trên, có th rút ra nh n xét: - Có nhi u cách bi u t khái ni m k n ng s ng v i quan ni m r ng hp khác nhau tùy theo cách ti p c n v n . Khái ni m KNS ưc hi u theo ngh a h p ch bao g m nh ng n ng l c tâm lý xã h i (TLXH). Theo ngh a rng, KNS không ch bao g m n ng l c tâm lý xã h i mà còn bao g m c nh ng k n ng tâm v n ng. - Mc dù cách bi u t khái ni m KNS có khác nhau (vi c xác nh n i hàm c a khái ni m nông, sâu khác nhau d n n ph m vi ph n ánh c a khái
  27. 18 ni m r ng, h p khác nhau) nh ưng im th ng nh t trong các quan ni m v KNS là: kh ng nh KNS thu c v ph m trù n ng l c (hi u k n ng theo ngh a r ng) ch không thu c phm trù k thu t c a hành ng, hành vi (hi u k n ng theo ngh a h p). - Do tính ch t ph c t p c a KNS nên trong th c t , các tài li u v k nng s ng c p n m i l nh v c ho t ng t h c t p chu n b vào ngh , cách h c ngo i ng , k n ng làm cha m n t ch c tr i hè. Tuy nhiên cn phân bi t gi a nh ng k n ng s ng còn (livelihood skills, survival skills) nh ư h c ch , h c ngh , làm toán, v.v ti b ơi l i, v.v vi khái ni m KNS ã ưc c p các nh ngh a nêu trên. Tóm l i, khái ni m KNS ưc hi u theo nhi u cách khác nhau t ng khu v c và t ng qu c gia. m t s n ưc, KNS ưc h ưng vào giáo d c v sinh, dinh d ưng và phòng b nh. M t s n ưc khác KNS l i h ưng vào giáo dc hành vi và cách ng x , giáo d c an toàn giao thông, b o v môi tr ưng hay giáo d c lòng yêu hòa bình. Theo ó, v n phát tri n KNS cho thanh thi u niên các n ưc c ng khác nhau. Có n ưc ch h n ch nh ng KNS c n cho l nh v c b o v s c kh e, phòng tránh các t n n xã h i, ngh a là KNS ch dành cho m t s nhóm i tưng có nguy c ơ cao ươ ng u v i nh ng thách th c c a xã h i, KNS không ph i là c n cho m i ng ưi. Nh ưng m t s n ưc khác, s nh n th c v KNS sâu s c h ơn, do ó, KNS ưc phát tri n cho m i i t ưng v i nh ng KNS ó con ng ưi có th v n d ng vào gi i quy t các vn xã h i khác nhau, trong các hoàn c nh và tình hu ng khác nhau c a t ng lo i i t ưng. Tuy nhiên, xu h ưng chung là s d ng khái ni m KNS c a UNESCO (s d ng khái ni m KNS theo ngh a r ng) tri n khai các ho t ng phát tri n KNS cho các i t ưng trong xã h i, c bi t là thanh thi u niên. iu này ưc lý gi i b i hai lý do: Th ứ nh ất, n u hi u KNS theo ngh a h p là ng nh t KNS v i n ng l c TLXH do ó làm gi m i
  28. 19 ph m vi nh h ưng c ng nh ư tác d ng c a KNS. N ng l c TLXH c p ti kh n ng c a con ng ưi bi u hi n nh ng cách ng x úng ho c chính xác khi t ươ ng tác v i ng ưi khác trong các tình hu ng khác nhau c a môi tr ưng xung quanh d a trên n n v n hóa nào ó. Nh ưng, iu c n l ưu ý là, con ng ưi không ch c n có n ng l c thích ng v i nh ng thách th c c a cu c s ng mà con ng ưi còn c n và ph i bi t cách thay i m t cách phù h p và mang tính tích c c; Th ứ hai , khái ni m KNS theo ngh a r ng ã bao hàm trong nó n ng lc TLXH v i ý ngh a là thành ph n có vai trò chung trong vi c h tr cho sc kh e tinh th n và s c kh e th ch t, giúp cá nhân s ng h nh phúc v i nh ng ng ưi khác trong xã h i. Bên c nh ó, theo ngh a r ng, khái ni m KNS còn c p n kh n ng con ng ưi qu n lý ưc các tình hu ng r i ro, không ch i v i b n thân mà còn có th gây nh h ưng n m i ng ưi trong vi c ch p nh n các bi n pháp ng n ng a r i ro. ây chính là kh n ng con ng ưi qu n lý m t cách thích h p b n thân, ng ưi khác và xã h i trong cu c s ng hàng ngày. Vi phân tích nêu trên, tác gi lu n án s dng khái ni m KNS trong nghiên c u lu n án v i n i hàm: “kh ả n ăng làm cho hành vi và s ự thay đổ i c ủa mình phù h ợp v ới cách ứng x ử tích c ực giúp con ng ười có th ể ki ểm soát, qu ản lý có hi ệu qu ả các nhu c ầu và nh ững thách th ức trong cu ộc s ống hàng ngày”. Do ti p c n k n ng s ng t ươ ng i a d ng nên c ng có nhi u cách phân lo i KNS. Theo t ng h p c a tác gi Nguy n Thanh Bình [7], t n t i các cách phân lo i KNS nh ư sau: - Phân lo i xu t phát t l nh v c s c kh e. Theo cách phân lo i này có 3 nhóm KN: Nhóm th ứ nh ất, là nhóm k n ng nh n th c bao g m các k nng, c th : t ư duy phê phán, gi i quy t v n , nh n th c h u qu , t ư duy phân tích, kh n ng sáng t o, t nh n th c, t m c tiêu, xác nh giá tr ; Nhóm th ứ hai , là các k n ng ươ ng u v i xúc c m, g m các k n ng c th :
  29. 20 ý th c trách nhi m, cam k t, ki m ch s c ng th ng, ki m ch ưc c m xúc, t qu n lí, t giám sát và t iu ch nh; Nhóm cu ối cùng , là nhóm k n ng xã hi (hay k n ng t ươ ng tác) v i các k n ng thành ph n: giao ti p, quy t oán, th ươ ng thuy t, t ch i, h p tác, s c m thông chia s , kh n ng nh n th y thi n c m c a ng ưi khác. - UNESCO cho r ng cách phân lo i KNS theo 3 nhóm nêu trên m i ch dng các KNS chung, trong khi ó, còn có nh ng KNS th hi n trong nh ng vn c th khác nhau trong i s ng xã h i. Vì th , UNESCO xu t thêm các KNS nh ư: v sinh, v sinh th c ph m, s c kh e, dinh d ưng; các v n v gi i, gi i tính, s c kh e sinh s n; ng n ng a và ch m sóc ng ưi bnh HIV/AIDS; phòng tránh r ưu, thu c lá và ma túy; phòng ng a thiên tai, bo l c và r i ro; hòa bình và gi i quy t xung t; gia ình và c ng ng; giáo d c công dân; b o v thiên nhiên và môi tr ưng; phòng ch ng buôn bán tr em và ph n . - Vi m c ích giúp ng ưi h c ng phó v i các v n c a cu c s ng và t hoàn thi n mình, UNICEF phân lo i KNS theo các m i quan h c a cá nhân v i các nhóm KNS: + Nhóm k n ng nh n bi t và s ng v i chính mình, bao g m các k nng: k n ng t nh n th c, lòng t tr ng, s kiên nh, ươ ng u v i c m xúc, ươ ng u v i c ng th ng; Nhóm k n ng. + Nhóm k n ng nh n bi t và s ng v i ng ưi khác, v i các k n ng thành ph n: k n ng quan h t ươ ng tác liên nhân cách, s c m thông, ng v ng tr ưc áp l c tiêu c c c a b n bè ho c c a ng ưi khác, th ươ ng l ưng, giáo ti p có hi u qu . + Nhóm k n ng ra quy t nh m t cách hi u qu , g m các k n ng: t ư duy phê phán, t ư duy sáng t o, ra quy t nh, gi i quy t v n . Nh ng cách phân lo i nêu trên ã ư a ra b ng danh m c các KNS có giá tr trong nghiên c u phát tri n lý lu n v KNS và ch có tính ch t t ươ ng
  30. 21 i. Trên th c t , các KNS có m i quan h m t thi t v i nhau b i khi tham gia vào m t tình hu ng c th , con ng ưi c n ph i x d ng r t nhi u k n ng khác nhau. Ví d , khi c n quy t nh m t v n nào ó, cá nhân ph i s d ng nh ng k nng nh ư: k n ng t nh n th c, k n ng t ư duy phê phán, k n ng t ư duy sáng t o và k n ng kiên nh, v.v Kt qu nghiên c u v KNS c a nhi u tác gi [6; 7; 8; 9; 99; 100], ã kh ng nh: “dù phân lo i theo hình th c nào thì m t s k n ng v n ưc coi là k n ng c t lõi nh ư: k n ng xác nh giá tr , k n ng giáo ti p, k n ng ươ ng u v i c m xúc, c ng th ng; k n ng gi i quy t mâu thu n m t cách tích c c; k n ng t nh n th c, k n ng ra quy t nh, k n ng t m c tiêu ” [7]. Th ng nh t v i quan ni m này, tác gi lu n án ã gi i h n các KNS ưc nghiên c u trong lu n án giáo d c cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL g m các k n ng: k n ng xác nh giá tr , k nng giáo ti p, k n ng ươ ng u v i c m xúc, c ng th ng và k n ng gi i quy t mâu thu n m t cách tích c c. Tác gi gi i h n các k n ng s ng này nghiên c u nh m giáo d c cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p vì ây là m t s k n ng s ng ch ưa ưc nghiên c u m t cách y v n i dung, ph ươ ng pháp và hình th c giáo d c cho h c sinh nói chung, h c sinh THPT nói riêng; m t khác, tác gi lu n án ã tích l y ưc m t s kinh nghi m (k c m t s nghiên c u ã có c a tác gi lu n án) v các k n ng này. ây c ng là m t trong nh ng lí do tác gi l a ch n tài lu n án. 1.2.1.2. Giáo d c k n ng s ng Khái ni m giáo d c c ng ưc hi u theo ngh a r ng, h p khác nhau cp xã h i và c p nhà tr ưng [5; 36; 39; 47]. c p nhà tr ưng, khái ni m giáo d c ch quá trình giáo d c t ng th (d y h c và giáo d c theo ngh a h p) ưc th c hi n thông qua các ho t ng giáo d c. Ho t ng giáo d c là nh ng ho t ng do các c ơ s giáo d c (tr ưng h c và các
  31. 22 cơ s khác) t ch c th c hi n theo k ho ch, ch ươ ng tình giáo d c, tr c ti p u hành và ch u trách nhi m v chúng. Trong các ho t ng giáo d c, ho t ng d y h c là n n t ng và ch o không ch trong các môn h c, mà t t c các ho t ng giáo d c khác trong nhà tr ưng. Nó là ho t ng giáo d c c ơ bn nh t, có v trí n n t ng và ch c n ng ch o trong h th ng các ho t ng giáo d c. Ho t ng giáo d c ưc t ch c có nh h ưng v m t giá tr nh m t o ra nh ng môi tr ưng ho t ng và giao ti p có nh h ưng c a ng ưi h c. Khi tham gia các ho t ng giáo d c, ng ưi h c ti n hành các ho t ng c a mình theo nh ng nguyên t c chung, nh ng m c tiêu chung, nh ng chu n m c giá tr chung và nh ng bi n pháp chung, nh v y h ưc giáo dc theo nh ng tiêu chí chung (tuy ho t ng c a m i ng ưi luôn di n ra cp cá nhân). K n ng s ng ưc hình thành thông qua quá trình xây d ng nh ng hành vi lành m nh và thay i nh ng hành vi, thói quen tiêu c c trên c ơ s giúp ng ưi h c có c ki n th c, giá tr , thái và k n ng thích h p. Do v y, k n ng s ng ph i ưc hình thành cho h c sinh thông qua con ưng c tr ưng - ho t ng giáo d c. Theo UNICEF, giáo d c d a trên K n ng s ng cơ b n là s thay i trong hành vi hay m t s phát tri n hành vi nh m t o s cân b ng gi a ki n th c, thái , hành vi [90; 95; 99]. T n i hàm c a khái ni m KNS (khái ni m KNS ã ưc tác gi lu n án l a ch n) và quan ni m v ho t ng giáo d c ã trình bày trên, tác gi lu n án quan ni m: Giáo d c KNS là m t quá trình v i nh ng ho t ng giáo dc c th nh m t ch c, iu khi n h c sinh bi t cách chuy n d ch ki n th c (cái h c sinh bi t) và thái , giá tr (cái h c sinh ngh , c m th y, tin tưng) thành hành ng th c t (làm gì và làm cách nào) m t cách tích c c và mang tính ch t xây d ng. Giáo d c KNS cho h c sinh là giáo d c cho các em có cách s ng tích c c trong xã h i hi n i, là xây d ng ho c thay i các
  32. 23 em các hành vi theo h ưng tích c c phù h p v i m c tiêu phát tri n toàn di n nhân cách ng ưi h c d a trên c ơ s giúp h c sinh có tri th c, giá tr , thái và k n ng phù h p. 1.2.2. S c n thi t ph i giáo d c k n ng s ng cho h c sinh THPT và các thành t c u trúc c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT 1.2.2.1. S c n thi t ph i giáo d c k n ng s ng cho h c sinh THPT Lý do c n ph i giáo d c KNS cho h c sinh THPT ưc lý gi i qua các ph ươ ng di n sau: * Xét theo yêu c ầu xã hội Do c im c a xã h i hi n nay nên s hình thành và phát tri n k nng s ng tr thành m t yêu c u quan tr ng i v i cá nhân và là tiêu chí v nhân cách con ng ưi hi n i. H i ngh giáo d c th gi i h p t i Senegan tháng 4 - 2000 ã thông qua k ho ch hành ng giáo dc cho m i ng ưi (K ho ch hành ng Dakar) [92] g m 6 m c tiêu l n. Trong ó m c tiêu 3 ã vch ra r ng: “m b o nhu c u h c t p c a t t c th h tr và ng ưi l n ưc áp ng thông qua bình ng ti p c n v i các ch ươ ng trình h c t p và ch ươ ng trình k n ng s ng thích h p”. M c tiêu này ã yêu c u các qu c gia ph i m b o cho ng ưi h c ưc ti p c n nh ng ch ươ ng trình KNS phù h p. Mc tiêu 6 c a ch ươ ng trình hành ng Giáo d c cho m i ng ưi (Dakar) c ng kh ng nh: Nâng cao toàn b các m t c a ch t l ưng giáo d c và m b o có th nh n rõ và o ưc nh ng k t qu ó v các k n ng c ơ b n ca KNS. UNESCO ã xác nh nh ng l nh v c c n ưc quan tâm c bi t v giáo d c KNS, bao g m: - Liên quan n vi c làm : Các ch ươ ng trình giáo d c KNS trong giáo dc ngh nghi p không nên ti n hành m t cách c l p mà c n th c hi n theo h ưng th ưng tích h p vào các ch ươ ng trình d y k n ng ngh nghi p (c trong giáo d c chính quy ho c không chính quy). iu này cho phép
  33. 24 ng th i th c hi n 2 m c tiêu: m t là, tng c ưng c ơ h i h c t p, chu n b cho cá nhân b ưc vào th gi i công vi c b ng vi c t o cho h u vào là các k n ng ngh nghi p ưc ào t o; hai là, t ng c ưng tính hi u qu và s phù hp c a cá nhân v i các k n ng ngh ưc ào t o (có áp ng nhu c u th tr ưng không? Có áp ng y mong mu n c a cá nhân không? Có giúp nâng cao m c thu nh p c a h không? Có gi m nh ng t n th ươ ng/thi t hai v kinh t , xã h i c a h không?). - Liên quan n s c kh e, HIV/AIDS và l m d ng ma túy : Hi ngh giáo d c th gi i ã nh n th c ưc nhu c u c p bách hi n nay là u tranh vi i d ch HIV/AIDS (do m t n a nh ng ng ưi nhi m d ch m i l a tu i t 15 n 24). Giáo d c phòng tránh HIV/AIDS là m t trong 15 n i dung c a giáo d c vì s phát tri n b n v ng. M t ch ươ ng trình phòng tránh HIV t t là nó có th t o ra s thay i hành vi làm gi m nh ng nguy c ơ c a nhi m HIV. iu này càng úng khi nh ng ch ươ ng trình này cung c p các thông tin cơ b n và giúp thanh thi u niên phát tri n nh ng k n ng s ng c n thi t ra quy t nh và hành ng theo nh ng quy t nh liên quan n s c kh e. - Liên quan n xung t và b o l c: Giáo d c là tr ng tâm c a m i chi n l ưc xây d ng hòa bình. iu ó có ngh a là thông qua giáo d c (chính quy và phi chính quy) nh ng cá nhân có ưc ki n th c, giá tr , thái và các k n ng s ng c n thi t xây d ng n n móng v ng ch c cho lòng tôn tr ng quy n con ng ưi, các nguyên t c dân ch và ch ng l i b o l c, t i ác. Ti p c n KNS to ra m t mô hình mà m i ng ưi có th phát tri n các k nng phân tích, t ư duy phê phán, ra quy t nh (h c bi t); t tr ng, thi n chí, sáng t o (h c t kh ng nh mình); giao ti p, s ng v i ng ưi khác, gi i quy t xung t, h p tác và cam k t xã h i (h c chung s ng v i m i ng ưi); gi i quy t n tho i v i m i vi c khác nhau (h c làm).
  34. 25 * Xét t ừ góc độ giáo d ục K n ng s ng c a ng ưi h c ưc xác nh là m t bi u hi n c a ch t lưng giáo d c. Vì th , trong m c tiêu 6 c a k ho ch hành ng Dakar v giáo d c cho m i ng ưi KNS ưc coi là m t khía c nh c a ch t l ưng giáo dc, ánh giá ch t l ưng giáo d c c n tính n nh ng tiêu chí ánh giá KNS ca ng ưi h c. T ch c giáo d c k n ng s ng cho h c sinh trong các nhà tr ưng, xét cho cùng là nâng cao ch t l ưng giáo d c. Giáo d c KNS là th c hin quan im h ưng vào ng ưi h c, m t m t áp ng nhu c u c a ng ưi h c có n ng l c áp ng nh ng thách th c c a cu c s ng và nâng cao ch t l ưng cu c s ng c a m i cá nhân. M t khác, th c hi n giáo d c KNS thông qua nh ng ph ươ ng pháp h ưng n ng ưi h c (l y hc sinh làm trung tâm) và ph ươ ng pháp d y h c t ươ ng tác, cùng tham gia, cao vai trò tham gia ch ng, t giác c a ng ưi h c và vai trò ch o c a ng ưi d y s có nh ng tác ng tích c c i v i nh ng m i quan h ng ưi dy và ng ưi h c, ng ưi h c v i ng ưi h c. ng th i, ng ưi h c c m th y h ưc tham gia vào các v n có liên quan n cu c s ng c a b n thân, h s thích thú và h c t p tích c c h ơn. Nh ư v y giáo d c KNS cho ng ưi h c, c th là h c sinh THPT ng th i th hi n tính khoa h c và nhân v n c a giáo d c. * Xét t ừ góc độ v ăn hóa, chính tr ị Giáo d c KNS gi i quy t m t cách tích c c nhu c u và quy n con ng ưi, quy n công dân ưc ghi trong pháp lu t Vi t Nam và qu c t . Giáo dc KNS giúp con ng ưi s ng an toàn, lành m nh và có ch t l ưng trong m t xã h i hi n i v i v n hóa a d ng và v i n n kinh t phát tri n và th gi i ưc coi là m t mái nhà chung. * Xét theo yêu c ầu c ủa s ự phát tri ển b ền v ững Trong s 15 n i dung c ơ b n v giáo d c vì s phát tri n b n v ng ã ưc UNESCO xác nh thì có r t nhi u n i dung thông nh t v i giáo d c
  35. 26 KNS gi i quy t các v n c th nh ư: quy n con ng ưi, hòa bình và an ninh, bình ng gi i, a d ng v n hóa và hi u bi t v giao l ưu v n hóa, s c kh e, HIV/AIDS, các n i dung v b o v môi tr ưng, gim nghèo, tinh th n và trách nhi m t p th . ng th i hình thành ưc nh ng KNS c t lõi nh ư k nng t m c tiêu; k n ng xác nh giá tr ; k n ng ra quy t nh, gi i quy t vn , k n ng kiên nh giúp cho m i cá nhân có th nh h ưng t i cu c sng lành m nh phù h p v i các giá tr s ng c a xã h i, có ch t l ưng cu c s ng và có nh ng hành vi tích c c trong gi i quy t các v n c a cu c sng giúp thúc y phát tri n b n v ng c a c cá nhân và c a t p th . Bên cnh nh ng k n ng s ng c t lõi trên, nh ng k n ng s ng chung nh ư t ư duy phê phán, t ư duy sáng t o, thi n chí, suy ngh tích c c còn ưc áp d ng vào gi i quy t các n i dung c th t o ra s phát tri n b n v ng. 1.2.2.2. Các thành t c u trúc c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT Giáo d c KNS cho h c sinh THPT c ng nh ư các quá trình, ho t ng giáo d c khác trong tr ưng THPT u có c u trúc xác nh, trong ó các thành t m c tiêu, n i dung và ph ươ ng pháp là nh ng thành t t o s khác bi t gi a giáo d c KNS v i các quá trình, ho t ng giáo d c khác. * Mục tiêu c ủa giáo d ục KNS cho h ọc sinh THPT Mc tiêu c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT không d ng l i vi c làm thay i nh n th c cho h c sinh b ng cách cung c p thông tin, tri th c mà tp trung vào m c tiêu xây d ng ho c làm thay i hành vi c a h c sinh theo hưng tích c c, mang tính xây d ng i v i các v n t ra trong cu c sng. Giáo d c KNS giúp h c sinh THPT hi u ưc nh ng tác ng mà hành vi và thái c a mình có th gây ra, có thái và hành vi tích c c i v i môi tr ưng t nhiên, môi tr ưng xã h i, i v i các v n c a cu c s ng. Hc sinh THPT có KNS s bi t ng d ng nh ng nguyên t c phát tri n b n vng vào cu c s ng c a mình. Có th kh ng nh, giáo d c KNS cho h c sinh
  36. 27 THPT là trang b cho các em m t chi c c u n i gi a hi n t i v i t ươ ng lai, giúp các em thích ng v i cu c s ng hi n i không ng ng bi n i. * Nội dung giáo d ục KNS cho h ọc sinh THPT Ni dung giáo d c KNS cho h c sinh THPT là nh ng KNS c t lõi c n hình thành và phát tri n cho các em. Theo gi i h n nghiên c u c a lu n án, tác gi lu n án t p trung vào các k n ng: k n ng xác nh giá tr , k n ng giáo ti p có hi u qu , k n ng ươ ng u v i c m xúc, c ng th ng và k nng gi i quy t mâu thu n m t cách tích c c. - K n ng xác nh giá tr : Giá tr là cái mà b n thân m i ng ưi coi là quan tr ng. Nó có th r t c th nh ư ti n b c, qu n áo, các ph ươ ng ti n trong sinh ho t ho c tr u tưng nh ư lòng chung thu , s c m thông, gi gìn trinh ti t, thông minh, sáng t o, nhân ái, giá tr ngh nghi p, v.v Giá tr ch u tác ng c a th i gian, kinh nghi m s ng, s giáo d c c a gia ình, môi tr ưng xã h i mà ng ưi ó ang sng và làm vi c. K n ng xác nh giá tr là kh n ng xác nh nh ng c tính, ni m tin, thái , chính ki n nào c a mình cho là quan tr ng và giúp ta hành ng theo ph ươ ng h ưng ó. Xác nh giá tr nh h ưng n ra quy t nh và hành ng ca con ng ưi. - K n ng giao ti p có hi u qu : K n ng giao ti p có hi u qu kh n ng t o d ng m i quan h và kh nng ng x c a con ng ưi trong m i quan h v i ng ưi khác t ưc k t qu cao nh t theo m c tiêu ã xác nh. K n ng giáo ti p có hi u qu bao hàm trong nó c k n ng l ng nghe và hi u ưc ng ưi khác. ng th i, k n ng này là s ph i h p c a nhi u KNS khác nh ư: k n ng t nh n th c, k n ng th ươ ng l ưng, k nng t ư duy phê phán, k n ng chia s /cm thông, k n ng ki m ch .
  37. 28 - K n ng ươ ng u v i c m xúc c ng th ng: K n ng ươ ng u v i c m xúc c ng th ng là kh n ng ki m ch xúc cm và t gi i thoát kh i tr ng thái c ng th ng. K n ng ươ ng u v i c m xúc c ng th ng giúp h c sinh nh n bi t ưc m t s tình hu ng t o nên c ng th ng, nh n bi t ưc nh ng bi u hi n ca s c ng th ng và tác ng c a nó v i cu c s ng. - K n ng gi i quy t mâu thu n m t cách tích c c: K n ng gi i quy t mâu thu n m t cách tích cc là kh n ng nh n th c ưc các mâu thu n n y sinh trong cu c s ng và các nguyên nhân c a nh ng mu thu n ó bình t nh suy ngh v cách th c gi i quy t mâu thu n ó m t cách thi n chí. K n ng này òi h i h c sinh t duy phê phán, t ư duy sáng t o nhìn nh n v n và ánh giá ng ưi khác; bi t l ng nghe, th a nh n ý ki n hp lý c a ng ưi khác; bi t cách th ươ ng l ưng và ra các quy t nh h p lý. * Ph ươ ng th ức và phươ ng pháp ti ếp c ận trong giáo d ục KNS cho h ọc sinh THPT Tr ưc yêu c u c p bách v vi c ư a KNS và ch ươ ng trình giáo d c hc ưng, trong ó có giáo d c ph thông nói chung, THPT nói riêng, th i gian qua B Giáo d c và ào t o ã t ch c nhi u h i th o khoa h c v vi c xây d ng ch ươ ng trình giáo d c KNS cho h c sinh các c p h c. M t trong nhng v n ưc quan tâm các h i th o này là ph ươ ng th c th c hi n giáo d c KNS cho h c sinh nh ư th nào cho hi u qu . Tng k t th c ti n và kinh nghi m c a m t s n ưc cho th y có 3 ph ươ ng án th c hi n giáo d c KNS cho h c sinh là: - Xây d ng môn h c v giáo d c KNS ưa vào ch ươ ng trình h c t p ca h c sinh.
  38. 29 - Lng ghép các n i dung giáo d c KNS vào các môn h c có ưu th và các ho t ng giáo d c khác. - Tích h p giáo d c KNS vào các môn h c và các ho t ng giáo d c (trong ó có ho t ng giáo d c NGLL). Theo quan im các tác gi lu n án, do KNS ưc hình thành và phát tri n thông qua tr i nghi m và g n li n v i ho t ng s ng c a h c sinh nên vi c giáo d c KNS cho h c sinh theo ph ươ ng án hình thành m t môn h c riêng là ít kh thi, kém hi u qu . C ng nh ư v i giáo d c o c v y, h c sinh hc n 50 th m chí 100 ti t v o c c ng ch ưa c ơ s kh ng nh hc sinh ó ã t ưc nh ng yêu c u chu n m c chung v o c. H c sinh có th thu c lòng các khái ni m o c, gi i thích ưc ý ngh a xã hi ca các giá tr o c nh ưng ch ưa ch c h c sinh ã có nh ng hành vi phù hp v i các chu n m c o c mà các em r t thu c. Do ó, n u hình thành mt môn h c riêng, không rõ môn h c này c n thi t k trong bao nhiêu ti t hc sinh th c s có KNS và s dng ưc các k n ng ó trong ho t ng và cu c s ng ? Ph ươ ng th c l ng ghép c ng ã ưc th c hi n v i m t s n i dung giáo d c c n c p nh t vào ch ươ ng trình giáo d c ph thông nh ư giáo d c dân s, giáo d c môi tr ưng tuy nhiên trong giáo d c KNS, ph ươ ng th c này cng không nhi u hi u qu . Nh ng khó kh n khi th c hi n theo ph ươ ng th c này là: - Khó kh n trong vi c xác nh các môn h c l ng ghép. Nh ng môn hc này ph i m b o có nh ng y u t t ươ ng ng v i c tr ưng c a giáo dc KNS (chú tr ng th c hành và kinh nghi m s ng c a h c sinh; thi t l p hành vi c th trong t ng tình hu ng c th ). - Khó kh n trong vi c m b o n i dung giáo d c KNS ã ưc l ng ghép. B i vì, do tính ch t c a l ng ghép, n i dung giáo d c KNS có tính c
  39. 30 lp nh t nh so v i n i dung c a môn h c ưc s d ng l ng ghép, vi c khai thác n i dung giáo d c KNS n âu ph thu c vào t ng giáo viên, th m chí t ng ti t h c c a môn h c ưc l ng ghép. Vi nh ng phân tích trên, tác gi lu n án cho r ng, c n xác nh giáo dc KNS là m c ích c a giáo d c, theo ó, t t c các môn h c, các ho t ng giáo d c trong nhà tr ưng ph i h ưng n giáo d c KNS cho h c sinh. Có nh ư v y, giáo d c KNS cho h c sinh m i ưc th c hi n m t cách th ưng xuyên, liên t c c v th i gian và không gian nh ó mà các m c tiêu v giáo dc KNS cho h c sinh m i t ưc m c cao. ây c ng là lý do, tác gi lu n án l a ch n ph ươ ng th c tích h p là ph ươ ng th c giáo d c KNS cho h c sinh trong tr ưng THPT. Nh ư v y, theo ph m vi gi i h n c a tài lu n án, vn giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL chính là th c hi n vi c giáo d c KNS cho h c sinh theo ph ươ ng th c tích hp. Các ti p c n chính (ph ươ ng pháp ti p c n) trong giáo d c KNS cho h c sinh THPT ã ưc khái quát g m [7; 71]: - Ph ươ ng pháp ti p c n cùng tham gia: T o s t ươ ng tác gi a giáo viên vi h c sinh, h c sinh v i h c sinh và t ng c ưng s tham gia c a h c sinh trong h c t p, th c hành k n ng. - Ph ươ ng pháp ti p c n h ưng vào ng ưi h c: D a vào kinh nghi m sng và áp ng nhu c u c a h c sinh. - Ph ươ ng pháp ti p c n ho t ng: T ch c cho h c sinh tham gia các ho t ng xây d ng hành vi/ thay i hành vi. Vi các ph ươ ng pháp ti p c n trên, các ph ươ ng pháp d y h c c th ưc s d ng trong giáo d c KNS cho h c sinh THPT là: Ph ươ ng pháp ng não, ph ươ ng pháp th o lu n nhóm, ph ươ ng pháp óng vai, ph ươ ng pháp nghiên c u tình hu ng, ph ươ ng pháp trò ch ơi
  40. 31 1.2.3. Các y u t nh h ng và c im c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT các thành ph l n 1.2.3.1. Các y u t nh h ng n giáo d c KNS cho h c sinh THPT * Đặc điểm tâm lý c ủa h ọc sinh THPT [3; 30; 48] Tu i h c sinh trung h c ph thông là giai on ã tr ưng thành v m t th l c, nh ưng s phát tri n c ơ th còn ch ưa v ng ch c, các em b t u th i k phát tri n t ương i êm v m t sinh lý. S phát tri n c a h th n kinh có nh ng thay i quan tr ng do c u trúc bên trong c a não ph c t p và các ch c nng c a não phát tri n, c u trúc c a t bào bán c u i não có nh ng c im nh ư trong c u trúc t bào não c a ng ưi l n, s l ưng dây th n kinh liên hp t ng lên, liên k t các ph n khác nhau c a v não l i, iu ó t o ti n cn thi t cho s ph c t p hóa ho t ng phân tích, t ng h p c a v bán c u i não trong quá trình h c t p và rèn luy n. Nhìn chung, l a tu i các em ã phát tri n cân i, kho và p, a s các em có th t ưc nh ng kh n ng phát tri n v c ơ th nh ư ng ưi l n, ó là y u t c ơ b n giúp h c sinh trung h c ph thông có th tham gia các ho t ng phong phú, a d ng, ph c t p c a ch ươ ng trình giáo d c trung hc ph thông . h c sinh trung h c ph thông tính ch nh trong nh n th c ưc phát tri n, tri giác có m c ích ã t t i m c cao, quan sát tr nên có m c ích, h th ng và toàn di n h ơn, tuy nhiên n u thi u s ch o c a giáo viên thì quan sát c a các em c ng khó t hi u qu cao. Vì v y, giáo viên c n quan tâm hưng quan sát c a các em vào nh ng nhi m v nh t nh, không v i k t lu n khi ch ưa tích lu các s ki n. C ng l a tu i này các em ã có kh n ng t ư duy lý lu n, t ư duy tr u t ưng m t cách c l p sáng t o. T ư duy c a các em ch t ch h ơn, có c n c và nh t quán h ơn, tính phê phán c ng phát tri n. Có th nói nh n th c c a h c sinh trung h c ph thông chuy n d n t nh n th c c m
  41. 32 tính sang nh n th c lý tính, nh t ư duy tr u t ưng d a trên ki n th c các khoa hc và v n s ng th c t c a các em ã t ng d n. H ng thú h c t p c a các em gn li n v i khuynh h ưng ngh nghi p, ý th c h c t p ã thúc y s phát tri n tính ch nh trong các quá trình nh n th c và n ng l c iu khi n b n thân, iu này giúp các em có th tham gia ho t ng giáo d c v i vai trò ch th c a các ho t ng ó. S phát tri n t ý th c là m t c im n i b t trong s phát tri n nhân cách c a h c sinh trung h c ph thông, nó có ý ngh a to l n i v i s phát tri n tâm lý c a các em. H c sinh trung h c ph thông có nhu c u tìm hi u và ánh giá nh ng c im tâm lý c a mình: quan tâm sâu s c t i i s ng tâm lý, ph m ch t nhân cách và n ng l c riêng, xu t hi n ý th c trách nhi m, lòng t tr ng, tình c m ngh a v ó là nh ng giá tr n i tr i và b n v ng. Các em có kh n ng ánh giá v m t m nh, m t y u c a b n thân mình và nh ng ng ưi xung quanh, có nh ng bi n pháp ki m tra ánh giá s t ý th c b n thân nh ư vi t nh t ký, t ki m im trong tâm t ưng, bi t i chi u v i các th n t ưng, các yêu c u c a xã h i, nh n th c v trí c a mình trong xã h i, hi n t i và t ươ ng lai. a s h c sinh n h t h c k I l p 10 ã nh h ưng ưc kh i thi c a mình. Nói chung các em ã bi t ánh giá nhân cách trong t ng th nh ưng th ưng ánh giá ng ưi khác kh t khe h ơn i v i b n thân mình, s ánh giá còn thi u tính bi n ch ng ôi khi mâu thu n nhau. Các em có kh n ng t ý th c, th ưng òi h i ng ưi khác nhi u h ơn s c g ng c a b n thân. Các em có th trách cha m nói nhi u, nh ưng b n thân l i hay m ng, n t em, mong mu n cha m hi u mình, nh ưng mình l i th ơ không chia s , không hi u h t ni bu n, hoàn c nh khó kh n c a cha m , s au kh khi có a con h ư S t ý th c còn th hi n thích tham gia các ho t ng mà mình yêu thích, song ch ưa xu t phát t ng c ơ vì m c ích xã h i, hay l i ích c ng
  42. 33 ng mà a s nh t th i do b n thân hay do theo b n bè. Nhu c u giao ti p ho t ng c a l a tu i này r t l n, các em không th “ng i yên”, b i v y m t môi tr ưng t t, ho t ng phù h p v i s thích, v i n ng l c h c sinh có nh hưng c a gia ình và xã h i s giúp các em t kh ng nh mình. Hc sinh trung h c ph thông là l a tu i quy t nh s hình thành nhân sinh quan, th gi i quan v xã h i, t nhiên, các nguyên t c và quy t c c ư x . Ch s u tiên c a s hình thành th gi i quan là s phát tri n h ng thú nh n th c i v i nh ng v n thu c nguyên t c chung nh t c a v tr , nh ng quy lu t ph bi n c a t nhiên, xã h i và c a s t n t i xã h i loài ng ưi. L a tu i này các em quan tâm nhi u t i các v n liên quan n con ng ưi, vai trò c a con ng ưi trong l ch s , quan h gi a con ng ưi và xã h i, gi a quy n l i và ngh a v , gi a ý trí và tình c m. l a tu i này các em có nhu c u ưc sinh ho t v i các b n cùng l a tu i, c m th y mình c n cho nhóm, có uy tín, có v trí nh t nh trong nhóm, mu n ưc bàn bè th a nh n. ây là c ơ s cho vi c hc sinh thích tham gia t ch c ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p. i s ng tình c m c a các em r t phong phú, iu ó ưc th hi n rõ nh t trong tình b n, có yêu c u cao i v i b n, m t s ph m ch t t t c a tình bn ưc hình thành: s v tha, chân th t, tôn tr ng, s n sàng giúp , hi u bi t l n nhau. Các em có kh n ng ng c m, tình b n mang tính xúc c m cao, th ưng lý t ưng hoá tình b n, nguyên nhân k t b n c ng r t phong phú, nhóm b n ã m r ng có c nam và n và m t s em ã xu t hi n s lôi cu n u tiên khá m nh m , xu t hi n nhu c u chân chính v tình yêu v i tình cm sâu s c. giáo d c h c sinh tr ng h c ph thông có hi u qu nhà giáo dc c n chú ý xây d ng m i quan h t t p v i các em, ó là m i quan h bình ng, tôn tr ng l n nhau, c n tin t ưng, t o iu ki n các em phát huy tính tích c c, ch ng, sáng t o, c l p, nâng cao tinh th n trách nhi m v i bn thân.
  43. 34 Tóm l i, s phát tri n nhân cách c a h c sinh trung h c ph thông là m t giai on r t quan tr ng, giai on chuy n i t tr em lên ng ưi l n. ây là la tu i u thanh niên v i nh ng c im tâm lý c thù khác v i tu i thi u niên, các em ã t t i s tr ưng thành v th l c và s phát tri n nhân cách. c im tâm sinh lý c a h c sinh trung h c ph thông là iu ki n thu n l i cho vi c giáo d c k n ng s ng cho các em có hi u qu . Các l c l ưng giáo dc ph i bi t phát huy các y u t tích c c, kh c ph c nh ng h n ch trong s phát tri n tâm sinh lý l a tu i này l a ch n n i dung, hình th c t ch c thích hp, phát huy ưc tính tích c c ch ng c a các em trong ho t ng giáo d c theo nh h ưng c a m c tiêu giáo d c k n ng s ng . * Các y ếu t ố thu ộc v ề ch ươ ng trình giáo d ục THPT th c hi n giáo d c KNS cho h c sinh THPT thì m c tiêu v giáo dc KNS ph i ưc t ra trong ch ươ ng trình giáo d c THPT. Theo ó, n i dung giáo d c KNS cho h c sinh THPT ph i ưc ho ch nh; các hình th c, ph ươ ng pháp giáo d c k n ng sng cho h c sinh ph i ưc xác nh c th . Các y u t nêu trên ph i ưc mô t trong v n b n ch ươ ng trình giáo d c KNS cho h c sinh THPT và tr thành m t n i dung c a ch ươ ng trình giáo dc THPT. Phân tích trên cho th y, n u v n KNS ch ưa ưc t ra, ch ưa ưc xác nh nh ư m t yêu c u, nhi m v c th c a ch ươ ng trình giáo d c THPT thì khó có th th c hi n giáo d c KNS cho h c sinh THPT. * Các y ếu t ố thu ộc môi tr ường gia đình và xã h ội Dưi góc giáo d c, gia ình, xã h i không ch là l c l ưng tham gia vào quá trình giáo d c mà còn là môi tr ưng giáo d c quan tr ng [59]. Trong l nh v c giáo d c KNS cho h c sinh THPT, môi tr ưng gia ình và môi tr ưng xã h i có th tác ng theo h ưng tích c c ho c không tích c c i v i quá trình hình thành và phát tri n KNS c a h c sinh. Do KNS thu c
  44. 35 ph m trù n ng l c nên s tr i nghi m có ý ngh a quan tr ng i v i quá trình hình thành và phát tri n KNS. Gia ình và xã h i chính là môi tr ưng nơi xác l p các tình hu ng di n ra s tr i nghi m c a h c sinh. 1.2.3.2. c im c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT các thành ph l n S phát tri n nhanh-mnh, v i quy mô l n v các l nh v c kinh t , chính tr , xã h i các thành ph l n ã t o ra nh ng khác bi t trong phát tri n giáo d c c a các thành ph l n so v i các ô th nh , các khu v c nông thôn, c bi t là các vùng có iu ki n kinh t -xã h i c bi t khó kh n. Tính phát tri n không u nói chung, phát tri n không u v giáo d c nói riêng (do tác ng c a s phát tri n không u v kinh t ) là m t tính quy lu t. Vi giáo dc KNS cho h c sinh THPT c ng nh ư v y. T c im v phát tri n kinh t xã h i, phát tri n giáo d c c a các thành ph l n, có th xác nh 2 c im chính c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT các thành ph l n nh ư sau: - các thành ph l n, không ch nhu c u ưc giáo d c KNS c a h c sinh THPT phát tri n mà yêu c u v giáo d c KNS cho h c sinh THPT c ng rt cao. Hc sinh THPT có nhi u iu ki n tham gia vào các ho t ng, các mi quan h a d ng, sinh ng t i các thành ph l n. Khi tham gia vào các ho t ng và quan h này, theo c im c a l a tu i các em luôn khao khát gt hái ưc nh ng thành công. Tuy nhiên, tr ưc khi ưc giáo d c KNS, chính s thi u h t KNS là rào c n n v i nh ng thành công nh ư mong mu n ca các em. K t qu kh o sát trên h c sinh tr ưng THPT Gia nh, THPT Gi ng Ông T , THPT Lê Quý ôn thành ph H Chí Minh cho th y có n 62% h c sinh “ch ưa t ng nghe nói n KNS (theo www.baodatviet.vn ngày 24/3/2010). Nh ư v y, s thi u ht KNS do ch ưa ưc giáo d c KNS ã h n ch kh n ng và m c thành công c a h c sinh THPT trong nhi u ho t
  45. 36 ng và quan h là y u t kích thích nhu c u ưc giáo d c KNS c a h c sinh THPT các thành ph l n. Mt khác, do tính a d ng, ph c t p trong môi tr ưng s ng các thành ph l n nên nh ng r i ro i v i h c sinh THPT c ng cao h ơn. Tình tr ng hc sinh THPT m c các t n n xã h i và vi ph m pháp lu t có d u hi u gia tng c v tính ch t l n m c nghiêm tr ng so v i các khu v c khác. Th c t này òi h i ph i t ng c ưng giáo d c KNS cho h c sinh THPT các thành ph l n. - Giáo d c KNS cho h c sinh THPT các thành ph l n v a thu n l i nh ưng c ng g p không ít khó kh n. Thu n l i vì có nhi u ch th (cá nhân và các t ch c) khác nhau có th cung cp d ch v giáo d c v KNS cho h c sinh THPT. Theo quy lu t cung cu, khi h c sinh THPT có nhu c u ưc giáo d c KNS thì s xu t hi n nh ng ch th áp ng nhu c u ó cho h c sinh. Có th nh n th y, ngay c khi giáo d c h c ưng ch ưa t ch c giáo d c KNS cho h c sinh thì ngoài xã hi ã có nhi u cá nhân, t ch c cung c p d ch v giáo d c KNS cho h c sinh THPT. Thêm vào ó, v i iu ki n v c ơ s v t ch t c ng nh ư tài chính, các hình th c giáo d c KNS cho h c sinh THPT ưc th c hi n r t a d ng, phong phú, h p d n và l i cu n ưc h c sinh. Giáo d c KNS cho h c sinh THPT các thành ph l n c ng g p không ít khó kh n. Nh ng khó kh n này th hi n các ph ươ ng di n nh ư: khó th ng nh t các n i dung giáo d c KNS cho h c sinh THPT; m c m b o các yêu c u s ư ph m c a các ph ươ ng pháp, hình th c giáo d c KNS cho h c sinh ít ưc ki m soát; ánh giá KNS c a h c sinh THPT không ưc th c hi n có h th ng, v.v T t c nh ng iu này òi h i các tr ưng THPT các thành ph l n ph i ch ng, tích c c trong vi c giáo d c KNS cho h c sinh ng th i ph i phát huy ưc vai trò ch o c a giáo d c nhà tr ưng trong giáo dc KNS cho h c sinh.
  46. 37 1.3. HO T NG GIÁO D C NGOÀI GI LÊN L P VÀ V N GIÁO DC K N NG S NG CHO H C SINH THPT 1.3.1. Ho t ng giáo d c NGLL tr ng THPT 1.3.1.1. Khái ni m ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p tr ng THPT Theo tác gi Nguy n D c Quang và c ng s [56; 57], ho t ng giáo dc NGLL là vi c t ch c giáo d c thông qua ho t ng th c ti n c a h c sinh v khoa h c k thu t, lao ng công ích, ho t ng xã h i, ho t ông nhân v n, v n hoá ngh thu t, th m m , th d c, th thao, vui ch ơi gi i trí giúp các em hình thành và phát tri n nhân cách. Trong Ch ươ ng trình ho t ng giáo d c NGLL tr ưng THPT [19], ho t ng giáo d c NGLL ưc quan ni m là nh ng ho t ng ưc t ch c ngoài gi h c các môn trên l p, là s ti p n i ho t ng d y - hc trên l p, là con ưng g n lí thuy t v i th c ti n, t o nên s th ng nh t gi a nh n th c và hành ng c a h c sinh. Nh ư vây, ho t ng GDNGLL là nh ng ho t ng giáo d c ưc t ch c ngoài gi h c các môn v n hóa và là ho t ng ti p n i ho t ng d y h c trên l p. Nó có quan h ch t ch v i ho t ng d y h c và các ho t ng giáo d c trong nhà tr ưng Trung h c ph thông nh m t o môi tr ưng cho ng ưi h c g n lý thuy t v i th c hành, th ng nh t gi a nh n th c vi hành ng và có c ơ h i tr i nghi m hành vi ng x c a mình. Ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p tr ưng Trung h c ph thông góp ph n quan tr ng vào s hình thành và phát tri n các k n ng, hành vi, giáo d c tình c m, ni m tin ng ưi h c, c bi t là giúp ng ưi h c hình thành và phát tri n k n ng s ng giúp h c sinh THPT s ng m t cách an toàn kho m nh và thích ng v i môi tr ưng s ng luôn luôn bi n i, t o c ơ s cho s phát tri n nhân cách h c sinh m t cách toàn di n áp ng v i yêu c u không ng ng thay i c a xã h i. Vì l ó, trong ch ươ ng trình giáo d c THPT hi n nay, ho t ng giáo d c NGLL là m t ch ươ ng trình b t bu c, là m t b ph n c a quá trình giáo d c toàn di n h c sinh THPT.
  47. 38 1.3.1.2. V trí, vai trò c a ho t ng giáo d c NGLL tr ng THPT Cơ c u c a ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p tr ưng THPT ưc xác nh theo m c tiêu giáo d c c a c p h c và tính n c im l a tu i c a tng kh i l p ng th i ph i áp ng ưc nhu c u phát tri n c a xã h i v nhân cách ng ưi h c. Ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p không gi i h n v không gian và th i gian ho t ng, phong phú v n i dung và a d ng v hình th c t ch c. Vì v y c ơ c u t ch c ho t ng c ng có c u trúc linh ho t và sáng t o, ưc tích h p nhi u n i dung giáo d c và có tính m m d o, theo hưng phát huy vai trò tích c c ch ng sáng t o c a ng ưi h c. Các ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p nh m th c hi n các m t giáo dc trong nhà tr ưng do ó n i dung ho t ng giáo d c ưc t p trung vào các n i dung c ơ b n sau ây: Ho t ng g n li n v i n i dung v n hoá trong nhà tr ưng, ho t ng th d c, th thao, v n ngh , ngh thu t, các ho t ng xã h i - chính tr , lao ng ngh nghi p, các v n v tình b n, tình yêu, hôn nhân, gia ình, các v n v gi gìn phát huy các giá tr b n s c v n hóa dân tc, phòng ch ng các t n n xã h i, các v n v vai trò c a thanh niên trong xây d ng t n ưc th i k công nghi p hoá, hi n i hoá, các v n v hoà bình h u ngh , giáo d c hưng nghi p, v.v Ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p là b ph n h u c ơ trong quá trình giáo d c nhà tr ưng ph thông, là b ph n không th thi u ưc trong k ho ch Giáo d c - ào t o c a nhà tr ưng; t o s th ng nh t gi a giáo d c và dy h c, gi a giáo d c trong nhà tr ưng và giáo d c ngoài nhà tr ưng, gi a th i gian trong n m h c và th i gian hè. Thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p, giúp nhà tr ưng huy ng các ngu n l c giáo d c h c sinh v mi m t, nh m xây d ng tr ưng h c thân thi n, h c sinh tích c c. Ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p là môi tr ưng ho t ng c a ng ưi h c, nó có c ơ c u, n i dung, m c tiêu, ph ươ ng ti n t ươ ng i khách quan i v i ng ưi h c vì v y nó có tr thành ho t ng c a ng ưi h c hay
  48. 39 không còn ph thu c vào nhi u y u t : ng c ơ ho t ng, iu ki n ho t ng, môi tr ưng ho t ng, vai trò c v n c a giáo viên và n ng l c t t ch c c a h c sinh, v.v Nh ưng c n ph i có cách nhìn nh n úng v ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p ó là ho t ng c a ng ưi hc và do ng ưi hc. Ho t ng ch t o ra s thay i ng ưi h c khi ng ưi h c tham gia t giác tích c c và ch ng trong quá trình ho t ng. 1.3.1.3. Nhi m v c a ho t ng giáo d c NGLL tr ng THPT Ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p th c hi n ba mc tiêu sau: * Nhi ệm v ụ giáo d ục v ề nh ận th ức Giúp h c sinh THPT có tri th c hi u bi t v các giá tr truy n th ng c a dân t c c ng nh ư nh ng giá tr t t p c a nhân lo i; c ng c , m r ng ki n th c ã h c trên l p (qua các hình th c sinh ho t câu l c b theo môn h c, tham qua, sinh ho t theo ch ); có ý th c chính tr , o c pháp lu t và li s ng lành m nh, ý th c v quy n và trách nhi m i v i b n thân, gia ình, nhà tr ưng và xã h i; có ý th c v nh h ưng ngh nghi p, l a ch n ngh nghi p phù h p v i n ng l c c a cá nhân và yêu c u phát tri n ngành ngh trong xã h i. * Nhi ệm v ụ giáo d ục v ề k ỹ n ăng Ti p t c rèn luy n các k n ng c ơ b n ã ưc hình thành t THCS trên c ơ s ó phát tri n m t s n ng l c ch y u nh ư: N ng l c t hoàn thi n, kh n ng thích ng, k n ng giao ti p, k n ng gi i quy t v n , k n ng kiên nh, n ng l c ho t ng chính tr - xã h i, n ng l c t ch c qu n lí, nng l c h p tác, chia s , th ươ ng l ưng nh m giúp h c sinh s ng m t cách an toàn, kho m nh, thích ng v i cu c s ng không ng ng bi n i. * Nhi ệm v ụ v ề thái độ Giáo d c cho h c sinh có lý t ưng s ng vì ngày mai l p nghi p, có ni m tin vào t ươ ng lai, có ý th c và tinh th n t hào dân t c. Bi t t thái
  49. 40 tr ưc nh ng v n c a cu c s ng, bi t ch u trách nhi m v hành vi c a b n thân; u tranh tích c c v i nh ng bi u hi n sai trái c a b n thân và c a ng ưi khác ( t hoàn thi n mình); bi t c m th và ánh giá cái p trong cu c s ng. B i d ưng cho các em tính tích c c, ch ng sáng t o tham gia vào các ho t ng t p th c a nhà tr ưng và ho t ng xã h i,giáo d c cho các em tinh th n oàn k t hoà bình, h u ngh . 1.3.1.4. N i dung ho t ng giáo d c ngoài NGLL tr ng THPT Ni dung ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p tr ưng Trung h c ph thông ưc ti n hành theo các ch l n, m i ch g m nhi u n i dung chia nh , ch l n ưc thi t k cho c ba kh i l p, nh ưng m c tiêu ho t ng, n i dung ho t ng các kh i l p là không gi ng nhau mà ưc thi t k theo c u trúc ng tâm theo ưng xoáy trôn c v i mc tiêu, n i dung ho t ng ngày m t nâng cao d n. N i dung ho t ng ưc thi t k mang tính h th ng, tính k th a, nh ng k t qu ho t ng giáo d c l p tr ưc là cơ s , là ti n ti n hành ho t ng giáo d c l p sau, ng th i nh ng ni dung ho t ng l p sau nh m c ng c các k t qu l p d ưi. Ni dung giáo d c không ơn thu n là m t n i dung giáo d c mà ưc tích h p t nhi u n i dung khác nhau: Giáo d c truy n th ng dân t c, truy n th ng tôn s ư tr ng o, giáo d c k n ng s ng, giáo d c quyn,b n ph n, giáo dc gi i tính, giáo d c h ưng nghip, giáo d c s c kho sinh s n, giáo d c môi tr ưng, phòng ch ng các t n n xã h i, giáo d c t ư t ưng, o c H Chí Minh, giáo d c ý th c trách nhi m c a ng ưi công dân i v i át n ưc trong th i k công nghi p hoá, hi n i hoá, v.v Các n i dung trên ưc tích h p l ng ghép trong n i dung ho t ng m c dù tên ho t ng có th ch l y tên m t ni dung c th . Vì v y, giáo viên t ch c ho t ng giáo d c ngoài gi lên lp có nhi m v ph i c n c vào ch ê, l a ch n n i dung ho t ng chính và các n i dung giáo d c c n tích h p t ch c ho t ng cho h c sinh.
  50. 41 Ni dung ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p ưc chuy n t i qua k ho ch ho t ng và k ch b n ho t ng, vì v y khi xây d ng k ho ch ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p ph i th hi n ưc nh ng n i dung c ơ b n ca ho t ng, th hi n ý t ưng s ư ph m và m c tiêu c n t ưc c a ho t ng. K ho ch ho t ng ưc th c thi qua k ch b n, nh ưng s thành công ca k ch b n l i ph thu c vào vai trò c a ng ưi d n ch ươ ng trình, do ó ni dung ho t ng th c s i vào th c ti n ho t ng thì vai trò c a ng ưi dn ch ươ ng trình và ng ưi t ch c r t quan tr ng vì h góp ph n không nh vào s thành công c a ho t ng. Do ó giáo viên ch nhi m l p hay nhà s ư ph m c n quan tâm n b i d ưng n ng l c t ch c, n ng l c iu khi n ho t ng cho h c sinh. 1.3.1.5. c im c a ho t ng giáo d c NGLL tr ng THPT Ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p là ho t ng c a ng ưi h c, do ng ưi h c, vì ng ưi h c, ưc t ch c theo m c tiêu, n i dung, ch ươ ng trình giáo d c THPT d ưi s h ưng d n c a giáo viên ch nhi m l p hay nhà s ư ph m. B n ch t c a ho t ng này là thông qua t ch c các lo i hình ho t ng, các m i quan h nhi u m t, nh m giúp ng ưi h c chuy n hoá m t cách t giác, tích c c tri th c thành ni m tin, ki n th c thành hành ng, bi n yêu cu c a nhà tr ưng, c a nhà s ư ph m thành ch ươ ng trình hành ng c a t p th l p h c sinh và c a cá nhân h c sinh, bi n quá trình giáo d c thành quá trình t giáo d c. T o c ơ h i cho h c sinh tr i nghi m tri th c, thái , quan im và hành vi ng x c a mình trong m t môi tr ưng an toàn, thân thi n có nh h ưng giáo d c. Thông qua ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p có th giúp h c sinh s ng m t cách an toàn kho m nh có kh n ng thích ng v i nh ng bi n i c a cu c s ng hàng ngày b i n i dung ho t ng a d ng phong phú, hình th c và ph ươ ng pháp th c hi n luôn luôn ưc i m i.
  51. 42 Ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p có m t s c im c ơ b n sau ây: Ni dung ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p các tr ưng ph thông (trong ó có THPT) ưc ti n hành theo ch , òi h i ng ưi tham gia ph i t giác, tích c c ch ng tham gia vào quá trình ho t ng m i có hi u qu . T các ch , các ho t ng th c hi n nh ng n i dung c a ch ưc xác nh. Các ho t ng ưc k t n i v i nhau theo m t ch ươ ng trình m bo tính lôgic và ưc th hi n thông qua k ch b n. Thông th ưng v i các ho t ng th c hi n m t ch nào ó c a ch ươ ng trình ho t ng giáo d c NGLL ph thu c r t nhi u vào k ch b n và ng ưi d n d t ch ươ ng trình theo thi t k c a k ch b n. S thành công c a k ch bn l i ph thu c vào ng ưi d n ch ươ ng trình và tính tích c c c a ng ưi tham gia. Ph ươ ng pháp và hình th c t ch c ho t ng khá a d ng và phong phú, nh m t o h ng thú cho ng ưi h c và h ưng vào ng ưi h c. Kt qu c a ho t ng giáo d c ngoài gi ưc ph n ánh thông qua s tr ưng thành c a nhân cách h c sinh ch không ph i b ng im s , k t qu này ph i ưc th nghi m thông qua các m i quan h ho t ng và giao l ưu mi có th nh n th y và ánh giá ưc. Vì v y, nhà tr ưng và giáo viên ph i có quan im khách quan, chính xác và công b ng khi ánh giá k t qu ho t ng c a h c sinh, ph i có tiêu chí c th rõ ràng ng ưi h c bi t nh m ng viên khích l ng ưi h c tham gia ho t ng. 1.3.2. B n ch t và nguyên t c c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL 1.3.2.1. B n ch t c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT thông qua ho t ng giáo d c NGLL T quan ni m v ho t ng giáo d c NGLL nêu trên và quan niêm v giáo d c KNS ã trình bày trong m c 1.2.1.1 có th kh ng nh: Giáo d c k n ng s ng cho h c sinh THPT thông qua t ch c ho t ng GDNGLL là giáo viên t ch c các ho t ng a d ng phong phú nh m
  52. 43 kích thích h c sinh tham gia mt cách tích c c, ch ng vào các quá trình ho t ng, thông qua ó hình thành ho c thay i hành vi cho ng ưi h c theo hưng tích c c nh m phát tri n nhân cách h c sinh m t cách toàn di n, giúp các em có th s ng m t cách an toàn, kho m nh, tích c c ch ng trong cu c s ng hàng ngày. Giáo d c KNS thông qua ho t ng giáo d c NGLL là quá trình thi t k, v n hành ng b các thành t c a ho t ng giáo d c NGLL và giáo d c KNS trong m t ch nh th th c hi n ng th i c m c tiêu c a ho t ng giáo d c NGLL l n m c tiêu c a giáo d c KNS. V b n ch t, giáo d c KNS thông qua ho t ng giáo d c NGLL là th c hi n tích h p ho t ng giáo d c NGLL v i giáo d c KNS. Nói cách khác ó là quá trình th c hi n giáo dc KNS và ho t ng giáo d c NGLL theo quan im tích h p. Quan im tích h p trong t ch c các ho t ng giáo d c tr ưng ph thông ưc th hi n hai hình th c: th ứ nh ất, m t m c tiêu giáo d c c n ưc th c hi n thông qua nhi u ho t ng giáo d c (các ho t ng giáo d c khác nhau nh ưng cùng h ưng n th c hi n m t m c tiêu giáo d c nào ó); th ứ hai , m t ho t ng giáo d c ng th i th c hi n nhi u m c tiêu giáo d c. Theo ó, tích h p các ho t ng giáo d c s có ý ngh a: - To ra m t ch nh th các ho t ng giáo d c trong tr ưng ph thông vn hành trong s th ng nh t và h tr l n nhau trên c ơ s phát huy th m nh ca m i ho t ng giáo d c thành ph n. - Các m c tiêu giáo d c chú tr ng vi c phát tri n a d ng các n ng l c ca h c sinh. - Th c hi n s gi m t i trong ch ươ ng trình giáo d c các tr ưng ph thông. ây là iu có ý ngh a quan tr ng trong b i c nh i m i giáo d c hi n nay. Cu c s ng luôn thay i và nh ng yêu c u t ra cho h c sinh c ng nh ư giáo d c h c ưng ngày càng nhi u và c ng luôn thay i. S quá t i trong
  53. 44 ch ươ ng trình t t y u s di n ra n u giáo d c h c ưng áp ng yêu c u c a xã h i theo h ưng xã h i òi h i gì ng ưi h c, nhà tr ưng s áp ng b ng vi c th c hi n m t n i dung giáo d c t ươ ng ng cho h c sinh. Tích h p giáo d c KNS v i ho t ng giáo d c NGLL tr ưng THPT có th ưc th c hi n theo nh ng cách th c sau: 1. Tích h ợp n ội dung Cách tích h p này xu t phát t nh ng n i dung c a ch ươ ng trình ho t ng giáo d c NGLL và bi n i d n d n các n i dung ó so n th o các k nng s ng, sau ó so n th o các m c tiêu tích hp. Các b ưc ti n hành g m: + Phân bi t các n i dung quan tr ng và kém quan tr ng h ơn; + Bi n i các n i dung ã l a ch n thành các m c tiêu; + Nhóm các m c tiêu l i thành các k n ng, n ng l c c n bi u t; + Dùng các tình hu ng tích h p phân bi t các k n ng; + Xác nh các m c tiêu tích h p. 2. Tích h ợp m ục tiêu Cách tích h p này xu t phát t m t m c tiêu tích h p xác nh các n ng lc/k n ng r i n các m c tiêu liên quan thông qua m t b ng m c tiêu. Các bưc g m: + Xác nh m c tiêu tích h p; + Xác nh các n ng l c/k n ng tham gia vào m c tiêu tích h p; + L p b ng m c tiêu c a t ng n ng l c/k n ng; + Xác nh các ph ươ ng pháp s ư ph m; + Kh ng nh cách th c ánh giá k t qu . 3. Các tích h ợp h ỗn h ợp ó là cách tích h p ưc th c hi n b ng tác ng qua l i c a các n i dung và n ng l c. Theo cách này, các n i dung góp ph n xác nh các n ng lc/k n ng và ng th i vi c xác nh các n ng l c/k n ng l i góp ph n iu ch nh m t s n i dung ho c làm cho các n i dung này ưc c u trúc g n h ơn.
  54. 45 Trong nghiên c u lu n án, tác gi l a ch n ph ươ ng pháp tích h p m c tiêu và tích h p n i dung nghiên c u tích h p giáo d c KNS v i ho t ng giáo d c NGLL nh m giáo d c KNS cho h c sinh thông qua ho t ng giáo dc NGLL. th c hi n tích h p giáo d c KNS v i hot ng giáo d c NGLL theo ph ươ ng pháp tích h p nêu trên, cn thi t ph i th c hi n các n i dung sau: - Tích h p ưc các m c tiêu c a giáo d c KNS cho h c sinh THPT trong ho t ng giáo d c NGLL. - Xác nh c th các n i dung giáo d c KNS (xác nh c th các KNS cn hình thành và phát tri n cho h c sinh THPT) tích h p vào n i dung c a ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p. - La ch n các ph ươ ng pháp th c hi n các n i dung c a ho t ng giáo d c NGLL phù h p v i ph ươ ng pháp giúp h c sinh hình thành và phát tri n các KNS ã xác nh. - Thi t k các công c ki m tra ánh giá cho phép ánh giá ưc k t qu c a ho t ng giáo d c NGLL và k t qu c a giáo d c KNS. Tóm l i, giáo d c KNS thông qua ho t ng giáo d c NGLL là th c hi n tích h p các thành t c ơ b n c a giáo d c KNS v i các thành t c ơ b n ca ho t ng giáo d c NGLL và v n hành ch nh th này m t cách t i ưu. 1.3.2.2. Các nguyên t c th c hi n giáo d c KNS thông qua ho t ng giáo dc NGLL tr ng THPT * Nguyên t ắc ti ếp c ận ho ạt độ ng và nhân cách trong giáo d ục KNS cho học sinh thông qua t ổ ch ức ho ạt độ ng GDNGLL Nhân cách con ng ưi ch ưc hình thành thông qua ho t ng và b ng ho t ng. Vì v y có th nói, KNS c a h c sinh ch có th ưc hình thành thông qua ho t ng h c t p và gi ng d y cng nh ư các ho t ng giáo d c khác trong nhà tr ưng. Cu c i c a con ng ưi là m t dòng ho t ng, ho t
  55. 46 ng là m i quan h gi a khách th và ch th , là ph ươ ng th c t n t i c a con ng ưi trong xã h i, trong môi tr ưng xung quanh. Ho t ng bao g m c hành vi l n tâm lý, ý th c c a con ng ưi. Ho t ng luôn luôn ưc thúc y bi ng c ơ, th c t l i có r t nhi u ng c ơ c a ho t ng, ó là nh ng ng cơ bên ngoài và ng c ơ bên trong N u ng c ơ ưc xác nh úng n s giúp cho ho t ng có hi u qu cao. Khi phân tích c u trúc c a ho t ng ng ưi ta l i th y r ng ho t ng bao g m nhi u hành ng, hành ng luôn luôn ưc g n li n v i m c ích c th . Tính m c ích luôn luôn i li n v i tính i t ưng c a ho t ng. Ho t ng có i t ưng th c hi n mi liên h gi a ch th v i th gi i khách quan. Tính i t ưng và tính ch th c a ho t ng luôn luôn có quan h g n bó ch t ch v i nhau. Ho t ng giáo d c nói chung và giáo d c KNS cho h c sinh nói riêng là ho t ng có i t ưng, i tưng c a ho t ng giáo d c là n i dung tri th c khái ni m, là các chu n mc v KNS và cách th c hi n KNS. Ti p c n ho t ng - nhân cách, v n dng vào quá trình giáo d c k n ng s ng cho h c sinh chính là làm cho c giáo viên và h c sinh u tr thành ch th c a ho t ng giáo d c k n ng sng, rèn luy n k n ng s ng, làm sao c giáo viên và h c sinh cùng t ra các nhi m v chung v i ng c ơ chung t m c ích là hình thành phát tri n k n ng s ng cho h c sinh. Vì v y trong quá trình t ch c ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p, giáo viên là ph i t o ra ng l c cho ng ưi h c, làm cho ng ưi h c tham gia m t cách tích c c vào quá trình hình thành k nng s ng nói chung và k n ng gi i quy t v n , k n ng ra quy t nh, k nng giao ti p, k n ng th ươ ng l ưng, k nng t nh n th c v b n thân, k nng ng phó v i c m xúc, v.v ph ươ ng pháp và hình th c t ch c ho t ng ph i th c s là ph ươ ng pháp t ch c và iu khi n ho t ng nh n th c, ho t ng rèn luy n KNS cho h c sinh, làm cho ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p cho h c sinh nói chung và ho t ng giáo d c k n ng s ng cho h c
  56. 47 sinh nói riêng th c s tr thành ho t ng cùng nhau c a c giáo viên và h c sinh trong nhà tr ưng THPT. * Giáo d ục k ĩ n ăng s ống cho h ọc sinh THPT thông qua ho ạt độ ng giáo dục NGLL ph ải đả m b ảo xu ất phát t ừ quy ền và b ổn ph ận c ủa h ọc sinh Cn ph i nhìn nh n m t cách khách quan và kh ng nh r ng: Giáo d c KNS cho h c sinh THPT th hi n quy n ưc giáo d c c a chính h c sinh. Mi ph ươ ng pháp bi n pháp và hình th c giáo d c KNS cho h c sinh THPT u h ưng t i thay i hành vi cho các em và phù h p v i kh n ng ti p nh n ca các em, phù h p v i c im tâm lý l a tu i h c sinh. Vì v y ph ươ ng pháp và hình th c t ch c ph i a d ng và phong phú và u h ưng t i ng ưi hc, vì quy n và l i ích ca ng ưi h c. Nguyên t c này òi h i: - Trong quá trình t ch c ho t ng giáo d c ngoài gi lên l p giáo viên ph i thông qua các ch ho t ng, n i dung, ph ươ ng pháp và hình th c ho t ng giáo d c trong và b ng cách ó giáo d c k n ng s ng cho ng ưi h c và giúp ng ưi h c hi u r ng giáo d c k n ng s ng cho h c sinh là quy n mà h c sinh ưc h ưng. ng th i ng ưi h c ph i có b n ph n rèn luy n k n ng s ng s ng an toàn kho m nh tr thành ng ưi có ích cho xã h i. Thông qua n i dung bài h c, n i dung giáo d c KNS trong tr ưng THPT, giáo viên ph i giúp cho h c sinh nh n th c úng v b n nhóm quy n ca tr em nói chung, h c sinh THPT nói riêng: Quy n ưc s ng còn; quy n ưc b o v ; quy n ưc phát tri n; quy n ưc tham gia. Tt c tr em d ưi 18 tui u ưc h ưng 4 nhóm quy n trên, tr em không b phân bi t i x , m i ho t ng u ph i tính n l i ích t t nh t ca tr em.