Luận văn Xuất khẩu của Việt Nam sang các nước Bắc Phi, thực trạng và giải pháp

132 trang hapham 2020

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Xuất khẩu của Việt Nam sang các nước Bắc Phi, thực trạng và giải pháp", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_xuat_khau_cuaviet_nam_sang_cac_nuoc_bac_phi_thuc_tr.pdf

Nội dung text: Luận văn Xuất khẩu của Việt Nam sang các nước Bắc Phi, thực trạng và giải pháp

Luận văn: Thị trường đa dạng của đối ngoại mới và triển vọng cho các doanh nghiệp Việt Nam sang châu Phi
LỜI NÓI ĐẦU Một trong những nhiệm vụ then chốt của Chiến lược phát triển xuất nhập khẩu mà Đảng và Nhà nước ta đề ra cho thời kỳ 2001-2010 là tiếp tục mở rộng và đa dạng hóa thị trường, trong đó có một quan điểm chủ đạo là đẩy mạnh tìm kiếm các thị trường mới. Trong số những thị trường mới đã được xác định, Bắc Phi nói riêng và châu Phi nói chung nổi lên như một thị trường thật sự nhiều tiềm năng. Khu vực Bắc Phi gồm 5 quốc gia, từ đông sang tây là Ai Cập, Libi, Tuynidi, Angieri và Maroc, tổng diện tích 5,7 triệu km2 (trên tổng số 30 triệu km2 của toàn châu Phi) dân số 148,6 triệu người (trên tổng số dân châu Phi là 800 triệu, năm 2003). Khoảng 80% dân cư Bắc Phi là người Arập Berbe. Còn lại là người gốc Âu, người Do thái và một số dân tộc khác. Cũng như các quốc gia châu Phi khác, toàn bộ Bắc Phi đều là những nước đang phát triển. Đây là khu vực giàu tài nguyên thiên nhiên và có trình độ phát triển cao nhất châu Phi. Từ đầu những năm 90, các nước Bắc Phi đã có nhiều chuyển biến tích cực hơn về chính trị và kinh tế nhờ những cố gắng ổn định tình hình xã hội, cải cách kinh tế, tăng cường hội nhập khu vực và quốc tế. Tăng trưởng GDP bình quân của châu lục này đạt gần 5%/năm giai đoạn 1994-2004. Nhu cầu về các loại hàng hóa của Bắc Phi là khá lớn. Chính vì lẽ đó, cuộc chạy đua chiếm lĩnh thị trường này đang diễn ra khá gay gắt. Do cùng chung hoàn cảnh lịch sử, Việt Nam luôn có mối quan hệ chính trị ngoại giao tốt đẹp với các nước Bắc Phi nói riêng và châu Phi nói chung. Trong thập kỷ 90, mối quan hệ đó càng được tăng cường qua các chuyến thăm của lãnh đạo cao cấp hai bên, cũng như qua sự hợp tác trên các diễn đàn quốc tế. Tuy nhiên, quan hệ
thương mại giữa Việt Nam và các nước Bắc Phi còn ở mức độ thấp, chưa thật sự tương xứng với mối quan hệ chính trị ngoại giao tốt đẹp, cũng như tiềm năng của hai bên. Năm 2004, xuất khẩu của Việt Nam sang các nước Bắc Phi mới đạt 76,7 triệu USD trên tổng số 400 triệu USD ta xuất sang châu Phi. Nhập khẩu của Việt Nam từ Bắc Phi lại càng thấp, giá trị năm 2004 chỉ đạt 8,7 triệu USD (trên 170 triệu USD Việt Nam nhập từ châu Phi). Trong khi đó tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam năm 2004 lần lượt là 26 tỷ USD và 31 tỷ USD. Như vậy, trao đổi thương mại với Bắc Phi thật sự còn rất nhỏ bé so với số lượng các mặt hàng tiềm năng mà nước ta và khu vực này có thể buôn bán với nhau. Bắc Phi có nhu cầu về mọi loại hàng hóa, từ các mặt hàng nông sản, lương thực, thực phẩm cho đến nguyên nhiên vật liệu, máy móc thiết bị phục vụ sản xuất, cũng như các loại hàng tiêu dùng thiết yếu phục vụ đời sống nhân dân, trong đó có nhiều mặt hàng lại là thế mạnh xuất khẩu của nước ta như gạo, hạt tiêu, thủy sản, may mặc, giày dép, sản phẩm nhựa, sản phẩm cao su, đồ gỗ gia dụng, máy móc thiết bị, sản phẩm cơ khí, điện, điện tử Ngược lại, nước ta cũng có thể nhập từ Bắc Phi nhiều mặt hàng phục vụ sản xuất, đáp ứng nhu cầu trong nước cũng như chế biến xuất khẩu như các loại khoáng sản, phân bón, bông, hạt điều thô, gỗ, sắt thép Bên cạnh đó, quan hệ hợp tác giữa nước ta và Bắc Phi trên các lĩnh vực thương mại dịch vụ, đầu tư và sở hữu trí tuệ vẫn ở mức không đáng kể. Quan hệ thương mại giữa hai bên chưa phát triển vì nhiều nguyên nhân. Hiện nay tại Bắc Phi, Việt Nam mới chỉ có cơ quan đại diện ngoại giao và Thương vụ ở một vài nước nên các doanh nghiệp Việt Nam rất thiếu thông tin về thị trường lục địa này và ngược lại. Hơn nữa, do khoảng cách quá xa, chi phí vận chuyển cũng như kho
bãi tăng cao kéo theo giá hàng hóa tăng, làm giảm tính cạnh tranh. Mặt khác, các nhà xuất khẩu Việt Nam phần lớn là những doanh nghiệp vừa và nhỏ nên không đủ nguồn lực tài chính để tiến hành những chiến lược nghiên cứu và thâm nhập thị trường lâu dài. Xuất khẩu của nước ta sang Bắc Phi nói riêng và châu Phi nói chung thường được thực hiện thông qua trung gian. Các doanh nghiệp xuất khẩu của ta không phải lúc nào cũng sẵn sàng chấp nhận những thách thức. Về phần mình, các nhà nhập khẩu Bắc Phi phần lớn là những công ty tư nhân, khả năng thanh toán còn hạn chế. Họ cũng gặp phải những khó khăn như doanh nghiệp nước ta trong việc mở rộng kinh doanh ra bên ngoài. Thực trạng đó làm cho việc đẩy mạnh phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam với các nước Bắc Phi nói riêng và châu Phi nói chung trở nên đặc biệt cần thiết, góp phần đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế thương mại, cũng như mong muốn của lãnh đạo Việt Nam và các nước, của giới doanh nghiệp và nhân dân hai bên. Để tăng cường quan hệ thương mại giữa Việt Nam với Bắc Phi, đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng buôn bán hai chiều trong thời kỳ 2001-2010, cũng như mở rộng quan hệ trên các lĩnh vực dịch vụ, đầu tư và sở hữu trí tuệ, chúng ta cần phải tìm hiểu thị trường Bắc Phi, nắm bắt thực trạng mối quan hệ thương mại hiện nay giữa Việt Nam với thị trường này, từ đó đề ra những kiến nghị, giải pháp thiết thực. Qua một số thị trường Bắc Phi, hàng Việt Nam có thể thâm nhập, tạo điều kiện mở rộng quan hệ buôn bán với toàn châu lục. Trong khuôn khổ viết khoá luận tốt nghiệp theo quy định của Khoa Kinh tế Ngoại thương (Trường Đại học Ngoại thương), tôi đã chọn đề tài “Xuất khẩu của
Việt Nam sang các nước Bắc Phi, thực trạng và giải pháp” vì trong bối cảnh nước ta hiện nay, có rất ít tài liệu viết về Bắc Phi nói riêng và châu Phi nói chung. Mục tiêu của khoá luận này là nghiên cứu tổng quan về Bắc Phi và thị trường Bắc Phi, thực trạng quan hệ thương mại giữa Việt Nam và các nước Bắc Phi, từ đó đưa ra một số giải pháp phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam với khu vực này đến năm 2010. Đối tượng nghiên cứu của khoá luận này là chính sách kinh tế thương mại của các quốc gia Bắc Phi với thế giới và với Việt Nam, chính sách thương mại của Nhà nước Việt Nam trong quan hệ với Bắc Phi nói riêng và châu Phi nói chung. Phạm vi nghiên cứu của khoá luận này là 5 nước Bắc Phi (Ai Cập, Angiêri, Maroc, Tuynidi và Libi). Quan hệ thương mại được thể hiện qua bốn lĩnh vực: thương mại hàng hoá, thương mại dịch vụ, đầu tư và sở hữu trí tuệ. Cuối cùng là các giải pháp phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam và các nước Bắc Phi đến năm 2010. Phương pháp nghiên cứu là tập hợp và phân tích các tài liệu trong và ngoài nước về Bắc Phi, quan hệ thương mại Việt Nam-Bắc Phi, đi sâu hơn đối với 5 thị trường Ai Cập, Angiêri, Maroc, Tuynidi và Libi. Khoá luận gồm 3 chương: Chương I- Tổng quan về quan hệ thương mại song phương và đa phương của Bắc Phi Chương II- Thực trạng quan hệ thương mại giữa Việt Nam và các nước Bắc Phi thời kỳ 1991-2004
Chương III- Các giải pháp phát triển quan hệ thương mại giữa Việt Nam với các nước Bắc Phi đến năm 2010 Trong quá trình thực hiện luận văn này, tôi đã gặp nhiều khó khăn trong khâu thu thập thông tin, dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau trong và ngoài nước. Mặc dù đã cố gắng nhưng chắc hẳn không tránh khỏi những thiếu sót. Được sự giúp đỡ nhiệt tình của các tổ chức, cá nhân, luận văn cuối cùng đã được hoàn thành. Nhân dịp này, tôi xin chân thành cảm ơn ThS. Vương Thị Bích Ngà, Bộ môn Vận tải Bảo hiểm Trường Đại học Ngoại thương, Bộ Thương mại, Bộ Ngoại giao, Tổng Cục Hải quan đã giúp đỡ nhiệt tình và hiệu quả trong quá trình tôi thực hiện đề tài. Sinh viên thực hiện CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ QUAN HỆ THƯƠNG MẠI SONG PHƯƠNG VÀ ĐA PHƯƠNG CỦA BẮC PHI I. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ BẮC PHI I.1. ĐIỀU KIỆN ĐỊA LÝ VÀ KHÍ HẬU Khu vực Bắc Phi gồm 5 quốc gia, từ đông sang tây là Ai Cập, Libi, Tuynidi, Angieri và Maroc, tổng diện tích 5,7 triệu km2, dân số 148,6 triệu người (năm 2003). Khoảng 80% dân cư Bắc Phi là người Arập Berbe. Còn lại là người gốc Âu, người Do thái và một số dân tộc khác. Phần lớn địa hình Bắc Phi là sa mạc với những cồn cát nhấp nhô. Ven Địa Trung Hải là dải đồng bằng phì nhiêu có khí hậu ôn hòa. Đi sâu vào lục địa có khí hậu sa mạc nắng nóng. Khu vực này có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, quan
trọng nhất là dầu mỏ, tập trung ở Libi, Angieri và Ai Cập, tiếp theo là phốt-phát, than đá, cobalt, sắt, chì, mangan I.2. ĐIỀU KIỆN XÃ HỘI Châu Phi là lục địa có lịch sử lâu đời. Nền văn minh cổ đại đầu tiên của loài người xuất hiện ở Ai Cập từ 3400 năm trước Công nguyên (CN). Ở Bắc Phi, người Phenisi thành lập đế chế Carthage vào thế kỷ thứ 9 trước CN và đến thế kỷ thứ nhất trước CN mở rộng bờ cõi ra toàn vùng đông bắc Châu Phi. Năm 146 sau CN, người La Mã chinh phục đế chế Carthage và cai quản toàn bộ vùng Bắc Phi đến thế kỷ thứ 4. Vào thế kỷ thứ 17, người Arập bắt đầu chinh phục vùng này và các thương gia Hồi giáo truyền bá đạo Hồi khắp vùng, qua cả sa mạc Sahara tới Vương quốc Tây Sudan, một vương quốc hùng mạnh thời Trung cổ ở sát phía nam sa mạc Sahara. Từ giữa thế kỷ 19, các nước Bắc Phi chịu sự thống trị của các cường quốc Châu Âu. Hai thực dân lớn nhất tại châu Phi là Pháp và Anh, trong đó Pháp đô hộ chủ yếu ở phía Tây và Tây Bắc lục địa đồng thời lập chế độ bảo hộ Angiêri, Maroc và Tuynidi. Vào nửa cuối thế kỷ đã 20 diễn ra phong trào đấu tranh giành độc lập trên khắp Châu Phi. Trên thực tế, một vài quốc gia Châu Phi đã bắt đầu độc lập từ đầu thế kỷ 20. Từ năm 1922 Ai Cập đã thiết lập được một phần chủ quyền quốc gia (tuy đến năm 1952 mới hoàn toàn độc lập). Nhưng chỉ đến sau Chiến tranh thế giới thứ II, cùng với sự hình thành phe xã hội chủ nghĩa (XHCN), sự suy yếu của chủ nghĩa thực dân, sự phát triển mạnh mẽ của phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc trên toàn thế giới, thì các nước Châu Phi mới thực sự bắt đầu quá trình giành lại độc lập từ tay đế quốc thực
dân Châu Âu. Một loạt các quốc gia Bắc Phi độc lập lần lượt ra đời: Libi (1951), Ai Cập (1952), Maroc, Tuynidi (1956) và Angiêri (1962). Hiện nay, hầu hết các nước Bắc Phi tham gia tổ chức Thống nhất Châu Phi (OAU). Từ tháng 7/2000, OAU được thay thế bằng Liên minh Châu Phi (AU), với sự tham gia của 53 quốc gia châu Phi (trừ Maroc do vấn đề Tây Sahara). Chịu tác động bởi sự tranh giành ảnh hưởng của các cường quốc lớn, đặc biệt là Mỹ và Liên Xô (cũ), các nước Bắc Phi có 2 mô hình phát triển xã hội chính sau khi giành được độc lập. Những nước lựa chọn con đường phát triển tư bản chủ nghĩa (TBCN) như Maroc, Tuynidi, Ai Cập thường do giai cấp tư sản mại bản hoặc phong kiến nắm chính quyền sau khi được đế quốc thực dân trao trả độc lập chủ yếu thông qua thương lượng thỏa hiệp. Chính phủ các quốc gia này duy trì quan hệ mật thiết với các nước phương Tây nhằm tranh thủ giúp đỡ về kinh tế, quân sự và chủ trương phát triển đất nước theo mô hình TBCN. Trong khi đó những nước có khuynh hướng dân tộc chủ nghĩa như Angieri, Libi giành độc lập thông qua đấu tranh vũ trang hoặc bạo lực chính trị. Ở những nước này, giới lãnh đạo có ý thức dân tộc chủ trương ủng hộ phong trào giải phóng dân tộc, có quan hệ hữu nghị với các nước XHCN. Họ muốn đưa đất nước phát triển theo con đường phi TBCN, nhưng không theo hệ tư tưởng của CNXH khoa học. Họ tranh thủ viện trợ kinh tế kỹ thuật từ các phía khác nhau nhưng không chấp nhận một số điều kiện chính trị kèm theo. Sau ngày độc lập, tình hình xã hội các nước Bắc Phi có nhiều biến động. Mâu thuẫn tôn giáo hoặc chính trị dẫn đến các cuộc xung đột, khủng bố đẫm máu ở Ai
Cập, Angieri, Libi Tuy nhiên hiện nay, tình hình chung của các nước Bắc Phi là khá ổn định. Tôn giáo chính của tất cả các nước Bắc Phi là đạo Hồi (khoảng 90-95% dân số). Các tôn giáo khác là: đạo Orthodox, đạo Thiên chúa, đạo Do thái Các thành phố lớn nhất của châu Phi phần lớn tập trung ở Bắc Phi như Cairo và Alexandria (Ai Cập), Casablanca (Maroc). Dân số Bắc Phi nói riêng và Châu Phi nói chung đã bùng nổ nhanh chóng trong thế kỷ 20 và dự kiến vẫn tiếp tục tăng nhanh trong thời gian tới, với tốc độ cao nhất so với các châu lục khác trên thế giới. Dân số Châu Phi là 814,4 triệu người vào năm 2001, chiếm 13% dân số thế giới, đứng thứ hai sau Châu Á (xin xem phụ lục 1). I.3. KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH KINH TẾ Các nước Bắc Phi là những nước đang phát triển, nhưng ở một trình độ cao hơn nhiều so với hầu hết các nước Châu Phi khác. Năm 2003, tổng GDP của 5 nước Bắc Phi đạt 324,5 tỷ USD, chiếm 42,6% GDP của toàn Châu Phi, trong khi dân số chỉ chiếm 17,2%. Bình quân GDP/người năm 2003 đạt 1.717 USD, cao hơn 2,5 lần so với bình quân chung của châu lục và 3,6 lần so với Châu Phi nam Sahara (xin xem phụ lục 2). Công nghiệp giữ vai trò quan trọng trong cơ cấu kinh tế phần lớn các nước Bắc Phi. Năm 2003, lĩnh vực này đóng góp bình quân khoảng 35,2% GDP, cao nhất là ở Libi: 66,3%, và thấp nhất là ở Maroc: 29,7%. Công nghiệp khai khoáng là ngành then chốt ở các nước này, chủ yếu là khai thác và chế biến dầu khí, khai thác phốt-phát và chế biến các sản phẩm từ phốt-phát. Các nước Bắc Phi cũng đang cố gắng phát triển các ngành dệt may, giày dép, sản xuất đồ gia dụng, thiết bị điện, cơ khí, chế biến nông
sản. Một số nước như Ai Cập, Tuynidi đang tích cực đầu tư vào lĩnh vực điện tử - tin học, coi đây là một hướng ưu tiên phát triển trong tương lai. Nông nghiệp đóng góp một phần rất nhỏ trong kinh tế các nước Bắc Phi. Năm 2003, nông nghiệp chiếm tỷ trọng bình quân 13,2% GDP, cao nhất là ở Maroc (18,3%) và thấp nhất là ở Libi (khoảng 5%). Tỷ trọng nông nghiệp đang có xu hướng giảm dần ở các nước Bắc Phi. Nhìn chung điều kiện để phát triển nông nghiệp ở Bắc Phi không thật sự thuận lợi (diện tích đất canh tác hạn chế, khí hậu sa mạc khắc nghiệt). Một số ngành chính là trồng lúa mì, khoai tây, hoa quả vùng Địa Trung Hải, chăn nuôi bò, dê, đánh bắt cá và các loại thủy sản. Lĩnh vực dịch vụ của các nước Bắc Phi tương đối phát triển, tỷ trọng năm 2003 lên đến 51,6%, cao nhất là ở Tuynidi: 59,8% và thấp nhất là ở Libi: 28,8%. Những ngành phát triển nhất là du lịch, dịch vụ vận tải, bưu chính viễn thông Mối quan hệ gần gũi với EU cũng cho phép các nước Bắc Phi đẩy mạnh các dịch vụ tài chính, ngân hàng Ngoài ra một số nước như Ai Cập, Maroc còn xuất khẩu nhiều lao động ra nước ngoài. II. THỊ TRƯỜNG BẮC PHI VÀ QUAN HỆ THƯƠNG MẠI CỦA BẮC PHI II.1. THỊ TRƯỜNG BẮC PHI So với toàn bộ Châu Phi, các nước Bắc Phi có nền ngoại thương khá phát triển. Năm 2003, tổng xuất khẩu đạt 63,4 tỷ USD, nhập khẩp đạt 58,7 tỷ USD, chiếm tỷ trọng 35,1% xuất khẩu và 38% nhập khẩu của cả châu lục. Tuy nhiên nếu Angieri và Libi xuất siêu nhờ có nguồn dầu mỏ dồi dào thì ba nước Ai Cập, Maroc và Tuynidi lại nhập siêu lớn, nên tính chung lại khu vực Bắc Phi thường bị nhập siêu trong thập kỷ 90.
Sản phẩm xuất khẩu của các nước Bắc Phi chủ yếu là nhiên liệu khoáng sản (dầu mỏ, khí đốt, phốt-phát), hàng dệt may, giày dép, một số hàng nông sản. Nhập khẩu chủ yếu là máy móc thiết bị, hàng tiêu dùng, lương thực thực phẩm. Bạn hàng lớn nhất của các nước Bắc Phi là Liên minh Châu Âu. Ngoài ra một số đối tác quan trọng khác là Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, các nước vùng Vịnh Các nước Bắc Phi đều có thế mạnh xuất khẩu trong thương mại dịch vụ (trừ Libi), đặc biệt về du lịch, giao thông vận tải, xuất khẩu lao động Năm 2003, xuất khẩu dịch vụ các nước Bắc Phi ước đạt 16,4 tỷ USD (trong đó riêng Ai Cập chiếm khoảng 60%) và nhập khẩu ước đạt 11 tỷ USD (Ai Cập chiếm khoảng 63%). II.2. QUAN HỆ THƯƠNG MẠI CỦA BẮC PHI Hợp tác giữa các nước Bắc Phi: Bên cạnh việc tham gia các tổ chức quốc tế thế giới và châu Phi, trong Bắc Phi còn có Liên minh Arập Maghreb (UMA). Ra đời năm 1989, tập hợp 4 nước Bắc Phi là Maroc, Angieri, Tuynidi, Libi, ngoài ra có thêm Mauritania. Đây là tổ chức hợp tác toàn diện giữa các nước Bắc Phi trên mọi lĩnh vực chính trị, quốc phòng, kinh tế thương mại, văn hóa Về kinh tế thương mại, tiến trình hội nhập sẽ diễn ra qua ba giai đoạn. Giai đoạn 1 là thiết lập khu mậu dịch tự do giữa các nước thành viên trong buôn bán hàng hóa và dịch vụ. Giai đoạn 2 là thiết lập một liên minh thuế quan và thị trường chung, với việc hợp nhất biểu thuế xuất nhập khẩu giữa các nước thành viên. Giai đoạn 3 là thiết lập một liên minh kinh tế tổng thể. Hiện nay, các nước UMA vẫn đang trong giai đoạn đầu, hướng tới thiết lập một khu mậu dịch tự do. Hợp tác với các nước ngoài Bắc Phi:
Với EU và các nước Tây Âu Mối quan hệ nhiều mặt giữa các nước Châu Phi và Tây Âu đã hình thành từ lâu đời. Đặc biệt trong lịch sử cận đại, hầu hết các quốc gia Châu Phi đều từng là thuộc địa của các nước Tây Âu. Vì vậy, đến ngày nay, ảnh hưởng của các nước Tây Âu tại Châu Phi vẫn rất lớn, được thể hiện qua mối quan hệ chính trị ngoại giao chặt chẽ cũng như mối quan hệ kinh tế thương mại sâu rộng. Ngày nay, EU là thị trường nhập khẩu khoáng sản, nhiên liệu và một khối lượng lớn hàng nông sản của Châu Phi, đồng thời cũng xuất sang đây rất nhiều chủng loại hàng hóa khác nhau. Các nước Bắc Phi cũng trở thành đối tác đặc biệt của EU thông qua Chương trình hợp tác Châu Âu - Địa Trung Hải, gọi tắt là MEDA (riêng Libi hưởng quy chế quan sát viên). Hình thức hợp tác Bắc – Nam này nhằm giúp đỡ sự phát triển kinh tế - xã hội tại các nước khu vực nam Địa Trung Hải. Về kinh tế thương mại, EU sẽ giúp các nước Địa Trung Hải tái cơ cấu kinh tế, hướng đến việc bắt đầu thiết lập dần một khu vực mậu dịch tự do EU - Địa Trung Hải từ năm 2010. Trong khuôn khổ đó, bốn nước Bắc Phi là Ai Cập, Maroc, Angieri và Tuynidi cũng đã ký hiệp định hợp tác riêng với EU nhằm tự do hóa dần quan hệ thương mại giữa từng nước với EU. Với Mỹ Mỹ quan tâm đến lợi ích của mình ở Bắc Phi nói riêng và Châu Phi nói chung trên nhiều lĩnh vực: chính trị, quân sự, kinh tế, thương mại, đầu tư và ngày càng tăng cường ảnh hưởng của mình ở đây, nhất là từ khi Chiến tranh lạnh kết thúc. Những năm gần đây kinh tế Mỹ phát triển ổn định, chính quyền Mỹ lại càng ra sức mở rộng ảnh hưởng đến Châu Phi. Quyết tâm mở rộng quan hệ kinh tế thương mại với Châu Phi bước đầu thể hiện bằng đạo luật “Tăng trưởng kinh tế và cơ hội cho
Châu Phi”, được Hạ viện Mỹ thông qua tháng 3/1998. Đạo luật này cho phép mở cửa thị trường Mỹ ngày càng nhiều đối với sản phẩm của các nước Châu Phi, thông qua việc không áp hạn ngạch và thuế nhập khẩu. Điều này đang tạo ra sự năng động mới trong buôn bán giữa Châu Phi với Mỹ. Mỹ chọn 5 nước Châu Phi làm trọng điểm gồm: Cộng hòa Nam Phi ở miền Nam Châu Phi, Cộng hòa Dân chủ Congo ở Trung Phi, Nigeria ở Tây Phi, Kenya ở Đông Phi và Ai Cập ở Bắc Phi. Năm nước này có tầm quan trọng đặc biệt đối với Mỹ vì là những nước lớn, đông dân, có nền kinh tế tương đối mạnh, đồng thời là những thị trường xuất khẩu lớn nhất của Mỹ ở Châu Phi. Với Nga và các nước SNG Thời kỳ Chiến tranh lạnh, để tranh giành ảnh hưởng với Mỹ, Liên Xô đã viện trợ quân sự, kinh tế và ủng hộ về chính trị đối với nhiều nước Châu Phi. Tổng số tiền nợ vũ khí mà Liên Xô bán cho các nước Châu Phi lên tới 18 tỷ USD. Ngoài ra, Liên Xô còn viện trợ không hoàn lại và cho một số nước Châu Phi vay với lãi suất thấp tổng cộng khoảng 2,5 tỷ USD. Sau Chiến tranh lạnh, do thế và lực suy giảm nên Nga và các nước SNG đã thu hẹp quan hệ chính trị cũng như kinh tế thương mại với khu vực Châu Phi. Hiện nay, Nga chú trọng quan hệ kinh tế thương mại với những nước có vai trò và tiềm năng kinh tế như Ai Cập, Angieri, Maroc Về lâu dài, Châu Phi sẽ vẫn là khu vực Nga có điều kiện phát huy ảnh hưởng và tăng cường quan hệ mọi mặt vì ở châu lục này có hàng vạn chuyên gia và lao động được Liên Xô đào tạo, có nhiều cơ sở kinh tế và các dự án hợp tác thiết lập trước đây. Với các nước Châu Á
Buôn bán giữa các nước Châu Phi và Châu Á đã có bước tăng trưởng nhanh trong thập kỷ 90. Xuất khẩu từ Châu Phi sang Châu Á tăng trung bình 8,9%/năm, từ 8,1 tỷ USD năm 1991 lên 20,7 tỷ USD năm 2001. Tỷ trọng của Châu Á trong xuất khẩu của Châu Phi cũng tăng tương ứng từ 7,7% lên 14,7%. Những quốc gia Châu Á nhập khẩu nhiều nhất từ Bắc Phi nói riêng và Châu Phi nói chung là Nhật Bản và Trung Quốc, chủ yếu là các loại khoáng sản, nguyên nhiên liệu. Nhập khẩu của Châu Phi từ Châu Á cũng tăng nhanh, từ 11,6 tỷ USD năm 1991 lên 25,5 tỷ USD năm 2001 (bình quân tăng 7,4%/năm). Tỷ trọng của Châu Á trong nhập khẩu chung của Châu Phi tăng tương ứng từ 11,7% lên 18,8%. Những nước xuất khẩu nhiều nhất vào Châu Phi là Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc , với các mặt hàng máy móc thiết bị, đồ điện, điện tử, hàng tiêu dùng Đến năm 2001, Châu Á đã trở thành đối tác lớn thứ hai sau Châu Âu trong quan hệ thương mại của các nước Châu Phi. Về đầu tư, theo tài liệu của UNCTAD, năm 2001 các nước Bắc Phi thu hút được 5,3 tỷ USD đầu tư nước ngoài, chiếm 30,8% tổng số vốn FDI vào Châu Phi. Nước thu hút vốn cao nhất là Maroc, khoảng 2,9 tỷ USD. Đầu tư vào Bắc Phi chủ yếu từ các nước EU và Mỹ, tập trung ở một số lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ. CHƯƠNG II : THỰC TRẠNG QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-BẮC PHI THỜI KỲ 1991-2004 I. TỔNG QUAN QUAN HỆ THƯƠNG MẠI GIỮA VIỆT NAM VÀ BẮC PHI THỜI KỲ 1991-2004 I.1. ĐÔI NÉT VỀ QUAN HỆ CHÍNH TRỊ NGOẠI GIAO
Quan hệ chính trị ngoại giao là nền tảng cho các hoạt động kinh tế thương mại và đây chính là một điểm mạnh trong quan hệ Việt Nam-Bắc Phi nói riêng và với Châu Phi nói chung. Tình đoàn kết hữu nghị giữa Việt Nam và các nước Bắc Phi luôn được duy trì bất chấp mọi biến động. Điều này xuất phát từ hoàn cảnh lịch sử hai bên có những điểm tương đồng. Việt Nam và các nước Bắc Phi trước đây đều bị đế quốc thực dân thống trị, phải đấu tranh gian khổ để giành độc lập. Hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ của nhân dân ta đã tác động tích cực đến nhiều nước ở khu vực này trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. Có thế nói hình ảnh của Việt Nam rất được tôn trọng và ngưỡng mộ ở các nước Bắc Phi. Công cuộc đổi mới của Việt Nam từ năm 1986 được các nước Bắc Phi đánh giá cao, tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng quan hệ hợp tác giữa nước ta với khu vực này. Ta hiện đã có quan hệ ngoại giao và quan hệ thương mại với tất cả các nước Bắc Phi. Ta đã đặt ba cơ quan đại diện ngoại giao ở Angiêri, Libi và Ai Cập (trên tổng số 5 cơ quan ở toàn Châu Phi). 3 nước Bắc Phi nói trên cũng đã có đại diện thường trú ngoại giao tại Hà Nội. Theo kế hoạch, trong năm nay, Việt Nam và Maroc sẽ đặt đại sứ quán và cơ quan thương vụ tại mỗi nước. Việt Nam và Bắc Phi đã trao đổi nhiều đoàn lãnh đạo cấp cao trong thập kỷ 90. Về phía Việt Nam, một số đoàn tiêu biểu thăm Bắc Phi là: Chủ tịch nước Võ Chí Công thăm Angiêri (1990), Phó Thủ tướng Nguyễn Khánh thăm Ai Cập, Tuynidi (1994), Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình thăm Angiêri, Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm thăm Maroc (1997), Chủ tịch nước Trần Đức Lương năm Angiêri (1999). Gần đây nhất là chuyến thăm Angiêri và Maroc của Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải (11/2004). Đây là đoàn Thủ tướng của ta lần đầu
tiên thăm Bắc Phi nói riêng và châu Phi nói chung sau 30 năm qua. Những chuyến thăm này thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước ta trong việc tăng cường hợp tác nhiều mặt với các nước Bắc Phi trước thềm thế kỷ 21. Phía Bắc Phi cũng có nhiều đoàn cấp cao thăm Việt Nam như Tổng thống Angiêri (1996, 2000) và dự kiến năm 2005, Việt Nam sẽ đón đoàn của Thủ tướng Maroc, Chủ tịch Hạ viện Angiêri sang thăm. Những năm qua, Việt Nam đã phối hợp tích cực với các nước Bắc Phi trong Phong trào không liên kết, Cộng đồng các nước có sử dụng tiếng Pháp, tại Liên hiệp quốc và các diễn đàn quốc tế khác trong cuộc đấu tranh vì hoà bình, độc lập dân tộc, hợp tác và phát triển. Quan hệ đoàn kết hữu nghị giữa Việt Nam với các nước châu Phi là điều kiện thuận lợi góp phần thúc đẩy sự hợp tác giữa hai bên trên nhiều lĩnh vực như nông nghiệp, y tế, giáo dục . và đặc biệt trong lĩnh vực thương mại. Sau Hội thảo quốc tế đầu tiên “Việt Nam-Châu Phi: Cơ hội hợp tác và phát triển trong thế kỷ 21” tổ chức tại Hà Nội vào tháng 5/2003, Chính phủ đã thông qua Chương trình Hành động Việt Nam-Châu Phi. Riêng trong năm 2004, một loạt các hoạt động đã được triển khai ở các bộ ngành. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn có chương trình hành động riêng về nông nghiệp. Bộ Thủy sản thành lập nhóm công tác. Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam đã thành lập Diễn đàn doanh nghiệp Việt Nam-Châu Phi (28/10/2004) lập cổng giao dịch Internet và tổ chức hội thảo giữa doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp các nước châu Phi (Angiêri, Maroc, Nam Phi ). Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam thành lập Hội hữu nghị và hợp tác Việt Nam-châu Phi
(17/11/2004) và Viện Khoa học-Xã hội Việt Nam thành lập Phân viện nghiên cứu châu Phi-Trung Đông (11/2004). I.2. TỔNG QUAN QUAN HỆ THƯƠNG MẠI GIỮA VIỆT NAM VÀ BẮC PHI THỜI KỲ 1991-2004 Buôn bán hai chiều giữa Việt Nam và các nước Bắc Phi tăng trưởng đáng kể trong thập kỷ 90. Kim ngạch buôn bán tăng từ 15,5 triệu USD năm 1991 lên 68 triệu USD năm 2004. Nhưng sự tăng trưởng này là không ổn định, thay đổi tùy từng năm. Đáng lưu ý là Việt Nam luôn xuất siêu sang Bắc Phi khá lớn (xin xem phụ lục 3). Các thị trường xuất khẩu quan trọng nhất của nước ta trong khu vực là Ai Cập, Angieri và Libi. Đối với Angieri và Libi, có thể nói trong giai đoạn từ 1991 đến 1997 đây là hai thị trường chiếm tỷ trọng tuyệt đối trong xuất khẩu của Việt Nam sang khu vực. Từ năm 1997 đến nay, Ai Cập nổi lên là thị trường xuất khẩu lớn nhất của nước ta ở Bắc Phi. Các mặt hàng xuất khẩu chính là máy móc thiết bị điện và cơ khí, cà phê, hạt tiêu, hàng dệt may, giày dép Nhập khẩu của Việt Nam từ các nước Bắc Phi chỉ thực sự có ý nghĩa trong vài năm gần đây, chủ yếu do việc nhập khẩu phân bón từ Tuynidi và một số mặt hàng như thảm, đồng, bông, chà là từ Ai Cập và Maroc. Quan hệ về thương mại dịch vụ giữa Việt Nam và các nước Bắc Phi chưa phát triển. Trước đây nước ta đã cử một số chuyên gia y tế và giáo dục sang làm việc tại Angieri. Cuối những năm 90, hầu hết số chuyên gia này đã rút về nước. Hiện nay, nước ta đang có gần 2.000 lao động xuất khẩu tại Libi, theo hình thức hợp tác giữa các doanh nghiệp.
Về đầu tư, Việt Nam chưa thu hút được dự án đầu tư nào từ các nước Bắc Phi. Nhưng năm 2002, nước ta đã có dự án đầu tư đầu tiên vào Bắc Phi, cụ thể là tại Angieri. Dự án này thuộc Tổng Công ty Dầu khí Việt Nam, trong lĩnh vực khai thác dầu khí có trị giá hợp đồng lên tới 21 triệu USD. II. QUAN HỆ THƯƠNG MẠI GIỮA VIỆT NAM - BẮC PHI A. CỘNG HOÀ A RẬP AI CẬP 1. TỔNG QUAN VỀ AI CẬP 1.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN Cộng hòa Arập Ai Cập nằm ở đông bắc Châu Phi, giáp Địa Trung Hải, Hồng Hải, Ixrael, Sudan và Libi. Diện tích Ai Cập là 997.738 km2, dân số 68 triệu người (năm 2003), trong đó 99% là người Arập Berbe. Ai Cập có dân số lớn thứ hai Châu Phi sau Nigeria. Thủ đô Cairo có trên 10 triệu dân. Các thành phố lớn là Alexandria, Port Said Ai Cập có kênh đào Suez nối liền Ấn Độ Dương và Hồng Hải với Địa Trung Hải, giữ vai trò chiến lược trong thương mại và hàng hải quốc tế. Hơn 90% diện tích Ai Cập là sa mạc. Chỉ có chưa đầy 10% diện tích là đất sinh hoạt và trồng trọt. Khí hậu Ai Cập mang tính sa mạc, khô và nóng. Nguồn tài nguyên thiên nhiên của Ai Cập khá phong phú. Quan trọng nhất là dầu mỏ và khí đốt (trữ lượng ước tính khoảng 450-500 triệu tấn dầu và 1200-1300 tỷ m3 khí), ngoài ra còn có phốt-phát, mangan, quặng sắt, titan, vàng 1.2. ĐIỀU KIỆN XÃ HỘI Ai Cập là một trong những cái nôi của nền văn minh nhân loại, với hơn 5000 năm lịch sử. Về cơ bản, lịch sử nước này có thể được chia ra thành những thời kỳ chủ yếu sau: thời kỳ các Pharaon (khoảng 3400-332 trước CN); thời kỳ Hy Lạp-La Mã (từ
332 trước CN-642); thời kỳ phong kiến Hồi giáo (từ 642-1882); thời kỳ thực dân Anh đô hộ (từ 1882 – 1952); kỷ nguyên Cộng hòa (từ 1952 đến nay). Kể từ khi giành được độc lập năm 1952, Ai Cập đã trải qua bốn đời Tổng thống. Tổng thống đương nhiệm Hosni Mubarak (từ 10/1981) có chủ trương tự do hóa chính trị và kinh tế, cải thiện quan hệ với các quốc gia Arập, tăng cường hợp tác với các nước đang phát triển, gần gũi với phương Tây. Tình hình xã hội trong nước nhìn chung ổn định. Tháng 9/1999, ông Mubarak trúng cử Tổng thống nhiệm kỳ thứ tư liên tiếp. Kỳ bầu cử Tổng thống sắp tới sẽ diễn ra vào năm 2005. Tại Ai Cập có khoảng hơn một chục đảng phái khác nhau, nhưng trên thực tế đảng Dân chủ quốc gia của Tổng thống đương nhiệm Mubarak có vị trí bao trùm. Tổng thống là người đứng đầu Nhà nước, do Quốc hội nhân dân đề cử cho nhiệm kỳ 6 năm, phải được nhân dân chấp nhận thông qua trưng cầu dân ý trong toàn quốc. Thủ tướng là người đứng đầu Chính phủ, do Tổng thống bổ nhiệm. Đạo Hồi là tôn giáo chính thức của Ai Cập (chiếm 90% dân số). Đạo Hồi ở Ai Cập tuy không hà khắc nhưng có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống mọi mặt của đất nước. Giữa thập niên 90, tại Ai Cập xảy ra nhiều vụ khủng bố do các phần tử Hồi giáo cực đoan gây ra, làm mất ổn định xã hội. Sau chiến dịch trấn áp quyết liệt của Chính phủ, các vụ khủng bố hiện đã chấm dứt. Các tôn giáo khác của Ai Cập là đạo Cơ đốc (7% dân số), đạo Orthodox, đạo Thiên chúa 1.3. TÌNH HÌNH KINH TẾ Từ năm 1991, được sự giúp đỡ của IMF và WB, Ai Cập bắt đầu cải cách kinh tế trên diện rộng. Các chương trình đẩy mạnh tư nhân hóa, thu hút đầu tư nước ngoài, tự do hóa thương mại, xúc tiến xuất khẩu đã đem lại những kết quả đáng khích lệ.
Trong thập kỷ 90, nền kinh tế Ai Cập tăng trưởng với tốc độ bình quân 4,4%/năm, riêng giai đoạn 1996-2000 đạt 5,4%/năm. Năm 2003, tăng trưởng GDP đạt 3,2%, GDP đạt 82,4 tỷ USD, đứng thứ hai Châu Phi sau Nam Phi, thu nhập bình quân đạt 1.200 USD/người. Còn tính theo phương pháp sức mua ngang giá (PPP), con số này lên tới 3.500 USD/người. Tỷ trọng nông nghiệp trong GDP của Ai Cập đã giảm từ 20% vào cuối thập kỷ 80 xuống 16% vào năm 2003. Các chương trình nông nghiệp của Chính phủ như đẩy mạnh khai hoang, phát triển tưới tiêu đã làm tăng sản lượng nông nghiệp với tốc độ bình quân 3,1%/năm trong thập kỷ 90. Năm 2003, sản lượng lúa mì đạt 6,3 triệu tấn, gạo 5,7 triệu tấn, ngô 6,5 triệu tấn. Tuy nhiên hiện nay Ai Cập vẫn phải nhập khẩu một khối lượng lớn lương thực và các sản phẩm nông nghiệp để đáp ứng nhu cầu trong nước (3-4 tỷ USD/năm). Công nghiệp Ai Cập tăng trưởng bình quân 4,9%/năm trong thập kỷ 90, chiếm tỷ trọng 34,6% GDP năm 2003. Công nghiệp khai khoáng của Ai Cập rất phát triển. Khai thác và xuất khẩu dầu mỏ giữ vai trò then chốt trong nền kinh tế Ai Cập suốt hơn 20 năm qua. Tuy nhiên, do trữ lượng ngày càng sụt giảm, Ai Cập đã bắt đầu giảm dần nhịp độ khai thác dầu. Sản lượng dầu thô năm 2003 đạt 37 triệu tấn (năm 1995 là 45 triệu tấn). Các chuyên gia dự đoán từ nay đến năm 2010, Ai Cập sẽ không còn là nước xuất khẩu dầu thô. Tuy nhiên, sản xuất khí đốt của Ai Cập vẫn tiếp tục tăng nhanh (khoảng 10%/năm), năm 2003 đạt 18 triệu tấn quy đổi ra dầu. Ngành dệt may của Ai Cập cũng khá phát triển, là lĩnh vực công nghiệp sử dụng nhiều nhân công nhất. Ngoài ra, Ai Cập còn phát triển các ngành cơ khí, luyện thép, xi măng, hóa chất, dược phẩm, lắp ráp xe hơi
Lĩnh vực dịch vụ của Ai Cập tăng trưởng bình quân 4,5%/năm giai đoạn 1991- 2003, đóng góp 49,2% GDP của Ai Cập năm 2003, là một tỷ lệ khá cao so với các nước đang phát triển khác. Các ngành dịch vụ quan trọng là du lịch, ngân hàng, khai thác kênh đào Suez Du lịch là nguồn thu ngoại tệ lớn nhất đất nước. Năm 2003, Ai Cập đón 5,5 triệu du khách quốc tế, thu 4,3 tỷ USD. Nguồn thu từ kênh đào Suez ổn định trong những năm qua (khoảng 1,8 tỷ USD/năm) và dự kiến sẽ không tăng do nhu cầu sử dụng đã bão hòa. Chính phủ Ai Cập đang có kế hoạch đào sâu thêm kênh Suez để đủ khả năng đón những con tàu tải trọng lớn hơn, nhưng chưa xác định thời gian thực hiện. 2. THỊ TRƯỜNG AI CẬP 2.1. THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG AI CẬP Ai Cập có nền ngoại thương lớn nhất khu vực Bắc Phi. Ngoại thương Ai Cập phát triển mạnh trong thập kỷ 90, nhưng nhập khẩu tăng nhanh hơn xuất khẩu làm cho tình trạng thâm hụt thương mại ngày càng trầm trọng. Cuối những năm 90, thâm hụt thương mại đã vượt ngưỡng 10 tỷ USD. Tuy nhiên, từ năm 2000 đến 2003, tình trạng thâm hụt này có dấu hiệu được cải thiện (xin xem phụ lục 4). Trong cơ cấu hàng xuất nhập khẩu của Ai Cập, nhóm hàng quan trọng nhất là các sản phẩm chế biến, chế tạo (chiếm 39,4% xuất khẩu và 39,9% nhập khẩu năm 2003). Tiếp theo là nhóm hàng khoáng sản và nhiên liệu (37,4%), còn trong nhập khẩu là bán thành phẩm (24,2%) và nguyên liệu thô (22,4%). Các sản phẩm hóa dầu và dầu thô luôn là những mặt hàng xuất khẩu chính của Ai Cập (kim ngạch xuất khẩu năm 2003 đạt 2,6 tỷ USD). Bông cũng là một thế mạnh
xuất khẩu của Ai Cập nhờ chất lượng cao. Ngoài ra, Ai Cập đang cố gắng đẩy mạnh xuất khẩu hàng dệt may, giày dép, các sản phẩm chế tạo Một số mặt hàng mà Ai Cập phải nhập khẩu với khối lượng lớn là các loại máy móc thiết bị, các sản phẩm sắt thép, lúa mì, ngô, đồ nhựa, đồ gỗ Nhu cầu nhập khẩu của Ai Cập trong năm 2003 đối với một sản phẩm mà Việt Nam có thế mạnh: dệt may (550 triệu USD), chè (40.000-45.000 tấn trong đó chè đen chiếm 99,5%), cá đông lạnh (250.000 tấn), hạt tiêu đen (4.000-4.500 tấn), cà phê (6.000-7.000 tấn). Về cơ cấu bạn hàng, EU là đối tác lớn nhất, chiếm khoảng 35-40% kim ngạch ngoại thương năm 2003. Mỹ là bạn hàng lớn thứ hai, chiếm tỷ trọng khoảng 30% (xét về quốc gia thì Mỹ là bạn hàng lớn nhất). Thập kỷ 90 cũng chứng kiến sự tăng trưởng trong quan hệ thương mại giữa Ai Cập với các nước Châu Á. Hiện nay, buôn bán với Châu Á chiếm khoảng 14-16% ngoại thương của Ai Cập. Thương mại dịch vụ của Ai Cập khá phát triển. Hai nguồn thu quan trọng là du lịch và kênh đào Suez. Đội ngũ nhân công người Ai Cập đi lao động ở nước ngoài hàng năm cũng gửi về nước trên dưới 3 tỷ USD. Tổng thu từ xuất khẩu dịch vụ năm 2003 đạt 18 tỷ USD, thặng dư đạt 5,6 tỷ USD, bù đắp một phần quan trọng cho thâm hụt trong thương mại hàng hóa. Trong các năm 1997-2000, vốn FDI vào Ai Cập đạt trên 1 tỷ USD/năm. Do những khó khăn kinh tế trong nước cũng như tình hình khu vực và thế giới bất lợi, vốn FDI năm 2002 chỉ còn 509 triệu USD. Mỹ là nước đầu tư lớn nhất, tiếp theo là Anh, Đức, Pháp, Nhật Bản. Đầu tư nước ngoài tập trung vào các lĩnh vực năng lượng,
công nghiệp chế tạo, ngân hàng Năm 2002, Ai Cập đầu tư ra nước ngoài 27,3 triệu USD, tập trung ở một số nước láng giềng. 2.2. TÌNH HÌNH HỢP TÁC QUỐC TẾ VÀ MỞ CỬA THỊ TRƯỜNG Những năm qua, Chính phủ Ai Cập đã có nhiều nỗ lực hợp tác với các nước và khu vực trên thế giới. Tháng 6/2001, Ai Cập đã ký Hiệp định hợp tác song phương với EU, trong khuôn khổ chương trình hợp tác EU - Địa Trung Hải (MEDA). Về thương mại, khi hiệp định này có hiệu lực từ năm 2003, hàng hóa Ai Cập vào EU sẽ được hưởng nhiều ưu đãi hơn về thuế và hạn ngạch. Ngược lại, thuế đối với hàng EU xuất sang Ai Cập sẽ được cắt giảm tiến tới loại bỏ hoàn toàn theo từng giai đoạn từ 3 năm đến 15 năm. Ngoài ra, hiệp định cũng bao gồm khoản cho vay ưu đãi 2 tỷ euro mà EU dành cho Ai Cập nhằm giúp nước này cải cách kinh tế. Ai Cập luôn chủ trương đẩy mạnh quan hệ trên mọi lĩnh vực với Mỹ. Ai Cập đã tranh thủ được từ Mỹ nguồn viện trợ, vốn vay và đầu tư quan trọng. Từ năm 1975 đến 1999, chương trình USAID (chương trình giúp đỡ kinh tế quốc tế của Chính phủ Mỹ) hàng năm vẫn viện trợ kinh tế cho Ai Cập khoảng 1 tỷ USD. Ai Cập có quan hệ gần gũi với các nước Arập. Tháng 1/1998, Ai Cập cùng các nước thành viên của Liên đoàn Arập nhất trí giảm dần tiến tới loại bỏ hoàn toàn thuế quan trong buôn bán giữa các nước thành viên trong giai đoạn 10 năm. Với Châu Phi, quan hệ kinh tế thương mại chủ yếu tập trung vào Khối thị trường chung Đông Nam Phi (COMESA) mà Ai Cập chính thức gia nhập từ tháng 6/1998. Ai Cập đã giảm thuế suất với các thành viên COMESA tới 90% vào năm 1999 và cam kết sẽ loại bỏ thuế suất hoàn toàn với các nước này năm 2004.
Quan hệ kinh tế thương mại của Ai Cập với các nước Châu Á khởi sắc trong thập kỷ 90. Các bạn hàng Châu Á lớn nhất của Ai Cập là Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc và Trung Quốc. Chính phủ Ai Cập hiện chưa có kế hoạch ký Hiệp định thương mại tự do với các nước Châu Á giống như với EU hay với Mỹ, nhưng đang tìm cách tranh thủ viện trợ, vay vốn và thu hút đầu tư từ các quốc gia Châu Á. Đồng thời với việc tăng cường hợp tác quốc tế, Ai Cập cũng thúc đẩy quá trình mở cửa thị trường. Từ năm 1991, trong chương trình cải cách kinh tế và hội nhập thương mại cam kết với IMF, WB và WTO, Chính phủ Ai Cập đã tiến hành nhiều đợt giảm thuế nhập khẩu. Thuế suất nhập khẩu trung bình đã giảm từ 42,2% năm 1994 xuống còn 26,8% năm 2000. Năm 1994, Ai Cập đã sửa đổi Biểu thuế hải quan theo hệ thống phân loại quốc tế HS (Harmonised System). Thuế suất trong biểu HS chính là thuế suất áp dụng cho các nước đã có quan hệ MFN với Ai Cập. Những nước chưa có quan hệ MFN thường phải chịu thêm khoản thuế nhập khẩu bổ sung. Nhằm bù đắp cho việc giảm thuế, Chính phủ Ai Cập đưa ra các loại phí dịch vụ đối với hàng nhập khẩu như phí kiểm định, lập danh mục, phân loại và kiểm tra lại hàng hóa. Những phụ phí này hiện ở mức 2-4%. Ngoài ra, còn có thuế bán hàng ở mức 5-25% trị giá hải quan của hàng hóa nhập khẩu. Tuy nhiên, một số loại phí và thuế trước đây đánh vào hàng nhập khẩu như phí thống kê, phí trợ cấp, phí hàng hải, thuế địa phương, thuế nhãn mác đã được bãi bỏ. Hầu hết các hàng rào phi thuế của Ai Cập cũng đã được loại bỏ, do vậy thuế quan hiện được coi là một công cụ điều tiết thương mại duy nhất. Ai Cập đã loại bỏ hoàn toàn hạn ngạch xuất khẩu và giấy phép nhập khẩu. Trước đây Ai Cập cấm nhập khẩu thịt gia cầm, hàng dệt may. Tuy nhiên, năm 1997 mặt hàng thịt gia cầm đã được
nhập khẩu tự do và năm 1998, Ai Cập đã loại bỏ việc cấm nhập khẩu hàng dệt may. Các mặt hàng loại khỏi danh sách cấm nhập khẩu được đưa vào danh mục hàng nhập khẩu theo các yêu cầu quản lý về chất lượng. Về xuất khẩu, mọi hàng hóa Ai Cập được xuất khẩu không cần giấy phép. Kiểm tra chất lượng hàng hóa xuất khẩu là không bắt buộc. Một số khoáng sản hoặc nguyên liệu khi xuất khẩu phải chịu lệ phí xuất khẩu như đồng, nikel, nhôm, kẽm, mật đường, da chưa thuộc Từ 1/1/2002, theo quy định của WTO, chính phủ Ai Cập đã dỡ bỏ việc cấm nhập khẩu mặt hàng cuối cùng là quần áo may sẵn. Tuy vậy, Ai Cập đã áp đặt các loại phí lên hơn 1000 loại quần áo (một vài mặt hàng thậm chí chịu phí đến 300 USD/1 đơn vị sản phẩm). Thu hút đầu tư nước ngoài luôn được Chính phủ Ai Cập quan tâm. Luật Đầu tư năm 1997 có nhiều ưu đãi như: cho phép chủ đầu tư nước ngoài sở hữu 100% vốn; bảo đảm quyền chuyển thu nhập và vốn về nước; bảo đảm vốn đầu tư không bị sung công, tịch thu và quốc hữu hóa; bảo đảm quyền sở hữu đất (lên đến 4000 m2), quyền mở tài khoản ngoại tệ tại ngân hàng, quyền được đối xử bình đẳng Hiện nay, Chính phủ Ai Cập đang cố gắng thu hút các nhà đầu tư Arập bởi hai lý do: sự giảm sút đầu tư đến từ Mỹ và các nước phương Tây; sự rút vốn của các nhà đầu tư Arập khỏi thị trường Mỹ để hướng đến các thị trường khu vực. 3. QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-AI CẬP 3.1. THỰC TRẠNG QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-AI CẬP Việt Nam và Ai Cập luôn có quan hệ hữu nghị truyền thống tốt đẹp. Ai Cập là một trong những nước Châu Phi đầu tiên mà nước ta sớm thiết lập quan hệ ngoại giao
(tháng 9/1963). Các nhà lãnh đạo hai nước đã có nhiều chuyến thăm chính thức, tạo nền tảng thúc đẩy quan hệ hợp tác song phương. Tháng 5/1994, hai nước đã ký Hiệp định thương mại mới (hiệp định cũ ký tháng 2/1964), đồng thời thỏa thuận thành lập Uỷ ban hỗn hợp Việt Nam - Ai Cập. Tháng 9/1997, kỳ họp thứ nhất của Uỷ ban đã được tiến hành tại Hà Nội. Trong kỳ họp này, hai bên đã ký một loạt các hiệp định và thỏa thuận như Hiệp định hợp tác kinh tế và kỹ thuật, Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư, Hiệp định tránh đánh thuế hai lần (ký tắt), Hiệp định hợp tác du lịch (ký tắt), Nghị định thư về hợp tác ngoại giao, Biên bản ghi nhớ giữa Phòng Thương mại và Công nghiệp hai nước Thập kỷ 90 đánh dấu bước phát triển tích cực trong quan hệ thương mại Việt Nam - Ai Cập. Giai đoạn 1991-1995 hầu như không có buôn bán song phương, trừ năm 1991 nước ta nhập từ Ai Cập khoảng 2,2 triệu USD. Năm 1995, nước ta bắt đầu xuất khẩu sang Ai Cập. Sau đó xuất khẩu tăng nhanh trong giai đoạn 1995-2004. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, năm 2004 ta xuất được 38,7 triệu USD và nhập khẩu 2,4 triệu USD. Tuy nhiên, nhập khẩu từ Ai Cập tăng giảm thất thường và còn ở mức thấp (xin xem phụ lục 5). Những mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam sang Ai Cập là đồ điện, điện tử, hạt tiêu, cà phê, thiết bị cơ khí, hàng dệt may, giày dép, cơm dừa Nước ta nhập khẩu từ Ai Cập với khối lượng nhỏ các mặt hàng thảm, đồng, gạch xây dựng, chà là Riêng năm 2003, mặt hàng sắt thép được nhập khẩu với giá trị 6 triệu USD (xin xem phụ lục 6).
Đáng lưu ý là trong vài năm gần đây, các mặt hàng tạm nhập từ Việt Nam vào khu thương mại tự do (free zones) của Ai Cập, sau đó tái xuất sang các nước khác (chủ yếu ở Tây Phi), chiếm một tỷ trọng lớn. Năm 2001, trong tổng xuất khẩu 28,6 triệu USD, xuất khẩu trực tiếp vào Ai Cập chỉ chiếm 7,6 triệu USD, còn 21 triệu USD là tạm nhập tái xuất (trong đó có toàn bộ khối lượng gạo xuất khẩu là 14,7 triệu USD). Đến năm 2003, trong số 22,2 triệu USD xuất khẩu có khoảng 4 triệu USD hàng tái xuất chủ yếu là giày dép, hạt tiêu, cà phê và cơm dừa. Một phần các giao dịch tạm nhập tái xuất này được thực hiện với các thương nhân người Liban có trụ sở tại Ai Cập. Ngoài trao đổi hàng hóa, thương mại dịch vụ cũng như hoạt động đầu tư giữa hai nước chưa phát triển. Hợp tác song phương giữa hai nước về sở hữu trí tuệ chưa được thiết lập. Nước ta và Ai Cập đều là thành viên của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), cùng ký kết Công ước Paris về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, Thỏa ước Madrid liên quan đến việc đăng ký nhãn hiệu hàng hóa quốc tế. 3.2. NHẬN ĐỊNH VỀ SỰ PHÁT TRIỂN QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-AI CẬP Thuận lợi Môi trường chính trị - xã hội của Ai Cập về cơ bản là ổn định. Kinh tế thương mại tiếp tục phát triển, mối quan hệ buôn bán của Ai Cập được mở rộng ra khắp các châu lục. Chính phủ Ai Cập ngày càng quan tâm thúc đẩy việc hợp tác kinh tế thương mại với khu vực Châu Á. Đây là những yếu tố tác động tích cực đến mối quan hệ thương mại giữa Ai Cập với Việt Nam.
Giữa Việt Nam và Ai Cập luôn duy trì được mối quan hệ hữu nghị. Với việc tăng cường trao đổi các chuyến thăm của Chính phủ và các Bộ ngành, các đoàn doanh nghiệp, lập Thương vụ ở mỗi nước, ký kết Hiệp định thương mại và nhiều hiệp định khác, hai bên đã tạo được nền tảng cho trao đổi thương mại song phương. Thị trường Ai Cập về cơ bản không đòi hỏi cao về chất lượng hàng hóa, chỉ cần giá cả và mẫu mã phù hợp. Cơ cấu hàng nhập khẩu của Ai Cập rất đa dạng, trong đó nông sản và hàng tiêu dùng chiếm một tỷ trọng lớn. Vì vậy, hàng Việt Nam hoàn toàn có cơ hội xâm nhập thị trường Ai Cập, đặc biệt là hướng đến những đối tượng bình dân. Bước đầu một số nông sản như hạt tiêu, cà phê, một số hàng điện, điện tử, nguyên liệu thuốc lá, săm lốp ôtô đã tạo được chỗ đứng tại thị trường này. Thị trường Ai Cập giữ một vị trí chiến lược ở khu vực Trung Đông và Bắc Phi. Đây có thể là điểm trung chuyển để đưa hàng hóa Việt Nam thâm nhập sang các nước khác trong khu vực. Đặc biệt, thời gian qua Chính phủ Ai Cập đã thành lập một số khu thương mại tự do với nhiều điều kiện đầu tư và thương mại ưu đãi. Những khu thương mại tự do này đang buôn bán trực tiếp với gần 100 nước và vùng lãnh thổ trên thế giới. Vì vậy, các doanh nghiệp Việt Nam có thể xuất hàng trực tiếp hoặc đầu tư sản xuất tại các khu thương mại này, sau đó xuất khẩu vào Ai Cập và sang các nước khác. Khó khăn Việt Nam và Ai Cập đã ký Hiệp định thương mại nhưng vẫn chưa dành cho nhau quy chế MFN. Do đó, ngoài mức thuế nhập khẩu thông thường, hàng hóa Việt Nam còn phải chịu thêm một khoản thuế nhập khẩu bổ sung không dưới 25% trị giá hàng hóa.
Bạn cũng áp dụng nhiều biện pháp bảo hộ mậu dịch phi thuế như visa hàng nhập khẩu, kiểm tra chất lượng hàng nhập khẩu rất nghiêm ngặt Điều này làm giảm nhiều khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam. Hơn nữa, đa số hàng hóa Việt Nam vẫn còn mới lạ đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng Ai Cập. Các doanh nghiệp Ai Cập, trong khi hướng đến Châu Á, cũng chưa thật sự quan tâm đến thị trường Việt Nam. Bạn tham gia một loạt các hiệp định tự do, ưu đãi với nhiều nước, các nhóm nước (các nước Arập, EU và châu Phi ). Cơ hội cho hàng Việt Nam ít đi. Về phía Việt Nam, các doanh nghiệp nước ta vẫn chưa có chiến lược xâm nhập thị trường Ai Cập một cách lâu dài, chỉ làm ăn mang tính thời vụ, nhiều lúc gây mất uy tín trầm trọng. Hàng xuất khẩu của Việt Nam chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường Ai Cập do chất lượng chưa cao và các doanh nghiệp cũng chưa nắm bắt được những yêu cầu cụ thể về chỉ tiêu thương phẩm, mẫu mã, bao bì đóng gói. Các hoạt động xúc tiến thương mại như quảng cáo sản phẩm, tham dự hội chợ, triển lãm chưa được đẩy mạnh tại thị trường Ai Cập. Các chuyến thăm và khảo sát thị trường Ai Cập của các đoàn Chính phủ và doanh nghiệp chưa thật sự phát huy được hiệu quả mong muốn. Trong kinh doanh, nhìn chung các doanh nghiệp Việt Nam chưa thiết lập với các đối tác Ai Cập mối quan hệ lâu dài, ổn định. Họ cũng gặp nhiều khó khăn trong khâu thanh toán khi xuất hàng sang Ai Cập do đối tác Ai Cập ít thanh toán bằng L/C mà thường bằng các hình thức trả chậm. Ngoài ra, do trong buôn bán hai chiều hiện nay Việt Nam xuất siêu gần như tuyệt đối, nên muốn đẩy mạnh xuất khẩu hơn nữa vào Ai Cập không phải là đơn giản.
Các mặt hàng mà nước ta xuất khẩu sang Ai Cập không tăng trưởng một cách có hệ thống mà tăng giảm tùy từng năm. Hàng nhập khẩu từ Ai Cập thì hoàn toàn mang tính thời vụ, mỗi năm có một mặt hàng nhập khẩu khác nhau, với giá trị nhìn chung ở mức rất thấp. B. CỘNG HOÀ ANGIÊRI DÂN CHỦ VÀ NHÂN DÂN 1. TỔNG QUAN VỀ CH ANGIÊRI 1.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN CH Angiêri nằm ở khu vực Bắc Phi có biên giới chung với Marốc, Tuynidi, Libi, Môritani, Mali và Nigiê, diện tích rộng 2.381.740 km2, là nước lớn thứ hai ở châu Phi (sau Xuđăng) và thứ mười trên thế giới. Với thủ đô là Angiê, Angiêri có dân số khoảng 32 triệu người (2003) trong đó 80% là người A-rập, 18% là người Béc-be. Đơn vị tiền tệ: Dinar (1 USD khoảng 80 dinar). Địa hình phần lớn là cao nguyên và sa mạc, có một số ngọn núi, đồng bằng ven biển hẹp, không liên tục. Khí hậu khô hanh và bán khô hanh. Mùa đông ôn hoà và ẩm ướt và mùa hè nóng, vùng ven biển khô ráo. Vùng cao nguyên mùa đông lạnh và mùa hè nóng. Nhiệt độ trung bình tháng 1: 5-120C, tháng 7: 25-300C. Lượng mưa trung bình hàng năm: 400-1.200 mm. Tài nguyên thiên nhiên có dầu mỏ, khí tự nhiên, quặng sắt, phốt phát, uranium, chì, kẽm. 1.2. ĐIỀU KIỆN XÃ HỘI Vào thế kỷ 16, Angiêri bị Thổ Nhĩ Kỳ chiếm đóng. Năm 1893, Pháp xâm lược Angiêri và thiết lập chế độ thuộc địa. Nhờ tinh thần chiến đấu kiên cường của nhân dân Angiêri cùng bối cảnh quốc tế thuận lợi như Pháp đại bại ở Việt Nam tháng
5/1954, hệ thống thuộc địa của Pháp bắt đầu tan rã. Tháng 3/1962, Pháp buộc phải ký Hiệp định Evian trao trả độc lập cho Angiêri.Tháng 7/1962, Angiêri được độc lập. Ngày 20/9/1962, Angiêri tiến hành cuộc bầu cử lập hiến đầu tiên và quyết định lấy ngày 1/11 làm ngày quốc khánh. Đảng mặt trận giải phóng dân tộc (FLN) là đảng duy nhất cầm quyền ở Angiêri cho đến tháng 10/1988. Cương lĩnh của FLN là xây dựng một nước Angiêri xã hội chủ nghĩa Hồi giáo. FLN đã thiết lập quan hệ với một số đảng cộng sản khác trên thế giới trong đó có Đảng cộng sản Việt Nam. Từ khi độc lập, Angiêri đã trải qua nhiều thời Tổng thống. Cuối năm 1988, Angiêri ban hành Đạo luật về dân chủ đa đảng. Đến cuối năm 1997, Angiêri đã hoàn thành chế độ dân chủ đa nguyên. Ngày 15/4/1999, Angiêri đã tổ chức bầu cử Tổng thống mới. Đây là cuộc bầu cử Tổng thống lần thứ 7 của Angiêri kể từ ngày độc lập cho đến nay. Ông Abdelaziz Bouteflika đã thắng cử và trở thành Tổng thống dân sự đầu tiên của Angiêri trong 34 năm qua. Từ khi Tổng thống Bouteflika lên cầm quyền, thực hiện chính sách hoà giải dân tộc, tình hình Angiêri đã có những chuyển biến tích cực, tình hình chính trị, an ninh từng bước đi vào ổn định. Về tôn giáo, đạo Hồi là quốc đạo, chiếm 95% dân số, ngoài ra có đạo Thiên chúa. Ngôn ngữ chính thức: Tiếng A-rập, ngoài ra còn có tiếng Pháp, tiếng địa phương Béc-be. 1.3. TÌNH HÌNH KINH TẾ Angiêri có trữ lượng khí tự nhiên đứng thứ năm trên thế giới, đứng thứ hai về xuất khẩu khí tự nhiên và đứng thứ 14 về trữ lượng dầu mỏ. Trong những năm gần
đây, Chính phủ đã quan tâm hơn tới nông nghiệp nhưng vẫn chưa đảm bảo tự túc lương thực. Các sản phẩm nông nghiệp chính của Angiêri là lúa mì, lúa mạch, yến mạch, nho, ôliu, cam, quýt, gia súc. Chính phủ đã có nhiều cố gắng để đa dạng hoá nền kinh tế bằng việc thu hút các nguồn đầu tư trong nước và ngoài nước vào lĩnh vực năng lượng, giảm tỷ lệ người thất nghiệp và nâng cao mức sống của người dân. Trong “12 năm hoàng kim” từ 1973 đến 1985, thời kỳ vàng của dầu mỏ, Angiêri đã có một sự tăng trưởng kinh tế đáng kể nhờ vào nguồn lợi dầu mỏ tương đối dồi dào và được bán với giá cao. Trong thời kỳ này, GDP của Angiêri tăng trung bình 8%/năm. Angiêri tập trung đến 60% thu nhập quốc dân vào ngành công nghiệp hoá dầu, ít chú ý đến các ngành công nghiệp và nông nghiệp khác. Nền kinh tế phát triển chủ yếu dựa vào bao cấp của Nhà nước. Do giá dầu khí giảm mạnh trên thị trường thế giới, tỷ lệ tăng dân số quá cao cộng với mất cân đối trong cơ cấu phát triển kinh tế, nền kinh tế Angiêri đã dần đi vào thế đình trệ và suy thoái, đặc biệt trong giai đoạn từ 1986 đến 1992. Mặt khác, do nguồn thu ngoại tệ từ các nguồn khác ngoài dầu mỏ không đáng kể, Angiêri đã phải vay nợ nước ngoài rất nhiều. Cùng với các nỗ lực nhằm cân bằng nền kinh tế, giảm bớt thâm hụt ngân sách và cán cân thương mại, năm 1988, Chính phủ Angiêri đã quyết định chuyển đổi nền kinh tế từ hệ thống tập trung, bao cấp do Nhà nước quản lý sang nền kinh tế thị trường, từ bỏ độc quyền ngoại thương. Những năm qua, mặc dù gặp khủng hoảng chính trị-xã hội, tình hình kinh tế nước này đã có nhiều tiến bộ. Năm 2003, GDP đạt 66,6 tỷ USD. Thu nhập bình quân
đầu người khoảng 2000 USD/năm. Trong cơ cấu kinh tế, nông nghiệp chiếm 10,2%, công nghiệp 55,1% và dịch vụ 34,7%. 2. THỊ TRƯỜNG ANGIÊRI 2. 1. THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG ANGIÊRI Với số dân 32 triệu và thu nhập bình quân đầu người khoảng 2000 USD/năm, Angiêri là một trị trường tiêu thụ nông sản-thực phẩm rất lớn trong khu vực Bắc Phi nói riêng và thị trường châu Phi nói chung. Mỗi năm Angiêri nhập khẩu khoảng 3,3 tỷ USD loại mặt hàng này. Về ngoại thương, năm 2003, xuất khẩu của Angiêri ra thế giới đạt khoảng 25 tỷ USD trong đó khí tự nhiên 9,6 tỷ USD, sản phẩm dầu tinh lọc 4 tỷ USD, sản phẩm công nghiệp 476 triệu USD. Các bạn hàng xuất khẩu chính là Italia (19,3%), Pháp (15,71%), Tây Ban Nha (15,63%), Mỹ (9,85%), Hà Lan (7,94%), Canada (5,47%) Châu Á mới chỉ chiếm 2% xuất khẩu của Angiêri. Nhập khẩu của Angiêri năm 2003 đạt 12,4 tỷ USD. Các mặt hàng nhập khẩu chính gồm tư liệu sản xuất, lương thực, thực phẩm và đồ uống, hàng tiêu dùng. Các bạn hàng nhập khẩu là Pháp (24,73%), Italia (7,05%), Đức (6,51%), Mỹ (5,70%), Tây Ban Nha (5,26%), Trung Quốc (5,18%) Châu Á chiếm 9% giá trị nhập khẩu của Angiêri. Giá dầu mỏ liên tục tăng trong năm 2004 đã tạo điều kiện cho kim ngạch xuất khẩu của Angiêri tăng mạnh (dầu mỏ chiếm 97% kim ngạch xuất khẩu). Các sản phẩm xuất khẩu khác của Angiêri còn hạn chế về mặt chất lượng, khả năng cạnh tranh thấp (thiết bị công-nông nghiệp).
Về nhập khẩu, vốn là một nước chủ yếu sản xuất dầu khí (chiếm 34% tổng sản lượng quốc dân), nông nghiệp, công nghiệp chế biến còn rất hạn chế, Angiêri là một thị trường nhập khẩu lớn (3 tỷ USD/năm về thực phẩm, 5 tỷ USD về thiết bị công nghiệp, 2 tỷ USD về hàng tiêu dùng ). 2.2. TÌNH HÌNH HỢP TÁC QUỐC TẾ VÀ MỞ CỬA THỊ TRƯỜNG Angiêri theo đường lối đối ngoại độc lập dân tộc và không liên kết tích cực, đa dạng hoá quan hệ với các nước để tranh thủ điều kiện có lợi nhất cho sự nghiệp xây dựng và phát triển kinh tế xã hội. Angiêri là thành viên của rất nhiều tổ chức quốc tế như AFDB, ECA, FAO, G-77, IAEA, ICAO, IBRD, ILO, IMF, IMO, Interpol, OPEC, UN, UNCTAD, UNESCO, WHO Cũng giống như Việt Nam, Angiêri đang tích cực đẩy mạnh đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) dự kiến vào cuối năm 2005. Do chưa phải là thành viên của WTO nên Angiêri chưa áp dụng một hiệp định riêng rẽ nào về ưu đãi thuế quan mà chỉ áp dụng một biểu thuế duy nhất cho tất cả các nước. Tuy nhiên mức thuế nhập khẩu rất cao: Nhóm nguyên liệu: 5%; Nhóm bán thành phẩm: 15% và nhóm thành phẩm: 30% Ngoài ra, để bảo hộ sản xuất trong nước, Angiêri còn áp dụng thuế phụ thu tạm thời 12% hoặc 16% đối với nhiều sản phẩm. Hiện nay Angiêri ưu tiên cải cách kinh tế chú trọng phát triển quan hệ kinh tế với Mỹ, Pháp, EU (tháng 4/2002, Angiêri đã ký Hiệp định hợp tác với EU) nhằm tranh thủ đầu tư và viện trợ của các nước này, giải quyết khủng hoảng kinh tế trong nước. Quan hệ với các nước thuộc Liên Xô cũ và Đông Âu vẫn duy trì ở mức bình thường.
Angiêri tích cực đóng góp vào việc thành lập Liên minh Maghreb và sự đoàn kết trong OUA, trong nội bộ các nước A-rập, cải thiện quan hệ với Marốc, ký Hiệp định hợp tác hữu nghị với Tuynidi, Hiệp định biên giới với Mali, Nigiê Năm 1988, nước này đã bỏ chế độ độc quyền ngoại thương. 3. QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-ANGIÊRI 3.1. THỰC TRẠNG QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-ANGIÊRI Việt Nam và Angiêri đã có quan hệ truyền thống tốt đẹp từ lâu đời. Hai nước đã thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 28/10/1962. Tháng 11/1962, ta đặt Đại sứ quán tại Angiêri và tháng 4/1968, Angiêri đặt Đại sứ quán tại Hà Nội. Hai bên đã trao đổi nhiều đoàn cấp cao sang thăm viếng lẫn nhau. Gần đây nhất là chuyến thăm của đoàn Chủ tịch nước Trần Đức Lương sang Angiêri năm 1999, đoàn Uỷ ban đối ngoại Quốc hội Việt Nam (1/2003) và đoàn của Thủ tướng Phan Văn Khải (11/2004). Phía Bạn cũng đã có các đoàn cấp cao sang ta như Tổng thống Abdelaziz Boutelflika thăm Việt Nam tháng 10/2000, Bộ trưởng Bộ Tài chính (2/2001), Bộ trưởng Xí nghiệp vừa và nhỏ và Thủ công nghiệp (1/2004). Hai nước đã ký nhiều văn bản pháp lý quan trọng trong đó có Hiệp định Thương mại (ký lại năm 1994) với điều khoản Tối huệ quốc, Hiệp định hợp tác kinh tế, khoa học và kỹ thuật, Hiệp định miễn thị thực đối với hộ chiếu ngoại giao và công vụ, Hiệp định khyến khích và bảo hộ đầu tư, Hiệp định tránh đánh thuế hai lần. Sau kỳ họp thứ 2 của UBHH Việt Nam-Angiêri tại Hà Nội (tháng 2/1982), quan hệ hợp tác giữa hai nước mở rộng thêm trong nhiều lĩnh vực: Y tế, giáo dục. Năm 1985 ta cử trên 1000 công nhân và kỹ sư sang Angiêri xây dựng trường học
Oran. Số chuyên gia (y tế, giáo dục) của ta ở Angiêri thời kỳ đông nhất lên đến 500 người. Ngày 10/7/2002, Công ty đầu tư và phát triển dầu khí PIDC thuộc Tổng Công ty dầu khí Việt Nam và Công ty dầu khí quốc gia Angiêri (Sonatrach) đã ký hợp đồng thăm dò và khai thác dầu khí. Giá trị hợp đồng giai đoạn một là 21 triệu USD hoàn toàn do PIDC đầu tư. Tỷ lệ chia là: phía Việt Nam 75%, phía Angiêri là 25%. Hợp đồng trên được coi là bước đột phá của ngành dầu khí Việt Nam trong việc mở rộng hợp tác khai thác dầu khí ở châu Phi. Năm 2003, phía Angiêri yêu cầu Việt Nam giao 10 triệu USD trả nợ bằng gạo. Tổng Công ty Lương thực miền Bắc (Vinafood I) đã thực hiện xong hợp đồng này. Tháng 1/2004, nhân kỳ Họp UBHH Việt Nam-Angiêri lần thứ 6 tại Hà Nội, hai bên đã ký kết Biên bản kỳ họp và Bản ghi nhớ về hợp tác giữa Bộ xí nghiệp vừa và nhỏ và Thủ công nghiệp Angiêri với Liên minh các hợp tác xã Việt Nam. Tháng 4/2004, Bộ Thương mại đã cử tham tán thương mại quay trở lại Angiêri khôi phục lại thị trường này sau 10 năm đóng cửa cơ quan đại diện thương mại. Tháng 6/2004, 7 doanh nghiệp Việt Nam thuộc các lĩnh vực nông sản, trang thiết bị nông nghiệp, hàng thủ công mỹ nghệ, hàng dệt may, thiết bị điện đã tham dự Hội chợ quốc tế Angiêri. Tại đây, các doanh nghiệp hai nước đã ký biên bản thoả thuận hợp tác. Giai đoạn từ 1989 đến 2001, mỗi năm Việt Nam giao sang Angiêri khoảng 10- 15 triệu USD trong khuôn khổ trả nợ. Quan hệ giữa các doanh nghiệp hai nước có bước phát triển tốt. Tuy nhiên ngoại thương theo hợp đồng thông thường hầu như chưa đáng kể.
Giai đoạn từ năm 2002 đến nay, gần như không còn việc giao hàng trả nợ và giao hàng theo các hợp đồng ngoại thương thông thường đã có bước phát triển khá, mặc dù kim ngạch còn khiêm tốn. Bảng sau cho thấy trong thời gian qua, kim ngạch xuất nhập khẩu giữa hai nước đã có những bước tăng đáng kể. Đáng chú ý trong trao đổi thương mại hai nước, Việt Nam xuất siêu gần như tuyệt đối (xin xem phụ lục 7). Các mặt hàng xuất khẩu chính của ta gồm gạo, cà phê, hạt tiêu, săm lốp các loại, máy móc thiết bị phụ tùng, máy vi tính và linh kiện, sản phẩm hoá chất Gạo là mặt hàng truyền thống đã xuất sang Angiêri từ năm 2002 đến nay và liên tục tăng. Năm 2004 đẵ tăng 150% so với năm 2003. Hiện nay gạo Việt Nam đã chiếm vị trí số 1 trên thị trường Angiêri. Năm 2005 dự kiến kim ngạch sẽ tăng 20%. Tuy nhiên, lương thực chính tại Angiêri là bột mỳ nên khả năng tăng cao hơn là khó. Cà phê cũng là một mặt hàng truyền thống đã xuất sang Angiêri từ năm 2002 đến nay. Năm 2004 xuất khẩu cà phê của Việt Nam sang thị trường này đã tăng 53% so với năm 2003. Năm 2005 khả năng con số này sẽ tăng 25% vì nhu cầu cà phê của Angiêri rất lớn (nhập khoảng 100 triệu USD/năm). Hạt tiêu cũng là mặt hàng truyền thống của Việt Nam xuất sang Angiêri. Năm 2004, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường này tăng 30%, năm 2005 dự kiến tăng 20%. May mặc và giày dép cũng là hai mặt hàng thế mạnh của Việt Nam nhưng chưa phát huy được lợi thế tại Angiêri. Nguyên nhân là do rào cản thuế quan quá cao, tổng thuế nhập khẩu lên tới 47% đối với giày dép. Sức mua của người dân còn thấp, đa phần chỉ mua hàng rẻ, chất lượng trung bình.
Tới đây chúng ta có thể xuất khẩu sang Angiêri các mặt hàng mới như lạc nhân vì Angiêri mỗi năm phải nhập khoảng 5000 TM; hạt vừng (2000 TM), đồ gỗ (Angiêri có nhu cầu nhập khoảng 300 triệu USD/năm), dụng cụ cầm tay và khoá (38 triệu USD/năm) (xin xem phụ lục 8). Các mặt hàng Việt Nam nhập khẩu từ Angiêri rất ít, nhiều năm hầu như không có chủ yếu là thức ăn gia súc, giấy phế liệu, phốt phát, sắt thép. 3.2. NHẬN ĐỊNH VỀ SỰ PHÁT TRIỂN QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM- ANGIÊRI Thuận lợi Hai nước có mối quan hệ truyền thống tốt đẹp. Bạn đánh giá cao và khâm phục chiến thắng Điện Biên Phủ, ủng hộ cuộc kháng chiến chống Mỹ của ta. Lãnh đạo Bạn rất kính trọng và có cảm tình đặc biệt với Chủ tịch Hồ Chí Minh, khẳng định CT Hồ Chí Minh không chỉ là lãnh tụ của nhân dân Việt Nam mà còn của cả nhân dân Angiêri và Châu Phi. Hàng năm lãnh đạo hai nước đều có những chuyến thăm lẫn nhau. Việt Nam và Angiêri đã ký Hiệp định thương mại trong đó có điều khoản Tối huệ quốc, Hiệp định miễn thị thực đối với hộ chiếu ngoại giao và công vụ. Hai bên cũng đã đặt cơ quan đại diện ngoại giao và thương mại, tạo điều kiện hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tìm hiểu thị trường, xúc tiến thương mại. Từ khi tham tán thương mại Việt Nam trở lại Angiêri vào tháng 5/2004, các doanh nghiệp của Việt Nam lại tích cực tham gia vào Triển lãm quốc tế Angiê và đã ký được nhiều hợp đồng quan
trọng. Kim ngạch xuất khẩu của ta sang thị trường này đã tăng nhanh trong thời gian qua. Nhiều mặt hàng Angiêri có nhu cầu nhập khẩu với giá trị cao lại là những mặt hàng mà Việt Nam có thế mạnh như cà phê, hạt tiêu, gia vị, vải sợi, hàng may mặc, giày dép, gạo, chè, đường, các loại hạt khô, dừa, hạt điều, đồ điện tử, hàng thủ công mỹ nghệ Sau hơn mười năm ở trong tình trạng khủng bố, nay tình hình chính trị xã hội của Angiêri đã đi vào thế ổn định, tạo môi trường thuận lợi cho hợp tác kinh tế, phát triển trao đổi thương mại giữa hai nước. Sự năng động của các doanh nghiệp của Việt Nam và Angiêri trong cơ chế thị trường sẽ là động lực quan trọng cho phát triển trao đổi thương mại song phương. Giá dầu mỏ trong những năm qua và năm 2005 sẽ vẫn ở mức cao, tạo điều kiện để Angiêri tăng thu xuất khẩu, cải thiện tình hình kinh tế và gia tăng ngân sách nhập khẩu (hiện nay dự trữ ngoại tệ của Angiêri khoảng 35 tỷ USD tương đương gần 3 năm nhập khẩu). Khó khăn Như đã trình bày, kể từ năm 2002, hai nước mới tiến hành buôn bán thông thường vì trước đó Việt Nam xuất hàng sang Angiêri chủ yếu trong khuôn khổ chương trình trả nợ dầu khí mà bạn đã cho ta vay trong những năm kháng chiến. Chính vì vậy mà vài năm trở lại đây, mặc dù có sự tăng trưởng nhưng kim ngạch xuất khẩu của ta vẫn còn khiêm tốn.
Mặt khác, Angiêri vừa mới ra khỏi tình trạng khủng bố. An ninh chính trị thực sự chỉ mới có được từ vài năm trở lại đây. Chính điều đó đã hạn chế rất lớn đến sự giao lưu, hợp tác của các doanh nghiệp hai nước những năm trước đây. Mặc dù đã chiếm khoảng 50% trị giá doanh thu nhưng hầu hết các công ty tư nhân của Angiêri đều mới thành lập, khả năng vốn hạn chế, phương thức thanh toán trả chậm khá phổ biến, phương tiện thông tin còn lạc hậu, tác phong kinh doanh còn chậm chạp. Do khoảng cách quá xa dẫn đến phí vận tải, phí kho bãi cao nên doanh nghiệp hai bên vẫn chưa thực sự quan tâm nhiều đến thị trường của nhau. Ngoài ra, do trong buôn bán hai chiều hiện nay, Việt Nam xuất siêu gần như tuyệt đối nên muốn đẩy mạnh xuất khẩu hơn nữa vào thị trường Angiêri không phải là đơn giản. C. VƯƠNG QUỐC MAROC 1. TỔNG QUAN VỀ MAROC 1.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN Vương quốc Maroc nằm ở tây bắc Châu Phi, phía bắc là Địa Trung Hải, phía đông giáp Angieri, phía nam giáp Tây Sahara và phía tây là Đại Tây Dương. Diện tích Maroc rộng 446.550 km2, dân số 32 triệu người (năm 2003), trong đó 99% là người Arập Berbe. Thủ đô Rabat có khoảng 1 triệu dân. Các thành phố lớn khác là Casablanca, Marrakech, Tanger Do có hai mặt giáp biển, lại nằm trên eo biển Gibralta là điểm ngắn nhất ngăn cách Châu Âu với Châu Phi nên Maroc có một vị trí địa lý, chính trị quan trọng ở khu vực Bắc Phi.
Ở phía bắc và trong nội địa, địa hình Maroc là núi đồi với những cao nguyên rộng lớn. Xen kẽ giữa các dãy núi là các thung lũng và những dải đồng bằng phì nhiêu. Phía nam lãnh thổ Maroc nằm trong sa mạc Sahara. Khí hậu Maroc mang tính cận nhiệt đới ở ven biển và mang tính sa mạc ở trong nội địa. Tài nguyên thiên nhiên của Maroc chủ yếu là khoáng sản, quan trọng nhất là phốt-phát (với trữ lượng khoảng 11 tỷ tấn, đứng thứ ba thế giới). Ngoài ra còn có than đá, cobalt, sắt, chì, mangan, dầu mỏ, bạc, thiếc và kẽm. 1.2. ĐIỀU KIỆN XÃ HỘI Maroc vốn là xứ sở của người Berbe. Năm 682, người Arập xâm chiếm Maroc. Đến giữa thế kỉ 19, Maroc bị xâu xé bởi nhiều cường quốc phương Tây. Từ năm 1912, Pháp và Tây Ban Nha đô hộ n ước này. Đến tháng 3/1956, Pháp thừa nhận nền độc lập của Maroc. Tháng 4/1956, Tây Ban Nha cũng thừa nhận nền độc lập của vùng đất Maroc thuộc Tây Ban Nha. Tháng 8/1957, Mohamed V lên ngôi vua, lập ra vương quốc Maroc. Maroc có chế độ quân chủ lập hiến và đa nguyên chính trị. Vua là người đứng đầu Nhà nước (hiện là Mohamed VI). Thủ tướng đứng đầu Chính phủ. Cơ quan lập pháp là Quốc hội gồm Thượng viện có nhiệm kỳ 9 năm và Hạ viện có nhiệm kỳ 5 năm. Tình hình chính trị xã hội Maroc hiện nay nhìn chung ổn định. Tuy nhiên vấn đề Tây Sahara vẫn đang là một điểm nóng chính trị của Maroc. Giải pháp do Liên hiệp quốc đưa ra từ hơn 10 năm nay nhằm tổ chức trưng cầu dân ý để nhân dân Tây Sahara tự quyết định tương lai của mình vẫn không thực hiện được. Trong khi đó
chính quyền ở đây đã tuyên bố thành lập nước Cộng hòa Arập Xarauy Dân chủ, tuy chưa được Liên hiệp quốc và nhiều nước trên thế giới công nhận. Đạo Hồi là tôn giáo chính thức của Maroc (98,7% dân số). Các tôn giáo khác là đạo Thiên chúa, đạo Do thái. 1.3. TÌNH HÌNH KINH TẾ Đối với nền kinh tế Maroc, thập kỷ 90 được đánh dấu bằng một sự tăng trưởng không cao. Tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình chỉ đạt 2,2%/năm giai đoạn 1990- 2000 (giai đoạn 1980-1990, con số này là 4,2%/năm). Năm 2004, GDP nước này tăng trưởng 3,3% đạt 44,5 tỷ USD, thu nhập bình quân của người dân là 1.400 USD/người. Mấy năm gần đây, kinh tế Maroc cũng đạt được những thành tựu đáng khích lệ: ổn định vĩ mô được giữ vững, tỷ lệ lạm phát ở mức thấp, dự trữ ngoại hối khá cao, nợ nước ngoài giảm Cải cách kinh tế mà Chính phủ Maroc đang tiến hành thu được nhiều tiến bộ. Công tác điều hành vĩ mô và hệ thống pháp lý ngày càng hiệu quả và minh bạch. Lĩnh vực nông nghiệp của Maroc sử dụng 40% lực lượng lao động, nhưng trình độ kỹ thuật chưa cao, phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết. Trong thập kỷ 90, do thời tiết không thuận, nông nghiệp Maroc đã sụt giảm với tốc độ 1,3%/năm. Trong cơ cấu kinh tế, nông nghiệp chiếm 18,3% năm 2003. Một số nông sản chính là lúa mì, mía, ngô, khoai tây, cam Công nghiệp của Maroc tăng trưởng với tốc độ trung bình 3,3%/năm đầu những năm 2000, chiếm 29,7% GDP năm 2003. Ngành khai khoáng giữ một vai trò quan trọng. Maroc đứng đầu thế giới về khai thác phốt-phát, với sản lượng hàng năm đạt 11 triệu tấn. Maroc cũng là nước sản xuất kim loại màu quan trọng trong khu vực
Bắc Phi. Công nghiệp chế tạo chiếm tỷ trọng khoảng 16,4% trong kinh tế Maroc. Các ngành chính là vật liệu xây dựng, hóa chất, dệt may, giày dép, chế biến thực phẩm, hóa dầu. Riêng về dệt may, phần lớn sản xuất được thực hiện theo hợp đồng với các công ty Châu Âu. Lĩnh vực dịch vụ của Maroc tăng trưởng với tốc độ 2,7% trong thập kỷ 90 và 2,9% năm 2003, đóng góp 52% vào GDP năm 2003. Một số ngành quan trọng là du lịch, giao thông vận tải, viễn thông Sau một thời gian dài (1990-1997) tăng trưởng chậm, từ năm 1998, du lịch Maroc đã đạt tốc độ tăng trưởng trung bình trên 10%/năm. Năm 2003, Maroc thu hút được 2,5 triệu lượt du khách, thu nhập từ du lịch đạt khoảng 2 tỷ USD. Maroc cũng có một hệ thống giao thông vận tải và thông tin liên lạc thuộc diện phát triển nhất khu vực Bắc Phi. Năm 2003, hai ngành này đóng góp 2,3 tỷ USD vào GDP của Maroc. 2. THỊ TRƯỜNG MAROC 2.1. THỰC TRẠNG THỊ TRƯƠNG MAROC Ngoại thương Maroc khá phát triển so với các nước Châu Phi khác và tăng trưởng đáng kể trong thập kỷ 90, bình quân 5,6%/năm (xuất khẩu tăng 5,8%/năm, nhập khẩu tăng 5,4%/năm). Năm 2003, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa của Maroc đạt 21,4 tỷ USD, trong đó xuất khẩu 8,1 tỷ USD, nhập khẩu 13,2 tỷ USD. Đáng lưu ý là cán cân thương mại hàng hóa của Maroc vẫn bị thâm hụt kinh niên, kim ngạch xuất khẩu nhìn chung chỉ bằng 65-70% kim ngạch nhập khẩu (xin xem phụ lục 9). Hàng tiêu dùng chiếm tỷ trọng cao trong trao đổi thương mại của Maroc (39% xuất khẩu và 24% nhập khẩu năm 2003). Tiếp theo là bán thành phẩm (22% xuất
khẩu và 21% nhập khẩu), nông sản và lương thực thực phẩm (20% xuất khẩu và 12% nhập khẩu). Nguyên nhân thâm hụt thương mại của Maroc là do hàng năm nước này phải nhập khẩu một khối lượng lớn các sản phẩm nhiên liệu và máy móc thiết bị, mỗi nhóm hàng chiếm 18% nhập khẩu năm 2003. Xét về mặt hàng, trong nhóm bán thành phẩm, Maroc nhập khẩu chủ yếu các loại hóa chất, chất dẻo nhân tạo và xuất khẩu các sản phẩm từ phốt-phát, phân bón Trong nhóm hàng tiêu dùng, Maroc nhập khẩu chủ yếu xe con và phụ kiện, dược phẩm, vải, hàng điện tử và xuất khẩu quần áo may sẵn, giày dép, thảm Đối với hàng nông sản và lương thực thực phẩm, Maroc chủ yếu nhập khẩu lúa mì, đường, sữa, cà phê, chè, thuốc lá và xuất khẩu các loại quả họ cam quýt, rau tươi, thủy sản Ngoài ra, hàng năm Maroc phải nhập hầu như toàn bộ nhu cầu trong nước về dầu mỏ và khí đốt. Bạn hàng lớn nhất của Maroc là các nước EU, thường xuyên chiếm đến trên 2/3 tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Maroc, trong đó riêng buôn bán với Pháp đã chiếm tỷ trọng trên 30%. Maroc nhập từ EU các mặt hàng máy móc thiết bị, vải, phương tiện giao thông, hóa chất và xuất khẩu sang EU hàng dệt may, nông sản. Mỹ cũng là một bạn hàng quan trọng, hàng năm chiếm khoảng 5% kim ngạch xuất nhập khẩu. Trong các nước Arập, bạn hàng lớn nhất của Maroc là Arập Xêút, còn ở Châu Phi, đối tác chính là Libi. Hiện nay Châu Á đứng thứ hai trong cơ cấu bạn hàng của Maroc (sau Châu Âu), với tỷ trọng 10,8% xuất khẩu và 19,2% nhập khẩu của Maroc năm 2003. Hai bạn hàng Châu Á lớn nhất của Maroc là Nhật Bản và Trung Quốc.
Maroc có lĩnh vực thương mại dịch vụ khá phát triển và đạt thặng dư cao. Xuất khẩu dịch vụ tăng từ 1,9 tỷ USD năm 1990 lên 3,2 tỷ USD năm 2003, bình quân tăng 5,5%/năm. Trong cùng thời kỳ, nhập khẩu dịch vụ chỉ tăng từ 932 triệu USD lên 1,1 tỷ USD. Năm 2003, doanh thu từ du khách quốc tế đạt trên 2 tỷ USD. Đội ngũ lao động và kiều dân Maroc ở nước ngoài (chủ yếu ở các nước EU) cũng đem lại khoảng 2 tỷ USD/năm. Về đầu tư, tỷ trọng của FDI trong GDP Maroc còn thấp (từ 1-3%, tức là khoảng vài trăm triệu USD/năm). Riêng năm 2003, đầu tư nước ngoài tăng đột biến đến 2,9 tỷ USD do việc Chính phủ Maroc quyết định tư nhân hóa Công ty viễn thông Nhà nước Maroc Telecom và bán 35% cổ phần cho tập đoàn Vivendi của Pháp với số tiền 2,3 tỷ USD. Các nước đầu tư nhiều nhất vào Maroc là Mỹ, Pháp, Tây Ban Nha, Đức và Anh. Đầu tư chủ yếu tập trung trong các lĩnh vực công nghiệp, viễn thông, bất động sản, ngân hàng Năm 2003, tổng vốn đầu tư ra nước ngoài của Maroc đạt 500 triệu USD, tập trung ở một số nước trong khu vực. 2.2. TÌNH HÌNH HỢP TÁC QUỐC TẾ VÀ MỞ CỬA THỊ TRƯỜNG Trong hợp tác quốc tế, Maroc chủ yếu hướng về các nước EU. Hai bên đã ký Hiệp định hợp tác Maroc – EU, có hiệu lực từ 1/3/2000. Hiệp định này nằm trong khuôn khổ chương trình hợp tác Châu Âu - Địa Trung Hải, dự kiến tự do hóa từng bước quan hệ thương mại song phương trong giai đoạn 12 năm. Theo một hiệp định ký năm 1976, tất cả các sản phẩm công nghiệp của Maroc đã hoàn toàn được tự do vào EU. Với hiệp định mới này, các mặt hàng thủy sản của Maroc cũng được tự do vào EU không chịu thuế và hạn ngạch. Còn các mặt hàng nông sản vẫn chịu khống
chế bằng hạn ngạch. Đối với EU, tác động lớn nhất của hiệp định này là việc Maroc từng bước loại bỏ thuế quan đối với hàng hóa EU trong thời hạn 12 năm. Maroc và Mỹ có quan hệ song phương khá phát triển. Maroc chú trọng thu hút các công ty Mỹ vào đầu tư kinh doanh. Hiệp định thương mại và đầu tư ký năm 1995 giữa Mỹ và Maroc quy định các bên sẽ áp dụng những biện pháp khuyến khích thương mại hàng hóa và dịch vụ, và thiết lập các điều kiện thuận lợi cho việc phát triển quan hệ thương mại và đầu tư dài hạn. Các nhóm công tác hỗn hợp gồm các quan chức Mỹ, Maroc và các đại diện khu vực tư nhân đã được lập để xác định các giải pháp cụ thể cho những mục tiêu trên. Maroc đóng một vai trò tích cực trong các sáng kiến hội nhập khu vực. Tháng 5/2001, Maroc đã ký Tuyên bố Agadir cùng với Tuynidi, Ai Cập và Jordani hướng tới mục tiêu thành lập một khu thương mại tự do giữa các nước phía nam Địa Trung Hải trước đó đã ký Hiệp định hợp tác với EU. Maroc cũng là thành viên tích cực trong Liên minh Arập Maghreb (UMA). Maroc ngày càng quan tâm phát triển quan hệ kinh tế thương mại với các nước Châu Á. Với Trung Quốc, Maroc đã ký nhiều hiệp định và thỏa thuận về thương mại, khuyến khích và bảo hộ đầu tư, hợp tác kinh tế kỹ thuật, vận tải hàng không, vận tải đường biển, thanh toán Với Nhật Bản, Maroc cố gắng tranh thủ vốn vay và đầu tư. Hiệp định thương mại song phương được ký từ năm 1961, với nhiều lần điều chỉnh bổ sung. Ngoài ra hai nước còn ký nhiều thỏa thuận qua đó Nhật Bản cho Maroc vay vốn để phát triển kinh tế xã hội. Về mở cửa thị trường, phù hợp với các cam kết trong khuôn khổ WTO, Chính phủ Maroc đã từng bước giảm bớt các rào cản thương mại trong thập kỉ qua, tuy nhiên
nhìn chung mức độ bảo hộ vẫn còn cao. Mức thuế nhập khẩu trung bình hiện nay là 35%. Thuế nhập khẩu dao động từ 2,5% đối với nguyên liệu thô, máy móc thiết bị lên đến 349% đối với một số mặt hàng thực phẩm. Hàng nhập khẩu còn phải chịu thuế giá trị gia tăng ở mức 0-20%, trong khi hàng sản xuất trong nước thường không phải chịu loại thuế này. Nói chung, hạn chế định lượng đối với các mặt hàng nông sản và thực phẩm đã được thay bằng thuế nhập khẩu ở mức cao, bình quân các loại phí và thuế nhập khẩu gộp lại khoảng 80%. Hiện nay, 95% các mặt hàng được tự do nhập khẩu vào Maroc. Hầu hết các quy định cấm nhập khẩu hoặc giấy phép nhập khẩu đã được loại bỏ, ngoại trừ vũ khí, chất nổ, quần áo và lốp xe đã qua sử dụng. Như vậy thuế quan là cơ sở duy nhất để điều chỉnh các hoạt động ngoại thương. Tuy nhiên thuế nhập khẩu ở mức cao được coi là cản trở chính đối với hàng hóa nhập khẩu vào Maroc. Về xuất khẩu, hầu hết các mặt hàng đều được xuất khẩu tự do, trừ các mặt hàng sau phải có giấy phép của Bộ Ngoại thương Maroc: đồ cổ hơn 100 năm tuổi, các sản phẩm khảo cổ, lịch sử, cổ sinh vật học, những mẫu vật về giải phẫu, thực vật, khoáng chất và động vật học, than củi và bột ngũ cốc, ngoại trừ bột gạo. Chính phủ Maroc đã có nhiều biện pháp cải thiện môi trường đầu tư trong những năm gần đây, như tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nước ngoài tham gia chương trình tư nhân hóa, không phân biệt đối xử giữa các nhà đầu tư nước ngoài và trong nước 3. QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-MAROC 3.1. THỰC TRẠNG QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-MAROC
Việt Nam và Maroc thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 27/3/1961. Hiện nay, Đại sứ quán Maroc tại Thái Lan kiêm nhiệm Việt Nam. Đại sứ quán Việt Nam tại Ai- cập kiêm nhiệm Maroc. Hai bên cũng đã trao đổi một số đoàn cấp cao. Gần đây nhất, tháng 11/2004, Thủ tướng Phan Văn Khải đã sang thăm và làm việc tại Maroc. Cùng đi có đại diện các bộ, ngành và đông đảo các doanh nghiệp. Tháng 6/2001, Việt Nam và Maroc đã ký Hiệp định thương mại, quy định dành cho nhau quy chế MFN trong buôn bán song phương. Đây là hiệp định đầu tiên được ký giữa hai nước. Tháng 6/2004, Thủ tướng Chính phủ đã cho phép mở thương vụ tại Maroc. Theo kế hoạch, giữa năm 2005, Tham tán Thương mại Việt Nam sẽ lên đường nhận nhiệm vụ tại Marốc. Đây sẽ là một điều kiện thuận lợi để thúc đẩy quan hệ thương mại giữa hai nước trong thời gian tới. Trong lĩnh vực ngoại thương, quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Maroc còn ở mức thấp và tăng giảm thất thường. Thống kê trong giai đoạn 1991-2001 cho thấy trước năm 1995, buôn bán giữa hai nước chưa có gì. Năm 1995, Việt Nam bắt đầu xuất khẩu sang Maroc và năm 1996 thì bắt đầu nhập khẩu từ Maroc. Từ đó đến nay buôn bán hai chiều dao động trong khoảng 1-3 triệu USD/năm. Riêng năm 2004, xuất khẩu của ta sang thị trường này đã đạt trên 8 triệu USD và theo số liệu của Tổng cục hải quan Việt Nam thì quý I/2005, Việt Nam đã xuất sang thị trường Maroc 3,6 triệu USD. Phần lớn thời gian qua Việt Nam xuất siêu, ngoại trừ năm 1999 Việt Nam nhập siêu 1,47 triệu USD (xin xem phụ lục 10). Các mặt hàng xuất khẩu chính của Việt Nam sang Maroc là cà phê, hạt tiêu, cao su và các sản phẩm cao su, giày dép, dệt may, sản phẩm giấy Các mặt hàng nhập khẩu là đồng, gỗ, phân bón, bông Tuy nhiên giá trị xuất nhập khẩu từng mặt
hàng rất thấp và thay đổi thất thường. Đặc biệt, sản phẩm nhập khẩu từ Maroc thay đổi từng năm, giá trị nhập khẩu chỉ khoảng vài chục nghìn USD. Riêng năm 1999, nước ta nhập từ Maroc gần 2 triệu USD phân phốt-phát làm cho kim ngạch nhập khẩu tăng đột biến (xin xem phụ lục 11). Giữa Việt Nam và Maroc chưa phát triển thương mại dịch vụ cũng như hoạt động đầu tư. Hai nước chưa có hợp tác song phương về sở hữu trí tuệ. Nước ta và Maroc đều là thành viên của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), cùng ký kết Công ước Paris về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, Thỏa ước Madrid về đăng ký nhãn hiệu hàng hóa quốc tế và Hiệp ước hợp tác sáng chế (PCT). 3.2. NHẬN ĐỊNH VỀ SỰ PHÁT TRIỂN QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM- MAROC Thuận lợi Maroc có tình hình chính trị xã hội ổn định, có một nền kinh tế mở và đang lấy lại đà phát triển sau thời kỳ tăng trưởng chậm của những năm 90. Chính phủ Maroc áp dụng nhiều chính sách khuyến khích đầu tư nước ngoài, thúc đẩy ngoại thương, mở cửa thị trường, tăng cường hợp tác và hội nhập quốc tế Quan hệ chính trị ngoại giao giữa Việt Nam và Maroc phát triển đáng kể trong thập niên 90, tạo nền tảng cho việc xây dựng và phát triển quan hệ kinh tế thương mại. Buôn bán hai chiều đã bắt đầu được triển khai và có mức tăng trưởng nhất định, hàng hóa của hai nước đã bước đầu xâm nhập thị trường của nhau. Chính phủ Việt Nam đã cho phép thành lập cơ quan đại diện ngoại giao và thương mại tại Marốc. Theo kế hoạch, các cơ quan này sẽ được mở trong năm 2005. Bên cạnh đó, Hiệp định thương mại song phương được ký
tháng 6/2001 với điều khoản MFN đã tạo nền tảng pháp lý thuận lợi cho trao đổi thương mại giữa hai nước. Thị trường Maroc có nhu cầu lớn đối với các sản phẩm bình dân, chất lượng vừa phải và giá không cao. Maroc lại có những thế mạnh riêng với một số sản phẩm, đặc biệt là phốt-phát. Vì vậy, Việt Nam và Maroc có nhiều cơ hội trao đổi các sản phẩm thế mạnh của nhau. Một số mặt hàng của nước ta như dệt may, giày dép, cà phê, cao su, giấy và sản phẩm giấy đã xâm nhập thị trường Maroc một cách ổn định trong thời gian qua. Với vị trí địa lý của mình, Maroc có thể là điểm trung chuyển để đưa hàng Việt Nam sang các nước Tây Bắc Phi cũng như EU. Ngoài ra, các chính sách ưu đãi của Chính phủ Maroc cũng mở ra cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam đầu tư liên doanh với các đối tác Maroc, đặc biệt tại các khu công nghiệp hay khu thương mại tự do, từ đó xuất hàng vào nội địa và sang các nước lân cận. Khó khăn Tuy Maroc đã thực hiện lộ trình cắt giảm thuế theo cam kết với WTO nhưng nhìn chung thuế nhập khẩu còn cao, đặc biệt đối với hàng nông sản là những mặt hàng nước ta có thế mạnh và bước đầu đã xâm nhập được vào đây. Điều này làm giảm nhiều khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam, nhất là đối với những nước mà Maroc đã có thỏa thuận quan hệ thương mại tự do. Quan hệ thương mại truyền thống của Maroc là hướng đến EU, các nước Arập và một số nước lớn trên thế giới. Khi mở rộng giao lưu với Châu Á, Maroc cũng thường chú ý đến các nước như Trung Quốc, Nhật Bản Vì vậy, hàng hóa Việt Nam còn rất xa lạ đối với doanh nghiệp và người tiêu dùng Maroc. Khối lượng các mặt
hàng được xuất sang thị trường này hàng năm còn quá nhỏ, chưa gây được tác động tích cực đến thị hiếu của người tiêu dùng Maroc. Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, Maroc tỏ ra là một thị trường xa lạ. Các doanh nghiệp hầu như chưa quan tâm đến thị trường này khi mở rộng hoạt động kinh doanh. Buôn bán với các doanh nghiệp Maroc mang tính thời vụ chứ không ổn định, từ đó chưa xây dựng được quan hệ đối tác tin cậy, lâu bền. Các hoạt động xúc tiến thương mại như quảng bá sản phẩm, tham dự hội chợ, triển lãm, trao đổi thông tin hầu như chưa được tiến hành tại thị trường Maroc. D. GIAMABIRIIA ARẬP LIBI NHÂN DÂN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA 1. TỔNG QUAN VỀ LIBI 1.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN Libi nằm trong khu vực Bắc Phi, giáp Địa Trung Hải, Ai Cập, Xu-đăng, CH Sát, Nigiê, Angiêri và Tuynidi. Với diện tích 1.759.540 km2, lớn thứ 3 ở châu Phi, Libi có dân số khoảng 5,6 triệu người (2003). Thủ đô là Tripoli, các thành phố lớn khác là Banghazi, Az Zawiyah, Misratah Địa hình đa dạng: trên 90% là sa mạc và bán sa mạc. Địa hình gồm có đất cằn, bằng phẳng đến những đồng bằng nhấp nhô, các cao nguyên và vùng đất trũng. Khí hậu Địa Trung Hải dọc theo bờ biển và khô, sa mạc trong nội địa. Ở các vùng sa mạc khí hậu khắc nghiệt, ít mưa, mùa hè nhiệt độ có lúc lên tới 500C. Nhiệt độ trung bình tháng 1 từ 110 đến 120C; tháng 7 từ 27 đến 290C. Lượng mưa trung bình hàng năm từ 25 đến 625mm. Về tài nguyên thiên nhiên có dầu mỏ, khí tự nhiên, thạch cao.
1.2. ĐIỀU KIỆN XÃ HỘI Libi đã từng bị nhiều nước thống trị. Đầu thế kỷ XVI, Libi bị Thổ Nhĩ Kỳ chiếm đóng và bị sáp nhập vào đế quốc Ốttoman. Trước Chiến tranh thế giới thứ nhất, Libi bị Italia chiếm đóng; sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Libi nằm dưới sự quản lý của Anh và Pháp. Ngày 24/12/1951, Libi tuyên bố là một vương quốc độc lập do vua Idrid đứng đầu. Ngày 1/9/1969, những sĩ quan trẻ, đứng đầu là đại tá Cadaphi đã tiến hành cuộc cách mạng lật đổ vua Idrit I và nước Cộng hoà Arập Libi được thành lập. Tháng 3/1977, Libi thực hiện cải cách chế độ Nhà nước, tuyên bố thành lập chính quyền nhân dân, đổi tên nước thành Giâmhiriia Arập Libi nhân dân xã hội chủ nghĩa. Về mặt lý thuyết, Libi là quôc gia của toàn dân, nhân dân làm chủ nhà nước qua các Hội đồng địa phương. Người đứng đầu Nhà nuớc là người lãnh đạo Hội đồng cách mạng. Người đứng đầu Chính phủ là Thư ký của Uỷ ban nhân toàn quốc (Thủ tướng). Người đứng đầu Chính phủ do Đại hội nhân dân toàn quốc bầu. Trên tổng số 6 triệu dân có khoảng 200.000 người không có quốc tịch. Người Arập Béc-be chiếm 97%, số còn lại là người Hy Lạp, Manta, Italia, Ai Cập, Pakistan, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Tuynidi. Những năm gần đây làn sóng người nhập cư vào Libi ngày càng đông, chủ yếu đến từ Ai Cập, Xu đăng, Tuynidi và Palestin. Nhưng Libi ngày càng muốn sử dụng nhân công đến từ châu Á chủ yếu là Ấn Độ, Pakistan, Hàn Quốc và Philipin. Ngôn ngữ chính là tiếng A rập, tiếng Italia và tiếng Anh cũng được sử dụng rộng rãi. Về tôn giáo, đạo Hồi dòng Sunni chiếm 97%. Đơn vị tiền tệ là dinar Libi (1 USD=1,36 LD) (2004). 1.3. TÌNH HÌNH KINH TẾ
Nền kinh tế chủ yếu phụ thuộc vào dầu mỏ, lĩnh vực đóng góp chủ yếu cho các nguồn thu nhập xuất khẩu và khoảng 1/3 GDP. Thu nhập từ dầu mỏ với số dân ít đã làm cho Libi trở thành một trong những nước có bình quân thu nhập theo đầu người cao nhất ở châu Phi (6000 USD), nhưng chỉ có một phần không lớn của nguồn thu này được dùng để trợ cấp cho các tầng lớp thấp của xã hội. Thu nhập quốc dân của Libi trong năm 2003 là 34 tỷ USD. Libi là nước xuất khẩu dầu thô lớn chủ yếu sang châu Âu. Việc dỡ bỏ lệnh lệnh trừng phạt của Liên hiệp quốc với Libi vào tháng 9/2003 đã tạo điều kiện cho nước này ra tăng xuất khẩu, mang lại nguồn ngoại tệ lớn và thu hút các công ty nước ngoài đầu tư vào nước này, đặc biệt là dầu mỏ. Năm 2003, nguồn thu từ xuất khẩu dầu lửa mang lại cho Libi 13,4 tỷ USD và năm 2004 khoảng 13 tỷ USD (95% nguồn thu ngoại tệ). Tăng trưởng kinh tế vì thế đạt 3,8%. Tuy nhiên do quá phụ thuộc vào xuất khẩu nên tình hình kinh tế nước này rất dễ bị tác động bởi biến động về giá cả trên thị trường dầu lửa thế giới. Libi hi vọng có thể giảm sự phụ thuộc của mình vào nguồn dầu mỏ bằng cách tăng đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, du lịch, thủy sản, khai thác mỏ và khí tự nhiên. Hiện nay Libi đang tích cực tiến hành các cuộc cải cách kinh tế và giảm sự can thiệp trực tiếp của Nhà nước vào lĩnh vực này. Tháng 6/2003, Tổng thống Qadhafi đã kêu gọi tư nhân hóa lĩnh vực dầu lửa. Hiện nước này cũng đang đàm phán để gia nhập WTO. Cũng trong năm 2003, Libi đã tiến hành phá giá đồng dinar nhằm tăng tính cạnh tranh của các công ty nước này và thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài. Trong cơ cấu kinh tế, nông nghiệp chiếm khoảng 5% GDP và sử dụng 18% lực lượng lao động. Do điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng không phù hợp nên nông nghiệp
không đáp ứng được tiêu dùng trong nước. Mỗi năm, Libi phải nhập khẩu khoảng 75% nhu cầu lương thực, thực phẩm. Các sản phẩm nông nghiệp gồm lúa mì, lúa mạch, ôliu, chà là, cam quýt, rau xanh, lạc Phát triển nông nghiệp đang là ưu tiên số một của Chính phủ nước này. Năm 2003, nông nghiệp tăng trưởng 2%. Công nghiệp chiếm 66,3% GDP. Các ngành công nghiệp chính gồm dầu khí, hóa dầu, hàng không dân sự, viễn thông, vận tải, chăm sóc sức khỏe và sản xuất năng lượng. Các sản phẩm công nghiệp gồm có dầu mỏ, thực phẩm, hàng dệt, hàng thủ công, xi măng. Năm 2003, công nghiệp đạt mức tăng trưởng 3,8%. Dịch vụ chiếm 28,8%. Năm 2003 khu vực này đạt mức tăng trưởng 4%. Về ngoại thương, năm 2003, Libi xuất được 14,5 tỷ USD hàng hóa và nhập khẩu khoảng 6,6 tỷ USD. Nợ nước ngoài là 4,4 tỷ USD năm 2003. 2. THỊ TRƯỜNG LIBI 2.1. THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG LIBI Mặc dù dân số không đông (5,6 triệu người) nhưng do thu nhập bình quân đầu người cao (khoảng 6000 USD năm 2003), hơn nữa do Libi phải nhập đến 70% lương thực nên đây là một thị trường khá hấp dẫn ở Bắc Phi. Do bị Mỹ và Liên Hiệp quốc cấm vận nên sản xuất trong nước của Libi chưa phát triển, nền kinh tế chủ yếu dựa vào xuất khẩu dầu lửa. Sau khi Liên hiệp quốc dỡ bỏ lệnh cấm vận và Mỹ tuyên bố bỏ cấm vận từng phần với nước này, cùng với việc Libi đang tiến hành mở cửa nền kinh tế, thực hiện tư nhân hoá, đã có rất nhiều doanh nghiệp nước ngoài tìm đến thị trường giàu có này để tìm kiếm cơ hội đầu tư và xuất khẩu.
Kim ngạch xuất khẩu năm 2003 đạt 14,5 tỷ USD trong đó chủ yếu là dầu thô, sản phẩm được tinh chế từ dầu mỏ (13,5 triệu USD), khí tự nhiên, sản phẩm công nghiệp. Các bạn hàng xuất khẩu lớn nhất là Italia (43%), Đức (14%), Tây Ban Nha (14%), Thổ Nhĩ Kỳ (7%), Pháp, Xuđăng, Anh. Kim ngạch nhập khẩu năm 2003 đạt 6,6 tỷ USD chủ yếu là thực phẩm, máy móc, thiết bị giao thông, hàng công nghiệp. Các bạn hàng nhập khẩu gồm Italia (26%), Đức (10%), Hàn Quốc (7%), Anh (7%), Pháp, Tuynidi, Bỉ Libi phải nhập đến 70% hàng lương thực thực phẩm do sản xuất trong nước không đáp ứng được nhu cầu. Kể từ năm 1999 đến nay, việc tăng giá dầu lửa trên thị trường thế giới đã làm tăng thu xuất khẩu của Libi, kích thích sự phát triển của nền kinh tế. Tháng 1/2002, Libi đã tiến hành phá giá đồng tiền (52%) để đẩy mạnh xuất khẩu nhưng việc này đã dẫn đến tình trạng lạm phát cao. 2.2. TÌNH HÌNH HỢP TÁC QUỐC TẾ VÀ MỞ CỬA THỊ TRƯỜNG Libi tham gia nhiều tổ chức quốc tế như AfDB, ECA, FAO, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, ISO, OPEC, UN, UNCTAD, UNESCO, WHO và đang đàm phán gia nhập WTO. Libi đang cắt giảm một số khoản trợ cấp, thực hiện tự do hoá nền kinh tế hướng tới nền kinh tế thị trường. Trao đổi thương mại giữa Libi và các nước thuộc Liên minh Arập Maghreb (UMA) mang tính tự do và miến thuế. Bên cạnh đó, lao động cũng được tự di chuyển trong khu vực này. Từ nhiều năm nay, châu Phi giữ một vị trí trung tâm trong chính sách đối ngoại của Libi. Tổng thống Qadhafi thường tiếp lãnh đạo các nước châu Phi tại Libi và ủng
hộ về mặt vật chất cho những quốc gia này. Hội nghị bất thường của OAU tổ chức vào tháng 9/1999 với sự tham gia của 50 nguyên thủ quốc gia châu Phi đã đưa ra Tuyên bố Sirte ủng hộ việc thành lập “Liên hiệp châu Phi”. Libi cũng rất nỗ lực trong việc khuyến khích các quốc gia châu Phi phê chuẩn Hiến pháp chung về một Liên minh châu Phi, thay thế cho Tổ chức thống nhất châu Phi. Đối với các quốc gia lân cận, Libi rất tích ủng hộ việc thành lập Tổ chức các nước khu vực sa mạc Sahara (trước đây là COMESA ra đời tại Libi năm 1998) nhằm tăng cường hợp tác an ninh và hội nhập thế giới. Tổ chức này hiện có 16 thành viên trong đó có Ai Cập và Nigiêria. Quan hệ với nước láng giềng Ai Cập đóng một vai trò quan trọng: hiện có khoảng 750.000 người Ai Cập lao động tại Libi và Libi cũng đầu tư đáng kể vào Ai Cập. Hai nước còn đưa ra sáng kiến thúc đẩy hòa bình và ổn định tại Xuđăng. Quan hệ giữa Libi với Mỹ, Anh và Pháp đã xấu đi sau vụ khủng bố máy bay trên bầu trời Lốc-cơ-bi (Xcốt len). Toàn bộ 259 hành khách và phi hành đoàn đã bị thiệt mạng trong đó hai phần ba là người Mỹ và 44 người là người Anh. Sau khi tiến hành điều tra, cơ quan an ninh của Anh, Mỹ và Pháp đã xác định thủ phạm là 2 người Libi và yêu cầu phía Libi dẫn độ đồng thời cung cấp chứng cứ. Tháng 3/1992, do phía Libi không đáp ứng đủ các yêu cầu nên 3 nước trên đã đề nghị Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc thông qua Nghị quyết SCR748 và áp đặt lệnh trừng phạt với Libi. Mãi đến tháng 9/2003, lệnh trừng phạt của Liên hiệp quốc đối với Libi mới được dỡ bỏ sau khi nước này chịu bồi thường các nạn nhân vụ tai nạn máy bay và tuyên bố có thể từ bỏ chương trình vũ khí phá huỷ hàng loạt.
3. QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-LIBI 3.1. THỰC TRẠNG QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-LIBI Việt Nam và Libi có mối quan hệ truyền thống tốt đẹp. Hai nước chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 15/3/1975. Hai nước đã đặt Đại sứ quán tại thủ đô của nhau. Trong những năm chiến tranh chống Mỹ, Chính phủ và nhân dân Libi đã dành cho Việt Nam sự ủng hộ nhiệt tình. Sau ngày Việt Nam thống nhất (1975), Chính phủ Libi đã cho Việt Nam vay 800.000 tấn dầu thô với lãi suất 2,5% trả chậm sau 3 năm. Ngày 17/10/1983, hai nước đã ký Hiệp định Thương mại tạo cơ sở pháp lý cho sự phát triển quan hệ thương mại giữa hai nước. Thông qua việc trả nợ Libi bằng hàng hoá, sản phẩm của Việt Nam đã thâm nhập vào thị trường Libi và được người tiêu dùng Libi chấp nhận. Thời gian qua, quan hệ thương mại giữa hai nước chủ yếu là Việt Nam trả nợ Libi bằng hàng hoá, mỗi năm khoảng 10 triệu USD (xin xem phụ lục 12). Các mặt hàng Việt Nam đã xuất khẩu trả nợ Libi gồm: - Gạo: Việt Nam xuất sang Libi gạo 5% tấm đóng gói nhỏ trong lượng 5-10kg, có thể bán ngay cho người tiêu dùng. - Chè: Chủ yếu là chè đen thành phẩm chất lượng trung bình và cao - Hải sản: Libi chủ yếu nhập cá ngừ đóng hộp với hương vị và gia vị phù hợp với khẩu vị của người tiêu dùng Libi. - Hàng may mặc: Áo jacket, quần áo bảo hộ lao động trên bờ và dùng cho thuỷ thủ đánh cá. Tính đến 8/1998, việc thanh toán nợ cơ bản đã hoàn thành.
Hiện tại, trao đổi thông thường giữa hai nước vẫn còn khiêm tốn mặc dù các doanh nghiệp Việt Nam đã khá tích cực chào hàng, đặt cọc tiền để đăng ký xuất khẩu. Theo thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, năm 2003, Việt Nam mới chỉ xuất được 625.431 USD hàng hoá gồm cao su, giày dép, hàng thủ công mỹ nghệ. Năm 2004, sau khi Bộ Thương mại tổ chức đoàn xúc tiến thương mại gồm đại diện một số doanh nghiệp Việt Nam sang Libi, kim ngạch xuất khẩu của ta sang thị trường này đã có sự tăng trưởng: đạt 6 triệu USD. Trong cơ cấu hàng xuất khẩu sang Libi, gạo chiếm tới 5,8 triệu (96% giá trị xuất khẩu). Các mặt hàng còn lại gồm sản phẩm gỗ (135.000 USD) và hàng hoá khác (140.000 USD). Trong cán cân thương mại với Libi ta luôn xuất siêu tuyệt đối (xin xem phụ lục 13). Về xuất khẩu lao động, trong suốt thời gian qua, Bộ Quốc phòng vẫn cung cấp công nhân cho Libi. Hiện tại có khoảng 300 người đang làm việc tại thị trường này. 3.2. NHẬN ĐỊNH VỀ SỰ PHÁT TRIỂN QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM- LIBI Thuận lợi Hai nước có quan hệ truyền thống tốt đẹp và mong muốn đẩy mạnh quan hệ hợp tác trong lĩnh vực kinh tế thương mại nói riêng và trong các lĩnh vực khác nói chung. Điều này được thể hiện rất rõ trong nội dung các Biên bản cuộc họp Uỷ ban Liên Chính phủ Việt Nam-Libi (kỳ họp lần thứ 9 gần đây nhất diễn ra tại Tripoli). Việt Nam và Libi đã mở Đại sứ quán tại mỗi nước, ký Hiệp định Thương mại từ năm 1983 trong đó dành cho nhau quy chế Tối huệ quốc. Đây cũng là những thế mạnh để thúc đẩy quan hệ kinh tế song phương.
Tuy dân số không đông, khoảng 5,5 triệu người (2003) nhưng do thu nhập bình quân đầu người cao, nhu cầu tiêu dùng lớn, đặc biệt với việc giá dầu lửa trên thế giới ngày càng tăng mang lại nguồn thu ngoại tệ đáng kể, kích thích sự tăng trưởng kinh tế, Libi đã thành một thị trường hấp dẫn, có nhiều triển vọng đối với hàng hoá Việt Nam, nhất là hàng nông sản, hải sản và tiêu dùng. Do nông nghiệp không đáp ứng được tiêu dùng trong nước, Libi phải nhập khẩu đến 70% nhu cầu về lương thực, thực phẩm. Đa số các mặt hàng bạn cần ta lại có thế mạnh. Một số sản phẩm Việt Nam đã trở nên quen thuộc và có chỗ đứng tại đây do việc Việt Nam xuất hàng trả nợ sang Libi. Do vậy các doanh nghiệp Việt Nam cần phải phát huy ưu thế này, nhất là các mối quan hệ được thiết lập với công ty bạn hàng của Libi đặc biệt là gạo, chè, cá ngừ, quần áo may sẵn. Ngoài lĩnh vực thương mại, hai bên cũng có thể hợp tác trong các lĩnh vực khác như nông nghiệp, công nghiệp, thuỷ sản, lao động. Trong lĩnh vực lao động, năm 1999, Việt Nam đã từng gửi tới 5000 công nhân sang làm việc tại Libi. Hiện nay, Libi đang xây dựng dự án “Dòng sông nhân tạo vĩ đại” (Great Man Made River) cần nhiều nhân công, nhất là châu Á. Do vậy ta có thể tận dụng cơ hội này để tiếp tục gửi người lao động Việt Nam sang làm việc. Việc Liên hiệp quốc dỡ bỏ lệnh cấm vận đối với Libi tháng 11/2003 và việc thực hiện chính sách mở cửa kinh tế của nước này là một cơ hội tốt cho các nhà đầu tư quốc tế nói chung và Việt Nam nói riêng. Khó khăn Nguyên nhân giá trị xuất khẩu của ta sang thị trường Libi còn khiêm tốn là do:
Hàng hoá của ta chưa đủ sức cạnh tranh trên thị trường này do khoảng cách xa, chi phí vận chuyển và lưu kho lớn. Doanh nghiệp hai nước còn thiếu thông tin về nhau. Mặc dù Việt Nam đã đặt Đại sứ quán tại Libi nhưng ta chưa có đại diện thương mại tại đó. Do vậy, việc cung cấp thông tin còn hạn chế. Trong những năm qua, Libi bị cấm vận đường hàng không nên việc đi lại khó khăn, hơn nữa do khả năng thanh toán còn hạn chế nên buôn bán trao đổi thương mại giữa Việt Nam và Libi không phát triển được. Thương mại của Libi thường hướng tới EU, các nước A rập và một số nước lớn trên thế giới. Khi mở rộng giao thương với châu Á, họ cũng thường chú ý đến các nước lớn như Trung Quốc, Nhật Bản Trao đổi thương mại thông thường giữa hai nước còn chưa đáng kể. Hơn nữa, Việt Nam luôn trong tình trạng xuất siêu tuyệt đối nên việc tăng nhanh xuất khẩu vào thị trường Libi không phải là chuyện dễ dàng. Về hợp tác lao động, trong những năm 90, ta đã từng có tới 5000 người lao động làm việc tại Libi nhưng phần lớn công nhân Việt Nam sang Libi làm việc thông qua các hợp đồng của nước thứ ba (Nam Triều Tiên, Ba Lan, Italia). Nguyên nhân chính là do khâu thanh toán chậm chạp của bạn. Tóm lại, quan hệ Việt Nam-Libi vẫn nặng về tình hữu nghị, quan hệ kinh tế- thương mại chưa được phía Libi chú trọng lắm. E. CỘNG HOÀ TUYNIDI 1. TỔNG QUAN VỀ TUYNIDI 1.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN
Tuynidi nằm ở khu vực Bắc Phi, giáp Địa Trung Hải, Libi và Angiêri, có vị trí chiến lược ở phần giữa Địa Trung Hải. Với thủ đô là Tunis, Tuynidi có diện tích là 163.610 km2, dân số 9,9 triệu người (2003). Ngôn ngữ chính là tiếng A-rập, tiếng Anh và tiếng Pháp được sử dụng rộng rãi trong thương mại. Đồng tiền quốc gia là dinar Tuynidi (1 USD=1,1 dinar). Địa hình có núi cao ở phía Bắc, đồng bằng ở vùng trung tâm, phía Nam bán khô cằn tiếp giáp với sa mạc Xa-ha-ra. Khí hậu ôn đới ở phía Bắc với mùa đông có mưa và ấm áp, mùa hè nóng ẩm; khí hậu sa mạc ở phía Nam. Nhiệt độ trung bình tháng 1 ở miền Bắc là 100C, ở miền Nam là 210 C; tháng 7 tương ứng với các miền : 26 và 330C. Lượng mưa trung bình hàng năm: 100mm ở miền Nam và 1000 mm ở miền Bắc. Tài nguyên thiên nhiên có dầu lửa (trữ lượng 1,7 tỷ thùng), phốt phát (1 triệu tấn/năm), sắt, chì, kẽm nhưng không nhiều. 1.2. ĐIỀU KIỆN XÃ HỘI Tuynidi vốn là đất nước của người Bécbe. Vào thế kỷ IV trước công nguyên, tại đây xuất hiện đế chế Các-ta hùng mạnh. Năm 146 trước công nguyên, Các-ta bị đế chế La-mã đánh bại và đến thế kỷ II sau công nguyên mới được phục hồi. Vào thế kỷ VII, cùng với sự phát triển của đạo Hồi, người A-rập đã tràn vào Bắc Phi, thôn tính Các-ta (năm 698) và lập nên nước Tuynidi. Cuối thế kỷ 15, vùng Địa Trung Hải trở thành đối tượng tranh giành ảnh hưởng của các đế chế hùng mạnh ở khu vực và Tuynidi lần lượt rơi vào tay Tây Ban Nha (1535), Ốttôman (1574). Đến năm 1606, sự độc lập về thực tế của Tuynidi mới được công nhận (mặc dù nó vẫn là một bộ phận của đế chế Ốttôman). Tháng 4/1881, Pháp
chiếm Tuynidi và theo hiệp ước Mersa (1883), Tuynidi bị đặt dưới sự bảo hộ của Pháp. Năm 1934, Habib Bourguiba đã lập Đảng Neo-Destour (nay gọi là Đảng Xã hội Destour), lãnh đạo nhân dân Tuynidi đấu tranh đòi độc lập. Ngày 20/3/1956, sau thất bại ở Việt Nam, Angiêri và trước cuộc đấu tranh của nhân dân Tuynidi, Pháp buộc phải tuyên bố rút quân, trao trả độc lập cho Tuynidi và ngày 25/3/1956 nhân dân Tuynidi đã tiến hành cuộc bầu cử Quốc hội đầu tiên với thắng lợi tuyệt đối của Đảng Neo-Destour. Ngày 25/7/1957, Quốc hội Tuynidi quyết định xoá bỏ chế độ quân chủ và tuyên bố Tuynidi là một nước Cộng hoà do Habid Bourguiba làm Tổng thống (tới năm 1987). Từ khi ông Zin A.Ben lên làm Tổng thống (11/1997), tình hình Tuynidi có phần ổn định; chính quyền thận trọng thực hiện dân chủ hoá chính trị. Tháng 6/1990 cuộc bầu cử đa đảng đầu tiên được tổ chức. Đảng Destour giành quyền thắng lợi tuyệt đối vì phe đối lập mới ra đời, chưa có ảnh hưởng. Để giữ vững ổn định chính trị, củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng Destour, gần đây Tuynidi đã tăng cường các biện pháp cứng rắn nhằm ngăn ngừa và trấn áp các hoạt động chống đối, đặc biệt là của các phần tử Hồi giáo cực đoan thuộc tổ chức Phục hưng Hồi giáo (Nahdah Islamia), đồng thời chú ý giải quyết các vấn đề xã hội. Cuối tháng 7/93, Đảng Tập hợp dân chủ lập hiến tiến hành Đại hội lần thứ 2, Tổng thống Zine el-Abidine Ben Ali được bầu lại làm Chủ tịch Đảng. Năm 1994 và 1999, Tuynidi tổ chức bầu cử, ông Zine el-Abidine Ben Ali tái đắc cử Tổng thống nhiệm kỳ 5 năm.
1.3. TÌNH HÌNH KINH TẾ Tuynidi là nước đang phát triển ở Bắc Phi, có nền kinh tế đa dạng, trong đó các ngành nông nghiệp, khai mỏ, năng lượng, du lịch và công nghiệp đóng vai trò quan trọng. Trong thập kỷ qua, chính phủ đã tăng cường tư nhân hoá, đơn giản hoá cơ cấu thuế, từng bước giải quyết vấn đề nợ nần. Việc tư nhân hoá rộng hơn, tự do hoá luật lệ đầu tư nhiều hơn để tăng đầu tư nước ngoài và cải thiện tính hiệu quả trong hoạt động của Chính phủ là những thách thức trong tương lai đối với đất nước này. Sản xuất dầu chỉ đủ dùng trong nước (khoảng 5 triệu tấn/năm). Nông sản chính có dầu ô-liu, lúa mì, cam, chanh, nho, chà là. Chăn nuôi tương đối phát triển nhất là cừu (5,4 triệu con), dê (1 triệu con) năm 2003. Sản lượng đánh bắt cá đạt 33.000 tấn/năm. Sản lượng điện 3,7 tỷ kw. Du lịch khá phát triển, là một trong những nguồn thu chính của Tuynidi, đóng góp 25% tổng thu nhập quốc dân. Trước đây Tuynidi duy trì 3 thành phần kinh tế: Nhà nước, tư nhân, công tư hợp doanh. Nhưng gần đây trong khuôn khổ cải cách kinh tế, Tuynidi tiến hành tư nhân hoá các xí nghiệp quốc doanh, đẩy mạnh phát triển kinh tế thị trường. Điều đáng lưu ý là trong khi Tuynidi tiến hành cải cách chính trị và kinh tế, vai trò của Đảng cầm quyền Destour vẫn được giữ vững và kinh tế phát triển khá. Trong thập kỷ 90, kinh tế Tuynidi tăng trưởng bình quân 4,8% năm. Năm 2003, GDP tăng trưởng 5,6% đạt 25 tỷ USD, thu nhập bình quân đầu người khoảng 2.500 USD. Đây là một mức tăng trưởng cao so với khu vực Bắc Phi nói riêng và châu Phi nói chung. Trong cơ cấu kinh tế, nông nghiệp chiếm 12,1%, công nghiệp 28,1% và dịch vụ 59,8%.
Về ngoại thương, kim ngạch xuất khẩu năm 2003 đạt 8 tỷ USD và nhập khẩu đạt 11 tỷ USD. Nợ nước ngoài khoảng 15,4 tỷ USD. 2. THỊ TRƯỜNG TUYNIDI 2.1. THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG TUYNIDI Tuynidi tuy số dân chỉ có 10 triệu nhưng thu nhập bình quân đầu người khá cao, 2.500 USD (2003) tức là ở Bắc Phi chỉ đứng sau Libi, do vậy đây cũng là một thị trường quan trọng trong khu vực này. Kim ngạch xuất khẩu năm 2003 đạt 8 tỷ USD chủ yếu là dầu thô, hàng may mặc, dầu ô-liu, phân bón Kim ngạch nhập khẩu đạt 11 tỷ USD chủ yếu gồm thực phẩm, vải, hàng dệt may và dầu tinh chế. Đáng chú ý là từ nhiều năm nay, Tuynidi luôn trong tình trạng nhập siêu. Các bạn hàng xuất khẩu gồm có EU (80%), các nước Bắc Phi (6%), châu Á (4%), Mỹ (1%). Các bạn hàng nhập khẩu gồm EU (80%), các nước Bắc Phi (5,5%), Mỹ (5%) Ở châu Phi, Tuynidi xếp thứ 6 trong số các quốc gia có trao đổi thương mại với các nước ngoài châu lục. Giá trị xuất khẩu chiếm tới 33% GDP và 45% nếu tính cả xuất khẩu dịch vụ. Còn về nhập khẩu, con số này lần lượt là 45 và 50%. Tuynidi có vị trí gần với châu Âu, đặc biệt với Pháp nên nước này là địa điểm lý tưởng để các quốc gia khác đầu tư tái xuất thành phẩm sang châu Âu và Pháp, đặc biệt trong lĩnh vực dệt may và da giày. Pháp là đối tác thương mại số 1 của Tuynidi chiếm 26% thị trường xuất nhập khẩu của Tuynidi vượt Italia và Đức. Pháp cũng là nhà đầu tư số 1 vào Tuynidi (dệt may) với 1023 công ty của Pháp tính đến đầu năm 2004. Trong khi chờ đời thị trường Lybi mở cửa hoàn toàn, Tuynidi được xem là một sân sau rất hấp dẫn cho các nhà xuất khẩu Pháp (nhất là trong lĩnh vực dịch vụ).
Trong khu vực Bắc Phi, Libi là bạn hàng quan trọng nhất của Tuynidi, là thị trường xuất khẩu thứ 4 (453 triệu USD) và là nhà cung cấp thứ 5 (460 triệu USD) năm 2003. 2.2. TÌNH HÌNH HỢP TÁC QUỐC TẾ VÀ MỞ CỬA THỊ TRƯỜNG Tuynidi tham gia hầu hết các tổ chức quốc tế như AfDB, ECA, FAO, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, ISO, UN, UNCTAD, UNESCO,WHO, WTO Tuynidi theo đường lối đối ngoại độc lập, hoà bình và không liên kết, ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân Palestine, nhân dân Nam Phi, đấu tranh cho một trật tự kinh tế thế giới mới công bằng hợp lý, chống sự chi phối của các nước lớn. Sau khi PLO phải rút khỏi Libăng, chính phủ Tuynidi đã cho phép PLO đặt trụ sở tại thủ đô Tunis. Là thành viên của “Liên minh A-rập Magreb”, Tuynidi chú trọng củng cố quan hệ với các nước thuộc khối này vì lợi ích kinh tế và an ninh của mình. Mặt khác, Tuynidi đồng thời chủ trương đa dạng hoá quan hệ, thúc đẩy quan hệ với Mỹ, phương Tây, đặc biệt là Pháp nhằm tranh thủ vốn đầu tư và viện trợ tài chính. Theo hiệp định hợp tác với Cộng đồng châu Âu, có hiệu lực từ ngày 1/3/1998, Tuynidi sẽ dần bỏ các rào cản để buôn bán với EU trong thập kỷ tới. Về phần mình, Tuynidi được miễn hạn ngạch dệt may vào EU. 3. QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-TUYNIDI 3.1. THỰC TRẠNG QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM-TUYNIDI Việt Nam và Tuynidi thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 15/12/1972. Hiện nay đại sứ quán Tuynidi ở Trung Quốc kiêm nhiệm Việt Nam và đại sứ quán ta tại Libi kiêm nhiệm Tuynidi.