Nghiên cứu tiềm năng phát triển du lịch văn hóa tâm linh tỉnh Đồng Tháp

Nội dung text: Nghiên cứu tiềm năng phát triển du lịch văn hóa tâm linh tỉnh Đồng Tháp

1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH HO CHI MINH CITY UNIVERSITY OF EDUCATION TẠP CHÍ KHOA HỌC JOURNAL OF SCIENCE ISSN: KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN SOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES 1859-3100 Tập 14, Số 8 (2017): 137-147 Vol. 14, No. 8 (2017): 137-147 Email: tapchikhoahoc@hcmue.edu.vn; Website: NGHIÊN CỨU TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH VĂN HÓA TÂM LINH TỈNH ĐỒNG THÁP Nguyễn Minh Triết*, Mai Võ Ngọc Thanh Trường Đại học Cần Thơ Ngày Tòa soạn nhận được bài: 07-6-2016; ngày phản biện đánh giá: 24-12-2016; ngày chấp nhận đăng: 27-8-2017 TÓM TẮT Tỉnh Đồng Tháp có nguồn tài nguyên du lịch đa dạng với nhiều di tích lịch sử, văn hóa, khu du lịch sinh thái Bên cạnh đó còn có rất nhiều đình, chùa được xếp hạng là di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia và cấp Tỉnh. Đây là nguồn tài nguyên phong phú để phát triển loại hình du lịch văn hóa tâm linh. Bài viết phân tích tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh Đồng Tháp, cũng như đề xuất một số giải pháp nhằm khai thác hiệu quả tiềm năng, góp phần thúc đẩy phát triển loại hình du lịch này trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới. Từ khóa: du lịch, tỉnh Đồng Tháp, văn hóa tâm linh. ABSTRACT Studying the potentials for developing spiritual culture tourism in Dong Thap province Dong Thap province has rich tourism resources with a variety of cultural and historical relics, ecotourism destinations, etc. Moreover, a lot of temples and pagodas are national and provincial historical and cultural heritages. These are rich resources for developing spiritual culture tourism. This article analyses the potentials and the reality of spiritual culture tourism development in Dong Thap province, as well as proposes some solutions to the effective exploitations of these potentials, contributing to the development of this type of tourism in the near future. Keywords: tourism, Dong Thap province, spiritual culture tourism. 1. Đặt vấn đề sông Tiền do một số lưu dân thôn Bả Canh Tỉnh Đồng Tháp nằm ở miền Tây (nay thuộc thị trấn Đập Đá, tỉnh Bình Nam Bộ, thuộc Vùng đồng bằng sông Cửu Định) vào khai hoang, định cư ven bờ rạch Long (ĐBSCL). Do đặc điểm hình thành, Cái Sao Thượng hình thành nên xóm Bả Đồng Tháp là sự hợp nhất của 2 vùng Nam Canh vào khoảng cuối thế kỉ XVII, đầu thế và Bắc sông Tiền, tương ứng với 2 địa kỉ XVIII (Khai thác từ Cổng thông tin điện danh nổi tiếng là Sa Đéc và Cao Lãnh. tử Đồng Tháp: Dù Theo nhiều nhà nghiên cứu, vùng đất Sa mỗi vùng đất có những đặc trưng riêng về Đéc được lưu dân người Việt khẩn hoang, tự nhiên, kinh tế, xã hội, nhưng đều có lập ấp, ít nhất từ đầu thế kỉ XVII hoặc cuối chung một quá khứ oai hùng, góp phần tạo thế kỉ XVI. Vùng đất Cao Lãnh ở phía Bắc nên bề dày lịch sử, văn hóa của địa danh * Email: nmtrietdt@gmail.com 137
2. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 14, Số 8 (2017): 133-143 Đồng Tháp. định. Hoạt động du lịch là hoạt động của Tính đến tháng 31/3/2013, tỉnh Đồng khách du lịch, tổ chức, cá nhân kinh doanh Tháp có 64 di tích lịch sử văn hóa (1 di tích du lịch, cộng đồng dân cư và cơ quan, tổ quốc gia đặc biệt, 13 di tích cấp quốc gia chức, cá nhân có liên quan đến du lịch. và 50 di tích cấp tỉnh) (Sở Văn hóa - Thể Văn hóa tâm linh là một mặt của hoạt thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp, 2013). động văn hóa, biểu hiện ở khía cạnh vật Ngoài ra, rất nhiều địa điểm khác đang chất hoặc tinh thần, mang những giá trị được thẩm định, lập hồ sơ khoa học để xếp thiêng liêng trong cuộc sống hằng ngày và hạng di tích. Trong đó, nhiều di tích đã đời sống tín ngưỡng tôn giáo. Ở phương được xếp hạng là nơi thờ tự của các loại diện vật chất, đó là kiến trúc nghệ thuật, hình tín ngưỡng, tôn giáo như: Khu di tích đền đài, đình chùa, miếu mạo, nhà thờ Ở Gò Tháp, chùa Kiến An Cung, chùa Bửu phương diện tinh thần, đó là những nghi lễ, Hưng, chùa Bà Thiên Hậu, Đền thờ Ông ý niệm thiêng liêng trong tâm thức con Bà Đỗ Công Tường Mặc dù, không có người (Hồ Kỳ Minh, 2015). nhiều công trình tôn giáo quy mô lớn, Du lịch văn hóa tâm linh, hay còn gọi nhưng tỉnh Đồng Tháp lại có những di tích là du lịch tâm linh, tuy còn khá mới mẻ với kiến trúc độc đáo, mang đậm nét văn nhưng đang có xu hướng phát triển ở Việt hóa, lịch sử và gắn liền với đời sống tinh Nam hiện nay. Ở các nước trên thế giới, du thần của người dân địa phương. Và đây lịch tâm linh thường gắn liền với du lịch chính là điều kiện thuận lợi để phát triển du tôn giáo. Du lịch tôn giáo được hiểu là lịch văn hóa tâm linh. Bài viết phân tích chuyến đi nhằm thỏa mãn nhu cầu tín tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch ngưỡng của con người theo các tôn giáo văn hóa tâm linh, cũng như đề xuất một số khác nhau như truyền giáo của tu sĩ, thực giải pháp góp phần khai thác hiệu quả tiềm hiện các nghi lễ tôn giáo, tham dự các lễ năng, thúc đẩy phát triển loại hình du lịch hội tôn giáo hay tìm hiểu, nghiên cứu tôn này trong thời gian tới, nâng cao vị thế của giáo (Lê Văn Thăng, Trần Anh Tuấn và ngành du lịch Đồng Tháp theo Đề án Phát Bùi Thị Thu, 2008). Ở Việt Nam, du lịch triển du lịch tỉnh Đồng Tháp giai đoạn tâm linh không chỉ đơn thuần là du lịch tôn 2015-2020. giáo mà còn hướng về cội nguồn, tổ tiên, 2. Khái quát về du lịch văn hóa tâm bày tỏ sự tưởng nhớ công lao với các bậc linh tiền bối. Du lịch tâm linh không chỉ thuần Luật Du lịch (2005) định nghĩa du túy là hoạt động hành hương, tín ngưỡng, lịch là các hoạt động có liên quan đến tôn giáo mà nó còn là động lực thúc đẩy sự chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú giao lưu văn hóa và phát triển kinh tế - xã thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu hội, mang lại việc làm và thu nhập cho cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ người dân địa phương. Phát triển du lịch dưỡng trong một khoảng thời gian nhất tâm linh giúp khôi phục và bảo tồn các giá 138
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Minh Triết và tgk trị văn hóa truyền thống của quốc gia, tăng linh. cường tình đoàn kết giữa các dân tộc, tôn - Di tích lịch sử - văn hóa - khảo cổ giáo. Gò Tháp: Khu di tích Gò Tháp nằm trên Du lịch tâm linh thể hiện ở nhiều địa bàn hai xã Mỹ Hòa và Tân Kiều, thuộc dạng thức khác nhau. Dạng thức thứ nhất, huyện Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp, cách đó là hoạt động tham quan, vãn cảnh tại thị trấn Mỹ An khoảng 11 km về hướng các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo; đây là hoạt Bắc, cách thành phố Cao Lãnh khoảng 43 động du lịch tâm linh phổ biến nhất hiện km về hướng Đông Bắc. Khu di tích Gò nay. Ở dạng thức thứ hai, ngoài tham quan, Tháp được xếp hạng cấp quốc gia vào ngày thưởng ngoạn cảnh vật, người du lịch còn 05/9/1989 và được xếp hạng di tích quốc có các hoạt động cúng bái, cầu nguyện, gia đặc biệt theo Quyết định số 1419/QĐ- thường phù hợp với du khách có theo tôn TTg ngày 27/9/2012. Vùng đất này được giáo, tín ngưỡng (Hồ Kỳ Minh, 2015). cư dân nguời Việt từ đàng ngoài khai Hình thức này khá phổ biến với nhiều hoang, mở cõi từ cuối thế kỉ XVII, đầu thế người Việt Nam vì việc đi lễ ở các cơ sở kỉ XVIII. Quần thể di tích Gò Tháp gồm có tôn giáo được xem như một thói quen để 5 di tích tiêu biểu: Gò Tháp Mười, Tháp thỏa mãn nhu cầu tín ngưỡng, với mong Mười cổ tự, mộ và đền thờ Thiên hộ Võ muốn những điều tốt đẹp cho bản thân, gia Duy Dương và Đốc binh Nguyễn Tấn đình và xã hội. Dạng thức thứ ba có vẻ sâu Kiều, gò Minh Sư và miếu Bà Chúa Xứ. sắc hơn, đó là tìm hiểu các triết lí, giáo Tại đây, các nhà khảo cổ học phát hiện pháp để con người thêm trầm tĩnh, tâm hồn nhiều di vật rất có giá trị, là chứng tích của thêm thư thái, để cải thiện sức khỏe và cảm nền văn minh Óc Eo xưa. Trong thời kì nhận chính bản thân mình (Hồ Kỳ Minh, kháng chiến chống thực dân Pháp và đế 2015). quốc Mĩ, Gò Tháp và vùng xung quanh là 3. Nguồn tài nguyên phát triển du địa bàn trú đóng của nhiều cơ quan kháng lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh Đồng Tháp chiến như Xứ ủy Nam Kì, Ủy ban Nam Bộ Tỉnh Đồng Tháp có nhiều cảnh quan kháng chiến, Khu Tám và các tỉnh Tân An, thiên nhiên đặc sắc, sông nước hữu tình, Mỹ Tho, Long Châu Sa còn in dấu hoạt bốn mùa hoa thơm quả ngọt, con người động cách mạng của các ông Lê Duẩn, thân thiện, tinh hoa văn hóa, lịch sử của Phạm Hùng, Lê Đức Thọ, Trần Văn Trà, cộng đồng và nhiều lễ hội dân gian truyền Nguyễn Thị Thập (Nguyễn Hữu Hiếu, thống mang đậm bản sắc dân tộc (Ban 2004, tr.158). Hằng năm, ở Gò Tháp có hai Tuyên giáo Tỉnh ủy Đồng Tháp, 2015). kì lễ hội truyền thống dân gian là vía Bà Ngoài ra, trong số những di tích đã được Chúa Xứ (rằm tháng 03 âm lịch) và tưởng xếp hạng, có rất nhiều đình, chùa, cơ sở thờ niệm hai vị anh hùng dân tộc Thiên Hộ tự của các tín ngưỡng, tôn giáo. Đây là lợi Dương và Đốc Binh Kiều (rằm tháng 11 thế rất lớn để phát triển du lịch văn hóa tâm âm lịch), thu hút hàng trăm ngàn lượt 139
4. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 14, Số 8 (2017): 133-143 khách hành hương, chiêm ngưỡng kiến trúc - Chùa Bửu Hưng (hay còn gọi là chùa cổ của nền văn minh Óc Eo và thưởng Cả Cát): Tọa lạc tại ấp Hòa Ninh, xã Long ngoạn các hoạt động văn hóa nghệ thuật Thắng, huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp, khác. Di tích lịch sử - văn hóa - khảo cổ được xếp hạng cấp quốc gia vào ngày Gò Tháp là di sản quý báu mang tầm quốc 03/8/2007 theo Quyết định số 39/QĐ- gia, nơi hội tụ, kết tinh và lưu giữa truyền BVHTT. Đây là một trong những ngôi thống lịch sử, văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng chùa cổ nhất của tỉnh Đồng Tháp nói riêng của dân tộc. và Vùng đồng bằng Nam Bộ nói chung. - Chùa Kiến An Cung: Còn gọi là chùa Theo tư liệu, ngôi chùa do thiền sư Nguyễn ông Quách, được xây dựng từ năm 1924- Đăng xây dựng vào khoảng đầu thế kỉ 1927 bởi những người Hoa từ Phúc Kiến XVIII với vật liệu tạm bợ là tre trúc, mái với mục đích thờ cúng tổ tiên và dạy dỗ lợp lá dừa nước, vách đắp bùn. Ngôi chùa con cháu. Ngôi chùa tọa lạc tại trung tâm được vua Gia Long ban sắc tứ vào năm thành phố Sa Đéc, mang đậm nét kiến trúc 1803. Năm 1821, được vua Minh Mạng Trung Quốc với tổng thể là hình chữ Công ban tặng tượng Phật Di Đà và pháp khí thờ gồm ba gian: Đông lang, Tây lang và khu tự. Trong thời kì kháng chiến, chùa là nơi chính điện. Toàn bộ chùa không có kèo mà chở che cho nhiều cán bộ hoạt động cách chỉ có đoàn tay ráp mộng lại chịu lực trên mạng trên địa bàn Sa Đéc, Cao Lãnh, Vĩnh những cột gỗ tròn. Ngói được lợp theo gợn Long. Hằng năm, chùa tổ chức lễ cúng lớn sóng rồng, ngọn sóng cong vút lên cao theo vào các ngày 15/4, 15/7 và 15/10 (âm lịch). kiểu “ngũ hành”, mỗi đầu ngọn sóng là một - Di tích đình Phú Hựu: Tọa lạc tại ấp cung điện thu nhỏ rất sắc nét, tinh vi. Phú Hòa, thị trấn Cái Tàu Hạ, huyện Châu Hoành phi, bao lam, câu liễn đến các bình Thành, tỉnh Đồng Tháp. Đình Phú Hựu phong, khánh thờ được chạm khắc công được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp phu, sơn son thếp vàng rực rỡ. Hai bên hạng di tích quốc gia ngày 18/12/2009 theo vách tường tô điểm hình thập diện phong Quyết định số 4705/QĐ-BVHTTDL. Ngôi thần, truyện tích xưa và các bức tranh họa đình do ông Thiều Quang Lộc là người dân theo lối thủy mặc với đường nét uyển địa phương vận động nhân dân trong làng chuyển. Hằng năm, chùa có 2 ngày lễ tế là xây dựng vào đầu thế kỉ XIX. Năm 1852, 22/02 và 22/8 âm lịch. Cứ mỗi 3 năm có được vua Tự Đức sắc phong thờ Thần thiết lập trai đàn, cúng cầu siêu cho bá tánh Thành hoàng Bổn cảnh. Đình Phú Hựu quá vãng và cầu cho quốc thái dân an. không những có bề dày lịch sử mà đây còn Chùa Kiến An Cung được Bộ Văn hóa là cơ sở hoạt động cách mạng trong thời kì Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và kháng chiến chống thực dân Pháp và đế Du lịch) xếp hạng là di tích cấp quốc gia quốc Mĩ. Các lệ cúng hằng năm gồm lễ Hạ ngày 27/4/1990 theo Quyết định số 84/QĐ- điền (17/6 âm lịch), Thượng điền (17/9 âm BVHTT. lịch) và lễ chạp miễu (17/12 âm lịch). 140
5. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Minh Triết và tgk - Di tích đình Long Khánh: Tọa lạc tại khu đền thờ hiện nay trước khi đưa về Huế ấp Long Châu, xã Long Khánh A, huyện làm quốc tang. Hằng năm, lễ hội Đền thờ Hồng Ngự, được xếp hạng cấp quốc gia Thượng tướng quận công Trần Văn Năng vào ngày 18/12/2009 theo Quyết định số diễn ra vào ngày 15-16/02 (âm lịch), thu 4704-BVHTTDL. Ngôi đình được xây hút đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh dựng vào khoảng năm 1830, thờ Thần đến cúng bái, tỏ lòng biết ơn người anh Thành hoàng Bổn cảnh và được vua Tự hùng có công với nước. Đức sắc phong vào năm 1852. Đình Long - Đình Tân Phú Trung: Nằm tại xã Khánh cũng từng là căn cứ của quân đội Tân Phú Trung, huyện Châu Thành, tỉnh trong chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Đồng Tháp, được xếp hạng di tích cấp Nam. Hằng năm, đình tổ chức cúng lễ quốc gia theo Quyết định số 2140/QĐ- Thượng điền vào ngày 16, 17/12 (âm lịch) BVHTTDL ngày 06/6/2012. Đình được và lễ Hạ điền vào ngày 09, 10/5 (âm lịch). xây dựng vào đầu thế kỉ XIX, thờ Thần Ngoài ra, vào Mùng 1 Tết, có lễ thỉnh thần Thành hoàng Bổn cảnh và Quan Thánh Đế về ngự đình và cúng đình vào Mùng 3, hạ Quân, được vua Tự Đức sắc phong năm nêu ngày Mùng 7. Các ngày rằm lớn trong 1854. Hằng năm, tại đình Tân Phú Trung năm (Rằm tháng Giêng, tháng 7 và tháng có các lễ cúng lớn như: Hạ điền 10) đình cũng tổ chức lễ cúng. (16,17,18/01 âm lịch), Quan Thánh Đế - Đền thờ Thượng tướng quận công Quân (24/6 âm lịch), Thượng điền Trần Văn Năng: Nằm trên địa bàn xã Tân (16,17/11 âm lịch), thu hút hàng chục ngàn Thạnh, huyện Thanh Bình, tỉnh Đồng lượt khách đến cúng viếng và tham quan. Tháp. Đền thờ được xếp hạng là di tích cấp - Đình Định Yên: Tọa lạc tại xã Định quốc gia vào ngày 19/01/2004 theo Quyết Yên, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp. Đình định số 02/QĐ-BVHTT. Trần Văn Năng là Định Yên được xây dựng vào đầu thế kỉ người huyện Vĩnh Xương, tỉnh Khánh Hòa. XIX, thờ Thần Thành hoàng Bổn cảnh và Ông theo Nguyễn Ánh từ khi khởi nghiệp được vua Tự Đức sắc phong vào năm và làm quan dưới thời vua Gia Long, từng 1852. Hằng năm, Đình Định Yên có 2 lễ lập nhiều chiến công, giúp vua dẹp yên cúng lớn vào ngày 15,16/4 và 15,16/11 (âm loạn lạc. Dưới thời vua Minh Mạng, ông có lịch). Đình Định Yên được xếp hạng di tích công lớn trong việc giúp vua cải cách nền cấp quốc gia vào ngày 06/6/2012 theo hành chính, ổn định kinh tế - xã hội và phát Quyết định số 2139/QĐ-BVHTTDL. triển văn hóa dân tộc. Ngoài ra, Trần Văn - Đền thờ Ông Bà Đỗ Công Tường Năng có công lao to lớn trong việc giữ yên (còn gọi là Ông Bà Chủ chợ Cao Lãnh): bờ cõi, biên cương phía Nam Tổ quốc, đặc Tọa lạc tại số 64, đường Lê Lợi, phường 2, biệt là trong kháng chiến chống quân Xiêm thành phố Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp. Đền những năm 1833 – 1834. Ông lâm bệnh thờ được công nhận là di tích lịch sử văn qua đời năm 1835 và được khâm liệm tại hóa cấp tỉnh theo Quyết định số 539/QĐ- 141
6. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 14, Số 8 (2017): 133-143 UBHC ngày 20/4/2001. Ông Bà Đỗ Công tiềm năng to lớn để phát triển loại hình du Tường là người có công trong việc lập chợ lịch tâm linh, một nhu cầu không thể thiếu cho dân có nơi buôn bán. Năm 1820, bệnh trong đời sống tinh thần của người dân dịch tả phát lên dữ dội làm nhiều người Việt Nam. chết, không khí đau thương, tang tóc bao 4. Thực trạng phát triển du lịch văn trùm khắp làng. Với lòng trắc ẩn và nhân hóa tâm linh ở tỉnh Đồng Tháp từ bác ái bao la, Ông Bà lập bàn hương án, Du lịch được xem là ngành kinh tế cầu nguyện phật trời xin chết thay cho dân quan trọng và là 1 trong 3 nhiệm vụ trọng chúng. Sau khi khấn nguyện, chay lạt thì tâm trong chiến lược phát triển của tỉnh Ông Bà phát bệnh rồi qua đời. Từ đó, dịch Đồng Tháp. Theo Đề án phát triển du lịch bệnh cũng dần được đẩy lùi. Nhân dân tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2015-2020, đến trong vùng chung tay xây dựng ngôi đền năm 2020, ngành du lịch đón 3,5 triệu lượt thờ, ngày đêm khói hương không dứt để khách, tổng doanh thu du lịch đạt 1000 tỉ tưởng nhớ công lao to lớn và tấm lòng đồng, vươn lên tốp đầu và là một trong nhân nghĩa của Ông Bà. Hằng năm, cứ đến những điểm đến hấp dẫn nhất khu vực các ngày mùng 9 và mùng 10 tháng 6 âm ĐBSCL, ưu tiên lựa chọn của du khách lịch, người dân khắp nơi về đây làm lễ trong và ngoài nước (Ban Tuyên giáo Tỉnh “Giỗ Ông Bà Chủ chợ” (Khai thác từ Bảo ủy Đồng Tháp, 2015). tàng Tổng hợp tỉnh Đồng Tháp: Năm 2015, ngành du lịch tỉnh Đồng Hội Khoa Tháp ước đón 2.290.000 lượt khách, tăng học Lịch sử Đồng Tháp: 23,3% so với năm 2014, trong đó có Sở Văn hóa, 50.000 lượt khách quốc tế. Tổng doanh thu Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp). du lịch ước đạt 360 tỉ đồng, tăng 13,1% so Ngoài ra, tỉnh Đồng Tháp còn được với cùng kì năm 2014. Trong đó, doanh thu biết đến với những điểm đến văn hóa tâm dịch vụ du lịch là 209 tỉ đồng. Năm 2016, linh khác như: Khu di tích mộ cụ Phó bảng du lịch Đồng Tháp phấn đấu đón và phục Nguyễn Sinh Sắc (di tích lịch sử cấp quốc vụ 2.300.000 lượt khách, trong đó có gia), chùa Phước Kiển (còn gọi là chùa Lá 60.000 khách quốc tế, 640.000 khách nội Sen), Phước Hưng cổ tự (chùa Hương), địa, 1.600.000 khách tham quan hành đình Vĩnh Phước, chùa Tổ Bửu Lâm (chùa hương. Tổng doanh thu du lịch là 430 tỉ Tổ Cái Bèo), chùa Hòa Long, đình Thường đồng, trong đó doanh thu dịch vụ du lịch là Lạc, Văn Thánh miếu, đền thờ Tam vị Đại 240 tỉ đồng (Sở Văn hóa, Thể thao và Du thần và Tượng đài cụ Thống Linh, đình lịch tỉnh Đồng Tháp, 2015). Có thể thấy, Tòng Sơn và đền thờ Phật Thầy Tây An, du lịch văn hóa tâm linh đóng vai trò rất chùa Thiên Hậu, đền thờ Nguyễn Quang quan trọng trong ngành du lịch của tỉnh, Diêu, đình Thường Lạc, di tích Miếu Bà với khách tham quan hành hương chiếm Chúa Xứ, đền thờ Đốc Binh Kiều Đây là gần 70% tổng lượt khách dự kiến đến với 142
7. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Minh Triết và tgk Đồng Tháp trong năm 2016. bản thân, gia đình, đất nước. Riêng mỗi dịp Một số điểm du lịch văn hóa tâm linh lễ giỗ Ông Bà có khoảng 20.000 lượt người tiêu biểu đến cúng viếng. - Di tích quốc gia đặc biệt Gò Tháp: - Các điểm đến văn hóa tâm linh khác: Năm 2015, Khu di tích Gò Tháp đón hơn 1 Nhìn chung, các điểm đến văn hóa tâm linh triệu lượt khách tham quan, hành hương. khác chỉ thu hút đông đảo du khách trong Nơi đây được định hướng phát triển du lịch và ngoài tỉnh vào các dịp lễ hội. Nhiều di gắn với “vương quốc sen, văn hóa Phù tích nằm xa trung tâm thị xã, thành phố, Nam và tâm linh Phật giáo nguyên thủy”. hoặc các khu du lịch nổi tiếng, giao thông Lễ hội Gò Tháp được xem là lễ hội lớn và cách trở nên chưa tạo được sức hút mạnh quy mô nhất của người dân vùng Đồng mẽ với du khách. Tháp Mười, thu hút hàng trăm ngàn lượt Đánh giá khái quát về tiềm năng, lợi khách đến cúng viếng, tham quan mỗi dịp thế để phát triển du lịch văn hóa tâm linh lễ vào rằm tháng 3 và tháng 11 âm lịch. Tỉnh Đồng Tháp có nguồn tài nguyên - Khu di tích Nguyễn Sinh Sắc: Năm phong phú để phát triển du lịch văn hóa 2015, di tích đón gần 570.000 lượt khách. tâm linh. Các di tích tôn giáo, đình, chùa Hằng năm, vào ngày 27/10 âm lịch, đông đều có lịch sử lâu đời, kiến trúc độc đáo, cổ đảo nhân dân các vùng lân cận lại tụ hội về kính, chứa đựng các hoạt động tôn giáo và tham dự lễ giỗ Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh tín ngưỡng lâu đời. Do vậy, các di tích văn Sắc trong không khí trang nghiêm, thể hiện hóa tâm linh cần được xây dựng thành truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, trung tâm văn hóa, lịch sử và du lịch. mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Những di tích lịch sử nhuộm màu huyền - Lễ hội Dinh Ông Đốc Vàng (Đền thờ thoại cùng những lễ hội mang đậm nét văn Thượng tướng quận công Trần Văn Năng): hóa dân tộc này sẽ có sức hấp dẫn, thu hút Lễ hội hàng năm được tổ chức rất trang mạnh mẽ với du khách. nghiêm, trở thành nét sinh hoạt văn hóa Nhìn chung, trong thời gian qua, du dân gian độc đáo và là món ăn tinh thần lịch văn hóa tâm linh ở tỉnh Đồng Tháp đã không thể thiếu của người dân trong vùng. đạt được một số thành tựu nhất định. Nhiều Vào mỗi dịp lễ hội có hàng chục ngàn lượt điểm đến văn hóa tâm linh được đầu tư tôn khách đến hành hương, cúng bái. tạo, trở thành điểm tham quan chính trong - Đền thờ Ông Bà Đỗ Công Tường: hành trình khám phá Đồng Tháp của du Mỗi năm, di tích đón hàng trăm ngàn lượt khách như: Di tích lịch sử - văn hóa - khảo khách đến tham quan, cầu nguyện. Lúc nào cổ Gò Tháp, Lăng cụ Phó bảng Nguyễn trong đền cũng có người dân đến tỏ lòng Sinh Sắc, chùa Kiến An Cung Lượt tôn kính, biết ơn Ông Bà Chủ chợ Cao khách và doanh thu từ du lịch tăng nhanh. Lãnh và cầu xin những điều tốt lành cho Hoạt động lễ hội ở các di tích được tổ chức 143
8. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 14, Số 8 (2017): 133-143 trang nghiêm, trọng thể theo đúng nghi nước về du lịch còn hạn chế (Ban Tuyên thức truyền thống, mang đậm nét văn hóa giáo Tỉnh ủy Đồng Tháp, 2015). dân tộc. An toàn, trật tự ở các kì lễ hội Vào mỗi dịp lễ hội, sẽ dễ dàng bắt được đảm bảo. gặp hình ảnh rác bị vứt bừa bãi, người đi lễ Một số hạn chế trong khai thác tiềm chen lấn, xô đẩy, viết, vẽ bậy lên tường, năng du lịch văn hóa tâm linh giẫm đạp lên cỏ, cố sờ nắn vào tượng Những năm qua, tiềm năng về văn thờ Tình trạng bán hàng rong, mất an hóa tâm linh đã được tỉnh Đồng Tháp khai toàn vệ sinh thực phẩm, chèo kéo, chặt thác để phục vụ du lịch. Tuy nhiên, việc chém du khách và nạn ăn xin vẫn còn phổ phát triển loại hình du lịch này vẫn còn một biến. Nhiều du khách còn thiếu ý thức số hạn chế nhất định. Mặc dù. các di tích trong việc giữ gìn sự sạch đẹp và trang mang đậm giá trị lịch sử, văn hóa nhưng du nghiêm của các di tích tín ngưỡng, tôn khách thường chỉ tham quan, vãn cảnh, giáo, không những làm xấu đi hình ảnh của cúng bái trong một khoảng thời gian ngắn, các di tích, gây phản cảm, mất mĩ quan, mà hoặc các điểm đến tâm linh chỉ là tuyến còn ảnh hưởng đến việc bảo tồn và phát điểm phụ trong cuộc hành trình. Do đó, huy giá trị của các di tích. những giá trị đặc sắc của các di tích, lễ hội Trình độ chuyên môn, kĩ năng của sẽ ít đọng lại trong lòng mỗi du khách sau lao động ngành du lịch chưa đáp ứng yêu chuyến đi. cầu. Đội ngũ hướng dẫn, thuyết minh viên Cơ sở hạ tầng phục vụ ngành du lịch và phục vụ khách du lịch chưa được đào còn yếu kém, nhất là hệ thống đường giao tạo kĩ lưỡng; kiến thức, sự am hiểu chưa thông dẫn vào các khu, điểm du lịch, chưa sâu sắc, nhất là về giá trị và ý nghĩa của thuận tiện cho xe vận chuyển khách nhiều các di tích, lễ hội. Các hoạt động tuyên chỗ ngồi (Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Đồng truyền, quảng bá còn thiếu ấn tượng nên Tháp, 2015). Các di tích tín ngưỡng, tâm hiệu quả chưa cao (Ban Tuyên giáo Tỉnh linh thường nằm xa trung tâm, ở khu vực ủy Đồng Tháp, 2015). Du khách đến với nông thôn hẻo lánh, đường đi khó khăn nên các điểm du lịch tâm linh phần lớn là người ít phổ biến với du khách. Bên cạnh đó, một dân trong tỉnh và các địa phương lân cận, số di tích đang xuống cấp và cần được tôn chưa thu hút được nhiều du khách ở các tạo, bảo tồn để phục vụ tốt hơn nhu cầu vùng miền khác trên cả nước và khách tham quan, hành hương và giữ gìn các giá nước ngoài. Các hoạt động du lịch còn trị lịch sử, văn hóa. Nguồn kinh phí đầu tư mang tính tự phát, những tour, tuyến du phát triển du lịch còn hạn chế, dàn trải, lịch do các đơn vị lữ hành tổ chức hầu như thiếu đồng bộ; mức độ tham gia của cộng rất ít. đồng vào hoạt động du lịch còn thấp, chủ Ngoài ra, các điểm du lịch tâm linh yếu mang tính tự phát; công tác quản lí nhà còn thiếu dịch vụ phụ trợ đi kèm như nghỉ ngơi, giải trí, ẩm thực để tạo cảm giác hứng 144
9. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Minh Triết và tgk thú và hấp dẫn nhằm giữ chân du khách. địa phương như Báo Đồng Tháp, Đài Phát Sản phẩm du lịch tâm linh còn rất thô sơ, thanh – Truyền hình Đồng Tháp, Cổng du khách chỉ đơn thuần đến hành hương, đi Thông tin điện tử, đặc biệt là trên các trang lễ chứ chưa chú trọng vào việc tìm hiểu web du lịch, hội chợ xúc tiến du lịch, các chiều sâu lịch sử, văn hóa hay trải nghiệm ấn phẩm, sách, tạp chí hướng dẫn du lịch ở văn hóa. Ngoài ra, các điểm đến chưa có trong và ngoài nước và quảng bá trên các sản phẩm đặc trưng địa phương để du trang mạng xã hội. khách làm quà lưu niệm. Do thiếu các dịch - Tạo điều kiện hỗ trợ, khuyến khích vụ phụ trợ đi kèm nên mặc dù tăng trưởng các công ti du lịch, lữ hành khai thác các ngành du lịch ở mức cao nhưng doanh thu tour du lịch văn hóa tâm linh trên địa bàn, từ dịch vụ du lịch vẫn còn rất hạn chế. xây dựng các tuyến, điểm du lịch gắn với Sự đa dạng của các di tích tôn giáo, văn hóa tâm linh, kết hợp du lịch tâm linh lễ hội với bề dày văn hóa gắn với tín với các loại hình khác như du lịch sinh ngưỡng, tâm linh, cùng với mức sống của thái, homestay, du lịch ẩm thực để người dân ngày càng nâng cao là điều kiện chuyến tham quan thêm thu hút, hấp dẫn, thuận lợi để phát triển du lịch văn hóa tâm không gây nhàm chán và mang khái niệm linh ở tỉnh Đồng Tháp, đóng góp tích cực du lịch tâm linh đến gần hơn với du khách. vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa - Nâng cao nhận thức bảo tồn, giữ gìn phương. Vì thế, việc phát triển loại hình du và phát huy giá trị của các di tích tín lịch này chắc chắn sẽ nâng cao vị thế của ngưỡng, tôn giáo. Khuyến khích và tạo tỉnh trên bản đồ du lịch ĐBSCL. điều kiện cho cộng đồng địa phương tham 5. Giải pháp khai thác tiềm năng gia vào hoạt động du lịch như cung cấp phát triển du lịch văn hóa tâm linh tỉnh dịch vụ ăn uống với các món ăn đặc sản địa Đồng Tháp phương; hướng dẫn du khách tham quan, Để thực hiện thành công Đề án phát tìm hiểu các di tích, lễ hội; sản xuất và triển du lịch tỉnh Đồng Tháp giai đoạn cung ứng các mặt hàng lưu niệm đặc trưng 2015-2020, ngành du lịch cần có các giải của địa phương; cung cấp dịch vụ lưu trú pháp đồng bộ, hợp lí, hiệu quả để phát triển tiện nghi, thoải mái và các hình thức vui tổng hợp các loại hình du lịch, trong đó có chơi giải trí cho du khách Cần mở lớp du lịch văn hóa tâm linh với tiềm năng rất đào tạo, bồi dưỡng ngắn hạn nhằm nâng lớn đã được khẳng định. Nhằm góp phần cao sự hiểu biết của cộng đồng về lợi ích phát triển loại hình du lịch này trên địa và trách nhiệm phát triển du lịch, về kĩ bàn, bài viết đưa ra một số khuyến nghị năng, nghiệp vụ, cách hướng dẫn, giao tiếp như sau: với du khách để người dân thực sự là đối - Tăng cường quảng bá, giới thiệu các tượng được hưởng lợi từ phát triển du lịch. di tích lịch sử, văn hóa, điểm đến du lịch - Nâng cấp và phát triển hệ thống giao tâm linh trên các phương tiện truyền thông thông đến các điểm du lịch tâm linh nhằm 145
10. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Tập 14, Số 8 (2017): 133-143 tạo sự lưu thông tiện lợi hơn, vì hiện tại tích, lễ hội làm ảnh hưởng đến uy tín và nhiều điểm đến tâm linh nằm cách xa các chất lượng của ngành du lịch, nhằm góp tuyến đường chính nên rất khó khăn cho du phần phát triển du lịch theo hướng bền khách khi đến tham quan. vững và có trách nhiệm. - Đầu tư trùng tu, tôn tạo các di tích 6. Kết luận lịch sử, văn hóa, kiến trúc cổ, các công Là địa phương thuộc vùng ĐBSCL trình tín ngưỡng, tôn giáo gắn với phát huy trù phú, “Đất Sen hồng” Đồng Tháp có các giá trị văn hóa truyền thống. Thời gian tiềm năng to lớn để phát triển du lịch, nhất qua, nhiều di tích được trùng tu, tôn tạo từ là du lịch văn hóa tâm linh với rất nhiều việc huy động nguồn vốn đóng góp của đình, chùa được xếp hạng là di tích cấp nhân dân, như kinh phí xây dựng đền thờ quốc gia và cấp tỉnh. Các di tích tín Ông Bà Đỗ Công Tường do Ban quản lí di ngưỡng, tôn giáo không chỉ là nơi lưu giữ, tích vận động trong cộng đồng nhân dân bảo tồn giá trị lịch sử, văn hóa, mang bản đóng góp và nguồn tiền do người dân hiến sắc và tâm hồn dân tộc, mà còn là địa chỉ cúng. Do đó, cần huy động tối đa nguồn có sức thu hút mạnh mẽ với nhiều du vốn xã hội hóa trong việc tôn tạo các di khách. Phát triển du lịch văn hóa tâm linh tích trong điều kiện ngân sách địa phương là hướng đi phù hợp với xu thế phát triển còn hạn chế. của xã hội, góp phần tạo công ăn việc làm - Tổ chức tập huấn, đào tạo, bồi cho người dân và phát triển kinh tế địa dưỡng, nâng cao hiểu biết về các giá trị phương. Tiềm năng phát triển du lịch văn lịch sử, văn hóa tâm linh của các di tích hóa tâm linh là khá lớn nhưng tiềm năng cho đội ngũ nhân lực phục vụ du lịch để đó chỉ được đánh thức khi có những giải truyền tải những giá trị nổi trội của các pháp hiệu quả. Nếu có sự hợp tác của cơ hoạt động du lịch văn hóa tâm linh ở Đồng quan chức năng, doanh nghiệp du lịch, lữ Tháp đến với du khách. hành và người dân địa phương, trong tương - Cần tuyên truyền, nâng cao ý thức lai không xa, du lịch văn hóa tâm linh sẽ có thực hiện du lịch có trách nhiệm và giữ gìn vị thế vững chắc trong chiến lược phát điểm đến sạch đẹp đối với người dân địa triển du lịch của tỉnh, góp phần nâng cao phương cũng như du khách. Xây dựng môi hình ảnh và niềm tự hào của nhân dân tỉnh trường du lịch an toàn, thân thiện, đảm bảo Đồng Tháp. Hơn nữa, phát triển du lịch vệ sinh, an ninh an toàn cho du khách. Các tâm linh còn giúp tỉnh Đồng Tháp đa dạng cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch cần thực hóa sản phẩm và dịch vụ du lịch, nâng cao hiện niêm yết giá rõ ràng và bán đúng giá sức cạnh tranh trên thị trường và có vị trí niêm yết. Tránh tình trạng chèo kéo, đeo xứng đáng hơn trên “bản đồ du lịch” bám du khách, người ăn xin tụ tập ở các di ĐBSCL nói riêng và Việt Nam nói chung. 146
11. TẠP CHÍ KHOA HỌC - Trường ĐHSP TPHCM Nguyễn Minh Triết và tgk TÀI LIỆU THAM KHẢO Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Đồng Tháp. (2015). Tài liệu tuyên truyền Đề án phát triển Du lịch tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2015 – 2020. Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Đồng Tháp. (01/6/2016). Di tích lịch sử cấp quốc gia. Khai thác từ quoc-gia. Cổng thông tin điện tử Đồng Tháp. (01/6/2016). Đồng Tháp – Lịch sử hình thành. Khai thác từ suhinhthanh/20130501+lich+su+hinh+thanh. Nguyễn Hữu Hiếu. (2004). Tìm hiểu Văn hóa tâm linh Nam Bộ. TP Hồ Chí Minh: NXB Trẻ. Hồ Kỳ Minh. (2015). Nghiên cứu và đề xuất giải pháp phát triển loại hình du lịch văn hóa tâm linh trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Báo cáo tóm tắt Đề tài Khoa học và Công nghệ cấp tỉnh. Hội Khoa học Lịch sử Đồng Tháp. (31/5/2016). Thông tin di tích văn hóa – lịch sử Đồng Tháp. Khai thác từ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp. (2013). Các di tích lịch sử - văn hóa đã được xếp hạng trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp đến ngày 31/03/2013. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp. (2015). Báo cáo Công tác văn hóa, thể thao và du lịch năm 2015 và phương hướng nhiệm vụ năm 2016. Lê Văn Thăng, Trần Anh Tuấn và Bùi Thị Thu. (2008). Giáo trình Du lịch và Môi trường. Hà Nội: NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 147