Luận văn Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng năm 2010 của Vietcombank

102 trang hapham 2230

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Luận văn Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng năm 2010 của Vietcombank", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

luan_van_hoan_thien_he_thong_xep_hang_tin_dung_nam_2010_cua.pdf

Nội dung text: Luận văn Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng năm 2010 của Vietcombank

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH  DOÃN QUỐC CHINH HOÀN THIỆN HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP HỒ CHÍ MINH  DOÃN QUỐC CHINH HOÀN THIỆN HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK Chuyên ngành : Kinh tế Tài chính – Ngân hàng Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN ĐĂNG DỜN TP.HỒ CHÍ MINH – NĂM 2011
LỜI CAM ĐOAN   Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi, có sự hỗ trợ từ PGS.TS Nguyễn Đăng Dờn. Số liệu được nêu trong luận văn là trung thực, các phân tích đánh giá là của tôi và chưa được công bố trong bất cứ công trình nào. Nếu phát hiện có bất cứ sự gian lận nào tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước Hội đồng cũng như kết quả luận văn của mình. TP.HCM, ngày 08 tháng 8 năm 2011 Người cam đoan Doãn Quốc Chinh
MỤC LỤC Lời cam đoan Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu Lời mở đầu CHƢƠNG 1 : LÝ LUẬN CHUNG VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG TRONG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1 Tổng quan về xếp hạng tín dụng 1 1.1.1.Khái niệm xếp hạng tín dụng 1 1.1.2.Phân loại và đối tượng xếp hạng tín dụng 2 1.1.3.Mục đích của xếp hạng tín dụng 2 1.1.3.1 Đối với Ngân hàng thương mại 2 1.1.3.2 Đối với các cơ quan quản lý nhà nước 3 1.1.3.3 Đối với các nhà đầu tư và thị trường chứng khoán 3 1.1.4. Các phương pháp xếp hạng tín dụng 3 1.1.4.1. Phương pháp chuyên gia 3 1.1.4.2. Phương pháp thống kê 4 1.1.5 Mô hình xếp hạng tín dụng 5 1.1.6 Nguyên tắc xếp hạng tín dụng 5 1.1.7 Các nhân tố ảnh hưởng đến xép hạng tín dụng 6 1.1.8. Quy trình xếp hạng tín dụng 6 1.2 Một số nghiên cứu và kinh nghiệm xếp hạng tín dụng trên thế giới 7 1.2.1 Mô hình điểm số tín dụng doanh nghiệp của Edward I. Altman 7 1.2.2 Hệ thống xếp hạng tín dụng của NHTW Pháp 9 1.3 Kinh nghiệm xếp hạng tín dụng trong NHTM tại Việt Nam 14 1.3.1 Hệ thống xếp hạng tín dụng của NH Đầu tư và phát triển Việt Nam 14 1.3.2 Hệ thống xếp hạng tín dụng của NH TMCP Quốc Tế Việt Nam 21 1.3.3 Hệ thống xếp hạng tín dụng của Ngân hàng TMCP Á Châu 27 Kết luận chương 1 30
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK 2.1 Giới thiệu Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam 31 2.1.1 Sơ lược quá trình hình thành và phát triển 31 2.1.2 Mạng lưới hoạt động 31 2.1.3 Tình hình hoạt động của Vietcombank 31 2.1.3.1 Tình hình tài chính và kết quả hoạt động kinh doanh 31 2.1.3.2 Tình hình hoạt động tín dụng 32 2.2 Giới thiệu về hệ thống xếp hạng tín dụng năm 2010 của Vietcombank 33 2.2.1 Cấu trúc hệ thống 33 2.2.2 Chi tiết hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank 35 2.2.3 Xếp hạng khách hàng và phân loại nợ 35 2.2.4 So sánh hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank với hệ thống xếp hạng tín dụng của các ngân hàng thương mại trong nước 38 2.3 Thành công và hạn chế của hệ thống XH tín dụng Vietcombank năm 2010 39 2.3.1 Những thành công 39 2.3.1.1 Cải tiến nhiều nội dung so với hệ thống xếp hạng tín dụng cũ 39 2.3.1.2 Triển khai thực hiện xếp hạng tín dụng trên toàn hệ thống 40 2.3.1.3 Nâng cao khả năng phòng ngừa rủi ro tín dụng 41 2.3.1.4 Hỗ trợ trong việc cấp tín dụng cho khách hàng 41 2.3.1.5 Phân loại khách hàng doanh nghiệp chi tiết, đầy đủ 41 2.3.2 Những hạn chế của hệ thống xếp hạng tín dụng Vietcombank năm 2010 . 42 2.3.2.1 Hạn chế về mặt quản lý, điều hành 42 2.3.2.2 Hạn chế của chương trình chấm điểm 43 2.3.2.3 Hạn chế của bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng doanh nghiệp 45 2.3.2.4 Hạn chế của bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng thể nhân 45 2.3.2.5 Hạn chế của bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng định chế tài chính 46 Kết luận chương 2 47
CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG XHTD NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK 3.1 Các giải pháp đối với Vietcombank để hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng 48 3.1.1. Nhóm giải pháp về mặt quản lý, điều hành 48 3.1.1.1 Xây dựng chính sách khách hàng trên cơ sở xếp hạng tín dụng 48 3.1.1.2 Tăng cường công tác đào tạo cán bộ về xếp hạng tín dụng 51 3.1.1.3 Kiểm tra chất lượng thực hiện xếp hạng tín dụng 51 3.1.1.4 Quy định về việc áp dụng báo cáo tài chính nội bộ 52 3.1.1.5 Quy định cụ thể về tài liệu phục vụ chấm điểm phi tài chính 53 3.1.2. Nhóm giải pháp cải tiến chương trình chấm điểm 53 3.1.2.1 Khai thác thông tin xếp hạng tín dụng khách hàng khác chi nhánh 53 3.1.2.2 Hỗ trợ việc rà soát việc chấm điểm xếp hạng tín dụng 53 3.1.2.3 Hỗ trợ việc nhập số liệu trong quá trình chấm điểm 54 3.1.2.4 Cập nhật bảng cân đối kế toán của phần mềm xếp hạng tín dụng 55 3.1.2.5 Mở chương trình XHTD thường xuyên để chấm điểm 55 3.1.2.6 Cho phép nhập báo cáo tài chính doanh nghiệp hàng quý 56 3.1.2.7 Cho phép chấm điểm khách hàng có quan hệ lần đầu bằng CIF tạm 56 3.1.2.8 Phần mềm hóa sổ tay hướng dẫn chấm điểm xếp hạng tín dụng 56 3.1.3 Giải pháp hoàn thiện bộ chỉ tiêu chấm điểm 57 3.1.3.1 Hoàn thiện bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng doanh nghiệp 57 3.1.3.2 Hoàn thiện bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng thể nhân 66 3.1.3.3 Hoàn thiện bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng định chế tài chính 69 3.2 Các kiến nghị đối với nhà nước 69 3.2.1 Tạo môi trường cho hoạt động xếp hạng tín dụng phát triển 69 3.2.2 Nâng cao chất lượng thông tin tín dụng của CIC 70 3.2.3 Xây dựng các chỉ tiêu tài chính trung bình ngành 70 3.2.4 Hoàn thiện chuẩn mực kế toán Việt Nam 71 3.2.5 Quy định về chế độ kiểm toán đối với doanh nghiệp 71 Kết luận chương 3 72 Kết luận Phụ lục 01
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu Diễn giải . ACB – Asia Commercial Bank : Ngân hàng TMCP Á Châu Việt Nam . BIDV – Bank for Investment and Development of Vietnam: Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam. . CIC – Credit Information Center: Trung tâm Thông tin tín dụng của Ngân hàng Nhà nước. . CBTD Cán bộ tín dụng . DN Doanh nghiệp . DNNN Doanh nghiệp Nhà nước. . ĐTNN Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. . NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt nam. . NHTM Ngân hàng thương mại. . NHTW Ngân hàng Trung ương . HĐKD Hoạt động kinh doanh. . PAKD Phương án kinh doanh. . S&P: Tổ chức xếp hạng tín dụng của Mỹ Standard & Poor's . . TCTD Tổ chức tín dụng . TMCP Thương mại cổ phần. . Vietcombank – Joint Stock Commercial Bank for Foreign Trade of Viet Nam: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt nam. . VIB – Vietnam International Joint Stock Bank: Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam . XHTD Xếp hạng tín dụng.
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Cho điểm về quy mô của NHTW Pháp 10 Bảng 1.2 Trọng số của nhóm các chỉ tiêu phi tài chính chấm điểm Xếp hạng tín dụng khách hàng doanh nghiệp của BIDV 16 Bảng 1.3 Trọng số các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính chấm điểm Xếp hạng tín dụng doanh nghiệp của BIDV 17 Bảng 1.4 Hệ thống ký hiệu xếp hạng doanh nghiệp của BIDV 17 Bảng 1.5 Các chỉ tiêu chấm điểm nhân thân Xếp hạng tín dụng cá nhân của BIDV 17 Bảng 1.6 Thông tin về khả năng trả nợ của khách hàng cá nhân hệ thống Xếp hạng tín dụng BIDV 18 Bảng 1.7 Hệ thống ký hiệu xếp hạng khách hàng cá nhân của BIDV 18 Bảng 1.8 : Các chỉ tiêu chấm điểm tài sản đảm bảo của BIDV 19 Bảng 1.9 : Hệ thống ký hiệu đánh giá tài sản đảm bảo của BIDV 19 Bảng 1.10 Ma trận kết hợp giữa kết quả Xếp hạng tín dụng với kết quả đánh giá tài sản đảm bảo của BIDV 19 16 Bảng 1.11 Trọng số các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính chấm điểm Xếp hạng tín dụng định chế tài chính của BIDV 21 Bảng 1.12 Hệ thống ký hiệu xếp hạng định chế tài chính của BIDV 21 Bảng 1.13 Hệ thống ký hiệu xếp hạng khách hàng doanh nghiệp của VIB 24 Bảng 1.14 Hệ thống ký hiệu xếp hạng khách hàng cá nhân của VIB 25 Bảng 1.15 Hệ thống ký hiệu xếp hạng định chế tài chính của VIB 26 Bảng 1.16 Xếp loại quan hệ với ngân hàng của định chế tài chính tại VIB 27
Bảng 1.17 Ma trận tổng hợp xếp hạng định chế tài chính tại VIB 27 Bảng 1.18 Hệ thống ký hiệu xếp hạng doanh nghiệp của ACB 29 Bảng 1.19 Hệ thống ký hiệu xếp hạng khách hàng cá nhân của ACB 30 Bảng 2.1 Tình hình tài chính và kết quả hoạt động kinh doanh của Vietcombank 32 Bảng 2.2 Tình hình hoạt động tín dụng của Vietcombank từ 2006 – 2010 32 Bảng 2.3 Thời hạn chấm điểm khách hàng doanh nghiệp hệ thống XHTD Vietcombank 33 Bảng 2.4 Quy trình chấm điểm doanh nghiệp hệ thống Xếp hạng tín dụng Vietcombank 34 Bảng 2.5 Quy trình chấm điểm thể nhân hệ thống Xếp hạng tín dụng Vietcombank 35 Bảng 2.6 Quy trình chấm điểm định chế tài chính hệ thống Xếp hạng tín dụng Vietcombank 35 Bảng 2.7 Xếp hạng tín dụng và phân loại nợ doanh nghiệp thông thường, tiềm năng và siêu nhỏ của Vietcombank 35 Bảng 2.8 Phân loại nợ doanh nghiệp mới thành lập của Vietcombank 36 Bảng 2.9 Xếp hạng tín dụng và phân loại nợ định chế tài chính của Vietcombank 36 Bảng 2.10 Xếp hạng tín dụng khách hàng thể nhân của Vietcombank 37 Bảng 2.11 Phân loại nợ khách hàng thể nhân của Vietcombank 37 Bảng 2.12 So sánh hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank với hệ thống XHTD của các ngân hàng thương mại trong nước 38
Bảng 2.13 Những cải tiến của hệ thống Xếp hạng tín dụng năm 2010 của Vietcombank 39 Bảng 2.14 So sánh phân loại khách hàng DN của hệ thống Xếp hạng tín dụng năm 2010 của Vietcombank với BIDV, VIB và ACB 53 Bảng 3.1 Chấm điểm khách hàng DN quy mô siêu nhỏ có giới hạn tín dụng dưới 2 tỷ theo đề xuất của tác giả 57 Bảng 3.2 Điểm trừ doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ có giới hạn tín dụng dưới 2 tỷ theo đề xuất của tác giả 61 Bảng 3.3 Xếp hạng tín dụng, Xác định tỷ lệ TSĐB/cam kết cho vay doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ có giới hạn tín dụng dưới 2 tỷ theo đề xuất của tác giả 62 Bảng 3.4 Chấm điểm doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ có giới hạn tín dụng dưới 2 tỷ đang có quan hệ với Vietcombank 63 Bảng 3.5 Kết quả chấm điểm doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ có giới hạn tín dụng dưới 2 tỷ đang có quan hệ với Vietcombank theo đề xuất của tác giả 64 Bảng 3.6 Chấm điểm doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ có giới hạn tín dụng dưới 2 tỷ chưa có quan hệ với Vietcombank 64 Bảng 3.7 Kết quả chấm điểm doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ có giới hạn tín dụng dưới 2 tỷ chưa có quan hệ với Vietcombank theo đề xuất của tác giả 66
LỜI MỞ ĐẦU 1. LÝ DO NGHIÊN CỨU. Hoạt động tín dụng là hoạt động có nhiều rủi ro của ngân hàng vì vậy việc hoàn thiện các công cụ quản lý rủi ro tín dụng luôn là vấn đề quan trọng hàng đầu đối với các ngân hàng. Xếp hạng tín dụng là một trong những công cụ quản lý rủi ro tín dụng một cách khoa học và hiệu quả mà các NHTM hiện nay đang triển khai áp dụng. Nhận thức được tầm quan trọng của việc XHTD nên từ năm 2008 Vietcombank đã bắt đầu xây dựng hệ thống xếp hạng phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế và ứng yêu cầu của cơ quan quản lý. Tuy nhiên, từ khi áp dụng chính thức trên toàn hệ thống từ năm 2010 thì hệ thống vẫn còn một số nhược điểm cần được điều chỉnh, bổ sung để áp dụng hiệu quả hơn cho hệ thống Vietcombank. Đó là lý do cần thiết để chọn đề tài nghiên cứu “Hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng năm 2010 của Vietcombank” 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU. Mục đích của luận văn nhằm nghiên cứu những vấn đề sau : Khái quát về XHTD, phân loại và đối tượng XHTD, mục đích của XHTD, các phương pháp XHTD, giới thiệu sơ lược kinh nghiệm XHTD trong NHTM trên thế giới và hệ thống XHTD của một số ngân hàng tại Việt Nam. Giới thiệu thực trạng hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank, so sánh hệ thống xếp hạng của Vietcombank với một số tổ chức khác từ đó đưa ra những mặt còn hạn chế, nguyên nhân những hạn chế của hệ thống xếp hạng. Trên cơ sở những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế luận văn đã kiến nghị các giải pháp để hoàn thiện hệ thống xếp hạng. Các kiến nghị gồm kiến nghị với nhà nước và với Vietcombank 3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. Bằng cách sử dụng phương pháp so sánh với các tiêu chuẩn đánh giá phổ biến trên thị trường xếp hạng tín dụng quốc tế và hệ thống XHTD của các tổ chức và NHTM trong nước, qua đó, nghiên cứu để đưa ra nhận định, đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank.
4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hệ thống XHTD được áp dụng chính thức tại Vietcombank từ năm 2010. 5.Ý NGHĨA NGHIÊN CỨU. Trên cơ sở khái quát lý luận, nghiên cứu thực trạng hệ thống xếp hạng tại Vietcombank, kinh nghiệm xếp hạng của các tổ chức khác trong và ngoài nước luận văn đã kiến nghị các giải pháp để hoàn thiện hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank 6. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU. Ngoài phần mở đầu, mục lục, tài liệu tham khảo, danh mục các chữ viết tắt, kết cấu của luận văn bao gồm những nội dung sau: CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG TRONG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI. CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK. CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK
1 CHƢƠNG 1 : LÝ LUẬN CHUNG VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG TRONG NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1 TỔNG QUAN VỀ XẾP HẠNG TÍN DỤNG 1.1.1. Khái niệm xếp hạng tín dụng Xếp hạng tín dụng (credit ratings) là thuật ngữ do John Moody đưa ra vào năm 1909 trong cuốn “Cẩm nang chứng khoán đường sắt” khi tiến hành nghiên cứu, phân tích và công bố bảng xếp hạng tín dụng lần đầu tiên cho 1.500 loại trái phiếu của 250 công ty theo một hệ thống ký hiệu gổm 3 chữ cái A, B, C được xếp lần lượt là AAA đến C (hiện nay những ký hiệu này đã trở thành chuẩn mực quốc tế. Chúng ta có thể điểm qua một số định nghĩa về xếp hạng tín dụng như sau: Theo Bohn, John A viết trong cuốn “Phân tích rủi ro trên các thị trường đang chuyển đổi” thì “Xếp hạng tín dụng là sự đánh giá về khả năng một nhà phát hành có thể thanh toán đúng hạn cả gốc và lãi đối với một loại chứng khoán trong suốt thời gian tồn tại của nó”. Theo định nghĩa của công ty Merrill Lynch thì “Xếp hạng tín dụng là đánh giá hiện thời của công ty xếp hạng tín dụng về chất lượng tín dụng của một nhà phát hành chứng khoán nợ, về một khoản nợ nhất định. Nói khác đi, đó là cách đánh giá hiện thời về chất lượng tín dụng đang được xem xét trong hoàn cảnh hướng về tương lai, phản ánh sự sẵn sàng và khả năng nhà phát hành có thể thanh toán gốc và lãi đúng hạn”. Theo công ty Moody’s thì “Xếp hạng tín dụng là ý kiến về khả năng và sự sẵn sàng của một nhà phát hành trong việc thanh toán đúng hạn cho một khoản nợ nhất định trong suốt thời hạn tồn tại của khoản nợ”. Theo tự điển thị trường chứng khoán thì “xếp hạng tín dụng là cách ước tính chính thức tín dụng từ trước đến nay của cá nhân hay công ty về khả năng chi trả bao gồm tất cả các số liệu kiểm tra, phân tích, hồ sơ lưu trữ về khả năng trách dụng tín dụng của cá nhân và công ty kinh doanh”.
2 Từ các định nghĩa trên, thì xếp hạng tín dụng có thể được khái quát như sau: Xếp hạng tín dụng là những ý kiến đánh giá về rủi ro tín dụng thông qua hệ thống xếp hạng theo ký hiệu. 1.1.2. Phân loại và đối tƣợng xếp hạng tín dụng - XHTD cá nhân: áp dụng đối với các khách hàng cá nhân tham gia vào hoạt động tín dụng của các NHTM. Việc XHTD cá nhân được thực hiện dựa trên lịch sử vay – trả nợ, số lượng và loại tài sản đảm bảo mà cá nhân đó đang sở hữu, những khoản thanh toán chậm hoặc nợ quá hạn - XHTD doanh nghiệp: XHTD doanh nghiệp về cơ bản dựa trên các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính của doanh nghiệp để đánh giá. - XHTD quốc gia: đánh giá mức độ tin cậy của một quốc gia để có thể so sánh môi trường đầu tư giữa các quốc gia. Việc XHTD các quốc gia dựa trên các chỉ số phát triển chung như: chỉ số phát triển các ngành, chỉ số an toàn vốn đầu tư, tốc độ tăng trưởng kinh tế của quốc gia, mức độ ổn định chính trị, - XHTD các công cụ đầu tư như: trái phiếu công ty, trái phiếu chính phủ và các loại trái phiếu, kì phiếu ngân hàng, cổ phiếu ưu đãi, cổ phiếu thường, Việc XHTD các công cụ được thực hiện dựa trên một số chỉ tiêu như: khả năng thanh khoản, kì hạn, lãi suất, mệnh giá, các rủi ro có thể gặp phải. Ở nước ta hiện nay mới chỉ tập trung xếp hạng các doanh nghiệp và cá nhân. Xếp hạng quốc gia và các công cụ đầu tư thì chúng ta chưa thực hiện mà chỉ có những tổ chức xếp hạng lớn như Moody’s, S&P hay Fitch, xếp hạng. 1.1.3. Mục đích của xếp hạng tín dụng 1.1.3.1 Đối với Ngân hàng thương mại Hoạt động của NHTM bao gồm nhiều loại nghiệp vụ, nhưng tựu trung lại là loại hình kinh doanh tiền tệ - tín dụng của một trung gian tài chính dựa trên cơ sở thu hút tiền của khách hàng với trách nhiệm hoàn trả và sử dụng số tiền đó để cho vay và thực hiện các nghiệp vụ thanh toán. Để duy trì khả năng hoàn trả số tiền huy động của khách hàng và bảo toàn vốn thì NHTM phải đảm bảo thu hồi được số vốn đã cho vay của mình. Vì vậy, mục đích của XHTD đối với ngân
3 hàng là: Hạn chế, ngăn ngừa rủi ro tín dụng Rủi ro tín dụng luôn gắn liền với hoạt động cho vay của ngân hàng. Để giảm thiểu rủi ro tín dụng thì các ngân hàng áp dụng các biện pháp như: thẩm định hiệu quả phương án kinh doanh, giám sát quá trình hoạt động và tình hình tài chính khách hàng, xem xét khả năng trả nợ, quy định hạn mức tín dụng, tài sản thế chấp Bên cạnh các biện pháp đó thì XHTD đã cho thấy phần nào mức độ rủi ro của khách hàng nên để hạn chế rủi ro các NHTM chỉ xét cho vay những khách hàng có kết quả XHTD đạt một mức được quy định cụ thể. Hỗ trợ phân loại nợ và trích dự phòng rủi ro Kết quả XHTD khách hàng của hệ thống XHTD nội bộ sẽ làm căn cứ để tính toán và trích lập dự phòng rủi ro. Xây dựng chính sách khách hàng Chính sách khách hàng của ngân hàng sẽ được áp dụng cho từng nhóm khách hàng dựa trên kết quả XHTD. Chính sách khách hàng bao gồm: Chính sách tín dụng, Chính sách lãi suất, Chính sách tài sản đảm bảo, Chính sách các loại phí. 1.1.3.2 Đối với các cơ quan quản lý nhà nước Đối với NHNN, qua thông tin từ XHTD, NHNN có thể đánh giá được đối tượng quản lý của mình và có cơ sở thông tin để so sánh mức độ rủi ro theo từng loại đối tượng, vùng kinh tế, ngành kinh tế, lĩnh vực hoạt động để từ đó có chính sách tiền tệ, tín dụng thích hợp, thanh tra giám sát các tổ chức tín dụng. 1.1.3.3 Đối với các nhà đầu tư và thị trường chứng khoán XHTD cung cấp những thông tin cần thiết cho nhà đầu tư về tình trạng của nhà phát hành để lựa chọn khi đầu tư vào một chứng khoán thích hợp đồng thời tạo điều kiện huy động vốn trên thị trường chứng khoán thực hiện được dễ dàng, thuận lợi hơn. 1.1.4. Các phƣơng pháp XHTD 1.1.4.1. Phương pháp chuyên gia Phương pháp chuyên gia là phương pháp thu thập và xử lý những đánh giá dự
4 báo bằng cách tập hợp và hỏi ý kiến các chuyên gia giỏi thuộc một lĩnh vực hẹp của khoa học. Trong XHTD phương pháp này dựa trên những kinh nghiệm đã được đúc kết của các chuyên gia, qua đó để có thể tìm ra bản chất của mối quan hệ giữa có nguy cơ phá sản và các nhân tố ảnh hưởng đến nó. Kinh nghiệm được tích lũy từ: - Những quan sát và trải nghiệm thực tế mang tính chủ quan. - Phỏng đoán về mối tương quan của việc kinh doanh và có nguy cơ phá sản. - Các kiến thức kinh tế liên quan tới việc có nguy cơ phá sản. Các ƣu và nhƣợc điểm của phƣơng pháp chuyên gia . Ƣu điểm: - Tận dụng được kinh nghiệm và tri thức chuyên sâu của các chuyên gia trong chuyên ngành của họ. Đồng thời, do kết quả đánh giá được tập hợp từ nhiều người nên mức độ tin cậy khá cao. - Kết quả được tập hợp từ nhiều người nên nó được xem xét trên nhiều phương diện khác nhau, tránh được sự phiến diện, một chiều. . Nhƣợc điểm: - Chi phí đánh giá có thể rất cao khi số lượng người tham gia đông và số vòng thu thập ý kiến gồm nhiều lần. - Không thể loại bỏ hoàn toàn khía cạnh chủ quan trong kết quả đánh giá. 1.1.4.2. Phương pháp thống kê Phương pháp thống kê là một quá trình bao gồm điều tra thống kê, khái quát hoá thông tin (còn gọi là tổng hợp thống kê), phân tích và dự báo. Đây chính là quá trình mô hình hóa toán học các vấn đề cần phân tích theo mục tiêu của nghiên cứu. Mô hình thống kê kiểm định các giả thuyết sử dụng các mô hình thống kê trên bộ dữ liệu thực nghiệm. Trong quá trình XHTD, sử dụng các phương pháp thống kê đòi hỏi việc đưa ra các giả thuyết liên quan tới tiêu chuẩn nguy cơ phá sản tiềm năng. Những giả thuyết này xem xét đến nguy cơ phá sản của doanh nghiệp là cao, thấp hơn nguy cơ phá sản trung bình của những doanh nghiệp có nguy cơ phá sản so với những doanh nghiệp không có nguy cơ phá
5 sản. Những thông tin về nguy cơ phá sản của mỗi doanh nghiệp đều được thể hiện qua bộ số liệu thực nghiệm, những giả thuyết này có thể bị bác bỏ hoặc được chấp nhận một cách phù hợp. 1.1.5 Mô hình xếp hạng tín dụng. Mô hình đơn giản nhất được sử dụng trong XHTD là mô hình một biến số. Chỉ tiêu đánh giá phải được thống nhất trong mô hình. Tỷ suất tài chính được sử dụng trong mô hình một biến số bao gồm các chỉ tiêu thanh khoản, các chỉ tiêu hoạt động, chỉ tiêu cân nợ, chỉ tiêu lợi tức, chỉ tiêu vay nợ và chi phí trả lãi. Các chỉ tiêu phi tài chính thường được sử dụng bao gồm thời gian hoạt động của doanh nghiệp,số năm kinh nghiệm và trình độ của nhà quản trị cấp cao, triển vọng ngành. Nhược điểm của mô hình một biến số là kết quả dự báo khó chính xác nếu thực hiện phân tích và cho điểm các chỉ tiêu đánh giá một cách riêng biệt, hơn nữa, mỗi người có thể hiểu các chỉ tiêu đánh giá theo một cách khác nhau. Để khắc phục nhược điểm này, các nhà nghiên cứu đã phát triển những mô hình kết hợp nhiều biến số thành một giá trị để dự báo sự thất bại của doanh nghiệp như mô hình phân tích hồi quy, phân tích lôgích, phân tích xác xuất có điều kiện, phân tích phân biệt nhiều biến số. NHTM áp dụng các mô hình khác nhau tuỳ theo đối tượng xếp loại là cá nhân, doanh nghiệp hay tổ chức tín dụng. Các mô hình này được sử dụng ổn định và có thể điều chỉnh sau vài năm sử dụng khi thấy có nhiều sai sót lớn giữa xếp hạng với thực tế. 1.1.6 Nguyên tắc xếp hạng tín dụng: Nguyên tắc chủ yếu của XHTD bao gồm phân tích tín dụng trên cơ sở ý thức và thiện chí trả nợ của người đi vay và từng khoản vay; đánh giá rủi ro dài hạn dựa trên ảnh hưởng của chu kỳ kinh doanh và xu hướng khả năng trả nợ trong tương lai; đánh giá rủi ro toàn diện và thống nhất dựa vào hệ thống ký hiệu xếp hạng. Trong phân tích XHTD cần thiết sử dụng phân tích định tính để bổ sung cho những phân tích định lượng. Các dữ liệu định lượng là những quan sát được đo lường bằng số, các quan sát không thể đo lường bằng số được xếp vào dữ liệu định
6 tính. Các chỉ tiêu phân tích có thể thay đổi phù hợp với sự thay đổi của trình độ công nghệ và yêu cầu quản trị rủi ro. Việc thu thập số liệu để đưa vào mô hình XHTD cần được thực hiện một cách khách quan, linh động. Sử dụng cùng lúc nhiều nguồn thông tin để có được cái nhìn toàn diện về tình hình tài chính của khách hàng vay. 1.1.7 Các nhân tố ảnh hƣởng đến xếp hạng tín dụng: Trong quá trình xếp hạng tín dụng thì có một số nhân tố sẽ ảnh hưởng đến kết quả xếp hạng như sau: 1.1.7.1 Chuẩn mực của dữ liệu phân tích Chuẩn mực của dữ liệu phân tích định lượng phải phù hợp với chuẩn mực của mô hình XHTD mới đảm bảo phân tích định lượng được chính xác, bất kỳ một sự khác biệt nào cũng có ảnh hưởng nhất định đến kết quả XHTD. 1.1.7.2 Tính chính xác, trung thực của dữ liệu Kết quả XHTD phụ thuộc trực tiếp vào số liệu dùng để phân tích, nếu số liệu dùng để xếp hạng không chính xác sẽ khiến cho kết quả xếp hạng bị sai lệch hoàn toàn. 1.1.7.3 Cơ sở dữ liệu phục vụ đánh giá XHTD Một hệ thống thông tin đầy đủ về khách hàng như: lịch sử hình thành và quá trình phát triển, năng lực tài chính, mức độ tín nhiệm, đội ngũ điều hành là cơ sở hết sức quan trọng trong việc xếp hạng của các tổ chức tín dụng. 1.1.7.4 Năng lực và trình độ của người thực hiện XHTD Phân tích định tính là sự bổ sung cho phân tích định lượng. Trong khi phân tích định lượng phụ thuộc vào số liệu thì năng lực và trình độ của người thực hiện XHTD lại có ý nghĩa quan trọng khi phân tích định tính. 1.1.8. Quy trình xếp hạng tín dụng: Quá trình tiến hành XHTD phải thực hiện nhiều công việc khác nhau theo một trình tự nhất định. Những công việc này có những mối liên kết và bổ sung lẫn nhau. Trình tự cơ bản của XHTD thường được tiến hành như sau: Bước 1: Thu thập thông tin liên quan đến đối tượng cần XHTD
7 Bước 2: Phân tích thông tin - Lựa chọn phương pháp thích hợp để phân tích Bước 3: Kiểm tra, đánh giá kết quả xếp hạng - Kết quả có đảm bảo tính khách quan, chính xác và đáng tin cậy không? - Nếu kết quả chưa chính xác thì quay lại bước 1. Bước 4: Chấp nhận kết quả xếp hạng - Đưa ra các quyết định cần thiết 1.2 MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VÀ KINH NGHIÊM XHTD TRÊN THẾ GIỚI 1.2.1 Mô hình điểm số tín dụng doanh nghiệp của Edward I. Altman Chỉ số Z được xây dựng bởi Edward I. Altman (1968), Đại Học New York, dựa vào việc nghiên cứu khá công phu trên số lượng lớn các công ty khác nhau tại Mỹ. Chỉ số Z là công cụ được cả hai giới học thuật và thực hành, công nhận và sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới. Chỉ số Z bao gồm 5 tỷ số X1, X2, X3, X4, X5 X1 = Vốn luân chuyển/Tổng tài sản • Vốn luân chuyển = tài sản ngắn hạn - nợ ngắn hạn. X2 = Lợi nhuận giữ lại/ Tổng tài sản Tỷ số này đo lường lợi nhuận giữ lại tích lũy qua thời gian. Sự trưởng thành của công ty cũng được đánh giá qua tỷ số này. Các công ty mới thành lập thường có tỷ số này thấp vì chưa có thời gian để tích lũy lợi nhuận. Theo một nghiên cứu của Dun Bradstreet (1993), khoảng 50 công ty phá sản chỉ hoạt động trong 5 năm. X3 = EBIT/ Tổng tài sản Sự tồn tại và khả năng trả nợ của công ty sau cùng đều dựa trên khả năng tạo ra lợi nhuận từ các tài sản của nó. Vì vậy, tỷ số này, theo Atlman thể hiện tốt hơn các thước đo tỷ suất sinh lợi. X4 = Giá thị trƣờng của vốn cổ phần/ Giá sổ sách của nợ • Nợ = nợ ngắn hạn + nợ dài hạn • Vốn cổ phần = cổ phần thường + cổ phần ưu đãi
8 Tỷ số này cho biết giá trị tài sản của công ty sụt giảm bao nhiêu lần trước khi công ty lâm vào tình trạng mất khả năng thanh toán. Đây là một phiên bản đã được sửa đổi của một trong các biến được Fisher sử dụng khi nghiên cứu tỷ suất sinh lợi của trái phiếu (1959). Nếu tỷ số này thấp hơn 1/3 thì xác suất công ty phá sản là rất cao. Đối với công ty chưa cổ phần hóa thì giá trị thị trường được thay bằng giá trị sổ sách của vốn cổ phần. X5 = Doanh thu/ Tổng tài sản • Đo lường khả năng quản trị của công ty để tạo ra doanh thu trước sức ép cạnh tranh của các đối thủ khác. • Tỷ số này có mức ý nghĩa thấp nhất trong mô hình nhưng nó là một tỷ số quan trọng vì giúp khả năng phân biệt của mô hình được nâng cao. • X5 thay đổi trên một khoảng rộng đối với các ngành khác nhau và các quốc gia khác nhau. Một số nghiên cứu vào thập niên 1960 chỉ ra rằng tỷ số dòng tiền trên nợ là tỷ số rất tốt để dự báo nhưng do trong giai đoạn này, dữ liệu về dòng tiền và khấu hao của các doanh nghiệp không nhất quán nên chỉ số Z của Altman không bao gồm các tỷ số có liên quan đến dòng tiền. Điều này khá phù hợp với thực trạng về thông tin tài chính của doanh nghiệp Việt Nam hiện nay, hơn nữa chỉ số Z đã được sử dụng hiệu quả ở Mỹ (dự báo chính xác 95 đối với mẫu dữ liệu) và nhiều nước khác thì rất có thể cũng sẽ thực hiện tốt tại Việt Nam trong lĩnh vực xếp hạng tín dụng hay dự báo phá sản.  Đối với doanh nghiệp đã cổ phần hoá, ngành sản xuất: Z = 1.2X1 + 1.4X2 + 3.3X3 + 0.64X4 + 0.999X5 • Nếu Z >2.99: DN nằm trong vùng an toàn, chưa có nguy cơ phá sản • Nếu 1.8< Z <2.99: DN nằm trong vùng cảnh báo, có thể có nguy cơ phá sản • Nếu Z <1.8: DN nằm trong vùng nguy hiểm, nguy cơ phá sản cao.  Đối với doanh nghiệp chƣa cổ phần hoá, ngành sản xuất: Z' = 0.717X1 + 0.847X2 + 3.107X3 + 0.42X4 + 0.998X5
9 • Nếu Z' > 2.9: DN nằm trong vùng an toàn, chưa có nguy cơ phá sản • Nếu 1.23 2.6: DN nằm trong vùng an toàn, chưa có nguy cơ phá sản • Nếu 1.2 < Z" < 2.6: DN nằm trong vùng cảnh báo, có thể có nguy cơ phá sản • Nếu Z <1.1: DN nằm trong vùng nguy hiểm, nguy cơ phá sản cao. Ngoài tác dụng cảnh báo dấu hiệu phá sản, Altman đã nghiên cứu trên 700 công ty để cho ra chỉ số Z" điều chỉnh: Z" điều chỉnh = 3.25 + Z" = 3.25 + 6.56X1 + 3.26X2 + 6.72X3 + 1.05X4 1.2.2 Hệ thống xếp hạng tín dụng của Ngân hàng trung ƣơng Pháp NHTW Pháp đánh giá và XHTD để phục vụ cho hệ thống các ngân hàng thương mại. Những thông tin này không cung cấp ra ngoài và được ký hiệu theo những quy định của NHTW. Những thông tin này được cập nhật, đánh giá thường xuyên, liên tục và có hệ thống. Các bước chấm điểm như sau:  Cho điểm doanh nghiệp Việc cho điểm của NHTW Pháp gồm có 3 yếu tố cấu thành: - Điểm đánh giá qui mô (doanh số) hoạt động của doanh nghiệp: được biểu thị bằng một chữ cái từ A đến H hoặc J, N, X; - Điểm đánh giá tín dụng: được biểu thị bằng một con số 0,3,4,5, 6; - Điểm đánh giá thanh toán: được biểu thị bằng một con số 7,8, 9  Cho điểm về quy mô hoạt động của doanh nghiệp
10 Bảng 1.1: Cho điểm về quy mô của NHTW Pháp Điểm Quy mô (doanh số) A Mức hoạt động lớn hơn bằng 5 tỷ Franc B Mức hoạt động từ 1 tỷ Franc đến 5 tỷ Franc C Mức hoạt động từ 500 triệu Franc D Mức hoạt động từ 200 triệu Franc đến 500 triệu Franc E Mức hoạt động từ 100 triệu Franc đến 200 triệu Franc F Mức hoạt động từ 50 triệu đến 100 triệu Franc G Mức hoạt động từ 10 triệu Franc đến 50 triệu Franc H Mức hoạt động từ 5 Triệu Franc đến 10 triệu Franc J Mức hoạt động dưới 5 triệu Franc. N Mức hoạt động không đáng kể Mức hoạt động không được biết đến hoặc số liệu quá cũ (Bảng cân X đối tài khoản đã kết thúc trên 21 tháng); Trong trường hợp cần thiết, việc cho điểm còn được bổ xung thêm chỉ số công khai thông tin (biểu thị bằng chữ T) hoặc chỉ số thiếu hay chậm trễ thông tin về tài khoản (biểu thị bằng chữ R). Điểm đánh giá quy mô hoạt động tương ứng với mức doanh số mà trên nguyên tắc là chưa bị đánh thuế, trừ một số trường hợp nhất định. Khi đánh giá cho điểm về quy mô hoạt động của các doanh nghiệp theo mức hoạt động kinh doanh hàng năm, lĩnh vực hoạt động của các doanh nghiệp cũng được quan tâm, đó là doanh nghiệp thuộc khu vực sản xuất hay không sản xuất, uỷ thác hay các công ty môi giới v.v. Điều này cho phép thực hiện đánh giá chính xác hơn đối với từng loại hình của doanh nghiệp.  Cho điểm về tín dụng NHTW Pháp đánh giá và cho điểm về tín dụng chủ yếu dựa vào việc phân tích tình hình tài chính trong bảng cân đối kế toán. Đồng thời, việc đánh giá cũng áp dụng theo từng loại hình của doanh nghiệp, theo thành phần kinh tế và theo nhóm doanh nghiệp. Có 5 mức thang điểm đánh giá tín dụng:
11 Điểm tín dụng 0: Là những doanh nghiệp trước đây có quan hệ với ngân hàng (hồ sơ kinh tế của khách hàng được lưu trữ tại NHTW, nhưng giờ đây không còn quan hệ nữa, ngân hàng không nhận được bất cứ thêm một thông tin gì khác). NHTW không đánh giá tín dụng đối với loại hình doanh nghiệp này, nhưng hồ sơ ban đầu của công ty này vẫn lưu ở ngân hàng. Điểm tín dụng 3: Đây là điểm cao nhất của NHTW Pháp dành cho các doanh nghiệp đang hoạt động rất tốt cả về chất lượng tín dụng, cả về khả năng đảm bảo thanh toán, hệ số an toàn vốn ổn định. Điểm tín dụng 3 dành cho những doanh nghiệp đạt các điều kiện sau: - Báo cáo tài chính và khả năng thanh toán của doanh nghiệp tại thời điểm báo cáo gần nhất phản ánh tình hình tài chính của doanh nghiệp tốt. - Các nhà lãnh đạo, người đứng đầu cao nhất của các doanh nghiệp có trách nhiệm cao trong quản lý, các doanh nghiệp có liên quan đến nhau có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. - Thanh toán được đảm bảo một cách đều đặn, bình thường không có sự thay đổi. Những doanh nghiệp đạt điểm 3 về tín dụng là những doanh nghiệp phải đạt điểm 7 trong khâu thanh toán. Điểm tín dụng 4: Điểm này dành cho các doanh nghiệp có tình hình sản xuất kinh doanh đạt mức trung bình khá. Đó là những doanh nghiệp ở trong các tình trạng sau đây: - Có dấu hiệu kém về hiệu quả kinh doanh và khả năng tự tài trợ. - Có nhiều khoản chi tiêu tài chính nặng nề trong năm tài chính được phản ánh trong doanh nghiệp, cân bằng bấp bênh giữa tài sản có và tài sản nợ dưới 1 năm. - Không có sự cố về khâu thanh toán. Khả năng thanh toán của các doanh nghiệp này phải đạt điểm 8. Điểm tín dụng 5: Dành cho những doanh nghiệp có tình hình dẫn đến các khoản tồn đọng: - Hiệu quả kinh doanh lỗ, khả năng sinh lời không cao, khả năng tài trợ kém.
12 - Tài sản có dưới 1 năm < tài sản nợ dưới 1 năm. - Tổng sai số vốn lưu động dòng bị thâm hụt. - Có sự cố trong khâu thanh toán và dẫn đến điểm 9 trong khâu thanh toán ( thanh toán không đúng hạn). - Có sự cố thay đổi về nhân sự, ban lãnh đạo có vấn đề liên quan tài chính của công ty. Điểm tín dụng 6: là những doanh nghiệp hoạt động trong tình trạng xấu, kém hiệu quả, bảng tổng kết tài sản mất cân đối. Vốn tự có không đủ đảm bảo cho quá trình sản xuất kinh doanh. Doanh nghiệp vay nợ quá nhiều, cụ thể: - Hiệu quả kinh doanh, khả năng tự tài trợ bị thâm hụt trong 3 năm liên tục. - Gánh nặng về tài chính (nợ quá nhiều) chiếm tỷ lệ lớn trong toàn bộ doanh số liên tục trong 3 năm liền. - Vốn tự có bị cắt xén bởi các khoản nợ. - Tài sản có dưới 1 năm< tài sản nợ dưới 1 năm hoặc vốn lưu động bị thâm hụt. - Doanh nghiệp không có khả năng tự trả nợ. - Những doanh nghiệp đang có vấn đề về tố tụng của pháp luật. Những đánh giá cho điểm về quy mô hoạt động, về tín dụng của các doanh nghiệp được đưa ra bằng các bản tin. Các bản tin này thông báo các nhân tố ảnh hưởng đến việc cho điểm tín dụng như bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả kinh doanh, rủi ro thanh toán, tình hình giảm vốn tự có, các sự kiện pháp lý, đồng thời việc đánh giá cho điểm này luôn luôn được thực hiện thường xuyên và thứ hạng tín dụng của các doanh nghiệp sẽ có thể thay đổi theo thời gian.  Cho điểm về thanh toán Có 3 mức thang điểm khác nhau, đó là: Điểm 7 là điểm cho những doanh nghiệp có khả năng thanh toán đều đặn, không có khó khăn về quản lý ngân quỹ, đảm bảo trả nợ vay đúng hạn. Điểm 8 là điểm cho những doanh nghiệp thanh toán đúng hạn, tuy có ít nhiều khó khăn về ngân quỹ, nhưng không ảnh hưởng đến các khoản tín dụng đến kỳ hạn phải thanh toán trong hợp đồng.
13 Điểm 9 là điểm cho những doanh nghiệp thanh toán không đúng hạn, doanh nghiệp có khó khăn, do ngân quỹ bị thâm hụt và không có khả năng tự trả nợ cho các khoản vay. Điểm 8 và 9 chủ yếu được đưa ra căn cứ rủi ro thanh toán thương phiếu được công bố ở NHTW Pháp, các chứng thư kháng nghị, và các sự việc chậm thanh toán được ghi nhận tại Toà án thương mại.  Cho điểm các nhà lãnh đạo Người đứng đầu cao nhất của công ty, người chịu trách nhiệm chính đối với doanh nghiệp, số điểm biểu thị bằng một trong 3 con số 0,5,6 với ý nghĩa như sau: Điểm 0: NHTW Pháp không lưu trữ thông tin về lãnh đạo doanh nghiệp. Điểm 5: Thông tin về lãnh đạo của doanh nghiệp được lưu trữ tại NHTW. - Lãnh đạo doanh nghiệp không nằm trong đối tượng xét xử của toà án, nhưng điểm tín dụng nhận ở điểm 6 và điểm thanh toán nằm ở điểm 9. - Những công ty không bị điểm 9 trong khâu thanh toán, nhưng bị điểm tín dụng 6 và có quyết định của toà án với khoản tín dụng 100.000 Franc được công bố ít nhất 5 tháng. Điểm 6: Lãnh đạo của doanh nghiệp đó đã ít nhất một lần bị phá sản (thông tin về lãnh đạo của doanh nghiệp được lưu trữ tại NHTW trong thời gian 10 năm liên tục). Những doanh nghiệp đang bị toà án đưa ra xét xử với những khoản tín dụng lớn hơn 100.000 Franc.  Chỉ số bổ sung: Ngoài cách đánh giá và cho điểm trên, NHTW Pháp còn đưa ra các chỉ số bổ sung (còn gọi là chỉ số thông tin), bao gồm: - Thứ nhất, chỉ số công khai thông tin, được ký hiệu bằng chữ T. Như vậy, khi nhìn vào bên cạnh chỉ số điểm của doanh nghiệp có chữ T, ta hiểu rằng toàn bộ hồ sơ và tình hình tài chính của công ty đã được công bố công khai. Chỉ số công khai thông tin cho thấy việc cung cấp thông tin của doanh nghiệp là hoàn toàn không dấu diếm. - Thứ hai, chỉ số thiếu hoặc châm trễ thông tin thể hiện bằng chữ R. Chỉ số
14 này dành cho những công ty không muốn báo cáo số liệu, từ chối cung cấp số liệu, số liệu đó có thể chưa thu thập được đầy đủ, công ty không thông báo số liệu kế toán mới nhất, hoặc NHTW Pháp không thể nhận tài liệu này ở các ngân hàng có liên quan. Chỉ số R cũng ảnh hưởng đến sự đánh giá về chất lượng tín dụng của một doanh nghiệp. 1.3 KINH NGHIỆM XHTD TRONG NHTM TẠI VIỆT NAM 1.3.1 Hệ thống XHTD của Ngân hàng đầu tƣ và phát triển Việt Nam BIDV xây dựng 3 Hệ thống XHTD cho 3 loại khách hàng chính là: Khách hàng là tổ chức kinh tế; Khách hàng là cá nhân; Khách hàng là tổ chức tín dụng; 1.3.1.1 Hệ thống XHTD tổ chức kinh tế Hệ thống XHTD các tổ chức kinh tế được thực hiện qua 6 bước: Bước 1: Xác định ngành kinh tế Việc xác định ngành nghề kinh doanh của khách hàng dựa vào hoạt động sản xuất kinh doanh chính của khách hàng. Hoạt động sản xuất kinh doanh chính là hoạt động đem lại từ 50 doanh thu trở lên trong tổng doanh thu hàng năm của khách hàng. Trường hợp khách hàng kinh doanh đa ngành nhưng không có ngành nào có doanh thu chiếm từ trên 50 tổng doanh thu thì Chi nhánh được quyền lựa chọn ngành có tiềm năng phát triển nhất trong các ngành mà khách hàng có hoạt động để chấm điểm và xếp hạng. Việc xác định ngành nghề kinh doanh của khách hàng theo quy định như trên sẽ đảm bảo cập nhật được các thay đổi về ngành nghề kinh doanh của khách hàng Bước 2: Xác định quy mô Quy mô hoạt động của khách hàng phụ thuộc vào ngành nghề kinh tế mà khách hàng đang có hoạt động. Trong hệ thống chấm điểm này, tương ứng với 35 ngành kinh tế sẽ có 35 bộ chỉ tiêu để xác định quy mô. Quy mô của khách hàng được xác định dựa trên việc chấm điểm các chỉ tiêu sau: - Vốn chủ sở hữu. - Số lượng lao động.
15 - Doanh thu thuần. - Tổng tài sản. Mỗi chỉ tiêu sẽ có 8 khoảng giá trị chuẩn tương ứng là thang điểm từ 1-8 điểm. Tổng hợp điểm của 4 chỉ tiêu sẽ được dùng để xác định quy mô của khách hàng theo nguyên tắc: khách hàng có điểm tổng hợp càng lớn thì quy mô của khách hàng càng lớn. Trong Hệ thống này, quy mô của khách hàng được chia làm 3 loại: - Khách hàng quy mô lớn: có tổng số điểm đạt được từ 22 điểm đến 32 điểm. - Khách hàng quy mô vừa: có tổng số điểm đạt được từ 12 điểm đến 21 điểm. - Khách hàng quy mô nhỏ: có tổng số điểm đạt dưới 12 điểm. Bước 3: Xác định loại hình sở hữu - Căn cứ vào đối tượng sở hữu, khách hàng được chia thành loại khác nhau: 1. Khách hàng là doanh nghiệp nhà nước. 2. Khách hàng là doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. 3. Khách hàng khác. - Trong mỗi loại khách hàng, Hệ thống sẽ quy định cách chấm điểm riêng đối với trường hợp Khách hàng đang có quan hệ tín dụng hoặc khách hàng mới chưa có quan hệ tín dụng tại BIDV. Bước 4: Chấm điểm các chỉ tiêu tài chính i) Nhóm chỉ tiêu thanh khoản (3 chỉ tiêu)  Khả năng thanh toán hiện hành  Khả năng thanh toán nhanh  Khả năng thanh toán tức thời ii) Nhóm chỉ tiêu hoạt động (4 chỉ tiêu)  Vòng quay vốn lưu động  Vòng quay hàng tồn kho  Vòng quay các khoản phải thu  Hiệu suất sử dụng TSCĐ iii) Nhóm chỉ tiêu cân nợ (2 chỉ tiêu)  Tổng nợ phải trả/ Tổng tài sản
16  Nợ dài hạn/Nguồn vốn CSH iv) Nhóm chỉ tiêu thu nhập (5 chỉ tiêu)  Lợi nhuận gộp/Doanh thu thuần;  Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh/ Doanh thu thuần  Lợi nhuận sau thuế/ Vốn CSH  Lợi nhuận sau thuế/ Tổng tài sản bình quân  (Lợi nhuận trước thuế + Chi phí lãi vay)/ Chi phí lãi vay Bước 5: Chấm điểm các chỉ tiêu phi tài chính. - Thông thường, bộ chỉ tiêu phi tài chính gồm 40 chỉ tiêu thuộc 5 nhóm: i) Khả năng trả nợ từ lưu chuyển tiền tệ (2 chỉ tiêu) ii) Trình độ quản lý và môi trường nội bộ của DN (9 chỉ tiêu) iii) Quan hệ với Ngân hàng (11 chỉ tiêu) iv) Các nhân tố bên ngoài (7 chỉ tiêu) v) Các đặc điểm hoạt động khác (11 chỉ tiêu) Trọng số của nhóm các chỉ tiêu phi tài chính được quy định như sau: Bảng 1.2 Trọng số của nhóm các chỉ tiêu phi tài chính chấm điểm XHTD khách hàng doanh nghiệp của BIDV DN có vốn đầu Stt Các chỉ tiêu DNNN DN Khác tƣ nƣớc ngoài 1 Khả năng trả nợ từ lưu chuyển tiền tệ 6% 7% 5% 2 Trình độ quản lý 28% 26% 28% 3 Quan hệ với Ngân hàng 37% 37% 37% 4 Các nhân tố bên ngoài 10% 10% 11% 5 Các đặc điểm hoạt động khác 19% 20% 19% Tổng số 100% 100% 100% (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam) Bước 6: Tổng hợp điểm và xếp hạng Điểm của khách hàng = Điểm các chỉ tiêu tài chính * Trọng số phần tài chính + Điểm các chỉ tiêu phi tài chính * Trọng số phần phi tài chính
17 Bảng 1.3 Trọng số các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính chấm điểm XHTD doanh nghiệp của BIDV Báo cáo tài chính Báo cáo tài chính được kiểm toán không được kiểm toán Các chỉ tiêu tài chính 35% 30% Các chỉ tiêu phi tài chính 65% 65% (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam) Bảng 1.4 Hệ thống ký hiệu xếp hạng doanh nghiệp của BIDV Điểm Xếp loại 90 – 100 AAA 83 – 90 AA 77– 83 A 71 – 77 BBB 65 – 71 BB 59 – 65 B 53 – 59 CCC 44 – 53 CC 35 – 44 C Ít hơn 35 D (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam) 1.3.1.2 Hệ thống xếp hạng tín dụng khách hàng cá nhân Bước 1: Chấm điểm các chỉ tiêu về nhân thân và khả năng trả nợ của khách hàng Bảng 1.5 Các chỉ tiêu chấm điểm nhân thân XHTD cá nhân của BIDV Cá nhân vay tiêu dùng Cá nhân vay kinh doanh Tuổi Trình độ học vấn Tiền án tiền sự Tình trạng chỗ ở Cơ cấu gia đình Số người phụ thuộc trực tiếp về kinh tế thường xuyên liên tục vào người vay Bảo hiểm nhân mạng Nghề nghiệp Lĩnh vực kinh doanh Thời gian công tác Thời gian hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực hiện tại Rủi ro nghề nghiệp Rủi ro liên quan đến ngành nghề kinh doanh Sở hữu các cơ sở kinh doanh (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam)
18 Bảng 1.6 Thông tin về khả năng trả nợ của khách hàng cá nhân hệ thống XHTD BIDV Cá nhân vay tiêu dùng Cá nhân vay Kinh doanh 1 Mức thu nhập ròng ổn định hàng Khả năng sinh lời của phương án kinh tháng chứng minh được doanh (tính bằng: Lợi nhuận dự kiến từ PAKD/ Doanh thu dự kiến từ PAKD) 2 Tỷ lệ giữa số tiền phải trả trong kỳ Tỷ lệ giữa số tiền phải trả trong kỳ (gốc + (gốc + lãi) theo kế hoạch trả nợ với lãi) theo kế hoạch trả nợ (bao gồm cả các nguồn trả nợ chứng minh được trong khoản nợ trước đây với BIDV và khoản kỳ đó nợ đang xem xét (theo lịch trả nợ dự tính) và các khoản nợ với các ngân hàng khác) với nguồn trả nợ chứng minh được trong kỳ đó 3 Tình hình trả nợ gốc và lãi với BIDV Tình hình trả nợ gốc và lãi với BIDV 4 Các dịch vụ sử dụng ở BIDV Các dịch vụ sử dụng ở BIDV 5 Đánh giá của CBTD về tính khả thi của phương án kinh doanh của khách hàng (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam) Bước 2: Tổng hợp điểm và xếp hạng khách hàng: Điểm của cá nhân = Điểm chỉ tiêu về nhân thân * Tỷ trọng chỉ tiêu về nhân thân + Điểm chỉ tiêu về khả năng trả nợ * Tỷ trọng chỉ tiêu về khả năng trả nợ  Tỷ trọng chỉ tiêu về nhân thân: 40  Tỷ trọng chỉ tiêu về khả năng trả nợ : 60 Bảng 1.7 Hệ thống ký hiệu xếp hạng khách hàng cá nhân của BIDV Điểm Xếp loại 95 – 100 AAA 90 – 94 AA 85 – 89 A 80 – 84 BBB 70 –79 BB 60 – 69 B 50 – 59 CCC 40 – 49 CC 35- 39 C Ít hơn 35 D (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam)
19 Bước 3: Đánh giá các tài sản bảo đảm. Bảng 1.8 : Các chỉ tiêu chấm điểm tài sản đảm bảo của BIDV Điểm Chỉ tiêu 100 75 50 25 0 BĐS TKTG, GTCG do (Không Không GTCG do tổ BĐS phải nhà có 1 Loại TSĐB Chính phủ chức phát (Nhà ở), động TSĐB hoặc BIDV hành (Trừ ở) sản, cổ phát hành cổ phiếu) phiếu Giá trị tài sản đảm 100- 70- 2 >200% 150-200% 50% xu hướng 30% 2 năm gần đây tăng (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam) Bảng 1.9 : Hệ thống ký hiệu đánh giá tài sản đảm bảo của BIDV Điểm Xếp loại Đánh giá >= 225 điểm A Mạnh 75 – 224 B Trung bình <75 C Thấp (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam) Bước 4: Tổng hợp và quyết định: Bảng 1.10 Ma trận kết hợp giữa kết quả XHTD với kết quả đánh giá tài sản đảm bảo của BIDV Xếp loại cá nhân AAA AA A BBB BB B CCC CC C D Xếp loại rủi ro Rủi ro trung Rủi ro thấp Rủi ro cao Đánh giá bình tài sản thế chấp A (mạnh) Xuất sắc Tốt Trung bình/Từ chối B (Trung bình) Tốt Trung bình Trung bình/Từ Từ chối C (Thấp) Trung bình chối (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam)
20 1.3.1.3 Hệ thống xếp hạng tín dụng tổ chức tín dụng Hệ thống XHTD các tổ chức tín dụng được thực hiện qua 4 bước như sau: Bước 1: Xác định loại Tổ chức tín dụng - Căn cứ vào loại hình TCTC, khách hàng được chia thành loại khác nhau: 1. Khách hàng là ngân hàng quốc doanh. 2. Khách hàng là ngân hàng cổ phần 3. Khách hàng là ngân hàng nước ngoài. 4. Khách hàng là công ty tài chính và công ty cho thuê tài chính. 5. Khách hàng là công ty chứng khoán. Bước 2: Chấm điểm các chỉ tiêu tài chính Các chỉ tiêu tài chính gồm 17 chỉ tiêu thuộc 4 nhóm như sau: i) Chỉ số bảo đảm an toàn vốn (CAR) ii) Chất lượng tài sản iii) Chỉ số khả năng thanh khoản iv) Chỉ số khả năng sinh lời Bước 3: Chấm điểm các chỉ tiêu phi tài chính. - Thông thường, bộ chỉ tiêu phi tài chính gồm 58 chỉ tiêu thuộc 4 nhóm: i) Các yếu tố môi trường ii) Năng lực lãnh đạo, môi trường và khả năng cạnh tranh của NH . Năng lực và kinh nghiệm điều hành của Ban lãnh đạo . Hệ thống kiểm soát nội bộ của ngân hàng theo đánh giá của CBTD . Cơ chế quản lý rủi ro của ngân hàng . Vị thế cạnh tranh và uy tín của Ngân hàng . Hệ thống công nghệ thông tin điều hành và quản lý iii) Khả năng duy trì năng lực kinh doanh của ngân hàng . Đa dạng hoá hoạt động kinh doanh . Nhân sự của ngân hàng theo đánh giá của CBTD iv) Các yếu tố khác . Hỗ trợ tài chính, kỹ thuật từ bên ngoài
21 Bước 4: Tổng hợp điểm và xếp hạng: Điểm của KH = Điểm các chỉ tiêu tài chính * Trọng số phần tài chính + Điểm các chỉ tiêu phi tài chính * Trọng số phần phi tài chính Bảng 1.11 Trọng số các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính chấm điểm XHTD định chế tài chính của BIDV Báo cáo tài chính Báo cáo tài chính được kiểm toán không được kiểm toán Các chỉ tiêu tài chính 40% 30% Các chỉ tiêu phi tài chính 60% 70% (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam) Bảng 1.12 Hệ thống ký hiệu xếp hạng định chế tài chính của BIDV Điểm Xếp loại Từ 90 đến 100 AAA Từ 80 đến 90 AA Từ 70 đến 80 A Từ 65 đến 70 BBB Từ 60 đến 65 BB Từ 50 đến 60 B Từ 45 đến 49 CCC Từ 40 đến 45 CC Từ 35 đến 40 C Nhỏ hơn 35 D (Nguồn : Ngân hàng đầu tư và phát triển Việt Nam) 1.3.2 Hệ thống XHTD của Ngân hàng TMCP Quốc Tế Việt Nam - VIB Hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của VIB được xây dựng bao gồm các thành phần sau: - Hệ thống XHTD cho khách hàng doanh nghiệp. - Hệ thống XHTD cho khách hàng cá nhân. - Hệ thống XHTD cho khách hàng là các định chế tài chính. 1.3.2.1 Hệ thống XHTD khách hàng doanh nghiệp Hệ thống XHTD khách hàng doanh nghiệp của VIB được áp dụng cho hai loại khách hàng như sau:
22 - Khách hàng doanh nghiệp quy mô lớn, trung bình và nhỏ. - Khách hàng doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ. Khách hàng doanh nghiệp quy mô lớn, trung bình và nhỏ Bước 1: Xác định ngành kinh tế (bao gồm 22 ngành kinh tế) Bước 2: Xác định loại hình sở hữu: DN nhà nước, DN có vốn đầu tư nước ngoài, DN khác. Bước 3: Chấm điểm các chỉ tiêu tài chính: . Nhóm chỉ tiêu thanh khoản (3 chỉ tiêu) - Khả năng thanh toán hiện hành - Khả năng thanh toán nhanh - Khả năng thanh toán tức thời . Nhóm chỉ tiêu hoạt động (5 chỉ tiêu) - Vòng quay vốn lưu động - Vòng quay hàng tồn kho - Vòng quay các khoản phải thu - Hiệu suất sử dụng tài sản cố định - Vòng quay các khoản phải trả . Nhóm chỉ tiêu đòn cân nợ (2 chỉ tiêu) - Tổng nợ phải trả/ Tổng tài sản - Nợ dài hạn/ Vốn chủ sở hữu . Nhóm chỉ tiêu thu nhập (5 chỉ tiêu) - Lợi nhuận gộp/ Doanh thu thuần - Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh / Doanh thu thuần - Lợi nhuận sau thuế/ Vốn chủ sở hữu bình quân - Lợi nhuận sau thuế/ Tổng tài sản bình quân - (Lợi nhuận trước thuế và Chi phí lãi vay)/ Chi phí lãi vay Bước 4: Chấm điểm các chỉ tiêu phi tài chính: . Nhóm chỉ tiêu đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng . Nhóm chỉ tiêu trình độ quản lý và môi trường nội bộ doanh nghiệp
23 . Quan hệ với Ngân hàng . Nhóm chỉ tiêu các nhân tố ảnh hưởng đến ngành kinh doanh . Nhóm chỉ tiêu các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động doanh nghiệp Khách hàng doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ: Bước 1: Xác định ngành kinh tế: 2 nhóm ngành: - Ngành chế biến, sản xuất và xây dựng - Ngành kinh doanh thương mại và dịch vụ Bước 2: chấm điểm chỉ tiêu tài chính . Nhóm chỉ tiêu thanh khoản - Khả năng thanh toán hiện hành . Nhóm chỉ tiêu hoạt động - Vòng quay hàng tồn kho - Vòng quay các khoản phải thu . Nhóm chỉ tiêu cân nợ - Tổng nợ phải trả/ Tổng tài sản - Vốn vay ngân hàng/ Vốn chủ sở hữu . Nhóm chỉ tiêu thu nhập - Lợi nhuận sau thuế/ Tổng tài sản bình quân - EBIT (Lợi nhuận trước thuế và Chi phí lãi vay)/ Chi phí lãi vay Bước 3: Chấm điểm các chỉ tiêu phi tài chính . Nhóm chỉ tiêu khả năng quản trị điều hành của chủ doanh nghiệp . Nhóm chỉ tiêu quan hệ với ngân hàng . Nhóm chỉ tiêu các nhân tố ảnh hưởng đến ngành kinh doanh . Nhóm chỉ tiêu các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động doanh nghiệp . Nhóm chỉ tiêu đánh giá khả năng trả nợ của KH trên dòng tiền thực tế Tổng hợp điểm và xếp hạng tín dụng Điểm của khách hàng = Điểm các chỉ tiêu tài chính * trọng số phần tài chính + Điểm các chỉ tiêu phi tài chính * trọng số phần phi tài chính
24 Bảng 1.13 Hệ thống ký hiệu xếp hạng khách hàng doanh nghiệp của VIB Điểm Hạng Từ 90 – 100 AAA Nhóm 1 Từ 80 – 90 AA Từ 75 – 80 A Từ 70 – 75 BBB Nhóm 2 Từ 65 – 70 BB Từ 60 – 65 B Nhóm 3 Từ 56 – 60 CCC Từ 53 – 56 CC Nhóm 4 Từ 45 – 53 C Nhóm 5 Từ 20 – 45 D (Nguồn : Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam) 1.3.2.2 Hệ thống xếp hạng tín dụng khách hàng cá nhân Hệ thống XHTD khách hàng cá nhân của VIB bao gồm 2 nhóm: khách hàng cá nhân và khách hàng là hộ kinh doanh Khách hàng là cá nhân: Bước 1: Xác định mục đích vay của khách hàng - Vay tiêu dùng. - Vay kinh doanh đầu tư. Bước 2: Thực hiện chấm điểm 4 tiêu chí: . Thông tin về nhân thân khách hàng . Khả năng trả nợ . Quan hệ của khách hàng với VIB và với các tổ chức tín dụng khác . Đánh giá phương án kinh doanh/đầu tư (khách hàng vay kinh doanh) Bước 3: Tổng hợp điểm Điểm của khách hàng = Điểm của từng nhóm tiêu chí nêu trên * trọng số tương ứng Bước 4: Xác định hệ số rủi ro đối với sản phẩm vay: các sản phẩm vay của khách hàng cá nhân được quy định một hệ số rủi ro nhất định, hệ số này có thể được điều chỉnh phù hợp trong từng thời kỳ. Bước 5: Xác định hệ số rủi ro của nguồn trả nợ (áp dụng đối với vay tiêu dùng): - Nguồn trả nợ là thu nhập từ lương của khách hàng - Nguồn trả nợ là thu nhập từ hoạt động kinh doanh của khách hàng
25 - Nguồn trả nợ là thu nhập từ lương và từ HĐKD của khách hàng Ba nguồn trả nợ trên được quy định một hệ số rủi ro nhất định, hệ số này có thể được điều chỉnh phù hợp từng thời kỳ. Bước 6: Tổng hợp điểm Điểm tổng hợp của khách hàng = tổng hợp điểm chấm * hệ số rủi ro của sản phẩm vay * hệ số rủi ro về nguồn trả nợ (chỉ áp dụng đối với mục đích vay tiêu dùng) Khách hàng là hộ kinh doanh Bước 1: Thực hiện chấm điểm 4 tiêu chí: . Thông tin về chủ hộ kinh doanh. . Thông tin khác liên quan đến cơ sở kinh doanh. . Thông tin về quan hệ với VIB và các TCTD khác của hộ kinh doanh. . Thông tin về phương án kinh doanh/đầu tư. Bước 2: Tổng hợp điểm và xếp loại rủi ro: Tổng điểm của khách hàng = điểm của từng nhóm tiêu chí nêu trên * trọng số tương ứng của từng nhóm tiêu chí. Xếp hạng khách hàng cá nhân: Bảng 1.14 Hệ thống ký hiệu xếp hạng khách hàng cá nhân của VIB Điểm Hạng Từ 95 – 100 AAA Nhóm 1 Từ 90 – 94 AA Từ 85 – 89 A Từ 75 – 84 BBB Nhóm 2 Từ 70 – 74 BB Từ 65 – 69 B Nhóm 3 Từ 60 – 64 CCC Từ 55 – 59 CC Nhóm 4 Từ 35 – 54 C Nhóm 5 Nhỏ hơn 5 D (Nguồn : Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam) 1.3.2.3 Hệ thống XHTD khách hàng định chế tài chính : gồm 3 nhóm khách hàng: - Ngân hàng (NHTM, NH phát triển, NH đầu tư, NH chính sách, NH hợp tác ) - Công ty tài chính và công ty cho thuê tài chính.
26 - Công ty chứng khoán. Bước 1: Chấm điểm các chỉ tiêu Tài chính, gồm 4 nhóm chỉ tiêu: . Nhóm chỉ tiêu đảm bảo an toàn vốn . Nhóm chỉ tiêu chất lượng tài sản . Nhóm chỉ tiêu thanh khoản . Nhóm chỉ tiêu khả năng sinh lời Bước 2: Chấm điểm các tiêu chí phi tài chính . Nhóm chỉ tiêu các yếu tố môi trường . Nhóm chỉ tiêu năng lực lãnh đạo, môi trường nội bộ và khả năng cạnh tranh . Nhóm chỉ tiêu khả năng duy trì năng lực kinh doanh . Các yếu tố khác Bước 3: Tổng hợp điểm và xếp loại định chế tài chính: Điểm xếp loại định chế tài chính = điểm các chỉ tiêu tài chính * trọng số điểm tài chính + điểm các chỉ tiêu phi tài chính * trọng số điểm phi tài chính Bảng 1.15 Hệ thống ký hiệu xếp hạng định chế tài chính của VIB Điểm Xếp loại Từ 95 – 100 AAA Rất tốt Từ 90 – 94 AA Rất tốt Từ 85 – 89 A Rất tốt Từ 75 – 84 BBB Tương đối tốt Từ 70 – 74 BB Tương đối tốt Từ 65 – 69 B Tương đối tốt Từ 60 – 64 CCC Trung bình Từ 55 – 59 CC Trung bình Từ 35 – 54 C Dưới trung bình Nhỏ hơn 35 D Kém (Nguồn : Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam) Bước 4: Xếp loại quan hệ với ngân hàng Đối với ngân hàng thương mại: chấm điểm các nhóm chỉ tiêu: . Nhóm chỉ tiêu phản ánh năng lực hợp tác chung . Nhóm chỉ tiêu quan hệ tín dụng
27 . Nhóm chỉ tiêu quan hệ giao dịch vốn và mua bán ngoại tệ . Nhóm chỉ tiêu quan hệ tài khoản Đối với công ty cho thuê tài chính và công ty tài chính: . Quan hệ tiền gửi . Quan hệ tín dụng và bảo lãnh . Quan hệ giao dịch vốn và mua bán ngoại tệ (MM, FX) . Tài trợ thương mại . Quan hệ hợp tác khác theo đánh giá của cán bộ phân tích Đối với công ty chứng khoán, gồm 3 nhóm chỉ tiêu: . Quan hệ tín dụng . Quan hệ tiền gửi . Quan hệ hợp tác khác Điểm quan hệ với ngân hàng = Điểm của từng nhóm chỉ tiêu * trọng số Bảng 1.16 Xếp loại quan hệ với ngân hàng của định chế tài chính tại VIB Điểm Xếp loại Trên 70 điểm Tốt Từ 40 đến dưới 70 điểm Trung bình Dưới 40 điểm Kém (Nguồn : Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam) Bước 5: Tổng hợp xếp hạng định chế tài chính Bảng 1.17 Ma trận tổng hợp xếp hạng định chế tài chính tại VIB Quan hệ với ngân hàng Tốt Trung bình Kém Xếp loại ĐCTC Rất tốt (1) (2) (3) Tương đối tốt (1) (2) (3) Trung bình (2) (3) (4) Dưới trung bình (3) (4) (5) Kém (4) (5) (5) (Nguồn : Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam) 1.3.3 Hệ thống XHTD của NH TMCP Á Châu - ACB ACB xây dựng 2 Hệ thống XHTD cho 2 đối tượng: doanh nghiệp và cá nhân.
28 1.3.3.1 Hệ thống XHTD cho khách hàng doanh nghiệp Quy trình XHTD khách hàng doanh nghiệp của ACB gồm các bƣớc sau: Bước 1: Xác định ngành kinh tế (bao gồm 26 ngành kinh tế) Bước 2: Xác định quy mô doanh nghiệp (lớn, vừa, nhỏ, rất nhỏ) Bước 3: Xác định loại hình sở hữu của Doanh nghiệp: Doanh nghiệp nhà nước, Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, Doanh nghiệp khác. Bước 4: Chấm điểm các chỉ tiêu tài chính (áp dụng các khách hàng có BCTC) - Nhóm chỉ tiêu thanh khoản - Nhóm chỉ tiêu hoạt động - Nhóm chỉ tiêu cân nợ - Nhóm chỉ tiêu thu nhập Bước 5: Chấm điểm các chỉ tiêu phi tài chính Khách hàng chưa có BCTC, gồm 5 nhóm chỉ tiêu . Sự hỗ trợ của thành viên góp vốn/Ban điều hành đến hoạt động của Cty . Hiệu quả của phương án kinh doanh . Rủi ro từ yếu tố tài chính – Nguồn trả nợ . Uy tín trong quan hệ ACB và các TCTD khác . Tính ổn định của môi trường kinh doanh/rủi ro ngành Khách hàng có BCTC . Quy mô lớn, vừa và nhỏ - Hiệu quả/tính ổn định trong hoạt động sản xuất kinh doanh - Tính ổn định của thị trường đầu vào/đầu ra/khả năng cạnh tranh của DN - Khả năng trả nợ/Phương án kinh doanh - Tình hình giao dịch/Uy tín quan hệ tại ACB và TCTD - Tính ổn định của môi trường kinh doanh/rủi ro ngành . Quy mô rất nhỏ: - Sự hỗ trợ của thành viên góp vốn đến hoạt động của Công ty - Hiệu quả hoạt động của Công ty - Khả năng trả nợ/Phương án kinh doanh
29 - Uy tín trong quan hệ với ACB và các TCTD khác - Tính ổn định của môi trường kinh doanh/rủi ro ngành Bƣớc 6: Tổng hợp điểm và xếp hạng tín dụng Điểm của KH = Điểm các chỉ tiêu tài chính * Trọng số phần tài chính + Điểm các chỉ tiêu phi tài chính * Trọng số phần phi tài chính Bảng 1.18 Hệ thống ký hiệu xếp hạng doanh nghiệp của ACB Tổng số điểm Xếp hạng 99 – 100 AAA 95 – dưới 99 AA 85 – dưới 95 A 72 – dưới 85 BBB 68 – dưới 75 BB 62 – dưới 68 B 59 – dưới 62 CCC 56 – dưới 59 CC 48 – dưới 56 C 23 – dưới 48 D (Nguồn : Ngân hàng TMCP Á Châu Việt Nam) 1.3.3.2 Hệ thống XHTD cho khách hàng cá nhân Hệ thống XHTD khách hàng cá nhân của ACB phân loại khách hàng cá nhân thành 2 nhóm: - Khách hàng vay vốn để tiêu dùng. - Khách hàng vay kinh doanh/đầu tư. Khách hàng cá nhân vay vốn để tiêu dùng :Gồm hai nhóm chỉ tiêu sau: . Nhóm chỉ tiêu về nhân thân . Nhóm chỉ tiêu về khả năng trả nợ: bao gồm 2 nhóm nhỏ hơn là: - Khả năng tài chính của người đi vay - Mối quan hệ của người đi vay với ACB và các TCTD khác Khách hàng vay vốn để kinh doanh/đầu tƣ: Gồm ba nhóm chỉ tiêu sau: . Nhóm thông tin về chủ cơ sở kinh doanh . Nhóm chỉ tiêu thông tin khác về chủ cơ sở kinh doanh, bao gồm: - Tổng quan về hoạt động kinh doanh.
30 - Quan hệ với ACB và các TCTD khác. . Nhóm chỉ tiêu về phương án kinh doanh bao gồm: - Các yếu tố nội tại của phương án. - Thị trường đầu vào, đầu ra và các yếu tố tác động đến phương án. - Kết quả của phương án kinh doanh. - Hoặc nhóm chỉ tiêu về phương án đầu tư Tổng hợp điểm và phân loại rủi ro khách hàng cá nhân nhƣ sau: Bảng 1.19 Hệ thống ký hiệu xếp hạng khách hàng cá nhân của ACB Điểm Xếp loại Phân loại rủi ro 91 – 100 AAA Nợ đủ tiêu chuẩn 80 – 90 AA Nợ đủ tiêu chuẩn 75 – 80 A Nợ đủ tiêu chuẩn 70 – 75 BBB Nợ cần chú ý 65 – 70 BB Nợ cần chú ý 60 – 65 B Nợ dưới tiêu chuẩn 56 – 60 CCC Nợ dưới tiêu chuẩn 53 – 56 CC Nợ dưới tiêu chuẩn 45 – 43 C Nợ nghi ngờ 20 – 45 D Nợ có khả năng mất vốn Nguồn : Ngân hàng TMCP Á Châu Việt Nam) KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 Chương 1 luận văn đã trình bày khái quát cơ sở lý luận về XHTD, mục đích của XHTD đối với ngân hàng, đối với cơ quan quản lý nhà nước và đối với thị trường chứng khoán. Ngoài ra thì các phương pháp XHTD và quy trình XHTD cũng được đề cập. Luận văn cũng đã giới thiệu sơ lược kinh nghiệm XHTD trên thị trường tài chính Mỹ và hệ thống XHTD của các tổ chức XHTD và ngân hàng trong nước. Từ những cơ sở lý luận này, luận văn sẽ nghiên cứu thực trạng hệ thống XHTD của Vietcombank, đưa ra những hạn chế của hệ thống XHTD Vietcombank tại Chương 2.
31 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK 2.1 GIỚI THIỆU NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƢƠNG VIỆT NAM 2.1.1 Sơ lƣợc quá trình hình thành và phát triển Ngày 01 tháng 04 năm 1963, NHNT chính thức được thành lập theo Quyết định số 115/CP do Hội đồng Chính phủ ban hành ngày 30 tháng 10 năm 1962 trên cơ sở tách ra từ Cục quản lý Ngoại hối trực thuộc Ngân hàng Trung ương (nay là NHNN). Theo Quyết định nói trên, NHNT đóng vai trò là ngân hàng chuyên doanh đầu tiên và duy nhất của Việt Nam tại thời điểm đó hoạt động trong lĩnh vực kinh tế đối ngoại bao gồm cho vay tài trợ xuất nhập khẩu và các dịch vụ kinh tế đối ngoại khác (vận tải, bảo hiểm ), thanh toán quốc tế, kinh doanh ngoại hối, quản lý vốn ngoại tệ gửi tại các ngân hàng nước ngoài, làm đại lý cho Chính phủ trong các quan hệ thanh toán, vay nợ, viện trợ với các nước. Là NHTM nhà nước đầu tiên được chính phủ lựa chọn để thực hiện cổ phần hóa, Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank) chính thức hoạt động ngày 2/6/2008 sau khi thực hiện thành công kế hoạch cổ phần hoá thông qua việc phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng ngày 26/12/2007. 2.1.2 Mạng lƣới hoạt động Hệ thống mạng lưới của Vietcombank liên tục được mở rộng với tổng số gần 400 chi nhánh và Phòng Giao dịch trên toàn quốc, 3 công ty con tại Việt Nam, 2 công ty con tại nước ngoài, 4 công ty liên doanh, 2 công ty liên kết, 1 văn phòng đại diện tại Singapore. Bên cạnh đó VCB còn phát triển một hệ thống Autobank với gần 16.300 máy ATM và điểm chấp nhận thanh toán thẻ (POS) trên toàn quốc. Hoạt động ngân hàng còn được hỗ trợ bởi mạng lưới 1.300 ngân hàng đại lý tại 100 quốc gia và vùng lãnh thổ. 2.1.3 Tình hình hoạt động của Vietcombank 2.1.3.1 Tình hình tài chính và kết quả hoạt động kinh doanh
32 Bảng 2.1 Tình hình tài chính và kết quả hoạt động kinh doanh của Vietcombank Đơn vị tính: tỷ đồng Chỉ tiêu 2006 2007 2008 2009 2010 Tổng tài sản 167.128 197.363 222.090 255.496 307.496 Vốn chủ sở hữu 11.228 13.528 13.946 16.710 20.669 Tổng dư nợ / Tổng tài sản 39,68% 48,34% 50,79% 55,43% 57,50% Thu nhập lãi thuần 3.817 4.005 6.622 6.499 8.188 Tổng thu nhập hoạt động kinh doanh 5.289 6.114 8.940 9.287 11.525 Tổng chi phí hoạt động (1.291) (1.628) (2.592) (3.494) (4.544) Lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh trước chi phí dự phòng rủi ro 3.998 4.486 6.348 5.793 6.980 tín dụng Chi phí dự phòng rủi ro tín dụng (121) (1.337) (2.757) (789) (1.501) Lợi nhuận trước thuế 3.877 3.149 3.590 5.004 5.479 Thuế Thu nhập doanh nghiệp (1.016) (759) (862) (1.060) (1.243) Lợi nhuận sau thuế 2.861 2.390 2.728 3.945 4.236 Lợi nhuận thuần sau thuế 2.859 2.380 2.711 3.921 4.215 Số lượng chi nhánh (chi nhánh) 59 59 63 70 72 Tổng số nhân viên (người) 7.277 9.190 9.212 10.401 11.415 Cổ phiếu phổ thông (triệu cp) 1.210 1.210 1.322 Tỷ lệ chi trả cổ tức ( /năm) 12,0 12,0 12,0 Chỉ tiêu hiệu quả NIM 2,58% 2,26% 3,26% 2,81% 2,83% Tỷ trọng thu nhập ngoài lãi 27,82% 34,47% 25,93% 30,02% 28,95% ROAE 29,11% 19,23% 19,74% 25,58% 22,55% ROAA 1,88% 1,31% 1,29% 1,64% 1,50% Chỉ tiêu an toàn Tỷ lệ dư nợ cho vay/ huy động vốn 56,13% 67,42% 70,50% 83,57% 84,88% Tỷ lệ nợ xấu 2,70% 3,87% 4,61% 2,47% 3,0% Hệ số an toàn vốn CAR 9,30% 9,20% 8,90% 8,11% 9,0% (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam) 2.1.3.2 Tình hình hoạt động tín dụng Bảng 2.2 Tình hình hoạt động tín dụng của Vietcombank từ 2006 - 2010 2006 2007 2008 2009 2010 Tổng dư nợ (tỷ đồng) 66.316 95.405 112.799 140.547 175.600 Tăng trưởng tín dụng 11,13% 49,9% 18,23% 24,6% 24,9% Thu nhập lãi thuần 3.817 4.005 6.622 6.499 8.348 Chi phí dự phòng rủi ro tín dụng (121) (1.337) (2.757) (789) (1.471,3) Tỷ lệ nợ xấu 2,70% 3,87% 4,61% 2,47% 3,0% Tỷ trọng dư nợ SME 24,6% 27% 30,30% Tỷ trọng dư nợ thể nhân 8,5% 9% 9,7% 9,8% 10,9% (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam)
33 2.2 GIỚI THIỆU VỀ HỆ THỐNG XHTD NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK Hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank được xây dựng dựa trên cơ sở thông lệ quốc tế Basel II, chuẩn mực quốc tế IAS 39 và điều 7 Quyết định 493 ngày 22/4/2005 của Ngân hàng nhà nước. Mục tiêu xây dựng hệ thống mới nhằm đánh giá, lượng hóa rủi ro trong hoạt động tín dụng của ngân hàng, làm cơ sở để quản trị rủi ro tín dụng theo danh mục sản phẩm, xây dựng kế hoạch dự phòng, cung cấp thông tin Sau quá trình chạy thử và hoàn thiện thì đến đầu năm 2010 Vietcombank đã chính thức áp dụng hệ thống XHTD mới trên toàn hệ thống. Ngày 27/5/2010 NHNN đã có công văn số 3937/NHNN-TTGSNH chấp thuận cho Vietcombank áp dụng phân loại nợ theo điều 7 Qđ 493 ngày 22/4/2005. 2.2.1 Cấu trúc hệ thống  Đối tƣợng xếp hạng: Hệ thống XHTD Vietcombank gồm 3 đối tượng khách hàng sau: Khách hàng Doanh nghiệp. Khách hàng định chế tài chính. Khách hàng thể nhân.  Thời hạn chấm điểm xếp hạng Khách hàng doanh nghiệp: chấm điểm hàng quý. Bảng 2.3 Thời hạn chấm điểm khách hàng DN hệ thống XHTD Vietcombank Quý Quí I Năm X Quý II Năm X Quý III Năm X Quý IV Năm X Trước ngày 15 Trước ngày 15 Trước ngày 15 Trước ngày 15 Thời hạn hoàn hoặc 30, tháng hoặc 30, tháng 08 hoặc 30, tháng hoặc 30, tháng 02 thành 05 của năm X của năm X 11 của năm X của năm X+1 Báo cáo tài Báo cáo tài chính Báo cáo tài Báo cáo tài chính Thông tin tài chính của năm của năm trước chính của năm của năm X (nếu chính trước (X-1) (X-1) trước (X-1) có) Thông tin PTC Thông tin PTC tại Thông tin PTC Thông tin PTC tại tại thời điểm thời điểm đánh tại thời điểm thời điểm đánh Thông tin phi tài đánh giá, giá, báo cáo tài đánh giá, giá, BCTC nhanh chính BCTC nhanh chính nhanh của BCTC nhanh của quý đánh giá của quý đánh quý đánh giá của quý đánh giá giá
34 Khách hàng định chế tài chính: chấm điểm, xếp hạng khách hàng hàng quý, chậm nhất vào ngày cuối cùng tháng thứ nhất của quý tiếp theo. Khách hàng thể nhân: chấm điểm, xếp hạng khi cấp tín dụng hoặc khi có biến động lớn có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng trả nợ của KH.  Quy trình chấm điểm Khách hàng doanh nghiệp: Bảng 2.4 Quy trình chấm điểm doanh nghiệp hệ thống XHTD Vietcombank Trách nhiệm TT Các bƣớc công việc thực hiện Nhập, cập nhật thông tin định vị, thông tin tài chính Căn cứ vào hồ sơ khách hàng hoặc từ nguồn khác (nếu có), Phòng khách hàng lập mẫu Thông báo thông tin định vị khách hàng chuyển sang phòng Quản lý nợ kèm theo các hồ sơ liên Cán bộ phòng 1 quan, bao gồm: khách hàng - Các thông tin định vị: loại hình khách hàng, ngành kinh tế, loại hình sở hữu, các chỉ tiêu để chấm điểm quy mô. - BCTC năm, quý (nếu có) Căn cứ vào thông báo tác nghiệp của phòng khách hàng, cán bộ Cán bộ phòng 2 phòng Quản lý nợ nhập/cập nhật thông tin định vị, thông tin tài quán lý nợ chính của khách hàng vào hệ thống XHTD Căn cứ thông tin cán bộ Quản lý nợ nhập, Trường/phó phòng Trưởng/phó 3 QLN thực hiện duyệt thông tin phòng QLN Nhập thông tin phi tài chính Sau khi thông tin định vị, thông tin tài chính được duyệt, Cán Cán bộ phòng bộ QLN nhập thông tin phi tài chính tại 02 nhóm chỉ tiêu – Quản lý nợ và 4 nhóm 3, nhóm 4; Cán bộ phòng Cán bộ phòng KH nhập thông tin phi tài chính tại 02 nhóm chỉ khách hàng tiêu – nhóm 1, nhóm 2 vào hệ thống XHTD Căn cứ thông tin do cán bộ nhập, Trưởng/phó phòng thực hiện Trưởng/phó 5 duyệt thông tin PTC do cán bộ phòng mình nhập. phòng QLN và Khách hàng Tính điểm xếp hạng khách hàng Sau khi Trưởng/phó phòng của 2 phòng QLN và Khách hàng Cán bộ phòng 6 hoàn thành việc duyệt thông tin, Cán bộ phòng KH thực hiện Khách hàng Tính điểm và Lưu kết quả XHTD (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam)
35 Khách hàng thể nhân (cá nhân, hộ kinh doanh) Bảng 2.5 Quy trình chấm điểm KH thể nhân hệ thống XHTD Vietcombank TT Các bƣớc công việc Trách nhiệm thực hiện Thu thập thông tin và hồ sơ trực tiếp từ khách hàng hoặc từ Cán bộ phòng 1 nguồn khác (nếu có) nhập vào hệ thống XHTD khách hàng Căn cứ thông tin Cán bộ nhập, Trưởng/phó phòng thực hiện Trưởng/phó 2 duyệt thông tin phòng khách hàng (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam) Khách hàng định chế tài chính Bảng 2.6 Quy trình chấm điểm định chế tài chính TT Các bƣớc công việc Trách nhiệm thực hiện Căn cứ vào hồ sơ khách hàng hoặc từ nguồn khác (nếu có), Cán Cán bộ phòng bộ nhập thông tin vào hệ thống XHTD, bao gồm: Ngân hàng đại 1 - Các thông tin định vị lý - BCTC năm, quý - Các thông tin phi tài chính Căn cứ thông tin do Cán bộ nhập vào hệ thống XHTD và hồ sơ Trưởng/phó 2 xếp hạng, Trưởng/phó phòng thực hiện kiểm tra và Duyệt phòng Ngân thông tin hàng đại lý (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam) 2.2.2 Chi tiết hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank: chi tiết tại phụ lục 01 2.2.3 Xếp hạng khách hàng và phân loại nợ  Khách hàng doanh nghiệp Bảng 2.7 XHTD và phân loại nợ DN thông thƣờng, tiềm năng và siêu nhỏ Tổng số điểm Xếp hạng Phân loại rủi ro Phân loại nợ Từ 94 đến 100 AAA Rủi ro rất thấp Từ 88 đến dưới 94 AA+ Rủi ro rất thấp Từ 83 đến dưới 88 AA Rủi ro tương đối thấp Nhóm 1 Từ 78 đến dưới 83 A+ Rủi ro tương đối thấp Từ 73 đến dưới 78 A Rủi ro tương đối thấp Từ 70 đến dưới 73 BBB Rủi ro thấp Từ 67 đến dưới 70 BB+ Rủi ro thấp Nhóm 2 Từ 64 đến dưới 67 BB Rủi ro thấp Từ 62 đến dưới 64 B+ Rủi ro thấp Từ 60 đến dưới 62 B Rủi ro trung bình Từ 58 đến dưới 60 CCC Rủi ro trung bình Từ 54 đến dưới 58 CC+ Rủi ro trung bình Nhóm 3 Từ 51 đến dưới 54 CC Rủi ro trung bình Từ 48 đến dưới 51 C+ Rủi ro trung bình Từ 45 đến dưới 48 C Rủi ro cao Nhóm 4 Dưới 45 D Rủi ro rất cao Nhóm 5
36 Bảng 2.8 Phân loại nợ doanh nghiệp mới thành lập của Vietcombank Kết quả xếp hạng tín dụng Phân loại nợ theo yếu tố tình trạng AAA, AA+, BB+ CCC C+ khoản nợ AA, A+, A, BB CC+ D C BBB B+, B CC Nhóm Nhóm Nhóm - Trong hạn, quá hạn 360 ngày - Cơ cấu thời hạn trả nợ lần 1 và quá hạn < 90 ngày Nhóm Nhóm Nhóm - Cơ cấu thời hạn trả nợ lần thứ 2 Nhóm 5 Nhóm 5 5 5 5 - Cơ cấu thời hạn trả nợ lần thứ 3 - Nợ khoanh, nợ chờ xử lý - DN bị giải thể, phá sản (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam)  Khách hàng định chế tài chính: Bảng 2.9 XHTD và phân loại nợ định chế tài chính của Vietcombank Phân loại Điểm số Xếp hạng Phân loại rủi ro nợ Từ 95 đến 100 AAA Rủi ro rất thấp Nhóm 1 Từ 90 đến dưới 95 AA Rủi ro rất thấp Từ 85 đến dưới 90 A+ Rủi ro rất thấp Từ 80 đến dưới 85 A Rủi ro tương đối thấp Từ 75 đến dưới 80 BBB Rủi ro tương đối thấp Từ 70 đến dưới 75 BB+ Rủi ro tương đối thấp Từ 65 đến dưới 70 BB Rủi ro thấp Từ 60 đến dưới 65 B+ Rủi ro thấp Từ 55 đến dưới 60 B Rủi ro thấp Từ 50 đến dưới 55 CCC Rủi ro trung bình Từ 45 đến dưới 50 CC+ Rủi ro cao Nhóm 2 Từ 40 đến dưới 45 CC Rủi ro cao Nhóm 3 Từ 35 đến dưới 40 C+ Rủi ro cao Từ 30 đến dưới 35 C Rủi ro cao Nhóm 4 Dưới 30 D Rủi ro rất cao (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam)
37  Khách hàng thể nhân Bảng 2.10 Xếp hạng tín dụng khách hàng thể nhân của Vietcombank Điểm Xếp loại Phân loại rủi ro 91-100 AAA Rủi ro thấp 81-91 AA Rủi ro thấp 75-81 A Rủi ro thấp 70-75 BBB Rủi ro trung bình 65-70 BB Rủi ro trung bình 60-65 B Rủi ro cao 55-60 CCC Rủi ro cao 50-55 CC Rủi ro cao 40-50 C Rủi ro cao Ít hơn 40 D Rủi ro cao  (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam) Bảng 2.11 Phân loại nợ khách hàng thể nhân của Vietcombank Kết quả xếp hạng tín dụng Phân loại nợ theo yếu tố AAA, AA+, CCC, tình trạng khoản nợ BB+, BB C+, AA, A+, CC+ D B+, B C A, BBB CC - Trong hạn, quá hạn 180 ngày - Cơ cấu thời hạn trả nợ lần 1 và quá hạn < 60 ngày - Cơ cấu thời hạn trả nợ lần thứ 2, quá hạn Nhóm 5 Nhóm 5 Nhóm 5 Nhóm 5 Nhóm 5 - Cơ cấu thời hạn trả nợ lần thứ 3 trở lên - Nợ khoanh, nợ chờ xử lý - Cá nhân bị chết, mất tích (Nguồn: Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam)
38 2.2.4 So sánh hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank với hệ thống XHTD của các ngân hàng thƣơng mại trong nƣớc Bảng 2.12: So sánh hệ thống XHTD năm 2010 của VCB với các NHTM Khách hàng doanh nghiệp Vietcombank BIDV VIB ACB Số hạng 16 10 10 10 DN thông DN thông thường, DN tiềm DN thông DN thông Phân loại khách thường, DN năng, DN siêu thường, DN thường, DN hàng siêu nhỏ, DN nhỏ, DN mới tiềm năng siêu nhỏ mới thành lập thành lập Phân loại ngành 52 ngành 35 ngành 22 ngành 26 ngành nghề Khách hàng thể nhân VCB BIDV VIB ACB Số hạng 10 10 10 10 Cá nhân (vay Cá nhân (vay Cá nhân (vay Cá nhân vay Phân loại khách tiêu dùng, vay tiêu dùng, vay tiêu dùng , vay tiêu dùng và hộ hàng kinh doanh) và kinh doanh) và kinh doanh) kinh doanh hộ kinh doanh hộ kinh doanh Thông tin nhân thân, khả năng trả nợ, quan hệ Thông tin về với NH, Thông tin nhân Thông tin nhân nhân thân, khả Thông tin đánh phương án kinh nhân và khả nhân và khả năng trả nợ và giá doanh năng trả nợ năng trả nợ phương án kinh Hệ số rủi ro sản doanh phẩm vay. Hệ số rủi ro nguồn trả nợ. Đánh giá TSĐB Không Có Không Không Khách hàng định chế tài chính VCB BIDV VIB ACB NHTM, CT tài NHTM, CT tài NHTM, CT tài chính; CT Cho chính; CT Cho Phân loại khách chính; CT Cho thuê tài chính; thuê tài chính; hàng thuê tài chính; CT chứng CT chứng CT chứng khoán khoán khoán Số hạng 15 10 10 Xếp loại quan hệ với Ngân Không Không Có hàng
39 2.3 NHỮNG THÀNH CÔNG VÀ HẠN CHẾ CỦA HỆ THỐNG XHTD NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK 2.3.1 Những thành công 2.3.1.1 Cải tiến được nhiều nội dung so với hệ thống XHTD cũ Bảng 2.13 Những cải tiến của hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank Hệ thống cũ Hệ thống mới Chấm thủ công trên file Chấm tự động bằng phần mềm excel Quy trình CBTD tự thực hiện tất cả Các khâu được thực hiện độc lập: chấm điểm công việc: lấy số liệu, - Nhập số liệu: cán bộ nhập dữ liệu, lãnh chấm điểm, xếp hạng nên đạo phòng duyệt kết quả xếp hạng có thể - Chấm điểm và xếp hạng tự động nên không khách quan không thể can thiệp đến kết quả XHTD Lưu bằng file excel Lưu giữ tập trung tại server Lưu hồ sơ Không lưu được số liệu về Lưu giữ toàn bộ số liệu và ý kiến đánh giá khách hàng theo thời gian Có module báo cáo với phân cấp truy cập Không có module báo cáo rõ ràng Sử dụng toàn diện trong việc Ra quyết Chỉ được sử dụng để chấm Chương trình định cho vay, Phân loại nợ, Quản trị danh điểm chấm điểm mục ứng dụng báo cáo Sử dụng trình duyệt Web tạo sự thuận tiện Chưa có chương trình chấm thân thiện, phục vụ nhu cầu quản lý: tập điểm trung, bảo mật, thuận tiện khi bảo dưỡng Chỉ có một loại khách hàng Gồm 2 Loại khách hàng (cá nhân, hộ kinh Bộ chỉ tiêu cá nhân doanh) KH thể nhân Ít chỉ tiêu đánh giá Nhiều chỉ tiêu đánh giá hơn Bổ sung thêm nhiều chỉ tiêu tài chính và phi tài chính, nâng từ 32 ngành kinh tế lên Bộ chỉ tiêu ở mức đơn giản 52 ngành kinh tế, nhóm hạng tăng từ 10 lên 16 hạng, đưa vào một số tham số rủi ro. Bộ chỉ tiêu Không xếp hạng doanh KH doanh Bổ sung bộ chỉ tiêu khách hàng siêu nhỏ nghiệp quy mô siêu nhỏ nghiệp Không xếp hạng doanh Bổ sung bộ chỉ tiêu khách hàng mới thành nghiệp mới thành lập lập Không phân biệt khách Phân biệt khách hàng thông thường, hàng thông thường và khách hàng tiềm năng khách hàng tiềm năng
40 2.3.1.2 Triển khai thực hiện XHTD trên toàn hệ thống Hệ thống XHTD 2010 của Vietcombank được áp dụng chính thức trên toàn hệ thống từ Quý 2/2010. Từ đó các nhà quản trị ngân hàng đã có cái nhìn tổng thể, nhận định được tình hình tài chính, mức độ rủi ro cho vay của những khách hàng đang quan hệ tín dụng tại Vietcombank để có thể điều chỉnh chính sách phù hợp. Kết quả xếp hạng khách hàng doanh nghiệp thời điểm 31/12/2010 : . Theo số lƣợng khách hàng:  Tập trung chủ yếu vào đối tượng khách hàng từ A đến AA+ (81,7%) nên giảm thiểu được rủi ro tín dụng.  Các khách hàng từ B đến BBB còn tương đối cao (13.7 )  Cá biệt còn tỷ lệ khách hàng xếp hạng D (1.6%) . Theo dƣ nợ vay:  Dư nợ tập trung chủ yếu vào đối tượng khách hàng từ A đến AA+ (82,4%) nên chất lượng tín dụng được đảm bảo.  Phần dư nợ tập trung vào đối tượng từ BB -> BBB còn khá cao (13%)  Dư nợ nhóm khách hàng xếp loại D chiếm 2,2 tổng dư nợ Từ kết quả XHTD toàn hệ thống, Vietcombank có thể điều chỉnh chính sách tín dụng cho phù hợp như: - Tăng dư nợ ở đối tượng khách hàng xếp loại từ AA trở lên do rủi do tín dụng thấp và giảm dư nợ ở đối tượng khách hàng từ BB+ trở xuống; - Tăng tỷ trọng Khách hàng xếp loại từ A trở lên trong danh mục Khách hàng Doanh nghiệp và giảm tỷ trọng đối tượng Khách hàng từ B+ trở xuống (trước mắt giảm tới khoảng 50 ); - Giảm thiểu tiến tới có kế hoạch loại bỏ các Khách hàng có XHTD từ CC trở xuống; đặc biệt có kế hoạch xử lý đối với Khách hàng hạng D. Kết quả xếp hạng khách hàng định chế tài chính thời điểm 31/12/2010: . Theo số lƣợng khách hàng:  Tập trung chủ yếu vào đối tượng khách hàng từ B->BBB: chiếm 79,3
41 2.3.1.3 Nâng cao khả năng phòng ngừa rủi ro tín dụng Từ khi Vietcombank thực hiện XHTD khách hàng, việc phòng ngừa rủi ro tín dụng đã được nâng cao. Việc XHTD không chỉ thực hiện khi xét duyệt cho vay mà còn được thực hiện định kỳ hàng quý với những thông tin khách hàng được cập nhật sẽ giúp đánh giá được mức độ rủi ro hiện tại của khách hàng để có hướng xử lý phù hợp. Những trường hợp khách hàng xuống hạng cho thấy rủi ro tín dụng của khách hàng gia tăng nên ngân hàng có thể áp dụng những biện pháp giảm thiểu rủi ro như: yêu cầu khách hàng nâng cao hiệu quả kinh doanh, cải thiện tình hình tài chính, giảm dư nợ, yêu cầu bổ sung tài sản đảm bảo 2.3.1.4 Hỗ trợ trong việc cấp tín dụng cho khách hàng Trước đây khi chưa có hệ thống XHTD thì việc đánh giá khách hàng vay vốn dựa rất nhiều vào ý kiến chủ quan của người thẩm định, chính vì vậy khi muốn cho vay một khách hàng nào đó, người thẩm định có thể đưa ra ý kiến nhận xét, đánh giá theo hướng có lợi cho khách hàng. Khi áp dụng hệ thống XHTD thì kết quả XHTD của khách hàng sẽ là căn cứ để Ngân hàng quyết định việc cấp tín dụng. Theo quyết định 206/QĐ-NHNT.CSTD ngày 19/5/2010 thì giới hạn tín dụng tham khảo cho khách hàng doanh nghiệp được xác định theo công thức: GHTD = α x Vốn Chủ sở hữu + ∑ ( β x Tài sản đảm bảo) Trong đó hệ số α sẽ phụ thuộc vào kết quả XHTD của doanh nghiệp. Ngoài ra, các khách hàng có kết quả XHTD từ hạng CCC trở xuống sẽ có GHTD = 0, nếu khách hàng đã có phát sinh quan hệ tín dụng sẽ tiến hành cắt giảm dần dư nợ. 2.3.1.5 Phân loại khách hàng doanh nghiệp chi tiết, đầy đủ Bảng 2.14 So sánh phân loại khách hàng DN của hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank với hệ thống của BIDV, VIB và ACB Phân loại khách hàng doanh nghiệp Vietcombank BIDV VIB ACB DN thông thường     DN tiềm năng   DN siêu nhỏ    Doanh nghiệp mới thành lập  
42 Hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank phân loại khách hàng doanh nghiệp thành nhiều đối tượng theo đúng tính chất của doanh nghiệp đã giúp CBTD chấm điểm XHTD khách hàng được cụ thể và chính xác hơn. 2.3.2 Những hạn chế của hệ thống XHTD Vietcombank năm 2010 2.3.2.1 Hạn chế về mặt quản lý, điều hành  Chƣa có chính sách khách hàng trên cơ sở XHTD Hiện tại Vietcombank chưa có chính sách khách hàng đối với từng nhóm hạng của hệ thống XHTD. Các nhóm hạng có mức độ rủi ro khác nhau đều áp dụng cùng điều kiện về lãi suất, tài sản đảm bảo là điều không hợp lý. Việc xây dựng chính sách khách hàng trên cơ sở XHTD ngoài việc giảm thiểu rủi ro tín dụng còn có tác dụng khuyến khích thu hút được các khách hàng tốt.  Chƣa chú trọng đào tạo kiến thức về XHTD cho nhân viên Từ khi triển khai áp dụng hệ thống XHTD thì CBTD chỉ tham khảo sổ tay hướng dẫn chấm điểm để thực hiện, chưa có các chương trình đào tạo về XHTD dành cho nhân viên. Ngoài các chỉ tiêu tài chính do hệ thống tự chấm thì kết quả chấm điểm phi tài chính phụ thuộc rất nhiều vào khả năng đánh giá của người xếp hạng nên kiến thức về XHTD của nhân viên sẽ quyết định chất lượng XHTD.  Chƣa thực hiện việc kiểm tra chất lƣợng xếp hạng tín dụng Trong thời gian qua Vietcombank mới chỉ tập trung kiểm tra các chi nhánh về mặt số lượng các khách hàng được XHTD và thời gian thực hiện nhưng chưa kiểm tra chất lượng của việc xếp hạng khách hàng. Do một số yếu tố chủ quan của CBTD nên kết quả xếp hạng có thể phản ánh không hoàn toàn khách quan chính xác tình hình thực tế của khách hàng. Trong khi đó kết quả xếp hạng lại quyết định việc cấp tín dụng cho khách hàng.  Chƣa có quy định về việc sử dụng báo cáo tài chính nội bộ của DN Đa số các doanh nghiệp nhỏ đều lập hai báo cáo tài chính: báo cáo nội bộ và báo cáo thuế. Với mục đích che đậy thông tin để tránh thuế nên báo cáo thuế thường không phản ánh chính xác kết quả kinh doanh thực sự của những doanh nghiệp này. Do chưa có quy định về việc sử dụng báo cáo nội bộ của DN dẫn đến việc một số
43 khách hàng quy mô nhỏ kinh doanh có hiệu quả nhưng kết quả chấm điểm lại rất thấp.  Chƣa có quy định về tài liệu phục vụ chấm điểm phi tài chính Các tài liệu cần thu thập để phục vụ chấm điểm phi tài chính chưa được Vietcombank quy định cụ thể khiến CBTD mất nhiều thời gian khi thực hiện và khó khăn cho lãnh đạo trong việc kiểm tra kết quả chấm điểm. 2.3.2.2 Hạn chế của chương trình chấm điểm  Không cho phép khai thác thông tin XHTD khách hàng khác chi nhánh Khi cần tham khảo kết quả XHTD của khách hàng đã được chi nhánh khác chấm điểm thì CBTD phải gửi công văn liên hệ và chờ chi nhánh chấm điểm gửi thông tin xếp hạng. Điều này rất bất tiện, mất khá nhiều thời gian ảnh hưởng đến việc phục vụ khách hàng.  Chƣơng trình chƣa hỗ trợ rà soát chấm điểm XHTD Số lượng khách hàng đang được chấm điểm tại Vietcombank là khá nhiều nhưng việc chấm điểm khách hàng đầy đủ và đúng hạn chưa được hệ thống hỗ trợ mà hoàn toàn phụ thuộc vào việc thực hiện của CBTD nên dẫn đến nhiều trường hợp khách hàng bị hạ bậc xếp hạng do không được chấm điểm hoặc không chấm điểm đầy đủ các chỉ tiêu.  Quá trình nhập số liệu chƣa tiện lợi Khi nhập báo cáo tài chính của khách hàng thì nhân viên phòng/bộ phận quản lý nợ phải nhập từng chỉ tiêu vào hệ thống XHTD nên mất khá nhiều thời gian. Một số thông tin chỉ cần nhập một lần như: “khách hàng thành lập năm nào”, “năm DN có sản phẩm bán ra thị trường”, “quan hệ tín dụng với VCB từ năm nào”, “loại hình khách hàng”, “ngành kinh tế”, “loại hình sở hữu” hoặc những thông tin có tính kế thừa như: “Doanh thu quý cùng kỳ năm trước” thì CBTD vẫn phải nhập lại mỗi lần chấm điểm nên mất thời gian và chưa khai thác được chức năng của hệ thống XHTD.  Bảng cân đối kế toán chƣa đƣợc cập nhật
44 Căn cứ Thông tư số 244/2009/TT-BTC ngày 31/12/2009 của Bộ tài chính v/v hướng dẫn, sửa đổi bổ sung chế độ kế toán doanh nghiệp có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2010, tại Điều 18 có nội dung đổi số hiệu tài khoản 431 - Quỹ khen thƣởng phúc lợi thuộc Vốn chủ sở hữu chuyển lên thuộc Khoản Nợ phải trả nhưng Bảng cân đối kế toán của phần mềm XHTD chưa cập nhật nội dung này. Ngoài ra, đối với Doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực xăng dầu: trong bảng cân đối kế toán có thêm chỉ tiêu "Quỹ bình ổn giá xăng dầu" thuộc khoản mục Nợ phải trả nhưng trong Bảng cân đối kế toán của phần mềm XHTD cũng chưa có chỉ tiêu này.  Thời gian mở hệ thống định kỳ hàng quý để chấm điểm Phần mềm chấm điểm xếp hạng chỉ được mở có thời hạn hàng quý để CBTD chấm điểm nên qua thời hạn này thì CBTD không thể truy cập vào hệ thống để chấm điểm, xếp hạng được nữa. Thực tế có phát sinh các trường hợp như khách hàng vay mới nhưng không thuộc thời hạn định kỳ chấm điểm hoặc CBTD cần điều chỉnh thông tin khách hàng do có sai sót song hệ thống không cho truy cập để thực hiện.  Chƣơng trình không cho phép nhập BCTC theo quý Chương trình chỉ hỗ trợ nhập báo cáo tài chính theo năm, hàng quý chỉ cập nhật lại thông tin phi tài chính, các thông tin tài chính vẫn sử dụng BCTC năm trước nên không thấy được diễn biến tình hình tài chính của khách hàng. Chẳng hạn, năm trước DN làm ăn chưa đem lại hiệu quả và lợi nhuận thì kết quả đó lại bảo lưu sang 03 quý tiếp theo dẫn đến kết quả chấm điểm chưa chính xác.  Chấm điểm khách hàng mới có quan hệ chƣa thuận tiện Khi chấm điểm khách hàng thì bắt buộc phải nhập số CIF (Customer Information Files) nên trường hợp khách hàng mới có quan hệ với Vietcombank thì CBTD phải làm thủ tục mở CIF cho khách hàng rồi mới tiến hành chấm điểm được khiến mất nhiều thời gian của khách hàng.  Chƣơng trình chƣa tích hợp sổ tay hƣớng dẫn chấm điểm Sổ tay hướng dẫn chấm điểm của Vietcombank lưu dưới dạng văn bản nên tra cứu nội dung chưa được tiện lợi, nhanh chóng. Ngoài ra thì những thay đổi và bổ
45 sung cho hệ thống XHTD đều tách rời với sổ tay hướng dẫn nên không đảm bảo tính thống nhất, cập nhật. 2.3.2.3 Hạn chế của bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng doanh nghiệp Hệ thống XHTD khách hàng doanh nghiệp Vietcombank khá chi tiết và có tương đối đầy đủ các chỉ tiêu đánh giá nên thuận tiện khi chấm điểm các doanh nghiệp quy mô lớn, trung bình và nhỏ nhưng khi chấm điểm các doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ có khoản vay nhỏ thì có một số điểm chưa thuận tiện như: - Không xét đến tài sản đảm bảo khi đưa ra quyết định cho vay. - Bộ chỉ tiêu hiện tại có khá nhiều chỉ tiêu khiến quá trình chấm điểm mất nhiều thời gian nên không phù hợp với các phòng giao dịch có số lượng nhân sự hạn chế. - Chưa chấm điểm được các doanh nghiệp siêu nhỏ chưa quan hệ với Vietcombank do thiếu bộ chỉ tiêu. Vì vậy, cần phải xây dựng một bộ chỉ tiêu chấm điểm các khách hàng doanh nghiệp siêu nhỏ có khoản vay nhỏ nhằm đánh giá khách hàng chính xác và tăng khả năng phục vụ khách hàng. 2.3.2.4 Hạn chế của bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng thể nhân Bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng thể nhân của Vietcombank còn khá đơn giản, thiếu nhiều chỉ tiêu đánh giá.  Những hạn chế bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng cá nhân Không có nhóm chỉ tiêu đánh giá Mối quan hệ với tổ chức tín dụng của khách hàng. Không có nhóm chỉ tiêu đánh giá phương án kinh doanh đối với khách hàng cá nhân vay kinh doanh. Nhóm chỉ tiêu đánh giá thông tin nhân thân khách hàng: - Chưa có chỉ tiêu đánh giá về lý lịch tư pháp của người vay. - Chưa có chỉ tiêu đánh giá đánh giá tình trạng sức khỏe của người vay. - Chưa có chỉ tiêu đánh giá đánh mức độ bảo hiểm nhân mạng của người vay
46 - Chỉ tiêu “Số người trực tiếp phụ thuộc về kinh tế vào người vay” được đặt trong nhóm chỉ tiêu đánh giá về nhân thân khách hàng là chưa phù hợp. Nhóm chỉ tiêu đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng: - Chưa có chỉ tiêu chấm điểm thời gian công tác tại cơ quan, đơn vị hiện tại của khách hàng để đánh giá tính ổn định của công việc hiện tại của người vay. - Chưa có chỉ tiêu đánh giá về thu nhập ròng của khách hàng sau khi đã trừ đi các khoản chi phí sinh hoạt. - Chưa có chỉ tiêu đánh giá tỷ lệ giữa thu nhập ròng ổn định và số tiền phải trả trong kỳ (gốc+lãi). - Chỉ tiêu “Tình hình trả nợ gốc và lãi với các tổ chức tín dụng khác trong 12 tháng qua” được đặt trong nhóm chỉ tiêu đánh giá khả năng trả nợ khách hàng là chưa phù hợp.  Những hạn chế của bộ chỉ tiêu chấm điểm hộ kinh doanh Không có nhóm chỉ tiêu đánh giá Mối quan hệ với tổ chức tín dụng. Không có nhóm chỉ tiêu đánh giá Phương án kinh doanh của hộ kinh doanh Nhóm chỉ tiêu đánh giá hoạt động kinh doanh - Chưa có chỉ tiêu đánh giá việc ghi chép sổ sách kế toán của HKD - Chưa có chỉ tiêu đánh giá mức độ ổn định của đội ngũ nhân lực của HKD - Chưa có chỉ tiêu đánh giá trình độ tổ chức sản xuất kinh doanh của HKD - Chưa có chỉ tiêu đánh giá mức độ tuân thủ pháp luật của HKD - Chỉ tiêu “Tình trạng dư nợ tại các TCTD” nằm trong nhóm chỉ tiêu đánh giá hoạt động kinh doanh là không phù hợp. 2.3.2.5 Hạn chế của bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng định chế tài chính Bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng là tổ chức tín dụng của Vietcombank còn thiếu một số chỉ tiêu đánh giá cần bổ sung như sau: Nhóm chỉ tiêu đánh giá chất lượng tài sản
47 - Chưa có chỉ tiêu đánh giá tỷ lệ giữa vốn chủ sở hữu và dự phòng rủi ro với tổng nợ xấu. - Chưa có chỉ tiêu đánh giá tỷ lệ tài sản có sinh lời với tổng tài sản Nhóm chỉ tiêu đánh giá khả năng thanh khoản của tổ chức tín dụng: - Chưa có chỉ tiêu đánh giá về khả năng thanh khoản nhanh với các khoản nợ phải trả. - Chưa có chỉ tiêu đánh giá khả năng thanh khoản của tổ chức tín dụng liên quan đến các khoản vay liên ngân hàng. Nhóm chỉ tiêu khả năng sinh lời của tổ chức tín dụng: - Chưa có chỉ tiêu đánh giá tỷ lệ thu nhập ngoài lãi của tổ chức tín dụng. KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 Trong Chương 2 luận văn đã giới thiệu sơ lược quá trình hình thành và phát triển, các chỉ số tài chính cơ bản, kết quả hoạt động kinh doanh đặc biệt là tình hình hoạt động tín dụng của Vietcombank trong giai đoạn 2006 – 2010. Tại Chương 2 luận văn đã giới thiệu chi tiết về hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank, so sánh hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank với các hệ thống XHTD của BIDV, VIB và ACB để từ đó đưa ra những mặt còn hạn chế của hệ thống xếp hạng tín dụng của Vietcombank. Hệ thống XHTD năm 2010 của Vietcombank đang áp dụng mặc dù đã thể hiện được hiệu quả nhất định trong quản lý rủi ro tín dụng nhưng còn nhiều hạn chế cả về các chỉ tiêu trong hệ thống xếp hạng, chương trình xếp hạng. Trên cơ sở những hạn chế luận văn sẽ đưa ra những kiến nghị để hoàn thiện hệ thống XHTD Vietcombank năm 2010 của Vietcombank tại Chương 3.
48 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG NĂM 2010 CỦA VIETCOMBANK 3.1 CÁC GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI VIETCOMBANK ĐỂ HOÀN THIỆN HỆ THỐNG XẾP HẠNG TÍN DỤNG Một trong những định hướng quan trọng trong chiến lược phát triển hoạt động kinh doanh của Vietcombank trong giai đoạn 2011 – 2015 là tăng cường công tác quản trị rủi ro, kiểm tra, kiểm soát và đảm bảo an toàn trong hoạt động đặc biệt là quản trị rủi ro tín dụng. Do đó, việc nâng cao vai trò cũng như hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng đang là một trong những nhiệm vụ quan trọng để góp phần hạn chế đến mức thấp nhất rủi ro trong hoạt động tín dụng ngân hàng. Vì vậy, để hoàn thiện hệ thống xếp hạng tín dụng của Vietcombank trong giai đoạn 2011 – 2015, tác giả đề xuất các nhóm giải pháp sau: 3.1.1. Nhóm giải pháp về mặt quản lý, điều hành 3.1.1.1 Xây dựng chính sách khách hàng trên cơ sở xếp hạng tín dụng Hiện tại, việc xếp hạng tín dụng của Vietcombank chủ yếu phục vụ cho công tác trích lập dự phòng theo quyết định 493 của NHNN. Vietcombank mới chỉ ban hành quyết định số 39/QĐ-NHNT.CSTD ngày 08/3/2007 và quyết định 206/QĐ- NHNT.CSTD ngày 19/5/2010 quy định về giới hạn tín dụng tham khảo cho các nhóm hạng khách hàng. Điều này thực sự chưa cho thấy tính cần thiết và vai trò quan trọng của việc xếp hạng tín dụng nội bộ cho công tác hỗ trợ việc công tác cấp tín dụng tại VCB. Theo nghiên cứu của tác giả hiện nay tại một số ngân hàng công tác xếp hạng tín dụng nội bộ đã trở thành một trong những yếu tố quan trọng phục vụ công tác ra quyết định cho vay và được cụ thể hóa trong chính sách tín dụng tại từng thời kỳ như: quy định những khách hàng được phân loại từ loại nào sẽ được cho vay, đối với từng nhóm xếp loại thỏa mãn điều kiện được cấp tín dụng thì sẽ quy định cụ thể chính sách lãi suất, tỷ lệ cho vay trên tài sản đảm bảo, và các chính sách đi kèm như mức ký quỹ để cấp bảo lãnh, mở thư tín dụng, các mức phí, các chính sách ưu dãi khác.
49 Vì vậy, tác giả đề xuất Vietcombank cần sớm xây dựng và ban hành quy định về chính sách khách hàng cho từng nhóm hạng trong hệ thống XHTD, cụ thể như sau:  Quy định về chính sách cấp tín dụng cho từng loại khách hàng sau khi xếp hạng Vê chính sách cấp tín dụng, để hạn chế rủi ro chung cho toàn hệ thống và phục vụ công tác ra quyết định cấp hay từ chối cấp tín dụng, tác giả đề xuất Vietcombank nên sớm xây dựng chính sách cấp dụng dựa trên kết quả xếp hạng tín dụng theo từng thời kỳ. Ví dụ như: ở những giai đoạn rủi ro tín dụng cao cần hạn chế cấp tín dụng thì chỉ cấp dụng cho những khách hàng được xếp loại từ A trở lên, hoặc những giai đoạn kinh tế phát triển tốt để tăng tính cạnh tranh thì nhóm khách hàng được cấp tín dụng có thể nới rộng thì BB trở lên  Quy định về lãi suất cho vay áp dụng đối với khách hàng đủ điều kiện cấp tín dụng Do đặc thù của việc xếp hạng tín dụng là xác dịnh mức độ rủi ro của từng khách hàng thì việc dựa trên kết quả xếp hạng tín dụng để xác định chính sách lãi suất cho vay đối với từng nhóm khách hàng là rất phù hợp và chính xác. Điều này vừa đảm bảo hiệu quả hoạt động kinh doanh vừa đảm bảo chính sách bán hàng phù hợp cho từng nhóm khách hàng. Vì vậy đối với khách hàng đủ điều kiện được cấp tín dụng, tác giả đề xuất mức lãi suất cho vay sẽ tỷ lệ nghịch với hạng mức XHTD mà khách hàng đạt được theo nguyên tắc là khách hàng thuộc nhóm hạng thấp hơn tức là rủi ro tín dụng cao hơn sẽ áp dụng mức lãi suất cao hơn nhằm phòng ngừa rủi ro tín dụng và ngược lại nhóm khách hàng thuộc nhóm xếp hạng cao sẽ được áp dụng mức lãi suất thấp, lãi suất ưu đãi nhằm khuyến khích tăng trưởng tín dụng. Đặc biệt biên độ điều chính lãi suất này sẽ được điều chỉnh tùy theo tình hình thực tế và chính sách tín dụng của Ngân hàng nhà nước nói chung và Vietcombank nói riêng cho từng thời kỳ.
50  Quy định về tỷ lệ cho vay/TSĐB đối với khách hàng thỏa mãn điều kiện cấp tín dụng Hiện tại, trong cách tính điểm của hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ của Vietcombank đang tích hợp việc chấm điểm về hệ số loại tài sản đảm bảo. Tuy nhiên, vấn đề xếp hạng tài sản đảm bảo rất phức tạp tùy theo loại tài sản như bất động sản, động sản, hàng hóa, và từ đó tính thanh khoản của từng loại tài sản lại được chia thành nhiều hạng mục khác nhau. Việc tích hợp chấm điểm chung với hệ thống xếp hạng tín dụng thì việc lượng hóa các loại tài sản vào hệ thống sẽ không thể đầy đủ, thiếu tính chính xác và khó thực hiện. Vì vậy, tác giả đề xuất ngoài việc xây dựng một hệ thống phân loại tài sản đảm bảo riêng thì Vietcombank nên dựa vào kết quả sau khi xếp hạng tín dụng khách hàng để xác định tỷ lệ cho vay/tài sản đảm bảo. Cụ thể tác giả đề xuất tỷ lệ thuận theo hạng mức XHTD của khách hàng theo nguyên tắc là khách hàng thuộc nhóm hạng thấp hơn thì tỷ lệ cho vay/tài sản đảm bảo sẽ thấp hơn, điều kiện về loại tài sản đảm bảo sẽ chặt chẽ hơn và ngược lại đối với những khách hàng được xếp hạng cao hơn thì tỷ lệ cho vay/tài sản đảm bảo sẽ cao hơn, điều kiện được nhận loại tài sản Tỷ lệ cho vay/tài sản đảm bảo đối với mỗi nhóm hạng của hệ thống XHTD sẽ được áp dụng phù hợp theo từng thời kỳ và theo định hướng chính sách tín dụng mà Ngân hàng nhà nước điều hành.  Quy định về mức ký quỹ để cấp bảo lãnh, mở thƣ tín dụng, các mức phí liên quan đến hoạt động cấp tín dụng, các chính sách ƣu dãi khác Ngoài việc xây dựng các chính sách về lãi suất, tỷ lệ tài sản đảm bảo dựa trên kết quả của xếp hạng tín dụng thì tác giả đề xuất các mức quy định để cấp bảo lãnh, mở thư tín dụng, các mức phí liên quan đến hoạt động cấp tín dụng, các chính sách ưu đãi nếu có thì cũng dựa trên kết quả xếp hạng tín dụng này để từ đó những khách hàng có rủi ro tín dụng thấp được hưởng được các mức ưu đãi hợp lý, chính sách khách hàng phù hợp hơn. Tóm lại để nâng cao hiệu quả của hệ thống XHTD thì VCB cần phải có quy định chính thức về chính sách khách hàng đối với từng nhóm hạng. Việc này vừa
51 giúp giảm thiểu rủi ro tín dụng vừa mang lại sự hợp lý hơn trong việc đánh giá rủi ro nên sẽ sàng lọc khách hàng tốt hơn, khuyến khích thu hút được nhiều khách hàng tốt. 3.1.1.2 Tăng cường công tác đào tạo cán bộ kiến thức về xếp hạng tín dụng Kết quả XHTD phụ thuộc khá nhiều vào trình độ của CBTD vì ngoài các chỉ tiêu tài chính mang tính định lượng do hệ thống chấm tự động thì việc đánh giá các chỉ tiêu phi tài chính lại phụ thuộc rất lớn vào khả năng đánh giá, thu thập thông tin của người xếp hạng. Vì vậy, năng lực, trình độ và kinh nghiệm của người xếp hạng sẽ góp phần quyết định chất lượng xếp hạng. Để nâng cao kiến thức về XHTD cho cán bộ thực hiện chấm điểm thì Vietcombank cần có những biện pháp như: thường xuyên tố chức những chương trình đào tạo kiến thức về hệ thống XHTD, cung cấp đầy đủ những tài liệu hướng dẫn sử dụng, phổ biến kịp thời những thay đổi cập nhật của hệ thống . Bên cạnh đó thì Vietcombank cũng cần tăng cường đào tạo những kiến thức nghiệp vụ chuyên môn liên quan đến tín dụng ngân hàng như kế toán, tài chính doanh nghiệp, phân tích hoạt động kinh doanh, thẩm định dự án, cho cán bộ tín dụng để việc đánh giá xếp hạng khách hàng có tính chuyên môn và chính xác hơn. 3.1.1.3 Kiểm tra chất lượng thực hiện xếp hạng tín dụng Trong thời gian qua Vietcombank mới chỉ tập trung kiểm tra tại các chi nhánh về một số chỉ tiêu như: số lượng các khách hàng được xếp hạng tín dụng, thời gian thực hiện xếp hạng nhưng chưa thực hiện kiểm tra các chi nhánh về chất lượng và tính chính xác của việc xếp hạng khách hàng. Tác dụng của kiểm tra là nhằm ngăn ngừa những sai sót dù là vô tình hay cố ý có thể xảy ra, nhằm phát hiện những sai sót để chỉnh sửa cho hoàn thiện hơn. Bộ chỉ tiêu chấm điểm khách hàng bao gồm rất nhiều các chỉ tiêu phi tài chính mà kết quả chấm điểm phụ thuộc vào tài liệu thu thập và nhận định của CBTD. Do đó, nếu CBTD không tuân thủ nghiêm túc quy định, quy trình chấm điểm như: thu thập tài liệu không đầy đủ, chấm điểm sơ sài đối phó thì kết quả xếp hạng có thể bị sai lệch và phản ánh không hoàn toàn chính xác tình hình thực tế của khách hàng. Trong khi đó kết quả xếp hạng lại quyết
52 định việc cấp tín dụng và cơ chế tín dụng áp dụng cho khách hàng. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả tác giả đề xuất phải có quy định về việc thực hiện kiểm tra chất lượng xếp hạng tại các chi nhánh, cụ thể là đề xuất phòng kiểm tra nội bộ của chi nhánh ngoài việc kiểm tra hồ sơ tín dụng theo quy định hiện tại thì sẽ kiểm tra luôn việc chấm điểm XHTD của hồ sơ đó để giúp nâng cao trách nhiệm trong việc XHTD. 3.1.1.4 Quy định về việc áp dụng báo cáo tài chính nội bộ Do tính đặc thù của đối tượng doanh nghiệp nhỏ và vừa là các thông tin trên các báo cáo tài chính không thật sự phản ánh chính xác tình hình kinh doanh thực tế. Với mục đích che đậy thông tin, tránh thuế mà rất nhiều thông tin, dữ liệu đã không được đưa vào trong hồ sơ kế toán của doanh nghiệp, chính vì vậy dữ liệu trên sổ sách kế toán không phản ánh chính xác kết quả kinh doanh thực sự của những doanh nghiệp này nên nếu chỉ sử dụng báo cáo tài chính thuế để chấm điểm thì sẽ có khá nhiều khách hàng tốt nhưng lại không đủ điều kiện để Vietcombank cho vay. Thực tế có những doanh nghiệp có quy mô nhỏ kinh doanh rất có hiệu quả nhưng trên sổ sách kế toán, báo cáo kết quả kinh doanh nhiều trường hợp vẫn thể hiện lỗ hoặc lợi nhuận không cao. Vì vậy, để đánh giá đúng tình hình kinh doanh của doanh nghiệp, có kết quả xếp hạng tín dụng chính xác với tình hình thực tế của khách hàng thì Vietcombank nên có quy định hướng dẫn về việc sử dụng báo cáo tài chính nội bộ đối với các DN nhỏ và vừa. Ở đây, tác giả đề xuất cho phép CBTD được sử dụng báo cáo tài chính nội bộ của doanh nghiệp khi chấm điểm tài chính với điều kiện là khách hàng có cam kết cung cấp thông tin đúng thực tế và CBTD chịu trách nhiệm về việc kiểm tra tính chính xác của BCTC do khách hàng cung cấp. Và để được sử dụng báo cáo tài chính nội bộ để XHTD thì phải có sự chấp thuận của trưởng đơn vị.
53 3.1.1.5 Quy định cụ thể về tài liệu phục vụ chấm điểm phi tài chính Trong quá trình XHTD bên cạnh đánh giá các chỉ tiêu tài chính thì việc đánh giá các chỉ tiêu phi tài chính cũng rất quan trọng. Tuy nhiên, việc đánh giá các chỉ tiêu phi tài chính phụ thuộc khá nhiều vào tính chủ quan của cán bộ XHTD do các thông số đánh giá các chỉ tiêu phi tài chính rất chung chung. Vì vậy, để việc chấm điểm các chỉ tiêu phi tài chính được chính xác hơn và có cơ sở cho việc giám sát, kiểm tra sau này thì tác giả đề nghị Vietcombank nghiên cứu ban hành danh sách các loại hồ sơ tài liệu mà CBTD cần thu thập để phục vụ cho việc đánh giá chấm điểm các chỉ tiêu phi tài chính. Danh sách các tài liệu cần thu thập sẽ bám sát theo nội dung đánh giá. Việc này vừa giúp cho CBTD chấm điểm khách hàng một cách nhanh chóng, chính xác vừa giúp lãnh đạo có cơ sở để kiểm tra. 3.1.2. Nhóm giải pháp cải tiến chƣơng trình chấm điểm 3.1.2.1 Khai thác thông tin xếp hạng tín dụng khách hàng khác chi nhánh Trong quá trình XHTD tại Vietcombank thì có một số trường hợp phải khai thác thông tin xếp hạng của khách hàng khác chi nhánh như: khách hàng có quan hệ tín dụng với nhiều chi nhánh hoặc cho vay đồng tài trợ giữa các chi nhánh nhưng hệ thống không cho phép truy cập các số liệu của các chi nhánh khác mà chỉ truy cập tại đơn vị nên CBTD không chủ động mà phải phụ thuộc vào chi nhánh đầu mối. Qua tìm hiểu của tác giả thì các hệ thống XHTD của ACB, VIB đều cho phép khai thác thông tin XHTD trong toàn hệ thống nên rất thuận tiện cho CBTD. Do đó, tác giả đề xuất hệ thống XHTD của Vietcombank cho phép một số user của Giám đốc chi nhánh, lãnh đạo phòng khách hàng có quyền khai thác thông tin XHTD khách hàng khác chi nhánh để có thể chủ động trong việc khai thác thông tin, không phải phụ thuộc vào chi nhánh đầu mối nhưng vẫn đảm bảo tính bảo mật thông tin khách hàng. 3.1.2.2 Hỗ trợ việc rà soát việc chấm điểm xếp hạng tín dụng Theo quy định hiện tại của Vietcombank thì việc XHTD áp dụng với cả khách hàng phát sinh dư nợ nội bảng và ngoại bảng định kỳ nên tới thời điểm chấm