›
›

Bình những tác phẩm thơ nổi tiếng (Phần 1)

pdf 123 trang hapham 1430
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bình những tác phẩm thơ nổi tiếng (Phần 1)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfbinh_nhng_tac_phim_th_nuii_ting.pdf

Nội dung text: Bình những tác phẩm thơ nổi tiếng (Phần 1)

  1. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 1 MMuuåcååc luuåcååc Möåt baâi thú xuên cuãa Nguyïîn Du 3 Nguyïîn Bñnh - Nhaâ thú mang höìn quï àêët Viïåt 6 Àúåi chúâ 9 Nhùæn nhuã cuãa Vuä Àònh Minh 13 ”Thïì non nûúác” cuãa Taãn Àaâ 16 Töëng biïåt haânh cuãa Thêm Têm 25 Soáng 34 Loâng anh laâm bïën thu 36 Ngú ngêín trûúác “Buöíi àêìu ngú ngêín” cuãa Nguyïîn Nhên Phong 39 Möåt lêìn àoåc thú cuãa ngûúâi baån vaâ caãm xuác 43 Cö Têëm àaä vaâo cung vua cuãa Nguyïîn Hûäu Quyá 45 Àöi caãm nhêån vïì baâi thú “Nùæng múái” cuãa Lûu Troång Lû 50 Vïì àùåc àiïím nghïå thuêåt àùng àöëi trong thú Kiïìu 54 Chêët Huïë trong “Maâu thúâi gian” 56 “Töi nhúá” cuãa X.Ïxïnhin 58
  2. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 2 Em vêîn nhû ngaây xûa 63 “Cûá phaãi laâ em” cuãa Xuên Diïåu 66 “Êm thêìm” cuãa Nguyïîn Quang Haâ 70 Söë thûåc vaâ söë aão trong thú 74 Em vïì laâm dêu cuãa Khaánh Nguyïn 76 Baâi thú Qua nhaâ cuãa Nguyïîn Bñnh 79 ”Bïình böìng cho túái mai sau” - Baâi thú tònh rêët laå cuãa Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng 83 Viïët cho con gaái cuãa Nguyïîn Thõ Höìng Ngaát 88 Ngûúâi Phaáp àoåc thú Höì Xuên Hûúng 92 Têm sûå naâng Thuáy Vên 95 Àïm Haâ Nöåi, nhúá 100 Thú xuên Nguyïîn Bñnh 105 Xa vùæng quaá 110 Baâi thú tùång vúå cuãa Höì Dzïënh 112 Tiïëng cuöëc 115 Vïì baâi thú "Khöng àïì" cuãa Önga Becgön 120
  3. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 3 MMöötååtå bbaaââiâi tthú xxuuêênn cuuãaããa NNgguuyyïïînîîn Duu Nguyïîn Du laâ ngûúâi ñt laâm thú xuên. Trong söë 250 baâi thú chûä Haán cuãa öng thò chó coá ba, böën baâi viïët vïì muâa xuên, chñnh xaác hún laâ noái nöîi loâng cuãa öng khi muâa xuên àïën. Hêìu hïët nhûäng baâi naây àïìu viïët trong "mûúâi nùm gioá buåi" öng söëng úã quï vúå Thaái Bònh tûâ nùm 1786 àïën nùm 1796, tûác laâ tûâ khi öng 21 tuöíi àïën nùm 31 tuöíi. Nguyïîn Du ñt coá thú vui, thú viïët khi xuên vïì cuäng thêëm àêîm nöîi buöìn. Ta haäy àoåc möåt trong nhûäng baâi thú xuên àoá: Xuên daå Hùæc daå thiïìu quang haâ xûá têìm? Tiïíu song khai xûá liïîu êm êm Giang höì bïånh àaáo kinh thúâi cûäu Phong vuä xuên tuây nhêët daå thêm Kyå lûä àa niïn àùng haå lïå Gia hûúng thiïn lyá nguyïåt trung têm Nam Àaâi thön ngoaåi Long Giang thuãy Nhêët phiïën haân thanh töëng cöí cêm (kim) Dõch nghôa: Àïm xuên Trúâi töëi àen, tòm àêu thêëy caãnh xuên tûúi saáng. Qua khuön cûãa söí nhoã, chó thêëy boáng liïîu êm u. Trong bûúác giang höì, laåi phaãi nùçm bïånh lêu ngaây, cuöåc
  4. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 4 àúâi coá khaác gò vïì xuên theo mûa gioá chòm trong boáng àïm. ÚÃ àêët khaách lêu nùm, ngöìi dûúái boáng àeân maâ rúi lïå. Quï hûúng xa nghòn dùåm boáng trùng vêîn úã trong loâng. ÚÃ quï, phña ngoaâi thön Nam Àaâi, tiïëng soáng doâng söng Long Giang vêîn laånh lûuâng tiïîn àûa kim cöí (Theo baãn phiïn êm vaâ dõch nghôa cuãa Nguyïîn Thaåch Giang vaâ Trûúng Chñnh). Dõch thú: Àïm xuên Àïm àen naâo thêëy aánh xuên Trûúác song, boáng liïîu êm êm möåt vuâng Giang höì, bïånh têåt haäi huâng Xuên mang mûa gioá vïì cuâng àïm sêu Dûúái àeân lûä khaách rúi chêu Trùng quï ngaân dùåm nhoái àau loâng naây Long Giang bïn xoám Nam Àaâi Tiïëng con soáng laånh tiïîn hoaâi cöí kim. Àoåc baâi thú naây ta liïn tûúãng àïën nöîi buöìn trong "Xuên tha hûúng" cuãa Nguyïîn Bñnh. Khaác laâ Nguyïîn Bñnh trang traãi nöîi buöìn nhúá lïn 100 cêu thú, coân Nguyïîn Du cö àuác laåi trong taám cêu, maâ ngûúâi àoåc hiïíu khaá tûúâng têån nöîi loâng taác giaã. Muâa xuên àöëi vúái moåi ngûúâi laâ àeåp vaâ vui, thò vúái Nguyïîn Du nhûäng nùm söëng nhúâ úã quï vúå, àïm xuên maâ chùèng thêëy xuên àêu, chó thêëy tùm töëi, tûâ boáng àïm àen àïën boáng liïîu êm u, chó thêëy mûa gioá êåp túái khi öng bïånh têåt vaâ nhúá nhaâ. Baâi thú taám cêu àûúåc chia ra hai phêìn àïìu àùån: böën cêu àêìu noái chuyïån àïm xuên buöìn trïn quï ngûúâi. Böën cêu tiïëp theo noái caãnh nhúá quï. Baån àoåc coá thïí hoãi rùçng: Taåi sao úã quï vúå maâ àaåi thi haâo cuãa chuáng ta buöìn àïën vêåy? Thûá nhêët, vò caái taång vöën dïî buöìn, loâng thûúâng "ngöín ngang trùm möëi" cuãa öng. Thûá hai, öng vïì úã mûúâi nùm quï vúå trong möåt hoaân caãnh àùåc biïåt: Nùm 1786, hai ngûúâi anh cuãa Nguyïîn Du laâ Nguyïîn Khaãn vaâ Nguyïîn Àiïìu lêìn lûúåt qua àúâi, Nguyïîn Huïå tiïën vaâo Thùng Long (lêìn thûá nhêët), Nguyïîn Du vïì quï vúå úã Thaái Bònh laâ àïí laánh naån.
  5. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 5 Ta biïët rùçng, Nguyïîn Du sinh ra vaâ lúán lïn úã Thùng Long, quï Tiïn Àiïìn, Nghi Xuên. Öng chó söëng úã àêy tûâ nùm 1780 àïën 1783; vaâ tûâ nùm 1796 àïën 1802. Nhû vêåy, trûúác mûúâi nùm söëng úã Thaái Bònh, öng chó múái söëng úã Tiïn Àiïìn ba nùm maâ thöi. Thïë nhûng khi buöìn nhúá, öng khöng nhúá vïì Thùng Long vúái söng Nhõ Haâ maâ nhúá Tiïn Àiïìn vúái doâng Long Giang, hoùåc Long Vô. Quïë Giang laâ tïn söng Lam chaãy qua quï öng thúâi êëy. Àïm xuên ngöìi úã Thaái Bònh maâ mùæt nhû thêëy àûúåc vêìng trùng quï nhaâ, tai nhû nghe àûúåc tiïëng soáng laånh cuãa söng Long Giang tiïîn àûa kim cöí. Maâ quï nhaâ öng nhûäng nùm àoá, anh em ly taán möîi ngûúâi möåt phûúng nhû öng àaä viïët: "Höìng Lônh vö gia huynh àïå taán", öng coá muöën trúã vïì cuäng chùèng biïët nûúng tûåa vaâo àêu! Nguyïîn Du thên giaâ trûúác tuöíi, maái àêìu baåc súám, nöîi buöìn thûúâng trûåc trong loâng. Muâa xuên laâm cho öng buöìn hún, nhúá nhaâ nhiïìu hún nïn thú öng cuäng buöìn hún. Àoá cuäng laâ àiïìu khaác nhau giûäa thú xuên cuãa Àaåi thi haâo ngaây êëy vúái thú xuên trïn caác trang baáo cuãa chuáng ta bêy giúâ!. Vûúng Troång
  6. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 6 NNgguuyyïïnîînî BBññnh NNhaaâ â tthú mmaang hhööìnììn quï ààêêëëtët VViiïïååtåt Trïn thi àaân Viïåt Nam, Nguyïîn Bñnh nhû möåt vò sao saáng trong thúâi kyâ thú múái 1932-1945. Öng laâm thú tûâ nùm 13 tuöíi. Baâi thú cuãa öng àûúåc àùng baáo àêìu tiïn laâ baâi Cö haái mú: "Cö haái mú úi, cö gaái úi Chùèng traã lúâi nhau lêëy möåt lúâi Cûá lùång röìi ài, röìi khuêët boáng Rûâng mú hiu hùæt laá mú rúi". Nùm 1937, Nguyïîn Bñnh gûãi têåp thú Têm höìn töi dûå thi vaâ àaä àûúåc giaãi thûúãng cuãa Tûå lûåc vùn àoaân. Tûâ àoá öng liïn tiïëp coá thú in trïn nhiïìu baáo chñ. Coá thïí noái, öng laâ möåt trong nhûäng cêy buát viïët sung sûác nhêët thúâi bêëy giúâ. Chó trong 3 nùm öng àaä cho ra àúâi 7 têåp thú: Têm höìn töi (1940), Hûúng cöë nhên (1941), Ngûúâi con gaái úã lêìu hoa (1942), Mûúâi hai bïën nûúác (1942), Mêy têìn (1942), vaâ taác phêím àûúåc chuá yá nhêët laâ Lúä bûúác sang ngang. Trúã laåi thúâi kyâ àêìu tiïn cuãa thú múái, nhiïìu nhaâ thú Viïåt Nam khaác àang maãi mï tòm toâi àïí vúái túái caái höìn cuãa thú hiïån àaåi vaâ phong thaái cuãa thú phûúng Têy thò Nguyïîn Bñnh vêîn mú möång say mï vúái höìn quï, caãnh quï möåc maåc úã Viïåt Nam. Chñnh vò thïë maâ ngûúâi ta thûúâng goåi Nguyïîn Bñnh laâ nhaâ thú cuãa tònh quï, chên quï vaâ höìn quï. Nhaâ phï bònh vùn hoåc Phaåm Xuên Nguyïn nhêån xeát: Khi noái vïì Nguyïîn Bñnh, àêìu tiïn phaãi khùèng àõnh öng laâ möåt nhaâ thú múái. Nhûng khi noái lúâi thên
  7. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 7 thiïët vïì öng, ngûúâi ta thûúâng thïm möåt àõnh ngûä nûäa vaâo àoá laâ nhaâ thú chên quï. Àõnh ngûä àoá laâ möåt àùåc sùæc, neát riïng cuãa nhaâ thú. Öng laâ möåt ngûúâi àaä ra söëng úã thaânh thõ maâ coân ngoaái laåi vïì thön quï, tiïëc nuöëi thön quï nhû möåt sûå gùæn kïët giûäa hiïån àaåi vaâ quaá khûá. Caái höìn quï êëy nñu giûä trong öng nhû möåt kyá ûác, àiïìu àoá laâm cho thú Nguyïîn Bñnh àaåt àïën mûác phöí cêåp. Nïëu noái vïì sûå phöí cêåp thò thú Nguyïîn Bñnh àaåt túái sûå phöí cêåp nhêët trong söë nhûäng thi nhên Viïåt Nam. Nhaâ vùn Tö Hoaâi, baån cuâng thúâi Nguyïîn Bñnh kïí rùçng: Nguyïîn Bñnh laâ con ngûúâi cuãa caác xûá àöìng, cuãa caái diïìu giêëy, cuãa daân hoa lyá, cuãa mûa thûa, mûa buåi giûäa moåi cöng viïåc laâm ùn vêët vaã sûúng nùæng. Búãi àoá laâ cöët loäi cuöåc àúâi vaâ têm höìn thú Nguyïîn Bñnh. Quï hûúng laâ têët caã vaâ cuäng laâ núi in àêåm dêëu VÏËT ÀÚÂI MÒNH. ÚÃ Nguyïîn Bñnh, quï hûúng laâ hònh boáng àêët nûúác, nhûäng núi anh àaä àùåt chên vúái vö vaân kyã niïåm. Sûác maånh saáng taåo cuãa Nguyïîn Bñnh cuäng tûâ núi àöìng chiïm truäng trùæng trúâi, trùæng nûúác naây. Öng Tö Hoaâi coân kïí: Nguyïîn Bñnh biïët laâm thú tûâ thuúã beá. Vûâa thuöåc mùåt chûä àaä àoåc ra thú. Nhûäng baâi thú hay nhêët cuäng laâ nhûäng baâi thú àêìu tiïn êëy. Thêåt roä úã Nguyïîn Bñnh, khi nùng khiïëu trong thú àûúåc khúi tûâ cuöåc söëng chên thûåc, lyá trñ vaâ baãn nùng nhaâ thú hoaâ möåt têëm loâng. Hêìu nhû nhûäng ai laâ ngûúâi Viïåt Nam àïìu thuöåc nùçm loâng àöi ba cêu thú cuãa Nguyïîn Bñnh trong caác baâi haát ru nhû Lúä bûúác sang ngang, Ngûúâi haâng xoám, Cö haái mú, Chên quï Riïng vïì muâa xuên, nhaâ thú àaä daânh rêët nhiïìu tûá thú cho àïì taâi naây nhû Muâa xuên xanh, Nhaåc xuên, Rûúåu xuên, Thú xuên, Mûa xuên, Xuên tha hûúng, Xuên vïì Muâa xuên, ai cuäng biïët, cuäng àûúåc thûúãng thûác vaâ chûáng kiïën, song chó coá Nguyïîn Bñnh bùçng caái nhòn tinh tïë, say àùæm, öng àaä nhêån ra caái höìn quï êín chûáa trong thiïn thiïn, öng àaä viïët vïì muâa xuên möåt caách tûå nhiïn nhû thïí àoá laâ àiïìu têët yïëu: "Muâa xuên laâ caã möåt muâa xanh Giúâi úã trïn cao, laá úã caânh Lûuáa úã àöìng töi vaâ lûuáa úã Àöìng naâng vaâ lûuáa úã àöìng anh" hay: "Bûäa êëy mûa xuên phúi phúái bay
  8. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 8 Hoa xoan lúáp lúáp ruång vúi àêìy" Nhûäng caãnh laâng quï trong thú Nguyïîn Bñnh khöng dûâng laåi úã mûác àöå miïu taã maâ bao giúâ cuäng coá höìn, laâm rung àöång ngûúâi àoåc. Nhûäng thön Àoaâi, thön Àöng, con àoâ bïën nûúác, giaân trêìu haâng cau, giêåu muâng tûúi, khung cûãi àïìu nhû noái lïn tiïëng noái cuãa trai gaái yïu nhau. Caái tònh úã àêy àïìu nhúâ caãnh noái höå nhû caách trao duyïn cuãa ca dao truyïìn thöëng Viïåt Nam: "Thön Àoaâi ngöìi nhú á thön Àöng Möåt ngûúâi chñn nhúá mûúâi mong möåt ngûúâi" hay: "Nhaâ naâng úã caånh nhaâ töi Caách nhau caái giêåu muâng tûúi xanh rúân" Phên tñch vïì nghïå thuêåt àöåc àaáo trong thú Nguyïîn Bñnh, nhaâ phï bònh vùn hoåc Phaåm Xuên Nguyïn nhêån xeát, thú Nguyïîn Bñnh viïët phêìn lúán laâ nhûäng baâi lûuåc baát. Gioång àiïåu àoá khiïën cho ngûúâi ta dïî thuöåc, dïî caãm. Múã miïång ra laâ coá thïí àoåc ngay àûúåc möåt cêu thú cuãa Nguyïîn Bñnh. Àoá chñnh laâ caách àïí thú Nguyïîn Bñnh ài vaâo loâng ngûúâi. Nïëu nhû coá möåt cuöåc bònh choån thú Viïåt Nam àïí laåi cho thïë hïå mai sau thò nhiïìu ngûúâi cho rùçng caã hai nhaâ thú Viïåt Nam laâ Haân Mùåc Tûã vaâ Nguyïîn Bñnh àïìu cuâng nhau chuyïín giao thïë hïå àûúåc. Nïëu Haân Mùåc Tûã àaåt àïën caái cao siïu, caái kyâ diïåu cuãa thú thò Nguyïîn Bñnh àaåt àûúåc sûå rung àöång phöí cêåp, sûå lay àöång loâng ngûúâi. Caái giaãn dõ bònh thûúâng, song khöng keám phêìn sêu xa, dûúái goác àöå nghiïn cûáu vùn hoåc. Nguyïîn Bñnh laâ nhaâ thú chên quï - coá thïí moåi àõnh ngûä khöng thïí ca ngúåi hïët vïì öng nhûng öng laâ möåt trong nhûäng nhaâ thú coá sûác söëng lêu bïìn trong têm trñ ngûúâi Viïåt Nam. Coá thïí noái khöng quaá lïn rùçng coân ngûúâi Viïåt, coân dên Viïåt, thú Nguyïîn Bñnh seä coân sûác söëng. Búãi vò noá laâ möåt maãng höìn quï cuãa dên Viïåt. Trong baâi Chên quï, Nguyïîn Bñnh àaä viïët: "Hoa chanh núã giûäa vûúân chanh Thêìy u mònh vúái chuáng mònh chên quï" /.
  9. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 9 ÀÀúúåiååi cchhúúâ ââ Chùæc gò anh àïën höm nay Maâ em cûá àúåi, taân ngaây, trùæng àïm Hïët ài ra cûãa ngoáng nhòn Vaâo nhaâ ngöìi xuöëng àûáng lïn thêîn thúâ. Chùæc gò anh àïën bêy giúâ Traâ pha àïí nguöåi, nhaåt múâ võ hûúng Chùæc gò? Maâ daå cûá thûúng Cûá day dûát nöîi vêën vûúng trong loâng Àaä yïu, yïu àïën vö cuâng Àaä thûúng, thûúng àïën naát loâng vò nhau Chùæc gò? Àaä chùæc gò àêu! Höm nay vaâ caã ngaây sau EM CHÚÂ (Vuä Thõ Khûúng) Lúâi bònh
  10. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 10 Tûâ xûa àïën nay, vùn hoåc Cöí, Kim, Àöng, Têy noái àïën sûå khùæc khoaãi àúåi chúâ khaá nhiïìu. Tònh yïu chaáy boãng thûúâng ài liïìn vúái mong ngoáng, àúåi chúâ laâ leä têët nhiïn. Baâi thú Àúåi chúâ cuãa Vuä Thõ Khûúng in trong têåp "100 baâi thú tònh choån loåc" do Nhaâ xuêët baãn Giaáo duåc êën haânh nùm 1997 laâ möåt trong nhûäng baâi nhû vêåy. Baâi thú thïí hiïån sûå àúåi chúâ àïën moân moãi theo thúâi gian, nùm thaáng cuãa traái tim ngûúâi phuå nûä àang yïu "naát loâng vò nhau". Àêy laâ möåt trong nhûäng baâi thú tònh àùåc sùæc cuãa thú ca Viïåt Nam. Chùæc gò anh àïën höm nay Maâ em cûá àúåi taân ngaây trùæng àïm Hïët ài ra cûãa ngoáng nhòn Vaâo nhaâ ngöìi xuöëng àûáng lïn thêîn thúâ. Baâi thú múã ra vúái têm traång bùn khoùn dùçn vùåt àïën chaáy loâng, chaáy daå - "chùæc gò anh àïën". Mùåc duâ coá heån trûúác hay khöng heån trûúác, duâ anh coá àïën hay khöng àïën, tònh caãm cuãa em vêîn lûuön hûúáng túái anh, àúåi anh àïën "taân ngaây trùæng àïm". Ngay tûâ àêìu baâi thú, thúâi àiïím em àúåi chúâ àaä àûúåc xaác àõnh "höm nay". Noái laâ höm nay nhûng cuäng coá thïí hiïíu höm naâo cuäng vêåy. Höm nay laâ thúâi àiïím múái nhêët vaâ cuäng laâ sûå múã àêìu. Têm traång, cûã chó àúåi chúâ àûúåc taác giaã diïîn taã rêët chñnh xaác: ngoáng nhòn, ngöìi xuöëng àûáng lïn, thêîn thúâ Caách diïîn taã naây phaãng phêët maâu sùæc caách diïîn taã cuãa vùn hoåc dên gian: "Ra ngoä maâ tröng, baån thúâi khöng thêëy baån" vûâa giaãn dõ, chên thûåc laåi vûâa vö cuâng sêu sùæc. Chùæc gò anh àïën bêy giúâ Traâ pha àïí nguöåi, nhaåt múâ võ hûúng Chùæc gò? Maâ daå cûá thûúng Cûá day dûát nöîi vêën vûúng trong loâng. Thúâi gian àaä thu heåp tûâ "höm nay" úã àêìu baâi thú nay laâ "bêy giúâ". Sûå àúåi chúâ cuãa em àöëi vúái anh traãi daâi theo thúâi gian nùm thaáng. Thúâi gian àûúåc thu heåp vaâ cuäng laâ thu heåp khoaãng caách giûäa anh vúái em.
  11. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 11 Em vöën laâ ngûúâi cêín thêån, chu àaáo, nhiïåt tònh, yïu thûúng anh nhiïìu, em laåi caâng cêín thêån, chu àaáo nhiïåt tònh hún. Caái gaåt taân trïn baân khöng möåt àöëm thuöëc chaáy àoã. Em chuêín bõ pha traâ sùén àïí àúåi anh hûúng àaä laånh, nûúác àaä nguöåi tûâ bao giúâ, chó coá tònh em vúái sûå àúåi chúâ anh laâ khöng bao giúâ nguöåi laånh. Àúåi chúâ cuãa Vuä Thõ Khûúng àûúåc saáng taác bùçng thïí thú lûuåc baát. Àiïìu àaáng chuá yá laâ nhaâ thú coá duång yá nghïå thuêåt khi taách cêu 6 tiïëng thaânh 2 doâng thú Chùæc gò? Maâ daå cûá thûúng Cûá day dûát nöîi vêën vûúng trong loâng. Cêu hoãi "Chùæc gò?" xoaáy sêu vaâo loâng ngûúâi àoåc. Cêu hoãi naây nhû coá àiïìu gò vûâa hy voång laåi vûâa thêët voång, vûâa yïu thûúng laåi pha chuát giêån húân dõu daâng. Nhiïìu ngûúâi cho rùçng phuå nûä laâ phaái yïëu, phaái àeåp. Àiïìu àoá hiïín nhiïn röìi! Nhûng phuå nûä quyïët khöng phaãi laâ phaái yïëu. Noái caách khaác phuå nûä laâ phaái maånh trong caái veã bïì ngoaâi höìn nhiïn dõu daâng maâ moåi ngûúâi tûúãng laâ yïëu àuöëi. Àïí diïîn àaåt sûå sêu sùæc, maånh meä tònh caãm cuãa ngûúâi phuå nûä coá leä khoá coá caách diïîn àaåt naâo hún: Àaä yïu, yïu àïën vö cuâng Àaä thûúng thûúng àïën naát loâng vò nhau. Tònh yïu thûúng cuãa con ngûúâi thuöåc phaåm truâ trûâu tûúång. Taác giaã àaä thaânh cöng trong viïåc diïîn taã phaåm truâ trûâu tûúång trúã nïn cuå thïí nhêët àïí ngûúâi àoåc dïî hònh dung, dïî caãm nhêån. Cùåp lûuåc baát kïët thuác baâi thú: Chùæc gò? Àaä chùæc gò àêu! Höm nay vaâ caã ngaây sau
  12. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 12 Em chúâ Möåt lêìn nûäa cêu hoãi chùæc gò àûúåc lêåp laåi. Viïët vaâ àoåc nhû nhau, nhûng lêìn naây cêu hoãi àaä mang nöåi dung yá nghôa khaác. Theo töi cêu hoãi lêìn naây nghiïng vïì hûúáng khùèng àõnh, giaãi thñch, phên bua. Vaâ cuäng chñnh vò thïë maâ traái tim ngûúâi phuå nûä trúã nïn nhên vùn vaâ võ tha hún. Phaãi chùng em muöën phên bua àiïìu naây: Anh khöng àïën àûúåc vúái em "höm nay" hay "bêy giúâ" chùæc anh bêån cöng viïåc chung nhiïìu lùæm. Em khöng thïí tin vaâ khöng bao giúâ tin anh àaä thay loâng àöíi daå, phai nhaåt àöëi vúái em. Anh khöng àïën vúái em "höm nay" hoùåc ngay "bêy giúâ" nhûng thúâi gian coân daâi, anh seä àïën vúái em bùçng caã cuöåc àúâi. Möåt lêìn nûäa cêu 6 tiïëng vaâ lêìn naây thïm cêu 8 tiïëng àûúåc taách thaânh hai doâng thú, sûå saáng taåo naây àaä àaåt àûúåc hiïåu quaã nghïå thuêåt cao. Lúâi nhû ngheån ngaâo, quùån thùæt, húân döîi laåi vûâa khùèng àõnh maånh meä nhû dao cheám àaá: "Em chúâ ". Nhan àïì baâi thú laâ "Àúåi chúâ " cêu kïët laâ "Em chúâ " Baâi thú àûúåc kïët cêëu theo löëi voâng troân kheáp kñn àïí nhùçm têåp trung thïí hiïån tònh yïu son sùæc thuyã chung trûúác sau nhû möåt cuãa ngûúâi phuå nûä. Vuä Thõ Khûúng àaä vêån duång linh hoaåt thïí thú luåc baát, chûáng toã taác giaã àaä coá nhiïìu suy nghô, duång cöng àïí àaåt hiïåu quaã nghïå thuêåt cao nhêët. Tònh caãm cuãa ngûúâi phuå nûä àang yïu trong thú Vuä Thõ Khûúng vûâa kñn àaáo, tïë nhõ, dõu daâng, laåi vûâa söi nöíi maånh meä vaâ vö cuâng sêu sùæc. Nguyïîn Àûác Têm
  13. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 13 ””NNhhùùnæænæ nnhhuu””ã ãã ccuuãaããa VVuuää ä ÀÀòònnhh MMiinnhh Anh àûâng noái gò thïm nheá àïí em tûå biïët thò hún Em súå nhûäng lúâi hoa myä maâ àúâi thò laåi giaãn àún Muâa xuên coá noái gò àêu maâ laá, maâ chöìi cûá biïëc Maâ hoa cûá tûúi thùæm thiïët maâ trúâi cûá thùm thùèm xanh Àûâng noái gò thïm nheá anh chuáng mònh bïn nhau tin cêåy Tònh yïu nhû muâa xuên êëy lùång thêìm tûúi töët cho nhau (Vuä Àònh Minh) Coá thïí noái, sûå gùæn kïët trong tònh yïu cuãa möîi ngûúâi vúái nhau, giûäa hai têm höìn vúái nhau chñnh laâ sûå giao caãm, sûå àöìng àiïåu hay sûå hoaâ húåp tûâ sêu kñn bïn trong. Ngûúâi naây yïu ngûúâi kia búãi vò hoå tòm thêëy möåt nûãa kia nhûäng gò hoå
  14. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 14 àang thiïëu, àang khao khaát, laâ nhûäng caái maâ hoå caãm thêëy quyá vaâ trên troång. Cho nïn sûå biïíu löå cuãa tònh yïu khöng àún giaãn chó dûâng laåi úã giaá trõ cuãa lúâi noái maâ sêu sùæc hún laâ úã chñnh haânh vi. Coá le ä àêëy cuäng laâ nhûäng gò nhaâ thú Vuä Àònh Minh muöën gûãi gùæm trong baâi thú "Nhùæn nhuã"- qua lúâi thò thêìm cuãa traái tim möåt ngûúâi phuå nûä àa caãm, tinh tïë: Anh àûâng noái gò thïm nheá àïí em tûå biïët thò hún Em súå nhûäng lúâi hoa myä maâ àúâi thò laåi giaãn àún Àaä yïu nhau thò duâ ñt duâ nhiïìu cuäng àaä hiïíu nhau, biïët àûúåc àöi chuát vïì nhau. Nhûäng yïëu töë àïí laâm nïn sûå hiïíu nhau êëy khöng phaãi thïí hiïån bùçng lúâi, bùçng ngön ngûä, tûác laâ caái hiïín ngön böåc löå ra bïn ngoaâi maâ cöët yïëu phaãi thöng qua sûå caãm nhêån vïì nhau bùçng giaác quan bïn trong (laâ sûå nhêån thûác tûå giaác): "Àïí em tûå biïët thò hún". Nhûäng lúâi hoa myä, nhûäng lúâi coá caánh chó ru nguã àûúåc con ngûúâi trong giêy laát trong khi phêìn lúán cuöåc àúâi con ngûúâi laâ thûác, laâ vêån àöång. Caái hònh thûác hoa myä bïn ngoaâi chó nhû böng hoa khoaác têëm aáo maâu rûåc rúä maâ laåi vö hûúng, duå ong bûúám àïën nhûng chùèng thïí giûä àûúåc ong bûúám. Caái ong bûúám cêìn khöng phaãi úã maâu sùæc maâ ú ã phêìn nhuyå ngoåt ngaâo. Caái laâm nïn tònh yïu khöng phaãi úã sûå hoa ngön maâ nhúâ úã veã àeåp bïn trong cuãa têm höìn- laâ caái cöët tuyã laâm nïn sûå hoaâ húåp àöìng àiïåu. Cuäng nhû: Muâa xuên coá noái gò àêu maâ laá, maâ chöìi cûá biïëc Maâ hoa cûá tûúi thùæm thiïët maâ trúâi cûá thùm thùèm xanh. Böën cêu thú laâ möåt khoaãng lùång cuãa têm höìn, laâ phuát giêy tônh laåi tûâ trong sêu thùèm àïí nhêån thûác chên lyá cuöåc söëng. Muâa xuên laâ biïíu hiïån cuãa thúâi gian. Sûå thïí hiïån mang tñnh chêët àõnh hònh nïn muâa xuên úã àêy khöng phaãi laâ nhûäng thuöåc tñnh cuãa thúâi gian maâ laåi úã khöng gian. Khöng gian laâm nïn muâa xuên qua sùæc xanh biïng biïëc cuãa laá, cuãa chöìi, qua veã tûúi thùæm nhuêìn nhuyå cuãa hoa, qua maâu xanh thùm thùèm cuãa bêìu trúâi. Lêëy khöng gian àïí àõnh hònh nïn
  15. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 15 thúâi gian, laâm nïn möåt muâa trong nùm. Vêåy lêëy gò àïí àõnh hònh nïn tònh yïu?. Böën cêu thú cuöëi àaä laâm roä àiïìu naây: Àûâng noái gò thïm nheá anh chuáng mònh bïn nhau tin cêåy Tònh yïu nhû muâa xuên êëy lùång thêìm tûúi töët cho nhau Coá thïí thêëy ngûúâi con gaái úã àêy mang möåt têm höìn nhaåy caãm vaâ rêët sêu sùæc, àùçm thùæm tònh caãm vaâ lyá trñ phên minh. Traái tim cö thò thêìm nhùæn nhuã vúái ngûúâi yïu bùçng sûå rung caãm nheå nhaâng, tha thiïët. Tònh yïu cuãa chuáng ta khöng cêìn phaãi diïîn giaãi nhiïìu lúâi, chó cêìn chuáng ta úã bïn nhau bùçng sûå tin cêåy, bùçng loâng chung thuyã, lùång thêìm chùm soác vun veán cho tònh yïu cuãa nhau trúã nïn tûúi töët. Tònh yïu trúã nïn ngûúâi baån àûúâng vônh viïîn cuãa cuöåc àúâi hai chuáng ta, nêng àúä cho chuáng ta trong nhûäng lûuác khoá khùn vaâ êu lo cuãa cuöåc söëng. Àêëy múái laâ àiïìu laâm nïn yá nghôa, laâm nïn giaá trõ cuãa tònh yïu. Nheå nhaâng maâ da diïët, àùçm thùæm vaâ lùæng sêu, baâi thú "Nhùæn nhuã" àaä caãm hoaá cho têm höìn möîi ngûúâi trúã vïì vúái àuáng nghôa cuãa hai chûä tònh yïu cuäng nhû nhûäng gò Hilari tûâ thúâi La Maä àaä nhêån xeát: "Tònh yïu laâ moán quaâ quyá nhêët maâ con ngûúâi nhêån àûúåc cuãa nhau".
  16. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 16 ””TThhïï ìì ì nnoonn nnûûúúácáác”” ccuããa TTaaãnããn Àaaâ ââ Tiïíu dêîn 1. Taãn Àaâ tïn khai sinh laâ Nguyïîn Khùæc Hiïëu (1889 – 1939). Öng sinh úã laâng Khï Thûúång, bïn nuái Taãn söng Àaâ, huyïån Bêët Baåt, tónh Sún Têy (nay laâ xaä Sún Àaâ, huyïån Ba Vò, tónh Haâ Têy); nhûng göëc laâ doâng hoå Nguyïîn danh tiïëng triïìu Hêåu Lï, úã laâng Kim Lu ä (laâng Luã), huyïån Thanh Trò, ngoaåi thaânh Haâ Nöåi. Taãn Àaâ theo nghiïåp khoa cûã, nhûng thi khöng àöî. Kõp vúái àêíy àûa cuãa thúâi thïë, öng quay sang laâm thú viïët vùn àùng baáo "Nöm na phaá nghiïåp kiïëm ùn xoaâng". Taãn Àaâ laâ "ngûúâi thûá nhêët coá can àaãm laâm thi sô"(1) (Xuên Diïåu, 1939), vaâ cuäng laâ thi sô àêìu tiïn daám lêëy thi ca laâm nghïì nghiïåp, vaâ cam söëng chïët vúái nghïì. Maâ coá leä, nhû vêåy múái àuáng vúái cöët caách Taãn Àaâ, vò chó caái cöët caách êëy thöi àaä "chñnh laâ caái taác phêím tuyïåt xaão, möåt baâi thú hay nhêët" (Lûu Troång Lû, 1939). Song, àúâi öng vui ñt buöìn nhiïìu, caâng vïì cuöëi caâng chêåt vêåt. Coá àiïìu, àaáng quyá laâ, trûúác sau Taãn Àaâ vêîn giûä àûúåc mònh trong saåch. Öng viïët vaâ thaânh cöng úã nhiïìu thïí loaåi; nhûng laâm nïn möåt Taãn Àaâ danh tiïëng, trûúác hïët laâ thú. Nhûäng taác phêím chñnh laâ: Khöëi tònh con (thú, ba têåp: 1916, 1918, 1932), Coân chúi (têåp thú, 1921), Thú Taãn Àaâ (têåp thú, 1925), Nhaân tûúãng (kiïíu thú vùn xuöi, 1928), Giêëc möång con (truyïån giaã tûúãng, hai têåp: 1917, 1927 – 1928), Giêëc möång lúán (tûå truyïån kiïíu höìi kñ, 1929), Thïì non nûúác (têåp truyïån, 1932), Taãn Àaâ vùn têåp (têåp húåp thú lêîn vùn xuöi, 1932) "Sinh vaâo lûuác ( ) thú cöí taân vaâ thú kim àang phöi thai" (Xuên Diïåu, 1939), nhaâ thú Taãn Àaâ, möåt mùåt laâ àaåi biïíu xuêët sùæc cuãa thú ca theo löëi truyïìn thöëng höìi àêìu thïë kó XX; nhûng mùåt khaác, cuäng úã Taãn Àa â àaä xuêët hiïån nhiïìu dêëu hiïåu
  17. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 17 múái laå cuãa thú – nhêët laâ vïì möåt caái Töi laäng maån àang êëp uã, baáo hiïíu chó nay mai noá seä laâm àûát tung caái chêåt chöåi lïì lûuêåt cuãa thú löëi cuä Taãn Àaâ chñnh laâ cêìu nöëi giûä hai thúâi àaåi vùn hoåc dên töåc: tûâ trung àaåi sang hiïån àaåi; hoùåc noái nhû Hoaâi Thanh (1941), Taãn Àaâ laâ "ngûúâi cuãa hai thïë kó". Trïn vùn àaân cöng khai bõ thûåc dên Phaáp kiïím duyïåt, thú vùn Taãn Àaâ vêîn êín hiïån möåt têëm loâng thùæm thiïët vúái àêët nûúác, nhên dên – àoá laåi laâ bònh diïån àaáng quyá khaác maâ höìn thú, àúâi thú cuãa nhaâ thú nuái Taãn söng Àaâ gûãi laåi. 2. Baâi thú Thïì non nûúác ban àêìu coá 12 cêu (doâng) luåc baát, àûúåc laâm vaâo àêìu nùm 1920, kïët quaã chuyïën ài àêìu tiïn cuãa nha â thú theo chiïìu daâi àêët nûúác(2). Àïën 1922 öng sûãa laåi vaâ viïët thïm 10 cêu àïí àûa vaâo truyïån ngùæn cuâng tïn(3), laâm möåt tònh tiïët truyïån. Vïì sau, khi cöng böë baâi thú nhû möåt taác phêím àöåc lêåp (1925, 1938), Taãn Àaâ lêëy laåi hêìu nhû nguyïn veån baâi thú trong truyïån. Nûúác – non laâ hònh tûúång thú nhiïìu têìng nghôa, vaâ Thïì non nûúác laâ baâi thú nhiïìu têìng yá nghôa. Coá non nûúác – thiïn nhiïn vúái chuyïån võnh caãnh (caãnh maâ nhaâ thú gùåp trong chuyïën ài daâi; vaâ caãnh trong bûác tranh cuãa truyïån); coá non nûúác – tònh yïu àaä thaânh gioång àiïåu riïng khoá lêîn cuãa thú Taãn Àaâ (giûäa Taãn Àaã vúái "nûä sô" naâo àoá, nhû nhaâ thú thöí löå trong thû cho baån; vaâ giûäa Vên Anh vúái öng khaách, hai nhên vêåt truyïån); vaâ sêu kñn bïn trong chñnh laâ nûúác non – Töí quöëc vúái tònh caãm yïu nûúác cuãa nhaâ thú, dêîu boáng gioá nhûng khöng keám thùæm thiïët chên thaânh. Nûúác non nùång möåt lúâi thïì(4), Nûúác ài, ài maäi khöng vïì cuâng non. Nhúá lúâi nguyïån nûúác thïì non, Nûúác ài chûa laåi, non coân àûáng khöng. Non cao nhûäng ngoáng cuâng tröng(5), Suöëi khö doâng lïå chúâ mong thaáng ngaây(6). Xûúng mai möåt nùæm hao gêìy(7), Toác mêy möåt maái àaä àêìy tuyïët sûúng(8). Trúâi têy ngaã boáng taâ dûúng(9),
  18. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 18 Caâng phúi veã ngoåc neát vaâng phöi pha. Non cao tuöíi vêîn chûa giaâ, Non thúâi nhúá nûúác, nûúác maâ quïn non! Duâ cho söng caån àaá moân(10), Coân non coân nûúác vêîn coân thïì xûa. Non cao àaä biïët hay chûa, Nûúác ài ra bïí laåi mûa vïì nguöìn. Nûúác non höåi ngöå coân lûuön(11), Baão cho non chúá coá buöìn laâm chi. Nûúác kia duâ haäy coân ài, Ngaân dêu xanh töët non thò cûá vui. Nghòn nùm giao ûúác kïët àöi, Non non nûúác nûúác khöng nguöi lúâi thïì. 1920 – 1922 (Tuyïín têåp Taãn Àaâ, NXB. Vùn hoåc, Haâ Nöåi, 1986. Coá tham khaão caác baãn khaác) Chuá thñch: (1): YÁ noái caái Töi laäng maån. Xuên Diïåu coân viïët "Taãn Àaâ laâ ngûúâi thûá nhêët ( ) daám giûä möåt baãn ngaä, daám coá möåt caái Töi" (Cöng cuãa thi sô Taãn Àaâ, Ngaây Nay, söë 167, 1939). (2): Trong höìi kñ tûå truyïån Giêëc möång lúán, Taãn Àaâ viïët vïì yá nghôa chuyïën ài naây: "Caái lúåi ñch trong sûå ài chúi êëy, àûúåc úã doåc àûúâng vïì phêìn nhiïìu. Röång mùæt nhêån sún haãi maâ nùång loâng chuãng töåc giang san. Treâo lïn àónh Hoaânh Sún maâ tröng quanh ngoaâi bïí trong non, coá hún nhû phuåc dûúái àeân xanh, àoåc möåt thiïn lûuêån thuyïët tûå tön vêåy".
  19. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 19 (3): Toám tùæt truyïån Thïì non nûúác: Vên Anh vöën con nhaâ, àaä àeåp nïët àeåp ngûúâi laåi biïët chûä, biïët laâm thú, nhûng ngheâo. Naâng phaãi múã haâng cö àêìu àïí nuöi meå, nuöi thên. Tònh cúâ möåt öng khaách túái cûãa haâng vaâ nhêån ra veã àeåp têm höìn cö chuã, hoå thaânh tri kó vùn chûúng. Vên Anh coá bûác tranh Thïì non nûúác laâ "gia baão" (cuãa quyá trong nhaâ), beân àem ra nhúâ khaách àïì thú. Nhòn caãnh trong tranh, hai ngûúâi liïn ngêm nöëi nhau àïì võnh (khaách múã böën cêu, Vên Anh nöëi taám cêu; coân mûúâi cêu sau: Vên Anh laâm hai cêu trïn vaâ hai cêu dûúái, khaách laâm saáu cêu giûäa) vaâ mûúån lûuön tïn bûác tranh àùåt cho baâi thú. Röìi hoå chia tay, khöng heån ngaây gùåp laåi, nhûng tònh tri kó hoå giûä maäi bïn nhau Truyïån ba höìi, baâi thú thuöåc höìi àêìu. (4): Thïì non nûúác: thïì, möåt phong tuåc lêu àúâi, laâ lúâi cuãa möåt ngûúâi vúái möåt ngûúâi hoùåc cuãa nhiïìu ngûúâi vúái nhau, lêëy trúâi àêët, quyã thêìn, hoùåc lêëy chñnh loâng mònh laâm chûáng; cuâng giao heån vïì möåt viïåc, möåt àiïìu gò àêëy, thûúâng laâ linh thiïng hïå troång. Ngûúâi xûa coá thaânh ngûä "thïå haãi minh sún" ("Àïí lúâi thïå haãi minh sún" – Truyïån Kiïìu) hoùåc "chó non thïì biïín" noái viïåc trai gaái yïu nhau lêëy biïín maâ thïì nguyïìn chung thuyã vúái nhau. Taãn Àaâ choån nhan àïì baâi thú naây laâ Thïì non nûúác vúái ba lúáp nghôa vaâ ba têìng yá nghôa nhû Tiïíu dêîn àaä noái (yá 2). (5): Ngoáng: tröng mong chúâ àúåi möåt caái gò àêëy xa xöi. (6): Bûác tranh trong truyïån ngùæn Thïì non nûúác veä traái nuái, maâ "trïn nuái thúâi nhû mêy nhû tuyïët, nhû mêëy cêy mai giaâ, nhû boáng taâ dûúng, àïìu laâ àïí taã caái tònh caãnh thï thaãm ( ) caái tònh thûúng nhúá cuãa daäy nuái ( ) caãm nöîi tang thûúng", vïì "möåt ngaân dêu úã chên nuái naây, yá tûác laâ söng nûúác khi xûa maâ tang thûúng àaä biïën àöíi". Àoá laâ bûác tranh non nûúác tang thûúng, bûác tranh vïì caái taân khöëc cuãa sûå "bïí dêu" (thûúng haãi biïën vi tang àiïìn, biïín xanh biïën thaânh ruöång dêu). (7): Xûúng mai: cêy mai vöën gêìy, maãnh; thêím mô xûa thûúâng vñ vúái daáng ngûúâi con gaái àeåp. (8): Tuyïët sûúng: xûa duâng àïí noái vïì sûác taân phaá ghï gúám cuãa thúâi gian àöëi vúái con ngûúâi, tuöíi treã. (9): Taâ dûúng: mùåt trúâi xïë chiïìu (ngaã vïì phûúng têy).
  20. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 20 (10): Söng caån àaá moân: thaânh ngûä, noái vïì sûå hao moân thay àöíi úã nhûäng caái tûúãng àêu khöng thïí thay àöíi hao moân. Liïìn maåch vúái cêu thú sau, coá yá so saánh laâm nöíi lïn sûå bïìn vûäng cuãa thïì xûa giûäa non vaâ nûúác. (11): Höåi ngöå: gùåp gúä, sum hoåp sau nhûäng ngaây xa caách, ngoáng tröng. Phên tñch vaâ bònh giaãng 1. Gheáp nuái Taãn, söng Àaâ laâm buát danh àïí trûúác taác caã möåt àúâi trïn coäi trêìn ai naây, dûúâng nhû trong Taãn Àaâ àaä coá Thïì non nûúác. Öng àaä tûå tòm àïën caái buát hiïåu thuöåc vïì non – nûúác naây, hay nûúác – non àaä tûå tòm àïën thi sô nhû möåt heån hoâ, möåt duyïn nghiïåp? Thêåt khoá maâ noái cho cuâng. Chó biïët rùçng nûúác – non àaä thûåc sûå laâ möåt aám aãnh lúán trong suöët caã àúâi vùn cuãa thi sô. Bêët cûá ngûúâi naâo àoåc Taãn Àaâ cuäng coá thïí thêëy hònh tûúång non – nûúác trúã ài trúã laåi trong vùn chûúng cuãa thi sô nhû möåt maåch nguöìn cûá tuön chaãy khi thò chûáa chan aâo aåt, khi thò êm thêìm len lêën vaâo biïët bao thi àïì, thi tûá, thi caãm cuãa thi nhên. Maåch nguöìn êëy cuäng àaä àem vïì cho Taãn Àaâ nhiïìu aáng thi ca haâo hoa phong nhaä, thanh tuá. Thûåc ra, úã thúâi Taãn Àaâ, non – nûúác cuäng laâ möåt hònh tûúång, möåt biïíu tûúång coá möåt sûác aám aãnh àùåc biïåt àöëi vúái vùn chûúng nûúác nhaâ, nhêët laâ thú ca. ÊËy laâ thúâi maâ Chiïu höìn nûúác àaä trúã thaânh möåt nguöìn caãm hûáng da diïët àöëi vúái moåi cêy buát coá têm huyïët vúái non söng. Ngûúâi thò noái löëi hö haâo thöëng thiïët, keã thò duâng löëi chêåp chúân boáng gioá xa xöi. Búãi bêëy giúâ giang sún Töí quöëc ta àang úã trong caãnh ngöå mêët chu ã quyïìn. Tuy vêåy, cuäng ñt ngûúâi coá àûúåc tiïëng noái vùn chûúng nhû Taãn Àaâ. Coá trong mònh caã möåt têm höìn daâo daåt phong tònh, caã möåt têëm loâng thiïët tha vúái Àêët nûúác, tiïëng thú Taãn Àaâ nhû möåt baãn húåp ca cuãa caã hai beâ êëy. No á cûá dêåp dòu, lûuác àuöíi nhau, quyïån lêëy nhau, coá lûuác chuyïín hoaá sang nhau, maâ thûúâng khi hoaâ nhêåp hùèn vaâo nhau. Vaâ thêåt kò laå, àiïím heån thïì cuãa caã hai tiïëng loâng êëy àaä àùåt vaâo hònh tûúång non – nûúác. Chùèng phaãi thïë sao? Non – nûúác vûâa laâ möåt hònh tûúång cuãa loâng yïu nûúác, vûâa laâ biïíu tûúång cuãa tònh yïu àöi lûáa. Cho nïn, khi hai tiïëng non – nûúác cêët lïn tûâ höìn thú Taãn Àaâ, ngûúâi ta thêëy àoá laâ lúâi àöìng voång cuãa nhûäng gò thùèm sêu trong têm thûác cuãa thi nhên. Thïë àêëy, Thïì non nûúác àêu chó laâ saãn phêím tûâ cuöåc tao ngöå cuãa möåt àöi trai gaái phong tònh trong truyïån ngùæn cuâng tïn. Thïì non nûúác trûúác hïët laâ
  21. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 21 àûáa con tinh thêìn ra àúâi tûâ cuöåc giao duyïn tiïìn àõnh kia trong höìn thú cuãa thi sô. Viïåc sinh thaânh êëy dûúâng nhû laâ têët yïëu! 2. Thïì non nûúác chaâo àúâi túái hai lêìn. Lêìn àêìu laâ möåt baâi thú leã, lêìn hai löìng gheáp vúái möåt truyïån ngùæn. Riïng viïåc àïën vúái cuöåc àúâi möåt caách àùåc biïåt nhû thïë, àuã thêëy Thïì non nûúác coá möåt yá nghôa thïë naâo àöëi vúái tû tûúãng Taãn Àaâ. Àuáng laâ baâi thú coá túái ba lúáp nghôa. Ba lúáp nghôa êëy giao nhau, nhûng phêìn chñnh laâ chöìng lïn nhau. Ba lúáp yá tûúãng tûúng ûáng vúái ba lúáp yá nghôa cuãa hònh tûúång non nûúác. Nïëu khöng coá truyïån ngùæn Thïì non nûúác kïí laåi tònh tiïët ngûúâi khaách laâng chúi vaâ cö àaâo Vên Anh cuâng võnh möåt bûác tranh sún thuyã coá tïn laâ Thïì non nûúác, thò ngûúâi àoåc thú vêîn cûá thêëy lúáp nghôa thûá nhêët cuãa baâi thú laâ taái hiïån veã àeåp thú ca cuãa möåt caãnh thiïn nhiïn sún thuyã. Coá thïí thêëy trong thú nhûäng neát veä theo löëi taã thûåc khaá löång lêîy: Trúâi têy ngaã boáng taâ dûúng, Caâng phúi veã ngoåc neát vaâng phöi pha. Laâ möåt thi sô tûâng àûúåc àaâo lûuyïån trong nïìn giaáo duåc theo loaåi hònh trung àaåi, tûâng theo àoâi vùn chûúng cûã tûã, Taãn Àaâ chûa thoaát hùèn hïå thöëng thi phaáp trung àaåi. Cêu thú veä hònh aãnh nuái non naây vêîn duâng nhûäng vêåt liïåu quen thuöåc cuãa trung àaåi vúái nhûäng "boáng taâ dûúng", "veã ngoåc neát vaâng", vúái löëi ûúác lïå, caách àiïåu cöí àiïín. Àêy laâ nhûäng thûá maâ thi sô ngúä chó laâ y phuåc. Taãn Àaâ muöën truát boã, nhûng noá thûåc laâ möåt thûá voâng kim cö xiïët chùåt lïn nhûäng tung phaá tûå do cuãa thú Taãn Àaâ khiïën cho sûå bûát phaá cuãa höìn thú bõ aách tùæc búãi thi phaáp. Vaâ coá leä àoá cuäng laâ àiïìu dô nhiïn. Thi phaáp trung àaåi vêîn cöë giaânh lêëy möåt nûãa Taãn Àaâ, khöng cho öng vûúåt thoaát àïí sang hùèn búâ hiïån àaåi, àïí öng chó laâ möåt cêy cêìu nöëi giûäa àöi búâ maâ thöi. Nhûng lúáp nghôa taã thûåc chó laâ xuêët phaát àiïím. Noá àem laåi cho baâi thú nhûäng hònh thïí söëng àöång ñt nhiïìu mang tñnh trûåc quan, laâm cho ngûúâi àoåc coá thïí coá àûúåc nhûäng rung àöång thêím mô trûåc tiïëp. Trûúác mùæt ngûúâi àoåc hiïån lïn möåt caãnh trñ cuå thïí coá khöng gian thûåc vaâ thúâi gian thûåc caãm nhêån àûúåc bùçng giaác quan. Dûúâng nhû möåt baâi thú maâ thiïëu ài àiïìu àoá thò duâ noá coá nhûäng êín yá sêu xa àïën mêëy, têìm voác tû tûúãng cao siïu àïën àêu cuäng seä rúi vaâo trûâu tûúång. Maâ trûâu tûúång thuêìn tuyá laâ chöî chïët cuãa thú. Vò vêåy, hònh tûúång trûåc quan laâm nïn hònh haâi cuãa thú, laâm tiïìn àïì khöng thïí thiïëu cho sûå thùng hoa cuãa tû tûúãng thú.
  22. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 22 3. Cöët loäi cuãa cêëu truác baâi thú vêîn laâ cuöåc àöëi thoaåi giûäa non vaâ nûúác. Caã non vaâ nûúác àïìu "tranh thuã" phö diïîn têm tònh cho nïn yá nghôa taã thûåc bõ múâ ài vaâ caác lúáp nghôa boáng coá xu hûúáng tröìi lïn bònh diïån thûá nhêët. Coá nghôa laâ úã àêy caãnh non nûúác bõ múâ ài trûúác tònh non – nûúác. Vò thïë baâi thú àaä ài sêu vaâo àõa haåt cuãa nghôa boáng ngay tûâ àêìu, vaâ nhêët laâ khi non vaâ nûúác laåi biïët cêët lïn nhûäng tiïëng noái trûåc tiïëp baây toã. Vêåy laâ coá möåt àöi trai gaái "naáu mònh" trong non vaâ nûúác. Caái tònh huöëng naãy sinh cuöåc àöëi thoaåi naây laâ caãnh dêu bïí. Bûác tranh sún thuyã, nhûng chó coá sún khöng coá thuyã. Noái àuáng hún, sún thò vêîn coân àoá, nhûng thuyã àaä ra ài – dûúái chên nuái coá rùång dêu xanh töët, qua àoá ngûúâi àoåc coá thïí hònh dung trûúác kia laâ biïín xanh (nûúác) theo lûuêåt "thûúng haãi biïën vi tang àiïìn". Thaânh thûã bûác tranh khöng veä nûúác maâ vêîn coá nûúác vêåy. Theo caái logic nöåi taåi cuãa hònh tûúång, caãnh àöíi thay dêu bïí trong thiïn nhiïn àaä trúã thaânh caãnh biïåt li lûu laåc cuãa tònh yïu àöi lûáa. Àêy laâ chöî àïí Taãn Àaâ bùæc nhõp cêìu nöëi caác lúáp nghôa vúái nhau. Thò hiïån taåi laâ dêu bïí. Caã thiïn nhiïn, caã àöi lûáa, caã nûúác non àïìu trong cún dêu bïí. Hiïån taåi, thûåc taåi dêu bïí kia àaä chia lóa têët caã. Vaâ nuái àaä thaânh nuái tûúng tû. Dûåa vaâo nhûäng sûå vêåt àûúåc mö taã trong bûác tranh, Taãn Àaâ àaä khöng dûâng laåi úã viïåc võnh laåi bûác tranh möåt caách maáy moác, maâ taái taåo thaânh hònh tûúång nuái – tûúng – tû trong daáng neát cuãa möåt naâng cö phuå: Non cao nhûäng ngoáng cuâng tröng, Suöëi khö doâng lïå chúâ mong thaáng ngaây. Xûúng mai möåt nùæm hao gêìy, Toác mêy möåt maái àaä àêìy tuyïët sûúng. Moãi moân trong tûúng tû, con ngûúâi ta coá thïí bõ hao gêìy thên xaác. Nïn chñnh sûå hao gêìy vïì thên xaác laâ möåt bùçng chûáng söëng cuãa nöîi tûúng tû. Ngaây xûa Trûúng Cûãu Linh àaä viïët: Nhúá chaâng nhû maãnh trùng àêìy, Àïm àïm vêìng saáng hao gêìy àïm àïm. (Lúâi dõch cuãa Ngö Têët Töë)
  23. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 23 ÚÃ àêy cuäng vêåy, nuái tûúng tû àûúåc mö taã nhû möåt hònh aãnh maâ neát naâo cuäng hû hao, gêìy moân, taân taå ài. Nhúá thûúng àaä laâm nhan sùæc phöi pha theo ngaây thaáng. Tuy hao gêìy nhûng non vêîn khöng hïì àöíi thay, loâng vêîn chung tònh, son sùæt: Duâ cho söng caån àaá moân, Coân non coân nûúác haäy coân thïì xûa. Coá thïí noái toaân böå phêìn êëy laâ lúâi cuãa non. Khöng phaãi non àang tûå hoaå vïì caái daáng voác hònh haâi cuãa mònh maâ àang tûå tònh, àang phö diïîn caái tònh nhúá thûúng, chung thuyã cuãa mònh. 4. Lúâi cuãa nûúác cuäng rêët mûåc thuãy chung. Möîi lúâi laâ möåt sûå khùèng àõnh àinh ninh, trûúác sau nhû möåt. Möîi lúâi cuãa nûúác àïìu dûåa vaâo quy lûuêåt vônh viïîn cuãa tûå nhiïn, àïìu taåc vaâo söng nuái. Non cao àaä biïët hay chûa, Nûúác ài ra bïí laåi mûa vïì nguöìn. Nghòn nùm giao ûúác kïët àöi, Non non nûúác nûúác khöng nguöi lúâi thïì. Hai chûä non nûúác bùæt àêìu tûâ cêu àêìu tiïn cuãa baâi thú cûá lûuác chia taách thaânh non, nûúác coá lûuác chêåp vaâo nhau. Nhûng chûa lûuác naâo coá àûúåc sûå quêën quyát, xoùæn xuyát, haånh phuác traân ngêåp nhû úã cêu cuöëi cuâng naây. Chûä nghôa trong baân tay Taãn Àaâ àêu phaãi laâ nhûäng kïët húåp vö tònh? Caã non vaâ nûúác àïìu khùèng àõnh àinh ninh: söng caån àaá moân, vêåt àöíi sao dúâi nhûng thïì xûa thò quyïët khöng maãy may di dõch. Trûúác caãnh thïë gian biïën caãi, möåt lúâi thïì àinh ninh êëy coá thïí laâm niïìm tin duy nhêët cuãa nûúác non. Trong caái biïën nhêët thúâi khùèng àõnh caái bêët biïën àúâi àúâi, chùèng phaãi àoá chñnh laâ tû tûúãng cöët loäi cuãa Thïì non nûúác chùng? 5. Lúáp nghôa thûá ba àûúåc suy ra tûâ àoá laâ vêën àïì chuã quyïìn cuãa àêët nûúác. Coá thïí nhêët thúâi àêët nûúác bõ mêët chuã quyïìn. Nhûng chuã quyïìn röìi seä trúã vïì, àoá laâ möåt niïìm tin àinh ninh, möåt chên lñ vônh viïîn. Hiïån taåi laâ ngùæn nguãi,
  24. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 24 vaâ seä kïët thuác. Nûúác seä trúã vïì trong "Nghòn nùm giao ûúác kïët àöi", khöng chó nhû thûåc hiïån möåt lúâi thïì, maâ nûúác seä trúã vïì nhû möåt quy lûuêåt, möåt leä söëng cuãa Nûúác – Non. Trong hoaân caãnh àûúng thúâi, viïët vïì Àêët nûúác, dêìu sao vêîn cûá laâ möåt viïåc maåo hiïím. Taãn Àaâ àaä phaãi duâng àïën möåt chuyïån phong tònh àïí khoaác lïn caái tû tûúãng sêu xa cuãa baâi thú. Àiïìu 1ñ thuá laâ caã phong tònh vaâ yïu nûúác àïìu laâ nhûäng lûuöìng tònh caãm döìi daâo trong höìn thú Taãn Àaâ, nïn noá múái quyïån laåi thaânh möåt baâi thú nhuêìn nhuyïîn nhû vêåy. Coá thïí thêëy non nûúác laâ biïíu tûúång àûúåc duâng phöí biïën trong thú ca thúâi naây. Vïì sau, chuáng ta thêëy viïët vïì Töí quöëc, thú ca hay duâng trûåc tiïëp biïíu tûúång àêët nûúác. Phaãi chùng caãm xuác thiïn nhiïn úã caã hai biïíu tûúång nhû nhau, coân caãm xuác phong tònh trong non nûúác àêåm àaâ hún, trong khi àoá caãm xuác chñnh trõ trong àêët nûúác trûåc tiïëp hún? Dêîu sao trong thú ca (úã cêëp àöå hònh tûúång bao truâm töíng quaát chûá khöng noái cêëp àöå tûâ) tûâ non nûúác àïën àêët nûúác, dûúâng nhû vêîn laâ hai chùång àûúâng! Nguöìn: 1. NGUYÏÎN ÀÒNH CHUÁ – TRÊÌN HÛÄU TAÁ (chuã biïn), Vùn hoåc 11 (têåp 1), NXB. Giaáo Duåc, 2001, tr. 100 – 103. 2. NGUYÏÎN ÀÙNG MAÅNH (chuã biïn), Phên tñch – bònh giaãng taác phêím vùn hoåc 11, NXB. Giaáo Duåc, 2001, tr. 76 – 81.
  25. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 25 TTöönëënë gg bbiiïååtåt hhaaânâânhh ccuuãaããa TThhêêmm TTêmm Tiïíu dêîn Thêm Têm (12-5-1917 – 18-8-1950) tïn khai sinh laâ Nguyïîn Tuêën Trònh, sinh taåi thõ xaä Haãi Dûúng (nay laâ thaânh phöë Haãi Dûúng, tónh Haãi Dûúng) trong möåt gia àònh nhaâ giaáo ngheâo. Khoaãng nùm 1938, Thêm Têm cuâng gia àònh lïn Haâ Nöåi kiïëm söëng bùçng nghïì veä tranh vaâ bùæt àêìu laâm thú, viïët vùn (kõch, truyïån ngùæn, truyïån daâi). Thêm Têm viïët khöng nhiïìu nhûng saáng taác naâo cuäng àöåc àaáo, mang dêëu êën riïng. Àùåc biïåt àöåc giaã thñch thú Thêm Têm vò caái húi thú trêìm huâng, bi traáng. Sau Caách maång thaáng Taám, Thêm Têm hùng haái hoaåt àöång vùn nghïå caách maång, vaâ khi nöí ra cuöåc khaáng chiïën toaân quöëc, Thêm Têm gia nhêåp böå àöåi, laâm thû kñ toaâ soaån baáo Vïå quöëc quên. Trïn àûúâng haânh quên ài chiïën dõch Cao - Bùæc - Laång, Thêm Têm ngaä bïånh nùång qua àúâi. Töëng biïåt haânh(1) laâ möåt baâi thú rêët nöíi tiïëng. Möåt söë baån cuä cuãa Thêm Têm cho biïët Thêm Têm laâm baâi thú naây àïí tiïîn möåt ngûúâi baån ài chiïën khu. Àûa ngûúâi, ta khöng àûa qua söng(2), Sao coá tiïëng soáng úã trong loâng? Boáng chiïìu khöng thùæm, khöng vaâng voåt,
  26. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 26 Sao àêìy hoaâng hön trong mùæt trong? Àûa ngûúâi, ta chó àûa ngûúâi êëy, Möåt giaä(3) gia àònh, möåt dûãng dûng - Li khaách(4)! Li khaách! Con àûúâng nhoã, Chñ nhúán chûa vïì baân tay khöng, Thò khöng bao giúâ noái trúã laåi! Ba nùm, meå giaâ cuäng àûâng mong. Ta biïët ngûúâi buöìn chiïìu höm trûúác: Bêy giúâ muâa haå sen núã nöët, Möåt chõ, hai chõ, cuâng nhû sen, Khuyïn nöët em trai doâng lïå soát. Ta biïët ngûúâi buöìn saáng höm nay: Giúâi chûa muâa thu, tûúi lùæm thay, Em nhoã ngêy thú, àöi mùæt biïëc, Goái troân thûúng tiïëc chiïëc khùn tay Ngûúâi ài? ÛÂ nhó, ngûúâi ài thûåc! Meå thaâ coi nhû chiïëc laá bay, Chõ thaâ coi nhû laâ haåt buåi, Em thaâ coi nhû húi rûúåu say. (Thi nhên Viïåt Nam, Höåi Nghiïn cûáu vaâ Giaãng daåy vùn hoåc Thaânh phöë Höì Chñ Minh, NXB. Vùn hoåc, taái baãn, 1988) Chuá thñch (1) Haânh: möåt thïí thú Trung Quöëc cöí, viïët khaá tûå do, phoáng khoaáng. Vúái caác nhaâ thú Thêm Têm, Nguyïîn Bñnh, caác baâi haânh thûúâng àûúåc sûã duång
  27. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 27 àïí diïîn taã möåt têm traång bi phêîn, bi huâng (vñ duå: Töëng biïåt haânh, Haânh phûúng nam, Voång nhên haânh). (2) Khöng àûa qua söng: Thêm Têm gúåi laåi àiïín tñch Kinh Kha, ngûúâi kiïëm khaách thúâi Chiïën quöëc. Kinh Kha tûå nguyïån ài haânh thñch vua Têìn Thuyã Hoaâng àïí trûâ khûã möåt tïn baåo chuáa. Nhûäng ngûúâi àûa tiïîn Kinh Kha ngêm cêu thú: "Gioá àòu hiu söng Dõch laånh lûuâng ghï, Traáng sô möåt ài khöng trúã vïì" vaâ khaãng khaái vûúåt söng. Nhûng viïåc haânh thñch khöng thaânh, Kinh Kha bõ bùm naát thêy úã trong cung cuãa Têìn Thuyã Hoaâng. (3) Giaä: tûâ giaä. (4) Li khaách: ngûúâi ra ài. Phên tñch vaâ bònh giaãng 1. Võ trñ cuãa Thêm Têm àöëi vúái thú múái coá caái gò na naá nhû Thöi Hiïåu àöëi vúái thú Àûúâng. Nïëu choån mûúâi nhaâ thú Àûúâng lúán nhêët, chûa chùæc àaä coá Thöi Hiïåu, nhûng nïëu choån mûúâi baâi thú Àûúâng hay nhêët khöng thïí khöng coá Hoaâng Haåc lêu. Vêng, kïí tïn mûúâi nhaâ thú múái lúán nhêët khöng chùæc coá Thêm Têm, nhûng choån mûúâi baâi thú hay nhêët khoá coá thïí boã qua Töëng biïåt haânh. Thi phêím laâ sûå thùng hoa àöåt xuêët cuãa ngoâi buát Thêm Têm. Baâi thú mang trong mònh "chuát bêng khuêng khoá hiïíu cuãa thúâi àaåi" àuáng nhû caãm nhêån cuãa Hoaâi Thanh. Nhûng baâi thú cuäng coá caái khoá hiïíu riïng cuãa noá. Chaã thïë maâ, thúâi àaåi thú múái qua ài àaä giaâ nûãa thïë kó röìi, Töëng biïåt haânh vêîn cûá gêy khoá hiïíu cho thúâi àaåi naây. Cuöåc tranh lûuêån trïn baáo Giaáo duåc vaâ thúâi àaåi vaâ baáo Vùn nghïå nhûäng nùm 1992 - 1993 chùèng phaãi laâ nhûäng "bêng khuêng khoá hiïíu" thïë sao! Bùn khoùn haâng àêìu cuãa cuöåc lûuêån chiïën êëy laâ "Ngûúâi ra ài laâ ai?". Nhûäng ngûúâi dûåa vaâo hoaân caãnh ra àúâi thò khùng khùng rùçng: àoá laâ ngûúâi chiïën sô caách maång àang "giaä gia àònh" lïn chiïën khu. (Nghô cuäng laå. Hiïíu thïë laâ hoaân toaân duâng ngoaâi àïí hiïíu trong, àaä àaânh, maâ saáng taåo thú àêu phaãi trûåc tiïëp thïë! Sûå kiïån ngoaâi àúâi ài vaâo höìn taác giaã àïí trúã thaânh hònh tûúång coân phaãi qua nhiïìu "böå loåc" lùæm: naâo caãm quan riïng, naâo khuön mêîu riïng, naâo chêët liïåu riïng nûäa. Thïë cho nïn trong baâi Ngaây vïì, Chñnh Hûäu viïët vïì nhûäng chiïën sô Trung àoaân Thuã àö, maâ hònh tûúång thú vêîn cûá laâ nhûäng chinh phu, trûúång phu kiïíu trung àaåi àoá thöi!). Nhûäng ngûúâi chó cùn cûá vaâo vùn baãn thò nhêët quyïët rùçng àêy
  28. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 28 chó laâ möåt trang nam nhi mang chñ lúán. Coá leä hiïíu nhû thïë laâ àuáng mûác. Búãi trong baâi thú, khöng coá bêët cûá chi tiïët naâo àuã laâm cùn cûá khùèng àõnh àêy laâ chiïën sô caách maång. Vaã chùng, viïåc ngûúâi ra ài coá phaãi laâ chiïën sô caách maång hay khöng, khöng mêëy quan troång. Thêåm chñ noá khöng hïì quyïët àõnh maãy may àïën chêët lûúång nghïå thuêåt cuãa thú ca. Caái quyïët àõnh vêîn laâ tònh ngûúâi trong tiïîn biïåt chia li àûúåc thïí hiïån úã àêy coá sêu sùæc khöng, chên thaânh khöng, múái meã khöng. Röìi ngûúâi ta cuäng bùn khoùn vïì "hoaâng hön trong mùæt ai?". Ngûúâi ài hay keã úã? Ngay caã ba cêu cuöëi cuâng "Meå thaâ coi , Chõ thaâ coi , Em thaâ coi " laâ thïë naâo? Nhûäng ngûúâi thên laâ chuã thïí hay àöëi tûúång cuãa "thaâ coi"? Àïën nay, nöîi "bêng khuêng khoá hiïíu" dûúâng nhû vêîn coân nguyïn àoá. 2. Ngûúâi ra ài laâ ai? Cêu hoãi vêîn rêët cêìn lúâi àaáp. Nhûng khöng phaãi laâ àùåt anh ta vaâo têìng lúáp, thaânh phêìn xaä höåi naâo, maâ laâ xaác àõnh truáng nöåi dung thêím mô cuãa hònh tûúång "li khaách". Búãi àiïìu naây dûúâng nhû quyïët àõnh àïën gioång bi phêîn rêët àùåc sùæc cuãa baâi thú, cuäng nhû caác bñ êín khaác cuãa noá. Nhû caái tïn cuãa thi phêím, Töëng biïåt haânh viïët vïì möåt cuöåc chia li, tiïîn biïåt. Àïì taâi khöng múái. Vêåy maâ vêîn cûá àöåc àaáo. Trûúác hïët, coá leä búãi àêy laâ möåt cuöåc chia tay ngang traái vaâ àêìy uêín khuác. Noá vûâa tiïu biïíu cho thúâi àaåi êëy, vûâa coá tñnh caách muön thuúã. Ngûúâi ra ài coá möåt gia caãnh thêåt nùång nïì: meå giaâ, hai chõ lûuöëng tuöíi muöån chöìng, em coân beá thú. Laâ con trai lúán, anh phaãi úã nhaâ àïí phuång dûúäng meå, àïí chùm soác chõ, àïí baão ban em thò múái thuêån caãnh, múái laâm troân böín phêån. Nhûng anh laåi laâ möåt trang nam nhi mang chñ lúán, öm möång lúán, mú möåt nghiïåp lúán. Thïë laâ anh rúi vaâo tònh thïë giùçng co giûäa böín phêån vaâ khaát voång. Noái möåt caách khaác laâ sûå giùçng xeá giûäa tònh vaâ chñ. Khaát voång giuåc anh lïn àûúâng, böín phêån nñu anh úã nhaâ. Nïëu nhû anh chó coá möåt trong hai phêím chêët àoá thöi, hùèn laâ khöng àau khöí. Àùçng naây chñ thò lúán, maâ tònh laåi nùång. Chùèng phaãi mêu thuêîn nöåi têm naây coá tñnh caách muön thuúã àöëi vúái möåt trang nam nhi àoá û? Anh vêîn phaãi ài, khöng thïí khaác. Àïí coá thïí ra ài, anh phaãi tûå laâm rùæn loâng mònh laåi, phaãi duâng caã yá chñ vaâ lñ trñ àïí dùçn loâng, àïí cûúäng chïë tònh caãm. Anh phaãi quyïët loâng dûãng dûng, dûát khoaát tûâ giaä tûâ: Àûa ngûúâi, ta chó àûa ngûúâi êëy, Möåt giaä gia àònh, möåt dûãng dûng
  29. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 29 Àoá khöng chó laâ chuyïån àoáng vai. Àoá dûúâng nhû coân laâ möåt nöî lûåc cuãa yá chñ àïí kòm neán tònh caãm nûäa. Búãi chia tay laâ lûuác loâng ngûúâi ta dïî mïìm yïëu nhêët. Nhûäng ngûúâi thên coá leä chó thêëy veã bïì ngoaâi, hùèn àaä nghô rùçng anh laâ keã vö tònh, vö têm, baåc beäo. Duy chó coá möåt ngûúâi hiïíu roä buång anh. Ngûúâi êëy laâ tri kó cuãa anh, vaâ xem ra cuäng laâ möåt trang nam nhi mang chñ lúán. Ngûúâi êëy laâ taác giaã. Taác giaã seä "bêåt mñ" cuâng ta: - Ta biïët ngûúâi buöìn chiïìu höm trûúác - Ta biïët ngûúâi buöìn saáng höm nay Cuöåc chia tay naây khiïën ngûúâi buöìn lùæm. Cho àïën têån lûuác ài, ngûúâi vêîn buöìn, duâ rùçng ngûúâi cöë tònh che giûä: Boáng chiïìu khöng thùæm, khöng vaâng voåt, Sao àêìy hoaâng hön trong mùæt trong? Thò ra anh vêîn laâ ngûúâi rêët nùång tònh. Khöng nùång tònh sao coá thïí buöìn da diïët àïën vêåy! Àiïìu uêín khuác laâ úã chöî naây àêy! Con ngûúâi anh hiïån ra thaânh möåt sûå tûúng phaãn giûäa bïì ngoaâi vaâ bïn trong. Ngoaâi, thò dûãng dûng, laånh lûuâng, kiïu baåc; trong, thò quyïën lûuyïën, ngêåm nguâi, buöìn baä. Ngûúâi thiïëu caãm thöng chó thêëy bïì ngoaâi, ngûúâi tri kó thò cûá thêëu tûâ gan ruöåt maâ ra. 3. Têët caã nhûäng uêín khuác, traái ngang kia dûúâng nhû àaä hiïån ra ngay tûâ khöí múã àêìu. Vaâ àêy cuäng laâ khöí thú hay hún caã: Àûa ngûúâi, ta khöng àûa qua söng, Sao coá tiïëng soáng úã trong loâng? Boáng chiïìu khöng thùæm, khöng vaâng voåt, Sao àêìy hoaâng hön trong mùæt trong? Cùåp tûâ xûng hö úã àêy àaä khiïën ngûúâi ta chuá yá. Thêåt khoá thay bùçng möåt cùåp naâo khaác. "Ta - Ngûúâi" haâm chûáa möåt khêíu khñ. Khêíu khñ gúåi ra daáng àiïåu ngang taâng, ngaåo nghïî cuãa hai trang nam nhi cuâng mang chñ lúán vaâ nhûäng cao voång. Khöí thú naây daânh noái riïng möåt nûãa cuöåc tiïîn àûa: hai ngûúâi baån, hai
  30. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 30 ngûúâi àaân öng. Coá leä vò thïë maâ noá àûúåc viïët rêët tûúng xûáng. Böën cêu thaânh hai cùåp, hai cêu hoãi, hai nöîi bêng khuêng, bùn khoùn. Hai cêu trïn: nöîi loâng ngûúâi tiïîn, hai cêu dûúái: têm sûå ngûúâi ài khöng böåc löå theo löëi trûåc tiïëp, maâ tònh caãm àûúåc thïí hiïån giaán tiïëp thaânh nhûäng bùn khoùn, laå lûuâng - ngûúâi trong cuöåc nhû khöng hiïíu àûúåc àiïìu gò àang diïîn ra trong loâng. Möîi cùåp cêu ûáng vúái möåt ngûúâi, àöëi xûáng vúái nhau, taåo ra caái khöng gian riïng cuãa tònh bêìu baån. Chó coá hoå laâ hiïíu nhau. Loâng ngûúâi tiïîn àûúåc diïîn taã bùçng tiïëng soáng (êm thanh), tònh ngûúâi ài àûúåc thïí hiïån bùçng boáng hoaâng hön (hònh sùæc). Caã hai àïìu sêu kñn, thêåt phuâ húåp vúái khñ chêët nam nhi - nhûäng ngûúâi ñt phö baây, biïíu löå tònh caãm, maâ thûúâng kiïìm chïë, àeâ neán tònh caãm cuãa mònh. Caách töí chûác khöí thú thò theo nguyïn tùæc tûúng xûáng, coân caách khùæc hoaå hònh tûúång thú laåi theo nguyïn tùæc tûúng phaãn. Lúâi thú, hònh aãnh thú, tònh thú tuön chaãy khaá tûå nhiïn giêëu kñn bïn trong hai cùåp tûúng phaãn lúán. ÊËy laâ sûå tûúng phaãn giûäa ngûúâi vaâ caãnh, vaâ tûúng phaãn ngay trong con ngûúâi: giûäa bïì ngoaâi vaâ bïn trong. Caãnh thò bònh thûúâng, dûãng dûng (khöng gian, thúâi gian àïìu rêët àöîi bònh thûúâng - "khöng àûa qua söng", "Boáng chiïìu khöng thùæm, khöng vaâng voåt"), khöng hïì coá taác àöång, can thiïåp gò àïën loâng ngûúâi. Vêåy maâ, nöîi buöìn chia phöi àïìu coá àuã. Thïë múái biïët loâng ngûúâi quyïët àõnh têët caã. Dûång nïn caãnh "töëng biïåt" naây, dûúâng nhû Thêm Têm muöën choåi laåi vúái ngûúâi xûa. Cöí nhên quan niïåm caãnh vaâ ngûúâi bao giúâ cuäng thöëng nhêët, cuäng mang chung möåt têm traång. Coân úã àêy khöng thïë. Caãnh thò vö tònh, coân ngûúâi thò mang möåt coäi loâng kheáp kñn, cö àún trûúác caãnh. Vaâ viïët "khöng àûa qua söng, Sao coá tiïëng soáng úã trong loâng?", Thêm Têm coân nhû muöën choåi laåi vúái cuöåc tiïîn Kinh Kha nhêåp Têìn trïn söng Dõch thuúã xûa nûäa! Vò thïë maâ lúâi thú khöng khoãi coá chuát gioång ngang taâng! Thûåc ra sûå tûúng phaãn naây khöng khoá thêëy. Sûå tûúng phaãn ngay trong con ngûúâi khoá nhêån thêëy hún! Maâ xem ra noá tuå caã úã cêu thûá tû - cêu kïët cuãa khöí: Sao àêìy hoaâng hön trong mùæt trong? Khöí thú naây sûã duång êm "ong", "öng" vúái mêåt àöå khaá daây (khöng, söng, soáng, trong, loâng, boáng, khöng, khöng, trong, trong ). Noá taåo nïn êm hûúãng cuãa nhûäng cún soáng loâng àêìy xaáo àöång, xao xuyïën. Nhûng ngoaâi viïåc àoáng goáp cho khöí thú hai êm "ong", "öng" nhû thïë, hai chûä "trong" úã cêu naây coân coá möåt bñ êín khaác. ÊËy laâ noá thïí hiïån àûúåc sûå tûúng phaãn giûäa bïì ngoaâi vaâ bïn trong àêìy uêín khuác cuãa ngûúâi ài. Bïì ngoaâi, anh toã ra dûãng dûng, aánh mùæt
  31. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 31 laâm ra trong veo, cûá thaãn nhiïn nhû khöng. Nhûng ngûúâi baån tri kó cuãa anh laåi thêëy roä boáng hoaâng hön úã chñnh aánh mùæt trong êëy. Anh cöë cûúäng chïë tònh caãm, nhûng tònh caãm vöën tûå nhiïn, noá vêîn cûá dêng lïn, duâ kñn àaáo, duâ che giêëu thïë naâo röìi cuäng hiïån ra thöi. Vêåy laâ chó coá àöi mùæt tri kó múái coá thïí caãm thöng àûúåc àaáy sêu cuãa àöi mùæt trong. "Trong mùæt trong" thêåt kiïåm lúâi maâ chêët chûáa nhiïìu dû ba, coá möåt giaá trõ taåo hònh, taåo chên dung thêåt tinh tïë. 4. Töëng biïåt haânh vöën coân böën cêu nûäa vaâ àêëy múái laâ khöí kïët: Húi thu àêìu nuái giaá lïn trùng Cún laånh chiïìu nao àöí boáng thêìm Buöìn úã lûng trúâi nghe àaä laåi Tiïëng àúâi xö àöång tiïëng loâng cêm. Khi tuyïín vaâo Thi nhên Viïåt Nam, Hoaâi Thanh àaä quyïët àõnh cùæt boã àoaån êëy. Thïë laâ Töëng biïåt haânh àaä kïët laåi úã böën cêu ngheån ngaâo, tûác tûúãi àêìy bi phêîn naây: Ngûúâi ài? ÛÂ nhó, ngûúâi ài thûåc! Meå thaâ coi nhû chiïëc laá bay, Chõ thaâ coi nhû laâ haåt buåi, Em thaâ coi nhû húi rûúåu say. Hònh nhû àêy múái laâ àiïím dûâng cuãa lúâi thú, àêy múái laâ caái kïët maâ baâi thú cêìn phaãi tòm àïën! Tiïëc rùçng nhiïìu ngûúâi àaä nhoåc cöng àïí chûáng minh nhûäng ngûúâi thên laâ chuã thïí hay laâ àöëi tûúång cuãa "thaâ coi". Àuáng laâ baâi thú naây coá möåt hiïån tûúång laâm cho noá caâng àûúåm veã khoá hiïíu: sûå lûu chuyïín gioång phaát ngön. Coá lûuác laâ lúâi ngûúâi tiïîn. Laåi coá lûuác ngûúâi tiïîn nhêåp thên vaâo ngûúâi ài àïí cuâng cêët lïn tiïëng noái bïn trong cuãa anh ta. Vaâ khöí thú naây chùèng phaãi laâ möåt sûå nhêåp thên thïë sao? Chuáng ta àöìng thúâi nghe thêëy caã hai gioång khöng taách baåch àûúåc: gioång "noái thay" àêìy caãm thöng cuãa keã tiïîn vaâ gioång àöåc thoaåi àêìy bi phêîn cuãa li khaách. Thûåc ra thò, cho duâ noá àûúåc cêët lïn bùçng sûå hoaâ gioång cuäng chùèng àïën nöîi khoá hiïíu lùæm. Búãi dêìu sao àoá cuäng laâ chuyïån chuã thïí cuãa phaát ngön thöi. Vêën àïì laâ gioång àiïåu biïíu àaåt xuác caãm thûåc cuãa phaát ngön êëy.
  32. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 32 Khöng chuá yá àuáng mûác àïën gioång àiïåu àùåc thuâ cuãa noá, kho á loâng hiïíu truáng àûúåc tònh yá thûåc cuãa lúâi thú. Xeát àún thuêìn ngûä nghôa vaâ cuá phaáp thò ba cêu "thaâ coi" àoá àïìu coá quyïìn hiïíu theo hai caách: Li khaách coá thïí laâ àöëi tûúång, cuäng coá thïí laâ chuã thïí cuãa "thaâ coi". Nhûng gioång àiïåu bi phêîn àaä xe chùæp hai laân nghôa êëy vaâo möåt tònh yá, tònh àiïåu thöëng nhêët. Gioång bi phêîn àïën àêy hiïån ra búãi caách noái àau, noái chua chaát, noái phêîn. Nghôa laâ caách noái hûúáng vaâo mònh àïí tûå giaây voâ mònh, laâm àau chñnh mònh. Vêåy coá nïn duy trò caách hiïíu theo löëi loaåi trûâ hoùåc "chuã thïí", hoùåc "àöëi tûúång" thïë khöng? Thïm nûäa, nhòn tûâ tñnh àa nghôa cuãa ngön tûâ thú vaâ nhêët laâ tûâ têm sûå àêìy uêín khuác kia cuãa li khaách, ta seä thêëy rùçng yá nghôa cuãa cêu thú chñnh laâ sûå chöìng chêët cuãa caã hai sùæc thaái êëy. Chùèng phaãi thïë û? Duâ ngûúâi ài àang khêín cêìu ngûúâi thên "thaâ coi" mònh nhû chiïëc laá bay, nhû haåt buåi, nhû húi rûúåu say (nhûäng thûá töìn taåi maâ nhû khöng töìn taåi), hay anh ta àang phaãi dùçn loâng, buöåc loâng hi sinh caái böín phêån cuãa mònh, caái tònh nhaâ cuãa mònh àïën nöîi phaãi "thaâ coi" nhû thïë, thò duâ úã bïì naâo cuäng laâ àau àúán, dùçn vùåt, caâo xeá vò nöîi phaãi chaâ àaåp lïn chûä hiïëu, chaâ àaåp lïn tònh nhaâ maâ thöi! Caã hai àïìu laâ tiïëng noái ngheån ngaâo, àùæng chaát cuãa mùåc caãm bêët hiïëu, löîi àaåo úã möåt ngûúâi con vöën nùång tònh maâ troát mang chñ lúán àoá! Búãi sûå chöìng chêët cuãa caã hai sùæc thaái àoá maâ nöîi loâng anh ta nùång nïì gêëp böåi. Coá phaãi ngêîu nhiïn àêu khi tûâ "chiïëc laá" sang "haåt buåi" àïën "húi rûúåu say" ngêìm chûáa möåt nghõch àaão: hònh caâng ngaây caâng vö hònh, hû aão, vö nghôa thò tònh caâng lûuác caâng nùång nïì, àùæng àoát. Nhûäng lúâi noái nhû àaä vúä ra cuâng nûúác mùæt! Vaâ cêìn thêëy rùçng nïëu khöng phaãi laâ nguúâi nùång loâng hiïëu nghôa sêu sùæc thò ngûúâi ta khöng thïí coá caái mùåc caãm bêët hiïëu, löîi àaåo êëy, duâ chó laâ maãy may. Têët caã chó vò troát mang chñ lúán, öm êëp hoaâi baäo lúán maâ anh phaãi àaânh loâng vêåy, cêìm loâng vêåy trong sûå lûåa choån nghiïåt ngaä giûäa böín phêån vaâ khaát voång, chûá phaãi àêu anh ta laâ keã coá traái tim sùæt àaá, vö tònh! Coá thïí noái rùçng mùåc caãm bêët hiïëu, löîi àaåo laâ àónh àiïím cuãa tònh caãm biïåt li úã àêy. Mùåc caãm naây laâ möåt veã àaåp àêìy uêín khuác cuãa li khaách. Thïë àêëy, ngûúâi ài àaä coá möåt tri kó. Nhûng xem ra baâi thú chêët chûáa nhûäng uêín khuác traái ngang naây vêîn rêët cêìn nhûäng tri êm! Nguöìn:
  33. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 33 1. Nguyïîn Àònh Chuá - Trêìn Hûäu Taá (chuã biïn), Vùn hoåc 11 (têåp 1), NXB. Giaáo duåc, 2001, tr. 147 - 148. 2. Nguyïîn Àùng Maånh (chuã biïn), Phên tñch - bònh giaãng taác phêím vùn hoåc 11, NXB. Giaáo duåc, 2001, tr. 128 - 134.
  34. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 34 SSOOÁNÁÁNGG Vúái möåt baâi thú daâi nhû "soáng", viïåc phên tñch sao cho troån veån vaâ hêëp dêîn laâ möåt àiïìu khoá khùn vö cuâng, vò thïë töi chó xin nïu yá kiïën vïì khöí thú àêìu cuãa baâi maâ chùæc hùèn baån gaái naâo cuäng thuöåc nùçm loâng "Dûä döåi vaâ dõu ïm ÖÌn aâo vaâ lùång leä" Xuên Quyâng àûa ra nhûäng traång thaái khaác nhau cuãa soáng vaâ cuäng laâ cuãa tònh yïu. Tònh yïu cuäng nhû cún soáng kia lûuác cuöìn cuöån traâo dêng, lûuác laåi nheå nhaâng, bònh lùång. Tûåa àaåi dûúng mïnh möng xa xöi, tònh yïu bao la, vö cuâng vö têån maâ con ngûúâi dêîu boã caã cuöåc àúâi mònhra àïí khaám phaá, tòm hiïíu cuäng khöng thïí àïën àûúåc "àûúâng chên trúâi". Trong tònh yïu coá bao àiïìu ngúä ngaâng nhû nhûäng àúåt phong ba xoaáy troân trïn mùåt biïín xanh khöng thïí lûúâng trûúác àûúåc. Vúái nhûäng traång thaái thay àöíi lûuên phiïn êëy, ngay caã nhûäng ngûúâi trong cuöåc cuäng khöng thïí lyá giaãi, cho nïn: "Soáng khöng hiïíu nöíi mònh Soáng tòm ra têån bïí" "Tòm ra têån bïí" àïí laâm gò? Trúã vïì vúái ngoån nguöìn yïu thûúng, quêy quêìn vúái nhûäng àúåt soáng khaác àïí giao hoaâ, gùæn boá chùng? Vêåy laâ caái riïng àaä hoaâ húåp vúái caái chung, vaâ caái chung àaä bao haâm caã caái riïng röìi. "Loâng em nhúá àïën anh Caã trong mú coân thûác"
  35. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 35 Xuên Quyânh khöng àûúåc goåi laâ nhaâ thú cuãa tònh yïu, vaâ thú cuãa chõ khöng thïí goåi laâ thú cuãa nûä sô tònh yïu. Maâ Xuên Quyânh laâ ngûúâi phuå nûä laâm thú vaâ thú cuãa chõ laâ thú cuãa möåt ngûúâi phuå nûäa (thuêìn hêåu àuáng nghôa). Ngûúâi phuå nûä Viïåt Nam Cho nïn húi thú nheå nhaâng, lúâi thú dõu daâng, yá thú tha thiïët, chên tònh biïët bao. Nöîi nhú ngûúâi yïu, nhúá ngûúâi chöìng thûúng yïu theo caã vaâo giêëc mú, nhûng giêëc mú àoá khöng hïì mú höì, xa xöi maâ rêët roä raâng cuå thïí nhû chñnh tònh caãm maâ chõ daânh cho anh búãi leä "caã trong mú coân thûác" Töi yïu Xuên Quyânh, yïu nhûäng vêìn thú troân trõa, nheå nhaâng cuãa chõ. Àïën vúái thú cuãa Quyânh, töi bùæt gùåp möåt sûå àöìng caãm trong suy tû, sûå àöìng àiïåu trong nhõp àêåp traái tim. Töi nhû thêëy mònh àêu àêy trong nhûäng baâi thú tûå hoaå cuãa chõ: "Traán töi nhö ra bûúáng bónh hún, baân tay thö laåi coân vuång nûäa Vuång túái nöîi khöng chó moá túái àêu laâ àöí vúä Maâ khi noái chuyïån vúái ai, töi thêëy tay thûâa khöng biïët giêëu vaâo àêu" töi thêëy caãm xuác mònh nhû àoång lùæng trong tûâng vêìn thú: " nïëu töi yïu àûúåc möåt ngûúâi Töi seä yïu anh ta hún töi nhiïìu lùæm Töi yïu anh dêîu ngaân lêìn cay àùæng " Thú Xuên Quyânh nhû möåt lúâi chuyïån troâ thên mêåt, dõu daâng giûäa chõ vaâ em gaái, giûäa nhûäng ngûúâi baån gaái vúái nhau, têm sûå vïì tònh yïu, cuöåc söëng, con caái, bao àiïìu trùn trúã cuãa phuå nûä. "Nhûäng caái chñnh chuáng ta thûúâng chaã noái Maâ boån con gaái mònh thûúâng hay noái xêëu nhau Boån con trai nghe loãm àöi cêu Hoå khinh chuáng ta vaâ lúâi cûãa miïång "chuyïån àaân baâ"
  36. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 36 Ta yïu ngûúâi con trai khöng phaãi vò mònh Maâ hoå yïu ta vò hoå yïu chñnh hoå Àûúåc yïu hai lêìn hoå cao lïn möåt bêåc Ta khöng àûúåc yïu caãm thêëy thêëp dêìn ài Vò chñnh ta cuäng chùèng yïu ta Töi tin laâ maäi maäi vïì sau vêîn seä coá ngûúâi yïu Quyânh, vaâ tòm àïën vúái Quyânh, khöng chó laâ "boån con gaái mònh" maâ coân "boån con trai" nuäa chûá. Yen_Vy
  37. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 37 LLoânâ g aannhh laaââmâm bbïïënëën tthhuu Buöíi saáng em xa chi Cho chiïìu, muâa thu àïën Àïí loâng anh hoaá bïën Nghe thuyïìn em ra ài! (Chïë Lan Viïn) Lúâi bònh: "Loâng anh laâm bïën thu" hay laâ sûå àúåi chúâ tuyïåt àeåp cuãa tònh yïu? Baâi thú nguä ngön tûá tuyïåt vúái lúâi chûä chên chêët, giaãn dõ, cuâng löëi vñ von êín duå àêåm tñnh dên gian, giaâu sûác gúåi, thêåt sûå àem àïën cho ngûúâi àoåc möåt êën tûúång àeåp, khoá quïn vïì tònh yïu, vïì quan hïå têm lyá tònh caãm trong tònh yïu maâ nhaâ thú thïí hiïån. Buöíi saáng em xa chi, cêu thú múã àêìu nïu tiïìn àïì, lyá do àïí Cho chiïìu, muâa thu àïën laâ hïå quaã. Tûâ lyá do kia taåo nïn hïå quaã naây. Hïå quaã naây chñnh laâ sûå caãm nhêån tûâ möëi quan hïå tònh caãm con ngûúâi maâ nïn, coá tñnh chuã quan chûá khöng phaãi laâ do khaách quan àûa túái. Buöíi saáng em xa chi, cêu thú hoãi maâ nhû khöng hoãi, àuáng hún chó laâ sûå caãm thaán thöi - em xa chi. Taác giaã (anh) trong baâi thú vûâa laâ nhên vêåt trûä tònh, vûâa laâ àöëi tûúång tûå caãm. Cho nïn àêy chó laâ caái cúá àïí anh tûå böåc löå mònh. Búãi vêåy, múái coá Cho chiïìu, muâa thu àïën.
  38. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 38 "Muâa thu" úã trong cêu thú naây, ngûúâi àoåc àûâng vöåi tûúãng àoá laâ muâa thu thiïn nhiïn, maâ thûåc ra laâ muâa thu loâng ngûúâi. Thay vaâo caái sûå "em xa chi" laâ caã "muâa thu" êåp àïën, theo àoá laâ möåt caãm giaác buöìn buöìn, cö àún khoá taã. Saáng, em xa-vùæng thò chiïìu "muâa thu" àïën ngay. Caái khöng gian, thúâi gian cuãa "chiïìu" khöng coá em chùèng khaác gò caãnh thu, muâa thu. Tûúãng nhû vö lyá nhûng laåi thêåt húåp lyá vúái têm traång, vúái loâng anh lûuác àoá. Anh chó coân biïët võn vaâo muâa thu àïí baây toã maâ thöi. Hònh nhû chó "muâa thu" múái àöìng caãm vúái anh. Cêu thú thêåt sûå gúåi lïn nhiïìu thuá võ cho ngûúâi àoåc khi àa ä caãm nhêån àûúåc hïët yá nghôa cuãa noá. "Anh" trong baâi thú laâ ngûúâi àa caãm vaâ cuäng rêët nhaåy caãm. Coá em bïn caånh thò àoá laâ niïìm sung sûúáng haånh phuác naâo bùçng. "Anh" àêu muöën coá sûå xa em, vùæng em àïí maâ cö àún. Caái hay laâ "muâa thu àïën", nhûng thûåc ra àoá laâ muâa thu cuãa loâng anh chûá khöng phaãi laâ muâa thu cuãa àêët trúâi. Thïë nïn "loâng anh hoaá bïën", bïën àêy laâ bïën thu - bïën tònh yïu àúåi em. Thêåt laâ möåt saáng taåo bêët ngúâ cuãa nhaâ thú Chïë Lan Viïn. Loâng anh hoaá bïën thò ùæt hùèn em phaãi laâ thuyïìn khöng thïí naâo khaác àûúåc. Cêu kïët Nghe thuyïìn em ra ài thêåt gúåi. Caái hay laâ loâng anh duâ àaä "hoaá bïën" nhûng bïën úã àêy khöng vö tri, vö giaác. Coá nhû vêåy múái nghe àûúåc thuyïìn em ra ài nhû thïë naâo? Thêåt laâ tinh diïåu, dêîu löëi vñ von bïën thuyïìn naây thûåc ra khöng laå gò, thêåm chñ rêët thên thuöåc trong dên gian, nhûng Chïë Lan Viïn àaä àûa hai hònh aãnh rêët thên thuöåc àoá vaâo baâi thú naây àïí giaãi maä cho sûå xa caách vaâ chúâ àúåi. Trong thú, hai hònh aãnh êín duå bïën - thuyïìn cuäng àûúåc caác nhaâ thú hay duâng àïí noái àïën phaåm truâ tònh yïu. Trong ca dao, thûúâng gùåp, kiïíu nhû Thuyïìn vïì coá nhúá bïën chùng? Bïën thò möåt daå khùng khùng àúåi thuyïìn Coân trong baâi thú trïn, thuyïìn (em) ra ài, anh (bïën) lûuön hy voång thuyïìn (em) trúã laåi. Thuyïìn ra ài thanh thaãn, yïn têm vò coá bïën àúåi laâ anh. Thêåt laâ möåt sûå àúåi chúâ tuyïåt àeåp. Loâng anh laâm bïën thu laâ baâi thú àöåc àaáo vïì tònh yïu. Minh Quang
  39. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 39 NNggúú nnggêênííní ttrrûûúúácáác ““BBuuööííií àêìuììu nnggúú nnggêêíníín”” ccuuãaããa NNgguuyyïïînî NNhênn PPhhoonngg Töi coá möåt ngûúâi baån thú, anh rêët mï Xuên Diïåu. Coá lêìn anh böåc baåch: Mònh thñch neát thú vaâ caái höìn cuãa thú Xuên Diïåu , vaâ moåi baâi àïìu coá möåt neát hay riïng cho nïn baão rùçng thñch nhêët baâi thú naâo thò thêåt khoá noái Cuäng coá àöi lûuác thò thñch caái tònh nhû hû nhû aão " Keã àa tònh khöng cêìn àuã thõt da Khi chïët röìi thò ta seä yïu ma" Vaâ cuäng coá khi thñch caái lûu lûuyïën àûúåm buöìn " Anh biïët yïu em àaä muöån maâng Nhûng laâm sao cûúäng àûúåc tònh thûúng Ngêåm nguâi tùång traái tim lûu laåc Anh chó xin vïì möåt chuát hûúng " Vaâ trong möîi baâi thú cuãa anh, töi laåi thêëy àêu àoá möåt Xuên Diïåu rêët tònh tûá thiïët tha, töi muöën giúái thiïåu vúái caác baån möåt saáng taác múái cuãa anh, möåt saáng taác maâ töi cho rùçng, caái chêët Xuên Diïåu thêëm traân nhûng laåi rêët hiïån àaåi: BUÖÍI ÀÊÌU NGÚ NGÊÍN Anh nhúá vïì em buöíi ban àêìu Cuâng nhau ta chat noái àêu àêu
  40. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 40 Nhûng röìi chúåt hiïíu rùçng anh muöën Möåt chuát tònh riïng chùèng bêån sêìu Anh rùçng anh muöën anh thûúng nhúá Möåt möëi tònh riïng nïn vêín vú Vaâ thïë mònh anh khöng noái nûäa Anh àaä vò em vûúng ngêín ngú Anh mú vïì em núi phöë thõ Chûa lêìn gùåp gúä noái nùng chi Nhûng loâng nhû hùèn mònh àêu àêëy Chùæc thïí loâng anh quaá dõ kò Anh biïët em anh xa caách lùæm Nhûng tònh àêu nùång chûä xa xöi Chó cêìn anh gûãi loâng theo gioá Nhùæn nhuã giuâm anh nöîi àún cöi (Thaânh phöë 14/11/01 ) Ngay tûâ caái nhan àïì cuãa baâi thú àaä gúåi cho töi nhúá àïën baâi "Thú Duyïn" cuãa Xuên Diïåu röìi: "Buöíi êëy loâng ta nghe yá baån" "Tröng thêëy chiïìu höm ngú ngêín vêåy" Vaâ caái "ngú ngêín" êëy hêìu nhû laâ caãm xuác chuã àaåo cho toaân böå baâi thú. Tûâng cêu tûâng chûä trong baâi àïìu nhuêìn võ cuãa 2 tûâ "ngú ngêín", noá man maác, xö àêíy, hû hû aão aão "nhúá:, "àêu àêu", "chúåt", "chuát tònh riïng", "thûúng nhúá", "vêín
  41. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 41 vú", "vûúng ngêín ngú", "mú", "dõ kò", gûãi loâng theo gioá". Chi tiïët êëy cho thêëy sûå mú höì trong caãm xuác, trong tònh yïu cuãa anh. Àêy laâ möåt baâi thú tònh, roä raâng laâ thïë, trong thú coá "anh", coá "em", coá kó niïåm, coá tònh caãm, thïë nhûng noá chûa hùèn laâ tònh yïu, maâ chó laâ möåt caãm xuác maâ thöi. Caãm xuác tònh yïu tröîi dêåy khi con ngûúâi tröëng traãi cö àún, vaâ àoá cuäng chñnh laâ nguyïn nhên dêîn àïën "buöíi ban àêìu" giûäa "anh" vaâ "em": Anh nhúá vïì em buöíi ban àêìu Cuâng nhau ta chat noái àêu àêu Nhûng röìi chúåt hiïíu rùçng anh muöën Möåt chuát tònh riïng chùèng bêån sêìu Ngay tûâ àêìu, töi àaä thöng baáo cho caác baån rùçng baâi thú mang möåt veã hiïån àaåi múái. Veã hiïån àaåi êëy àûúåc bùæt gùåp ngay tûâ "buöíi ban àêìu" gùåp gúä: chat, möåt mode rêët fashion hiïån nay cuãa caác baån treã. Vúái caác baån, nhûäng ngûúâi àang xem baâi viïët cuãa töi àêy, chùæc hùèn khöng dûúái 1 lêìn àaä lang thang trïn maång tòm ngûúâi àïí phiïëm chuyïån vu vú? Töi cuäng thïë, vaâ dûúâng nhû möîi lêìn chat, mònh laåi mang möåt caãm giaác khaác nhau phaãi khöng? Töi nhúá coá möåt lêìn, höm êëy, töi buöìn, buöìn lùæm, ngöìi vaâo baân maáy, lang tahûng net khöng cuã àñch, vêåy maâ cuäng tòm àûúåc 1 ngûúâi , ngûúâi êëy rêët chõu khoá nghe töi kïí lïí, than thúã, nheå nhaâng khuyïn nhuã töi. Baån biïët khöng, lûuác êëy töi nheå nhoäm lùæm, vaâ röìi möåt caãm giaác xao xuyïën, vûâa haâm ún, vûâa lûu lûuyïën con ngûúâi xa laå vaâ xa xöi êëy. Töi biïët chûá, caái xao xuyïën nheå nhaâng êëy chó laâ möåt cún gioá thoaãng maâ htöi, thïë maâ noá àeo nùång töi caã möåt thúâi gian daâi, vaâ khi nhúá laåi vêîn coân dû êm chuát tiïëc nuöëi vu vú. Töi khöng biïët anh baån cuãa töi coá gùåp trûúâng húåp êëy khöng, maâ sao lúâi thú cuãa anh sao nheå thoaãng vaâ thûúng thûúng laå: Anh rùçng anh muöën anh thûúng nhúá Möåt möëi tònh riïng nïn vêín vú Vaâ thïë mònh anh khöng noái nûäa Anh àaä vò em vûúng ngêín ngú
  42. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 42 Anh mú vïì em núi phöë thõ Chûa lêìn gùåp gúä noái nùng chi Nhûng loâng nhû hùèn mònh àêu àêëy Chùæc thïí loâng anh quaá dõ kò Coá àöi khi, yá thûác tröîi dêåy àaánh thûác loâng àïí choa nh nêåhn ra rùçng "anh biïët em anh xa caách lùæm", thïë nhûng tònh caãm laåi coá möåt nöåi lûåc riïng àêíy lûuâi sûå saáng suöët cuãa nhêån thûác, dòm vêåt viïåc vaâo tònh caãm möng lung: Nhûng tònh àêu nùång chûä xa xöi Chó cêìn anh gûãi loâng theo gioá Nhùæn nhuã giuâm anh nöîi àún cöi nhû möåt sûå biïån hö cho chñnh con tim cuãa mònh. Nïëu nhû nhûäng sùæc maâu xön xao trong "Haå Tñm" chñnh laâ nguöìn khúi gúåi caãm hûáng cho töi viïët nïn nhûäng lúâi bònh lûuêån thò vúái "buöíi àêìu ngú ngêín", chñnh caái nhan àïì rêët thú vaâ cêu "gûãi loâng theo gioá" laåi chñnh la â àöång lûåc thöi thuác töi àûa baâi viïët naây ra vúái caác baån. "Gûãi loâng theo gioá" rêët gêìn vúái cêu "gûãi hûúng cho gioá" cuãa Xuên Diïåu. Thïë nhûng hûúng thò nheå, gioá thò cao, quyïån hûúng vaâo gioá àïí raãi ài trùm núi laâ möåt hònh aãnh àeåp, nhûng laåi laâ möåt neát àeåp thiïn vïì cöí àiïín quan. Coân vúái anh, anh gûãi caã loâng mònh theo gioá, hai hònh aãnh vêåt chêët cuå thïí "gioá" vaâ "loâng" maâ laåi gúåi nïn möåt yá niïåm trûâu tûúång, siïu hònh. Laâm sao maâ coá thïí "gûãi loâng cho gioá" àûúåc chûá? Coá àûúåc khöng? Àûúåc! Chùèng phaãi Trõnh Cöng Sún àaä nhùæn nhuã " Söëng trïn àúâi möîi ngûúâi àïìu cêìn coá möåt têëm loâng, àïí laâm gò em biïët khöng? Àïí gioá cuöën ài". Vaâ bêy giúâ anh àaä àïí "gioá cuöën ài" loâng mònh. Yen_Vy
  43. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 43 Möötååtå llêênììnì ààoocååcå tthhúú ccuuãaããa nnggûûúúâiââi bbaaånåån vaâ ââ ccaaããmãm xxuuáácác (thên tùång anh Nguyïîn Nhên Phong cuâng baâi thú Haå Tñm cuãa anh) Baâi thú àoá laâ "Haå Tñm" cuãa Nguyïîn Nhên Phong àùng trïn muåc Sûu Têìm - Saáng Taác. Töi maån pheáp khöng ghi laåi toaân baâi thú nhûng chuáng ta seä theo doäi qua tûâng àoaån trñch dêîn caác doâng caãm xuác cuãa anh. Cêu àïì tûâ cuãa baâi thú laâ "tùång em gaái thuã àö". Vêåy laâ anh àaä coá möåt nhên vêåt trûä tònh sùén coá cho riïng mònh àïí àõnh hûúáng caãm xuác. Nhûng phaãi chùng àoá khöng phaãi laâ möåt nhên vêåt cuå thïí maâ chó laâ möåt thuã phaáp nghïå thuêåt gúåi caãm hûáng, gúåi tònh caãm thûúâng thêëy trong thi ca? Tûâ cêu àïì tûâ cuãa baâi thú ta xaác àõnh àûúåc ngay caái khöng gian maâ anh muöën gúåi "Coá phaãi em laâ cö gaái Bùæc Nhùåt caánh hoa mai eáp nùæng vaâng Vö tònh nhùåt lêëy muâa hoa trùæng Bùæt phaãi nïn thú tñm muöån maâng" Khöí thú ngêåp traân nhûäng sùæc maâu cuãa muâa xuên. Nïëu nhû maâu vaâng nùæng rûåc rúä cuãa nhaânh mai laâ biïíu tûúång cuãa muâa xuên núi phûúng nam êëm aáp, maâu trùæng muöët tinh khöi cuãa hoa ban laâ tñn hiïåu cuãa muâa xuên vïì trïn miïìn cao Têy Bùæc thò maâu tim tñm lûung linh, möåc maåc cuãa caác böng hoa lûuåc bònh tröi mún man laåi laâ sùæc xuên àùåc trûng cuãa xûá Huïë thú möång: "Moåc giûäa doâng söng xanh
  44. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 44 Möåt böng hoa tñm biïëc" (Muâa xuên nho nhoã _ Thanh Haãi) Nhû vêåy, muâa xuên êëy àêu chó dûâng laåi úã miïìn Bùæc, maâ traãi suöët chiïìu daâi cuãa àêët nûúác. Àêu àêu cuäng ngêåp traân aánh xuên vaâ sùæc xuên. Nhên Phong khöng hïì noái àïën caái àeåp cuãa muâa xuên, caái sûác söëng maänh liïåt cuãa muâa xuên; thïë nhûng ta vêîn caãm nhêån àûúåc àiïìu àoá qua nhûäng sùæc maâu àiïím uyïët trong thú anh vaâ qua hònh aãnh con ngûúâi vúái nhûäng haânh àöång gúåi caãm: Thiïëu nûä lûuön laâ hònh aãnh tûúi tùæn, àeåp àeä maâ ngûúâi ta thûúâng duâng àïí vñ vúái muâa xuên. Cuâng vúái nhûäng thaái àöå, haânh àöång nheå nhaâng, nuäng nõu, duyïn daáng cuãa "cö gaái bùæc" : "nhùåt caánh hoa", "eáp nùæng", "bùæt phaãi", möåt muâa xuên trong treão, thú möång dêìn traãi ra. Thïë röìi theo quy lûuêåt muön àúâi cuãa thiïn nhiïn trúâi àêët, xuên qua haå àïën thu taân àöng sang, nheå nhaâng maâ choáng vaánh khiïën con ngûúâi khöng khoãi ngú ngêín, tiïëc nuöëi: "Haå àaä qua röìi chûa trúã laåi" vaâ "Haå ài nhanh quaá anh chûa thêëy" Caái ngú ngêín, luyïën tiïëc veã àeåp naây chñnh laâ xuêët phaát tûâ loâng yïu tha thiïët caái àeåp. Búãi khöng yïu caái àeåp thiïët tha laâm sao coá caái caãm xuác lûuyïën tiïëc, súå mêët ài caái àeåp. Giöëng nhû Xuên Diïåu, nöìng naân mï say vúái thiïn nhiïn, lo súå thúâi gian tröi qua cuöën mêët nhûäng töìn hûäu cuãa hiïån taåi: "Mau vúái chûá vöåi vaâng lïn vúái chûá" Thïë nhûng, nïëu Xuên Diïåu thuác giuåc vöåi vaä moåi ngûúâi cuâng cuöëng quyát, höëi haã thò Nhên Phong laåi lùång leä, thiïët tha: "Anh úã núi àêy vêîn àúåi chúâ Chúâ maâu sùæc tñm dïåt nïìn thú Àem caã mú hoa cuâng yá nhõ
  45. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 45 Gûãi cuâng thûúng nhúá àïën trùng tú" Baâi thú àûúåc laâm theo thïí lûuåc baát cho nïn noá mang êm hûúãng tha thiïët, da diïët cuãa dên ca, cho nïn noá coá sûác truyïìn thuå röång lúán möåt têm tònh rêët àöîi man maác, trêìm lùæng. Yen_Vy
  46. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 46 Cöö TTêëëmë àa ää ä vvaaoââoâ ccuunngg vvuuaa ccuuããaãa NNgguuyyïïînîîn HHûûäuääu QQuuyyá áá Cö Têëm àaä vaâo cung Vua Lïìu gianh meå úã nùæng mûa möåt mònh Thên coân nùång nghiïåp ùn xin Miïëng cúm nguöåi, mêëy àöìng trinh beä baâng Àúâi úi, chiïëc bõ àa mang Thõ coân àoång laåi chuát hûúng hay laâ? Miïëng trêìu caánh phûúång giêëc mú Cuäng bay theo nhûäng tiïëng gaâ tan canh! Àûúâng moân coân boáng thõ xanh Chùèng coân cö Têëm lïìu gianh àúä àêìn Nghô chi meå ngoá trùng vaâng (Trùng trong àúâi meå chûa rùçm möåt àïm) Daå ngheâo mang nghôa taái sinh Àúâi núå meå, meå ùn xin giûäa àúâi!
  47. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 47 Bõ haânh khêët vêîn chûa rúâi Ai vïì vúái meå leã loi xïë chiïìu Goác laâng möåt maái raå xiïu Lêìu son coá thêëu phêån ngheâo meå ta? Gêåy tre theo bûúác tuöíi giaâ Khi vaâo löëi chúå, khi qua sên chuâa Cö Têëm àaä vaâo cung Vua Lïìu gianh meå úã nùæng mûa möåt mònh (Nguyïîn Hûäu Quyá) Trûúác hïët, cên nhùæc laåi thúâi àiïím ra àúâi cuãa baâi thú. Thaáng 9/1989, thúâi kyâ coá àuáng laâ coá chuyïån: Cö Têëm àaä vaâo cung Vua Lïìu gianh meå úã nùæng mûa möåt mònh Chûa vöåi ài sêu vaâo nöåi dung, maâ haäy lûu yá àïën vêìn trùæc úã chûä thûá hai cuãa cêu saáu trong thú lûuåc baát úã àêy! Nïëu theo àuáng luêåt thò têët caã chûä thûá hai cuãa möîi cêu thú àïìu phaãi laâ thanh bùçng, trûâ trûúâng húåp tiïíu àöëi úã cêu saáu vaâ àöíi vêìn úã cêu taám. Vñ duå: - Khi cheán rûúåu, khi cuöåc cúâ - Chên löåi dûúái buân, tay cêëy maå non Nïëu khöng phaãi thïë maâ vêîn phaãi phaá luêåt nhû thïë, chûáng toã caái tònh úã trong cêu thú coá gò trùæc êín, ngang traái. Taác giaã khöng thiïëu gò tûâ ngûä vaâ kyä thuêåt àïí àùåt möåt vêìn bùçng theo àuáng luêåt vaâo cêu thú. Viïåc àùåt möåt vêìn trùæc nhû thïë vaâo àêy roä raâng laâ coá chuã yá. Àoåc àïën cêu sau ta seä thêëy roä caái chuã yá àoá vaâ caãm thêëy caái thûåc tïë úã àêy quaã laâ àaáng traách: Cö Têëm àûúåc trúã laåi cung Vua röìi thò àúâi meå laåi "nùång nghiïåp ùn xin" nhû möåt àõnh mïånh! Nhûng dêîu cho thûåc tïë coá beä baâng nhû vêåy, meå ngheâo cuãa chuáng ta vêîn khöng hïì oaán traách gò cö Têëm nûãa lúâi. Traái laåi, nhûäng kyã niïåm ïm àeåp vaâ trong
  48. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 48 saáng vïì cö Têëm vêîn coân theo meå vaâo caã giêëc mú, ra ngoaâi àúâi thûåc. Àoá laâ miïëng trêìu caánh phûúång chó coá tay cö Têëm múái tïm nöíi. Àoá laâ boáng thõ xanh trïn con àûúâng moân meå thûúâng qua laåi. Quaã thõ lêîn ngûúâi trong quaã thõ dêîu khöng coân, nhûng boáng thõ vêîn coân xanh nhû thïí an uãi meå. Khöng coân quaã thõ àïí maâ ngùæm, maâ ngûãi nûäa, meå laåi ngoá lïn vêìng trùng àïm rùçm. Tûâ vêìng trùng, meå laåi liïn tûúãng àïën thûåc tïë: Trùng trong àúâi meå chûa rùçm möåt àïm! Vêng, dêîu phêån ngheâo, haånh phuác chûa bao giúâ àûúåc viïn maän, nhûng trong têm tû meå, vêìng trùng vêîn mang hònh boáng quaã thõ chñn vaâng, vêîn laâ sûå cao thûúång trong saáng. Viïåc meå phaãi ài ùn xin chó vò "àúâi núå meå- meå ùn xin giûäa àúâi". Àïën àêy ta coá caãm nghô, baâi thú giöëng nhû àoaån toám tùæt cuãa "Hêåu Têëm Caám". Cuöåc àúâi naây phaãi mùæc núå baâ meå ngheâo àaä nuöi cö Têëm, vò cö Têëm laâ hiïån thên cuãa chñnh nghôa àïí chöëng laåi phi nghôa. Meå nuöi cö Têëm laâ goáp phêìn baão vïå chñnh nghôa àïí cho cuöåc àúâi naây khöng coân nhûäng muå dò gheã àöåc aác nûäa. Muå dò gheã àöåc aác bõ trûâng trõ, sau bao cay àùæng dêåp vuâi, cö Têëm laåi àûúåc trúã vïì laâm hoaâng hêåu. Laâm hoaâng hêåu röìi cö QUÏN MEÅ NGHEÂO CHÙNG? ÚÃ àêy chûa hùèn nhû vêåy, búãi ta khöng hïì nghe möåt lúâi oaán traách naâo úã meå, vaâ taác giaã cuäng khöng hïì cöë yá quy löîi cho cö Têëm. Coá thïí vò cung vua- chöën lêìu son xa xöi quaá, maâ meå thò vêîn baám lêëy xoám ngheâo, maái raå, löëi chúå, sên chuâa, khi maâ thöng tin coân laåc hêåu, cö Têëm laâm sao thêëu hiïíu hïët tònh caãm àoá? Coá thïí vò khi trúã laåi cung vua, phaãi laâm "nöåi tûúáng" cho vua, cai quaãn caã "tam cung lûuåc viïån" chòm ngêåp giûäa lo toan vaâ cöng viïåc, dêîu coá nhúá àïën meå ngheâo thêåt, cö cuäng chûa giuáp àûúåc gò? Baâi thú chó coá 22 cêu, trong àoá, hai cêu cuöëi laåi lùåp laåi hai cêu àêìu, vaâ lùåp laåi àêìu àïì. Nhûng caái hay, caái taâi cuãa baâi thú, theo töi la â úã chöî àoá. Àêìu àïì, cuäng do baâi thú àïì ra, yá muöën noái coá thïí coi àêy laâ "Hêåu Têëm Caám" cuäng àûúåc. Hai cêu àêìu thò vaâo thùèng àïì vaâ triïín khai möåt maåch, khiïën cho cö Têëm nïëu àûúåc Buåt cho hoaá thên trúã laåi vaâo boáng thõ xanh cuäng phaãi tûå traách mònh sao laåi thiïëu soát vúái meå nhû thïë! Àïën hai cêu cuöëi, ta cuäng khöng thêëy coá yá gò traách moác, maâ chó nhùæc nhúã möåt caách nheå nhaâng, tïë nhõ. Baâi thú dïî nhúá, tûá thú dïî hiïíu, yá úã trong lúâi thïë naâo, yá úã ngoaâi lúâi thïë êëy, chùèng coá gò cêìu kyâ bñ êín. Laâm àûúåc thú nhû thïë khöng dïî. Bñ quyïët thaânh cöng úã àêy laâ tònh caãm cuãa taác giaã àöëi vúái nhûäng baâ meå ngheâo àaä nuöi cö Têëm trong
  49. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 49 àoái ngheâo, àïën khi cö Têëm àûúåc trúã laåi cung vua, vêîn giûä àuáng phûúng chêm xûã thïë "thi ên vêåt niïåm, thuå ên vêåt vong" (laâm ún khöng kïí, chõu ún khöng quïn) cuãa vùn hoaá phûúng Àöng. Vaâo thúâi àiïím àoá (9/1989), àoåc baâi thú, ta nghô thïë naâo meå ngheâo cuäng seä àûúåc cö Têëm àïìn ún àaáp nghôa. Vaâo thúâi àiïím hiïån nay, àoåc laåi baâi thú, múái biïët cêu chuyïån "Hêåu Têëm Caám" noái trïn thêåt laâ coá hêåu! lúâi bònh cuãa Vûúng Thûâa Ên
  50. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 50 ÀÀööii ccaããmãm nnhhênåånå vvïïì ìì bbaaââiâi tthhúú ““NNùùænæ g mmúááiái”” cuuãaããa LLûûuu TTrrooånåångg LLûû Möîi lêìn nùæng múái hùæt bïn song Xao xaác gaâ trûa gaáy naäo nuâng Loâng rûúåi buöìn theo dô vaäng Chêåp chúân söëng laåi nhûäng ngaây khöng Töi nhúá Me töi thuúã thiïëu thúâi Lûuác ngûúâi coân söëng töi lïn mûúâi Möîi lêìn nùæng múái reo ngoaâi nöåi AÁo àoã ngûúâi àûa trûúác giêåu phúi Hònh daáng me töi chûãa xoaá múâ Haäy coân mûúâng tûúång lûuác vaâo ra Neát cûúâi àen nhaánh sau tay aáo Trûúác aánh trûa heâ, trûúác giêåu phúi
  51. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 51 Lûu Troång Lûu laâ ai? Thú anh nhû thïë naâo? Anh laâ 1 nhaâ thú tiïn phong cuãa phong traâo Thú MúáI, tñch cûåc àoáng goáp vaâo sûå toaân thùæng cuãa phong traâo àöëI vúáI thú cuä. Caát cûá caã 1 goác vûúân “thú MúáI” lung linh, röån raä bao sùæc maâu, bao hûúng thúm, nhûäng böng hoa thú cuãa Lûu Troång Lûu lûuön man maác, nheå nhaâng 1 thûá hûúng Tònh_Sêìu_ÀúâI thoang thoaãng, chúi vúi. Gioång thú, vaâ höìn thú cuãa anh rêët àa daång. Nïëu nhû ta àaä bùæt gùåp 1 Lûu Troång Lû sêìu àau, naäo nïì trong “Thuá àau thûúng”, àaä ngúä ngaâng trûúác 1 Lûu Troång Lû hoaân toaân laå lêîm vúáI “Tiïëng Thu” höìn nhiïn, thú möång, giaâu nhaåc àiïåu, thò bêy giúâ 1 chaâng Lû hïët sûác höìn hêåu, trong saáng, àang maäi hoaâi voång 1 kyá ûác xa xöi, 1 chaâng Lû khöng coân veã laäng tûã, sêìu àúâI, 1 chaâng Lû trong “Nùæng MúáI”. Khöí thú àêìu tiïn, taác giaã giúái thiïåu vïì hoaân caãnh xung quanh mònh. Maâ caãnh vêåt bao giúâ cuäng laâ taác nhên àêìu tiïn gêy ra nhûäng caãm xuác trong con ngûúâI, caãnh thïí hiïån höìn ngûúâI: Möîi lêìn nùæng múái hùæt bïn song Xao xaác gaâ trûa gaáy naäo nuâng Loâng rûúåi buöìn theo thúâi dô vaäng Chêåp chúân söëng laåi nhûäng ngaây khöng Caãnh thêåt buöìn, thêåt àòu hiu, cö quaånh. Nhûäng chuã thïí, nhûäng êm thanh phaát ra tûâ bûác tranh laâng quï naây àûúåm buöìn. “Nùæng” tuy “múáI” nhûng laåI “hùæt bïn söng”, yïëu úát, cö quaånh, tiïëng gaâ trûa vöën àaä leã loi, naäo nïì nay laå “xao xaác”, buöìn nöëI tiïëp buöìn. Caãnh coá maâu sùæc, coá êm thanh, coá hoaåt àöång, nhûng khöng hïì coá chuát sinh khñ, vaån vêåt nhû im lòm, tônh laåi. Tiïëng gaâ trûa khöng hïì àaánh àöång àûúåc caái khung caãnh hoang vùæng, xú xaác cuãa buöíI trûa heâ, ngûúåc laåI, coân tö àêåm nöîI quaånh queä, sêìu thûúng cuãa caãnh vêåt. Thuã phaáp nghïå thuêåt “lêëy àöång taã tônh” naây khöng phaãI laâ 1 saáng taåo múáI cuãa LTL, ta àaä bùæt gùåp caái tiïëng àöång laåc loäng naây trong “Thu Võnh” cuãa Nguyïîn Khuyïën: "möåt tiïëng trïn khöng ngöîng nûúác naâo " Hùèn bêìu trúâI úã “Thu Võnh” phaãI cao vaâ trong, yïn tônh lùæm múáI coá thïí tûâ dûúáI mùåt àêët voåI nghe àûúåc 1 êm thanh duy nhêët, cö àöåc phaát ra tûâ têån thùèm cao xanh! ÚÃ àêy cuäng thïë, khögn khñ cuãa buöíI trûa heâ hùèn phaãI im ùæng thïë naâo múáI
  52. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 52 nghe àûúåc 1 tiïëng gaâ trûa xao xaác, vaâ têm höìn ngûúâI nhû thïë naâo múáI coá thïí nhên ra tiïëng gaáy êëy “naäo nïì” biïët bao. Nguyïîn Du àaä tûâng thöët lïn: “ngûúâI buöìn caãnh coá vui àêu bao giúâ”; maâ caãnh úã àêy buöìn thï thiïët àïën thïë, phaãI chùng búãI loâng ngûúâI cuäng àang day dûát 1 nöîI sêìu miïn man? Loâng rûúåI buöìn theo thúâI dô vaäng Chêåp chúân söëng laåI nhûäng ngaây khöng Trûúác sûå thï lûúng, tiïu àiïìu cuãa caãnh trñ, dô vaäng nhaåt nhoaâ êåp vaâo loâng ngûúâI, vaâ röìI 1 chiïëc cêìu hoaâi niïåm àûúåc bùæc ra nöëI liïìn hiïån taåI vaâ quaá khûá, àûa nhaâ thú ngûúåc doâng thúâI gian trúã vï ì bïn kia búâ kyá ûác. Kyá ûác cuãa 1 àúâI thûúâI thûúâng gùæn liïìn vúáI 1 khoãang trúâI thú cuãa thuúã thiïëu thúò , búãI leä, thúâI thú êëu lûuön laâ 1 àiïím thúâI gian àeåp àeä maâ ngûúâI ta thûúng hoaâi voång khi àaä mïåt moãI vúáI bao lo toan, bon chen cuãa cuöåc àúâi. Chêåp chúân bûúác vaâo kyá ûác, kyá ûác chêåp chúân trúã vïì vúáI thúâi thú, 1 thúâi thú bïn caånh ngûúâI yïu dêëu nhêët cuãa caã àúâI ngûúâi: Töi nhúá Me töi thuúã thiïëu thúâi Lûuác Ngûúâi coân söëng töi lïn mûúâi NgûúâI Meå lûuön laâ hònh aãnh trûä tònh, thûúng mïën cuãa thi ca ngaân àúâI, noái àïën Meå, ngûúâI ta thûúâng duâng nhûäng hònh aãnh ngoåt ngaâo thên yïu, dõu daâng daânh cho meå, vaâ ngûúâI ta cuäng vêîn thûúng lêëy meå àïí chó nhûäng hònh aãnh, sûå vêåt vô àaåI, àùçm thùæm. ÚÃ àêy, LTL khöng duâng nhûäng lúâI ca saáo röîng, nhûäng tûâ ngúåI àêìy hònh thûác, maâ noái àïën meå, öng trên troång, thûúng kñnh: “NgûúâI”. Gùæn liïìn vúáI meå, khöng phaãI laâ hònh aãnh “con coâ lùån löåI búâ söng, gaánh gaåo nuöi chöìng tiïëng khoác nó non” maâ laâ nhûäng viïåc laâm thûúâng ngaây cuãa ngûúâI: phúi aáo trûúác giêåu, khoeá miïång cûúâI àen nhaánh “nhû muâa thu toaã nùæng”. Àoåc àoaån thú, ta hònh dung ra hònh aãnh 1 àûáa beá toác àïí choãm chaáy kheát nùæng, àang rñu rñt chên saáo theo lûng meå ra ngoaâi nöåI, ngöìI nhòn meå laâm viïåc, vûâa tröng meå, vûâa toâ chuyïån voi meå, nhûägn cêu chuyïån beá thú ngöå nghônh àöi lûuác laâm meå phaãI bêåt cûúâI, trong àöång taác vúáI tay phúi aáo, tay meå àaä che khuêët
  53. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 53 ài möåt phêìn neát cûúâI àen nhaánh duyïn daáng, thïë nhûng nùæng Quaãng Bònh àaä chiïëu soi, laâm raång rúä, lêëp laánh caã nuå cûúâI, khiïën cho gêìn 20 nùm sau, nuå cûúâI cuãa meå vêîn anh linh trong têm trñ nhaâ thú, vêîn êín hiïån trïn taãhm chûä cuãa baâi thú “Nùæng múáI”. Bao nùm qua, hònh anh meå, khung caãnh buöíI trûa heã thuúã êëy vêîn khöng múâ trong têm tûúãng nhaâ thú, Àiïìu àoá cho thêëy loâng yïu thûúng meå daåt daâo, khön xiïët cuãa nhaâ thú. Meå thò ai laåI chaã yïu, chaã nhúá, nhûng nhúá àïën tûâng cûã chó cuãa meå trong nhûäng cöng viïåc khöng tïn hùçng ngaây, múáI thêëy àûúåc tònh caãm cuãa nhaâ thú gùæn boá vúáI meå àïën mûác naâo. Ngay tûâ àêìu baâi thú, taác giaã àaä àùåt buát àïì tûâ: " Tùång hûúng höìn thêìy me", nghôa laâ baâi thú naây nhaâ thú àaä têån huyïët têån loâng kñnh dêng cho bêåc sinh thaânh, nghôa laâ tònh caãm trong thú nöìng lùæng vaâ tha thiïët lùæm. Tònh caãm cuãa 1 ngûúâi con àöëi vúái cha meå, nïëu chên thêåt, thûúâng phaãi theo 1 mötñp chung: àoá laâ biïët ún vaâ toã loâng biïët ún. Con ngûúâi ai cuäng coá nhûäng tònh caãm êëy, khaác chùng laâ úã caách biïíu hiïån cuãa tûâng ngûúâi. Cûá möîi lêìn àoåc baâi thú naây, töi laåi raåt raâo dêng 1 niïìm caãm xuác khoá taã, thûúng quaá nhûäng ngûúâi meå taão têìn, trên troång quaá têëm loâng cuãa nhûäng àûáa con biïët nghô vïì meå. Vaâ möîi lêìn nhû thïë, trong töi laåi bûâng lïn 1 tia "nùæng múái" roåi saáng caã têm höìn.
  54. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 54 Vïï ìì ì ààùùcååcå àiiïïíímím nngghhïïå åå thhuuêêååtåt ààùùnngg ààööëiëëi ttrroonngg tthhúú KKiiïïìuì Xûa nay caác thïë hïå àöåc giaã Viïåt Nam yïu thñch truyïån Kiïìu vaâ dûúâng nhû ai cuäng thêëy möåt àiïìu laâ thú Kiïìu, thú lûuåc baát truyïån Kiïìu khaác biïåt hùèn vúái thú lûuåc baát ca dao dên ca, laåi caâng khaác biïåt vúái thú lûuåc baát cuãa caác nhaâ thú Viïåt khaác. Coá leä vò thïë chùng maâ ngûúâi Viïåt tûâ xa xûa, tûâ sau khi truyïån thú theo phong caách thú Kiïìu. Möåt trong nhûäng àùåc àiïím ngön ngûä thú Kiïìu laâ nghïå thuêåt àùng àöëi. Àaä coá nhaâ phï bònh vùn hoåc thöëng kï trong 3.254 cêu thú Kiïìu, coá àïën 862 cêu mang nghïå thuêåt àùng àöëi. Àêy laâ möåt àùåc àiïím nghïå thuêåt nöíi tröåi vaâ phong phuá cuãa thú Kiïìu vaâ nhiïìu nhaâ phï bònh vùn hoåc, ngön ngûä hoåc àaä nhòn tûâ nhiïìu goác àöå àïí phên tñch. Coá ngûúâi xïëp thú Kiïìu coá sûå àöëi choåi, vñ nhû trong cêu thú "Mai cöët caách, tuyïët tinh thêìn" noái vïì taâi sùæc cuãa chõ em Kiïìu thò thêëy rêët roä: "mai cöët caách" àöëi choåi vúái "tuyïët tinh thêìn". Coá ngûúâi chó ra àùåc àiïím àöëi trong cêu, vñ nhû cêu "ngûåa xe nhû nûúác, aáo quêìn nhû nen" thò "ngûåa xe nhû nûúác" àöëi vúái "aáo quêìn nhû nen" - cêu thú saáu chûä chia hai nûãa àùng àöëi nhau. Coá khi àùng àöëi úã cuöëi cêu thú, vñ duå "traãi bao thoã lùån aác taâ" thò "thoã lùån" àöëi vúái "aác taâ". Cuäng coá khi àöëi úã giûäa cêu thú Kiïìu vñ nhû "nghô ngûúâi ùn gioá nùçm mûa khoác thêìm" thò "ùn gioá" àöëi vúái "nùçm mûa". Ngûúâi ta coân tòm thêëy thú Kiïìu àöëi úã hai àêìu cêu vñ nhû caác cêu: "Lúâi vaâng vêng lônh yá cao", "lúâi vaâng" àöëi vúái "yá cao"; "àúâi phöìn hoa cuäng laâ àúâi boã ài" thò "àúâi phöìn hoa" àöëi vúái "àúâi boã ài". Hay cêu "Àaâo tiïn àaä beán tay phaâm" thò "àaâo tiïn" àöëi vúái "tay phaâm".
  55. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 55 Coá khi trong möåt cêu thú taám chûä coá hai cùåp àöëi, vñ nhû: Sinh caâng nhû daåi nhû ngêy Gioåt daâi gioåt ngùæn cheán àêìy cheán vúi. Trong cêu naây "gioåt daâi" àöëi vúái "gioåt ngùæn"; "cheán àêìy" àöëi vúái "cheán vúi". Laåi cuäng coá trûúâng húåp "àöëi yá" cêu saáu cêu taám chûä hoaân chónh, vñ nhû: Ngûúâi vïì chiïëc boáng nùm canh Keã ài muön dùåm möåt mònh xa xöi. "Ngûúâi vïì" àöëi vúái "keã ài"; coân "chiïëc boáng nùm canh" sûå cö àún tûúng tûå "möåt mònh xa xöi". Tûúng tûå laâ cêu: Hoa taân maâ laåi thïm tûúi Trùng taân maâ laåi hún mûúâi rùçm xûa ÚÃ àêy "hoa taân" àöëi vúái "trùng taân", coân caái sûå "laäng maån hoaá" hoa taân, trùng taân cuäng àöëi nhau "thïm tûúi" vaâ saáng "hún mûúâi rùçm nùm xûa". Àùåc àiïím nghïå thuêåt àùng àöëi trong thú Kiïìu laâm nïn phong caách thú lûuåc baát tuyïåt diïåu cuãa cuå Nguyïîn Du. Ngûúâi àúâi sau khöng ai xa laå gò vúái thú lûuåc baát thuêìn Viïåt nhûng vêîn cûá phaãi "têåp Kiïìu", duång cöng mong coá àûúåc nhûäng cêu thú mang daáng dêëp höìn thú tuyïåt vúâi cuãa àaåi thi haâo dên töåc. Hoaâi Viïåt
  56. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 56 CChhêêëëtët HHuuïïë ëë ttrroonngg “MMaaâuââu thhúúââiâi ggiiaann”” Àoaân Phuá Tûá sinh úã Haâ Nöåi, hoåc úã Haâ Nöåi vaâ söëng chuã yïëu cuäng úã Haâ Nöåi. Nghiïåp chñnh cuãa öng laâ sên khêëu. Öng cuäng coá biïåt taâi viïët kõch vaâ diïîn kõch.Vïì thú, Àoaân Phuá Tûá chó viïët dùm baãy baâi nhûng theo nhêån xeát cuãa Hoaâi Thanh thò "baâi naâo cuäng coá àùåc sùæc". Trong quyïín "Thi nhên VN" chó duy nhêët "Maâu thúâi gian" cuãa Àoaân Phuá Tûá laâ àûúåc choån bònh möåt caách troån veån. ÚÃ baâi viïët naây, töi chó xin noái thïm caái chêët Huïë cuãa "Maâu thúâi gian". Nghô cuäng laå: coá bao nhiïu ngûúâi laâm thú vïì Huïë, nïu àuã caác àõa danh söng Hûúng, nuái Ngûå taã àêìy àuã nhûäng caãnh àeåp, nhûäng àïìn àaâi, lùng têím thïë maâ phêìn àöng trong söë hoå khöng nùæm bùæt àûúåc caái höìn xûá Huïë. Ta rêët khoá tòm chêët Huïë trong haâng loaåt baâi thú êëy cuãa hoå. Traái laåi, Àoaân Phuá Tûá khöng hïì coá yá àõnh viïët vïì Huïë, trong "Maâu thúâi gian" khöng hïì coá möåt àõa danh naâo cuãa Huïë àûúåc nhùæc, khöng coá möåt phong caãnh naâo cuãa Huïë àûúåc taã, vêåy maâ àoåc baâi thú ta caãm thêëy nhû taác giaã àang noái àïën caái maâu tñm Huïë, àang viïët vïì möåt möëi tònh úã Huïë. Ngay caách thïí hiïån tinh tïë vaâ kñn àaáo cuãa Àoaân Phuá Tûá trong "Maâu thúâi gian" àaä laâ Huïë röìi. Vò Huïë, àùåc biïåt laâ "nûä sinh Àöìng Khaánh ngaây xûa" vöën nöíi tiïëng kñn àaáo vaâ tinh tïë. Tinh tïë trong caãm nhêån caái hay, caái àeåp, kñn àaáo trong caách biïíu hiïån tònh caãm. Caác thi sô thûúâng mï con gaái Huïë chñnh laâ mï caái neát kñn àaáo vaâ tinh tïë êëy. Êm àiïåu trong "Maâu thúâi gian" rêët nheå nhaâng: Súám nay tiïëng chim thanh Trong gioá xanh Dòu vûúng hûúng êëm thoaáng xuên tònh
  57. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 57 Êm àiïåu naây cuäng rêët gêìn guäi vúái Huïë. Hiïëm coá núi naâo maâ caác cö gaái noái nùng nhoã nheå nhû con gaái Huïë. Caái muâi hûúng "thanh thanh" vaâ "trúâi mêy phaãng phêët nhuöëm thúâi gian" cuäng rêët Huïë. Caã baâi thú nhû coá möåt maân sûúng moãng bao phuã. Noá cuäng huyïìn aão nhû sûúng khoái xûá Huïë. Chêët Huïë trong "Maâu thúâi gian" coân àûúåc thïí hiïån qua gioång thú trang troång, cöí kñnh gúåi nhúá vïì cöë àö cuãa thuúã xa xûa: Toác mêy möåt moán chiïëc dao vaâng Nghòn truâng e lïå phuång quên vûúng. Möåt vaâi àiïín tñch àûúåc kñn àaáo nhùæc àïën trong "Maâu thúâi gian" noái vïì naâng Lyá phu nhên vaâ Vua Haång Voä, Dûúng Quyá Phi vaâ Àûúâng Minh Hoaâng cuäng goáp phêìn laâm cho "Maâu thúâi gian" phaãng phêët chêët Huïë. Caác tñch êëy khiïën ta liïn tûúãng àïën lêu àaâi cung àiïån cuâng nhûäng thiïn tònh sûã nöíi tiïëng möåt thúâi úã Huïë. Nhûng chêët Huïë roä neát hún caã laâ caái maâu thúâi gian tñm ngaát caã baâi thú. Trong bûác gûãi cho nhoám biïn têåp "Baâi thú thön Vô" àïì ngaây 6/10/1986, Àoaân Phuá Tûá viïët: Hai cêu thú cuöëi cuâng cuãa baâi thú "Maâu thúâi gian"cuãa töi laâ: Hûúng thúâi gian thanh thanh Maâu thúâi gian tñm ngaát Töi nghô rùçng vö tònh noá àa ä ghi àûúåc nhûäng caãm xuác cuãa töi trûúác maâu tñm Huïë cuãa caác cö gaái söng Hûúng vêîn vêën vñt trong têm höìn töi". Àoaân Phuá Tûá khöng hïì coá yá àõnh taã caái maâu tñm Huïë. Nhûng caái maâu tñm Huïë cûá "vêën vñt" trong têm höìn taác giaã. Búãi vêåy, khi cêìm buát pha "maâu thúâi gian", chñnh taác giaã cuäng khöng ngúâ mònh àaä choån gam maâu àùåc biïåt cuãa xûá Huïë. Chó Huïë múái coá caái maâu "tñm ngaát" êëy. Chùèng phaãi vö cúá maâ maâu tñm gùæn liïìn vúái Huïë àïí thaânh "tñm Huïë". Ngûúâi ta khöng noái tñm Haâ nöåi, tñm Nha trang, Saâi goân, Àaâ laåt maâ chó noái "tñm Huïë". Maâu tñm chùèng biïët tûâ lûuác naâo àaä trúã thaânh maâu sùæc riïng cuãa xûá súã thú möång naây. Nhûäng gò àaä goáp phêìn taåo nïn caái maâu tñm Huïë? Phaãi chùæng la â nhûäng buöíi chiïìu trïn cêìu Baäi Dêu vúái "Chên trúâi tñm nhaåt mïnh möng, Ngaä ba böìng bïình sûúng khoái"? Phaãi chùng laâ maâu mûåc tiïëm cuãa nûä sinh Àöìng Khaánh thûúâng duâng àïí cheáp nhûäng "trang thú hoåc troâ"? Phaãi chùng laâ nhûäng taâ aáo daâi maâu tñm cuãa nhûäng cö gaái söng Hûúng ngêìy êëy vêîn "vêën vñt" trong têm höìn caác
  58. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 58 chaâng thi sô? Lûuác múái àoåc "Baâi thú thön Vyä" - têåp thú viïët vïì Huïë trûúác 1945 gùåp "Maâu thúâi gian" thuá thûåc laâ töi húi ngaåc nhiïn. Nhûng àoåc kyä laåi nhiïìu lêìn töi thêëy nhoám biïn têåp thêåt coá lyá khi tuyïín choån. Taác giaã "Thi nhên Viïåt Nam" cho rùçng: "Trong thú ta coá leä khöng coá baâi naâo khaác tinh tïë vaâ kñn àaáo thïë". Töi xin böí sung thïm: Coá leä cuäng ñt coá baâi naâo baân baåc chêët Huïë nhû "Maâu thúâi gian" cuãa Àoaân Phuá Tûá. Mai Vùn Hoan
  59. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 59 ““TTööi nhúá”á ccuuãaããa XX ÏÏxxïïnnhhiinn Nhúá luön, em húäi nhúá hoaâi Maái àêìu em tûåa, toác ngûúâi haâo quang Xa em giúâ phaãi lúä laâng Khöng vui cuäng chùèng dïî daâng àêu em. Anh coân nhúá maäi nhûäng àïm Laâo xaâo trong laá ïm àïìm baåch dûúng Dêîu ngaây khi êëy ngùæn hún Choaâng àöi ta, aánh trùng xuên laåi daâi Nhúá xûa em noái cuâng töi: "Nhûäng nùm cuãa tuöíi xuên röìi seä qua Vaâ, anh yïu quyá, dêìn daâ Bïn ngûúâi yïu khaác anh àaâ quïn em!" Caânh hoa nay núã hoa thïm Nhùæc cuâng anh möëi tònh duyïn khi naâo Caánh hoa anh rùæc höm nao
  60. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 60 Lïn laân soáng toác em- sao dõu daâng! Traái tim ngûâng àêåp sùén saâng Yïu ngûúâi yïu khaác, sêìu mang trong loâng Öi thiïn tònh sûã ngheån nguâng Ngöìi bïn ai, vêîn mú maâng nhúá em. (Baãn dõch cuãa Xuên Diïåu) Trûúác hïët, cêìn noái ngay rùçng, theo töi, cöng viïåc dõch thú thûåc chêët laâ viïåc saáng taåo laåi baâi thú bùçng möåt ngön ngûä khaác trïn cú súã yá tûá vaâ caãm xuác cuãa nguyïn baãn vaâ ngûúâi dõch thûåc sûå laâ àöìng taác giaã cuãa baâi thú. Vúái caách nhòn nhêån êëy, mùåc duâ töi coá biïët baâi thú trïn àêy trong nguyïn baãn nhûng giúâ àêy töi chó caãm nhêån noá nhû nhûäng gò àang hiïån lïn trûúác mùæt vaâ vang lïn bïn tai, tûác laâ möåt thi phêím tiïëng Viïåt vúái têët caã veã àeåp cuãa êm hûúãng thú luåc baát maâ nhaâ thú- dõch giaã Xuên Diïåu àaä sûã duång rêët taâi tònh. Vaâ xin caác baån haäy cuâng töi thûúãng thûác caái hay cuãa baâi thú nhû möåt taác phêím chûá khöng phaãi möåt dõch phêím, nghôa laâ ta taåm gaác sang bïn nhûäng vêën àïì cuãa cöng viïåc dõch thuêåt thú vöën laâ möåt viïåc thiïn nan vaån nan. Chuáng ta biïët X. Ïxïnhin (1895- 1925) laâ nhaâ thú Nga vô àaåi, "cêy àaåi phong cêìm do thiïn nhiïn taåo ra àïí daânh cho thú" nhû caách goåi cuãa M. Gorki. Trong thú ?xïnhin, hai chuã àïì xuyïn suöët laâ tònh yïu quï hûúng àöìng ruöång nûúác Nga vaâ tònh yïu àöi lûáa. Riïng vïì àïì taâi tònh yïu (àöi lûáa) öng àaä coá nhiïìu baâi thú tuyïåt diïåu coá sûác khaám phaá thïë giúái sêu thùèm cuãa höìn ngûúâi vúái sûå phong phuá cuãa caãm xuác, traân ngêåp hònh aãnh vaâ àùåc biïåt laâ rêët giaâu nhaåc tñnh. Búãi vêåy, viïåc nhaâ thú Xuên Diïåu choån thïí thú luåc baát àïí chuyïín ngûä baâi thú naây laâ möåt àiïìu rêët húåp lyá vò úã àêy nhaåc àiïåu chiïëm möåt võ trñ haâng àêìu àïí taåo nïn caãm xuác. Chuáng ta seä thêëy ngay rùçng vïì mùåt yá tûá, baâi thú naây khöng laå, cuäng chùèng múái, noá noái möåt chuyïån xûa nhû traái àêët vaâ cuäng phöí biïën àïën nöîi tûúãng nhû moåi sûå àaä an baâi, caái àiïìu maâ sau naây nhaåc sô Trõnh Cöng Sún àaä coá lêìn têm sûå trong möåt baâi baáo: Sûác söëng cuãa tònh yïu lêu daâi hún ta tûúãng rêët nhiïìu vaâ ta ngúä coá thïí duâng möåt tònh yïu naây àïí xoaá ài möåt tònh yïu khaác nhûng àiïìu êëy laâ khöng thïí Traái tim ngûâng àêåp sùén saâng
  61. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 61 Yïu ngûúâi yïu khaác, sêìu mang bïn loâng Öi thiïn tònh sûã ngheån nguâng Ngöìi bïn ai, vêîn mú maâng nhúá em Dô nhiïn, anh phaãi yïu caái ngûúâi cuãa ngaây höm nay anh múái ngöìi bïn ngûúâi tònh tûå vaâ thiïn tònh sûã múái naây coá nhûäng vêìn thú cuãa noá, nhûng sûå vêåt laâ thïë, loâng ngûúâi cuäng laâ thïë, chuáng coân möåt caái nûãa thûá hai khöng sao che khuêët nöíi vaâ baâi thú naây laâ daânh cho caái nûãa àoá: sûå bêët tûã cuãa möåt thiïn tònh sûã ngúä nhû àaä chïët. Chñnh laâ tònh yïu höm nay àaä àaánh thûác tònh yïu cuãa höm qua, vaâ qua sûå gaån loåc vaâ khuác xaå cuãa thúâi gian, nhûäng gò coân laåi cuãa höm qua àïìu lûung linh lïn têët caã nhû khi ta nhòn lïn voâm trúâi sao trong àïm àen, tûâ "maái àêìu em tûåa, toác ngûúâi haâo quang", "laâo xaâo trong laá ïm àïìm baåch dûúng", cho àïën: Caánh hoa anh rùæc höm nao Lïn laân soáng toác em- sao dõu daâng Caái cûã chó thú möång vaâ àùæm say biïët chûâng naâo: rùæc nhûäng caánh hoa lïn toác ngûúâi yïu Àïën àêy ta múái hiïíu vò sao caác taác giaã cuãa baâi thú goåi cêu chuyïån àaä qua êëy laâ "thiïn tònh sûã ngheån nguâng"- ta bêët biïët cêu chuyïån xûa kia êëy coá êín chûáa nhûäng chi tiïët gò àa àoan vaâ diïîm lïå àïí àûúåc goåi laâ thiïn tònh sûã, nhûng chó bùçng vaâo nhûäng biïíu hiïån quaá möång mú vaâ say àùæm êëy cuäng àaä múã ra cho ta biïët bao nuöëi tiïëc nhúá nhung! Nhûng chûa hïët, hònh aãnh àeåp nhêët trong cêu thú taâi hoa vaâ xuác àöång nhêët vïì cuöåc tònh àaä mêët êëy chùæc chùæn phaãi laâ hònh aãnh: Dêîu ngaây khi êëy ngùæn hún Choaâng àöi ta, aánh trùng xuên laåi daâi Tûâ chi tiïët thûåc cuãa àúâi söëng "muâa xuên ngaây ngùæn àïm daâi", hònh tûúång thú àaä bùæc cêìu sang caái thïë giúái hû aão mïnh möng trong tònh yïu cuãa höìn ngûúâi vaâ ngûúåc laåi, laåi mang caái aánh trùng trûâu tûúång möng lûung cuãa trúâi àêët "choaâng" lïn búâ vai êëm aáp cuãa àöi tònh nhên nhû têëm voan daâi bêët têån dïåt bùçng aánh saáng. Hònh tûúång thú àeåp àïën naäo nuâng, chêët chûáa trong àoá bao nhiïu niïìm hoan laåc, nhûäng àam mï vaâ haånh phuác thaánh thiïån cuãa möåt bûäa tiïåc tònh yïu baây ra giûäa khoaãng trúâi àêët bao la cuãa möåt àïm xuên.
  62. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 62 Möåt thïë giúái yïu àûúng àeåp àïën nhû vêåy mêët ài ai chùèng tiïëc nuöëi, àau loâng. Nhûng coân àau àúán hún nûäa laâ têët caã têën bi kõch àïìu àaä àûúåc dûå baáo trûúác: Nhúá xûa em noái cuâng töi: "Nhûäng nùm cuãa tuöíi xuên röìi seä qua Vaâ, anh yïu quyá, dêìn daâ Bïn ngûúâi yïu khaác anh àaâ quïn em!" Mêëy cêu thú chên thûåc àaä àïí löå möåt baãn chêët trong têm thïë cuãa nhûäng ngûúâi àang yïu: têm thïë lo êu, bêët an. Àoá laâ möåt àiïìu coá thêåt, nhêët laâ vúái nhûäng ngûúâi quaá yïu. Khöng phaãi do con ngûúâi quaá phûác taåp, thñch bõa ra nhûäng nguy cú àïí run rêíy, lo súå, maâ chñnh sûå thûåc phuä phaâng cuãa àúâi söëng àaä hún möåt lêìn caãnh baáo vúái hoå, àoá laâ caái maâ ta goåi laâ leä "vö thûúâng" cuãa taåo vêåt vaâ coäi söëng. Vaâ àiïìu àau àúán àïën taái tï úã àêy laâ con ngûúâi biïët vêåy nhûng tuyïåt nhiïn khöng thïí laâm gò àûúåc. Thêåt kyâ laå laâ moåi àiïìu tûúãng nhû àïìu nùçm trong baân tay cuãa con ngûúâi, êëy vêåy maâ cûá nhû ma laâm, nhû quyã khiïën, nhû coá baân tay naâo siïu nhiïn can thiïåp vaâo àïí cho con ngûúâi khöng sao chaåy tröën àûúåc thên phêån vaâ caã ngûúâi thùæng keã baåi àïìu khöën khöí nhû nhau! Tònh yïu laâ nhûäng giêy phuát con ngûúâi söëng hïët mònh, söëng àïën têån cuâng, vaâ vò vêåy sûác söëng cuãa noá trûúâng cûãu laâ dô nhiïn. Töi vêîn hùçng nghô, möîi con ngûúâi chó coá möåt cuöåc àúâi, vaâ möîi cuöåc àúâi cuäng chó coá möåt tònh yïu maâ thöi, khöng hún. Vúái nhûäng cêu thú trïn àêy, vûúåt lïn trïn têm thûác cuãa möåt baâi thú tònh thuêìn tuyá, baâi thú coân àaánh thûác trong ta möåt nöîi gò xao xaác vaâ thêëm thña vïì coäi söëng duy nhêët êëy cuãa con ngûúâi. Anh Ngoåc