›
›

Bình những tác phẩm thơ nổi tiếng (Phần 4)

pdf 94 trang hapham 1640
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bình những tác phẩm thơ nổi tiếng (Phần 4)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfbinh_nhung_tac_pham_tho_noi_tieng_phan_4.pdf

Nội dung text: Bình những tác phẩm thơ nổi tiếng (Phần 4)

  1. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 1 MMuuåcååc luuåcååc Àoåc laåi baâi thú "Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë" cuãa Vùn Cao 3 Muâa Xuên àoåc "Àaám cûúái muâa Xuên" cuãa Àoaân vùn Cûâ 10 Xin àûâng ài vúái möåt ngûúâi khaác em (Con àûúâng - Phan thõ Thanh Nhaân) 14 Chiïìu úi xin chúá ài mau 17 Àoåc laåi baâi thú "Caãnh rûâng Viïåt Bùæc" cuãa Baác Höì 21 "Bïình böìng cho túái mai sau"- Baâi thú tònh rêët laå cuãa Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng 23 Ngêy thú - Baâi thú treã trung cuãa möåt nhaâ thú giaâ 28 "Bïình böìng cho túái mai sau"- Baâi thú tònh rêët laå cuãa Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng 34 Mong chúâ 39 Thanh Tõnh - Trùm nùm nhúá möåt chuyïën àoâ 42 Thú chuác Tïët cuãa Baác Höì 44 ”Tûå haát” cuãa Xuên Quyânh 49 Treã con trong thú Xuên Quyânh 53 "Vúái anh" cuãa Phaåm Thu Yïën 58 Hoa coã may 62 Hai baâ vúå trong thú Nöm 66
  2. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 2 "Àöi mùæt" trong thú Nguyïîn Àònh Thi 69 Chiïìu chiïìu - möåt baâi thú hay trûúác 1945 cuãa Chïë Lan Viïn 72 Nguyïîn Duy vaâ “Vêìng trùng tri kyã” 76 Chiïìu úi xin chúá ài mau 79 Ba baâi thú cuãa Vùn Cao viïët vïì Huïë 83 Êm vang baâi thú Xuên cuöëi cuâng cuãa Baác 86 "Vñ dêìu " cuãa Phaåm Àûác 89 Trúâi haânh - Buâi Hoaâng Taám 92
  3. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 3 ÀÀoocååcå laaiååiå bbaaââiâi tthú ""MMööååtåt ààïïmm ààaaânâ llaaånå h ttrrïïnn ssöönngg HHuïë"ëë" ccuuãaããa VVùùnn CCaaoo Nêíy nêíy tú àöìng nhõp nhõp àöi Loâng nêng ngoân ngoåt laåi àêìu möi Naây em haát khuác tûúng tû nheá Ngêm kheä em úi nheå nheå lúâi Sao àaân ûu hoaâi gò muâa thu? Sao àaân ûu hoaâi gò muâa thu? Tri êm nghe thûã dêy àöìng voång Laåc loäng àïm vaâng khi nhaåc ru Nhû Tûã Kyâ nghe nhaåc Baá Nha Em nghe anh daåo khuác thu xa Thuyïìn xuöi vïì bïën mö thuyïìn bó Söng trùæng búâ xa löå boáng nhaâ Gioång haát sêìu chi phêën nûä úi Tûâng canh trúâi àiïím möåt sao rúi Taâ taâ trùng lùån hiu hiu gioá
  4. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 4 aánh lûãa chaâi xa thêëp thoaáng tröi Tay nhêën tú chuâng àaä ngêëm sûúng Hoâ ngên cung Bùæc lúát cung Thûúng Doâng Tiïu Kim Thuyã gaâ xao xaác Ngêíng thêëy kinh kyâ khoái vêën vûúng Em caån lúâi thöi anh dûát nhaåc Biïåt ly àöi phaách ngoá àaân tranh Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë Öi nhúá nhung hoaâi vaåt aáo xanh Coá möåt Huïë thú trong têm thûác ngûúâi Viïåt bao àúâi. Huïë laâ ngûúâi àeåp muön thuúã cuãa thi ca. Huïë laâ caái nöi sinh thaânh, maái nhaâ truá nguå nuöi lúán nhiïìu thïë hïå thi nhên Viïåt Nam suöët mêëy trùm nùm nay. Ngûúâi úã Huïë laâm thú, ngûúâi xa Huïë laâm thú, ngûúâi àïën Huï ë duâ chó möåt lêìn thöi cuäng nùång loâng thú vúái Huïë. úã Huïë Vua laâm thú, quan laâm thú, öng hoaâng baâ chuáa laâm thú, cho àïën nhûäng ngûúâi dên àaåp xñch lö xe thöì höm nay cuäng coá rêët nhiïìu baâi thú, cêu thú àùæc àõa vïì xûá súã cuãa mònh. Chó riïng hònh aãnh cö ca sô ca Huïë trïn söng Hûúng cuäng àaä coá khöng biïët bao nhiïu baâi thú hay. Töë Hûäu coá baâi thú "Tiïëng haát söng Hûúng"; Xuên Diïåu coá "Nguyïåt Cêìm", "Lúâi kyä nûä"; Thïë Lûä coá "Nghe àaân nguyïåt" Baâi thú "Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë" cuãa nhaåc sô- nhaâ thú taâi danh Vùn Cao laâ möåt trong nhûäng baâi thú àùåc sùæc viïët vïì Huïë vaâ ca Huïë trïn söng Hûúng. Baâi thú àûa ta laåc vaâo thïë giúái cuãa veã àeåp thanh tao núi böìng lai tiïn caãnh. Trïn con àoâ nh tònh yïu böìng bïình tröi trïn doâng söng thúâi gian vônh hùçng, coá àöi trai gaái say sûa àaân haát bïn nhau. Chaâng trai daåo àaân, cö gaái haát, tiïëng àaân haát nhû tiïëng tú àöìng, hún caã niïìm tri êm tri kyã cuãa Baá Nha Tûã Kyâ: Nêíy nêíy tú àöìng nhõp nhõp àöi Loâng nêng ngoân ngoåt laåi àêìu möi Naây em haát khuác tûúng tû nheá
  5. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 5 Ngêm kheä em úi nheå nheå lúâi Àêy laâ luác caãm xuác àang ngêåp höìn chaâng nhaåc sô. Anh nghe höìn mònh cuäng àang "nêíy nêíy nhõp àöi". Möåt tònh caãm múái àang nêíy chöìi, beán lûãa, àang êm ó "Naây em khaát khuác tûúng t nheá!". Àïì nghõ haát nhûng laåi súå tiïëng haát laâm xao àöång, laâm bay mêët, tan biïën mêët caái caãm giaác tònh yïu ngoåt ngaâo dêng lïn àang ngoân ngoåt àêìu möi, nïn chaâng phaãi vöåi vaâng àïì nghõ "ngêm kheä em úi nheå nheå lúâi " Àoaån thú àaä noái rêët tinh tïë, rêët hay têm traång cuãa chaâng nhaåc sô si tònh xûá Bùæc trûúác ngûúâi ca nûä xinh àeåp vaâ phong caãnh nïn thú xûá Huïë. Nhaåc sô Vùn Cao sinh nùm 1923 úã Haãi Phoâng, mêët ngaây 10/7/1995. Tuöíi treã cuãa öng theo hoåc Trûúâng Cao àùèng Myä thuêåt Àöng Phûúng, tûå hoåc êm nhaåc, saáng taác nhaåc vaâ viïët vùn, laâm thú tûâ rêët súám. Nùm 1940, lûuác cha túái tuöíi hai mûúi öng coá chuyïën ài vaâo Huïë. Chuyïën ài àaä àïí laåi dêëu vïët sêu àêåm trong caác saáng taác quan troång cuãa àúâi öng. Baâi thú "Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë" öng saáng taác vaâo dõp naây. Ngoaâi baâi thú, öng viïët baãn nhaåc "Söng Hûúng". Caã nhûäng baâi haát nöíi tiïëng, àónh cao trong doâng nhaåc laäng maån Viïåt Nam nh Thiïn Thai, Suöëi Mú, Trûúng Chi viïët trong nhûäng nùm tûâ 1941 àïën 1943 cuãa öng coá nguöìn göëc caãm hûáng tûâ thaânh quaách, söng nûúác con ngûúâi Huïë trong àúåt ài quan troång êëy. Sinh thúâi, vaâo nùm 1986, trong möåt laá th gúãi cho taåp chñ Söng Hûúng úã Huïë, öng têm sûå: "Huïë laâ nguöìn saáng taåo cuãa töi trong nhûäng nùm 40. Thú vaâ nhaåc laâ àiïìu töi tòm nguöìn tûâ êëy. Coá leä lõch sûã vaâ caãnh vêåt cuãa Cöë àö coá nhûäng àiïìu gêy caãm xuác cho saáng taåo. Àöëi vúái núi àoá ngûúâi ta phaãi suy nghô nhiïìu khöng vïì lõch sûã maâ vïì möåt nïìn vùn hoaá. Nhûäng ngûúâi Huïë söëng tûå haâo vaâ àêìy saáng taåo. Coá leä sûå saáng taåo cuãa ngûúâi dên Huïë àaä giuáp töi laâm àûúåc êm nhaåc vaâ thú"."Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë" cuãa Vùn Cao laâ baâi thú hay trong caác saáng taác thú cuãa öng. Thú Vùn Cao thûúâng rêët laå vïì chûä, vïì tûá. Ngay caã caách choån võ trñ chuã thïí thêím myä trong baâi thú cuãa öng cuäng khaác caác nhaâ thú àûúng thúâi. Têët caã caác baâi thú viïët con àoâ trïn söng Hûúng vïì ca Huïë, àaân Huïë, taác giaã àïìu úã võ trñ ngûúâi quan saát, nhòn vaâ caãm vïì Huïë nhû Ngûúâi kyä nûä, Nguyïåt Cêìm cuãa Xuên Diïåu, Tiïëng haát söng Hûúng cuãa Töë Hûäu Vúái Àïm àaân laånh trïn söng Huïë, võ trñ chuã thïí thêím myä laâ nhaâ thú chñnh laâ ngûúâi trong cuöåc, ngûúâi tham gia laâm nïn tiïëng àaân Huïë, caái àeåp Huïë:
  6. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 6 Nhû Tûã Kyâ nghe nhaåc Baá Nha. Em nghe anh daåo khuác thu xa cuâng vúái: Gioång haát sêìu chi phêën nûä úi Tûâng canh trúâi àiïím möåt sao rúi Taâ taâ trùng lùån hiu hiu gioá aánh lûãa chaâi xa thêëp thoaáng tröi Cuöåc àaân haát quïn thúâi gian cho àïën lûuác Tay nhêën tú chuâng àaä ngêëm sûúng Doâng Tiïu Kim Thuyã gaâ xao xaác (Tiïu Kim Thuyã laâ tïn goåi khaác cuãa söng Hûúng). Tûác laâ àaân haát cho àïën khi trúâi sùæp saáng, cho àïën luác Em caån lúâi thöi anh dûát nhaåc. Laâ ngûúâi trong cuöåc múái thöët lïn möåt nhõp thú laå vúái cêu thú gúåi hoãi hai lêìn; Sao àaân u hoaâi gò muâa thu? Sao àaân u hoaâi gò muâa thu? úã àêy chñnh taác giaã àaä nhêån ra tiïëng àaân cuãa mònh àaä khaác ài, mïìm ài nhûng khöng lyá giaãi àûúåc àiïìu sêu kñn gò àaä biïën tiïëng àaân thaânh nöîi u hoaâi muâa thu day dûát!. Khi loâng àaä mïìm ài, tiïëng àaân àaä mïìm ài, khi hai têm höìn àaä tri êm, àöìng voång thò àïm vaâng cuäng trúã nïn laåc loäng. Àïí àïën luác chia tay, múái biïët àau nhoái nöîi biïåt ly Em caån lúâi thöi anh dûát nhaåc Biïåt ly àöi phaách ngoá àaân tranh Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë Öi nhúá nhung hoaâi vaåt aáo xanh Àêy laâ cao traâo cuãa baâi thú. Thò ra baâi thú khöng chuã yá taã tiïëng àaân, àïm àaân maâ sêu xa hún noái vïì möåt tònh yïu ngêëm sûúng vúái àuã caác cung bêåc
  7. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 7 cuãa noá, maâ cuöëi cuâng laâ nöîi nhúá mang theo suöët àúâi Öi nhúá nhung hoaâi vaåt aáo xanh. Taåi sao laåi laâ möåt àïm àaân laånh maâ khöng phaãi laâ möåt àïm àaân trïn söng Huïë?. Chûä "laånh" noái lïn àiïìu gò?. Chûä laånh laâ têm traång cuãa nhaâ thú sau àïm àaân. Möåt àïm àaân àêìy xuác àöång vaâ giao caãm, àêìy tri êm vaâ àöìng voång. Àïm àaân àaä thêëm vaâo nhau. Nhûng röìi phaãi chia ly, möîi ngûúâi àïìu mang laånh trong loâng. "Laånh" àêy laâ sûå tröëng traãi cuãa nhúá nhung cao àöå, laâ caái laånh cuãa tònh yïu nöìng chaáy. Àoá cuäng chñnh laâ caái tûá maånh vaâ bïìn vûäng cuãa baâi thú. Vùn Cao laâ ngûúâi Haãi phoâng múái vaâo Huïë lêìn àêìu, nhûng thú öng àaä nöìng naân tûâ ngûä, êm àiïåu Huïë, höìn Huïë. Àaä gêìn 60 nùm kïí tûâ khi àûúåc viïët ra, baâi thú "Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë" vêîn mang húi êëm cuãa cuöåc söëng höm nay. Con àoâ Huïë, cö gaái Huïë, ngoán àaân ca Huïë vêîn coân àoá, àïm àïm laåi cêët lïn böìng bïình lûuyïën laáy laâm say loâng du khaách. Nhûäng àïm thêëm àêîm vùn hoaá Huïë êëy ngûúâi yïu thú laåi nhúá àïën nhaâ thú taâi, nhaåc sô taâi danh Vùn Cao, trong höìn laåi vang lïn nhûäng cêu thú tha thiïët: Em caån lúâi thöi anh dûát nhaåc Biïåt ly àöi phaách ngoá àaân tranh Möåt àïm àaân laånh trïn söng Huïë Öi nhúá nhung hoaâi vaåt aáo xanh (Ngö Minh) Àïm nghe coâi taâu (Vuä Hûäu Àõnh) Nhaâ anh úã gêìn ga àïm thao thûác nghe coâi taâu giuåc giaä giûäa àïm vùæng chúåt thêëy loâng xa laå mêëy nùm khöng ài trúâi àêët nhoã dêìn öi tiïëng coâi taâu nhû möåt nhaát gûúm
  8. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 8 rúám maáu loâng khao khaát Baâi thú rêët ngùæn vaâ giaãn dõ. Nhûng bao nùm röìi töi lûuön bõ aám aãnh búãi nghô tûâ nhiïìu goác àöå cuãa baâi thú.Khi úã nhaâ lêu ngaây, caái caãm giaác, caái nöîi lo êu trûúác " Trúâi àêët nhoã dêìn" cûá khiïën mònh úã trong têm traång bêët an. Thúâi gian tröi nhanh, trúâi àêët xoay vêìn thiïn haå keã ài ngûúâi úã maâ sao mònh maäi vêîn yïn möåt chön vúái caã nghôa àen lêîn nghôa boáng. Vuä Hûäu Àõnh vúái sûå nhaåy caãm thiïn phuá cuãa möåt thi sô àaä phaát hiïån ra sûå àöåc àaáo trong caái nhòn cuãa möåt ngûúâi bõ tuâ tuáng. Anh caãm thêëy khöng gian nhû têëm da lûâa cûá möîi ngaây möåt chùåt, boá saát lêëy mònh khi mònh khöng chuyïín àöång. Caãm giaác àoá chùæc coá úã nhiïìu ngûúâi nhûng chó Vuä Hûäu Àõnh múái noái ra àûúåc bùçng ngön ngûä chñnh xaác vaâ àöåc àaáo. Chùæc anh àaä tûâng ài, ài rêët nhiïìu, chùæc anh àaä tûâng bõ chön chên möåt chöî khaá lêu vaâ têm höìn anh lûuön xao àöång. Trong anh àaä coá nhiïìu cuöåc àúâi, nhiïìu nöîi dêìn vùåt nïn cêu thú bêåt ra hïët sûác tûå nhiïn vaâ mêîn caãm. Mêëy nùm khöng ài trúâi àêët nhoã dêìn- caái nhêån xeát chñ lyá chñ tònh êëy xuêët phaát tûâ sûå tûå phaát hiïån trong chñnh baãn thên nhaâ thú. Giûäa àïm chúåt thêëy loâng xa laå- Sûå phaát hiïån êëy chó coá khi nhaâ thú rúi vaâo hoaân caãnh nùång nïì nhûng khöng chêëp nhêån. Giûäa àïm vùæng mïnh möng, sêu thùèm, mònh àûúåc nghô vïì chñnh mònh, nghô vïì thúâi gian vaâ khöng gian. Sao têët caã àïìu chêåt heåp àïën kinh ngaåc. Vaâ nhaâ thú cuäng kinh ngaåc vúái chñnh mònh. Sao bêëy lêu nay, têm höìn mònh tûå chêëp nhêån möåt cuöåc söëng khaác hùèn vúái mong muöën cuãa mònh. Khi con ngûúâi tûå phaát hiïån ra chñnh baãn thên mònh thò àoá laâ möåt àiïìu haånh phuác lúán. Anh seä trûúãng thaânh nhiïìu hún, sêu hún, cao lúán hún. Thïí xaác vaâ têm höìn xung àöåt. Xuêët hiïån nhu cêìu àöíi múái, nhu cêìu ài. Vuä Hûäu Àõnh múã àêìu baâi thú rêët chên thaânh. Giúái thiïåu àõa àiïím nhaâ mònh bùçng lúâi têm sûå tin cêåy, gêìn guäi baån àoåc. Tiïëng coâi taâu àaä khiïën anh àûúåc lúâi nh múã têëm loâng. Tiïëng coâi taâu ngúä nh vö tònh êëy nhûng àaä vö tònh choån àiïím rúi àuáng lûuác, àuáng chöî, thêåt chñnh xaác àaä coá taác duång lúán: thay àöíi löëi söëng teã nhaåt, àún àiïåu, ngûng àoång cuãa möåt ngûúâi, cuãa nhiïìu ngûúâi. Vaâ cuöëi cuâng, tiïëng coâi taâu tûâ xa, tûâ ngoaâi ga êëy àaä vûún túái, àaä bay vaâo trong nhaâ, bay vaâo trong loâng nhaâ thú nhû möåt vêåt gêìn guäi, cuå thïí. Noá thaânh möåt nhaát gûúm cûáa vaâo loâng khao khaát àïën rúám maáu. Àoá laâ haânh àöång maånh meä, duäng caãm cuãa nhaâ thú. Anh phaãi chõu àau àúán àïí giaä tûâ nhûäng ngaây tuâ
  9. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 9 àoång. Phaãi söëng khaác. Maáu cuãa khaát voång seä lan höìng àïën bònh minh. Vaâ anh cêët bûúác lïn àûúâng. Trúã laåi vúái loâng mònh.Trúã laåi vúái àêët trúâi bao la, röång lúán. Àoaân Tuêën
  10. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 10 MMuuaââaâ XXuuêênn ààoocååcå ""ÀÀaaáámám ccûûúúáiáái mmuuââaâa XXuênn"" ccuuããaãa ÀÀooaaânâân vvùùnn Cûûâ ââ Ngöìi trïn chiïëc taxi sang troång cuãa àaám cûúái thúâi nay maâ nhúá laåi baâi thú cuãa Àoaân vùn Cûâ, böîng coá hûáng thuá cuãa ngûúâi ngöìi trong àaám cûúái hiïån àaåi maâ ngoaái nhòn àaám cûúái cöí truyïìn. Baâi thú àaä luâi vaâo thúâi gian 60 nùm (1940- 2000), chñnh khoaãng caách êëy caâng laâm noá phaát löå sêu sùæc hún caãm hûáng cöåi nguöìn úã ngûúâi àoåc. Ta khöng chó nhúá vïì möåt àaám cûúái xa maâ coân voång nhúá möåt nïìn vùn hoaá xa, nïìn vùn hoaá cuãa cha öng, tiïn töí, nïìn vùn hoaá Viïåt sêu rïî bïìn göëc trong têm thûác Viïåt, nhúá vïì möåt caái Àeåp trong buåi thúâi gian. Thú Àoaân vùn Cûâ laâ baão taâng cuãa caái ngaây xûa êëy. Thi sô nhû möåt nghïå nhên àiïu khùæc taâi ba chaåm tröî caái ngaây xûa vaâo thúá göî, thöíi höìn vaâo àêëy, laâm noá nöíi hònh khöëi, cûåa quêåy rêët kyâ thuá. Thú Àoaân vùn Cûâ laâ thú taåo hònh, thú thõ giaác. Thú thõ giaác cuäng laâ thú taåo sùæc. Àaám cûúái muâa Xuên àûúåc nhòn nhû möåt bûäa tiïåc nguä sùæc. Àuã moåi gam maâu, àöëi choåi maâ haâi hoaâ, maâu noáng vaâ maâu laånh, maâu cú baãn vaâ maâu biïën thïí: xanh, àoã, trùæng, vaâng, nêu, àen, laåi coân nêu höìng, nêu sêîm, àoã sêîm, höìng, thùæm, gêëm, nhung, lam, biïëc Baâi thú coá böën mûúi cêu thò coá khoaãng ba mûúi maâu sùæc àûúåc goåi tïn, chûa kïí nhûäng maâu cha goåi tïn nhû boáng nûúác long lanh, lêëp laánh aánh sûúng ngên Sûå sùåc súä cuãa maâu sùæc khiïën bûác tranh cuãa Àoaân vùn Cûâ rêët gêìn vúái veã höìn nhiïn cuãa höåi hoaå dên gian. Coá nhûäng cêu thú chó oáng lïn möåt sùæc: Àaân coâ trùæng giùng haâng bay phêëp phúái Coá nhiïìu cêu thú oáng aánh túái hai maâu: Nùæng daát vaâng trïn baäi coã non xanh
  11. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 11 Àêìu caåo nhùén, aáo vaâng,quêìn nêu sêîm Hai maá thùæm, ngêy thú nhòn trúâi biïëc Nïëp chuâa trùæng in hònh trïn trúâi biïëc Trong baãng maâu thú múái, cuöåc phiïu lûu do thaám àêìy caãm hûáng vaâo nhûäng chên trúâi saáng taåo àêíy caác thi sô túái ham muöën "vûúåt raâo", phaá vúä nhûäng khung thûúác bònh thûúâng àïí ài tòm nhûäng maâu sùæc laå. Sùæc trùæng trong tay Bñch Khï hoaá thaânh trùæng thuãy tinh (Chïët giaã nhûng cûúâi trùæng thuyã tinh- Tên Hön), trùæng nhû tinh (Vúái àöi doâng suöëi sûäa trùæng nh tinh- Sùæc àeåp). Haân Mùåc Tûã àêíy sùæc trùæng lïn cao àöå choái gùæt (Doåc búâ söng trùæng nùæng chang chang- Muâa Xuên chñn), sùæc trùæng laâm ngûúâi ta mêët bònh yïn (Da thõt, trúâi úi! trùæng röån mònh- Nuå cûúâi), sùæc trùæng laâm nhoaâ caã thõ giaác (aáo em trùæng quaá nhòn khöng ra- Àêy thön Vyä Daå) Baãng maâu cuãa Àoaân Vùn Cûâ khöng chuöång laå maâ chuöång quen. Baãng thûåc àún maâu sùæc, ñt tñnh phiïu lûu cuãa öng gêìn vúái khêíu võ thön dên hún laâ thõ dên. Cuäng coá caái hay cuãa noá. Baãng maâu sùåc súä cuãa Àoaân vùn Cûâ khöng laå mùæt maâ vui mùæt, khöng bêët trùæc maâ yïn bònh. Àaám cûúái maâ vui mùæt, maâ yïn bònh thò taåo caãm giaác haånh phuác. Caãm giaác naây laâ hùçng söë cuãa khaát voång con ngûúâi. Hònh thûác àaám cûúái coá thïí àöíi thay, nhûng khaát voång haånh phuác laâ muön thuúã. Àêy laâ àiïím àöìng àiïåu cuãa höm nay vaâ höm qua, lyá giaãi vò sao tûâ àaám cûúái hiïån àaåi, ngûúâi ta vêîn thñch ngoaái vïì àaám cûúái cöí truyïìn trong thú cuãa thi sô hoå Àoaân. Baâi thú coân hêëp dêîn ngûúâi àoåc búãi veã àeåp phong tuåc. Qua ngön tûâ cuãa thi sô, àaám cûúái hiïån lïn nhû möåt nghi lïî- thûá nghi lïî cuãa haånh phuác. Nghi lïî bùæt àêìu tûâ viïåc choån ngaây laânh thaáng töët. Caái khöng gian àeåp nhû cöí tñch sau àêy thïí hiïån sûå lûåa choån àoá: Ngaây ûãng höìng sau maân sûúng gêëm moãng Nùæng daát vaâng trïn baäi coã xanh non Dõp cêìu xa löìng boáng nûúác long lanh Àaân coâ trùæng giùng haâng bay phêëp phúái
  12. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 12 Chó cêìn cêu thú thûá hai àuã thêëy möåt khöng gian xuên àêët trúâi êëm aáp, êm phûúng giao hoaâ- thúâi àiïím lyá tûúãng àïí taåo duyïn àöi lûáa. Nghi lïî thïí hiïån úã vêåt liïåu: hûúng, mêm àöìng che luåa àoã, chùn höìng, hoâm da àen Quan troång hún, nghi lïî thïí hiïån úã con ngûúâi. Kyä thuêåt hiïån àaåi àûúåc vêån duång triïåt àïí. Quay xa (viïîn caãnh) laâm hiïån lïn lñ nhñ möåt àaám àöng: Lûu ä ngûúâi ài lñ nhñ möåt haâng àen. Quay gêìn (cêån caãnh), thêëy àöng àuác maâ khöng löån xöån. Àuã caã nam phuå laäo êëu, giaâ trûúác, treã sau, thong thaã, trang nghiïm maâ vêîn vui veã. Tûâng ngûúâi, hoùåc nhoám ngûúâi hiïån lïn, khöng ai tröån lêîn vúái ai. Möåt ngûúâi giaâ caã nhêët àûúåc choån ài àêìu, àûúåc taã thêåt trõnh troång: Möåt cuå giaâ rêu toác trùæng nhû böng Mùåc aáo àoã, cêìm hûúng ài trûúác àaám Tiïëp theo laâ caác cuå khaác, chöëng gêåy, cêìm ö, con trai con gaái trang phuåc cuäng àûúåc nghi lïî hoaá, khaác hùèn caái lam lu ä àöìng quï haâng ngaây: caác cuå aáo mïìn böng àoã sêîm, caác baâ hoùåc noán nghïå, khùn mùåt àoã hoùåc vaáy lônh, deáp quai cong, naâng dêu àêìu tùæt mùåt töëi höm qua böîng nhû löåt xaác trong veã Vaânh khuyïn vaâng, aáo múái, noán quai thao Àùåc tñnh cuãa nghi lïî laâ sûå vûúåt thoaát khoãi caái thûúâng nhêåt, úã àoá, ngûúâi ta àûúåc söëng trong möåt thïë giúái khaác- thïë giúái trang troång hún cuãa lïî, thïë giúái vui veã hún cuãa höåi. Àaám cûúái trúã thaânh laå trong quen, quen maâ laå. Súã trûúâng àùåc taã taâi hoa cuãa Àoaân Vùn Cûâ chöåp bùæt rêët tinh "caá tñnh" cuãa àöëi tûúång miïu taã. Lu ä trai tú thò húán húã cûá laâm nhû àaám cûúái cuãa mònh vêåy. Caác thön nûä thò ngêy thú nhòn trúâi biïëc möåt caách thêåt mú möång. Rêët thuá võ laâ hònh aãnh baâ laäo tuái àûång trêìu chùm chùæm giûä trong tay- àuáng laâ baâ laäo phûúng Àöng, laäo baâ Viïåt Nam maâ quaã cau miïëng trêìu vûâa laâ phûúng tiïån giao tiïëp, vûâa laâ thuá vui hûúãng thuå coãn con maâ àam mï àeo àùèng möåt àúâi. Thú maâ cûá miïu taã traân lan thïë naây, rêët dïî nhaâm, mïåt. Khaã nùng quan saát tinh vi àaä giuáp nhaâ thú chaåm khùæc àûúåc nhûäng êën tûúång vaâo mùåt bùçng teã nhaåt êëy, khiïën àöëi tûúång miïu taã hiïån lïn nhû möåt sinh thïí, möåt caá tñnh quyïën ruä. Baâi thú coá cêëu truác tûå sûå, khiïën àaám cûúái hiïån lïn dûúái daång möåt sûå kiïån. Nhaâ thú kïí laåi theo trònh tûå diïîn biïën, múã, thên, kïët. Tiïëng chim àûúåc sûã duång nh möåt thuã phaáp kïët cêëu àoáng múã hai àêìu àaám cûúái. Löëi kïí hoaåt, hoám, möång. Khi tiïëng chim cêët lïn thò àaám cûúái khúãi haânh: Trïn caânh cêy böîng möåt con chim goåi
  13. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 13 Lu ä ngûúâi ài lñ nhñ möåt haâng àen Khi cuöåc diïîu haânh cuãa haånh phuác àaä xa khuêët, tiïëng chim kheáp laåi cêu chuyïån: Chó coân nghe vùng vùèng tiïëng chim xuên Ca aánh oãi trïn caânh xanh tùæm nùæng Tûâ 1941, àoåc nhûäng cêu thú kïët cuãa Àoaân vùn Cûâ, Hoaâi Thanh- Hoaâi Chên àaä caãm thuå rêët tinh: "Nhûäng cêu êëy àïìu kheáp laåi möåt thïë giúái vaâ múã ra möåt thïë giúái: kheáp laåi möåt thïë giúái thûåc, múã ra möåt thïë giúái möång. Caãnh trûúác mùæt vûâa tan thò tònh trong loâng cuäng vûâa nhoám. Mùæt ta khöng thêëy gò nûäa nhûng loâng ta böîng bêng khuêng " (Thi nhên VN- NXB Vùn hoåc 1998, trang 179) Vêng, àuáng thïë! Haäy àïí àaám cûúái muâa Xuên cuãa Àoaân vùn Cûâ múã möåt löëi ài bêng khuêng vaâo höìn ta, giûäa tiïët xuên naây TS. Nguyïîn Quang Trung
  14. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 14 XXinn àûânâ g ààii vvúúááiái mmööåtååt nnggûûúúââiâi kkhhaaáácác eemm ((CCoonn ààûûúúânâ g PPhhaann tthhõõ TThhaannhh NNhhaaânâân)) Nïëu anh ài vúái ngûúâi yïu Chó xin anh nhúá möåt àiïìu nhoã thöi Con àûúâng ta àaä daåo chúi Xin àûâng ài vúái möåt ngûúâi khaác em Haâng cêy nay àaä lúán lïn Vún caânh laá àïí ïm àïìm chaåm nhau Hai ta ai biïët vò àêu Hai con àûúâng reä xa nhau xa hoaâi Nïëu cuâng ngûúâi múái daåo chúi Xin anh traánh neão àûúâng vui ban àêìu Àaä chia xa röìi, yïu ai, ài vúái ai laâ quyïìn cuãa anh, em coá quyïìn gò àêu maâ àaä can thiïåp vaâo chuyïån riïng tû cuãa ngûúâi khaác. Chó xin anh nhúá cho möåt àiïìu "möåt àiïìu nhoã thöi". Nhoã maâ khöng nhoã möåt chuát naâo: Con àûúâng ta àaä daåo chúi Xin àûâng ài vúái möåt ngûúâi khaác em
  15. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 15 Àêu phaãi laâ sûå ghen tuöng àêìy lïå luyå cuãa thoái àaân baâ?. Sao ngûúâi cuä laåi nghiïåt àïën thïë. Van xin maâ coân hún laâ cêëm àoaán. Con àûúâng "ta àaä daåo chúi" êëy laâ coäi riïng cuãa cuöåc tònh àaä mêët, laâ thaánh àõa tònh yïu maâ em laâ möåt tñn àöì ngoan àaåo. Anh khöng coá quyïìn " ài vúái ngûúâi khaác em"àïí phaá vúä sûå thiïng liïng em hùçng cêët giûä. Con àûúâng, haâng cêy- chûáng nhên cuãa cuöåc tònh hai ta "nay àaä lúán lïn", àaä "vún caânh laá àïí ïm àïìm chaåm nhau". Thïë nhûng hai con ngûúâi "chên bïn chên, höìn bïn höìn" êëy laåi "reä xa nhau, xa hoaâi". Thêåt buöìn maâ khöng biïët vò àêu. Tûâ con àûúâng kyá ûác, taác giaã àaä nêng lïn thaânh con àûúâng hònh tûúång cuãa hai ngûúâi bùæt àêìu tûâ ngaä reä chia xa. Lan man trong chiïìu sêu kyã niïåm song cö gaái khöng quïn quay vïì hiïån thûåc vúái lúâi nhùæn nhuã: Nïëu cuâng ngûúâi múái daåo chúi Xin anh traánh neão àûúâng vui ban àêìu Vêîn laâ "neão àûúâng vui" cuãa möëi tònh àêìu vuång daåi duâ neão àûúâng êëy röìi cuäng dêîn àïën sûå ly tan. Vúái em, neão àûúâng xa êëy vö cuâng quyá giaá. Xin anh àûâng cuâng vúái ai kia dêîm lïn traái tim em. Àoá laâ hûúáng tiïëp cêån baâi thú "Con àûúâng" lêu nay cuãa baån àoåc. Ngûúâi viïët baâi naây laåi nghô àïën möåt hûúáng tiïëp cêån khaác, cö gaái nhoã nheã "xin" ngûúâi tònh cuä àïën nhûäng ba lêìn. Lêìn àêìu "xin anh nhúá", lêìn thûá hai "xin àûâng ài" vaâ lêìn thûá ba "xin anh traánh". Quãa coá húi laå, nhûäng cuöåc tònh àaä tan vúä traánh gùåp nhau hoùåc gùåp nhau laâ àïí maát meã, traách moác, chua chaát vúái nhau chûá mêëy ai laåi haå mònh "xin" nhiïìu lêìn nhû vêåy. Roä raâng khöng phaãi "xin" cho mònh, phêím caách cuãa ngûúâi phuå nûä khöng cho pheáp cö gaái laâm thïë. Lúâi xin laåi coá veã quyïët liïåt chûá khöng chõu nhên nhúång möåt tñ naâo?. Chó coá möåt caách lyá giaãi duy nhêët laâ cö gaái khöng "xin" cho mònh maâ cho tha nhên- möåt cö gaái naâo àoá trong giaã thiïët laâ ngûúâi múái cuãa anh. Anh àaä cuâng em "daåo chúi" trïn neão àûúâng vui dêîn àïën sûå "xa nhau, xa hoaâi" laåi coân muöën taái diïîn bi kõch vúái möåt ngûúâi con gaái khaác nûäa sao? Con àûúâng êëy chó vui ban àêìu maâ khöí vïì sau maâ ngûúâi nhêån chõu nhiïìu nhêët vêîn laâ ngûúâi phuå nûä. Vò thïë van xin anh àûâng ài, van xin anh traánh noá àïí khoãi laâm khöí cho ngûúâi ta.
  16. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 16 Baâi thú thêëm àêîm möåt sûå caãm thöng "chuát phêån àaân baâ" giûäa hai ngûúâi phuå nûä hoaân toaân xa laå vò thïë mang yá nghôa nhên vùn sêu sùæc. Nguyïîn Haân Chung
  17. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 17 CChhiiïïuììuì úúii xxiinn cchhúúá áá ààii mmaauu Mïnh möng mùåt nûúác höì àêìy Gño vi vu gioá- rûâng cêy xaåc xaâo Raáng chiïìu àoã lûång trïn cao Mònh töi phoâng vùæng ra vaâo ngêín ngú Chiïìu nhû thûåc- laåi nhû mú Trïn con àûúâng nhoã ai chúâ àúåi ai Coá cö gaái toác roä daâi Saánh vai cuâng vúái baån trai heån hoâ Vui nhû con soáng vöî búâ Tuöíi àöi mûúi àïën bao giúâ húäi em? Tiïëc mònh àaä bûúác qua thïìm Ngaây xuên àaä boã qua reâm tûâ lêu Chiïìu úi xin chúá ài mau Àïí cho toác maäi xanh maâu thúâi gian (Nguyïîn Thõ Höìng Ngaát)
  18. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 18 Baâi thú luåc baát múã àêìu bùçng möåt bûác tranh thiïn nhiïn àeåp vaâ khoaáng àaåt. Trïn caái nïìn bûác tranh àoá coá con ngûúâi xuêët hiïån laâ con ngûúâi cuãa tònh yïu. Hoå tûå tòm àïën vúái nhau. Sûå xuêët hiïån cuãa hoå àaä laâm cho caãnh chiïìu vöën àaä àeåp laåi caâng thïm tònh tûá vaâ laäng maån: Chiïìu nhû thûåc- laåi nhû mú Trïn con àûúâng nhoã ai chúâ àúåi ai Ngûúâi àoåc tûå hoãi, taåi sao taác giaã laåi "Chiïìu nhû thûåc- laåi nhû mú?" Cêu thú coá êín yá gò chùng?! Thûa, coá àêëy. Chiïìu nh thûåc maâ cuäng nh mú àêëy. Khöng sai. Caái dêëu gaåch ngang (-) rêët coá chuã àõnh nhùçm cho ngûúâi àoåc nhêån biïët, chñnh taác giaã- thi sô Nguyïîn thõ Höìng Ngaát cuäng àang mú àêy. Vaâ trong "giêëc mú" tònh yïu lûáa àöi- àöëi tûúång àûúåc miïu taã- hiïån lïn thêåt mûúåt maâ, àêìy sûác söëng: Coá cö gaái toác roä daâi Saánh vai cuâng vúái baån trai heån hoâ Vui nhû con soáng vöî búâ Tuöíi àöi mûúi àïën bao giúâ húäi em? Thiïët nghô, con ngûúâi vaâ sûå viïåc trong caác cêu thú trïn àuáng laâ thûåc quaá ài röìi. Caãnh àöi lûáa yïu nhau, heån hoâ saánh vai bïn nhau trïn con àûúâng nhoã thên thuöåc quaã laâ haånh phuác. Cö gaái rêët vui "Vui nh con soáng vöî búâ". Hònh aãnh "con soáng vöî búâ" diïîn taã niïìm vui traâo dêng maänh liïåt cuãa haånh phuác tònh yïu. Thêåt khoá coá niïìm vui naâo hún thïë, coá lúâi thú naâo mö taã àùæc àõa hún thïë. Taác giaã nhû mûâng theo niïìm vui cuâng haånh phuác cuãa hoå. Traái tim nhaåy caãm cuãa ngûúâi phuå nûä àaä maách baão chõ, chó coá tuöíi àöi mûúi múái coá nhûäng biïíu hiïån tònh yïu nhû thïë, nhû chõ "ngaây xûa". Chõ hoãi cö gaái "Tuöíi àöi mûúi àïën bao giúâ húäi em?" nhûng chõ coá tiïëp cêån cö gaái àêu. Thaânh thûã, cêu hoãi àoá àñch thõ laâ daânh cho chõ röìi. Chõ hoãi chñnh mònh, hoãi bùçng sûå traãi qua cuãa mònh cöët laâ àïí mûâng cho cö gaái kia àaä àïën caái tuöíi cuãa tònh yïu, tuöíi àeåp nhêët àúâi ngûúâi. Ngêîm thïm nûäa, àoá cuäng chñnh laâ cêu hoãi àaánh thûác höìi ûác, kyã niïåm cuãa chõ. Chõ cuäng àaä tûâng coá möåt thúâi "hoaâng kim" cuãa tònh yïu. Caái "ngaây xûa" cuäng khaá lêu röìi, chõ cuäng laâ möåt cö gaái treã àeåp, cuäng coá maái toác roä daâi, cuäng saánh vai cuâng baån trai, cuâng heån hoâ tònh yïu nhû cö gaái kia. Chõ àêu coá vûúng vêën yá
  19. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 19 nghô ghen tyå, ñch kyã, traái laåi chõ thêìm caãm ún cö gaái kia, caám ún tònh yïu cuãa hoå àaä laâm mònh àûúåc nhúá laåi, àûúåc vui sûúáng, àûúåc haånh phuác nhû hoå bêy giúâ. Nghô maâ "theâm" caái "ngaây xa" êëy. Caái thuúã "Lêìn àêìu khi múái laâm quen/ Anh khen caái nhòn em àeåp" (Lêm thõ Myä Daå). Caái thuúã "Ngùæt möåt chuâm hoa giêëu trong chiïëc khùn tay/ Cö beá theån thuâng bûúác sang nhaâ haâng xoám" (Phan thõ Thanh Nhaân). Öi caái "ngaây xûa" caãnh thûåc vaâ mú, cûá thïë àan xen, lan toaã vaâo nhau, quêën quyát têm trñ chõ. Àuáng laâ "caái tuöíi noá àuöíi xuên ài" (Tuåc ngûä). Phêìn cuöëi baâi thú laâ niïìm nuöëi tiïëc khön nguöi cuãa chõ vïì caái thúâi xuên sùæc cuãa mònh àaä ài vaâo dô vaäng. Chõ "Tiïëc mònh àaä bûúác qua thïìm". Ba tûâ "àaä bûúác qua" àoåc lïn nghe thêåt muãi loâng, xa xoát. Chõ nghô, giaá nh mònh "cha bûúác qua" hoùåc "khöng bûúác qua" àûúåc, hoaá ra mònh vêîn coân treã con hay vò möåt lyá do naâo khaác. Tûâ "thïìm" maâ Nguyïîn thõ Höìng Ngaát noái ra úã àêy, àoá chñnh laâ thúâi xuên sùæc cuãa tuöíi treã vaâ tònh yïu trong àúâi chõ nay àaä trúã thaânh kyã niïåm mêët röìi. Kyã niïåm àoá, theo chõ coá vui, coá buöìn, coá haånh phuác, khöí àau, thêåm chñ coá khi bêët haånh nûäa. Nhûng trïn hïët vêîn laâ vui sûúáng haånh phuác. Àïën bêy giúâ àaä ngoaâi nguä tuêìn röìi, chõ "ngaây xuên àaä boã sau reâm tûâ lêu" röìi. Hùèn nhiïn traái tim yïu khöng phaãi khöng coân rung àöång, nhûng àöå rung àöång àoá àaä chuyïín sang möåt "kïnh" khaác lùæng dõu hún, àùçm sêu hún àêu coân thñch húåp vúái tuöíi àöi mûúi vö tû höìn nhiïn nûäa. Caái "reâm" thúâi gian àaä kheáp laåi "ngaây xuên" cuãa chõ röìi, muöën múã ra, muöën nñu keáo laåi chêåm hún cuäng khöng àûúåc- quy luêåt maâ- chõ chó coân thöët lïn möåt lúâi nguyïån cêìu nghe thêåt diïët da, àau àaáu: Chiïìu úi xin chúá ài mau Àïí cho toác maäi xanh maâu thúâi gian Hai cêu kïët naây cuãa baâi thú àoåc lïn thêëy nao nao. Chiïìu laâ khoaãng cuöëi thúâi gian cuãa möåt ngaây. Theo ngaânh thiïn vùn, con söë cú hoåc, àûúåc tñnh laâ 24 giúâ cho möåt ngaây möåt àïm. Àiïìu àoá laâ bêët di bêët dõch, khöng thïí thay àöíi. Biïët thïë maâ thi sô vêîn muöën "Chiïìu úi xin chúá ài mau". Thêåt laâ möåt lúâi xin mang tñnh nhên vùn rêët cao. Hoaá ra chõ coá xin cho riïng mònh chõ àêu. Biïët bao ngûúâi phuå nûä cuãa bao nhiïu thïë hïå khùæp àõa cêìu naây ai ai khöng muöën coá lúâi nguyïån cêìu nhû thïë. Àiïìu àoá coá nghôa laâ phaái àeåp seä rêët yïu mïën àöìng caãm sêu sùæc vúái chõ, "Àïí cho toác maäi xanh maâu thúâi gian" cho cuöåc söëng thïm phêìn yá nghôa.
  20. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 20 Àoåc chõ, gùåp àûúåc Chiïìu úi xin chúá ài mau töi rêët thñch, khoãi uöíng cöng cho loâng aái möå. Mûâng, thêëy nghiïåp thú chõ vêîn chung thuyã vaâ toã ra sung sûác dêîu "laâng àiïån aãnh" luön "quêëy rêìy" chõ. Minh Quang
  21. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 21 ÀÀoocååcå llaiååiå bbaââiâi tthhúú "CCaaãnã h rrûûânâângg VViiïïååtåt BBùææcæc"" ccuãaã BBaaácáác HHööì ìì Caãnh rûâng Viïåt Bùæc thêåt laâ hay Vúån hoát chim kïu suöët caã ngaây Khaách àïën thò múâi ngö nïëp núáng Sùn vïì thûúâng cheán thõt rûâng quay Non xanh nûúác biïëc tha höì daåo Rûúåu ngoåt cheâ tûúi mùåc sûác say Khaáng chiïën thaânh cöng ta trúã laåi Trùng xa, haåt cuä vúái xuên naây (1947) Co á nhûäng baâi thú hay, chuáng ta àoåc ài àoåc laåi nhiïìu lêìn vêîn thêëy tûúi múái, vêîn thêëy caãm hûáng nh múái àoåc lêìn àêìu. "Caãnh rûâng Viïåt Bùæc" laâ möåt baâi nh vêåy. Baác Höì viïët baâi naây vaâo nùm 1947, nùm àêìu cuãa cuöåc khaáng chiïën chöëng thûåc dên Phaáp. Dêîu bêån trùm cöng nghòn viïåc trong luác toaân têm toaân yá laänh àaåo khaáng chiïën, Baác vêîn giûä vûäng tû thïë ung dung thû thaái cuãa möåt nhaâ thú hiïìn triïët, coá phaãng phêët nhû phong thaái cuãa nhûäng nhaâ thú Viïåt Nam xa: Nguyïîn Traäi, Nguyïîn Bónh Khiïm, Trêìn Nhên Töng
  22. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 22 Ung dung thû thaái, höìn thú hoaâ húåp vúái thiïn nhiïn, nghe êm thanh thiïn nhiïn qua tiïëng "vûúån hoát chim kïu". Cuöåc söëng bònh dõ, thûúãng thûác nhûäng moán ùn quï hûúng, rûâng nuái "ngö nïëp núáng, thõt rûâng quay" Trong cêu thú thûá tû, Baác duâng chûä "cheán" thay cho chûä "ùn". Nghe thên mêåt maâ coá thoaáng neát cûúâi. Chuáng ta möîi khi vui baån thûúâng ruã baån ài "cheán" möåt chuát gò cho thïm vui. Cêu thú thûá nùm caâng thïí hiïån roä sûå ung dung, thû thaái daåo goát ngùæm caãnh thiïn nhiïn: non xanh nûúác biïëc. Chñnh nhûäng luác daåo goát nhû vêåy, àêìu oác rêët thanh thaãn minh mêîn, coá thïí naãy ra nhûäng yá nghô hay, àeåp. Tiïëp theo tûá thú àoá laâ möåt tûá thú tuyïåt vúâi thoaãi maái: Rûúåu ngoåt cheâ tûúi mùåc sûác say Cheâ tûúi coá thïí say àaä àaânh, àïën rûúåu ngoåt laâ Baác noái vui thïë thöi, chûá trong thûåc tïë Baác khöng phaãi laâ ngûúâi hay rûúåu. Trong thú Baác, àöi khi coá thoaáng chûä "rûúåu" nhûng cuäng chó laâ biïíu tûúång àïí noái vïì men thú, chûá khöng phaãi laâ "rûúåu" thûåc thïí. Kïët thuác baâi thú, thi tûá laåi caâng tûúi vui vaâ bay böíng. Nghô àïën ngaây khaáng chiïën thaânh cöng, Baác dûå caãm trúã laåi "Caãnh rûâng Viïåt Bùæc", seä gùåp laåi trùng rûâng nuái, xuên rûâng nuái nhû nhûäng cöë nhên, vaâ gùåp laåi chim haåc, loaâi chim huyïìn aão gúåi caãnh thêìn tiïn. Thïë laâ baâi thú coá thïí vñ nhû möåt cuöåc "du sún", nha â thú lïn nuái, lïn cao dêìn, caâng lïn caâng "say" vaâ lïn àïën àónh thò àaä tiïëp cêån vúái möåt coäi siïu phaâm. Trêìn Lï Vùn
  23. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 23 BBïïnììnì hh böìnì g cchhoo túúáiáái mmaai saauu"" BBaââiâ thhúú ttòònnhh rrêêëëtët llaa åå å ccuuããaãa HHooaaânâângg PPhhuuã ãã NNggooåcååc TTûûúúânâângg Coá con thuyïìn trong sûúng trùæng Bïình böìng nhû möåt caánh chim Coá em cheâo thuyïìn aáo trùæng Xön xao nhû tröën nhû tòm Coá vêìng mùåt trúâi rûång saáng Böìi höìi nhû möåt traái tim Em cheâo thuyïìn vïì phña hûâng àöng Hûáng chuát phêën mùåt trúâi trïn maá Buåi mùåt trúâi vûúng àêìy goát chên In nhûäng dêëu hoa haâi trïn soáng Anh maäi nghe tûâ àaáy maâu sûúng moãng Baâi haát tònh yïu dêåy möåt phûúng höìng Tûâ thuúã naâo vuä truå àaä sinh ra Maâ sao mùåt trúâi möëi ngaây vêîn treã Maâ sao anh àaä tûâ vaån kyã
  24. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 24 Bïn söng naây anh àûáng haát mùåt trúâi lïn Vêîn ài hoaâi trong coäi vö biïn Mùåt trùng laâ maãnh gûúng riïng soi traái àêët Traái àêët tröi nhû möåt caánh beâo dêu Mùåt trúâi nhiïìu khi phêåp phöìng húi thúã Mï man nhúá nhûäng tònh cêìu Nhûäng haânh tinh ngêîm röìi thêëy laå Bïình böìng maâ vêîn theo nhau Anh vúái em, ûâ thò cuäng laå Bïình böìng cho túái mai sau. Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng laâ möåt trong söë ñt nhaâ vùn viïët buát kyá nöíi tiïëng úã nûúác ta vaâi chuåc nùm nay. Buát kyá cuãa Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng hêëp dêîn ngûúâi àoåc úã tñnh nhên vùn sêu sùæc, nhûäng chiïìu kñch khaác nhau cuãa trñ tuïå uyïn baác vaâ chêët Huïë huyïîn hoùåc, quyïën ruä. Àoá laâ nhûäng trang viïët taâi hoa, taâi tûã, taâi tònh. Thûåc ra, buát kyá Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng chñnh laâ aáng thú vùn xuöi cuöën huát ngûúâi àoåc. Coá àöåc giaã úã Haâ Nöåi àaä cöng phu cùæt tûâng cêu trong buát kyá nöíi tiïëng "Ai àaä àùåt tïn cho doâng söng" cuãa anh xïëp laåi thaânh möåt baâi thú rêët lyá thuá. Ngoaâi buát kyá, anh coá nhiïìu baâi thú hay àûúåc rêët nhiïìu àöåc giaã thuöåc nhû "Àõa chó buöìn", "Duâ nùm duâ thaáng", "Doâng söng àúâi meå", "Àïm qua", "Bïình böìng cho túái mai sau" "Bïình böìng cho túái mai sau" laâ baâi thú tònh hay vaâ rêët laå trong maåch "thú buöìn nh viïët ra tûâ maáu" (chûä duâng cuãa Nguyïîn Troång Taåo) cuãa Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng trong vaâi chuåc nùm nay!. Muâa haå nùm êëy, Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng vïì thùm Lïå Thuyã quï vúå. Àïm anh nguã laåi vúái maãnh àêët àaä cho mònh tònh yïu cuöåc àúâi. Raång saáng, tiïëng haát tûâ nhûäng con àoâ trïn doâng söng Kiïn Giang laâm anh choaâng giêëc. Anh chaåy ra Muäi Viïët núi ngaä ba söng, vaâ baâng hoaâng trûúác caãnh tûúång thú möång àeåp nh- û tranh thuyã mùåc cuãa Taâu: Coá con thuyïìn trong sûúng trùæng Coá em cheâo thuyïìn aáo trùæng
  25. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 25 Coá vêìng mùåt trúâi rûång saáng Àoá laâ nhûäng hònh aãnh thûåc, rêët thûåc diïîn ra trong möîi buöíi saáng muâa haå úã trïn söng Kiïën Giang maâ bêët cûá ai cuäng coá thïí kïí laåi àûúåc. Bùæt gùåp nhûäng caãnh tûúång bònh minh nh trong cöí tñch àoá, Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng bõ húáp höìn vña. Nhûäng hònh aãnh àeåp àoá ài vaâo têm höìn thú cuãa anh trúã nïn vö cuâng xao àöång vaâ êën tûúång hún nhúâ nhûäng cùåp liïn tûúãng bêët ngúâ vaâ thuá võ: Coá con thuyïìn trong sûúng trùæng Bïình böìng nhû möåt caánh chim Coá em cheâo thuyïìn aáo trùæng Xön xao nhû tröën tòm Coá vêìng mùåt trúâi rûång saáng Böìi höìi nh möåt traái tim. "Mùåt trúâi" böìi höìi nhû "möåt traái tim" laâ möåt hònh tûúång laå, möåt sûå so saánh bêët ngúâ mang laåi hiïåu quaã thêím myä cao!. Nhúâ thuã thuêåt so saánh, liïn tûúãng àiïu lûuyïån nhûäng caãnh thûåc vaâ thú àaä thaânh aão, thaânh möång, caái taã àaä biïën thaânh caái caãm, caái say dêîn ngûúâi àoåc àïën möåt traång thaái tònh caãm múái: tònh yïu!. Cö gaái cheâo thuyïìn trïn söng phuát chöëc biïën thaânh naâng tiïn nûä giûäa chöën böìng lai tiïn caãnh vúái nhûäng neát àeåp vaâng son lêëp laánh vaâ cûåc kyâ sang troång "phêën mùåt trúâi trïn maá", "buåi mùåt trúâi vûúng goát chên", "dêëu chên thaânh hoa haâi trïn soáng" Em cheâo thuyïìn vïì phña hûâng àöng Hûáng chuát phêën mùåt trúâi trïn maá Buåi mùåt trúâi vûúng àêìy goát chên In nhûäng dêëu hoa haâi trïn soáng Trûúác hònh tûúång Naâng Thú löång lêîy sinh ra tûâ traái tim mùåt trúâi êëy, nhaâ thú cuãa chuáng ta khöng thïí khöng thöí löå rùçng mònh àaä yïu, rùçng tûâ àaáy loâng mònh "Baâi haát tònh yïu dêåy möåt phûúng höìng"! êëy laâ logic tònh caãm, logic cuãa thú!
  26. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 26 Hïët khöí thú thûá 2, coi nhû "tiïëng seát tònh yïu" àaä thïí hiïån quyïìn lûåc cuãa mònh: Tònh yïu àaä àûúåc baây toã möåt caách nöìng naân. Nhûng Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng khöng dûâng laåi úã àoá. Nhûäng hònh aãnh thú àûúåc taã rêët cêån caãnh tûâ gêìn àïën xa röìi tûâ xa noái gêìn. Tûâ nhûäng hònh tûúång bùæt gùåp ngêîu hûáng, bùçng cêëp àöå liïn tûúãng cao hún, anh àaä phaát hiïån ra tñnh êm phûúng cuãa vuä truå vaâ àaä àêíy baâi àïën möåt tûá lúán hún, àöåt ngöåt hún: Tònh yïu cuãa con ngûúâi rêët vônh cûãu búãi tònh yïu mang baãn chêët cuãa vuä truå Tûâ thuúã naâo vuä truå àaä sinh ra Maâ sao mùåt trúâi möîi ngaây vêîn treã Maâ sao anh nhû tûâ vaån kyã Bïn doâng söng naây àûáng haát mùåt trúâi lïn Quan hïå "coá àöi" êëy àûúåc biïíu caãm trong tûâng chi tiïët: Vêîn ài hoaâi trong coäi vö biïn Mùåt trùng laâ maãnh gûúng riïng soi traái àêët Traái àêët tröi nhû möåt caánh beâo dêu Mùåt trúâi nhiïìu khi phêåp phöìng húi thúã Mï man nhúá nhûäng tinh cêìu Thò ra mùåt trúâi, mùåt trùng, traái àêët vaâ nhûäng tinh cêìu trong coäi vö biïn vuä truå tûâ vaån kyã nay vêîn hûúáng vaâo nhau, vò nhau, öm êëp nhau, nhúá nhau nhû con ngûúâi, nhû anh vaâ em, nhû êm vaâ dûúng. Vêng, vuä truå laâ möåt tònh trûúâng vônh cûãu. Tònh yïu cuãa "anh vaâ em" cuäng bïìn vûäng nh tònh yïu giûäa caác haânh tinh. Baâi thú kïët laåi bùçng khöí thú rêët hay, vúái nhûäng cêu thú söëng àöång rêët àúâi maâ nùång triïët lyá nhên sinh, nhûäng cêu thú coá thïí taách ra àïí biïën thaânh ngaån ngûä tònh yïu: Nhûäng haânh tinh ngêîm röìi thêëy laå Bïình böìng maâ vêîn theo nhau Anh vúái em, ûâ thò cuäng laå Bïình böìng cho túái mai sau
  27. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 27 Nhaâ thú Nguyïîn Troång Taåo cho rùçng thú Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng " thêëm àêîm triïët hoåc vïì caái chïët thú anh buöìn möîi nöîi buöìn àûát ruöåt Àêëy laâ thú cuãa coäi êm" Àoá laâ möåt nhêån xeát àuáng vaâ tinh tïë. Nhûng trong nguöìn thú nhû tûâ àêët voång lïn cuãa Tûúâng laåi coá möåt baâi thú khaác laå, baâi thú nhû tûâ trúâi vang xuöëng, àêìy chûáa chan, khoaái caãm vaâ trñ tuïå. Àoá chñnh laâ baâi thú Bïình böìng cho túái mai sau, baâi thú vïì traái tim tònh yïu, traái tim mùåt trúâi vônh cûãu, möåt baâi thú tònh hay vaâ múái. Ngö Minh
  28. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 28 NNggêêyy thhúú BBaaââiâi tthhúú ttrreeã ãã ttrruunngg cuuããaãa mmööååtåt nnhhaaâ ââ tthhúú ggiiaaâ ââ uá tim Em ài tòm Töi ài nêëp Chên lyá bïn naây, bïn kia traái àêët Ta yïu con ngûúâi ta maäi tòm nhau Sên gaåch: àaåi phûúng xïëp àaá laâm cêìu. uá oâa! Töi ài ra Em vaâo boáng töëi Mûúâi ngoán tay maânh maânh àan vöåi Em nhòn thêëy töi em maäi ài tòm Töi biïët em mú ã mùæt maâ töi khöng noái Troâ chúi ngêy thú nh möåt cuöíi sùn àuöíi
  29. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 29 Mùåt trúâi úã trïn Ta ài úã dûúái. Haâ Nöåi 1985, Lï Àaåi Thanh Baâi thú nhû chó noái vïì möåt troâ chúi cuãa caác em nhoã: troâ chúi bõt mùæt bùæt dï hay coá núi coân goåi laâ chúi uá tim thò caách chúi cuäng na naá giöëng nhau. Möåt àaám treã nhoã chia laâm hai töëp vaâ caã hai àïìu bõt mùæt bùçng möåt maãnh vaãi, röìi cuâng ài tröën trong möåt caái sên heåp. Bïn noå sùn àuöíi bïn kia nöåi trong caái sên vaâ nïëu ai bùæt àûúåc ngûúâi kia trûúác thò ngûúâi àoá thùæng cuöåc. Ngaây xûa khöng mêëy treã nhoã khöng ham chúi troâ naây vò noá vûâa àöng vui, söi nöíi laåi vûâa lûuyïån trñ thöng minh, nhanh nheån. Nhûng troâ chúi uá tim cuãa nhaâ thú Lï Àaåi Thanh trong baâi "Ngêy thú" laåi khöng hoaân toaân giöëng nhû troâ chúi cuãa àaám treã. Úã "Ngêy thú" troâ chúi chó coá hai ngûúâi (töi - taác giaã vaâ em - möåt nhên vêåt chung nhêët). Nhûng vêîn cûá chúi troâ bõt mùæt bùæt dï (uá tim) vúái têët caã diïîn biïën cuãa troâ chúi lyá thuá naây: uá tim Töi ài tòm Em ài nêëp Ba cêu thú múái dûâng laåi úã löëi viïët coá "nhêåp àïì" noái roä vïì caách chúi troâ uá tim em thò ài tòm, coân töi thò nêëp vaâo möåt chöî naâo àoá. Nhûng àïën cêu thûá tû thò àaä heá ra caái yá nghôa triïët lyá cuãa troâ chúi rêët ngêy thú naây: "Chên lyá bïn naây bïn kia traái àêët"Àuáng röìi, ai bùæt àûúåc ngûúâi ài nêëp thò ngûúâi àoá thùæng cuöåc vaâ thùæng cuöåc cuäng coá nghôa àaä nùæm àûúåc chên lyá trong tay röìi. Nhûng thùæng cuöåc àêu coá dïì, vò ngûúâi ài tröën nêëp laâ lêîn tröën úã möåt chöî naâo àoá trong sên, coân ngûúâi ài tòm thò àaä bõ bõt kñn mùæt nïn nhòn vaâ caã chaåy àuöíi nûäa, trong sên chó biïët noá röång vaâ töëi mïnh möng nhû úã möåt"bïn kia traái àêët"vêåy. Dêîu thïë, hoå vêîn cûá tòm nhau, quúâ quaång trong maân töëi cuãa maãnh vaãi bõt mùæt maâ tòm nhau bùçng àûúåc. Búãi hoå àaä yïu nhau röìi thò khöng thïí khöng tòm nhau. Àïën àêy, cêu thú böîng nhû bay lïn möåt têìm cao triïët lyá vïì tònh yïu thûúng àöìng loåai: "Ta yïu con ngûúâi vaâ maäi maäi tòm nhau"
  30. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 30 Cêu thú noái vïì caái troâ chúi"rêët treã con" cuãa hai ngûúâi nam vaâ nûä maâ laåi noái àûúåc caái cöët loäi cuãa quan hïå ngûúâi vúái ngûúâi vò yïu nhau nïn dêîu khoá mêëy cuäng phaãi tòm àïën vúái nhau. Thïë nïn, caách xûng hö cuãa taác giaã úã cêu thú naây cuäng khaác hùèn caách xng hö úã cêu trûúác àoá. Trïn thò taác giaã tûå xûng " töi ài nêëp"; nhûng caách àoá möåt cêu, taác giaã àöíi gioång xûng hö àïí taåo sûå hoâa àöìng, giao caãm giûäa ngûúâi àoåc vaâ taác gia ã"ta yïu con ngûúâi ta maäi tòm nhau". Chó vúái hai tûâ"töi" chuyïín sang "ta" thöi , nhaâ thú àaä keáo baån àoåc laåi vúái mònh vaâ nhêåp cuöåc vaâo troâ chúi lyá thuá, tinh nghõch àêìy triïët lyá nhên vùn vúái taác giaã. Vaâ nh thïë, troâ chúi caâng sinh àöång hún. Möåt caái sên gaåch beá teåo cuäng biïën thaânh "àaåi phûúng" vaâ àïí qua caái "àaåi phûúng" êëy,sang àûúåc vúái ngûúâi bïn kia thò ngûúâi bïn naây phaãi mêët bao cöng sûác xïëp gaåch, xïëp àaá thaânh cêìu maâ qua. Quaã laâ" yïu nhau tòm àïën vúái nhau" cuäng khöng dïî chuát naâo. Àïën àêy, gioång thú böîng trúã nïn treã trung hún, tinh nghõch hún so vúái luác bùæt àêìu cuöåc chúi: uá oâa Töi ài ra Em vaâo boáng töëi Mûúâi ngoán tay maânh maânh àan vöåi" Cuöåc sùn àuöíi thêåt laâ voâng vo nhûng cuöëi cuâng thò anh cuäng nùæm bùæt àûúåc tay em röìi. Hai baân tay àaä àùåt vaâo nhau thïë maâ röìi anh (hoùåc em) laåi giêåt tay ra. Cö em thêåt laâ nuäng nõu hay laåi kiïu kyâ maâ àaä nhòn thêëy ngûúâi ta röìi laåi khöng àïí cho ngûúâi ta nùæm tay vêîn cûá muöën keáo daâi caái troâ lêín tröën "Em nhòn thêëy töi em maäi ài tòm". Àaä thïë, anh biïët toãng rùçng em àang "ti hñ mùæt lún" he heá maãnh vaãi che mùæt röìi, nhûng anh cuäng khöng lïn tiïëng, cûá àïí cho maâ tòm" Töi biïët em múã mùæt maâ töi khöng noái'. Quaã laâ möåt troâ chúi "uá tim" cuãa hai ngûúâi yïu nhau say àùæm vaâ cuäng rêët höìn nhiïn, thú ngêy. Nhûng duâ troâ vui naâo, yïu nhau àïën mêëy thò hoå vêîn khöng quïn hoå àang úã àêu "Mùåt trúâi úã trïn; ta ài úã dûúái". Àêëy laâ hai cêu kïët cuãa baâi thú 'Ngêy thú"tûúãng nh khöng noái gò,nhûng thêåt ra àaä noái àûúåc nhiïìu àiïìu sêu xa. kïët maâ nhû vêîn múã àïí ngûúâi àoåc tûå ngêîm theo nùng lûåc caãm thuå cuãa mònh. Baâi thú àûúåc viïët nùm 1985, lûuác àoá nhaâ thú Lï Àaåi Thanh àaä 73 tuöíi( öng mêët 17/7/1996, khi vaâo tuöíi 90). Vúái löëi thú tûå do, rêët khoáang àaåt, höìn
  31. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 31 nhiïn vaâ treã trung laâm ngûúâi àoåc dïî bõ cuöën huát vaâo cuöåc chúi "uá tim" vui nhöån maâ àêìy yá nghôa triïët lyá vïì tònh yïu thûúng con ngûúâi. Vaâ àêëy laâ chöî thaânh cöng cuãa Lï Àaåi Thanh trong baâi "Ngêy thú". Mong chúâ Khi lêëy anh, chõ mûúâi taám tuöíi Hai mûúi nùm caâi then cûãa chúâ chöìng Hai mûúi nùm nûúác mùæt àêìm aáo göëi Àïm muâa naâo vúái chõ cuäng muâa àöng Möîi ngaây nhúá moãi moân àöi mùæt chõ Hai mûúi nùm mong möåt laá th vïì Hai mûúi nùm chúâ tay anh goä cûãa Ngoån àeân lûuâa lûâa chõ nhûäng canh khuya Ngûúâi vúå xa chúâ chöìng hoaá àaá Nûúác mùæt rúi nuái trùæng sûúng muâ Chõ chúâ anh buöìn àau hún kiïëp àaá Öi cuöåc àúâi àêu cêìn lùæm Voång Phu (Tö Hoaân- 1989) Nhiïìu ngûúâi khöng thêåt sûå caãm thöng àûúåc vúái nöîi àau xa caách giûäa ngûúâi vúå vaâ ngûúâi chöìng duâ ngûúâi chöìng êëy àang laâm nghôa vuå thiïng liïng laâ cêìm suáng baão vïå Töí quöëc. Coá ngûúâi xa caách möåt söë nùm röìi sum húåp àêìm êëm, coân ngûúâi vúå treã trong baâi thú "Mong chúâ" naây thò khöng coá haånh phuác êëy. Taác giaã baâi thú - nhaâ thú Tö Hoaân laâ möåt sô quan cêëp taá vïì hu úã Bùæc Giang. Laâ ngûúâi lñnh ài hïët chiïën trûúâng naây àïën chiïën trûúâng khaác, xa nhaâ xa vúå con àùçng àùéng nùm naây qua nùm khaác, anh hiïíu lùæm nöîi "mong chúâ", anh biïët caái giaá cuãa xa caách:
  32. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 32 Khi lêëy anh, chõ mûúâi taám tuöíi Hai mûúi nùm caâi then cûãa chúâ chöìng Cêu thûá nhêët chó múái laâm nhiïåm vuå thöng baáo, àïën cêu thûá hai thò àêìy ùæp nöîi niïìm, têm traång cuãa hai cêu hoaâ vaâo nhau taåo nïn möåt sûå cöång hûúãng àau àúán. Cö gaái lêëy chöìng nùm mûúâi taám tuöíi, cha beán húi chöìng, chöìng ài chiïën tranh, àùçng àùéng chúâ chöìng hai mûúi nùm. Nöîi nhúá thûúng múái da diïët laâm sao: Hai mûúi nùm nûúác mùæt àêìm aáo göëi Àïm muâa naâo vúái chõ cuäng muâa àöng Khöí thú chùæc, khöng cêu naâo leáp, vò noá thêåt nïn caãm àöång. Cuäng phaãi noái ngay rùçng thúâi àiïím saáng taác (1989 sau cöng cuöåc àöíi múái ba nùm) àaä cho taác giaã viïët thêåt vaâ àau nhû thïë. Nhûäng nùm coân chiïën tranh vaâ thúâi bao cêëp sau chiïën tranh, nhûäng cêu thú naây khöng thïí naâo in àûúåc. Ngûúâi vúå liïåt sô naây cha coá con vúái chöìng nïn sûå cö àún àaä lïn àïën àónh àiïím. Coá möåt àûáa con thò coân khuêy khoaã, nguöi ngoai àûúåc àöi phêìn Thúâi gian xa caách thêåt khöëc liïåt: Hai mûúi nùm caâi then cûãa chúâ chöìng Hai mûúi nùm nûúác mùæt àêìm aáo göëi Chõ àaä chúâ chöìng àùçng àùèng 7300 àïm, "goaá chöìng" 7300 àïm! Trong chiïën tranh thiïëu gò caác cö gaái khöng lêëy àûúåc chöìng àaânh úã vêåy laâm baâ cö, nhûng nhûäng ngûúâi nh vêåy coân àúä khöí hún cö gaái "mûúâi taám tuöíi" biïët muâi chöìng àïí röìi àùçng àùéng chúâ chöìng 20 nùm Khöí thú thûá hai àêìy thöng caãm: Möîi ngaây nhúá moãi moân àöi mùæt chõ Hai mûúi nùm mong möåt laá th vïì Hai mûúi nùm chúâ tay anh goä cûãa Ngoån àeân àuâa lûâa chõ nhûäng canh khuya
  33. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 33 Oaái ùm la â thïë: khöng àûúåc gùåp ngûúâi coân àûúåc gùåp qua th, àùçng naây th cuäng khöng coá (coá thïí chöìng chõ àaä hy sinh lêu röìi nhûng vò thiïëu lyá do, ngûúâi ta cha baáo tûã!). Caái àiïåp khuác tï taái "hai mûúi nùm/ hai mûúi nùm" úã khöí thú thûá hai, laåi cuäng àûúåc sûã duång nhû úã khöí thú thûá nhêët: Hai mûúi nùm mong möåt laá thû vïì Hai mûúi nùm chúâ tay anh goä cûãa Ngûúâi vúå liïåt sô vêîn gùæng nuöi möåt chuát hy voång: Ngoån àeân àuâa lûâa chõ nhûäng canh khuya Coá àïm chõ thêëy hoa àeân. úã nöng thön ngûúâi ta tin coá hoa àeân laâ nhaâ sùæp coá tin vui (coá thïí coá th hoùåc chöìng vïì) nhûng úã àêy caái hoa àeân cuäng lûâa chõ nöët! Baâi thú dûâng úã àêy laâ troån veån röìi. Khöí cuöëi cuâng chó laâ lúâi bònh laâ sûå suy diïîn cuãa taác giaã. Theo töi khöng cêìn thiïët phaãi aáp àùåt nhêån thûác nhû thïë, cûá thïí cho nhûäng cêu thú trïn va àêåp vaâo têm höìn ngûúâi àoåc, àïí tûâng ngûúâi tûå nhêån thûác. Nguyïîn Buâi Vúåi
  34. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 34 BBaaââiâi tthhúú ttòònnhh rrêëëtë laaå åå ccuuãaããa HHooaaânâângg Phhuuã ãã NNggooåcååc TTûûúúânâângg Coá con thuyïìn trong sûúng trùæng Bïình böìng nhû möåt caánh chim Coá em cheâo thuyïìn aáo trùæng Xön xao nhû tröën nhû tòm Coá vêìng mùåt trúâi rûång saáng Böìi höìi nhû möåt traái tim Em cheâo thuyïìn vïì phña hûâng àöng Hûáng chuát phêën mùåt trúâi trïn maá Buåi mùåt trúâi vûúng àêìy goát chên In nhûäng dêëu hoa haâi trïn soáng Anh maäi nghe tûâ àaáy maâu sûúng moãng Baâi haát tònh yïu dêåy möåt phûúng höìng Tûâ thuúã naâo vuä truå àaä sinh ra Maâ sao mùåt trúâi möëi ngaây vêîn treã Maâ sao anh àaä tûâ vaån kyã Bïn söng naây anh àûáng haát mùåt trúâi lïn Vêîn ài hoaâi trong coäi vö biïn Mùåt trùng laâ maãnh gûúng riïng soi traái àêët
  35. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 35 Traái àêët tröi nhû möåt caánh beâo dêu Mùåt trúâi nhiïìu khi phêåp phöìng húi thúã Mï man nhúá nhûäng tònh cêìu Nhûäng haânh tinh ngêîm röìi thêëy laå Bïình böìng maâ vêîn theo nhau Anh vúái em, ûâ thò cuäng laå Bïình böìng cho túái mai sau. Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng laâ möåt trong söë ñt nhaâ vùn viïët buát kyá nöíi tiïëng úã nûúác ta vaâi chuåc nùm nay. Buát kyá cuãa Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng hêëp dêîn ngûúâi àoåc úã tñnh nhên vùn sêu sùæc, nhûäng chiïìu kñch khaác nhau cuãa trñ tuïå uyïn baác vaâ chêët Huïë huyïîn hoùåc, quyïën ruä. Àoá laâ nhûäng trang viïët taâi hoa, taâi tûã, taâi tònh. Thûåc ra, buát kyá Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng chñnh laâ aáng thú vùn xuöi cuöën huát ngûúâi àoåc. Coá àöåc giaã úã Haâ Nöåi àaä cöng phu cùæt tûâng cêu trong buát kyá nöíi tiïëng "Ai àaä àùåt tïn cho doâng söng" cuãa anh xïëp laåi thaânh möåt baâi thú rêët lyá thuá. Ngoaâi buát kyá, anh coá nhiïìu baâi thú hay àûúåc rêët nhiïìu àöåc giaã thuöåc nhû "Àõa chó buöìn", "Duâ nùm duâ thaáng", "Doâng söng àúâi meå", "Àïm qua", "Bïình böìng cho túái mai sau" "Bïình böìng cho túái mai sau" laâ baâi thú tònh hay vaâ rêët laå trong maåch "thú buöìn nh viïët ra tûâ maáu" (chûä duâng cuãa Nguyïîn Troång Taåo) cuãa Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng trong vaâi chuåc nùm nay!. Muâa haå nùm êëy, Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng vïì thùm Lïå Thuyã quï vúå. Àïm anh nguã laåi vúái maãnh àêët àaä cho mònh tònh yïu cuöåc àúâi. Raång saáng, tiïëng haát tûâ nhûäng con àoâ trïn doâng söng Kiïn Giang laâm anh choaâng giêëc. Anh chaåy ra Muäi Viïët núi ngaä ba söng, vaâ baâng hoaâng trûúác caãnh tûúång thú möång àeåp nh- û tranh thuyã mùåc cuãa Taâu: Coá con thuyïìn trong sûúng trùæng Coá em cheâo thuyïìn aáo trùæng Coá vêìng mùåt trúâi rûång saáng Àoá laâ nhûäng hònh aãnh thûåc, rêët thûåc diïîn ra trong möîi buöíi saáng muâa haå úã trïn söng Kiïën Giang maâ bêët cûá ai cuäng coá thïí kïí laåi àûúåc. Bùæt gùåp nhûäng
  36. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 36 caãnh tûúång bònh minh nhû trong cöí tñch àoá, Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng bõ húáp höìn vña. Nhûäng hònh aãnh àeåp àoá ài vaâo têm höìn thú cuãa anh trúã nïn vö cuâng xao àöång vaâ êën tûúång hún nhúâ nhûäng cùåp liïn tûúãng bêët ngúâ vaâ thuá võ: Coá con thuyïìn trong sûúng trùæng Bïình böìng nhû möåt caánh chim Coá em cheâo thuyïìn aáo trùæng Xön xao nhû tröën tòm Coá vêìng mùåt trúâi rûång saáng Böìi höìi nhû möåt traái tim. "Mùåt trúâi" böìi höìi nh "möåt traái tim" laâ möåt hònh tûúång laå, möåt sûå so saánh bêët ngúâ mang laåi hiïåu quaã thêím myä cao!. Nhúâ thuã thuêåt so saánh, liïn tûúãng àiïu lûuyïån nhûäng caãnh thûåc vaâ thú àaä thaânh aão, thaânh möång, caái taã àaä biïën thaânh caái caãm, caái say dêîn ngûúâi àoåc àïën möåt traång thaái tònh caãm múái: tònh yïu!. Cö gaái cheâo thuyïìn trïn söng phuát chöëc biïën thaânh naâng tiïn nûä giûäa chöën böìng lai tiïn caãnh vúái nhûäng neát àeåp vaâng son lêëp laánh vaâ cûåc kyâ sang troång "phêën mùåt trúâi trïn maá", "buåi mùåt trúâi vûúng goát chên", "dêëu chên thaânh hoa haâi trïn soáng" Em cheâo thuyïìn vïì phña hûâng àöng Hûáng chuát phêën mùåt trúâi trïn maá Buåi mùåt trúâi vûúng àêìy goát chên In nhûäng dêëu hoa haâi trïn soáng Trûúác hònh tûúång Naâng Thú löång lêîy sinh ra tûâ traái tim mùåt trúâi êëy, nhaâ thú cuãa chuáng ta khöng thïí khöng thöí löå rùçng mònh àaä yïu, rùçng tûâ àaáy loâng mònh "Baâi haát tònh yïu dêåy möåt phûúng höìng"! êëy laâ logic tònh caãm, logic cuãa thú! Hïët khöí thú thûá 2, coi nhû "tiïëng seát tònh yïu" àaä thïí hiïån quyïìn lûåc cuãa mònh: Tònh yïu àaä àûúåc baây toã möåt caách nöìng naân. Nhûng Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng khöng dûâng laåi úã àoá. Nhûäng hònh aãnh thú àûúåc taã rêët cêån caãnh tûâ
  37. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 37 gêìn àïën xa röìi tûâ xa noái gêìn. Tûâ nhûäng hònh tûúång bùæt gùåp ngêîu hûáng, bùçng cêëp àöå liïn tûúãng cao hún, anh àaä phaát hiïån ra tñnh êm phûúng cuãa vuä truå vaâ àaä àêíy baâi àïën möåt tûá lúán hún, àöåt ngöåt hún: Tònh yïu cuãa con ngûúâi rêët vônh cûãu búãi tònh yïu mang baãn chêët cuãa vuä truå Tûâ thuúã naâo vuä truå àaä sinh ra Maâ sao mùåt trúâi möîi ngaây vêîn treã Maâ sao anh nh tûâ vaån kyã Bïn doâng söng naây àûáng haát mùåt trúâi lïn Quan hïå "coá àöi" êëy àûúåc biïíu caãm trong tûâng chi tiïët: Vêîn ài hoaâi trong coäi vö biïn Mùåt trùng laâ maãnh gûúng riïng soi traái àêët Traái àêët tröi nhû möåt caánh beâo dêu Mùåt trúâi nhiïìu khi phêåp phöìng húi thúã Mï man nhúá nhûäng tinh cêìu Thò ra mùåt trúâi, mùåt trùng, traái àêët vaâ nhûäng tinh cêìu trong coäi vö biïn vuä truå tûâ vaån kyã nay vêîn hûúáng vaâo nhau, vò nhau, öm êëp nhau, nhúá nhau nhû con ngûúâi, nhû anh vaâ em, nh êm vaâ phûúng. Vêng, vuä truå laâ möåt tònh trûúâng vônh cûãu. Tònh yïu cuãa "anh vaâ em" cuäng bïìn vûäng nhû tònh yïu giûäa caác haânh tinh. Baâi thú kïët laåi bùçng khöí thú rêët hay, vúái nhûäng cêu thú söëng àöång rêët àúâi maâ nùång triïët lyá nhên sinh, nhûäng cêu thú coá thïí taách ra àïí biïën thaânh ngaån ngûä tònh yïu: Nhûäng haânh tinh ngêîm röìi thêëy laå Bïình böìng maâ vêîn theo nhau Anh vúái em, ûâ thò cuäng laå Bïình böìng cho túái mai sau Nhaâ thú Nguyïîn Troång Taåo cho rùçng thú Hoaâng Phuã Ngoåc Tûúâng " thêëm àêîm triïët hoåc vïì caái chïët thú anh buöìn möîi nöîi buöìn àûát
  38. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 38 ruöåt Àêëy laâ thú cuãa coäi êm" Àoá laâ möåt nhêån xeát àuáng vaâ tinh tïë. Nhûng trong nguöìn thú nh tûâ àêët voång lïn cuãa Tûúâng laåi coá möåt baâi thú khaác laå, baâi thú nh tûâ trúâi vang xuöëng, àêìy chûáa chan, khoaái caãm vaâ trñ tuïå. Àoá chñnh laâ baâi thú Bïình böìng cho túái mai sau, baâi thú vïì traái tim tònh yïu, traái tim mùåt trúâi vônh cûãu, möåt baâi thú tònh hay vaâ múái. Ngö Minh
  39. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 39 Moonngg cchhúúâ ââ Khi lêëy anh, chõ mûúâi taám tuöíi Hai mûúi nùm caâi then cûãa chúâ chöìng Hai mûúi nùm nûúác mùæt àêìm aáo göëi Àïm muâa naâo vúái chõ cuäng muâa àöng Möîi ngaây nhúá moãi moân àöi mùæt chõ Hai mûúi nùm mong möåt laá thû vïì Hai mûúi nùm chúâ tay anh goä cûãa Ngoån àeân luâa lûâa chõ nhûäng canh khuya Ngûúâi vúå xa chúâ chöìng hoaá àaá Nûúác mùæt rúi nuái trùæng sûúng muâ Chõ chúâ anh buöìn àau hún kiïëp àaá Öi cuöåc àúâi àêu cêìn lùæm Voång Phu (Tö Hoaân- 1989) Nhiïìu ngûúâi khöng thêåt sûå caãm thöng àûúåc vúái nöîi àau xa caách giûäa ngûúâi vúå vaâ ngûúâi chöìng duâ ngûúâi chöìng êëy àang laâm nghôa vuå thiïng liïng laâ cêìm suáng baão vïå Töí quöëc. Coá ngûúâi xa caách möåt söë nùm röìi sum húåp
  40. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 40 àêìm êëm, coân ngûúâi vúå treã trong baâi thú "Mong chúâ" naây thò khöng coá haånh phuác êëy. Taác giaã baâi thú- nhaâ thú Tö Hoaân laâ möåt sô quan cêëp taá vïì hu úã Bùæc Giang. Laâ ngûúâi lñnh ài hïët chiïën trûúâng naây àïën chiïën trûúâng khaác, xa nhaâ xa vúå con àùçng àùéng nùm naây qua nùm khaác, anh hiïíu lùæm nöîi "mong chúâ", anh biïët caái giaá cuãa xa caách: Khi lêëy anh, chõ mûúâi taám tuöíi Hai mûúi nùm caâi then cûãa chúâ chöìng Cêu thûá nhêët chó múái laâm nhiïåm vuå thöng baáo, àïën cêu thûá hai thò àêìy ùæp nöîi niïìm, têm traång cuãa hai cêu hoaâ vaâo nhau taåo nïn möåt sûå cöång hûúãng àau àúán. Cö gaái lêëy chöìng nùm mûúâi taám tuöíi, chûa beán húi chöìng, chöìng ài chiïën tranh, àùçng àùéng chúâ chöìng hai mûúi nùm. Nöîi nhúá thûúng múái da diïët laâm sao: Hai mûúi nùm nûúác mùæt àêìm aáo göëi Àïm muâa naâo vúái chõ cuäng muâa àöng Khöí thú chùæc, khöng cêu naâo leáp, vò noá thêåt nïn caãm àöång. Cuäng phaãi noái ngay rùçng thúâi àiïím saáng taác (1989 sau cöng cuöåc àöíi múái ba nùm) àaä cho taác giaã viïët thêåt vaâ àau nhû thïë. Nhûäng nùm coân chiïën tranh vaâ thúâi bao cêëp sau chiïën tranh, nhûäng cêu thú naây khöng thïí naâo in àûúåc. Ngûúâi vúå liïåt sô naây cha coá con vúái chöìng nïn sûå cö àún àaä lïn àïën àónh àiïím. Coá möåt àûáa con thò coân khuêy khoaã, nguöi ngoai àûúåc àöi phêìn Thúâi gian xa caách thêåt khöëc liïåt: Hai mûúi nùm caâi then cûãa chúâ chöìng Hai mûúi nùm nûúác mùæt àêìm aáo göëi Chõ àaä chúâ chöìng àùçng àùèng 7300 àïm, "goaá chöìng" 7300 àïm! Trong chiïën tranh thiïëu gò caác cö gaái khöng lêëy àûúåc chöìng àaânh úã vêåy laâm baâ cö, nhûng nhûäng ngûúâi nhû vêåy coân àúä khöí hún cö gaái "mûúâi taám tuöíi" biïët muâi chöìng àïí röìi àùçng àùéng chúâ chöìng 20 nùm Khöí thú thûá hai àêìy thöng caãm:
  41. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 41 Möîi ngaây nhúá moãi moân àöi mùæt chõ Hai mûúi nùm mong möåt laá thû vïì Hai mûúi nùm chúâ tay anh goä cûãa Ngoån àeân àuâa lûâa chõ nhûäng canh khuya Oaái ùm laâ thïë: khöng àûúåc gùåp ngûúâi coân àûúåc gùåp qua thû, àùçng naây th cuäng khöng coá (coá thïí chöìng chõ àaä hy sinh lêu röìi nhûng vò thiïëu lyá do, ngûúâi ta chûa baáo tûã!). Caái àiïåp khuác tï taái "hai mûúi nùm/ hai mûúi nùm" úã khöí thú thûá hai, laåi cuäng àûúåc sûã duång nhû úã khöí thú thûá nhêët: Hai mûúi nùm mong möåt laá thû vïì Hai mûúi nùm chúâ tay anh goä cûãa Ngûúâi vúå liïåt sô vêîn gùæng nuöi möåt chuát hy voång: Ngoån àeân àuâa lûâa chõ nhûäng canh khuya Coá àïm chõ thêëy hoa àeân. úã nöng thön ngûúâi ta tin coá hoa àeân laâ nhaâ sùæp coá tin vui (coá thïí coá thû hoùåc chöìng vïì) nhûng úã àêy caái hoa àeân cuäng lûâa chõ nöët! Baâi thú dûâng úã àêy laâ troån veån röìi. Khöí cuöëi cuâng chó laâ lúâi bònh laâ sûå suy diïîn cuãa taác giaã. Theo töi khöng cêìn thiïët phaãi aáp àùåt nhêån thûác nh thïë, cûá thïí cho nhûäng cêu thú trïn va àêåp vaâo têm höìn ngûúâi àoåc, àïí tûâng ngûúâi tûå nhêån thûác. Nguyïîn Buâi Vúåi
  42. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 42 TThhaannhh Tõõnnhh TTrrùùmm nnùùmm nnhhúúá áá mmööååtåt cchhuuyyïïënëën ààooâ ââ Nhúá möåt töëi giûäa rûâng Viïåt Bùæc Àûúåc xuöëng àoâ theo Baác sang ngang Nuái xa viïìn aánh trùng vaâng Coá àöi mùæt saáng àiïím maân trúâi sao Àoá laâ Baác maâ naâo biïët trûúác Tûúãng cuå giaâ miïìn ngûúåc sang söng Dao rûâng caâi goån bïn höng Gêåy song cùæp naách, tuái voâng qua vai Gêìn cêåp bïën, nûúác lay soáng dûång Àoâ troâng traânh töi àûáng nghiïng nghiïng Cuå giaâ daáng rêët dõu hiïìn Àa tay töi võn, töi vin vûäng dêìn Khi biïët Baác, Baác lêìn ài khuêët Phña meá rûâng phaãng phêët mûa bay Têìn ngêìn nhòn voång haâng cêy êëm ran da thõt húi tay cuãa Ngûúâi
  43. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 43 Chuyïån cuä àaä hai mûúi nùm trûúác Coân daåt daâo soáng nûúác söng Lö Trùm nùm nhúá möåt chuyïën àoâ Chïnh vïnh laåi àûúåc Baác Höì cêìm tay (Thaáng 9 nùm 1969) Ngûúâi àûúåc ca ngúåi trong baâi thú "Trùm nùm nhúá möåt chuyïën àoâ" àaä ài vaâo coäi vônh hùçng 31 nùm vaâ taác giaã baâi thú- nhaâ thú Thanh Tõnh- cuäng àaä vônh biïåt chuáng ta troân möåt giaáp (1988) nhûng chuyïån kïí vïì Baác, baâi thú vïì Baác thò coân. Àêy laâ möåt baâi thú coá sûå tñch. Caái tñch êëy àûúåc kiïím chûáng qua lúâi kïí cuãa nhaâ thú Töë Hûäu" Nhûäng nùm úã Viïåt Bùæc, Baác khöng àïën nhûäng núi ngûúâi ta böë trñ trûúác. Baác caãi trang vaâ ài. Khi thò laâ möåt öng giaâ Taây rêu àen, mùåc aáo chaâm ngöìi trïn mònh ngûåa; khi thò laâ möåt öng giaâ Meâo àêìu àöåi noán giang, dao rûâng tra vaâo voã, caâi bïn höng". Coá àún võ böå àöåi àoáng traåi úã lûng chûâng nuái, Baác lïn, àûáng sûäng trûúác mùåt caác chiïën sô, chó huy vêîn chûa biïët. Khi biïët laâ Baác, böå àöåi àöìng thanh hö "Baác Höì muön nùm!" thò Baác cûúâi hiïìn: "Leo nuái moãi chên lùæm; caác chaáu cho Baác nùçm voäng nghó möåt laát röìi Baác noái chuyïån thúâi sûå cho maâ nghe!" Cho nïn caái viïåc nhaâ thú Thanh Tõnh àûúåc ài cuâng Baác trong möåt chuyïën àoâ qua söng Lö laâ rêët dïî hiïíu. Khöng ai nghô öng giaâ "dao rûâng caâi goån bïn höng/ gêåy song cùæp naách, tuái voâng qua vai" laâ Baác Höì. Nhûng àïën lûuác "Gêìn cêåp bïën, nûúác lay soáng dûång/ Àoâ troâng traânh töi àûáng nghiïng nghiïng/ Cuå giaâ daáng rêët dõu hiïìn/ Àa tay töi võn, töi vin vûäng dêìn" thò sûå ên cêìn àoá àaä maách baão nhaâ thú rùçng cuå giaâ töët buång vaâ chu àaáo vúái moåi ngûúâi àêëy laâ Baác Höì. Khi nhaâ thú nhêån ra thò "Baác dêìn ài khuêët/ Phña meá rûâng phaãng phêët ma bay" Caái kyã niïåm àeåp àeä êëy àaä àoång mêåt trong têm höìn Thanh Tõnh: Chuyïån cuä àaä hai mûúi nùm trûúác Coân daåt daâo soáng nûúác söng Lö Trùm nùm nhúá möåt chuyïën àoâ
  44. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 44 Chïnh vïnh laåi àûúåc Baác Höì cêìm tay Baâi thú àûúåc viïët theo thïí song thêët luåc baát vúái êm àiïåu ngoåt ngaâo mang phong võ dên gian. Duâ laâ chuyïån thêåt 100% hay laâ chuyïån nhaâ thú "bõa nhû thêåt" thò caái cöët loäi cuãa baâi thú vêîn laâ 100% vò caách söëng cuãa Baác, sûå quan têm cuãa Baác àöëi vúái moåi ngûúâi laâ nhû thïë. Nguyïîn Buâi Vúåi
  45. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 45 TThhúú cchuácá TTïïëtëët ccuuãaããa BBaaáác HHööì ìì Chuác tïët mûâng xuên múái- laâ truyïìn thöëng cuãa nhiïìu dên töåc- Möåt truyïìn thöëng rêët hay, rêët àeåp xuêët phaát tûâ loâng yïu àúâi, loâng thûúng nhau, mong muöën cho nhau moåi sûå töët laânh. Theo Giaáo sû Hoaâng Nhû Mai: Trong thúâi phong kiïën, bêìy töi chuác tïët vua, dên chuác tïët quan. Chïë àöå tû baãn ngûúâi laâm cöng chuác tïët chuã, ngûúâi baán haâng chuác tïët ngûúâi mua haâng. Tûâ Caách maång thaáng Thaáng nùm 1945, Baác Höì chuác Tïët àöìng baâo, chiïën sô. Khöng phaãi laâ lúâi chuác tïët thöng thûúâng maâ lúâi chuác tïët bùçng thú. "Trong lúâi chuác, chuáng ta thêëy caã têëm loâng cuãa laänh tuå àöëi vúái dên, vúái nûúác", cêìu mong cho nûúác nha â hoaân toaân àöåc lêåp, dên ta hoaân toaân tûå do, ai cuäng coá cúm ùn, aáo mùåc, ai cuäng àûúåc hoåc haânh, haånh phuác vaâ thõnh vûúång. Trong baâi thú chuác Tïët àêìu tiïn nùm 1942, Baác kïu goåi, tuyïn truyïìn, giaãi thñch tònh hònh caách maång, dûå àoaán sûå chuyïín biïën tònh hònh cuãa nûúác ta vaâ thïë giúái: "Thaáng ngaây thêëm thoaát choáng nhû thoi Nùm cuä qua röìi, chuác nùm múái Chuác phe xêm lûúåc súám diïåt vong Chuác phe dên chuã seä thùæng lúåi Chuác àöìng baâo ta àoaân kïët mau
  46. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 46 Chuác Viïåt Nam ta caâng tiïën túái Chuác toaân quöëc ta trong nùm nay Cúâ àoã sao vaâng bay phêëp phúái Nùm nay laâ nùm tïët veã vang Caách maång thaânh cöng khùæp thïë giúái" Baâi thú xuên cuöëi cuâng cuãa Ngûúâi, khöng chó laâ baâi "Mûâng xuên 1968" maâ coân möåt baâi thú gúãi bùçng àiïån tñn tûâ Töí quöëc àaánh sang Paris cho phaái àoaân cuãa Chñnh phuã ta àang trïn baân höåi nghõ Paris: "Xuên gaâ tuác taác àïën núi Gúãi ngûúâi thên thiïët mêëy lúâi thú xuên Gaâ xuên tuác taác raång àöng Àa tin thùæng lúåi cúâ höìng bay cao" Tûâ 1946 àïën 1969, vúái cûúng võ Chuã tõch nûúác, Baác Höì liïn tuåc coá lúâi thú chuác Tïët, cûá möîi àöå xuên vïì. Thú xuên Bñnh Tuêët- 1946 cuãa Ngûúâi tùång baáo Quöëc Gia- cú quan ngön luêån cuãa möåt nhoám nhên sô yïu nûúác taåi Haâ Nöåi, cuäng laâ moán quaâ rêët quyá àêìu xuên, Chuã tõch Höì Chñ Minh chuác tïët àöìng baâo, chiïën sô. Êm hûúãng baâi thú saãng khoaái, reo vui àïën moåi nhaâ: "Muön nhaâ chaâo àoán dên chuã Caã nûúác vui chung phuác Cöång hoaâ" Vaâ, múái laâ thùæng lúåi àêìu, khöng àûúåc quïn nhiïåm vuå baão vïå töí quöëc quan têm "nhûäng ngûúâi chiïën sô úã phûúng xa" Chûa àêìy 2 nùm baão vïå vaâ xêy dûång nhaâ nûúác Caách maång, baâi thú xuên Àinh Húåi- 1947 cuãa Ngûúâi xön xao, rung àöång loâng ngûúâi vúái maâu cúâ àoã tûúi, tiïëng keân thùæng trêån vang nuái söng, vûäng tin vaâo sûå thùæng lúåi cuãa cuöåc khaáng chiïën trûúâng kyâ vö cuâng gian lao vaâ anh duäng cuãa àöìng baâo, chiïën sô khùæp moåi miïìn àêët nûúác. Sau 8, 9 nùm roâng raä bïìn gan khaáng chiïën, vúái Àiïån Biïn Phuã "chêën àöång àõa cêìu", thú xuên Giaáp Ngoå- 1954 cuãa Höì Chuã tõch baáo trûúác
  47. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 47 khùèng àõnh thùæng lúåi veã vang cuãa cöng cuöåc khaáng chiïën trûúâng kyâ chöëng xêm lûúåc, cuãng cöë yá chñ quyïët têm "Àêíy maånh khaáng chiïën àïí giaânh àöåc lêåp, tûå do, quên vaâ dên quyïët chñ kïët àoaân àïí "khaáng chiïën, kiïën quöëc nhêët àõnh hoaân toaân thaânh cöng" Nùm 1960, Àaãng ta troân 30 tuöíi, kyã niïåm 15 nùm thaânh lêåp nûúác Viïåt Nam dên chuã cöång hoaâ. Thú mûâng xuên múái cuãa Höì Chuã tõch àuác kïët cö àoång thaânh tûåu veã vang cuãa Àaãng, Nhaâ nûúác vaâ àöìng baâo, chiïën sô khöng súå hy sinh, phêën àêëu cho lyá tûúãng cao caã "Thöëng nhêët nûúác nhaâ Bùæc Nam vui veã". Tûâ 1961 trúã ài, Caách maång Viïåt Nam traãi qua nhûäng chùång àûúâng àêìy gian nan thûã thaách, nhûng trong thïë ài lïn, miïìn Bùæc thïí hiïån tñnh ûu viïåt cuãa hêåu phûúng lúán àöëi vúái tiïìn tuyïën lúán. Caã nûúác möåt loâng chiïën cöng döìn dêåp chiïën cöng. Nùm 1967, àïë quöëc vaâ beâ lûu ä tay sai àêíy maånh cuöåc chiïën tranh, àa chiïën tranh ra miïìn Bùæc, nhûng chiïën sô àöìng baâo khöng hïì nao nuáng, caâng böëc cao ngoån lûãa cùm thuâ giùåc Myä. Thú xuên cuãa Höì Chuã tõch thêëm àúåm khñ thïë haâo huâng cuãa toaân dên töåc vaâ niïìm laåc quan tin tûúãng: "Xuên vïì xin coá möåt baâi ca Gûãi chuác àöìng baâo caã nûúác ta Chöëng Myä hai miïìn àïìu àaánh gioãi Tin mûâng thùæng trêån núã nhû hoa" Caách maång nûúác ta duâ coá khoá khùn chöìng chêët, duâ coá traãi qua gian lao thûã thaách, hy sinh, thùæng lúåi hoaân toaân laâ têët yïëu. Nhûng khöng thïí àöët chaáy giai àoaån, khöng thïí noáng vöåi. Thú xuên 1969 cuãa laänh tuå töëi cao dên töåc àaä chó ra caác muåc tiïu: "Vò àöåc lêåp, vò tûå do Àaánh cho Myä cuát, àaánh cho nguyå nhaâo Tiïën lïn chiïën sô, àöìng baâo Bùæc Nam sum hoåp, xuên naâo vui hún" 24 nùm, Chuã tõch Höì Chñ Minh liïn tuåc laâm thú xuên. Àoá cuäng laâ möåt truyïìn thöëng lêu àúâi, möåt hònh thûác quen thuöåc cuãa nhên dên ta. "Non möåt
  48. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 48 phêìn tû thïë kyã, möåt thïë kyã giaâ treã, gaái trai chuáng ta àûúåc nuöi dûúäng bùçng thú Baác, bùçng aánh saáng vaâ yïu thûúng" (Hoaâi Thanh). "Phaãi chùng àêy laâ quaâ tùång cuãa Baác cho nhên dên möîi khi xuên vïì, xuên sau hún xuên trûúác vaâ cûá nhû vêåy maäi maäi vïì sau" (Lûä Huy Nguyïn) Tïët àïën, xuên vïì nhúá Baác biïët bao nhiïu! TS Nguyïîn Xuên Laån
  49. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 49 ””TTûû åå å hhaaátát”” cuuããaãa XXuuêênn QQuuyyânâânhh Chùèng daåi gò em ûúác noá bùçng vaâng Traái tim em anh àaä tûâng biïët àoá Anh laâ ngûúâi coi thûúâng cuãa caãi Nïn nïëu cêìn anh baán noá ài ngay. Em cuäng khöng mong noá giöëng mùåt trúâi Vò seä tùæt khi boáng chiïìu àöí xuöëng Laåi mònh anh vúái àïm daâi cêm lùång Maâ loâng anh xa caách vúái loâng em Em trúã vïì àuáng nghôa traái tim Biïët laâm söëng nhûäng höìng cêìu àaä chïët Biïët lêëy laåi nhûäng gò àaä mêët Biïët ruát gêìn khoaãng caách cuãa yïu tin Em trúã vïì àuáng nghôa traái tim em Biïët khao khaát nhûäng àiïìu anh mú ûúác Biïët xuác àöång qua nhiïìu nhêån thûác Biïët yïu anh vaâ biïët àûúåc anh yïu
  50. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 50 Muâa thu nùm nay sao baäo mûa nhiïìu Nhûäng cûãa söí con taâu chùèng àoáng Daãi àöìng hoang vaâ àaåi ngaân töëi sêîm Em laåc loaâi giûäa sêu thùèm rûâng anh Em lo êu trûúác xa tùæp àûúâng tònh Traái tim àêåp nhûäng àiïìu khöng thïí noái Traái tim àêåp cöìn caâo cún àoái Ngoån lûãa naâo le loái giûäa cö àún Em trúã vïì àuáng nghôa traái tim em Laâ maáu thõt, àúâi thûúâng ai cuäng coá Cuäng ngûâng àêåp luác cuöåc àúâi khöng coân nûäa Nhûng biïët yïu anh caã khi chïët ài röìi. Töi nhúá, coá lêìn Viïn Mai noái: "Nhaâ thú coá thên phêån cuãa mònh". Vaâ àiïìu êëy thêåt àuáng vúái Xuên Quyânh. Têm höìn "àúâi thûúâng" cuãa Xuên Quyânh quêën quyïån vaâo têm höìn thú laâm möåt, nhû àûúåc in êën raânh reä trïn trang saách. Chùèng coá gò cuãa àúâi mònh maâ khöng àûúåc Xuên Quyânh àûa vaâo thú vúái loâng yïu thûúng tha thiïët: haát ru cho con nguã, haát vïì tònh yïu, vïì nöîi nhúá, röìi vïì caã baân tay thö raáp cuãa mònh. Àaä coá luác töi goåi chõ laâ "Ngûúâi àaân baâ haát" búãi àún giaãn möåt àiïìu, thú chõ, duâ àúâi thûúâng àïën "caái xö nhûåa chêåu men" cuäng àûúåc êëp uã thaânh vêìn, thaânh àiïåu, maâ laå kyâ thay, vêîn cûá reáo rùæt, ngên vang, chûáa chan caãm xuác. Xuên Quyânh yïu àúâi, troån veån vúái àúâi. Thïë nhûng, Xuên Quyânh laåi àêìy bêët öín, chõ àaä tûâng ài vúái ngûúâi yïu "Qua nùæng súám mûa chiïìu Qua chùång àûúâng taân phaá Qua rêët nhiïìu nöîi khöí
  51. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 51 Qua rêët nhiïìu niïìm vui" maâ bêët chúåt dûâng laåi, àêìy bùn khoùn, day dûát: "Àöët loâng em cêu hoãi Yïu em nhiïìu khöng anh" (Muâa hoa àöi) "Tûå haát" dûúâng nhû laâ möåt baâi thú "àiïín hònh" cho chêët phuå nûä trong thú Xuên Quyânh: "Dûä döåi maâ dõu ïm - öìn aâo maâ lùång leä"- möåt Xuên Quyânh söi nöíi, höín hïín nhûåa söëng, cuäng laâ möåt Xuên Quyânh êu lo, bêët thûúâng. Chó coá àiïìu chõ bao giúâ cuäng haát, nhû tiïëng cuãa àaåi phûúng. Nöíi bêåt lïn trong baâi thú laâ möåt Xuên Quyânh àêìy thaách thûác, àêìy tûå tin: Chùèng daåi gò em ûúác noá bùçng vaâng Em cuäng khöng mong noá giöëng mùåt trúâi Em phuã àõnh caã giaá trõ baåc vaâng, caã caái vônh cûãu cuãa mùåt trúâi, àïí cuöëi cuâng trúã vïì vúái caái riïng Em: Em trúã vïì àuáng nghôa traái tim em Laâ maáu thõt, àúâi thûúâng ai cuäng coá Cuäng ngûâng àêåp luác cuöåc àúâi khöng coân nûäa Nhûng biïët yïu anh caã khi chïët ài röìi Àoåc baâi thú, ngûúâi ta bùæt gùåp úã àoá möåt sûå àaánh àöíi, phuã nhêån caái vônh cûãu cuãa vuä truå àïí khùèng àõnh caái Vônh cûãu cuãa tònh yïu. Tònh yïu chên chñnh laâ maäi maäi. Àoá laâ caái Xuên Quyânh khaác vúái truyïìn thöëng. Xuên Quyânh khöng vún lïn túái vuä truå àïí chïë ngûå tònh yïu, Xuên Quyânh "chïë ngûå" tònh yïu bùçng chñnh sûå têån tuyå cuãa mònh. Búãi vúái chõ, tònh yïu phaãi laâ sûå thêëu hiïíu: Em trúã vïì àuáng nghôa traái tim em Biïët laâm söëng nhûäng höìng cêìu àaä chïët Biïët xuác àöång qua nhiïìu nhêån thûác
  52. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 52 Biïët yïu anh vaâ biïët àûúåc anh yïu Bao giúâ em cuäng lùång leä ài sêu vaâo têm höìn anh àïí nhêån thûác, àïí "biïët laâm söëng", "biïët xuác àöång", "biïët yïu anh". Àoá laâ möåt ngûúâi thú luön vêån àöång, luön àùæm say; àoá laâ möåt traái tim khöng ngûâng nghó vúái tònh yïu àïí maäi àûúåc hoaâ nhêåp trong anh. Xuên Quyânh chñnh laâ nhû thïë, lûuác naâo cuäng dõu daâng, lùång leä maâ khöng hïì beá nhoã, maâ tûå tin vò àaä dêng troån tònh yïu vaâ biïët "àûúåc anh yïu". Möåt sûå hy sinh khöng bao giúâ oaán traách vaâ tuyïåt voång. Khöng phaãi khöng coá luác Xuên Quyânh rúi vaâo hoaãng loaån: Em laåc giûäa sêu thùèm rûâng anh Em lo êu trûúác xa tùæp àûúâng anh búãi vò têm höìn con ngûúâi laâ möåt bñ êín, nhûng chõ vêîn haát. Töi cho rùçng, baâi thú chñnh laâ cuöåc tòm àûúâng ài àïën tònh yïu àñch thûåc. Xuên Quyânh so saánh vúái vuä truå, röìi Xuên Quyânh laåi rúi trong nhûäng bêët öín cuãa têm höìn, àïí trúã vïì vúái mònh trong noáng höíi möåt niïìm tin, möåt sûå söëng, möåt tin tûúãng, yá thûác vaâo sûå bêët diïåt cuãa tònh yïu. "Tûå haát" laâ haát vïì mònh nhûng thûåc chêët laâ haát vïì tònhyïu cuãa muön ngûúâi trong cuöåc àúâi. êëy laâ lúâi cuãa traái tim, lúâi cuãa nöìng say. Àoåc möåt baâi thú, ta gùåp möåt con ngûúâi. Àoá laâ möåt Xuên Quyânh suöët àúâi tòm kiïëm, noá thïí hiïån trong sûå vêån àöång cuãa tûâ ngûä, cuãa cêëu tûá. Baâi thú sûã duång rêët nhiïìu àöång tûâ chó sûå nhêån thûác, cêëu tûá vêån àöång theo bûúác chên kiïëm tòm chên lyá cuãa ngûúâi thú, ài tûâ mïnh möng cuöåc àúâi, tûâ giaá trõ cuãa vuä truå, àïën caái töi- giaá trõ cuãa chñnh mònh. Baâi thú triïët lyá maâ khöng khö khan, maånh meä maâ khöng xú cûáng búãi vò trong àoá coân chûáa rêët nhiïìu tònh, rêët nhiïìu chêët nûä tñnh. Bùçng neát riïng cuãa mònh, Xuên Quyânh àaä lùång leä laâm möåt cuöåc biïën àöíi cuöåc söëng, biïën àöíi nhêån thûác trong tònh yïu. Thú êëy laâm cho ngûúâi ta tin hún cuöåc söëng. Trõnh Cêím Hùçng
  53. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 53 TTrree ãã ã coonn ttrroonngg tthhúú XXuuêênn Quuyyânâânhh Theo töi nghô, phêím chêët cú baãn laâm nïn àùåc trûng cuãa treã - àoá laâ sûå toâ moâ, laâ cêu hoãi vò sao, laâ àoâi hoãi cùæt nghôa vïì thïë giúái chung quanh. Theo nùm thaáng, thïë giúái naây caâng múã röång dêìn biïn àöå tûâ nhoã àïën lúán, tûâ gêìn àïën xa, tûâ cuå thïí àïën trûâu tûúång. Thú Xuên Quyânh coá nhiïìu baâi viïët theo hûúáng naây: Vò sao?, Muâa àöng nùæng úã àêu?, Taåi sao gaâ con sinh ra?, röìi Chuyïån cöí tñch vïì loaâi ngûúâi, Chuyïån vïì nhûäng doâng nûúác Vò sao? laâ döìn dêåp caác cêu hoãi, trong vö vaân cêu hoãi: Vò sao con coác Noá hay nghiïën rùng Vò sao con coâng Noá khöng nhùæm mùæt Khöng coá chên coá caánh Maâ laåi goåi con söng Khöng coá laá coá caânh Maâ goåi laâ ngoån gioá Caái quaåt beá nhû thïë Thò gioá úã vaâo àêu
  54. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 54 Biïín ngaây àïm theát gaâo Sao laåi khöng khaãn cöí? Baâi thú cûá nhû thïë maâ keáo daâi, búãi thïë giúái tûå nhiïn laâ vö têån. Caã nhaâ thú vaâ ngûúâi lúán àïìu biïët thïë. Coân caác em laâ ngûúâi àoåc - laåi khöng thïí vaâ khöng nïn keáo daâi. Baâi thú phaãi àïën luác dûâng. Con võt con beá tñ Khöng meå, noá khöng buöìn Maâ meå múái ra àûúâng Vò sao con àaä nhúá. Tûâ thïë giúái tûå nhiïn, Xuên Quyânh àaä hûúáng caác em trúã vïì vúái thïë giúái con ngûúâi. Tûâ cêu hoãi àaä chuyïín sang cêu xaác àõnh. Laåi vêîn laâ sûå xaác àõnh möåt lêìn nûäa: tònh meå con. Giaãi thñch tûå nhiïn, qua caách nhòn treã thú, röìi tûâ thïë giúái tûå nhiïn maâ chuyïín sang thïë giúái con ngûúâi, maâ trúã vïì àúâi söëng xaä höåi, töi ñt thêëy coá ai thaânh cöng nh Xuên Quyânh. Bùçng xeát àoaán thöng minh vaâ trñ tûúång tûúång phong phuá, chõ laâm vui cho treã vaâ laâm kinh ngaåc caã ngûúâi lúán chuáng ta: Mñ biïët laâm ra gioá Chó bùçng möåt chiïëc quaåt con Mñ coân laâm ra caã àïm Chó cêìn nhùæm hai con mùæt Àoá quaã laâ lögic ngûúåc - àaão nhên thaânh quaã, nhûng laåi khöng coá chuát naâo phi lyá. Caái logic ngûúåc naây àaä àûúåc Xuên Quyânh thûåc hiïån möåt caách xuêët sùæc trong baâi Chuyïån cöí tñch vïì loaâi ngûúâi. Chuyïån bùæt àêìu bùçng hai cêu: Trúâi sinh ra trûúác nhêët Chó toaân laâ treã con
  55. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 55 Trong tû duy dên gian: trúâi sinh ra muön loaâi. Coân vúái Xuên Quyânh, sau trúâi laâ treã con. Treã con àûúåc sinh ra nhû laâ khúãi nguyïn cuãa têët caã. Sau chuáng, múái laâ sûå sinh thaânh cuãa têët caã nhûäng gò laâm nïn thïë giúái. Vaâ thïë giúái, trong caách dêîn dùæt cuãa ngûúâi kïí cöí tñch Xuên Quyânh laâ göìm möåt trêåt tûå caác sûå vêåt xuêët hiïån theo möåt logic chùåt cheä bïn trong: do nhu cêìu cuãa treã maâ coá, göìm mùåt trúâi, röìi cêy coã, chim muöng, söng ngoâi, biïín mêy, àûúâng saá Röìi múái àïën meå, vò treã con cêìn tònh yïu vaâ lúâi ru. Röìi àïën baâ, vò treã cêìn nghe chuyïån. Sau baâ múái àïën böë, vò treã cêìn hiïíu biïët. Do nhu cêìu hiïíu biïët maâ sinh ra chûä, baân ghïë, thêìy giaáo, phêën baãng. Tûâ baãng maâ coá lúáp hoåc. Baâ úã buöíi hoåc àêìu tiïn: Thêìy viïët chûä thêåt to Chuyïån loaâi ngûúâi trûúác hïët. Baâi thú àïën àêy laâ kïët thuác; coá thïí noái laâ kïët thuác trong möåt trêåt tûå ngûúåc. Thïë nhûng ngûúâi àoåc laâ têët caã chuáng ta vaâ caác em laåi khöng ai bêët ngúâ, hoùåc bêët bònh trûúác sûå vö lyá àoá. Chó biïët thñch thuá vïì sûå coá lyá cuãa möåt chuöîi nhûäng àiïìu phi lyá. Vaâ sûå chêëp nhêån àoá laâ ài ra ngoaâi nhûäng logic thöng thûúâng. Ngöå nghônh, höìn nhiïn, thú Xuên Quyânh noái chñnh lúâi treã thú, nghô caách nghô treã thú. Röìi laåi coá thïí taách ra khoãi treã thú, àïí nguå vaâo àêëy möåt triïët lyá höìn nhiïn cuãa sûå söëng, thûá triïët lyá maâ úã möîi lûáa tuöíi coá thïí hêëp thuå möåt caách riïng. úã àêy, khöng coá sûå cao àaåo, lïn gioång, truyïìn giaãng àaä àaânh, maâ cuäng khöng phaãi laâ löëi nhaåi mûúån, bùæt chúác, ca sûâng laâm ngheá, khoaác aáo hoùåc àeo bùng treã con. Àoåc Xuên Quyânh, thêëy chõ laâm thú thêåt dïî daâng. Cûá nhû laâ nûúác ngoåt tuön ra tûâ möåt maåch nguöìn trong treão. Haäy xem chõ laâm lúâi Mñ thñch: Cha giaâ maâ àaä coá rêu Caái con dïë suöët àïm thêu haát gò
  56. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 56 Khöng chên con rùæn vêîn ài Con sïn thñch muáa con ve thñch gaâo Con chim thñch àêåu caânh cao Con taâu biïët goåi khi vaâo sên ga Maåch thú cûá tröi chaãy nhû thïë cho àïën Con taâu biïët goåi Tûâ cêu thú naây, thïë giúái tûå nhiïn vúái dïî, rùæn, chim muöng àaä chuyïín sang thïë giúái ngûúâi: Con taâu biïët goåi khi vaâo sên ga Con àûúâng thò laåi thñch xa Con söng thñch chaãy, con phaâ thñch sang Àêy laâ thïë giúái ngûúâi, vò sûå xuêët hiïån nhûäng möëi quan hïå múái - quan hïå tònh caãm giûäa con ngûúâi; vò sûå xuêët hiïån nhûäng bêng khuêng vaâ lûu lûuyïën chó coá trong thïë giúái ngûúâi. Baâi thú êëm dêìn lïn trong khñ hêåu múái àoá; vaâ vúái ngûúâi lúán chuáng ta, chuáng ta coân tiïëp tuåc sûå tham gia àïí múã röång thïm caác biïn àöå cho khöng gian vaâ thúâi gian cuãa thïë giúái àoá. Con àûúâng gùæn vúái xa: "Hai vai gaánh nùång con àûúâng thúâi xa", "Àûúâng xa nghô nöîi sau naây maâ kinh". Söng vúái chaãy - Chaãy ài, söng úi! Vaâ phaâ sang - Phaâ laâ gùæn nöëi vúái phña bïn kia. Phaâ khöng bao giúâ laâ cuãa möåt bïn. Baâi thú kïët thuác úã hai cêu: Mñ thò mñ thñch yïu thûúng Con chim, con dïë, con àûúâng, con söng. Lûu luyïën vaâ nhên röång laâ daânh cho ngûúâi lúán, coân con treã chó coá yïu thûúng. Tûâ con dïë, con chim àïën con söng, con àûúâng. Trong möîi baâi thú Xuên Quyânh viïët cho caác em, dûúâng nhû àïìu coá möåt khu vûåc cho nhêån thûác ngûúâi lúán. Trong àúâi thú khöng daâi, nïëu khöng noái laâ coân ngùæn, Xuên Quyânh vêîn àïí laåi möåt gia taâi thú cho thiïëu nhi nh laâ sûå kïët tinh moåi traãi nghiïåm cuãa àúâi mònh. Nïëu maãng thú vïì tònh yïu laâ lúâi noái cuãa traái tim: "Em trúã vïì àuáng nghôa traái tim em" thò trong thú viïët cho thiïëu nhi Xuên Quyânh àaä, möåt lêìn nûäa, tûâ tuöíi thú cuãa chñnh mònh maâ àïën vúái tuöíi thú cuãa caác em, nhû chõ àaä tûâng viïët:
  57. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 57 "Laâ möåt ngûúâi laâm thú cho caác em, qua nhûäng àau khöí vaâ khao khaát thuúã nhoã, qua nhûäng lêìm lúä cuãa töi khi cû xûã vúái caác con töi, töi luön luön tûå nhuã: Muöën viïët cho caác em, àiïìu àêìu tiïn laâ sûå caãm thöng vúái caác em chûá khöng phaãi laâ sûå aáp àùåt. Àûâng bùæt caác em söëng vaâ nghô theo caách cuãa mònh. Nïëu muöën giaáo duåc caác em thò phaãi nhòn bùçng con mùæt cuãa caác em maâ nhêån xeát àaánh giaá moåi viïåc. Caách giaãi quyïët bùæt àêìu tûâ àêëy". Vên Thanh
  58. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 58 ""Vúúiááiá aannhh"" ccuuããaãa Phhaaåmå Thhuu YYïïënë Dêîu biïët rùçng anh rêët yïu em Vêîn coá lûuác loâng em tröëng traãi Yïu em àêëy nhûng loâng anh e ngaåi Traái tim àa caãm núi em Biïët laâm sao em vêîn dïî vui buöìn Rng rng maäi trûúác möåt baâi haát cuä Möåt cêu thú hay traái tim nûác núã Khaát khao nhiïìu trûúác möåt möîi binh minh Em seä ra sao nïëu chùèng laâ mònh Quïn laäng hïët ûúác mú thúâi thiïëu nûä Nïëu chó laâm ùn, nuöi con, giùåt giuä Chùæc chùèng coân àaáng àûúåc anh yïu Nïëu cho em laâm laåi tûâ àêìu Ngûúâi em choån vêîn chó laâ anh àêëy Anh laâ cuöåc àúâi em, giaãn àún sêu sùæc vêåy Àûâng ghen húân vúái traái tim em
  59. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 59 Baâi thú maâ ta choån bònh úã àêy nïëu kyä tñnh chùæc cha thïí ng yá àïí goåi laâ möåt baâi thú hay theo nghôa toaân bñch.Töi cuäng nghô thïë. Baâi thú coân úã daång khaá àún giaãn (khöng phaãi laâ giaãn dõ), caác yá tûúãng àûúåc trònh baây trûåc tiïëp bùçng ngön ngûä cuãa taác giaã nhûng chuã yïëu chó laâ thûá ngön ngûä khaái niïåm, ñt hònh tûúång vaâ caác thuã phaáp nghïå thuêåt. Vúái loaåi thú khöng thöng qua hònh tûúång vaâ tûá thú maâ giaäi baây trûåc tiïëp nhû thïë muöën thaânh cöng vaâ taåo àûúåc êën tûúång maånh thò phaãi àûúåc baão laänh hoùåc laâ bùçng doâng caãm xuác rêët daâo daåt àuã sûác löi cuöën ngûúâi àoåc, hoùåc trònh baây àûúåc nhûäng yá tûúãng sêu sùæc, coá giaá trõ khaám phaá. Baâi thú "Vúái anh" cuãa Phaåm Thu Yïën khöng traân ngêåp caãm xuác, cuäng khöng noái àiïìu gò thêåt múái meã - àiïìu chõ àïì cêåp àïën úã àêy thaãng hoùåc cuäng àaä coá ngûúâi noái túái, chùèng haån Xuên Quyânh. Tuy nhiïn, phaãi cöng nhêån rùçng àêy laâ möåt yá tûúãng hay, lyá thuá vaâ böí ñch nhaän tiïìn trong àúâi söëng tònh caãm gia àònh, vaâ vúái veã thaânh thûåc, dõu daâng rêët phuå nûä, baâi thú àaä àùåt ra vaâ giaãi quyïët àûúåc möåt trong nhûäng tònh huöëng, hay àuáng hún möåt têm thïë rêët thûúâng gùåp trong quan hïå vúå chöìng, ngûúâi yïu àaä tûâng laâm àau àêìu vaâ thêåm chñ sûác meã haånh phuác cuãa bao ngûúâi maâ khöng dïî gò giaãi quyïët. Xeát vïì phûúng diïån êëy, coá thïí noái taác giaã àaä thaânh cöng, vaâ nhû thïë cuäng àaä laâ àuã cho möåt baâi thú. Múã àêìu baâi thú, taác giaã nïu vêën àïì: Dêîu biïët rùçng anh rêët yïu em Vêîn coá luác loâng em tröëng traãi Yïu em àêëy nhûng loâng anh e ngaåi Traái tim àa caãm núi em "Traái tim àa caãm" - àuáng thïë. Ai àoá àaä noái: Phuå nûä laâ möåt sinh linh phûác taåp. Nïëu nh àiïìu àoá goáp phêìn laâm nïn sûác cuöën huát cuãa phuå nûä thò noá cuäng keáo theo rêët nhiïìu phiïìn phûác, cho nhûäng ngûúâi yïu hoå vaâ cho chñnh hoå - anh thò "e ngaåi" khùæc khoaãi, coân em thò "tröëng traãi" vaâ cö àún. Àiïìu khoá khùn thûúâng laâ úã chöî: nhûäng ngûúâi àang yïu, tûác ngûúâi trong cuöåc thûúâng khöng coá àûúåc sûå tónh taáo - thò tònh yïu vöën "nhû traái phaá, con tim muâ loaâ" maâ laåi. Hoå coá thïí lûu á lêîn khöng nhòn ra caã nhûäng sûå thêåt àún giaãn maâ nïëu khi úã ngoaâi cuöåc hoå seä nhêån ra ngay - chùèng haån úã àêy laâ caái têm höìn giaâu coá dïî thûúng cuãa ngûúâi phuå nûä:
  60. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 60 Biïët laâm sao em vêîn dïî vui buöìn Rûng rûng maäi trûoác möåt baâi haát cuä Möåt cêu thú hay traái tim nûác núã Khaát khao nhiïìu trûúác möîi binh minh Thïë àêëy, nghõch lyá laâ úã chöî, hùèn chñnh vò laâ nhûäng neát àaáng yïu êëy maâ chaâng trai àaä àïën vúái ngûúâi con gaái, nhûng khi coá tònh yïu röìi thò nhûäng phêím chêët êëy phaãi lûuâi laåi, phaãi nhûúâng bûúác cho nhûäng àoâi hoãi khöng ngûâng cao lïn maäi. Nhûng thûåc ra chaâng àaä nhêìm. Ài qua khöng coá nghôa laâ phuã nhêån. Têët caã nhûäng biïíu tûúång tinh vi cuãa tònh yïu tûâ thuúã ban àêìu àïìu coân nguyïn veån àêëy, chùèng coá gò mêët ài hïët. Àûâng nghô àún giaãn rùçng möåt khi tònh yïu àaä lïn àïën têån àónh cao nhêët cuãa sûå xeã chia toaân böå cuöåc àúâi, tûâ höìn àïën xaác, thò nhûäng cung bêåc cuãa tònh yïu nguyïn sú seä khöng coân àêët söëng àïí nhûúâng bûúác cho nhûäng quan têm töëi giaãn vaâ thûúâng nhêåt. úã àêy, ngûúâi phuå nûä laâm thú àaä tónh taáo hún ngûúâi yïu, àïí nhùæc cho chaâng hay vïì sûå nhêìm lêîn nguy hiïím êëy: Em seä ra sao nïëu chùèng laâ mònh Quïn laäng hïët ûúác mú thúâi thiïëu nûä Nïëu chó laâm ùn, nuöi con, giùåt giuä Chùæc chùèng coân àaáng àûúåc anh yïu Möåt chên lyá quaá giaãn dõ vaâ hiïín nhiïn! Cêu thú vúái nhûäng lúâi leä àún giaãn êëy àaä laâm ta giêåt mònh rùçng sûå thêåt thò khöng hïì àún giaãn chuát naâo vaâ nïëu ta àún giaãn hoaá sûå thêåt thò nhêët àõnh seä phaãi traã giaá. Vêåy sûå thêåt maâ baâi thú nhùæc nhúã ta laâ gò vêåy? Àoá laâ nhûäng gò thuöåc vïì baãn chêët cuãa tònh yïu muön thuúã. Xuên diïåu tûâng viïët: "Dêìu tin tûúãng möåt àúâi möåt möång / Em laâ em, anh vêîn cûá laâ anh", Ta vúái tuy möåt maâ hai". Àuáng laâ hoaâ nhêåp nhûng khöng hoaâ tan! Dêîu cho khi yïu nhau say àùæm nhûäng ngûúâi yïu nhûäng tûúãng coá thïí tröån chung hai cuöåc àúâi laâm möåt, hoùåc ra ñt ra hoå cuäng vö haån khaát khao laâm viïåc àoá. Nhûng àoá laâ möåt bi haâi kõch, vaâ nïëu nhû hoå àûúåc laâm àûúåc viïåc àoá thêåt thò tònh yïu cuäng àaä bõ thuã tiïu röìi, tònh yïu chó coân àún giaãn laâ sûå xêm lûúåc vaâ chiïëm àoaåt toaân diïån kiïíu thuá vêåt hay sûå võ kyã khöng cuâng chùèng hûáa heån möåt chên trúâi naâo saáng suãa.
  61. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 61 Cao hún sûå chiïëm àoaåt vaâ võ kyã, haånh phuác cuãa tònh yïu coân laâ sûå àem cho, sûå che chúã vaâ quyïìn töìn taåi cuãa nhûäng thïë giúái riïng. Têët caã nhûäng haânh vi êëy laâm cho tònh yïu con ngûúâi mang möåt phêím chêët cao thûúång khöng gò saánh nöíi, múã ra cho cuöåc chung söëng möåt sûå hoaâ húåp thiïng liïng, vûâa thûåc tïë vûâa thú möång, vûâa saáng roä vûâa hû aão nhû sûác cuöën ruä cuãa thûá rûúåu maånh cêët nhiïìu nùm dûúái àêët coá thïí laâm ta say ngêët ngû tûâ caái nhòn thûá nhêët cho àïën têån luác baåc àêìu. Vúái thöng àiïåp êëy, baâi thú khöng nhûäng nhùæc ta phaãi biïët quyá mïën vaâ trên troång thïë giúái riïng cuäng nhû baãn sùæc têm höìn cuãa ngûúâi mònh yïu maâ coân phaãi khuyïën caáo ta phaãi giûä lêëy nhûäng neát riïng vaâ baãn sùæc êëy cho mònh trong suöët caã cuöåc söëng chung àöi, vò möåt trong nhûäng baãn chêët laâm nïn sûác huyïìn diïåu khöng cuâng cuãa tònh yïu chñnh laâ sûå bñ êín cuãa caã thïí xaác vaâ têm höìn, nhêët laâ têm höìn. Àaánh mêët sûå bñ êín êëy, tònh yïu vaâ cuöåc söëng lûáa àöi chó coân laâ möåt haânh vi nhaâm chaán vaâ lùn ài nhû möåt thoái quen nûäa maâ thöi. Anh Ngoåc
  62. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 62 HHooaa ccoã ã mmayy Caát vùæng, söng àêìy, cêy ngêín ngú Khöng gian xao xuyïën chuyïín sang muâa Bïn mònh ai goåi sau voâm laá Löëi cuä em vïì nay àaä thu. Mêy trùæng bay ài cuâng vúái gioá Loâng nhû trúâi biïëc luác nguyïn sú Àùæng cay gûãi laåi bao muâa cuä Thú viïët àöi doâng theo gioá xa Khùæp neão dêng àêìy hoa coã may aáo em sú yá coã gùm àêìy Lúâi yïu moãng maãnh nhû maâu khoái Ai biïët loâng anh coá àöíi thay? (Xuên Quyânh) Baâi thú coá nùæng, coá gioá, coá têët caã khöng gian khoaáng àaåt cuãa khung caãnh thiïn nhiïn luác sang muâa. Trong luác suy tû, nûä thi sô àaä àïí cho têët
  63. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 63 caã veã àeåp xao xuyïën cuãa àêët trúâi uâa vaâo trang viïët, cho nïn tûâng tûâng hònh aãnh cûá chêåp chúân, nhû thûåc, nhû mú. Coá gò maâ thi sô phaãi thaãng thöët trûúác sûå giao muâa cuãa àêët trúâi àïën thïë? Möåt chiïëc laá rúi cho cêy ngú ngêín, möåt búâ caát vùæng quaånh hiu àúåi nhûäng chuyïën àoâ, möåt doâng söng xanh ùæp àêìy con nûúác, vaâ caái giêåt mònh khi taác giaã nhêån ra "löëi cuä" àûúâng xa hùçng in nhûäng dêëu chên kyã niïåm. Thïë laâ àaä àuã cho sûå tiïëc nuöëi, suy tû Trïn nïìn bûác tranh mú höì, sûúng khoái vaâ àeåp àïën nao loâng êëy, coá möåt êm thanh da diïët, sêu lùæng, thiïët tha maâ Xuên Quyânh àaä caãm nhêån àûúåc cho riïng mònh: Tiïëng goåi cuãa muâa thu "Löëi cuä em vïì nay àaä thu" Cêu thú ùæp àêìy quaá khûá, kyã niïåm vaâ nhûäng súåi tú loâng giùng mùæc, mïnh mang. Nhõp àiïåu vaâ nöët nhêën thúâi gian àûúåc Xuên Quyânh thïí hiïån trong tûâ "löëi cuä" vaâ "àaä". Nhêån ra "löëi cuä" àïí niïìm thûúng nöîi nhúá söëng dêåy, "àaä" laâ nhõp àiïåu lùåp laåi cuãa thúâi gian trong tñnh quy luêåt muön àúâi. Xa vaâ nay, khöng ñt thi nhên àaä àúán àau, rúi lïå khi chúåt nhêån ra "löëi cuä" trong sûå u hoaâi vaâ nöîi trùæc êín vïì nhên tònh thïë thaái. Xuên Quyânh àaä nêng niu traái haånh phuác trïn tay sau bao giöng baäo cuöåc àúâi. Nhûäng con soáng dûä döåi, nhûäng àaám mêy vêìn vuä, caã nhûäng chiïëc laá vêåt vaä rúi vaâ tiïëng xònh xõch trong àïm cuãa àoaân taâu àïìu laâ miïìn têm tûúãng vaâ sûå thao thûác trong thú cuãa chõ. Nhûng khoaãnh khùæc giao muâa khi aánh heâ rúi rúát laåi chuát ñt nhoã nhoi coân laåi daânh cho laân gioá heo may àaä aám aãnh, thao thûác trong Xuên Quyânh. Nïëu nhû úã "Thú tònh cuöëi muâa Thu" chõ ngêín ngú nhòn "cuöëi trúâi mêy trùæng bay" vaâ nhûäng chiïëc laá vaâng rúi ruång, àïí röìi thoaãng thöët nhêån ra "Muâa thu ra biïín caã Theo doâng nûúác mïnh möng" thò úã baâi thú naây, caái man maác trûúác caãnh "mêy trùæng bay ài cuâng vúái gioá", Xuên Quyânh khöng chó ghi nhúá "Chó coân anh vaâ em/ laâ cuãa muâa thu cuä " maâ coân têm niïåm "Loâng nh trúâi biïëc luác nguyïn sú".
  64. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 64 Chñnh caái nguyïn sú, thuyã chung nöìng hêåu cuãa möåt con tim àa caãm, nhên hêåu, tinh tïë àaä giuáp cho thú cuãa chõ lêëp laánh, söëng maäi cuâng thúâi gian. Khùæp neão dêng àêìy hoa coã may aáo em sú yá coã gùm àêìy Lúâi yïu moãng maãnh nhû maâu khoái Ai biïët loâng anh coá àöíi thay? Tûâ sûå tñt tùæp, traãi röång cuãa khöng gian, Xuên Quyânh àaä thu bûác tranh gêìn têìm nhòn cuãa mònh, nhêån ra böën bïì chó coá hoa coã may. Àoá laâ sûå hiïån hûäu vaâ laâ caái nïìn caãm xuác cuãa baâi thú. Thò ra caái nñu giûä, gòm laåi laâ nhûäng chuâm hoa li ti nguát ngaát túái chên trúâi. Maâu hoa aão aãnh, sûúng khoái chêåp chúân naây àaä gieo vaâo têm thûác nhaâ thú sûå mong manh vaâ nöîi buöìn man maác. Chùæc gò thi sô àaä "vö yá" àïí cho aáo mònh hoa coã may gùm àêìy?. Möåt chuát "vö yá" àïí cho nöîi nhúá giùng mùæc vaâ nöîi buöìn man maác trong thú, möîi khi coá àúåt gioá heo may laåi vïì Xuên Quyânh coá nhûäng möëi giao caãm vúái thúâi gian, khöng gian vaâ àùåc biïåt nhaåy caãm vúái nhûäng khoaãnh khùæc àöíi thay trong luác giao muâa. Ta nghe thêëy tiïëng loâng vaâ sûå thöín thûác trong thú chõ. Ngûúâi phuå nûä àaä coá möåt thúâi àau àúán trong nöîi buöìn riïng luön linh caãm, lo êu "trûúác xa tùæp àûúâng mònh" (Tûå haát) thò úã àêu chõ cuäng mong tòm ra ngoån lûãa tònh yïu vaâ luön khùæc khoaãi, ûúác ao "Ngoån lûãa naâo le loái xoaá cö àún?". Ta cuäng phêìn naâo caãm thöng vúái chõ khi nghe tiïëng chõ rúi giûäa khöng gian trong tiïëng heo may: Lúâi yïu moãng manh nhû maâu khoái Ai biïët loâng anh coá àöíi thay? Thïë laâ àaä roä. Caái mïnh mang, man maác, múâ aão, sûúng khoái cuãa bûác tranh thu àûúåc phaác hoåa trïn caái nïìn cuãa möåt têm traång khaát khao tònh Àúâi, tònh Ngûúâi phaãi traãi qua khöng ñt àúán àau bêët haånh, thò chõ múái coá thïí noái àûúåc caái àiïìu gêìn nhû laâ chên lyá, laâ sûå chiïm nghiïåm cuãa cuöåc àúâi mònh: "Lúâi yïu moãng maãnh nhû maâu khoái" vaâ "nhûäng caánh chuöìn moãng manh nhû tònh yïu"
  65. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 65 (Chuöìn chuöìn baáo baäo). Vò vêåy, cêu hoãi cuãa chõ, ñt ra laâ trong caái khùæc khoaãi, êu lo trong nöîi buöìn man maác cêìn phaãi coá úã möîi con ngûúâi, möîi cuöåc àúâi. Chu Thõ Thúm
  66. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 66 Haaii bbaaâ ââ vvúúå åå ttrroonngg tthhúú NNöömm Cuöëi thïë kyã 19, àêìu thïë kyã 20, trong thúâi àiïím kïët thuác vùn - thú Nöm àïí chuyïín sang vùn hoåc quöëc ngûä àaä xuêët hiïån hai gûúng mùåt thú tiïu biïíu laâ Nguyïîn Khuyïën vaâ Tuá Xûúng. Nguyïîn Khuyïën àïën súám hún Tuá Xûúng 35 tuöíi vaâ ài muöån hún Tuá Xûúng 2 tuöíi, nhûng trong tiïëp nhêån cuãa baån àoåc, hai ngûúâi cûá nhû laâ cuâng thúâi. Hoå coân laâ ngûúâi àöìng hûúng. Cuâng thúâi vaâ àöìng hûúng nhûng thïë giúái caác caãnh quan vaâ têm traång trong thú hoå rêët khaác nhau. Nguyïîn Khuyïën, àoá laâ sûå tônh lùång laâng quï; coân Tuá Xûúng trong huyïn naáo keã chúå. Kïí cuäng húi laå. Bònh Luåc cuãa Nguyïîn Khuyïën chó caách Nam Àõnh núi coá phöë haâng Nêu cuãa Tuá Xûúng vaâi mûúi cêy söë, thïë maâ thï ë giúái thú cuãa öng sao hiu hùæt thïë: Soáng nûúác theo laân húi gúån tñ Laá vaâng trûúác gioá kheä àa veâo Têìng mêy lúã lûãng trúâi xanh ngùæt Ngoä truác quanh co khaách vùæng teo Vùæng teo hiu hùæt àïën coá thïí nghe roä tiïëng caá àöång búâ ao: Caá àêu àúáp àöång dûúái chên beâo Coân thïë giúái thú Tuá Xûúng thò àêìy öìn naáo vaâ sùæc mêìu: Chñ cha chñ chaát khua giaây deáp Àen thuãi àen thui cuäng lúåt laâ Möåt thùçng troåc tïëch ngöìi khua moä
  67. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 67 Hai aã troân xoe àûáng muáa böng Khaác nhau laâ thïë nhûng hai nhaâ thú kiïåt xuêët cuöëi cuâng cuãa nïìn thú Nöm dên töåc laåi àïí cho hêåu thïë hònh aãnh hai baâ vúå rêët êën tûúång, hai baâ vúå nhû laâ sûå kïët tinh hònh aãnh nhûäng ngûúâi phuå nûä trong ca dao, trong truyïån Nöm, chuêín bõ bûúác vaâo vùn thú hiïån àaåi. Nguyïîn Khuyïën trong àöi cêu àöëi khoác vúå: "Nhaâ chón rêët ngheâo thay, nhúâ àûúåc baâ hay lam hay laâm, thùæt lûng boá que, xùæn vaáy quai cöìng, têët taã chên nam chên chiïu vò túá àúä àêìn trong moåi viïåc - Ba â ài àêu vöåi mêëy, àïí cho laäo vêët va vêët vûúãng, buái toác cuã haânh, buöng quêìn laá toaå, gêåt guâ tay àuäa tay cheán, cuâng ai kïí lïí truyïån trùm nùm". Baâ vúå cuãa bêåc àaåi khoa, ba lêìn thuã khoa Tam Nguyïn, baâ vúå cuãa bêåc àaåi quan Töíng àöëc ba tónh Sún - Hûng - Tuyïn maâ tuyïåt khöng coá chuát àaâi caác ra kiïíu mïånh phuå. êëy quaã laâ hiïån tûúång hiïëm hoi trong giúái quyïìn quyá nhûng laåi laâ dïî hiïíu àöëi vúái võ quan tûâ tuöíi 50 àaä súám lui vïì vúái vûúân Buâi. Vaâ quaã laâ laå khi àöëi saánh phu nhên nêu söìng naây vúái nhûäng baâ huyïån, baâ phuã, baâ aán, baâ tuêìn núi vùn chûúng quöëc ngûä cuãa Tûå lûåc Vùn àoaân 30 nùm sau. Laâ vúå cuãa möåt àaåi khoa, möåt töíng àöëc maâ baâ cûá laâ ngûúâi chên àêët lam lu ä nhû têët caã nhûäng ngûúâi phuå nûä chên quï cuãa àöìng quï nöåi coã Viïåt Nam. Tuá Xûúng cha phaãi laâm cêu àöëi khoác vúå nhû Nguyïîn Khuyïën, nhûng laåi àaä coá lûuác laâm thú "tïë söëng vúå": Mùåt nhùén nhuåi chên tay trùæng treão, ai daám chï rùçng beáo rùçng luân Ngûúâi ung dung tñnh haånh khoan hoaâ, chó möåt nöîi hay gaân hay dúã Thïë maâ Mònh boã mònh ài mònh khöng chõu úã Khaác vúái baâ Yïn Àöí úã vuâng sêu vuâng truäng, baâ vúå Tuá Xûúng úã phöë haâng Nêu thaânh phöë Nam Àõnh nïn àaä coá daáng veã möåt cû dên thaânh thõ, theo löëi chaåy chúå: Quanh nùm buön baán úã mom söng Nuöi àuã nùm con vúái möåt chöìng Lùån löåi thên coâ khi quaäng vùæng
  68. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 68 Eo seâo mùåt nûúác buöíi àoâ àöng Tuá Xûúng traâo phuáng têët caã, kïí ca ã tûå traâo. Nhûng riïng úã baâi thú naây, sao maâ xoát xa, tha thiïët, thûúng caãm, möåt tònh yïu, möåt têm sûå biïët ún vaâ àoång laåi rêët sêu úã mom söng, úã lùån löåi thên coâ, úã eo seâo mùåt nûúác Têët caã nhûäng gò maâ nïìn thú Nöm trung àaåi àaä àaåt àûúåc núi hai ngûúâi coá sûá mïånh kïët thuác laâ Yïn Àöí vaâ Tuá Xûúng rêët êën tûúång, rêët saáng giaá trong àúâi söëng vùn thú vaâ trong sinh hoaåt tinh thêìn cuãa dên töåc. Giaáo sû Phong Lï
  69. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 69 ""ÀÀööii mmùùæætæt"" ttroonngg tthhúú NNgguuyyïïînîîn ÀÀòònnhh TThhii Trong hún 100 baâi thú cuãa Nguyïîn Àònh thi in trong caác têåp "Ngûúâi chiïën syä', "baâi thú Hùæc haãi', "Doâng söng trong xanh", "Tia nùæng vaâ thú Nguyïîn Àònh thi coá túái hún 40 baâi coá hònh aãnh àöi mùæt. Ngûúâi ta thûúâng noái: "Àöi mùæt laâ cûãa söí cuãa têm höìn". Têm höìn con ngûúâi thò laåi vö cuâng phong phuá vaâ àa daång. Búãi vêåy caái "cûãa söí" àoá- nhû möåt leä tûå nhiïn- cuäng kyâ aão laå lûuâng. Àêëy laâ caái "cûãa söí têm höìn" trong thú khöng phaãi ai cuäng taåo dûång àûúåc möåt caách maän nguyïån. Nöíi bêåt trûúác hïët trong thú Nguyïîn Àònh Thi laâ àöi mùæt àau thûúng. Àoá laâ "àöi mùæt àuåc ngú ngaác nhòn"cuãa em beá gaái toác daâi bïët maáu, trêìn truöìng úã Vên Àònh sau trêån giùåc nhaãy duâ taân phaá quï hûúng (1948). Àoá laâ gioåt nûúác mùæt tuãi nhuåc cuãa em beá phaãi di úã cho nhaâ àõa chuã: "Àïm khuya giaä gaåo rúâi tay Möåt mònh mònh khoác mònh hay möåt mònh" Àoá laâ nhûäng gioåt "nûúác mùæt nhû mûa", nûúác mùæt "chan hoaâ" vaâ nhûäng "mùæt höëc","mùæt múâ nûãa chïët nûãa mï" cuãa nhûäng baâ meå bõ thûåc dên phong kiïën vuâi dêåp tûúãng khöng coân àûúâng söëng nïëu khöng coá caách maång vïì (Meå con àöìng chñ Chanh) Diïîn taã nöåi têm àau thûúng, Nguyïîn Àònh Thi thûúâng noái nhiïìu àïën nûúác mùæt laâ àiïìu dïî hiïíu. Anh caán böå, böå àöåi cûáng rùæn laâ vêåy khi vïì qua nhaâ cuäng khöng khoãi xoát xa "Thûúng vúå suöët àúâi khöí- Hai haâng nûúác mùæt daâo" (Vïì nhaâ). Nûúác mùæt thûúâng lêîn vúái möì höi vaâ maáu: "nûúác mùæt möì höi" (Buöíi chiïìu Vaâm Coã), "mùæt nhoaâ möì höi" (aánh biïëc)"àêìm àòa nhoaâ mùæt" (Trong àïm), "nûúác mùæt
  70. BÒNH NHÛÄNG TAÁC PHÊÍM THÚ NÖÍI TIÏËNG 70 maáu chuáng ta coân àoång" (Baâi thú Hùæc haãi) Gioåt nûúác mùæt àau thûúng têån cuâng àûúåc taác giaã nhên lïn möåt kñch thûúác coá têìm cúä: "Gõot nûúác mùæt thaânh gõot mùåt trúâi" (Trïn con àûúâng nhoã). Tûâ trong vêët vaã àau thûúng àaä aánh lïn àöi mùæt cùm thuâ. Nguyïîn Àònh Thi àùåc taã àöi mùæt "ngûúâi tuâ múã mùæt- giûäa böën bûác tûúâng àen" vaâ "mùæt chúáp nhanh - Nghiïën rùng anh ngöìi dêåy" àïí traã lúâi àöìng àöåi "vêîn söëng vaâ giûä vûäng khñ tiïët caách maång" (Loâng Haâ Nöåi). Cuäng trong àïm Haâ Nöåi taåm bõ chiïëm, coá bao àöi mùæt cùm thuâ vaâ chúâ àúåi möåt ngaây ta giaãi phoáng: "Nhûäng mùæt ngûúâi nh nhûäng thanh gúm Lêëp loaá trong àïm chúâ àúåi" (Haâ Nöåi àïm nay) Trûúác sûå taân baåo cuãa quên thuâ, coá biïët bao aánh mùæt àêìy cùm giêån. Àoá laâ caái "lûâ lûâ trûâng mùæt" cuãa mêëy ngûúâi thúå chûáng kiïën caãnh lu ä giùåc haânh hònh caác chiïën syä yïu nûúác( Ai biïët tïn caác anh). Chiïëm söë lúång nhiïìu nhêët vaâ cao nhêët trong thú Nguyïîn Àònh Thi viïët vïì mùæt laâ "àöi mùæt tònh thûúng". Coá thïí noái coá biïët bao traång thaái thûúng yïu cuãa têm höìn con ngûúâi thò nhû cuäng àûúåc döìn caã vaâo àöi mùæt. Àöi mùæt àoá coá sùæc maâu: "Em àêëy mùæt biïëc höìng" (Nuái vaâ biïín), "Mùæt biïëc maâu xanh biïëc xa khúi", "Húäi cö gaái mùæt naâng nhû lûãa", "Mùæt àen cö gaái long lanh' (Baâi thú Hùæc Haãi) Àöi mùæt àoá biïíu hiïån têm traång cuãa con ngûúâi. Coá khi biïíu hiïån sûå khöí àau "laä chaä vúi àêìy". Coá khi biïíu sûå 'böìi höìi" xuác àöång "mùæt böìi höìi em ài bïn anh". Coá khi biïíu hiïån nöîi nhúá nhung "àùm àùm àöi mùæt tröng vúâi quï hûúng" vaâ "nh mùæt ngûúâi chinh phuå heáo hon". Coá khi biïíu hiïån nöîi lo êu hoùåc àoán àúåi tin chiïën thùæng "mùæt chõ böîng rûng rûng" vaâ "xoám laâng bao nhiïu con mùæt tröng theo" àoaân maáy bay ta xung trêån. Àöi mùæt àoá coá khi àûúåc caãm nhêån cuå thïí nhûng cuäng coá khi rêët khoá diïîn taã. Àoá laâ "àöi mùæt xa xùm", àöi mùæt "buâi nguâi", "mùæt nao nao" Cuäng coá àöi mùæt noái àûúåc rêët nhiïìu àiïìu: "Mùæt em nhòn dõu daâng khöng noái- maâ noái vúái anh nhiïìu biïët bao nhiïu". Coá àöi mùæt haânh àöång vaâ coá àöi mùæt nghô ngúåi. Coá àöi mùæt biïíu hiïån sûå trûúãng thaânh cuãa con ngûúâi: "Ta ài àöi mùæt saáng dêìn". Coá gõot